ARÇIDJOÇESI TA MALTA DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN XANDIR TAL-KELMA

ARÇIDJOÇESI TA MALTA DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN XANDIR TAL-KELMA

DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN XANDIR TAL-KELMA MHUX BIL-ÓOBÛ BISS (MT 4,4) 2003

ISBN: 99932-49 - 15-7 Arçidjoçesi ta Malta, Floriana, 2003 Produzzjoni tal-media Centre Publications Stampat fil-media Centre, Blata l-bajda

WERREJ PreΩentazzjoni v Kap I Il-mixja 1 Kap II Il-Ministeru tal-kelma: emg a li tg ix u xxandar 3 Kap III Xhieda u xandir: in-nisrani u l-knisja fil-kultura Maltija 7 Kap IV Il-Knisja f Malta arrab u xxandar il-kelma 11 Kap V Ir-riΩorsi tal-knisja f Malta 25 Kap VI Il-miri g all-knisja f Malta fil-ministeru tal-kelma 29 Kap VII Fejn u kif b mod im edded 32 Kap VIII KonkluΩjoni 44

PREÛENTAZZJONI Dan id-dokument jitkellem fuq ix-xandir tal-kelma fil-kuntest tal- ajja tal-poplu Malti. Il-Kotba Mqaddsa jesprimu storja ta m abba bejn Alla u l-bniedem, li til aq il-milja tag ha f Ìesù Kristu. Ilkomunità ta dawk li jemmnu tkompli din l-esperjenza tal-preωenza ta Kristu, il-kelma ta Alla l- aj. Il-Knisja hija msej a biex f kull Ωmien b umiltà tilqa l-kelma u twassal din il-kelma li tag ti l- ajja. Kull Knisja lokali trid tag raf twassal il-kelma fi sfond partikulari u speçifiku. Id-dokument g alhekk jis aq fuq l-importanza li l-kelma titwassal fl-ambjent tal-poplu Malti fil-kuntest storiku tieg u. Imbag ad id-dokument jag ti arsa lejn il- idma tal-knisja f Malta hija u xxandar il-kelma llum. Dan ix-xandir ise kull meta, bil- idma siekta tag hom, l-insara jg ixu s-sej a tag hom b impenn u jag tu xhieda ta Kristu fl-g aωliet ta ajjithom. Imma jse ukoll meta l-knisja b ala komunità xxandar il- Kelma bl-azzjoni li twettaq. Il-Kelma tixxandar, fost l-o rajn, bil-mod kif il-knisja t addem l-istituzzjonijiet tag ha, bil-mod kif t addem irriωorsi u bl-g ajnuna li tag ti lil min hu fil-bωonn. Din ix-xhieda fiha nnifisha hija Kelma li qed tixxandar. Barra minn dan, tul is-snin il-knisja Ωviluppat mumenti speçjali, biex it-tag lim jil aq diversi gruppi ta nies. Din l-attenzjoni g al udjenzi diversi llum trid tie u f konsiderazzjoni realtajiet odda. F dan l-isfond il-kelma trid tkun imxandra b g aqal u bi professjonalità, alli t alli effett fil-qalb ta dawk li jisimg uha. v

Id-dokument jittratta t-tag lim tar-reli jon fl-iskejjel u l- katekeωi fil-parroççi, u l- tie a li jkun iççarat ir-rwol distint u fl-istess waqt komplimentari tat-tnejn li huma. Jitkellem ukoll fuq il- tie a ta preωenza ajja tal-knisja fil-qasam tal-mezzi ta komunikazzjoni soçjali; g alhekk g andu jer a jitwaqqaf is-segretarjat g all-komunikazzjoni Soçjali. Mhux kull nisrani jasal fl-istess livell ta maturità fil- ajja nisranija. It-tis i ta fidi matura, ibbaωata fuq il-kelma ta Alla fil-kotba Mqaddsa, g andu jkun il-kriterju ta kull idma fuq livell djoçesan u fuq livell parrokkjali. Id-dokument jag mel proposti ta xi miri li l-knisja f Malta g andu jkollha g as-snin li ejjin, kif ukoll il-mod kif dawn jistg u jitwettqu, bir-riωorsi li jeωistu. Fost dawn, id-dokument jag mel proposta li jkun hemm Istitut ta Formazzjoni Pastorali, immirat prinçipalment g all-operaturi pastorali. Dan ikun jag ti formazzjoni b tag lim f diversi oqsma, marbut ukoll mal- idma li n-nies ikunu qed ji u m arr a biex iwettqu. Id-dokument jitlob g al djalogu dejjem aktar s i bejn il-knisja u l-kultura Maltija. Il-Knisja f Malta g andha sehem importanti x toffri lill- ajja çivili. Id-dokument jitlob ukoll li l-istrutturi jkunu a ornati u mibdula fejn me tie, biex ikunu dejjem g as-servizz tal-kelma u biex ja dmu b koordinament s i. Is-sej a tas-sinodu hi li l-knisja f Malta tisma dejjem il-kelma u twassalha b impenn aj u m edded. vi

KAP I IL-MIXJA

IL-MIXJA Qeg din f mixja 1 A na l-knisja f Malta qeg din f mixja. Hi mixja li tixbah lil dik tad-dixxipli ta G emmaws. Fil-mixja tag na minn Ìerusalemm g al G emmaws mhix nieqsa t-tbatija tal-g amad li jostor u jtaqqal lil qalbna (ara Lq 24,21-24). IΩda nemmnu bis-s i li Kristu jiltaqa mag na u jer a jxettel fina t-tama biex induru lejn Ìerusalemm u nxandru l-a bar li Huwa qam (ara Lq 24,33-36). Nemmnu li hu ser ikun fil-galilija tal- nus qabilna (ara Mt 28,7). Hu jag tina l-qawwa biex nispjegaw il-g ala tat-tama tag na (ara 1 Pt 3,15-16) fil- ajja tal-maltin u dawk li jg ammru fostna. Kristu jid ol fl-istorja tal-bniedem 2 Biex Kristu jiltaqa mal-bniedem, g aωel li jid ol fil-kuntest u l-istorja talbniedem. G alhekk il-ministeru tal-kelma jrid jinbena fuq analiωi tal-kultura u l-istorja ta Ωmienna. Jekk le, kliem b al evan elizzazzjoni u inkulturazzjoni huma ming ajr sugu. 1 Sikwit tinbet ix-xewqa li ng addu udizzju fuq il-bidliet li allew it-timbru tag hom fuq il-fosdqa Maltija. U ni udikaw mill-mod li jaqbel lilna. Ìudizzji b al dawn jg inu biex insa u l- identità tag na. IΩda dan il- sieb u diskors i eg ilna nbarru lil dawk stess li g andna nift u djalogu mag hom biex inkunu rilevanti g al Ωmienna. G alhekk, b al nies imxennqa biex jisimg u u jitg allmu, napprezzaw dawn ix-xejriet odda bit-tama li dan ikun il-bidu tal-mixja tag na flimkien fid-dawl tal-kelma ta Alla. 1 Ara Pawlu VI, EΩortazzjoni Appostolika Evangelii Nuntiandi (8 ta Diçembru 1975); Ìwanni Pawlu II, EΩortazzjoni Appostolika Catechesi Tradendae (16 ta Ottubru 1979); Ìwanni Pawlu II, Ençiklika Redemptoris Missio (7 ta Diçembru 1990). Dwar analiωi tal-kultura ta Ωmienna, ara l-introduzzjoni g ad-dokumenti tas-sinodu Il-kuntest Malti u d-dokument tas-sinodu Kultura-Soçjetà-Knisja. 2

KAP II IL-MINISTERU TAL-KELMA: ÌEMGÓA LI TGÓIX U XXANDAR

IL-MINISTERU TAL-KELMA: ÌEMGÓA LI TGÓIX U XXANDAR Storja ta m abba bejn Alla u l-bniedem 3 Il-Kotba Mqaddsa jesprimu storja ta m abba bejn Alla u l-bniedem. Alla, min-na a tieg u, jixtieq jid ol fi biberija mal-bniedem biex jg ollih u jerfg u lejh. L-Iben ta Alla sar bniedem biex jag milna allat. 2 F dan, il-bniedem huwa olqien mag Ωul. G alkemm din l-istorja ta m abba tie u sekli, iωda l-mira a arija ma tintilifx. L-g arfien ta din il-mira jg addi millg arbiel u t-ti rib tal-bniedem sakemm jissaffa u jsib il-milja tieg u fi Kristu. 3 Kristu nnifsu g en biex ikompli jsaffi din il- biberija u l-g arfien tag ha. Hu g ex mag na u wriena min hu bi kliemu u b idmietu, b sinjali u b mirakli... Imma fuq kollox bil-mewt u l-qawmien tieg u. 4 Matul ajtu adha qatta bla abel kontra l-istituzzjonijiet ta Ωmienu li kienu jippretendu li g andhom l-a ar awtorità fuq il-kelma. Kristu wriehom li ma fehmu xejn. Kienu firdu l-kelma u l-esperjenza tal-bnedmin minn xulxin. B dan, ming ajr ma nteb u, waqg u vittma ta arroganza reli juωa u bnew g alihom istituzzjoni li ta seb fiha nnifisha, tinqeda hi u mhux taqdi (a selfserving institution ara Mk 2,23-28). Kristu ji ieled kontra dan it-tip ta xandir tal-kelma u jispiçça vittma tieg u. IΩda Alla qajmu biex jixhed g arrelazzjoni awtentika li xtaq jibni mal-bniedem. Komunità li tkompli din l-esperjenza ta m abba 4 Il-komunità ta dawk li jemmnu tkompli din l-esperjenza tal-preωenza ta Kristu fostna b ala l-im abba tal-missier li ma j alli qatt lill-bniedem 2 San Atanasju ta Lixandra, De Incarnatione, 54,3. 3 Ara Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Dommatika Dei Verbum (18 ta Novembru 1965), 3. 4 Ara ibid., 4-6. 4

IL-MINISTERU TAL-KELMA: ÌEMGÓA LI TGÓIX U XXANDAR wa du. Mhux biss, imma jag nih bid-dawl ta l-ispirtu biex ikompli j arrab u jg arbel din l-istorja ta m abba matul iω-ωmien. F dan jidher çar li l-knisja wirtet mhux biss g an a ari, imma wkoll mod ta g ajxien. L-g aqda ta dawk li jemmnu ma tistax ma xxandarx il-kelma li semg et u arrbet. Kien dan l-impatt kbir li allew l-ewwel insara. Tant hu hekk li bil-mod il-mod abu bidla fil-kultura u s-soçjetà fi Ωmien l-imperu Ruman. Komunità li tilqa l-kelma biex tista twassalha 5 F kull Ωmien, l-g aqda ta dawk li jemmnu hija m ajra mill-óaωin biex ter a tibni a self-serving institution u tabbanduna x-xandir tal-kelma vera. G alhekk il-knisja hija msej a alli f kull Ωmien, b umiltà tilqa l-kelma, tg arbel lilha nnifisha u d-dinja ta madwarha, biex tista twassal il-kelma li tag ti l- ajja, meg juna bl-ispirtu ta Alla. Kuntest partikulari 6 Il-Misteru ta l-inkarnazzjoni u l-fidwa (il-quççata tal- rajja ta m abba bejn Alla u l-bnedmin) se f kuntest ekonomiku-politiku-soçjali partikulari. G alhekk kull Knisja lokali trid tag raf twassal il-kelma u tag tiha sens fi sfond partikulari u speçifiku. Waqt li n arsu lejn esperjenzi ta Knisja l hinn minn xtutna, irid ikollna l-kura naraw u nissugraw dak li l-ispirtu ta Kristu jurina, biex ninkarnaw il-kelma fil-kuntest Malti. A na mistiedna niflu dan il-kuntest g ax fih titwieled, tmut u tqum il-kelma ajja mimlija bl-ispirtu ta Alla fostna. Il-fattizzi ta dan il-kuntest jitolbu idma li, g alkemm f g aqda s i a mal-knisja fid-dinja, ikollha g aωliet speçifiçi u prijoritajiet partikulari. Dan 5

IL-MINISTERU TAL-KELMA: ÌEMGÓA LI TGÓIX U XXANDAR g ax billi l-knisja f Malta m g andhiex ir-riωorsi biex twettaq dak kollu li tixtieq tag mel, allura hemm bωonn li min imexxi jie u deçiωjonijiet biex ja dem f çerti oqsma u mhux f o rajn. Çerti idmiet jitqieg du qabel o rajn. Tassew li f dawn l-g aωliet nistg u niωbaljaw. IΩda min-na a l-o ra nemmnu li Alla ma jonqosniex mill-im abba tieg u u, permezz ta dixxerniment li nwettqu, jg inna nqumu u ninteb u bl-iωbalji tag na. 6

KAP III XHIEDA U XANDIR: IN-NISRANI U L-KNISJA FIL-KULTURA MALTIJA

XHIEDA U XANDIR: IN-NISRANI U L-KNISJA FIL-KULTURA MALTIJA Ómira li ttejjeb l-g a na 7 G ax il-bniedem hu xbieha ta Alla, ix-xandir tal-kelma jsir minn kull persuna ta rieda tajba li tag mel ilitha biex, fid-dawl u fuq l-eωempju ta Kristu, twassal messa ta apprezzament u tama f dak kollu li hu tassew uman (ara Mk 9,38-40; Lq 9,49-50). Ukoll jekk dawn il-persuni, min abba ra uni jew o ra, ma jersqux lejn il-knisja, a na nemmnu li huma wkoll jistg u jag tu sehemhom b ala parti mill- mira li ttejjeb l-g a na talkultura Maltija (ara Lq 13,20-21). Il-Knisja g andha tag mel minn kollox biex turi l-apprezzament tag ha lejn dawn utna, ulied il-missier, li tant abb lid-dinja li bag at lil Ibnu biex isalvaha (ara Ìw 3,16). Hemm min iqis it-twemmin reli juω u l-valuri tal- ajja b ala wejje privati biss. Il-Knisja trid tag raf din is-sitwazzjoni dida u tg ix fiha. Il-Poplu ta Alla f Malta jrid ikabbar ir-rispett u t-tolleranza g al dawk kollha li ma j addnux l-istess twemmin, jew li ma g andhom ebda twemmin, filwaqt li ma jibωax jag ti xhieda tat-twemmin tieg u. Din ix-xhieda hi kontribut li l-knisja toffri g all-g ajxien çivili f pajjiωna u biex jinbena mod ta g ajxien etiku u umanistiku. Din hi sfida li g andha quddiemha l-knisja u kull nisrani li jixtieq jg ix l-impenn tieg u f Malta. Id-dmir li xxandar l-a bar it-tajba 8 Il-Knisja, b ala l-g aqda ta dawk li jemmnu, g andha d-dmir li xxandar l-a bar it-tajba ta Kristu: li Alla hekk abb il-bniedem li bag at lil Ibnu fid-dinja. Ix-xandir tal-kelma g andu l-g an li jwassal lill-individwi u lissoçjetà biex jaççettaw lil Kristu f ajjithom u j allu l-evan elju jag nilhom ajjithom. L-insara f Malta jkomplu l- idma tax-xandir tal-kelma kull meta, bil- 8

XHIEDA U XANDIR: IN-NISRANI U L-KNISJA FIL-KULTURA MALTIJA idma siekta tag hom, jag mlu dmirhom fis-soçjetà b impenn u tama f ejjieni a jar minn dak ta llum. Dan ise kull meta omm u missier ikunu xbieha ta Alla g al xulxin u g all-a jar id ta wliedhom. Ix-xandir tal- Kelma jse meta nisrani jaqdi l-professjoni tieg u b g aqal u b reqqa g alla jar id tal-klijent/pazjent li g andu quddiemu daqs kieku qieg ed jaqdi lil Kristu nnifsu. Ix-xhieda tal-kelma 9 Dan g andu jkun l-idejal tal-knisja f Malta. Hija din ix-xhieda ajja li tikkonvinçi lilna lkoll li Alla g adu aj fostna u li l-mi ja tieg u tista tibdilna u tag milna olqien did. Din hija l-missjoni ta l-img ammdin. Ix-xhieda tal-kelma ma sse x biss meta kull bniedem li jsejja l-isem ta Kristu jag ti xhieda ta Dan fl-g aωliet ta ajtu. Hemm ix-xandir tal- Kelma li l-knisja f Malta tag mel b ala istituzzjoni. Il-Knisja f Malta g andha dmir li twassal ix-xandir tal-kelma b mod li jdawwal l-g ajxien mhux biss ta l-insara iωda wkoll tal- ajja çivili f Malta. Dan trid tag mlu b kura, b umiltà u bi spirtu profetiku. Fil-passat saru idmiet mill-knisja f Malta biex tifhem is-sitwazzjoni ta madwarha. Dan jidher f afna mid-dokumenti marbuta ma pjani pastorali f dawn l-a ar erbg in sena. 5 Ming ajr ma nirrepetu dak li ntqal, jidhrilna li sar afna xog ol tajjeb. Óar u prinçipji u xewqat. B dispjaçir ninnutaw li xi drabi tkun nieqsa l-azzjoni wara l-analiωi. Dan ma jnaqqas xejn mill-analiωi li tkun saret. 5 Ara Segreterija Pastorali ta l-arçidjoçesi ta Malta, Evan elizzazzjoni, Dokument 1, Malta 1976. Arçidjoçesi ta Malta, Abbozz Pjan Pastorali, Malta 1984. Arçidjoçesi ta Malta, Pjan Pastorali 1986-1991, Malta 1985. Segreterija Pastorali ta l-arçidjoçesi ta Malta, Lejn Knisja Adulta - Pass Deçisiv lejn Pjan Pastorali g as-snin 90, Malta 1993. Arçidjoçesi ta Malta, Lejn is-sena 2000 b ala Familja: Programm Pastorali 1998-2000 Malta 1998. 9

XHIEDA U XANDIR: IN-NISRANI U L-KNISJA FIL-KULTURA MALTIJA Il-Kelma tibni l-komunità 10 Ix-xandir tal-kelma g andu l- sieb li jibni komunità ta fidi (ara 1 Tim 2,1). Il-kejl ta kollox huwa l-bini ta komunità ta fidi li t ares lejn Alla b ala Dak li jsalva u li hu s-sens tal- ajja u g ajn ta id fir-riωq tajjeb u aωin, fil-mard u fis-sa a b sens ta fedeltà dejjiema. 6 Il-Knisja f Malta hija responsabbli quddiem is-soçjetà Maltija mhux biss meta individwi ja ixxu imma meta hija ta ixxi b ala Knisja. 7 G alhekk il-ministeru tal-kelma jitlob l-ewwelnett konverωjoni u ti did kontinwi millindividwi u strutturi. 8 B ala istituzzjoni u organizzazzjoni li hi wkoll umana, il-knisja trid tag ti xhieda ta fidi, tama u m abba. F dan, hija responsabbli lejn l-insara Maltin, lejn l-organizzazzjonijiet l-o ra f dan il-pajjiω u lejn iç-çittadini kollha. 6 San Pawl jorbot flimkien l-esperjenza ta Alla mal-komunità u dik tal- ajja miωωew a (ara Ef 5,25-33). 7 EΩempji: Il-Knisja f Malta tag ti xhieda ta dak li temmen mill-mod kif tuωa r-riωorsi li g andha, kif tmexxi l-aps Bank, kif ta tar jew tibdel il-persuni li g andhom karigi fi danha. 8 Evangelii Nuntiandi, 18-20. 10

KAP IV IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA Il-Kelma trid til aq lil diversi udjenzi 11 Hemm mumenti speçjali meta l-komunità Maltija li temmen tisma u arrab il-qawwa tal-kelma. Fost dawn nixtiequ nsemmu dawn l-isfidi u l-opportunitajiet li nstemg u fl-ist arri li sar fost l-insara Maltin. Tul il- idma tag ha, il-knisja Ωviluppat mumenti speçjali fejn ixxandar il-kelma. G al afna Ωmien, dan it-tag lim kien imqassam b mod li jil aq diversi gruppi ta nies. Hekk Ωviluppa l-quddies g at-tfal u l-quddies g aω- Ωg aωag. Ûviluppaw l-eωerçizzi g at-tfal, g all-miωωew in, g aω-ωg aωag u kategoriji o ra. Din is-segmentation (taqsim) ta l-udjenzi hija bωonnjuωa g ax tag milha possibbli li nfasslu messa aktar rilevanti lil kategoriji differenti. IΩda s-segmentation tradizzjonali m hijiex biωωejjed g aω-ωminijiet tag na. B eωempju nsemmu li n-nies fil-parroççi tag na llum m g adhomx daqshekk ta qatg a wa da kif kienu qabel. G alkemm il-messa Kristu jibqa ç-çentru (ara 1 Kor 3,11-15), na sbu li hemm bωonn segmentation dida li tag raf id-differenzi bejn in-nies u l- idma tag hom, livelli odda ta edukazzjoni u kuntatti ma o rajn. B hekk ikollna messa aktar rilevanti g all- ti ijiet ta Ωmienna kif di a semmejna. 9 Hija l-kelma li twassal g at-tifsir tas-sagramenti 12 Óafna mill-mumenti tax-xandir tal-kelma fil-knisja f Malta huma marbuta maç-çelebrazzjoni tas-sagramenti. Meta jintegraw u jdawlu l- ajja tan- 9 B al ma sibna biex no olqu spazju g al dawk bit-tfal Ωg ar f xi w ud mill-knejjes tag na, irridu nibdew no olqu spazji odda fil-litur iji tag na. Hekk, ng idu a na, irridu no olqu spazju g at-tfal ukoll waqt illitur ija tal-kbar. G andna bωonn litur ija g al dawk li jixtiequ jimxu fil- ajja tad-dixxerniment. Hemm bωonn li l-litur ija tag na ta seb g al dawn il-bωonnijiet odda. Wasal iω-ωmien li nibdew niççelebraw litur ija b fiωjonomiji differenti u ng inu lin-nies biex kul add jista jsib dik il-litur ija li tg inu/tg inha ssib l Alla. Biex dan ise, hemm bωonn tibdil fil- sieb pastorali u xi drabi fl-istrutturi fil-knejjes tag na. 12

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA nisrani, dawn iç-çelebrazzjonijiet jistg u jkunu mumenti ta fidi g all-insara Maltin. IΩda dan mhux dejjem il-kaω. F dan il-qasam fadal afna x isir, per eωempju mil-lat taç-çelebrant, ta l-ambjent u tal-parteçipazzjoni. Xi drabi ç-çelebrazzjoni tal-quddies tintuωa b ala soluzzjoni afifa biex timla u tistruttura l- in! Min abba attenzjoni esklussiva fuq is-sagramenti, nieqsa fid-djoçesi l-mumenti meta l-insara Maltin jistg u jiltaqg u u jixtarru flimkien il-kelma biex iddawwal lil ajjithom. Minkejja bosta sforzi li saru fil-qasam ta edukazzjoni biblika, f g add kbir mill-insara Maltin, l-g arfien tal-kotba Mqaddsa hu nieqes, infantili u litterali, meta mhux ukoll fundamentalista. Donnu jag mel sens li niltaqg u biex niççelebraw is-sagramenti iωda mhux li niltaqg u biex nisimg u u nistudjaw il-kelma. B hekk qed nitilfu g ajn ajja li tista titma l-fidi tag na (ara Mt 13,23). Hija l-kelma li t ejjina g assagramenti. Hija l-kelma li twassalna g at-tifsir tas-sagramenti. Hija l-kelma li tg inna ng ixu a jar is-sagramenti. Hawn ta min jinkura ixxi l-ewwelnett il-korsijiet ta tag lim fuq il-bibbja li jsiru fil-parroççi tag na. Ta min jinvesti aktar alli jil qu l-iskop tag hom. Ta min jinkura ixxi wkoll il-laqg at li jsiru fi gruppi bejn saçerdoti u lajçi biex i ejju l-litur ija tal-kelma g all-quddies ta Jum il-mulej. It-tag lim tar-reli jon 13 It-tag lim tar-reli jon fl-iskejjel huwa mument meta l-insara Maltin jiltaqg u mal-kelma. In-nuqqas ta distinzjoni çara u kumplimentarjetà bejn il-katekeωi parrokkjali, l-edukazzjoni reli juωa u t-tag lim tar-reli jon fliskejjel jidher li qed jo loq çertu disgwid. G alhekk dawn g andhom ji u definiti iωjed mill-knisja f Malta biex jo ro dak li hu speçifiku g al kull wie ed minnhom u l-kontribut tag hom ilkoll g all-formazzjoni integra tan-nisrani. 13

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA L-iskejjel tal-knisja jedukaw madwar terz tat-tfal Maltin. G ad g andna problemi dwar it-tag lim tar-religjon f xi skejjel tal-knisja. Barra minn dan, ikun f waqtu li l-knisja teωamina kemm l-iskejjel qed jaqdu l-funzjoni tag hom importanti fix-xandir tal-kelma, alli jkunu jidhru b mod çar il-kwalitajiet ta skola kattolika, li t addan ukoll formazzjoni g allimpenn soçjo-politiku u l- sieb ta l-imwarrbin u l-fqar. Id-djoçesi tist arre dan fil-fond fiω-ωmien li ej. Il-katekeΩi 14 F afna parroççi hemm sistema biex twassal it-tag lim tal-katekiωmu lil dawk kollha li jersqu g aliha. F dan il-qasam tispikka l- idma tas-soçjetà tal- MUSEUM, mhux biss fil-katekisti imma wkoll fil-materjal g at-tag lim, kif ukoll il- idma ta afna katekisti u voluntieri o ra. Il-preΩenza ta dawn innies hija grazzja kbira g ad-djoçesi. Hemm bωonn li dawn l-operaturi pastorali ji u meg juna u m arr a iωjed g all- idma li qed iwettqu. F dan il-kaω, b mod speçjali, ix-xandir tal-kelma jrid jasal fi sfond ta l-iωvilupp tal-bniedem s i. Wasal iω-ωmien li d-djoçesi tag raf b mod formali l- idma wtieqa, u toffri ministeru formali lil dawk li b tant sagrifiççju qed ja dmu f dan il-qasam. Ma nistg ux ninsew lil dawk li ma jersqu g al ebda tag lim. Il-komunità nisranija f Malta tag raf li, g al ra uni jew o ra, çerti individwi ma jersqux g al din il-mixja. Huwa g alhekk li kull parroçça trid to loq metodi biex tinteba b dawk li ma jersqux, u waqt li tirrispetta d-deçiωjoni tag hom, toffrilhom id miftu a alli t ajjarhom isibu t-triq tag hom lejn Alla. Il-Kelma g all-adolexxenti u g aω-ωg aωag 15 Hemm vojt kbir g al dawk li jixtiequ jsa u l-fidi tag hom b tag lim wara li li jag lqu t-tnax-il sena. F din l-età, iω-ωg aωag jg addu minn taqlib biex isibu lilhom infushom u dak li jixtiequ jwettqu f ajjithom. IΩda f din l-età, 14

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA ix-xandir tal-kelma mhux jasal g andhom biex idawwal l-g aωliet tag hom. 10 Hawnhekk irridu nsemmu d-diskussjoni li saret u li qed issir dwar l-età tal-griωma fid-djoçesi. Fid-dawl ta l-iωvilupp ta fidi matura li qeg din nipproponu f dan id-dokument, nemmnu li l-età tal-griωma g andha tog la biex tirrifletti d-deçiωjoni matura li titlob din l-g aωla. IΩda biex dan isir, trid tinbidel l-istruttura kollha li g andna fil-preωent biex in ejju Ω-Ωg aωag alli jag mlu din l-g aωla. Ix-xandir tal-kelma jrid isir b mod did biex l-adolexxenti u Ω-Ωg aωag jinteb u li g aωla tal-fidi hija don mog ti lilna biex Alla jkun preωenti f ajjitna u fir-rabtiet tag na flimkien. Kristu g andu sfida x joffri lilna anke f din il-faωi tal- ajja. Biex naslu hawn, filwaqt li hu me tie li Ω-Ωg aωag tag na jitg allmu t-talb, hu importanti afna li j arrbu l-esperjenza ta komunità ajja. 11 Minn dan ikompli jo ro il-bωonn li jkollna fostna aktar parroççi li jg ixu l- ajja ta komunità. Fejn m hemmx sens qawwi ta komunità huwa diffiçli ferm, jekk mhux impossibbli, li ssir idma ta evan elizzazzjoni jew katekeωi. F xi parroççi ç-çelebrazzjonijiet tas-sagramenti huma organizzati b lajçi impenjati flimkien ma xi saçerdot tal-parroçça biex isiru okkaωjonijiet ta tag lim u ti did. IΩda dan mhux dejjem il-kaω. Anke fejn isiru dawn l-isforzi ta tag lim, hija asra li dawn il-mumenti m humiex marbutin flimkien f formazzjoni sistematika g al dawk li jridu jimxu u jiωviluppaw il-fidi tag hom. Il-Kelma u l-gruppi 16 Illum afna jduqu t-tag lim tal-kelma meta j addnu xi grupp jew moviment ta talb jew formazzjoni. Dawn jistqarru li fil-gruppi jsibu çerta ajja li ma ssibhiex fil-parroççi tag na. G andna afna gruppi f Malta li kollha jag tu 10 G al diskussjoni aktar s i a, ara wkoll id-dokument tas-sinodu Adolexxenti u Ûg aωag. 11 Dak li bl-in liω jissejja a community of practice. Din hija l-baωi biex wie ed jg allem valuri. 15

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA sehemhom biex il-poplu tag na jikber fit-tag lim. IΩda anke f dan il-kamp jeωisti sparpaljar ta ener ija. L-enfasi g adha fuq ajja ta fidi individwali u, xi drabi, pjetiωmu li kwaωi jwassal g al fundamentaliωmu. Dan kultant jidher minn arroganza sottili - a na l-imsej in u l-o rajn inferjuri - nuqqas ta tolleranza u nuqqas ta idma ma gruppi o ra fl-istess Poplu ta Alla. B dispjaçir ninnutaw li hawn gruppi li ja dmu biex iωidu l-membri u mhux biex aktar nies jing aqdu fl-iωvilupp tal-fidi tag hom biex isiru l-poplu ta Alla fi triqtu lejn Ìerusalemm. U ud minn dawn il-gruppi qeg din huma wkoll jaqg u g al ri idità dida li to noq il-mixja tal-fidi (ara Mt 7,8-13). Hemm nuqqas ta qbil dwar il-mod kif dawn il-gruppi g andhom ja dmu fil-parroççi tag na. Hawn min ja seb li g andu jing ata lok biex parroçça tie u çerta bixra msawra minn spiritwalità ta grupp jew ie or partikulari. Hemm min isostni li l-parroçça g andha tie u l-mudell taddjoçesi fejn diversi tipi ta spiritwalità jg ixu flimkien u joffru l-alternattivi lill-poplu ta Alla huwa u jsib triqtu lejn il-missier. Nemmnu li f dan il-kamp id-djoçesi g andha twettaq valutazzjoni serja u tfassal g ajnuniet li, waqt li jirrispettaw l-awtonomija ta kull grupp, fl-istess in jg inu biex il- idma tal-gruppi tkun aktar koordinata. L-omelija 17 Wie ed mill-mumenti speçjali tax-xandir tal-kelma hu l-omelija. Din kienet tema qawwija li ar et mill-ewwel faωi tas-sinodu. Jekk wie ed ji bor l-ilmenti fi ftit kliem, ikollu jg id li hawn omeliji li huma nieqsa mit-tag lim u mill-kuntatt mal-poplu ta Alla. Dwar l-omelija jidher li hemm Ωew problemi: il-kontenut u l-mod kif jitwassal il-kontenut. Biex jitjieb il-kontenut hemm bωonn aktar tag lim. 12 Je tie li dawk li jwasslu l-kelma jkunu tassew mid la kemm 12 Hawn mhux qed nifhmu biss tag lim ta dak li temmen u tg allem il-knisja, iωda wkoll tag lim aktar wiesa ta kultura u qari letterarju li jg in u jdawwal il-messa fejjiedi. B eωempju ta dan it-tip ta integrazzjoni nsemmu r-riflessjoni tal-kardinal Carlo Maria Martini Quale bellezza salvera il mondo: Lettera pastorale per l anno 1999-2000. F din l-ittra pastorali l-kardinal Martini jg aqqad l-esperjenza tat-tabor mal-mistoqsijiet ta Dostoevskij biex jitkellem fuq il-preωenza ta Alla. 16

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA tag ha kif ukoll tal-kultura tal-bnedmin. Donnu nieqes g arfien kulturali wiesa li jista j awwar il-messa li rridu nwasslu. Biex titjieb id-delivery hemm bωonn ta aktar ta ri fil-public speaking. 13 Minn dak li stqarr il-poplu ta Alla, jidher li jkun Ωball li wie ed jillimita ru u g at-tieni problema biss. L-omelija hija marbuta mas-saçerdot li jippresiedi l-litur ija. IΩda, g all- id u l-im abba tal-poplu ta Alla, g andhom ji u mist arr a xi forom ta kontribut mil-lajçi fil-qasam tat-t abbir tal-kelma fiç-çelebrazzjonijiet litur içi, fejn dan hu permess min-normi universali. B hekk il-knisja f Malta tkun qed tag raf li l-ispirtu joffri afna doni fi danha. Il-parroçça: çentru ta animazzjoni tal-fidi 18 Wasal iω-ωmien li d-djoçesi tag na tistaqsi lilha nnifisha dwar il-mudell ta parroçça li g andna. Óafna drabi kollox jiddependi mill-kappillan/arçipriet u l-bini tal-parroçça. IΩda l-esperjenza ta dawn l-a ar tletin sena kompliet turi kemm iç-çaqliq tal-kappillan i alli konsegwenzi. Il-kappillan g andu sehem importanti afna fit-tiswir tal-parroçça, iωda anke hu huwa g asfur tal-passa. Meta jimxi hu, il-parroçça trid tibqa. F dan il-kuntest, il-parroçça trid issir çentru ta animazzjoni tal-fidi tal-poplu ta Alla. Dan g andu jkun il-kriterju u l-kejl ta dak kollu li jsir fil-parroçça. Il-kappillan, min-na a tieg u, g andu j abrek biex jibni komunità li b fidi tfittex ix-xbihat ta Alla fil- ajja tal-parroçça u li tfittex tag ti risposti g all-bωonnijiet li jitwieldu fiha minn Ωmien g al Ωmien. Il-mod kif inhi strutturata l-parroçça llum, b ala çentru ta amministrazzjoni tassagramenti u tal- wejje materjali, ftit i alli spazju g all-animazzjoni tal-fidi. U fejn jeωisti in g all-animazzjoni, il-qassis kultant isib li ftit hu m arre g aliha. 13 Dan mhux biss ta ri dwar l-uωu tal-mikrofonu u l-intonazzjoni tal-vuçi, iωda jrid jinkludi wkoll tag lim dwar ir-retorika u tfassil ta diversi tipi ta messa i. 17

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA Ta ri fid-dinamika tal- ajja fl-ispirtu 19 Jekk niftiehmu fuq dan it-tip ta pastorali, allura jin ass il-bωonn li nitkellmu fuq it-tip ta formazzjoni tas-saçerdoti, tar-reli juωi u tal-lajçi fis-seminarju, fil-fakultà tat-teolo ija, u f istituzzjonijiet o ra. Minn dawn il-bejtiet tittajjar it-tama g at-ti did tad-djoçesi. B eωempju nsemmu li jekk it-tir tag na ser ikun l-animazzjoni tal-fidi tal-poplu ta Alla, allura huwa importanti li l-qassis u l-operatur pastorali jing ataw ta ri dwar id-dinamika/ωvilupp tal- ajja fl-ispirtu biex dawn jistg u jkunu ta g ajnuna g al uthom il-bnedmin. Hemm bωonn li jkun hemm ta ri fl-istudju tal-kelma, fiddixxerniment komunitarju, fil-pedago ija tal-fidi u l-katekeωi, fix-xjenzi umani u fil-komunikazzjoni. Hu me tie li dan it-tip ta ta ri jing ata importanza u jissa a. Il-festi titulari 20 G al poplu li jfittex kull okkaωjoni biex jiççelebra, il-festi titulari huma mumenti qawwija meta l-poplu tag na jistqarr b mod pubbliku l-fer tieg u. Tajjeb li l-parroçça jkollha sehem f dan il-fer. IΩda jkollna nistaqsu kemm dawn huma mumenti ta xandir tal-kelma li jwasslu biex tinbena l-fidi tal-maltin u l-komunità tal-poplu ta Alla. Xi drabi dawn il-festi huma stqarrrija ta fidi infantili msejsa fuq is-superstizzjoni, qlig, jew ego trips. Xi drabi l-festi huma mumenti ta firdiet u stqarrija çara tan-nuqqas ta fidi. Id-diskussjoni li bdiet dwar dan is-su ett trid tkompli u l-knisja f Malta trid tkompli tie u deçiωjonijiet me tie a. 14 Irridu nag rfu u nag Ωlu 14 Dwar dan, ara d-dokument tas-sinodu Kultura-Soçjetà-Knisja, 63. 18

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA bejn dak li hu kulturali u dak li hu twemmin. Forsi diffiçli afna to ro is-sens veru tal-festi. Il-proçess ta edukazzjoni huwa twil u tqil. IΩda huwa bωonnjuω jekk irridu festi li jsostnu l-fidi ta l-insara Maltin. Ng idu li l-festi tal-g id u tal-milied huma l-festi l-kbar fil-litur ija tag na. IΩda dawn l-anqas biss jin assu meta mqabbla mal-festa tar-ra al. Mhux l-ewwel darba u tnejn li, min abba l-kalendarju, il-festa tar-ra al adet post il-festa tat-trinità Qaddisa jew ta G id il-óamsin. 15 Il-mezzi ta komunikazzjoni 21 Il-mezzi ta komunikazzjoni joffru sfida g ax-xandir tal-kelma. G al afna Ωmien il-knisja arset lejn dawn il-mezzi b ala estensjoni tal-pulptu. IΩda maω-ωmien il-knisja g arfet li dawn il-mezzi g andhom l-awtonomija tag hom. Is-siwi tag hom jitkejjel daqskemm huma mezz ta g aqda fost l-ulied ta Alla mxerrda ma l-erbat irjie tad-dinja. Il-Knisja f Malta ma tistax tirtira minn din il- idma aktar u aktar issa li l-kunçett ta media g asservizz qieg ed jinbidel f media g an-negozju. Il-preΩenza ta l-ispirazzjoni nisranija fil-media mhix aktar g aωla u l-knisja ma tistax ma tkunx preωenti fil-ge wi ija ta idejat li, minn Ωmien g al Ωmien, jitrej u fuq il-media Maltija. 16 Anzi nemmnu li l-knisja trid tie u l-media f Malta b serjetà kbira. B al negozjant li ma jistax ma jag tix kaω tas-suq, il-knisja ma tistax twarrab il-media. B sens ta umiltà2 quddiem poplu li qieg ed ifittex triqtu, il-knisja f Malta trid tissie eb fis-smig tassinjali taω-ωminijiet, fl-inçertezza ta l-interpretazzjoni u fit-taqtig il-qalb li jg addi minnu kull min jipprova jwettaq dak li jemmen. Jekk ma nag mlux dan, façli nsiru çimblu jωarωar. 15 Dwar dan, ara d-dokument tas-sinodu Litur ija u Sagramenti, 19. 16... Dak li ng idilkom f widnejkom xandruh minn fuq il-bjut (Mt 10, 27). 19

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA Irid ikollna fiduçja fil-membri tal-knisja f Malta. Irridu nuru li fi dan il-komunità li temmen, jistg u jidhru xejriet differenti sakemm flimkien insibu triqtna lejn il-missier. Il-Knisja, b all-bqija tal-bnedmin, trid tissielet sakemm hija wkoll tag raf dak li l-mulej irid minnha (ara Gal 1,14; Atti 15). 17 Il-Knisja, tul il-mixja tag ha fl-istorja, trid turi lill-membri tag ha bittibdil li jsir fi danha. Óafna mix-xog ol tad-djoçesi fil-qasam tal-media qieg ed isir mill- Media Centre. Il-gazzetta Il-Ìensillum ma qabditx art, ukoll jekk dan l-a ar re g et adet ftit nifs. 18 Il- idma g al group media naqset bis-s i. 19 Hemm ukoll entità o ra, ir-radju RTK, li qabad sew u ibed udjenza qawwija, speçjalment fost dawk il fuq minn 40 sena. Fil-qasam tal-media, g al dawn l-a ar snin, ma kienx çar ir-rwol tas-segretarjat g all-komunikazzjoni Soçjali fid-djoçesi tag na. Is-Segretarjat g andu Ωew g anijiet: idma strate ika biex ix-xandir tal- Kelma fuq il-mezzi tax-xandir isir b mod koordinat, kif ukoll biex issir idma pastorali fost ix-xandara. Min abba n-nuqqas ta distinzjoni bejn is-segretarjat u l-media Centre, il-media Centre seta jidher b ala l-organizzazzjoni responsabbli g ax-xandir tal-kelma. 20 Dan jista jxekkel il-media Centre u jo loq konfuωjoni ma gruppi o ra fid-djoçesi li qed ja dmu f dan il-qasam. 17 Dawn l-esperjenzi ta l-ewwel komunità ta fidi g andhom jing ataw aktar importanza jekk irridu nfittxu r-rieda ta Alla g alina l-maltin f dawn iω-ωminijiet. 18 Id-djoçesi tissussidja l-gazzetta u, b mod inqas, il- idma tar-radju. 19 Group Media huma g odod awdjo-viωivi u jintuωaw biex iqanqlu riflessjoni u diskussjoni fi gruppi Ωg ar. Min abba l-kuntest u d-dinamika li jo olqu, u g ax il-grupp jista jkun aktar rilevanti g all-membri tieg u, dawn l-g odod jistg u jg inu afna g all-maturità fil-fidi u biex ji u diskussi problemi tal- ajja çivili. Ilphone-in fix-xandir juri kemm il-poplu tag na g andu mistoqsijiet. Il-group media jista jo loq forum aktar addattat g ad-diskussjoni ta dawn il-mistoqsijiet. 20 B xebh nistg u nitkellmu fuq id-differenza bejn regolatur u operatur. 20

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA Edukazzjoni fil-media 22 Fl-g arfien tas-sinjali taω-ωminijiet, il-knisja f Malta kienet minn ta quddiemnett billi Ωviluppat programm avvanzat ta Media Education g alliskejjel tag ha. Dan sar fid-dawl ta dak li hu miktub minn diversi dokumenti tal-knisja kemm dik universali 21 kif ukoll dik lokali. 22 Dan l-a ar, l-istat are l-importanza ta dan kollu fil-pubblikazzjoni tan-national Minimum Curriculum, li jittratta wkoll dan il-qasam. Dan is-sinodu jitlob li l-programm tal-media Education imfassal mis-segretarjat g all-komunikazzjoni Soçjali jifforma parti integrali mit-tag lim baωiku fil-livelli kollha ta l-iskejjel tal- Knisja. Espressjonijiet artistiçi ta Ωminijietna 23 G al afna sekli, il-knisja dawlet u xprunat il-kultura f pajjiωna. Dan jixhduh il- afna espressjonijiet artistiçi mxerrda fil-postijiet ta qima u fil-pajjiω kollu. L-artist, bil- idma tieg u, jesprimi dak li arrab il-qalb u li afna drabi ma jidhirx fil-bixra minn barra. Illum in arsu lejn dawn l-opri ta arti ta kull forma, u fihom in arrbu esperjenzi tal-preωenza ta Alla. IΩda fi Ωmienna l-knisja je tie tkabbar u ssa a dan il-kuntatt ma l-artisti. F xi kaωijiet, donnu l-preωenza ta Alla fl-arti waqfet fi Ωmien il-barokk Malti. 23 Huwa importanti li l-knisja tkompli tispira lill-artisti ta Ωmienna biex jaraw il-preωenza ta Alla f forom ta Ωminijietna. B hekk dawk ta warajna jaraw li anke fi Ωminijiet moderni Alla eωista fit-tqanqil tal-qlub ta l-artisti. 24 21 Ara Konçilju Vatikan II, Digriet Inter Mirifica (4 ta Diçembru 1963); Istruzzjoni Pastorali Communio et Progressio (23 ta Mejju 1971); Istruzzjoni Pastorali Aetatis Novae (22 ta Frar 1992). 22 Ara Pjan Pastorali 1986-1991 u Programm Pastorali Lejn is-sena 2000 b ala Familja. 23 Dan intqal f xi focus groups li saru bi t ejjija g all-bini tad-dokument. 24 Dwar dan, ara d-dokument tas-sinodu Kultura-Soçjetà-Knisja, 64-65. 21

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA Il- tie a ta djalogu mal-kultura 24 L-iΩvilupp fil-kultura Maltija jitlob mentalità dida. Irridu nitg allmu l-atte jament ta Knisja li toffri x-xhieda u l- idma tag ha fi spirtu ta servizz; konxja li a na vuçi li, flimkien ma il na o ra, qieg da tikkompeti biex t ajjar u tirba il-qlub. Il-Knisja u n-nisrani f Malta huma g alhekk imsej a, aktar minn qabel, biex jispjegaw il-g ala tat-tama tag hom (ara 1 Pt 3,15-16). Il-Knisja f Malta g andha biçça xog ol doppja: trid tifta djalogu did ma dawk ta rieda tajba li ma j addnux l-istess twemmin, u trid tifta ukoll djalogu ma l-istess membri tag ha biex jifhmu dan l-ambjent did. Il-Knisja f Malta g alhekk tag raf l-isfida ta g amliet odda ta idma pastorali, biex twassal lill- insara kulturali g al mixja ta fidi aktar impenjata u biex tg inhom jifhmu u j arrbu l-knisja b ala komunità ta fidi li huma g andhom sehem fil-bini tag ha. B hekk, l-insara jistg u jimxu l quddiem fil-maturazzjoni tal-fidi. 25 F dan is-sinodu, il-knisja tag raf il- tie a li to loq djalogu dejjem akbar mal-kultura Maltija b al ftit mira. Il-Knisja trid tisma l-kultura, titg allem minnha u tiddiskuti mag ha punti g ar-riflessjoni. 26 Il-Knisja tag raf li g andha sehem importanti f Malta li qed tinbena. B ala esperta ta dak li hu uman, tista tg in biex il-pajjiω kollu jkun post xieraq fejn jissawru u jg ammru l-bnedmin. F dan, il-knisja f Malta xxandar messa fejjiedi lill-bnedmin ta rieda tajba, kemm Maltin kif ukoll dawk li ji u jωuru din il-gωira. 25 Il- idma pastorali f Malta m g andhiex tkun one shot deal imma mixja lejn maturità biex nilbsu l-istess sentimenti li kellu Kristu Ìesu (ara Fil 2,5). 26 Ara Gaudium et Spes, 22. 22

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA Ix-xandir tal-kelma f idma favur il-bniedem 25 Il-Knisja f Malta g andha storja sabi a ta sehem qalbieni fil- idma soçjali g all-benefiççju tal-maltin. Óafna drabi kienet il-knisja li permezz ta volontarjat organizzat u xandret il-kelma f idma favur il-bniedem u wriet it-triq lejn bωonnijiet odda fil- ajja ta pajjiωna. Il-Knisja f Malta dejjem kellha nies li b inizjattiva privata u b erojiωmu kbir g amlu l-ewwel pass u adu din il- idma b afna serjetà. IΩda dan il-wirt g addej minn tibdil. Nibtu f Malta numru ta NGOs 27 li qeg din ikomplu din il- idma b mod aktar professjonali. In ass il-bωonn li l- idma tal-volontarjat tiωdied b dik ta professjonisti li jintefg u g al dan ix-xog ol speçjalizzat. Il-Knisja f Malta, waqt li tkompli l- idma tag ha favur il-bniedem s i, je tie tag mel dixxerniment ta din il- idma. 28 Forsi wasal iz-ωmien li xi idmiet jg addu f idejn o ra. O rajn jissa u, waqt li nfittxu uçuh odda ta Kristu sfigurat. Nemmnu li l- idma fost l-illitterati u r-refu jati huma idmiet odda li l-knisja g andha tid ol g alihom b aktar impenn. Dan jitlob li l-knisja tkompli tiωviluppa metodi odda ta idma. Kif semmejna qabel, il-knisja trid tid ol fi djalogu did li japprezza iωjed il- idma tal-professjonisti u ta metodi professjonali. Bil- idma tag ha ma dawn l-g aqdiet, il-knisja tag ti xhieda tat-twemmin tag ha fil-bniedem b ala xbieha ta Alla u tal-qawwa tas-solidarjetà bejn il-bnedmin. Dan ukoll jista jkun mument ta djalogu ma dawk li ma jaqsmux l-istess twemmin. 27 Non-Governmental Organisation (NGO) tinkludi dawk l-entitajiet kollha mibnija fuq il-volontarjat. Dawn kienu u huma mezz qawwi kif il-knisja f Malta titkellem mal-kultura speçjalment fil-kamp soçjali u tal-karità. 28 Dwar dan, ara d-dokument tas-sinodu Djakonija u Ìustizzja, 26. 23

IL-KNISJA F MALTA ÌÌARRAB U XXANDAR IL-KELMA F dawn l-a ar snin, min abba li n-nies qieg da tg ix aktar u min abba l-iωviluppi fis-servizz, il-kura medika f pajjiωna qieg da ssir aktar speçjalizzata. L-isptarijiet ta l-istat qeg din jid lu aktar fil-fond fid-diversi oqsma m ollija f idejhom. Dalwaqt ser ikollna sptar did. Tfaççaw fostna wkoll g add ta sptarijiet privati. G alhekk je tie li l- idma pastorali f dan il-qasam tkompli tissa a. 24

KAP V IR-RIÛORSI TAL-KNISJA F MALTA

IR-RIÛORSI TAL-KNISJA F MALTA RiΩorsi g ax-xandir tal-kelma 26 G all-grazzja ta Alla, Il-Knisja f Malta g andha afna riωorsi biex twettaq il-ministeru fejjiedi tax-xandir tal-kelma. Óafna lajçi impenjati jag tu sehemhom, flimkien ma saçerdoti u reli juzi, biex il-kelma tasal fl-oqsma diversi tal- ajja Maltija. Ma dawn ir-riωorsi nsemmu wkoll l-istrutturi tal-knisja f Malta li n olqu matul iω-ωmien biex iwasslu l-messa ta Kristu li qam mill-mewt biex jag ti l- ajja lilna. Insemmu wkoll il-propjetà, b al knejjes, çentri ta tag lim, swali, l-istitut Kattoliku, u o rajn, li tintuωa g ax-xandir tal-kelma. Dan huwa wirt importanti u jg abbi fuqna responsabbiltà ta uωu g aqli. Bl-istess mod insemmu l-g otjiet li l-insara jag tu g all-bωonnijiet tal-knisja kull meta jiltaqg u g all-qima jew f mumenti o ra. Jidher li g ad fadal afna ta wid f mo in-nies dwar il- id tal-knisja li xi drabi jtellef l-istess xhieda tal-knisja fost il-poplu. Il- tie a ta koordinament fl-uωu tar-riωorsi 27 Jidher li, g alkemm qieg da ssir afna idma, ftit hemm koordinament fluωu tar-riωorsi. U ud ja dmu l-biçça tag hom ming ajr ma jafu jew jag tu kaω ta dak li qeg din jag mlu l-o rajn. 29 Dan huwa asra g aliex il- idma flimkien g andha tg inna nuωaw ir-riωorsi tag na b mod aktar effettiv. Imma, aktar minn hekk, il- idma flimkien tag ti xhieda ajja tad-dimensjoni Trinitarja tal- idma tag na. 29 Il-Programm Pastorali 1998-2000 sa aq afna fuq dan il-punt. IΩda donnu li kultant l-ideja ta Knisja Familja ttie det b ala riferenza g all-kwistjonijiet tal-familja li kienu prevalenti dak iω-ωmien. Mhux façli li ta dem b mod li ssib bilanç aj bejn l-g anijiet tad-djoçesi u dawk ta enti partikulari. IΩda din hija l- isfida li g andna quddiemna. 26

IR-RIÛORSI TAL-KNISJA F MALTA Huwa importanti li l-koordinament fid-djoçesi bejn is-saçerdoti u r-reli juωi jikber dejjem iωjed. G andu jkun hemm attenzjoni kbira minn kul add biex add ma j ossu uωat. Waqt li nemmnu fis-sej a speçifika tar-reli juωi nisa u r iel, nemmnu li dawn g andu jkollhom sehem aktar integrat fil- idma g ax-xandir tal-kelma. B mod simili, dan il-koordinament g andu jkun ukoll bejn il-gruppi lajkali. Ta ri g ax-xandir tal-kelma 28 Kwalità sabi a li ΩΩejjen il- idma tax-xandir tal-kelma hija d-dedikazzjoni u r-rieda tajba ta dawk li joffru l-g ajnuna tag hom f dan il-qasam. IΩda jidher çar ukoll li afna mill-operaturi pastorali huma nieqsa minn ta ri u g ajnuna biex iwettqu xog ol professjonali fil- idma afdata lilhom. G alkemm ir-rieda tajba hija importanti, iωda fid-dinja ta llum dan mhux biωωejjed. Me tie a formazzjoni soda. Matul dawn l-a ar snin, fid-djoçesi tag na kiber l-g add ta nies lajçi li komplew studji g olja fit-teolo ija. Din hi grazzja kbira g all-knisja. Dan l-isforz mill-fakultà tat-teolo ija g andu jkompli u jsir b aktar impenn. Dawk li jkunu g amlu dan l-istudju u g andhom ir-rieda li ja dmu fil-qasam tal-kelma g andu jkollhom l-ispazju biex iwettqu xi idma g all- id ta kul add (ara 1 Kor 12). Ng inu lill-poplu ta Alla jikber fil-fidi 29 Id-djoçesi ta Malta g andha afna idmiet, kemm fuq baωi djoçesana u kemm fil-parroççi, li jistg u jg inu fix-xandir tal-kelma. Fi spirtu ta g aqal u ti did, id-djoçesi g andha t ares lejn dawn il- idmiet biex tiωbor u torqom fejn hemm bωonn. Kif semmejna qabel, il-kejl ta kollox g andu jkun kemm dawn qed jg inu biex il-poplu ta Alla jikber fil-fidi 27

IR-RIÛORSI TAL-KNISJA F MALTA tieg u u kemm qed jg inu biex nid lu fi djalogu mal-kultura ta madwarna. Hemm ukoll g aqdiet li ja dmu fuq livell djoçesan. Id-diversità ta dawn il-gruppi jωewqu l- idma tax-xandir tal-kelma b afna kariωmi u karatteristiçi, li g andhom ikunu rispettati u m arsa. IΩda tajjeb ng idu wkoll li meta dawn il-gruppi ma jiffukawx l-attenzjoni tag hom g at-tixrid tal-kelma fost il-poplu ta Alla jkunu qeg din jitilfu mill-g an tag hom (ara Mt 5,13-16). Il-Forum tal-g aqdiet u l-movimenti Kattoliçi g andu jkun aktar organu aj li jg aqqad dawn il- idmiet favur ix-xandir tal-kelma. 30 30 G al diskussjoni f aktar dettall, ara d-dokument tas-sinodu Lajçi Nsara. 28

KAP VI IL-MIRI GÓALL-KNISJA F MALTA FIL-MINISTERU TAL-KELMA

IL-MIRI GÓALL-KNISJA F MALTA FIL-MINISTERU TAL-KELMA Impenn g all-formazzjoni 30 Il-Knisja f Malta tg in lill-insara Maltin biex b fidi ajja jaraw is-suriet ta Kristu f Malta ta llum u jwie bu g alihom bl-im abba. Dan sakemm niltaqg u mieg u, il-milja tat-tama tag na, wiçç imb wiçç. It-tis i ta fidi matura g andu jkun il-kriterju ta kull idma fuq livell djoçesan u wkoll fuq livell parrokkjali. Jekk irridu li x-xandir tal-kelma j alli l-marka tieg u, il-formazzjoni tal-kleru (eωistenti u futur) g andha tkun prijorità fid-djoçesi tag na. Formazzjoni ta operaturi pastorali: je tie tag lim formali g allministeri tal-lajçi, katekisti, g alliema, direzzjoni spiritwali, djakonija, litur ija, familja, Ωg aωag, u nies o ra li jixtiequ jitg allmu. G andu jkun hemm formazzjoni baωika g al kul add (biex naqsmu l-istess viωjoni u direzzjoni) u wara formazzjoni skond il-ministeri. F din il- idma jag tu sehemhom b mod s i il-fakultà tat-teolo ija, is-seminarju u çentri o ra ta formazzjoni. Isir pjan g all-katekeωi ta l-adulti fid-djoçesi. Din il-katekeωi trid tkun sistematika u twassal biex l-adulti jer g u jsibu lil Kristu b ala g ajn ta ajjithom. Dan l-impenn ta formazzjoni g andu ji i offrut ukoll g all-kleru u operaturi pastorali minn pajjiωi o ra. Dan f sens ta g aqda ma, u servizz lejn, il-knisja Universali. G alkemm post Ωg ir, Malta toffri diversitajiet kbar f dawk li huma sitwazzjonijiet u riωorsi. Dan jista jitpo a g as-servizz tal-knisja fid-dinja u jg in il-knisja f Malta tkun aktar missjunarja. Djalogu akbar mal-kultura Maltija 31 Il-Knisja f Malta timpenja ru ha li tid ol fi djalogu akbar mal-kultura Maltija biex tg in fil-bini ta pajjiωna. 30

IL-MIRI GÓALL-KNISJA F MALTA FIL-MINISTERU TAL-KELMA Me tie g arfien akbar tal-missjoni tal-knisja fil-qasam taxxandir tal-kelma lejn il- ajja çivili ta pajjiωna. Irridu naqblu ftit jew wisq dwar il-missjoni tal-knisja f pajjiωna. Meta tara l-polemiki fuq il-mezzi tax-xandir, b alissa hemm differenzi kbar mhux biss ta lingwa u metodolo ija, imma wkoll fil-mudell ta Knisja li qeg din nuωaw. Ir-risposta g all-mistoqsija: Min hi l-knisja u x suppost qed tikkontribwixxi lejn il- ajja çivili f Malta? g andha ting ata fid-dawl tad-dokumenti ta dan is-sinodu ViΩjoni ta Knisja komunjoni u Kultura- Soçjetà-Knisja. Il-Knisja trid to loq kuntatt akbar mal-kultura Maltija permezz ta tag lim, djalogu u preωenza fil-kultura Maltija. Tis i u a ornament ta l-istrutturi 32 Biex twettaq dawn il-miri, il-knisja f Malta trid issa a u ta orna l-istrutturi li g andha biex jiffukaw fuq din il- idma u jg inu lil dawk li qeg din iwettquha. Ikun hemm Istitut ta Formazzjoni Pastorali fl-arçidjoçesi. Ji i msa a u a ornat is-segretarjat g all-katekeωi. Ji u eωaminati u mibdula l- idmiet u l-istrutturi fil-parroççi biex juru li l-animazzjoni tal-fidi hija l-ewwel u l-aktar xog ol importanti. 31 Dan irid ikun imsejjes fuq ix-xandir tal-kelma. Iç-Çentru tar-riçerka tad-djoçesi Discern g andu ji i msa a biex jisma u jwassal fil-knisja l-bωonnijiet tal-poplu ta Alla f Malta. Dan iç-çentru jista jkun g odda li tiωen il- idma tad-djoçesi fiddiversi forom tag ha u twassal il-feedback me tieg. Fuq livell djoçesan, is-segreterija Pastorali, ta t it-tmexxija ta l-arçisqof, tfassal u tikkoordina l-istrate ija u ssegwi t-twettiq tag ha. Nifhmu ng idu b enfasi li hemm distinzjoni bejn strate ija u twettiq. 31 Il-mod kif inhi strutturata l-parroçça u l- idma tag ha jfisser li afna mill- in jintuωa g all-amministrazzjoni u l-festa. Hemm bωonn nag rfu li l-g an ewlieni huwa x-xandir tal-kelma u mbag ad kollox irid ji i strutturat b mod li juri dan (ara Atti 6, 1-7). 31

KAP VII FEJN U KIF B MOD IMÌEDDED

FEJN U KIF B MOD IMÌEDDED Proposti ta tibdil 33 G andna nkunu dejjem miftu in g at-tibdiliet me tie a. Kull tibdil fil-knisja jitlob l-ewwel u qabel kollox bidla fil-mentalità, u mbag ad fl-istrutturi u wkoll fil-prijoritajiet ta idma. G alhekk qeg din nag mlu dawn il-proposti ta tibdil. Bidla fil-mentalità 34 Billi x-xandir tal-kelma huwa prijorità g all-knisja, dan irid jidher biççar fil- idma tal-knisja f Malta. Xhieda ta dan hija x-xandir tal-kelma nnifisha fl-evan elizzazzjoni u x-xandir tal-kelma permezz ta idma favur il-bniedem. Il-Knisja f Malta g andha d-dover li taqdi lill-bniedem. Minn Kristu l-profeta rçeviet is-sej a u ng atat ir-responsabbiltà li fuq kollox tipprattika d-djakonija tal-verità, ji ifieri li, filwaqt li timxi malbniedem fit-tfittxija tieg u g all-verità, tipproklama l-veritajiet li waslet g alihom. 32 F din il- idma spiçça d-dilettantiωmu li xi drabi jwassal g all- sara, ukoll jekk il- idma ssir bl-aktar intenzjoni tajba. G alhekk il-knisja trid tkun aktar effiçjenti u professjonali fix-xandir tal-kelma u fil- idma favur il-bniedem wara kollox dan huwa mod ie or kif il-knisja turi li hi temmen u twassal l-g ajn tal- idma tag ha u d-dinjità tal-bniedem. 32 Ara Ìwanni Pawlu II, Ençiklika Fides et Ratio (14 ta Settembru 1998), 2. Dan id-dokument tas-sinodu ma jitkellimx fit-tul fuq il- sieb u l-attitudni tal- idma fix-xandir tal-kelma g aliex dan jitfisser fiddokument tas-sinodu ViΩjoni ta Knisja komunjoni. 33

FEJN U KIF B MOD IMÌEDDED Hemm afna x isir fil- idma tax-xandir tal-kelma b ala tag lim a ornat dwar xi tfisser tkun Knisja komunità li temmen u t addan lil Kristu b ala l-milja tal- ajja. 33 Dan ikun il-kejl u l-qofol ta kull idma. Strutturi g as-servizz tal-kelma 35 Biex tag mel tajjeb g an-nuqqas preωenti, il-knisja f Malta g andha tag Ωel it-tag lim b ala wie ed mill-g anijiet ewlenin tag ha. G al dan il-g an: Hemm bωonn ta koordinament bejn il- idmiet ta xhieda u xandir li twettaq il-knisja f Malta, biex ix-xandir tal-kelma jsir b mod a ornat u koordinat. Is-Segreterija Pastorali tie u sieb tiωviluppa strate ija g al din il- idma. Issir idma mal-fakultà tat-teolo ija fl-università ta Malta u ma l-istitut ta Formazzjoni Pastorali ta l-arçidjoçesi biex jing ataw korsijiet ta tag lim f diversi livelli bl-iskop li jikber l-g arfien tattag lim u li ji u ppreparati persuni g al diversi ministeri, per eωempju idma maω-ωg aωag, Xandir tal-kelma, Tqassim ta l-ewkaristija, Animazzjoni Litur ika, KatekeΩi, u o rajn. 34 Is-sagramenti: çelebrazzjonijiet tal- ajja 36 Jekk il-knisja f Malta hija sinjal viωibbli, b alissa hija qieg da tidher aktar permezz taç-çelebrazzjoni tas-sagramenti. Il-Knisja g andha ta dem biex tidher aktar b ala komunità li tg ix il-fidi fi Kristu Rxoxt li jdawwal il- ajja 33 A na msej in biex ng ixu l-abbandun ta Kristu msallab quddiem id-dag bien ta l-inçertezza u meta ma nifhmux it-toroq ta Alla. Ma nistg ux niltaqg u mal-kultura ta Ωmienna jekk a na wkoll, b ala nsara u istituzzjoni, ma nid lux f dan id-dlam ta inçertezza. 34 Min jie u sehem f dawn il-korsijiet g andu jkollu wkoll rikonoxximent uffiçjali u akkademiku tal- idma tieg u. 34

FEJN U KIF B MOD IMÌEDDED tal-maltin u pajjiωhom; it-tama li b ala poplu nafu nie du d-deçiωjonijiet tag na u ng ixu l-im abba g all-bnedmin (ara Ìw 13,34-35; Ìw 15,15-17; Atti 2,46-47). Fid-dawl ta dan, tajjeb li s-segretarjat g al-litur ija jistudja kif iç-çelebrazzjonijiet tas-sagramenti jsiru aktar çelebrazzjonijiet tal- ajja tannisrani. Waqt li nωommu f mo na l-g aqda mal-knisja Universali, irridu noffru çelebrazzjoni li twassal it-tifsir mistur tas-sagrament g all- ajja tag na l-maltin. B hekk iç-çelebrazzjoni tkun mument ta ti did tal-fidi g al dawk li qeg din jid lu g as-sagrament u wkoll g al dawk li jie du sehem mag hom. 35 RiΩorsi g al xandir effikaçi u effettiv 37 Il-Knisja f Malta g andha afna riωorsi sparpaljati. Ir-riΩorsi çentrali g andhom funzjoni ta xhieda globali g all-maltin, u wkoll ta servizz g allparroççi. 36 Il-Knisja f Malta trid tg aqqad ir-riωorsi biex inxandru l-kelma b mod effikaçi u effettiv. Fid-dawl ta dak li ntqal f paragrafu 11, iç-çentru tar-riçerka Discern jissa a u jkompli ja dem biex jiωvol i a jar, g al g anijiet pastorali, is-setturi differenti fi dan il-poplu ta Alla u fis-soçjetà çivili. Billi nag rfu l-lingwa u l-bωonnijiet ta dawn il-gruppi (clusters) nistg u niωviluppaw idma pastorali u xandir tal-kelma aktar immirati lejn l-udjenzi tag na. G arfien a jar tal-kotba Mqaddsa 38 G andha ssir idma fost il-poplu ta Alla, kif ukoll fost l-operaturi pastorali u dawk li qeg din i ejju ru hom g all-ministeri, biex jikber l-g arfien 35 Ara Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Sacrosanctum Concilium (4 ta Diçembru 1963), 10-11. 36 B alissa, kultant, xi parroççi j ossuhom qeg din isostnu liç-çentru. Xi kappillani g andhom l-impressjoni li ç-çentru qieg ed jixrob ir-riωorsi ming ajr ma jaraw dejjem il-frott ta dan. 35