H κυνική φιλοσοφία και οι φιλοσοφίες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων

Transcript

1 Φιλόσοφοι της αλεξανδρινής σχολής φιλοσοφίας παρακολουθούν την Αγία Aικατερίνη που τους αντικρούει. Λεπτομέρεια από το έργο του Mαζολίνο ντα Πανικάλε (45, νωπογραφία από τη Bασιλική του Aγίου Kλήμεντος στη Pώμη). ΚΕΦAΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ H κυνική φιλοσοφία και οι φιλοσοφίες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων Στο κεφάλαιο αυτό: Θα γνωρίσουμε την κυνική φιλοσοφία, η οποία διαμορφώθηκε τον 4ο αιώνα π.x. και ανήκει στις σωκρατικές σχολές. Θα γνωρίσουμε επίσης τις φιλοσοφίες που διαμορφώθηκαν στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους (τέλος του 4ου αι. π.x. 6 αι. μ.x.). Θα μελετήσουμε κείμενα των κυνικών, των επικούρειων, των στωικών και των σκεπτικών φιλοσόφων και θα δούμε το ενδιαφέρον τους για τον άνθρωπο και τα προβλήματά του. Θα γνωρίσουμε τις ηθικές τους αντιλήψεις που συνδέονται με τη σωκρατική αντίληψη για την αυτάρκεια, την αρετή και την ευδαιμονία. Θα συζητήσουμε τη σχέση των ηθικών τους αντιλήψεων με την ιστορική, πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της εποχής. Θα γνωρίσουμε τον Nεοπλατωνισμό, μια φιλοσοφία που χαρακτηρίζεται από εκλεκτικισμό και στηρίζεται κυρίως στον Πλάτωνα με το ρεύμα αυτό τελειώνει η αρχαία ελληνική φιλοσοφία. H φιλοσοφία μεταβαίνει πλέον από τον λόγο στην πίστη, συνδέεται η πίστη με τη γνώση, η φιλοσοφία με τη θρησκεία. Mε το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών της Aθήνας το 59 μ.x. μεταβαίνουμε από την ύστερη αρχαιότητα στο μεσαίωνα. H μεσαιωνική φιλοσοφία επιχειρεί ένωση φιλοσοφίας και θεολογίας.

2 π ø H Î ÓÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ Î È ÔÈ ÊÈÏÔÛÔÊ Â ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÒÓ Î È ÚˆÌ ÎÒÓ ÚfiÓˆÓ Tα ερείπια της φιλοσοφικής σχολής της Aλεξάνδρειας (Aίγυπτος, Komel Dikka). H Aκαδημία του Πλάτωνα και το Λύκειον του Aριστοτέλη χρησίμευσαν ως πρότυπά της. O λεγόμενος Oβελίσκος της Kλεοπάτρας στα ερείπια της Bιβλιοθήκης και του Mουσείου της Aλεξάνδρειας (η ονομασία «Mουσείο» φανερώνει την ύπαρξη ιερού των Mουσών). Aναπαράσταση τμήματος αρχαίας βιβλιοθήκης, με απεικόνιση παπύρων σε κυλινδρικό σχήμα, όπου γράφονταν τα κείμενα. H ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ (33 apple.x. 3 apple.x.) ı Ó ÙÔ ÙÔ ªÂÁ ÏÔ ÏÂÍ Ó ÚÔ ÙÔ 33 apple.ã. ÛËÌ ÙÔ ÔÙ ÙËÓ Ó ÚÍË ÌÈ Ó ÂappleÔ ÛÙËÓ Ú ÈÛÙÔÚ, Ë ÔappleÔ ÙÂÚÌ Ù ÂÙ È ÙÚÂÈ ÈÒÓ ÌÂÙ, Ì ÙÔÓ ı Ó ÙÔ ÙË ÏÂÔapple ÙÚ, ÙËÓ appleùòûë ÙÔ ÎÚ ÙÔ ÙˆÓ ÙÔÏÂÌ ˆÓ Î È ÙËÓ Ú ÛË ÙË ÚˆÌ Î ÙÔÎÚ ÙÔÚ applefi ÙÔÓ A ÁÔ ÛÙÔ. Ó È Ë ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÂappleÔ Î Ù ÙËÓ ÔappleÔ ÔÈ ÛÙÚ ÙËÁÔ ÙÔ ÏÂÍ Ó ÚÔ Î ÂÚÓÔ Ó Ì ÎÚÈÓ ÒÚ ÙË AÛ Î È ÙË AÊÚÈÎ : ÂÏÏËÓÈÎfi appleôïèùèûìfi ÂÈ ÌÂÙ ÊÂÚı Û applefiïâè, fiappleˆ Ë ÏÂÍ Ó- ÚÂÈ ÛÙËÓ Á appleùô, Ë ÓÙÈfi ÂÈ ÛÙË Ú, Ë ÚÁ ÌÔ ÛÙË ªÈÎÚ Û Î È Óı apple Ú ÏÏËÏ Î È Û ÂÏÏËÓÈÎ applefiïâè ÙË K Ùˆ IÙ Ï. ÙËÓ appleúòëó ÂappleÈÎÚ ÙÂÈ ÙÔ ÏÂÍ Ó ÚÔ, ÂÍ ÈÙ ÙË Ó ÌÂÈÍË ÙÔ ÂÏÏËÓÈÎÔ appleôïèùèûìô ÌÂ È ÊÔÚo Ï Ô Î È ıúëûîâ Â Î È ÌÂ Ó Â È Â, Ó ÂÙ È appleï ÔÓ Ô ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎfi ÎfiÛÌÔ, appleô ÂÓ Â Ó È ÌÈÁÒ ÂÏÏËÓÈÎfi, Î È È ÌÔÚÊÒÓÂÙ È Ë ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ. ÙÈ applefiïâè, appleô Ó Ê ÚıËÎ Ó appleèô apple Óˆ, ËÌÈÔ ÚÁÔ ÓÙ È Î ÓÙÚ Ì ıëûë Î È appleôïèùè- ÛÌÔ, fiappleˆ Ï.. ÛÙËÓ ÏÂÍ Ó ÚÂÈ fiappleô È Ú ÂÙ È Ë AÏÂÍ Ó ÚÈÓ È ÏÈÔı ÎË Î È ÙÔ ªÔ Û Ô, ÒÚÔ ÂappleÈÛÙËÌÔÓÈÎ, ÊÈÏÔÏÔÁÈÎ Î È ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ Ú Ó. H Î ıè - ÚˆÛË ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ, ÙË ÎÔÈÓ, ˆ ÈÂıÓÔ ÁÏÒÛÛ, Î ıèûù Ó Ù ÙËÓ apple ÁÎfiÛÌÈ È ÔÛË ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ. ÙËÓ Aı Ó, ÌÂÙ ÙÔÓ ı Ó ÙÔ ÙÔ ˆÎÚ ÙË (399 apple.x.), ÔÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ÂÁÎ Ù Ï - appleô Ó ÙÔÓ ËÌfiÛÈÔ ÒÚÔ ÙË AÁÔÚ. I Ú Ô Ó Û ÔÏ, fiappleˆ ÙËÓ Î ËÌ Î È ÙÔ ÎÂÈÔ Î È, ÚÁfiÙÂÚ, ÙÔÓ appleô Î È ÙË ÙÔ. ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ Ù ı ÁÓˆÚ ÛÔ Ì ÙÈ ÊÈÏÔÛÔÊ Â appleô ËÌÈÔ ÚÁÔ ÓÙ È ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÔ (33 apple.ã. - 3 apple.ã.) Î È ÛÙÔ ÙÔÎÚ ÙÔÚÈÎÔ ÚfiÓÔ (Ô È. apple.ã. - 3Ô È. Ì.Ã.). O ÓÈÛÌfi, ÊÈÏÔÛÔÊ appleô È ÌÔÚÊÒıËΠÙÔÓ 4Ô È. apple.x., Ó ÎÂÈ ÛÙÈ ÏÂÁfiÌÂÓ ۈÎÚ ÙÈÎ Û ÔÏ (MÂÁ ÚÈ- Î, K ÚËÓ Î, HÏÂÈ Î Î..), ÔÈ ÔappleÔ Â È Ú ÔÓÙ È applefi Ì ıëù Î È Ê ÏÔ ÙÔ ˆÎÚ ÙË Î È ËÙÔ Ó Ó ÚÔ Ó ÙÔ ÓfiËÌ Î È ÙÔÓ ÛÎÔapplefi ÙË ˆ Ì ÛË ÙËÓ ËıÈÎ. O ÓÈÛÌfi, ÌÔÏÔÓfiÙÈ ÂÓÙ ÛÛÂÙ È ÛÙËÓ ÎÏ ÛÈÎ ÙÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ, Û Ó ÂÙ È Ì ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ, ÊÔ ÂappleÈ ÈÒÓÂÈ ˆ Ù ÙËÓ ÂappleÔ. O EappleÈÎÔ ÚÈÛÌfi, Ô ÙˆÈÎÈÛÌfi Î È Ô ÎÂappleÙÈÎÈÛÌfi, ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ ÚÂ Ì Ù appleô ÂÌÊ Ó ÛÙËÎ Ó ÛÙÔ Ù ÏÔ ÙÔ 4Ô ÈÒÓ apple.ã., Û ÓÂ Ô Ó Ó apple Ú Ô Ó Ì ÚÈ ÙÔÓ 3Ô ÈÒÓ Ì.Ã. Î È Ô Ó ˆ appleëá ÙË ÛˆÎÚ ÙÈÎ È ÛÎ Ï. applefi appleô Ë ÈÛÙÔÚÈÎ, ÌfiÓÔ Ô ÙˆÈÎÈÛÌfi Î ÚÈ Ú Â Û fiïë ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÂappleÔ Î È ÛÙÔ appleúòùô ÚÈÛÙÈ ÓÈÎÔ ÈÒÓÂ, ËÏ ÛÙËÓ ÙÔÎÚ ÙÔÚÈÎ ÚˆÌ Î appleâú Ô Ô. H ÚˆÌ Î ÊÈÏÔÛÔÊ ÙˆÓ ÙÔÎÚ ÙÔÚÈÎÒÓ ÚfiÓˆÓ (Ô È. apple.x. 3Ô È. Ì.X.) ÛÙÂÚË Ú ÈfiÙËÙ (3Ô 6Ô È. Ì.X.) ÙÔ appleúòùô ÚÈÛÙÈ ÓÈÎÔ ÈÒÓ apple Ú ÙËÚÂ Ù È Ó ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi ÂÎÏÂÎÙÈÎÈ- ÛÌfi ( Ï. ÁψÛÛ ÚÈÔ), Û Ó appleâè ÙË ıâˆúëùèî ÎfiappleˆÛË ÙË ÂappleÔ, ÏÏ Î È ıúëûîâ ÙÈÎfi Û ÁÎÚËÙÈÛÌfi, appleô Û Á ˆÓ ÂÈ Ó ÙÔÏÈÎ ÂappleÈ Ú ÛÂÈ applefi ÙËÓ π ºπ ºπ ø πª ø ñ μπμ π Δ À ª Δ Àª π À

3 π ø 09 H κυνική φιλοσοφία και οι φιλοσοφίες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων ÛÙÚÔÏÔÁ Î È ÙÔÓ Ì ÛÙÈÎÈÛÌfi Ì ÙÈ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ ÓÙÈÏ ÂÈ ÙË ÂÏÏËÓÈÎ Ú ÈfiÙËÙ. ÓÙÔÓÔ ıúëûîâ ÙÈÎfi Ú ÎÙ Ú ÙË ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ È ÓfiËÛË ÙË ÂappleÔ ÈÎ ÈÔÏÔÁÂ Ù È Î È applefi ÙËÓ ÂÍ appleïˆûë ÙË Ó ıúëûîâ ÙÔ ÃÚÈ- ÛÙÈ ÓÈÛÌÔ, Ë ÔappleÔ ÂÓÈÛ ıëîâ applefi ÙÈ È ÛÎ Ï Â ÙË ÛÙˆÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ Î È, ÚÁfiÙÂÚ, applefi ÙÔÓ NÂÔappleÏ ÙˆÓÈÛÌfi. ÙËÓ ÏÂÍ Ó ÚÂÈ È ÌÔÚÊÒÓÂÙ È Ë «ÏÂ- Í Ó ÚÈÓ» Û ÔÏ ÊÈÏÔÛÔÊ, ÛÙËÓ ÔappleÔ Û Ó apple Ú Ô Ó ŒÏÏËÓ ÂÏÏËÓ ÔÓÙ ÂıÓÈÎÔ Î È ÚÈÛÙÈ ÓÔ, ÂÓÒ ÛÙË PÒÌË Î È ÛÙÈ appleâúèê ÚÂÈ ÙË ÙÔÎÚ ÙÔÚ Î ÚÈ Ú Ô Ó ÔÈ È ÛÎ Ï Â ÙˆÓ ÙˆÈÎÒÓ Î È ÙˆÓ ÎÂappleÙÈÎÒÓ. OÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ Á ÓÔ- ÓÙ È ÔÈ Â ÓÔÔ ÌÂÓÔÈ ÙË appleôïèùèî Î È ÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÂÍÔ Û. 3 O ÚfiÏÔ ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ Î È ÙÔ ÊÈÏÔÛfiÊÔ ÔÈÓfi ÛÙÔÈ Â Ô ÙˆÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÒÓ appleô ËÌÈÔ ÚÁÔ ÓÙ È ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÔ Î È ÛÙÔ ÚˆÌ ÎÔ ÚfiÓÔ Â Ó È Ë Û Ó ÂÛË ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ Ì ÙÔÓ ÙÔÌÈÎfi Ô Î È Ë ıâòúëû ÙË ˆ «Ù ÓË ÙÔ Ô». ÊÈÏÔÛÔÊ Î Ù Ï ÁÂÈ appleï ÔÓ Ó Â Ó È Ô Ë- Áfi ˆ Î È appleëá Ó ÎÔ ÊÈÛË, Ì ıâú appleâ ÙÈÎ Ù ÓË, Ó ÙÚfiappleÔ Ó ÓÙÂappleÂ- Í ÏıÂÈ Î Ó ÛÂ Ó Ó ÎfiÛÌÔ Â ıúèîfi. applefi ÙÔÓ 4Ô ÈÒÓ apple.ã. Ì ÚÈ Î È ÙÔ appleúò- ÙÔ ÚÈÛÙÈ ÓÈÎÔ ÈÒÓÂ, ÔÈ Î ÓÈÎÔ, ÔÈ ÛÙˆÈÎÔ, ÔÈ ÂappleÈÎÔ ÚÂÈÔÈ Î È ÔÈ ÛÎÂappleÙÈÎÔ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ÓÔ Ó Ó Ó Ó Ô ÚfiÏÔ ÛÙË ÊÈÏÔÛÔÊ. ÛÔÊfi Ô ÊÈÏfiÛÔÊÔ, Ì ÙÔÓ ÛÎËÙÈÎfi ÛÙˆÈÎfi ÙÚfiappleÔ ˆ, ÓÂÈ Ó Ó Ô appleúfiù appleô Î È appleô ÂÈÎÓ ÂÈ ÙËÓ Ô fi ÙË Ù Ú Í Î È ÙË ÂÛˆÙÂÚÈÎ ÂÏ ıâú ÁÈ ÙËÓ Î Ù ÎÙËÛË ÙË ÙÔÌÈÎ Â Ù -. ΔÔ ÂÓ È Ê ÚÔÓ ÁÈ ÙËÓ appleôïèùèî apple Ú ÌÂÚ ÂÙ È Î È Ë ËıÈÎ appleôîù ÎÂÓÙÚÈÎ ı ÛË. ªÂ ÙÔÓ NÂÔappleÏ ÙˆÓÈÛÌfi apple Ú ÙËÚÂ Ù È Ë ÛÙÚÔÊ applefi ÙÔÓ ÈÛıËÙfi ÎfiÛÌÔ ÛÙÔÓ appleâú ÈÛıËÙfi. H ÊÈÏÔÛÔÊ appleôîù «ÁˆÁÈÎfi» Ú ÎÙ Ú, appleúôûapple ıâ ËÏ Ó Ô ËÁ ÛÂÈ ÙËÓ appleúô ÙÔ EÓ-AÁ ıfi, appleúô ÙË ıâfiùëù. 4 È ÓÈÎÔ, Ô ÓÈÛÌfi Î È Ë ÌÂÙ ÛË applefi ÙËÓ ÎÏ ÛÈÎ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ È ÓÈÎÔ apple ÚÂÌ ÏÏÔÓÙ È ÌÂÙ Í ÙÔ ˆÎÚ ÙË Î È ÙË ÛÙˆÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ. Ó È appleâúèappleï ÓÒÌÂÓÔÈ ÛÔÊÔ, appleô appleôúú appleùô Ó ÙÈ apple Ú ÔÛÈ Î Û Ì ÛÂÈ Î È Ó ÙÚ appleô Ó Î ıâ Â Ô Â ÈfiÙËÙÂ, ÙfiÛÔ ÙÈ ÎÔÈÓ fiûô Î È ÙÈ ÂıÈÌÈÎ. Œ Ô Ó ÓÙÈÎÔÈÓˆÓÈÎ Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ Î È Ô Ó Ì ÙÚfiappleÔ ÏÈÙfi Î È ÓÙÈÛ Ì ÙÈÎfi. ÂÚÈÊÚÔ- ÓÔ Ó ÙÈ ÂappleÈÛÙ ÌÂ Î È Î ÓÔ Ó Ú ÛË ÙË ÂÈÚˆÓÂ, ÙÔ ÛÎ Ó ÏÔ Î È ÙÔ Û Ú- Î ÛÌÔ ÛÙËÓ ËıÈÎ ÎÚÈÙÈÎ appleô ÛÎÔ Ó. Ùfi appleô ÙÔ apple Û ÔÏÂ Â Ó È Ë ÂÍ ÏÂÈ- Ë ÙË ÂappleÈı Ì Î È Ë ÂÍ ÛÊ ÏÈÛË, Ì Ûˆ ÙË Ù ÚÎÂÈ, ÙË apple ıâè Î È ÙË ÂÛˆÙÂÚÈÎ ÂÏ ıâú, ÙÔ appleïô ÙÚfiappleÔ ˆ appleô Ô ËÁ ÛÙËÓ Â ÈÌÔÓ. Ÿappleˆ Ô ˆÎÚ ÙË, ÔÈ ÓÈÎÔ ıâˆúô Ó ÙËÓ ÚÂÙ È ÎÙ Î È Ú ÛÎÔÓÙ È ÛÙÔ κατ ρετ ν ζ ν. ÓÔ Ó ÌÊ ÛË ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈÎ Ó ÙËÛË ÙË Ï ıâè (γν θι σα τ ν). appleè ÈÒÎÔ Ó ÙËÓ apple ÏÏ Á applefi ÙÈ ÏÈÎ appleôï ÛÂÈ Î È Î Ù ÊÚÔÓÔ Ó ÙÔÓ appleïô ÙÔ, ÙË fií Î È ÙËÓ Â Á ÓÂÈ. È ÛËÌ ÓÙÈÎfiÙÂÚÔÈ applefi ÙÔ Â Ó È Ô ÓÙÈÛı ÓË Ô K ÓÈÎfi applefi ÙËÓ Aı Ó, Ì ıë- Ù ÙÔ ˆÎÚ ÙË, Ô ÈÔÁ ÓË Ô K ÓÈÎfi applefi ÙË ÈÓÒappleË, Ô Ú ÙË Ô Ë Ô Î È Ù ÏÊÈ MËÙÚÔÎÏ Î È Iappleapple Ú. O Σωκράτης περιστοιχιζόμενος από σοφούς. Ψηφιδωτό από την Aπάμεια της Συρίας, 5ος αι. μ.x. Στην πόλη αυτή ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Iάμβλιχος ίδρυσε το 90 μ.x. δική του φιλοσοφική σχολή, τη νεοπλατωνική σχολή της Συρίας. O θάνατος του Mεγάλου Aλεξάνδρου σηματοδοτεί την έναρξη της ελληνιστικής εποχής. Eδώ, ο Aλέξανδρος πολεμά τον βασιλιά της Περσίας Δαρείο στη μάχη της Iσσού. Mωσαϊκό που κοσμούσε την «Oικία του Φαύνου» στην Πομπηία (ος-ος αι. π.x., Nάπολη, Eθνικό Mουσείο). O Mέγας Aλέξανδρος. Λεπτομέρεια από το παραπάνω μωσαϊκό.

4 0 π ø H κυνική φιλοσοφία και οι φιλοσοφίες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων O αυτοκράτορας Iουστινιανός και η συνοδεία του. Λεπτομέρεια από το περίφημο μωσαϊκό από τον Άγιο Bιτάλιο της Pαβένας (6ος αι. μ.x.). O Iουστινιανός έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές των Aθηνών (το 59 μ.x.) και απαγόρευσε τη διδασκαλία της φιλοσοφίας από τους Eθνικούς. O Zήνων από το Kίτιο της Kύπρου, ο ιδρυτής της Στοάς (μαρμάρινη προτομή, Παρίσι, Λούβρο). 5 apple ÎÔ ÚÔ Î È EappleÈÎÔ ÚÈÛÌfi ÂappleÈÎÔ ÚÂÈ ÊÈÏÔÛÔÊ Û Ó ÂÙ È Ì ÙÔÓ Eapple ÎÔ ÚÔ, ÁÈÔ AıËÓ Ô ÎÏËÚÔ Ô appleô   ÁÂÓÓËı ÛÙË ÌÔ (34-70 apple.x.), Î È Ì ÙË È ÛÎ Ï ÙÔ ÛÙÔÓ appleô, ÙË ÊÈÏÔ- ÛÔÊÈÎ Û ÔÏ appleô Ùfi È Ú ÂÈ ÛÙËÓ ı Ó ÙÔ 306 apple.x., ÏÏ Î È Ì ÙË Û ÏÏÔÁÈÎ Ú - ÛÙËÚÈfiÙËÙ ÙˆÓ Ì ıëùòó ÙÔ. O K appleô È Ê ÚÂÈ ˆ Û ÔÏ applefi ÙÈ ÏÏ ÊÈÏÔÛÔÊÈ- Î Û ÔÏ ÙˆÓ AıËÓÒÓ (AÎ ËÌ, ÎÂÈÔ Î È ÙÔ ), ÁÈ Ù ÂÓ appleôùâïâ Î ÓÙÚÔ ÈÂ- Í ÁˆÁ ÂÚ ÓÒÓ, ÏÏ applefiïô ÏÍË appleúôûòappleˆó Î ıâ ËÏÈÎ Î È appleúô Ï ÛË appleô Ô Ó ÌÈ ÛÙËÚ ÔÚÁ ÓˆÌ ÓË ˆ ˆ Ì ÏË ÌÈ ÎÔÈÓfiÙËÙ. H Û ÔÏ ÙÔ Eapple ÎÔ ÚÔ appleôîù appleôïïô Ôapple Ô ÙÔ ÔappleÔ Ô Ú ÛÎÔ ÌÂ, ÚÁfiÙÂÚ, Î È ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ M. AÛ (IˆÓ ), ÛÙË Ú ÏÏ Î È ÛÙË PÒÌË (Ï.. ºÈÏfi ËÌÔ, ŒÚÌ Ú Ô, MËÙÚfi ˆ- ÚÔ, ÈÔÁ ÓË OÈÓÔ Ó, Ô ÎÚ ÙÈÔ ). È ÂappleÈÎÔ ÚÂÈÔÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ Û ÔÏÔ ÓÙ È Ì ÙË ÏÔÁÈÎ, ÙË Ê ÛÈÎ Î È, È È ÙÂÚ, Ì ÙËÓ ËıÈÎ Î È ı ÙÔ Ó ˆ ÛÎÔapplefi ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ ÙËÓ Ù Ú Í, appleô Ô ËÁ ÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ Û ËÚÂÌ Î È ÈÎ Á Ï ÓË, ËÏ ÛÙËÓ appleâ- Ï ı ÚˆÛË ÙË applefi ÙÈ Î ıâ Â Ô ÊÚÔÓÙ Â, ÙÔ Êfi Ô Î È Ù apple ıë. H ÊÈÏÔÛÔÊ ÙÔ Eapple ÎÔ ÚÔ ÛÙËÚ ÂÙ È ÛÙË ÊÈÏ, appleô ÂÓÒÓÂÈ ÌÂÙ Í ÙÔ Ù Ì ÏË ÙË ÎÔÈÓfiÙËÙ, Ë ÔappleÔ appleèı ÓfiÓ appleôùâïâ ÙÔ appleúfiù appleô ÙË appleúˆùô ÚÈÛÙÈ ÓÈÎ ÎÔÈÓfiÙËÙ ÙË Á appleë. appleôûîôappleâ Ó apple ÏÏ ÍÂÈ ÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ applefi ÙÔ apple Ú ÏÔ- ÁÔ ÌÂÙ Ê ÛÈÎÔ Êfi Ô, fiappleˆ Ô Êfi Ô ÙÔ ı Ó ÙÔ, Î È appleôûùëú ÂÈ appleˆ Ë δονή Â Ó È «Ë Ú Î È ÙÔ Ù ÏÔ ÙË Â Ù ÈÛÌ ÓË ˆ». Ë ÔÓ ÂÓÓÔÂ Ù È applefi ÙÔÓ apple ÎÔ ÚÔ ˆ appleô Û ÛˆÌ ÙÈÎÔ ÈÎÔ applefióô. E Ó È ÙÔ applefiï ÙÔ Á ıfi, appleô ÙÔ ÂappleÈ ÈÒÎÔ Ó fiï Ù Ì fióù, ÂÓÒ Ô applefióô Â Ó È ÙÔ applefiï ÙÔ Î Îfi, appleô ÙÔ appleôêâ ÁÔ Ó fiïôè. H Ó appleù ÍË ÌÈ ÊÚfiÓËÛË, appleô ÍÈÔÏÔÁ ÙÈ Ë ÔÓ Û ΠÙÒÙÂÚÂ Î È ÓÒÙÂÚÂ, ÂÌappleÔ ÂÈ ÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ Ó ÂappleÈ ÂÙ È appleôîïâèûùèî ÛÙÈ appleúòùâ. È ÎÚ ÓÔÓÙ appleôèfiùëùâ Ë ÔÓÒÓ, Ô Eapple ÎÔ ÚÔ Î ıèûù ÙËÓ Ë ÔÓ ÙÔ Ì ÛÔÓ ÁÈ ÙËÓ Â ÈÌÔÓ, Ë ÔappleÔ Â Ó È Ô ÛÎÔapplefi (Ù ÏÔ ) ÙË ˆ Î È Ù Ù ÂÙ È Ì ÙËÓ Ù Ú Í Î È ÙËÓ ÈÎ ËÚÂÌ. A Ù ÂappleÈÙ Á ÓÂÙ È Ì ÌÈ ÛÙ ÛË ˆ appleô Û ÓÔ- ÂÙ È ÛÙË ÊÚ ÛË Λάθε βιώσας (Z Û ÛÙËÓ Ê ÓÂÈ ). 6 ÙˆÈÎÔ Î È ÙˆÈÎÈÛÌfi applefi ÙÈ ÛËÌ ÓÙÈÎfiÙÂÚ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ Û ÔÏ ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÒÓ ÚfiÓˆÓ, Ô ÙˆÈÎÈ- ÛÌfi ÁÂÓÓÈ Ù È ÙËÓ ÂappleÔ ÙË ÛÎÏËÚ ÔÎÈÌ Û ÙˆÓ ÂÏÏËÓÈÎÒÓ applefiïâˆó, ÌÂÙ ÙÔÓ ÂÏÔappleÔÓÓËÛÈ Îfi applefiïâìô Î È ÙË Ì Î ÔÓÈÎ ÌÔÓ Ú. π Ú Ù ÙÔ ÙˆÈÎÈÛÌÔ Â Ó È Ô ÓˆÓ applefi ÙÔ K ÙÈÔ ÙË K appleúô (336/5-6 apple.ã.), Ô ÔappleÔ Ô ÙÔ 30/300 apple.x. Ú ıëîâ ÛÙËÓ ı Ó, fiù Ó Ó ÁËÛ ÙÔ appleïô Ô ÙÔ Ì ÂÌappleÔÚÂ Ì Ù applefi ÙË ºÔÈÓ ÎË ÌappleÚÔÛÙ ÛÙÔÓ ÂÈÚ È. Àapple ÚÍÂ Ì ıëù ÙÔ Î ÓÈÎÔ Ú ÙË, Ô ÔappleÔ Ô ÙÔ Í ÙËÓ Ù ÚÎÂÈ Î È ÙËÓ ÓÂÍ ÚÙËÛ ÙÔ appleóâ Ì ÙÔ. π Ú ÂÈ ÙË ÈÎ ÙÔ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ Û ÔÏ ÛÙËÓ ÔÈÎ ÏË (=ZˆÁÚ ÊÈÛÌ ÓË) ÙÔ, ÛÎÂapple ÛÙfi ËÌfiÛÈÔ ÒÚÔ appleâúèapple ÙÔ, ÙË ˆÁÚ ÊÈÛÌ ÓË applefi ÙÔÓ ÔÏ ÁÓˆÙÔ Î È ÏÏÔ ˆÁÚ ÊÔ, appleô ÚÈÛÎfiÙ Ó ÛÙÔ.. Ì ÚÔ ÙË ÁÔÚ. È Ôapple Ô ÙÔ ÔÓÔÌ ÔÓÙ È ËÓÒÓÂÈÔÈ Î È ÛÙË Û Ó ÂÈ ÙˆÈÎÔ applefi ÙË ÙÔ, ÙÔÓ ÙfiappleÔ fiappleô È ÛÎÔ Ó. OÈ ÙˆÈÎÔ ÂÓ È Ê ÚÔÓÙ È È È ÙÂÚ ÁÈ ÙËÓ ËıÈÎ Î È ÙËÓ appleôïèùèî. È ÛÎÔ Ó fiùè Ë appleú ÁÌ ÙÈÎ Ê ÛÈ ÙÔ ÓıÚÒappleÔ Û Ó ÛÙ Ù È ÛÙËÓ ÂÓ ÚÌfiÓÈÛ ÙË Ì ÙËÓ «Î Ù Ê ÛÈÓ» ˆ, ÛÙË ÏÔÁÈÎfiÙËÙ ÙÔ ( μολογουμένως τ φ σει ζ ν). È Ù ÏÔÁÈÎ fióù ÂÈ Í

5 π ø H κυνική φιλοσοφία και οι φιλοσοφίες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων ÌÔÓ fi,ùè Û ÌʈÓ Ì ÙÔ ÏÔÁÈÎfi. H ÚÂÙ Â Ó È Á ıfi Î È Ì Ù Ó ÂappleÈÙ Á ÓÂÙ È Ë Â ÈÌÔÓ ÙÔ ÓıÚÒappleÔ. EappleÂÈ fiìˆ Ì Û Ì Ô ÌÂ, ÂÎÙfi applefi ÙÈ ÏÔÁÈÎ ÔÚÌ, Î È ÏÔÁÂ, fiappleˆ Ù apple ıë ( δονή, πιθυμία, λ πη, φ βος) ÚÂÈ fiì ÛÙ ÙËÓ πάθεια ÁÈ Ó ÂÏ ıâúˆıô Ì applefi Ù. H ÊÈÏÔÛÔÊ Â Ó È ÁÈ ÙÔ ÙˆÈÎÔ «ÛÎËÛË ÛÔÊ», ÂÓÒ Ô ÛÔÊfi Î Ù ÂÈ fiïâ ÙÈ ÚÂÙ Î È Â Ó È ÙÔ È ÓÈÎfi Î ıâ ÙÂÏÂÈfiÙËÙ. H ÈÛÙÔÚ ÙË ÙÔ È ÈÚÂ Ù È Û ÙÚÂÈ Ê ÛÂÈ, Ú, Ì ÛË Î È Ó. 7 AÚ ÙÔ : Z ÓˆÓ (336-6 apple.x.), XÚ ÛÈappleappleÔ (8-08 apple.x.), KÏ ÓıË (4Ô /3Ô È. apple.x.). M ÛË ÙÔ : Ó ÙÈÔ o Pfi ÈÔ (85/80-0/9 apple.x.), ÔÛÂÈ ÒÓÈÔ applefi ÙËÓ Aapple - ÌÂÈ ÙË Ú (35-5/50 apple.x.). N ÙÔ : ÂÓ Î (±4 apple.x.-65 Ì.X.), Eapple ÎÙËÙÔ (55-35 Ì.X.) Î È M ÚÎÔ A Ú - ÏÈÔ (-80 Ì.X.). H N ÙÔ Ó appleù ÛÛÂÙ È ÛÙ ÚfiÓÈ ÙË ÚˆÌ Î ÙÔ- ÎÚ ÙÔÚ. ÎÂappleÙÈÎÔ Î È ÎÂappleÙÈÎÈÛÌfi ÎÂappleÙÈÎÈÛÌfi appleôùâïâ ÎÚÈÙÈÎ ÛÙ ÛË apple Ó ÓÙÈ ÛÙË Ó ÙfiÙËÙ Î Ù ÎÙËÛË È- Ë ÁÓÒÛË ÙÔ ÎfiÛÌÔ. OÈ ÎÂappleÙÈÎÔ appleôûùëú Ô Ó fiùè ÔÈ ÈÛı ÛÂÈ Î È Ë ÓfiËÛË apple ÚÈ- ÛÙ ÓÔ Ó Ù appleú ÁÌ Ù fi È fiappleˆ Â Ó È appleú ÁÌ ÙÈÎ, ÏÏ fiappleˆ Ê ÓÔÓÙ È. H ÁÓÒÛË ÂÓ Â Ó È ÈË Î È ÙÔ ÈÔ ÈÛ ÂÈ Î È ÛÙËÓ appleâúèô ÙË ËıÈÎ, fiappleô ÙÔ «Î Ïfi» Î È ÙÔ «Î Îfi» Â Ó È «ı ÛÂÈ» Î È fi È «Ê ÛÂÈ». O ÎÂappleÙÈÎÈÛÌfi Û Ó ÂÙ È Ì ÙË È ÛÎ Ï ÙÔ ÚÚˆÓ ( apple.x.) applefi ÙËÓ ÏÈ, appleô Ù Ó Û Á ÚÔÓÔ ÙÔ ÚÈÛÙÔÙ ÏË. È Ó ÂappleÈÙ ıâ Ë Â Ù, Û ÌÊˆÓ Ì ÙfiÓ, ÂÓ appleú appleâè Ó Ô Ì appleâappleôèı ÛÂÈ, ÁÓÒÌÂ, ÎÏ ÛÂÈ, ÏÏ Ó ÙËÚÔ Ì ÙËÓ «ÂappleÔ», ËÏ Ó ÌËÓ ÂÎÊ ÚÔ Ì ÎÚ ÛË. ÙÔÓ 3Ô Î È ÙÔÓ Ô ÈÒÓ apple.ã. Ô ÎÂappleÙÈÎÈÛÌfi ÈÔıÂÙÂ Ù È Î È ÌÂÙ Ê ÚÂÙ È ÛÙËÓ appleï ÙˆÓÈÎ AÎ Ë- Ì applefi ÙÔÓ AÚÎÂÛ Ï Ô (36-4 apple.x.) Î È ÙÔÓ K ÚÓÂ Ë (4-9 apple.x.). Ó ˆapple Úˆ- ÛË ÛÙÔÓ ÎÂappleÙÈÎÈÛÌfi ÓÂÈ ÛÙÔ appleúòùô ÚÈÛÙÈ ÓÈÎÔ ÚfiÓÔ Ô ÈÓËÛ ËÌÔ (Ô È. apple.x.), Ô ÔappleÔ Ô appleúô ÏÏÂÈ ÙÔ appleúfiù appleô ÙÔ ÛÔÊÔ, appleô ÂÈ Â Ù ÈÛÌ ÓÔ, Î Ù ÓÔÒ- ÓÙ appleˆ Ô Ù applefi ÙÈ ÈÛı ÛÂÈ Ô Ù applefi ÙÔÓ ÓÔ ÌappleÔÚÔ ÌÂ Ó Ô Ì ÈË ÁÓÒÛË. ÍÙÔ Ô ÌappleÂÈÚÈÎfi ÛÙÔ ÚÁÔ ÙÔ ÚÚÒÓÂÈ È ÀappleÔÙ appleòûâè È ÛÒ ÂÈ Ù ÂappleÈ ÂÈÚ - Ì Ù ÙˆÓ appleúôëáô ÌÂÓˆÓ ÎÂappleÙÈÎÒÓ, Î Ú ˆ ÙË È ÛÎ Ï ÙÔ ÚÚˆÓ. È ÛÎÂappleÙÈÎÔ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ÌÊÈÛ ËÙÔ Ó ÙË Ó ÙfiÙËÙ ÈË ÁÓÒÛË Î È ÔÚı appleú ÍË. ÓÈÛÙÔ Ó ÙËÓ ποχή, ËÏ. ÙËÓ Ó ÛÙÔÏ ÙË ÎÚ ÛË, ˆ ÛÙ ÛË ˆ, appleô Â Ó È Ó ÏÔÁË Ì ÙËÓ ταραξία ÙˆÓ EappleÈÎÔ Ú ˆÓ Î È ÙËÓ πάθεια ÙˆÓ ÙˆÈÎÒÓ. ÎÂappleÙÈÎÈ- ÛÌfi, ÁÂÓÈÎ, apple ÚÍ ÌÈ ÁfiÓÈÌË ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ Î ÓËÛË appleô appleúfiùâèóâ ÙËÓ ÌÊÈ ÔÏ ˆ ıâú appleâ ÙÈÎ ÁˆÁ ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ, fiù Ó Ú ÛÎÔÓÙ È Û ÌË Ó ÌappleÚÔÛÙ ÛÙ ÛÎÔ- Ï appleúô Ï Ì Ù ÙË ˆ. ÔÏ ÌËÛ ÙÔÓ ÔÁÌ ÙÈÛÌfi, ËÏ. ÙËÓ Ù ÛË ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ Ó ÔÓÙ È ˆÚ Û ÙËÛË È Â Î È ıâˆú Â, Î È appleúôòıëûâ ÙËÓ ÎÚÈÙÈÎ ÛÎ Ë. 8 O ψ٠ÓÔ Î È Ô NÂÔappleÏ ÙˆÓÈÛÌfi ÙÔ appleúòùô ÚÈÛÙÈ ÓÈÎÔ ÚfiÓÔ È ÌÔÚÊÒÓÂÙ È Ë «ÏÂÍ Ó ÚÈÓ» ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ Û ÔÏ, Ì ΠÓÙÚÔ ÙËÓ AÏÂÍ Ó ÚÂÈ, Ë ÔappleÔ ÓÙÈapple Ú ı ÙÂÈ ÛÙÔÓ ÃÚÈÛÙÈ ÓÈÛÌfi ÌÈ ÊÈÏÔ- ÛÔÊ appleô ÛÙËÚ ÂÙ È ÛÙËÓ «ÂÏÏËÓÈλ apple Ú ÔÛË, Ó Î È ÂÌappleÏÔ ÙÈÛÌ ÓË ÌÂ Ó ÙÔÏÈÎ ÛÙÔÈ Â. TËÓ appleâú Ô Ô Ù apple Ú ÙËÚÂ Ù È Ó ˆÛË ÙÔ Ï ÙˆÓÈÛÌÔ Î È ÍÂÎÈÓ ÌÈ ÛÂÈÚ Û ÔÏÈ ÛÌÒÓ ÁÈ ÙÔ ÚÁÔ ÙÔ AÚÈÛÙÔÙ ÏË. TÔ ÂÏÏËÓÈÎfi appleóâ Ì ÂappleËÚ ÂÈ ÙÔ IÔ Ô ÙË AÏÂÍ Ó ÚÂÈ. X Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ apple Ú Â ÁÌ Ù Ù ÙË Âapple Ú ÛË Ë Eικονογράφηση, από έκδοση της Aναγέννησης, των φιλοσοφικών έργων του Ρωμαίου στωικού φιλοσόφου Σενέκα (Λέιντεν 649). O Mάρκος Tούλιος Kικέρων, σημαντικός Ρωμαίος συγγραφέας φιλοσοφικών και ρητορικών έργων. Έζησε την εποχή του Iούλιου Kαίσαρα και συμμετείχε ενεργά στην πολιτική (αντίγραφο προτομής του ου αι. που σμιλεύτηκε λίγο μετά τον θάνατό του).

6 π ø H κυνική φιλοσοφία και οι φιλοσοφίες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων ΓΛΩΣΣΑΡΙO Δπ π ª : επιλογή κατάλληλων διδασκαλιών από ποικίλα φιλοσοφικά συστήματα και κατασκευή ενός νέου φιλοσοφικού συστήματος. π ª : χρησιμοποιείται για να δηλώσει άλλοτε την επέκταση του ελληνικού πολιτισμού στους λαούς της Aνατολής και άλλοτε τη σύνθεση ελληνικών και ανατολικών στοιχείων σε νέο πολιτισμό ή τη συνέχεια του παλαιότερου ελληνικού πολιτισμού. E HNI TIKO : από το ρήμα λληνίζειν, που στην αρχαιότητα σήμαινε απλώς το να μιλάς και να συμπεριφέρεσαι σαν Έλληνας, να μιμείσαι τους Έλληνες. ªÀ Δπ π ª : τάση για άμεση ένωση με τον θεό, ο οποίος θεωρείται ο ύψιστος σκοπός της ηθικότητας (Πλωτίνος). Y O TA EI : πρωταρχικές πραγματικότητες (κατά τον Πλωτίνο ήσαν τρεις: Eν, νους, ψυχή). O όρος υπόσταση στην ύστερη ελληνική φιλοσοφία σημαίνει γενικά ουσία. Aπό την πρώτη έκδοση έργων του Πλωτίνου που έγινε στη Φλωρεντία από τον Mαρσίλιο Φιτσίνο, διευθυντή της Πλατωνικής Aκαδημίας της Φλωρεντίας (6ος αι.). ÌÂÙ ÊÚ ÛË ÙË Ï È È ı ÎË applefi Ù Â Ú Î ÛÙ ÂÏÏËÓÈÎ (ÁÓˆÛÙ ˆ ÌÂÙ - ÊÚ ÛË ÙˆÓ Â ÔÌ ÎÔÓÙ, O ) Î È Ë ÊÈÏÔÛÔÊ ÙÔ º ψÓÔ AÏÂÍ Ó Ú ˆ (Ô È. Ì.X.) O NÂÔappleÏ ÙˆÓÈÛÌfi Ó appleù ÛÛÂÙ È ÛÙËÓ AÏÂÍ Ó ÚÂÈ applefi ÙÔÓ AÌÌÒÓÈÔ ÎÎ (75-4 Ì.X.), Î È ÙÔÓ Ì ıëù ÙÔ ÏˆÙ ÓÔ (05-70 Ì.X.) Ì ÙË Û ÓıÂÛË ÙË appleï ÙˆÓÈÎ Î È ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎ È ÛÎ Ï ÌÂ Ó ÙÔÏÈÎ Ì ÛÙÈÎÈÛÙÈÎ ÔÍ Û Â. E Ó È ÙÔ ÙÂÏÂ Ù Ô ÊÈÏÔ- ÛÔÊÈÎfi ÚÂ Ì ÙÔ Ú Ô ÂÏÏËÓÈÎÔ ÎfiÛÌÔ. È ÓÂÔappleÏ ÙˆÓÈÎÔ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ÂappleÈ ÈÒÎÔ Ó Ó Î ÓÔ Ó Û ÓıÂÛË appleï ÙˆÓÈÎÒÓ, ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎÒÓ, ÓÂÔapple ı ÁÔÚÈÎÒÓ Î È ÛÙˆÈÎÒÓ applefi ˆÓ. ÚÈfiÙÂÚÔ ÂÎappleÚfiÛˆappleÔ Ù ÙË Û ÔÏ Â Ó È Ô ÏˆÙ ÓÔ (04/5-70 Ì.X.), appleô ÁÂÓÓ ıëîâ ÛÙË ÎfiappleÔÏË ÙË ÕÓˆ ÈÁ appleùô. AÊÔ appleâúèappleï Ó ıëîâ ÛÙË ª ÛË Ó ÙÔÏ Ú ÂÙ È ÛÙËÓ ÏÂÍ Ó ÚÂÈ, fiappleô Á ÓÂÙ È Ì ıëù ÙÔ ÌÌÒÓÈÔ ÎÎ, Ô ÔappleÔ Ô È ÛÎÂÈ ÂΠÙËÓ appleï ÙˆÓÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ. ª ÓÂÈ ÎÔÓÙ ÙÔ ÚfiÓÈ. Ù Ì Û ÙÔ 3Ô È. Ì.Ã. ÌÂÙ ÓÂÈ ÛÙË ƒòìë, fiappleô È Ú ÂÈ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ Û ÔÏ Î È È - ÛÎÂÈ ÛÙ ÂÏÏËÓÈÎ. È ÛÎ Ï ÙÔ Â Ó È appleúôêôúèî, fiìˆ applefi ÙÔ 53/4 Ì.Ã. Ú - ÂÈ Ó Û ÁÁÚ ÊÂÈ. ΔÔ ÚÁÔ ÙÔ Ì ٠ÙÏÔ Eννεάδες ÂÎÙ ÓÂÙ È Û 54 appleú ÁÌ Ù Â, ÙÈ ÔappleÔ Â ÌÂÙ ÙÔÓ ı Ó Ùfi ÙÔ ÂÍ ˆÛÂ Ô Ì ıëù ÙÔ ÔÚÊ ÚÈÔ, Î Ù ÁfiÌÂÓÔ applefi ÙËÓ T ÚÔ, Û ÍÈ Eννεάδες, appleô Ë Î ıâìè appleâúèï Ì Ó ÂÓÓ appleú ÁÌ Ù Â. O ψ٠ÓÔ ı ÏÂÈ Ó Î Ù ÛÙ ÛÂÈ ÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ ÈÎ Ófi Ó ÓÙÈÏËÊı ÙÔÓ ÂÛˆÙÂÚÈ- Îfi ÙÔ ÎfiÛÌÔ. ÙÔ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi Û ÛÙËÌ appleô È ÌÔÚÊÒÓÂÈ, appleúôûapple ıâ Ó Û ÛÙËÌ - ÙÔappleÔÈ ÛÂÈ ÙÈ ÛÈÎ È ÛÎ Ï Â ÙË ÎÏ ÛÈÎ Î È ÙË ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ, ÔÓÙ ˆ ıâì ÏÈÔ ÙËÓ ÓÓÔÈ ÙÔ ıâô, appleô Â Ó È ÙÔ applefiï ÙÔ EÓ, ÙÔ applefiï ÙÔ Á ıfi. ıâfi Ùfi Â Ó È ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi, ÊÔ Û ÏÏ Ì ÓÂÙ È ˆ appleúˆù Ú ÈÎfi ÔÓ Î È appleúfi- ÛˆappleË apple ÚÍË, ÏÏ Î È ıúëûîâ ÙÈÎfi, ÂappleÂÈ ıâˆúâ Ù È ˆ appleâú ÙÈÎ Ó ÌË appleô apple Ú ÁÂÈ Ù apple ÓÙ : ÙÔÓ ÓÔ Î È ÙËÓ (ÔÈ ÙÚÂÈ appleúòùâ appleôûù ÛÂÈ ). O NÂÔappleÏ ÙˆÓÈÛÌfi Ó appleù ÛÛÂÙ È ÛÙË Û Ó ÂÈ ÛÙÈ Û ÔÏ ÙË Ú (I Ì ÏÈ Ô, Òapple ÙÚÔ, ÍÈappleappleÔ, ÏÏÔ ÛÙÈÔ, ÂÌ ÛÙÈÔ ) Î È ÙË ÂÚÁ ÌÔ (AÈ ÛÈÔ ), ÛÙËÓ appleï Ùˆ- ÓÈÎ AÎ ËÌ AıËÓÒÓ, ÛÙ Ù ÏË ÙÔ 5Ô Î È ÙÈ Ú ÙÔ 6Ô È. Ì.X. ( ÏÔ Ù Ú Ô, ÚÈ - Ófi, ÚfiÎÏÔ, Ì ÛÎÈÔ ) Î È ÛÙË Û ÔÏ ÙË AÏÂÍ Ó ÚÂÈ (Yapple Ù, OÏ ÌappleÈfi ˆÚÔ ). 9 H ÂappleÈÎ ÈÚfiÙËÙ ÙË ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ EÓ ÂÈÎÙÈÎ ÁÈ Ù ÂÚˆÙ Ì Ù «ÙÈ Â Ó È Ë ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ ;» Î È «appleôè Ë ÛËÌ - Û ÙË ÁÈ ÙÔÓ Û Á ÚÔÓÔ ÓıÚˆappleÔ;» Â Ó È fiû Ï ÂÈ ÌÈ Û Á ÚÔÓË ÊÈÏfiÛÔÊÔ : «H È ÌÈ ÊÈÏÔÛÔÊ appleú ÎÙÈÎ Î È Â ÂÚÁÂÙÈÎ ÌÈ ÊÈÏÔÛÔÊ appleô apple Ú ÂÈ ÁÈ ÚË ÙˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ, ÁÈ Ó appleëúâù ÛÂÈ ÙÈ ı ÙÂÚ ÙÔ Ó ÁÎÂ, ÓÙÈÌÂÙˆapple ÂÈ Ù appleèô ÂappleÈÙ ÎÙÈÎ ÙÔ appleúô Ï Ì Ù Î È ÙÔ Ô ËÁ ÛÂ Ó ÌÂÁ Ï - ÙÂÚÔ ıìfi  ËÌÂÚ, Á ÔÓÙ ÙÔ applefi ÙË ÌÈ ÚÈ ÙÔ ÙË Ë È ÌappleÔÚÂ Ó Î ıëïòûâè ÛÙË ÌÂÏ ÙË ÙË ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ Ó Ó È ÓÔÔ ÌÂÓÔ appleô Ó - ÚˆÙÈ Ù È ÙÈ Û ÛË ÂÈ Ë ÊÈÏÔÛÔÊ Ì ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ OÈ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ Û ÔÏ ÛÙËÓ EÏÏ Î È ÙË PÒÌË EappleÈÎÔ ÚÂÈÔÈ, ÎÂappleÙÈÎÔ Î È ÙˆÈÎÔ fiïôè Û Ó - Ï Ó ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ ˆ ÙÚfiappleÔ ÓÙÈÌÂÙÒappleÈÛË ÙˆÓ appleèô Ô ÓËÚÒÓ appleúô ÏËÌ ÙˆÓ ÙË ÓıÚÒappleÈÓË ˆ. E Ó ÙÔÓ ÊÈÏfiÛÔÊÔ ˆ Û ÌappleÔÓÂÙÈÎfi È ÙÚfi, ÙÔ ÔappleÔ Ô Ë Ù ÓË ı ÌappleÔÚÔ ÛÂ Ó ıâú appleâ ÛÂÈ appleôïï ÛËÌ ÓÙÈÎ appleù ÙÔ ÓıÚÒappleÈÓÔ applefióô». (Martha Nussbaum, The Therapy of Desire, Theory and Practice in Hellenistic Ethics, Princeton, 994, EÈÛ ÁˆÁ, ÛÂÏ. 3)

7 μ. π ø 3 H κυνική φιλοσοφία και οι φιλοσοφίες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων ΛYKEION AΠO TO ΛYKEIO ΣTH ΣTOA.000 μ AΓOPA ΠOIKIΛH ΣTOA ΣTOA ΠYΛH 500 M. ΠYΛH ΔIΠYΛOY HPIΔANOΣ ΠOTAMOΣ 00 O KHΠOΣ TOY EΠIKOYPOY AKAΔ HMIA ΠYΛH AKAΔHMIA Aπεικόνιση των φιλοσοφικών σχολών των Aθηνών στους ελληνιστικούς χρόνους με ενδείξεις τόπων και αποστάσεων (από το: A.A. Long και D.N. Sedley, The Hellenistic Philosophers, τ. I, Cambridge, 99).

8 O Δ Δ Ë È ÓÈÎÔ, ÙÔ È ÎÙfi ÙË ÚÂÙ Î È Ë Â ÈÌÔÓ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ Ù ı ÁÓˆÚ ÛÔ Ì ÙË È ÛÎ Ï ÙˆÓ Î ÓÈÎÒÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ AÓÙÈÛı ÓË, ÈÔÁ ÓË Î È Ú ÙË. OÈ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ÙÔ ÈÔıÂÙÔ Ó ÙË ÛˆÎÚ ÙÈÎ ËıÈÎ È ÛÎ Ï, appleúôùâ ÓÔ Ó fiìˆ Ó Ó Ô appleúfi- Ù appleô ÊÈÏÔÛfiÊÔ, Ùfi ÙÔ appleâúèappleï ÓÒÌÂÓÔ ÛÔÊÔ. O AÓÙÈÛı ÓË ıâˆúô Û ÙËÓ ÚÂÙ È ÎÙ Î È Ó ÁÎ ÁÈ Ó Î Ù ÛÙÂ Ô ÓıÚˆappleÔ Ù ÚÎË Î È Â Ù. ÿ È applefi ÂÈ ÁÈ ÙËÓ ÚÂÙ Î È ÙËÓ Â ÈÌÔÓ Â Ó Ô ÈÔÁ ÓË Ô K ÓÈÎfi Î È Ô KÚ ÙË Ô Ë Ô. Ô Ì Âapple ÛË ÁÈ Ù ÔÓÔÌ ÔÓÙ È ÚÈ ÔÛapple ÛÙÈÎ ÔÈ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ ÙÔ È Â, appleôèâ ÂappleÈ Ú ÛÂÈ ÙËÎ Ó, appleôèô Â Ô ÊÈÏÔÛÔÊ È ÌfiÚ- ÊˆÛ Ó Î È appleôèô ÂappleËÚ Û Ó. KEIMENO Aρετή και ευδαιμονία Kυνικός φιλόσοφος, πιθανώς στο πιθάρι του, με χαρακτηριστικό ύφος αδιαφορίας και περιφρόνησης για τα εγκόσμια (Aθήνα, Mουσείο Aγοράς). ANTI ENH KAI ºI O OºIA Όταν ρώτησαν τον Aντισθένη ποιο ήταν το κέρδος του από τη φιλοσοφία, εκείνος απάντησε: «Tο να μπορώ να έχω επαφή με τον εαυτό μου». (Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσόφων βίων... συναγωγή, VI, 6) Ο Αντισθένης δίδασκε στο γυμναστήριο του Κυνοσάργους, λίγο πιο πέρα απ την π λη, απ που, καθώς πιστε ουν ορισμένοι, έχει λάβει κι ο Κυνισμ ς την ονομασία του. Απ αυτ ν ξεκίνησε και του Διογένη η απάθεια και του Κράτη η αυτοκυριαρχία και του Ζήνωνα η καρτερικ τητα 3 κι αυτ ς θεμελίωσε τη θεωρία για την πολιτεία [ ] Ο Αντισθένης ασπαζ ταν επίσης τις ακ λουθες απ ψεις. Υποστήριζε τι την αρετή μπορεί κανείς να την διδαχθεί 4. Κι τι οι ευγενείς άνθρωποι ταυτίζονται μ εκείνους που έχουν αρετή 5. Η αρετή είναι απ μ νη της ικανή να φέρει την ευτυχία και δε χρειάζεται τίποτα επί πλέον εκτ ς απ δ ναμη σαν αυτή του Σωκράτη 6. τι η αρετή συνίσταται σε πράξεις: ο τε απ λ για πολλά έχει ανάγκη ο τε απ διδασκαλίες 7. Κι τι ο σοφ ς έχει αυτάρκεια 8 λα σα έχουν οι άλλοι είναι δικά του. Η ασημ τητα είναι κάτι καλ και ισ τιμο με την προσπάθεια 9. Κι τι ο σοφ ς δε θα ρυθμίζει τη συμπεριφορά του μέσα στην πολιτεία με βάση τους ισχ οντες ν μους αλλά με βάση το ν μο της αρετής 0. ( Aντισθένης, απ σπ. 3 και απ σπ. 60: Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσ φων βίων κα δογμάτων συναγωγή, VI, 3-5 και 0-3)

9 O Δ Δ Ë 5 Oι Κυνικοί, το διδακτό της αρετής και η ευδαιμονία ƒ ª ΔO O π 𠃪 ÀΔπ ÃO π π Ú Ù ÙË Î ÓÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ apple ÚÍÂ Ô ÓÙÈÛı ÓË ( apple.ã.), Ì ıëù ÙˆÓ ÛÔÊÈÛÙÒÓ ÔÚÁ, πappleapple Î È Úfi ÈÎÔ, ÏÏ Î È ÙÔ ˆÎÚ ÙË. È ËıÈÎ ÙÔ ÓÙÈÏ ÂÈ, Î Ú ˆ Ë appleô ÙÔ appleˆ Ë ÚÂÙ È ÛÎÂÙ È, ÂappleËÚ Û Ó ÙÔ ÙˆÈÎÔ. ÈÔÁ ÓË KÚ ÙË: Ó ÊÔÚ ÛÙÔ Ô ÔÓÔÌ ÛÙÔ Î ÓÈÎÔ ÊÈÏfiÛÔÊÔ ÈÔ- Á ÓË Î È KÚ ÙË. ÈÔÁ ÓË Ô ÓÈÎfi (400/390-38/33 apple.ã.) Î Ù ÁfiÙ Ó applefi ÙË ÈÓÒappleË. ª ıëù ÙÔ ÓÙÈÛı ÓË Î È ÛÎ ÏÔ ÙÔ MÂÁ ÏÔ ÏÂÍ Ó ÚÔ, apple ÚÍÂ Ô appleú ÁÌ ÙÈÎfi È Ú Ù ÙË Î ÓÈÎ Û ÔÏ. ÌÊÈÛ ËÙÔ Û ÙÔ ÛÈ- ÎÔ Î ÓfiÓÂ Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ ÙË ËÌfiÛÈ ˆ. appleâè Ô ÙÚfiappleÔ ˆ ÙÔ Ú ÎÙËÚÈ fiù Ó applefi Ó ÂÈ, ËÏ applefi ÏÏÂÈ Ë ÓÙÚÔapple, ÂappleÔÓÔÌ ÛÙËΠ«Î ˆÓ», applefi fiappleô appleèı ÓfiÙ Ù appleúô Ú ÂÙ È Î È Ë ÊÚ ÛË «K ÓÈÎ ÔÏ». O Ú - ÙË ÊËÌÈ fiù Ó ÁÈ ÙËÓ ÙÔÎ ÚÈ Ú ÙÔ Î È ÙÔÓ ÏÈÙfi ÙÚfiappleÔ ˆ ÙÔ. 3 Z ÓˆÓ : Ó ÊÔÚ ÛÙÔÓ È Ú Ù ÙË ÛÙˆÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ ÓˆÓ, Ô ÔappleÔ Ô Â Â ÂappleËÚ ÛÙ applefi ÙÔ K ÓÈÎÔ, Î È È È ÙÂÚ applefi ÙÔÓ ÈÔÁ ÓË. 4 H ÚÂÙ ÌappleÔÚÂ Ó È ıâ : Ô ÓÙÈÛı ÓË appleôûùëú ÂÈ appleˆ Ë ÚÂÙ Û Ó Â- Ù È Ì ÙË ÁÓÒÛË Î È ÌappleÔÚÂ Ó È ıâ, Î È appleˆ, applefi ÙË ÛÙÈÁÌ appleô ı Î Ù - ÎÙËıÂ, ÂÓ Â Ó È Ó ÙfiÓ Ó ıâ. H appleô Ë Ù appleô ÂÈÎÓ ÂÈ ÙËÓ ÌÂÛË Û ÛË ÙË ÛˆÎÚ ÙÈÎ Î È ÙË Î ÓÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ. 5 E ÁÂÓ ÓıÚˆappleÔÈ ÚÂÙ : Ë Â Á ÓÂÈ ÂÓ Ó Ê ÚÂÙ È ÛÙËÓ Î Ù ÁˆÁ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎ ı ÛË, ÏÏ Î Ú ˆ Ù Ù ÂÙ È Ì ÙËÓ ÚÂÙ. ªÂ Ù Ó ÙËÓ ÓÓÔÈ Î È Ë Â Á ÓÂÈ ÙË appleôîùè Ù È Ì ÙËÓ ÛÎËÛË. 6 Ó ÌË Û Ó Ù ÙÔ ˆÎÚ ÙË: Ô ÓÙÈÛı ÓË, appleúôîâèì ÓÔ Ó ÈÙÈÔÏÔÁ ÛÂÈ ÙËÓ Í ÙË ÚÂÙ ÁÈ ÙËÓ Î Ù ÎÙËÛË ÙË Â Ù (Âé ÈÌÔÓ ), ÂappleÈÎ ÏÂ Ù È ÙÔ apple Ú ÂÈÁÌ ÙÔ ˆÎÚ ÙË. ÙÔ applefiûapple ÛÌ Ùfi Ê ÓÂÙ È fiùè Ë appleú ÁÌ Ùˆ- ÛË ËıÈÎÒÓ ÛÙfi ˆÓ ÂÍ ÚÙ Ù È Î Ú ˆ applefi ÙË Ô ÏËÛË (ÛˆÎÚ ÙÈÎ ÈÛ ). 7 H ÚÂÙ Û Ó ÛÙ Ù È Û appleú ÍÂÈ È ÛÎ Ï : ÁÈ ÙÔ ÓÈÎÔ Ë ËıÈÎ Î È Ë ÚÂÙ Â Ó È Î Ú ˆ appleú ÍË Î È appleôù ÏÂÛÌ ÛÎËÛË. ÏÈÙfi Î È Ù ÚÎË Î ÓÈÎfi ÙÚfiappleÔ ˆ ıâˆú ıëîâ appleˆ Ô ËÁ ÛÙËÓ Â ÈÌÔÓ Ì ÙËÓ ÛÎËÛË Î È fi È Ì ÙËÓ appleâú appleïôîë ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ ÂappleÈ ÂÈÚËÌ ÙÔÏÔÁ. Î ÓÈÎfi Ô ıâìâ- ÏÈÒÓÂÙ È ÛÙÔÓ appleúôêôúèîfi ÏfiÁÔ Î È ÙÈ appleú ÍÂÈ (apple Ú ÂÈÁÌ ÙÈÎfi Ô ). AappleÔÙÂ- ÏÂ Û ÓıÂÛË ÛÎËÙÈÛÌÔ (Î ÓÈÎ ÛÎËÛË) Î È ËıÈÎ appleúfiîïëûë (Î ÓÈÎ Û ÌappleÂ- ÚÈÊÔÚ ). 8 O ÛÔÊfi ÂÈ Ù ÚÎÂÈ : Î ÚÈ Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÙÔ Î ÓÈÎÔ ÛÔÊÔ Â Ó È Ë Ù ÚÎÂÈ, Ë appleïfiùëù, Ë ÏÈÙfiÙËÙ, Ë ÂÏ ıâú applefi Â͈ÙÂÚÈÎÔ Î Ù Ó ÁÎ - ÛÌÔ, fiappleˆ Ù appleïô ÙË Î È Ë Ë ÔÓ. H apple ÏÏ Á applefi Ù apple ıë Ô ËÁ ÛÙËÓ Ù ÚÎÂÈ appleô Â Ó È Ë Ô fi appleúô ÙËÓ Â ÈÌÔÓ. 9 ÛËÌfiÙËÙ appleúôûapple ıâè : ÙÔ Ó ÂÈ Î Ó ÛÙËÓ Ê ÓÂÈ Â Ó È ÙÔ ÓÙ ıâùô ÙË È ÛËÌfiÙËÙ Î È ÔÚ ÂÙ È applefi ÙÔÓ ÓÙÈÛı ÓË ˆ ÈÛÔ Ó ÌÔ Ì ÙËÓ Î ÓÈÎ ÛÎËÛË (appleúôûapple ıâè ). 0 ÛÔÊfi ÓfiÌÔ ÙË ÚÂÙ : Ô ÂÓ ÚÂÙÔ ÓıÚˆappleÔ ÂÈ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ Ì ٠ÙÔÈÔ ÙÚfiappleÔ ÒÛÙ ÂÓ ÂÈ Ó ÁÎË applefi ÙÔ ÓfiÌÔ ÙÔ ÎÚ ÙÔ. ΓΛΩΣΣΑΡΙO À π : φτωχός, ρακένδυτος και ειρωνικός διανοούμενος αυτός που έχει προκλητική συμπεριφορά και εκφράζεται με αναίδεια και ωμή ειλικρίνεια. À π ªO (εκ του κύων=σκύλος): ριζοσπαστική φιλοσοφία άρνησης και διαμαρτυρίας ενάντια σε καθιερωμένες αξίες και φιλοσοφικές θεωρίες. Στη σύγχρονη χρήση της η λέξη σημαίνει έλλειψη ντροπής και ωμή συμπεριφορά. PIZO A TIKO : επαναστατικός πρωτοποριακός, νεωτεριστικός ρηξικέλευθος καινοτόμος. O Aλέξανδρος επισκέπτεται τον Διογένη που βρίσκεται στο πιθάρι του. Xαρακτικό αντίγραφο από ρωμαϊκό ανάγλυφο. «παραχάραξον τ ν μισμα». (Διογένης Κυνικ ς, στο Ιουλιαν ς, Λ γοι IX [VI] 8p. 87b κ.ε.) Με τη φράση αυτή ο Διογένης προέτρεπε τους ανθρώπους να αδιαφορούν για τη γνώμη των πολλών και να παραποιούν, όχι την αλήθεια, αλλά ό,τι είναι καθιερωμένο από συνήθεια (νόμισμα = κοινωνικές συμβάσεις).

10 6 O Δ Δ Ë Oι Κυνικοί, το διδακτό της αρετής και η ευδαιμονία APA H A KEIMENA Ó ÛÈÔ Î È ÓfiıÔ Î ÓÈÛÌfi Aπεικόνιση του Διογένη με τον Mέγα Aλέξανδρο, στον οποίο ο φιλόσοφος λέει να μην του κρύβει το φως του ήλιου (κεραμικό πιάτο, Oυρμπίνο Iταλία). A E AN PO KAI IO ENH Kάποτε που ο Διογένης λιαζόταν στο Kράνειο, στάθηκε μπροστά του ο Aλέξανδρος και του είπε: «Zήτησέ μου ό,τι θέλεις.» Kι εκείνος του λέει: «Tραβήξου, ώστε να μη μου κρύβεις τον ήλιο». (Διογένης Λαέρτιος, Φιλοσόφων βίων... συναγωγή, VI, 38) IO ENH ΓΛΩΣΣA KAI EMΠEIPIA Στον πλατωνικό ορισμό του ανθρώπου ως «ζώου απτέρου δίποδος», ο Διογένης απαντά εισβάλλοντας στην Aκαδημία με ένα μαδημένο κοτόπουλο και αναφωνώντας: «Iδού ο άνθρωπος κατά τον Πλάτωνα». ποιος λοιπ ν θέλει να ζει ως κυνικ ς φιλ σοφος ας μην εγκολπώνεται μ νο το τριμμένο ρο χο ή το σακο λι ή το ραβδί και τα μαλλιά για να πορε εται ακο ρευτος κι αγράμματος σαν να βρισκ ταν σε μια π λη που δεν έχει κουρεία και σχολεία, αλλά ας θεωρεί ως γνωρίσματα της κυνικής φιλοσοφίας τον λογισμ κι χι το ραβδί, τις φιλοσοφικές αρχές της κι χι το σακο λι. Και την ελευθεροστομία πρέπει να την εφαρμ ζει αφο πρώτα δώσει δείγματα της αξίας του, πως κατά τη γνώμη μου έκαναν ο Κράτης και ο Διογένης [ ]. ποιος λοιπ ν θέλει να είναι οπαδ ς του Κυνισμο και άνθρωπος αξι λογος, αφο πρώτα φροντίσει για τον εαυτ του, πως ο Διογένης και ο Κράτης, ας ξεριζώσει απ την ψυχή του εξ ολοκλήρου κάθε πάθος και ας εμπιστευθεί λα σα αφορο ν τον εαυτ του στον ορθ λ γο και στο μυαλ του, ώστε να τα κυβερνάει αυτ. Το το, καθώς νομίζω εγώ, ήταν το πρώτιστο στη φιλοσοφία του Διογένη. (Διογένης, απ σπ. 37: Ιουλιαν ς, Ε ς το ς παιδε τους κ νας, Λ γοι ΙΧ [VI] 8p. 00d-0d) ÌÓÔ ÙÔ Ú ÙË ÛÙË ÏÈÙfiÙËÙ (ε τέλεια) Xαίρε, θεά κι αρχ ντισσα, αγαπημένη των σοφών ανθρώπων, Λιτ τητα, παιδί της τιμημένης Σωφροσ νης, τη δική σου αρετή τιμο ν σοι δίκαια πράττουν. (Κράτης, απ σπ. 06: Παλατινή Ανθολογία, Χ 04, Ιουλιαν ς, Λ γοι ΙΧ [VI] 6p. 98d. Κλήμης Αλεξανδρε ς, Παιδαγωγ ς ΙΙΙ, VI 35, 3) EPøTH EI EP A IE Mαρμάρινος ανδριάντας του Iουλιανού, αυτοκράτορα του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους ( μ.x.), ο οποίος τάχθηκε υπέρ της αρχαίας θρησκείας και κατά του Xριστιανισμού, γι αυτό και ονομάζεται Παραβάτης. Eδώ είναι ντυμένος με απλό ιμάτιο Έλληνα φιλοσόφου ή ιερέα (Παρίσι, Mουσείο του Λούβρου) ÔÈÔÓ ÙÚfiappleÔ ˆ appleúôùâ ÓÂÈ Ô AÓÙÈÛı ÓË, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔ Î ÌÂÓÔ ÙË ÂÓfiÙË- Ù ; ªÂ appleôèôó ÙÚfiappleÔ ıâˆúô Û Ó ÔÈ K ÓÈÎÔ appleˆ ÌappleÔÚÂ Ó ÂappleÈÙ ıâ Ë ÓıÚÒappleÈÓË Â ÈÌÔÓ ; ÌʈÓÔ Û Ó È ÊˆÓÔ Û Ó Ì ÙÔÓ ˆÎÚ ÙË ˆ appleúô ÙÔ ı Ì Ùfi; È appleôèôó ÏfiÁÔ Ô KÚ ÙË ÛÙÔ apple Ú ÏÏËÏÔ Î ÌÂÓÔ () ÌÓ ÙË ıâ ÈÙfiÙËÙ (E Ù ÏÂÈ ); fiùâ Ú ÎÙËÚ ÂÙ È ˆ «Î ÓÈλ Ë Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ ÔÚÈÛÌ ÓˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ; ÔÈÔ ıâˆúô ÛÂ Ô AÓÙÈÛı ÓË fiùè Ù Ó ÙÔ Î Ú Ô ÙÔ applefi ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ ; (μï. ÛÂÏ. 4).

11 O Δ Δ Ë 7 Oι Κυνικοί, το διδακτό της αρετής και η ευδαιμονία EMA IA YZHTH H PA TH EP A IA O ÓÂÔappleÏ ÙˆÓÈÎfi ÊÈÏfiÛÔÊÔ I Ì ÏÈ Ô (3Ô /4Ô È. Ì.X.) ÛÙËÓ ÂappleÈÛÙÔÏ Πρ ς Aρετ ν περ σωφροσ νης ( ÙÔ Ô, AÓıÔÏfiÁÈÔÓ III 5, 47) ÁÚ ÊÂ: «H Ù ÚËÛË ÙÔ Ì ÙÚÔ, Ë ÔappleÔ Û ÁÎÚ Ù ÙÈ appleôï ÛÂÈ Û ÔÚÈÛÌ Ó appleï ÛÈ, ÛÒ ÂÈ, fiappleˆ appleô- ÛÙ ÚÈÍÂ Ô KÚ ÙË, Î È Ûapple ÙÈ Î È appleôïèùâ ». ËÙ ÛÙ ÙËÓ appleô Ë Ù, Ï Ì ÓÔ- ÓÙ applefi Ë ÙË ÁÓÒÌË ÙÔ ÙÔÎÚ ÙÔÚ πô ÏÈ ÓÔ ÁÈ ÙË ÁÓ ÛÈ Î È Ófiı ÌÔÚÊ Î ÓÈÛÌÔ, fiappleˆ ÂÎÊÚ ÂÙ È ÛÙÔ apple Ú ÏÏËÏÔ Î ÌÂÓÔ (). IA EMATIKH EP A IA ÙÈ ÂÈÎfiÓÂ ÙˆÓ ÛÂÏ ˆÓ 5 Î È 6 Ô ÌÂ Ô È ÊÔÚÂÙÈÎ Û ÛÙ Ì Ù ÍÈÒÓ appleô ÂÎappleÚÔÛˆappleÔ ÓÙ È applefi ÙÔÓ M Á AÏ Í Ó ÚÔ Î È ÙÔÓ ÈÔÁ ÓË ÙÔÓ K ÓÈÎfi. N Ù appleúôû ÈÔÚ ÛÂÙÂ Ï Ì ÓÔÓÙ applefi Ë ÙËÓ appleúôûˆappleèîfiùëù ÙˆÓ Ô Ó ÚÒÓ Î È ÙÔ Û ÂÙÈÎfi ΠÌÂÓÔ ÛÙÔ appleâúèıòúèô ÙË ÛÂÏ. 6. O Kράτης ο Θηβαίος, ζωγραφισμένος από τον Iταλό ζωγράφο Domenico Fetti, ως τυπικός κυνικός φιλόσοφος, ρακένδυτος και αντισυμβατικός. H AYTAPKEIA TOY KPATH Έτσι κι ο γνωστός Kράτης από τη Θήβα, αφού πέταξε στη θάλασσα μεγάλο φορτίο χρυσού, είπε: «Πήγαινε στο βυθό, Aπληστία να σε αφανίσω εγώ, κι όχι να πνιγώ ο ίδιος εξαιτίας σου». (Hieronymus, Adversus Jovinianum II, 9) Tοιχογραφία του ου αι. π.x. που παριστάνει τον κυνικό φιλόσοφο Kράτη και μια συνοδό του. O Kράτης δίδαξε στην Aθήνα, φημιζόταν όμως για τη γενναιοδωρία του προς την πόλη της Θήβας στην οποία χάρισε την περιουσία του (Pώμη, Mουσείο Θερμών).

12 O Δ Δ Ë apple ÎÔ ÚÔ, Ë ÔÓ Î È Â ÈÌÔÓ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ Ù ı ÁÓˆÚ ÛÔ Ì ÙËÓ ËıÈÎ È ÛÎ Ï ÙÔ apple ÎÔ ÚÔ Ë ÔappleÔ ÔÓÔÌ ÂÙ È ËıÈÎfi Ë ÔÓÈÛÌfi, ÂappleÂÈ ÛÙËÚ ÂÙ È ÛÙËÓ ÓÓÔÈ ÙË Ë ÔÓ, appleô ıâˆúâ Ù È Î Ú Ú Ô Û ÛÙ ÙÈÎfi ÙË Â Ù È- ÛÌ ÓË ˆ. È ÎÚÈÛË ÙˆÓ ÂappleÈı ÌÈÒÓ Î È ÙˆÓ Ë ÔÓÒÓ Î È Ë ÂÍ ÏÂÈ Ë Î ıâ applefióô Î È Êfi Ô Â Ó È, ÁÈ ÙÔÓ apple ÎÔ ÚÔ, appleúô applefiıâûë ÙË Â ÈÌÔÓ. Ô ÌÂ, Âapple ÛË, fiùè Ùfi appleúfiùâèóâ ÙËÓ appleï Î È ÌÂÙÚËÌ ÓË ˆ Î È ıâˆúô Û ˆ È ÓÈÎfi ÙË ˆ ÙËÓ ÈÎ Á Ï ÓË, ÙËÓ Ù Ú Í. KEIMENO. Ευδαιμονία, επιθυμία και ηδονή Eπίκουρος, προτομή του φιλοσόφου από τον ο αι. μ.x. (Nάπολη, Eθνικό Mουσείο). «μελετ ν ο ν χρ τ ποιο ντα τ ν ε δαιμονίαν». (Eπίκουρος, Eπιστολή πρ ς Mενοικέα, ) Ας αναλογιστο με τι απ τις επιθυμίες άλλες είναι φυσικές κι άλλες χωρίς ουσία, και τι απ τις φυσικές επιθυμίες άλλες είναι αναγκαίες κι άλλες απλώς φυσικές απ τις αναγκαίες, τέλος, επιθυμίες άλλες είναι αναγκαίες για την ευδαιμονία, άλλες για την αποφυγή σωματικών ενοχλήσεων και άλλες για την ίδια τη ζωή 3. Η σωστή θεώρηση αυτών των πραγμάτων 4 ξέρει να ανάγει καθετί που επιλέγουμε και καθετί που αποφε γουμε στην υγεία του σώματος και την ηρεμία την ψυχής, αφο σε το το συνίσταται ο σκοπ ς της ευτυχισμένης ζωής. Για χάρη αυτο του στ χου κάνουμε,τι κάνουμε: για να μην αισθαν μαστε π νο και να μη μας κυριε ει ο φ βος [ ] Την ηδονή 5, βλέπεις, τη χρειαζ μαστε, ταν η στέρησή της μας προξενεί π νο ταν δεν αισθαν μαστε π νο, δε χρειαζ μαστε πια την ηδονή. Και για το το η ηδονή είναι αρχή και τέλος της ευτυχισμένης ζωής 6. Γιατί έχουμε διαγνώσει τι είναι το πρώτο και σ μφυτο αγαθ μέσα μας 7. ( Επίκουρος, Επιστολή πρ ς Μενοικέα, 7, 8 και 9) O Ρωμαίος ποιητής Λουκρήτιος στη δεκαετία του 50 π.x. διέσωσε τη διδασκαλία του Eπίκουρου με την ποιητική του σύνθεση De Rerum Natura (Περί της Φύσεως των Πραγμάτων). Eδώ χειρόγραφο της Aναγέννησης (483) που φανερώνει το έντονο ενδιαφέρον της εποχής για έργα της αρχαιότητας που ασχολούνται με τη φύση.

13 O Δ Δ Ë 9 Eπίκουρος, ηδονή και ευδαιμονία ƒ ª ΔO O π 𠃪 ÀΔπ ÃO π apple ÎÔ ÚÔ ( ÌÔ 34-Aı Ó 70 apple.ã.) ËÛ ÙÔ ÌÂÁ Ï ÙÂÚÔ Ì ÚÔ ÙË ˆ ÙÔ ÛÙËÓ ı Ó, fiappleô Ú Û ÙÔÓ K appleô, ÒÚÔ È ÛÎ Ï Î È È ˆ- ÛË. applefi ÙÔ appleïô ÛÈÔ ÚÁÔ ÙÔ ÛÒ ÔÓÙ È ÌfiÓÔ ÙÚÂÈ ÂappleÈÛÙÔÏ Î È ÌÈ Û ÏÏÔÁ ÌÂ Û Ú ÓÙ ÁÓˆÌÈÎ ÍÈÒÌ Ù Ì ٠ÙÏÔ ÚÈ È fií È, appleô Ì apple Ú ÂÈ Ô ÈÔÁ ÓË ÚÙÈÔ, Î ıò Î È ÌÈ Û ÏÏÔÁ 8 ËıÈÎÒÓ ÊÔÚÈÛÌÒÓ Ì ٠ÙÏÔ EappleÈ- ÎÔ ÚÔ appleúôûêòóëûè. ÙËÓ appleèûùôï appleúô ªÂÓÔÈÎ, applefi fiappleô Â Ó È ÙÔ Î ÌÂ- ÓÔ, Ô apple ÎÔ ÚÔ appleúôùú appleâè Ó ÌÂÏÂÙ ÌÂ Î È Ó ÂappleÈÏ ÁÔ Ì fiû appleúôî ÏÔ Ó ÙËÓ Â ÈÌÔÓ. EappleÈı Ì Â : Ô apple ÎÔ ÚÔ È ÎÚ ÓÂÈ Ô Â Ë ÂappleÈı ÌÈÒÓ, ÙÈ Ê ÛÈÎ Î È ÙÈ ÎÂÓ (Ì Ù ÈÂ, ˆÚ Ô Û, ÓfiËÙÂ, ÎÂÓ appleâúèâ ÔÌ ÓÔ ). TÈ Ê ÛÈÎ ÂappleÈı Ì Â È ÎÚ ÓÂÈ Û ÙÚ Â Ë: ) Ê ÛÈÎ Î È Ó ÁÎ Â (Ï.. Ë ÂappleÈı Ì ÁÈ ÓÂÚfi), ) Ê ÛÈÎ ÏÏ fi È Ó ÁÎ Â (Ï.. Ë ÂappleÈı Ì ÁÈ ÂÎÏÂÎÙ Ê ÁËÙ ) Î È Á) ÌË Ê ÛÈÎ Î È ÌË Ó ÁÎ Â, ËÏ. Ù appleô appleúô Ú ÔÓÙ È applefi ÙËÓ ÓıÚÒappleÈÓË ÎÂÓÔ ÔÍ /Ì Ù ÈÔ ÔÍ (Ï.. Ë ÂappleÈı Ì ÁÈ ÎÔÈÓˆÓÈÎ ÓÔ Ô). 3 AÓ ÁÎ Â ÂappleÈı Ì Â : Ó ÁÎ Â ÂappleÈı Ì Â Â Ó È ÁÈ ÙÔÓ apple ÎÔ ÚÔ ÂΠӠappleô, Ó ÂÓ ÈÎ ÓÔappleÔÈËıÔ Ó, Ô ËÁÔ Ó ÛÙËÓ ÍËÛË ÙÔ applefióô ÛÙÔÓ ı Ó ÙÔ. ÙÈ Ó ÁÎ Â ÂappleÈı Ì Â Û ÁÎ Ù Ï ÁÂÙ È Ë Á ( appleôê Á ÙË Ûı ÓÂÈ Î È ÙÔ applefióô ) Î È Ù appleô Û Ì ÏÏÔ Ó ÛÙË È Ù ÚËÛË ÙË ˆ ( È ÙÚÔÊ, Úˆ- Ù, ÊÈÏ, ÛÊ ÏÂÈ Î..). 4 ˆÛÙ ıâòúëûë ÙˆÓ appleú ÁÌ ÙˆÓ: Ô apple ÎÔ ÚÔ ÈÓ appleú ÎÙÈÎ Ô ËÁ  ÁÈ ÙÔ ÙÈ appleú appleâè Ó ÂappleÈÏ ÁÔ ÌÂ Î È ÙÈ Ó appleôêâ ÁÔ ÌÂ, appleúôîâèì ÓÔ Ó ÂÍ ÛÊ Ï ÛÔ - Ì ÁÈ ˆ Î È Ù Ú Í ÙË. 5 H ÔÓ : ÁÈ ÙÔÓ apple ÎÔ ÚÔ apple Ú Ô Ó Ô Â Ë Ë ÔÓÒÓ: ÔÈ Ë ÔÓ ÙˆÓ ÈÛı ÛÂ- ˆÓ, fiappleˆ fiù Ó ÙÚÒˆ Î È appleôì ÎÚ ÓÂÙ È Ô applefióô ÙË ÏÏÂÈ Ë, Î È ÔÈ ÈÎ ÛÙ ÙÈÎ Ë ÔÓ, fiappleˆ, fiù Ó ˆ Ê ÂÈ, ÔapplefiÙ ÙÔ ÛıËÌ appleïëúfiùëù ÓÂÈ ÌÈ ÛÙ ıâú Ë ÔÓ. 6 H ÔÓ ˆ ÛÎÔapplefi ÙË Â Ù ÈÛÌ ÓË ˆ : Î Ù ÙÔÓ apple ÎÔ ÚÔ, Ô applefióô Î È Ë Ú, Ë Ï appleë Î È Ë Ë ÔÓ, ËÏ Ë Â Ú ÛÙËÛË, Â Ó È ÓÙ ıâùâ Î Ù ÛÙ ÛÂÈ. È ÓıÚˆappleÔÈ appleúôûapple ıô Ó Ó ÂÏ ÈÛÙÔappleÔÈ ÛÔ Ó ÙÈ appleúòùâ Î È Ó ÌÂÁÈÛÙÔappleÔÈ - ÛÔ Ó ÙÈ Â ÙÂÚÂ. Ë ÔÓ ˆ ÂÛˆÙÂÚÈÎ Ù Ú Ë Â Ó È ÛÎÔapplefi ÙË Â Ù ÈÛÌ - ÓË ˆ, ÁÈ Ù Â Ó È Ë ÈÙ Î È ÙÔ Î ÓËÙÚÔ Î ıâ ÓıÚÒappleÈÓË Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙ. 7 H ÔÓ, ÙÔ appleúòùô Î È Û ÌÊ ÙÔ Á ıfi: Ë Ë ÔÓ Â Ó È Á ıfi appleô ÂappleÈ ÈÒÎÔ Ó applefi ÙË Ê ÛË ÙÔ fiï Ù Ì fióù. È Ó Â Ó È Î Ó  ٠ÈÛÌ ÓÔ Î È Ó appleô- Ê ÁÂÈ ÙÔ Á Ô, appleú appleâè Ó Â ıâ, Î Ù ÙÔÓ Eapple ÎÔ ÚÔ, Ù ÛÛÂÚÈ Ï ıâèâ. Ù Â Ó È Ë appleâú ÊËÌË appleèîô ÚÂÈ ΔÂÙÚ Ê ÚÌ ÎÔ : ıâfi ÂÓ ÂÌappleÓ ÂÈ Êfi Ô, Aφοβον θε ς, Ô ı Ó ÙÔ Â Ê ÚÓÂÈ Ù Ú, ν ποπτον θάνατος, ÙÔ Á ıfi appleôîùè Ù È Â ÎÔÏ κα τ γαθ ν μ ν ε κτητον. Î È ÙÔ Î Îfi appleôê ÚÂÙ È Â ÎÔÏ. τ δ δειν ν ε εκκαρτέρητον. (ºÈÏfi ËÌÔ, ÚÔ ÛÔÊÈÛÙ, IV 0-4) ΓΛΩΣΣΑΡΙO π Àƒ π : o οπαδός του Επίκουρου (από το 8ο αιώνα, αυτός που χαρακτηρίζεται από αισθησιασμό και έχει πολυτελείς προτιμήσεις στα φαγητά και τα ποτά). π Àƒπ ª : φιλοσοφική θεωρία που ασχολούνταν με τη φυσική, τη θεωρία της γνώσης και την ηθική, τρόπος ζωής που προτρέπει στον σεβασμό και την κατανόηση. Oι επικριτές του τον εμφανίζουν ως ηδονοθηρική και ρηχή, χωρίς βάθος, φιλοσοφική θεωρία. : σωματική και ψυχική κατάσταση που στηρίζεται στο αίσθημα ευφορίας και απόλαυσης. π ª : ηθική θεωρία που θεωρεί την ηδονή ύψιστο αγαθό. ºÀ : η πραγματικότητα, η αληθινή ουσία του κόσμου και του ανθρώπου. Aπεικόνιση του Eπίκουρου σε λεπτομέρεια από τη Σχολή των Aθηνών του Pαφαήλ (6ος αι.).

14 0 O Δ Δ Ë Eπίκουρος, ηδονή και ευδαιμονία APA H A KEIMENA ÔÓ Î È ÊÚfiÓËÛË Eπίκουρος, προτομή, Bρετανικό Mουσείο του Λονδίνου. ταν λοιπ ν υποστηρίζουμε τι ο τελικ ς σκοπ ς είναι η ηδονή, δεν εννοο με τις ηδονές των ασώτων κι αυτές που συνίστανται στην αισθησιακή απ λαυση, πως ορισμένοι νομίζουν απ άγνοια κι επειδή διαφωνο ν με εμάς ή παίρνουν στραβά τα λ για μας αλλά εννοο με το να μην έχει κανείς σωματικ π νο και ταραχή ψυχική. Γιατί τη γλ κα στη ζωή δεν τη φέρνουν τα απανωτά φαγοπ τια και τα γλέντια [ ] ο τε τα ψάρια και τα άλλα εδέσματα που προσφέρονται σ ένα πολυδάπανο τραπέζι, αλλά ο νηφάλιος στοχασμ ς, αυτ ς που διερευνά τους λ γους για τους οποίους προτιμάμε ή αποφε γουμε καθετί και αποδιώχνει τις δοξασίες που με τ ση ταραχή γεμίζουν την ψυχή μας. Αφετηρία για λα αυτά και συνάμα το υπέρτατο αγαθ είναι η φρ νηση. Για το το κι απ τη φιλοσοφία προτιμ τερη είναι η φρ νηση, απ την οποία απορρέουν λες οι αρετές: η φρ νηση που μας διδάσκει τι δεν είναι δυνατ ν να ζει κανείς χαρο μενα, αν η ζωή του δεν έχει γνώση, ομορφιά και δικαιοσ νη κι ο τε πάλι μπορεί να χει η ζωή του γνώση, ομορφιά και δικαιοσ νη, αν δεν έχει και χαρά. ( Επίκουρος, Eπιστολή πρ ς Μενοικέα, 3-3) ÔÊ Î È ÊÈÏ Kορίτσι που μαζεύει λουλούδια σε τοιχογραφία από τις Σταβίες (ος αι. μ.x., Nάπολη, Eθνικό Aρχαιολογικό Mουσείο). «Tο μέγιστον φελος απ την αυτάρκεια: η Eλευθερία». (Eπικο ρου Προσφώνησις,77) «Σε μια φιλοσοφική συζήτηση το μεγαλ τερο φελος το είχε ο ηττημένος στο βαθμ που έμαθε κάτι επιπλέον». (Eπικο ρου Προσφώνησις,74) «Λάθε βιώσας» (Ζήσε στην αφάνεια / Μην επιδιώκεις δημόσια προβολή, δόξες και τιμές). (Eπίκουρος, απόσπ. 86 [Πλούταρχος, Ε καλ ς ε ρηται τ λάθε βιώσας, 8]) (α) Ο ευγενικ ς άνθρωπος ενδιαφέρεται, πάνω απ λα, για τη σοφία και τη φιλία απ αυτά το ένα είναι θνητ αγαθ, το άλλο αθάνατο. ( Eπικο ρου προσφώνησις, 78) (β) Aπ σα παρέχει η σοφία για την ευτυχία της ζωής συνολικά, το κατά πολ πιο σημαντικ είναι η απ κτηση φίλων. ( Eπίκουρος, K ριαι δ ξαι, 7) (γ) H φιλία σέρνει τον χορ ολ γυρα στην οικουμένη, καλώντας μας λους να σηκωθο με για τον μνο [της ευτυχίας]. ( Eπικο ρου προσφώνησις, 5) 3 AappleÂÏÂ ı ÚˆÛË ÙË Δεν ελευθερώνουν την ψυχή απ την ταραχή και δε φέρνουν την αληθινή χαρά τα αμέτρητα πλο τη ο τε η τιμή κι ο θαυμασμ ς του κ σμου ο τε οποιοδήποτε άλλο πράγμα απ σα ανάγονται σε απροσδι ριστα αίτια. ( Eπικο ρου προσφώνησις, 8) 4 È ÙË ÊÈÏÔÛÔÊ O Eπίκουρος έλεγε τι φιλοσοφία είναι η δραστηρι τητα που με λ γους και συλλογισμο ς κάνει τη ζωή ευτυχισμένη. (Σέξτος Eμπειρικ ς, Πρ ς θικο ς, XI, 70)

15 O Δ Δ Ë Eπίκουρος, ηδονή και ευδαιμονία EPøTH EI EP A IE N Î Ù ÁÚ ÂÙ ÛÂ È ÁÚ ÌÌ ÙËÓ Ù ÍÈÓfiÌËÛË ÙˆÓ ÂappleÈı ÌÈÒÓ, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ Eapple ÎÔ ÚÔ, Î È Ó Ó Ê ÚÂÙÂ Ó apple Ú ÂÈÁÌ ÁÈ Î ıâìè Î ÙËÁÔÚ. Ì- ʈÓ Ù Ì ÙËÓ ÂappleÈÎÔ ÚÂÈ Ó Ï ÛË ÙˆÓ ÂappleÈı ÌÈÒÓ;  ÙÈ Û Ó ÛÙ Ù È Ë Â Ù ÈÛÌ ÓË ˆ, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ Eapple ÎÔ ÚÔ; Ò Û ÂÙ Â- Ù È Ì ÙÈ ÂappleÈı Ì Â Î È ÙÈ Ë ÔÓ ; μï. Î È apple Ú ÏÏËÏÔ Î ÌÂÓÔ (). ÔÈÂ Ë ÔÓ ı ÂappleÈ ËÙÔ Û ÙÂ Î È appleôèâ ı appleôêâ Á ÙÂ, Ó ı ı Ï ÙÂ Ó ÛÂ- ÙÂ Û Ó ÂappleÈÎÔ ÚÂÈÔ ; ªÂ appleôèôó ÙÚfiappleÔ ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ ÌÂ Û ÌÂÚ ÙÈ Ï ÍÂÈ Ë ÔÓÈ- ÛÌfi Î È ÂappleÈÎÔ ÚÂÈÔ ; TÈ Â Ó È Ë ÊÈÏÔÛÔÊ Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔÓ Eapple ÎÔ ÚÔ; μï. apple Ú ÏÏËÏÔ Î ÌÂÓÔ (4). ÊÔ È ÛÂÙ ٠apple Ú ÏÏËÏ Î ÌÂÓ () Î È (), Ó appleôáú ÌÌ ÛÂÙÂ Î È Ó Û Ô- ÏÈ ÛÂÙ ÙÈ ÚÂÙ appleô Ô apple ÎÔ ÚÔ ıâˆúâ apple Ú ÙËÙ ( Ó ÁÎ Â ) ÁÈ ÙËÓ Â Ù ÈÛÌ ÓË ˆ. Mινιατούρα από χειρόγραφο του 483, που διακοσμεί τα Γεωργικά του Λατίνου ποιητή Bιργιλίου, όπου αποτυπώνεται το νοσταλγικό πνεύμα για τις απλές και ειρηνικές αξίες της αγροτικής ζωής που συνδέονταν με τις πολιτισμικές παραδόσεις των Λατίνων, σε μια εποχή που οι εμφύλιοι πόλεμοι του ου αι. π.x. είχαν ερημώσει την ιταλική ύπαιθρο. EMATA IA YZHTH H PA TH EP A IA ÊÔ ÌÂÏÂÙ ÛÂÙ ٠appleôûapple ÛÌ Ù appleô Û ÓÔÓÙ È apple Ú Î Ùˆ, Ó ÁÚ ÂÙ Û ÌÈ apple Ú ÁÚ ÊÔ appleôè ÚÂÙ appleô ÂÈÎÓ ÂÈ Â Ò Ô apple ÎÔ ÚÔ, Î ÓÔÓÙ Û ÁÎÚÈ- ÛË Ì ٠appleúfiù apple ÙË ÂappleÔ Ì. α) Θεωρο με τι η αυτάρκεια είναι μέγιστο αγαθ, χι για να μένουμε ευχαριστημένοι πάντοτε με τα λίγα, αλλά για να μπορο με, ταν δεν έχουμε πολλά, να αρκο μαστε στα λίγα. ( Επίκουρος, Επιστολή πρ ς Μενοικέα, 30) β) Ένας κηπάκος, σ κα, λίγο τυρί και τρεις τέσσερις καλοί φίλοι να ποια ήταν η τρυφή για τον Επίκουρο. (Φρειδ. Νίτσε, «Ο οδοιπ ρος και η σκιά του», αφορισμ ς 9 στο Ν. Σκουτερ πουλος, Επίκουρος, εκδ. Στιγμή, 006, σελ. 08) ÔÈÔ appleúfiù appleô Ô appleúôùâ ÓÔ Ó ÔÈ EappleÈÎÔ ÚÂÈÔÈ; ÔÈ ÎÚÈÙÈÎ Ô Ó ÛÎ ÛÂÈ Û ÙÔ ÔÈ ÂappleÈÎÚÈÙ ÙÔ ; π ª Δπ ƒ π ÁÎÚ ÓÂÙ fiû appleâúè ÔÓÙ È ÛÙËÓ appleâú ÊËÌË TÂÙÚ Ê ÚÌ ÎÔ ÙÔ ºÈÏfi ËÌÔ, Ì ıëù ÙÔ Eapple ÎÔ ÚÔ, ÛÙË ÛÂÏ. 9 Î È Ù ÏfiÁÈ ÙÔ Eapple ÎÔ ÚÔ (apple Ú appleïâ ÚÔ Î ÌÂÓÔ) Ì ÙËÓ ÔÌÈÏ ÙÔ AappleÔÛÙfiÏÔ ÏÔ ÛÙÔÓ ÕÚÂÈÔ ÁÔ ( Ú Í., 7, -3, Ï. ÚË- ÛΠÙÈÎ ÌÓ Û Ô, ÛÂÏ. 35) Î È ÂappleÈÛËÌ ÓÂÙ ÙÈ ÔÌÔÈfiÙËÙÂ Î È È ÊÔÚ. «Tο πιο φρικτό λοιπόν απ όλα τα άσχημα πράγματα, ο θάνατος, είναι για μας ένα τίποτε, ακριβώς γιατί, όταν εμείς υπάρχουμε, ο θάνατος δεν είναι κοντά μας κι όταν πάλι έρθει ο θάνατος δίπλα μας, τότε πια δεν υπάρχουμε εμείς. Oύτε τους ζωντανούς λοιπόν αφορά ο θάνατος ούτε τους πεθαμένους, αφού για εκείνους δεν υπάρχει, ενώ οι τελευταίοι δεν έχουν πια υπόσταση». (Eπίκουρος, Eπιστολή προς Mενοικέα, 5)

16 O Δ Δ 3Ë H ËıÈÎ ÙˆÓ ÙˆÈÎÒÓ: apple ıâè Î È Ù Ú Í ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ Ù ı ÁÓˆÚ ÛÔ Ì ÙÈ ËıÈÎ applefi ÂÈ ÙÔ apple ÎÙËÙÔ, Ô ÏÔ appleô   appleôîù ÛÂÈ ÙËÓ ÂÏ ıâú ÙÔ Î È ÛΠÛÙË PÒÌË, Î È ÙÔ PˆÌ Ô ÊÈÏÔÛfiÊÔ - ÙÔÎÚ ÙÔÚ ª ÚÎÔ A ÚËÏ Ô, ÛÙˆÈÎÒÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ appleô ËÛ Ó ÙËÓ ÙÚ ÙË appleâú Ô Ô ÙÔ ÙˆÈÎÈÛÌÔ, ËÏ. ÛÙÔ Ô appleúòùô ÈÒÓ ÙË ÚˆÌ Î ÙÔÎÚ ÙÔÚ. Ô Ì appleò appleúôûapple ıëû Ó Ó apple ÓÙ ÛÔ Ó Û ÛÈÎ ÂÚˆÙ Ì Ù ÙË ËıÈ- Î ÊÈÏÔÛÔÊ, fiappleˆ «ÙÈ ÓıÚˆappleÔ appleú appleâè Ó Â Ì È;» «Ì appleôèô ÙÚfiappleÔ ˆ ÌappleÔÚÂ Ó ÂappleÈÙ ıâ Ë Â ÈÌÔÓ ;». ÂÎÙÈÌ ÛÔ Ì ÙÔÓ ÛÙÔ ÛÌfi ÙÔ ÙfiÛÔ ˆ apple ÓÙËÛË ÛÙ appleúô Ï Ì Ù ÙË ÂappleÔ ÙÔ fiûô Î È ÛÙË È ÚÔÓÈÎ Í ÙÔ. KEIMENO Το ιδεώδες του στωικο σοφο O Zήνων, ιδρυτής του Στωικισμού. (Xάλκινη προτομή, ος αι. μ.x., Nάπολη, Eθνικό Mουσείο). «Εσύ, όμως, αν και δεν είσαι ακόμη Σωκράτης, οφείλεις να ζήσεις σαν να θέλεις να είσαι Σωκράτης». «σ δέ ε κα μήπω ε Σωκράτης, ς Σωκράτης γε ε ναι βουλ μενος φείλεις βιο ν». (Eπίκτητος, Eγχειρίδιον, 5) Για καθετί που είναι να κάνεις, εξέτασε αυτά που προέχουν και τις συνέπειες του πράγματος 3, και μετά να το επιχειρήσεις. Αλλιώς στην αρχή θα το κάνεις με ενθουσιασμ, επειδή τίποτα δεν αναλογίστηκες απ αυτά που θα ακολουθήσουν, και μετά, ταν εμφανιστο ν κάποιες δυσκολίες, θα τα παρατήσεις ντροπιασμένος [ ] Άνθρωπε, πρώτα εξέτασε τη φ ση του πράγματος μάθε μετά και τη δική σου φ ση 4, αν δηλαδή μπορείς να το αντέξεις, θέλεις να αγωνιστείς στο πένταθλο ή να γίνεις παλαιστής; Κοίταξε τα χέρια σου, τους μηρο ς, δοκίμασε τη μέση σου. Γιατί, άλλος γεννήθηκε για το ένα, άλλος για το άλλο πράγμα. Νομίζεις τι, κάνοντάς τα αυτά, μπορείς να τρως με τον ίδιο τρ πο, να πίνεις με τον ίδιο τρ πο, να επιθυμείς και να αποστρέφεσαι το ίδιο; Πρέπει να ξαγρυπνήσεις, να κοπιάσεις, να εγκαταλείψεις τους δικο ς σου [ ] Εξέτασέ τα αυτά, και δες αν, με το τα, θέλεις να ανταλλάξεις την απάθεια, την ελευθερία, την αταραξία 5 αλλιώς μην πλησιάζεις χι πως τα παιδιά τώρα φιλ σοφος, αργ τερα φοροεισπράκτορας, έπειτα ρήτορας και μετά επίτροπος του Kαίσαρα.Aυτά τα πράγματα δε συμφωνο ν μεταξ τους. Ένας άνθρωπος πρέπει να είναι είτε καλ ς είτε κακ ς ή το κυρίαρχο μέρος σου της ψυχής 6 πρέπει να καλλιεργείς ή τα εξωτερικά πράγματα ή για τα μέσα να δουλε εις ή για τα έξω 7 πράγμα που σημαίνει ή του φιλοσ φου τη θέση να κρατάς 8 ή αυτή εν ς κοινο ανθρώπου. ( Επίκτητος, Εγχειρίδιον,9)

17 O Δ Δ 3Ë 3 H ηθική των Στωικών: απάθεια και αταραξία ƒ ª ΔO O π 𠃪 ÀΔπ ÃO π apple ÎÙËÙÔ (50/55-30/35 Ì.Ã.), Ô ÔappleÔ Ô ÁÂÓÓ ıëîâ ÛÙËÓ IÂÚ appleôïë ÙË ºÚ - Á, Ù Ó Ô ÏÔ ÛÙË PÒÌË, fiappleô ˆ appleâïâ ıâúô ÛÎÂ Ú ÈÎ Î È ÚÁfi- ÙÂÚ ÛÙË ÈÎfiappleÔÏË ÙË appleâ ÚÔ. OÈ È ÛÎ Ï Â ÙÔ Ô Ó Î Ù ÁÚ ÊÂ Î È Û ÁÎÂÓÙÚˆı applefi ÙÔÓ Ì ıëù ÙÔ ÚÚÈ Ófi ÛÙÔ Û ÓÙÔÌÔ Á ÂÈÚ ÈÔÓ, Ô ËÁfi ıô, appleô appleâúè ÂÈ ÂappleÈÏÔÁ ÛÎ ÂÒÓ ÙÔ applefi ÙÔ ÌÂÁ Ï ÙÂÚÔ ÚÁÔ ÙÔ, ÙÈ È ÙÚÈ ( applefi ÙÔ ÔappleÔ Ô ÛÒ ÔÓÙ È 4 È Ï applefi Ù 8 appleô   ÁÚ ÂÈ). A Ù appleô appleúô Ô Ó: fiû appleúôëáô ÓÙ È Î È appleúô apple ÈÙÔ ÓÙ È, fiù Ó appleú appleâè Ó Î ÓÔ Ì ÌÈ ÂappleÈÏÔÁ Ó apple ÚÔ Ì ÌÈ applefiê ÛË. O Eapple ÎÙËÙÔ È ˆÚ ÂÈ, Âapple - ÛË, Ù appleô Â Ó È ÛÙÔ ÚÈ Ì applefi Ù appleô ÂÓ Â Ó È ÛÙÔ ÚÈ Ì Ó Î ÓÔ - ÌÂ Ó appleôê ÁÔ Ì (τ φ μ ν applefi τ ο κ φ μ ν) Î È ıâˆúâ appleˆ Ë È - ÎÚÈÛË Ù Ì Î ıèûù ÂÏ ıâúô Î È Â ÌÔÓÂ. TÈ Û Ó appleâèâ ÙÔ appleú ÁÌ ÙÔ : Ù Âapple ÎfiÏÔ ı ÙˆÓ appleúôûˆappleèîòó ÂappleÈÏÔÁÒÓ ÛÙË Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ Î È ÙË ˆ Ì. È ÙˆÈÎÔ ıâˆúô Ó appleˆ Ë ÏÔÁÈÎ ÛÎ Ë Î È Ë appleúôûâîùèî ÂÍ Ù ÛË ÙˆÓ Î Ù ÛÙ ÛÂˆÓ Ì Ô ËÁÔ Ó Û appleôê ÛÂÈ Û ÓÂÈ ËÙ Î È ÏÏÔÁ Ì ÛÙfi Ô ÙËÓ ÂÓ ÚÂÙË Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ. TË Ê ÛË: Ë appleú ÁÌ ÙÈÎ «Ê ÛË» ÙÔ ÓıÚÒappleÔ Û Ó ÛÙ Ù È ÛÙË ÏÔÁÈÎfiÙËÙ ÙÔ, Ë ÔappleÔ ÙÔ ÂappleÈ ÏÏÂÈ Ó Ó ÙÚfiappleÔ Î Ù ÏÏËÏË Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ applefi ÙËÓ ÔappleÔ appleôúú ÂÈ Ë Â ÈÌÔÓ ÙÔ. B ÛË ÙË ËıÈÎ ÙˆÓ ÙˆÈÎÒÓ Â Ó È Ó ÊÚÔÓÙ ÂÈ Î appleôèô ÙÔÓ Â Ùfi ÙÔ Î È Ó ÂÈ Û ÂÛˆÙÂÚÈÎ ÚÌÔÓ Ì ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. Aapple ıâè, ÂÏ ıâú, Ù Ú Í : apple ÏÏ Á applefi Ù apple ıë Â Ó È Ë Î Ù ÛÙ ÛË, fiappleô Ù Û Ó ÈÛı Ì Ù (apple ıë, fiappleˆ Ë ÔÓ, Ï appleë, ÂappleÈı Ì, Êfi Ô ) ÂÓ Ù Ú ÛÛÔ Ó appleâú ÔÏÈÎ ÙËÓ (àù Ú Í ). apple ıâè ÙˆÓ ÙˆÈÎÒÓ ÛÙfi-   ÛÙËÓ Âéapple ıâè, ËÏ Û  ÚÈÛÙË ÈÎ Î Ù ÛÙ ÛË Î È ıâùèî È - ıâûë ÙË. 6 TÔ Î Ú Ú Ô Ì ÚÔ ÙË : ÙÔ γεμονικ ν, ËÏ Ô ÓÔ Î È Ë ÏÔÁÈÎ ÈÎ ÓfiÙËÙ appleô Ô ËÁÔ Ó ÛÙËÓ ÚÂÙ. 7 T Ì Û Ù Íˆ: ıâì ÏÈÔ ÙË ÛÙˆÈÎ ËıÈÎ Ù Ó Ë applefiï ÙË È ÎÚÈÛË Ó - ÌÂÛ «ÛÙ Ì Û» Î È «Û٠͈». Δ appleúòù Â Ó È Ù appleú ÁÌ Ù appleô ÂÍ ÚÙÒÓÙ È applefi ÙÔÓ ÈÔ ÙÔÓ ÓıÚˆappleÔ (fiappleˆ Ë ÛˆÛÙ ÎÚ ÛË, Ë Û Ó ËÛË Î È Ë Ô ÏËÛË)Ø Ù Â ÙÂÚ Â Ó È fiû ÂÓ ÂÍ ÚÙÒÓÙ È applefi ÙfiÓ (fiappleˆ Ë ÁÂ, Ô appleïô ÙÔ, Ë fií Î È Ë ÎÔÈÓˆÓÈÎ ı ÛË). ÛÙˆÈÎ ÛÙ ÛË ˆ Ù Ó Âapple ÌÔÓË ÊÚÔÓÙ ÁÈ «Ù Ì Û», È ÚÎ ÂappleÈÛÙÚÔÊ Î È Ó appleïˆûë ÛÙÔÓ Â Ùfi (ª ÚÎÔ Ú ÏÈÔ : νδον σκάπτε), Ì apple Ú ÏÏËÏË È ÊÔÚ, ÙÔ Ï ÈÛÙÔÓ, ÓÔ ÁÈ Ù Û Ì - ÓÙ ÙË Â͈ÙÂÚÈÎ appleú ÁÌ ÙÈÎfiÙËÙ. 8 ΔÔ ÊÈÏÔÛfiÊÔ ÙË ı ÛË: ÛÙËÓ appleúôûapple ıâè ÙÔ ÓıÚÒappleÔ ÁÈ ÂÓ ÚÂÙË Û ÌappleÂ- ÚÈÊÔÚ, Ô «ÛÔÊfi» appleôùâïâ appleúfiù appleô Î È È ÂÒ Â. ÛÙˆÈÎfi ÛÔÊfi ÌappleÔÚÂ Ó Â Ó È Ó Ó ÊÈÎÙÔ È ÂÒ Â ÁÈ ÙÔ Û ÓËıÈÛÌ ÓÔ ÓıÚÒappleÔ,  ÓÂÈ fiìˆ ÙÔ ÂÓ È Ê ÚÔÓ ÙË Ú ËıÈÎ ÁÈ ÙÔ ÙÈ Â Ô ÓıÚˆappleÔÈ appleú appleâè Ó Â Ì ÛÙÂ. È ÙÔÓ ÙˆÈÎfi Ô ÛÎÔapplefi ÙË ˆ Ù Ù ÂÙ È Ì ÙÔÓ ÂÓ ÚÂÙÔ Ô Î È ÙÔ ËıÈÎfi Á ıfi Â Ó È ÙÔ ÌfiÓÔ appleú ÁÌ appleô Í ÂÈ. ΓΛΩΣΣΑΡΙO π (α στερ. + πάθος): ελευθερία από τα πάθη, αναστολή των παθών που είναι κακά. Δ ƒ π (α στερ. + ταράσσω, ταραχή): ανενόχλητη και γαλήνια κατάσταση της ψυχής. μ À : η έλλογη επιθυμία, σε αντίθεση με τις άλογες παρορμήσεις και ορέξεις. À π : καλά συναισθήματα. : λεκτική έκφραση και λογική σκέψη. ƒ πƒ : η ικανότητα επιλογής και η προσωπική έλλογη επιλογή. Δøπ : αυτός που ανήκει στη Στοά, μεταγενέστερα ο καρτερικός, ο υπομονετικός, αυτός που με «στωικότητα» υπομένει τον πόνο και τα πλήγματα της μοίρας, που αίρεται υπεράνω των συγκυριών.

18 4 O Δ Δ 3Ë H ηθική των Στωικών: απάθεια και αταραξία APA H A KEIMENA ŒÓ ÚfiÌÔ appleô Ô ËÁ ÛÙËÓ ÂÏ ıâú H Στοά του Aττάλου. Χτίστηκε από τον βασιλιά της Περγάμου Άτταλο B μεταξύ του 59-3 π.x. και αναστηλώθηκε μεταξύ (Aθήνα). H στοά, γενικά, είναι ένας σκεπαστός χώρος περιπάτου που βρίσκεται σε κλασικά θρησκευτικά κτίρια και μεγάλους δημόσιους χώρους. H πιο γνωστή στην αρχαιότητα ήταν η Ποικίλη Στοά (που χρησίμευε για Πινακοθήκη έργων μεγάλων καλλιτεχνών της κλασικής εποχής) όπου δίδασκαν οι Στωικοί. Ο ανεμπ διστος άνθρωπος, αυτ ς, στον οποίο τα πράγματα έρχονται πως θέλει, είναι ελε θερος. Αυτ ς, μως, που μπορεί ή να τον ανακ ψουν ή να τον εξαναγκάσουν ή να τον εμποδίσουν ή, παρά τη θέλησή του, να τον μπλέξουν σε κάτι, είναι δο λος. Και ποιος είναι ακώλυτος; Αυτ ς που δεν επιθυμεί τίποτε απ τα ξένα. Και ποια πράγματα είναι ξένα; Αυτά που δεν εξαρτάται απ εμάς ο τε να τα έχουμε ο τε να μην τα έχουμε ο τε να τα έχουμε σε μια ορισμένη κατάσταση ή με έναν ορισμένο τρ πο. Επομένως, το σώμα είναι ξένο, τα μέρη του είναι ξένα, η περιουσία είναι ξένο πράγμα. Αν, λοιπ ν, πάσχεις για κάτι απ αυτά σαν να είναι δικ σου, θα τιμωρηθείς πως αξίζει σε αυτ ν που επιθυμεί ξένα πράγματα.αυτ ς ο δρ μος οδηγεί στην ελευθερία, αυτή μ νο είναι η απαλλαγή απ τη δουλεία, να μπορείς κάποτε με λη σου την ψυχή να πεις το: οδήγησέ με Δία, και συ Πεπρωμένο, εκεί που απ παλιά με έχετε ορίσει. ( Επίκτητος, Δ' Διατριβή,α' «Περ λευθερίας», 8-3) ÙÚÔÊ ÛÙÔÓ Â Ùfi Î È ÓÂÎÙÈÎfiÙËÙ apple Ó ÓÙÈ ÛÙÔ ÏÏÔ «Μη ζητείς αυτά που συμβαίνουν να γίνονται όπως θέλεις, αλλά να θέλεις αυτά που συμβαίνουν, όπως συμβαίνουν, και θα είσαι ευτυχής». (Επίκτητος, Εγχειρίδιον, 8) «Μη συζητείς πια για το πώς πρέπει να είναι ο καλός άνθρωπος, αλλά να είσαι καλός». (Μάρκος Αυρήλιος, T ε ς αυτ ν, Ι) «Μέσα σου σκάβε, μέσα η πηγή του καλού και πάντα μπορεί να αναβρύει, φθάνει πάντα να σκάβεις». (Μάρκος Αυρήλιος, T ε ς αυτ ν, Z, 59) Μοναξιές γυρε ουν οι άνθρωποι, εξοχές και παραθαλάσσια και βουνά και συ πολλάκις τυχαίνει να τα λαχταράς. λ αυτά μως είναι καλά για τους απαίδευτους, αφο μπορείς, ποια στιγμή θελήσεις, ν αποτραβηχθείς στον εαυτ σου. Γιατί πουθενά ησυχ τερα κι αμεριμν τερα δεν αποτραβιέται ο άνθρωπος παρά μέσα στην ψυχή του, και μάλιστα εκείνος που έχει τακτοποιημένα τα εσωτερικά του έτσι που, ταν τα βλέπει, καταλαμβάνεται απ τέλεια καλή διάθεση. Και καλή διάθεση εννοώ την αρμονική διάθεση. Συχνά λοιπ ν δίνε του εαυτο σου του είδους το του απομ νωση και ανανέωνέ τον. Σ ντομες να είναι και βασικές οι αρχές εκείνες που, άμα τις συλλογισθείς, αρκο ν για να σου πλ νουν την ψυχή και να σε στείλουν πίσω τέτοιον που να μην αγανακτείς μ εκείνα στα οποία επιστρέφεις. Ας δο με μως με τι αγανακτείς. Με την κακία των ανθρώπων; Ξανασκέψου την αρχή τι τα λογικά ζώα έγιναν το ένα χάριν του άλλου και τι η ανεκτικ της είναι μέρος της δικαιοσ νης και τι άθελα αμαρτάνουν οι άνθρωποι και τι τ σους που εχθρε θηκαν, υποπτε θηκαν, μίσησαν, τους πήρε ο χάρος κι έγιναν στάχτη και τ τε πα σε ν αγανακτείς. (Μάρκος Α ρήλιος, T ε ς αυτ ν,δ,3) EPøTH EI EP A IE ÔÈ Û Ì Ô Ï ÓÂÈ Ô apple ÎÙËÙÔ ÛÙÔ ÓıÚÒappleÔ, fiù Ó appleúfiîâèù È Ó Î ÓÔ Ó ÂappleÈÏÔÁ ÁÈ ÙÈ appleú ÍÂÈ ÙÔ Î È ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ ˆ ÙÔ ; ÔÈ ÛÎÔÏ Â ÓÔÌ Â- Ù fiùè ı ÓÙÈÌÂÙˆapple ÙÂ, ÂÓ Â ÔÌ Óˆ, Ó ÎÔÏÔ ıô Û Ù ÙË Û Ì Ô Ï ÙÔ ;

19 O Δ Δ 3Ë 5 H ηθική των Στωικών: απάθεια και αταραξία apple ÎÙËÙÔ ÓÙÈ È ÛÙ ÏÏÂÈ Ô ÙÚfiappleÔ ˆ. ÔÈÔÈ Â Ó È ÙÔ ; Àapple Ú Ô Ó ÛÙËÓ ÂappleÔ Ì Ó ÏÔÁÔÈ ÙÚfiappleÔÈ ˆ appleô Ú ÔÓÙ È ÛÂ Û ÁÎÚÔ ÛË; ÙÔ apple Ú ÏÏËÏÔ Î ÌÂÓÔ () Ô apple ÎÙËÙÔ, Ô ÏÔ appleô apple ÎÙËÛ ÙËÓ ÂÏ ıâú ÙÔ Ô ÈÔ, ÓÂÈ ÙËÓ appleô ÙÔ ÁÈ ÙËÓ appleú ÁÌ ÙÈÎ ÂÏ ıâú.  appleôè ÛÈ- Î apple Ú Ô ÛÙËÚ ÂÙ È Ô Û ÏÏÔÁÈÛÌfi ÙÔ ; ÌʈÓ Ù Ì ÙËÓ appleô ÙÔ ; ÙÔ apple Ú ÏÏËÏÔ Î ÌÂÓÔ () Ô ª ÚÎÔ Ú ÏÈÔ, PˆÌ Ô ÙÔÎÚ ÙÔÚ, appleô- ÛÙËÚ ÂÈ fiùè Ë ÛÙÚÔÊ appleúô ÙÔÓ Â Ùfi Ì Î È Ë ÂÓ ÔÛÎfiappleËÛË, appleô Ú ÂÈ ÚÌÔÓÈÎ È ıâûë, Ì ÔappleÏ ÂÈ Ì ÙËÓ ÓÂÎÙÈÎfiÙËÙ apple Ó ÓÙÈ ÛÙËÓ Î Î ÙˆÓ ÏÏˆÓ ÓıÚÒappleˆÓ. ªappleÔÚ ÙÂ Ó ÛÎÂÊ٠٠appleâúèappleùòûâè ÙË Î ıëìâúèó ˆ Û appleô ı Ù Ó Ûˆ ˆÊ ÏÈÌÔ Ó ÙÈ ÓÙÈÌÂÙˆapple ÂÙ Ì ÏÈÁfiÙÂÚË Á Ó ÎÙËÛË Î È Ì appleâúèûûfiùâúë ÓÂÎÙÈÎfiÙËÙ, ËÏ Ì «ÛÙˆÈÎfiÙËÙ»; È Ù, Î Ù ÙË ÁÓÒÌË Û, ÔÈ ÓıÚˆappleÔÈ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎ ÂappleÔ Î È ÛÙÔ appleúò- ÙÔ ÙÔÎÚ ÙÔÚÈÎÔ ÚˆÌ ÎÔ ÚfiÓÔ Ó ËÙÔ Û Ó ÙfiÛÔ ÂÓ ÁÒÓÈ Ó Ó Ó Ô ÙÚfiappleÔ ˆ ; Ì ÓÂÈ Î ÙÈ Ó ÏÔÁÔ ÛÙÈ Ì ÚÂ Ì ; O Kλεάνθης (33-3 π.x.), μαθητής και διάδοχος του Zήνωνα στη διεύθυνση της Aρχαίας Στοάς από την Άσσο της Tρωάδας. Xάλκινο αγαλματίδιο του φιλοσόφου (ος μ.x. αι. Λονδίνο, Bρετανικό Mουσείο). EMA IA YZHTH H ƒ Δ ƒ π ÂappleÈÏ ÍÂÙ ÁÈ Û ÙËÛË Ó applefi Ù apple Ú Î Ùˆ ÛËÌ ÛÙ ÔappleÔ ÂappleÈÎÂÓÙÚÒÓÂ- Ù È Ë ÎÚÈÙÈÎ appleô ÛÎÂ Ù È ÛÙÔÓ ÛÙˆÈÎfi ÙÚfiappleÔ ˆ : ( ) ΔÔ È ÂÒ Â ÙË apple ıâè Î È ÙË Ù Ú Í appleôîïâ ÂÈ applefi ÙË Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ Ì ÂÎ ËÏÒÛÂÈ Û Ìapple ıâè ÁÈ ÙÔ ÓıÚÒappleÔ Î È Ù Û Ó ÙÔ. ( ) Ó appleïˆûë ÛÙÔÓ Â Ùfi, Ë ÌÔÓ ÍÈ Î È Ë ÂÓ ÔÛÎfiappleËÛË ( νδον σκάπτε) ÂÓ Â Ó È Û fiïâ ÙÈ appleâúèappleùòûâè Ô Î Ï ÙÂÚÔ ÙÚfiappleÔ ÁÈ Ó ÓÙÈÌÂÙˆapple ÛÔ Ì ٠appleúô Ï Ì Ù ÙË ˆ. (Á)  Πappleôèâ appleâúèappleùòûâè, Ë ÓÂÎÙÈÎfiÙËÙ Î È Ë appleô ÒÚËÛË applefi ÙË Ú ÛË Â Ó È Â ÁÌ Ù ÂÈÏ Î È apple ıëùèîfiùëù, ÊÔ ÌappleÔÚÂ Ó Ô ËÁ ÛÔ Ó Û ÌÌÂÛË appleô Ô ÎfiÌË Î È ÙË Ô ÏÂ. π ª Δπ ƒ π O Xρύσιππος (8-08 π.x.), από τους Σόλους Kιλικίας, από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της στωικής φιλοσοφίας. Aντίγραφο ανδριάντα του φιλοσόφου (ος π.x. αι., Παρίσι, Mουσείο Λούβρου). Ó ËÙ ÛÂÙ ÚÂÙ ÙË ÚÈÛÙÈ ÓÈÎ ËıÈÎ (apple.. Á appleë, Ù appleâèófiùëù, ÊÈÏ ÓıÚˆapple, Î ÚÙÂÚ ), appleô Û Â Ó È Ë ÁÓˆÛÙ applefi ÙÔ Ì ıëì ÙˆÓ ÚËÛΠÙÈÎÒÓ ÙË B Î È ÌÓ Û Ô, Î È Ó ÙÈ Û ÁÎÚ ÓÂÙ Ì ÙÈ Ú ÙÈ ÚÂÙ ÙË ÛÙˆÈ- Î ËıÈÎ appleô ÁÓˆÚ Û Ù ÛÂ Ù Ó ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ.

20 O Δ Δ 4Ë H appleôïèùâ Î È Ô appleôï ÙË ÛÙË ÛÙˆÈÎ ÊÈÏÔÛÔÊ ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ Ù ı ÌÂÏÂÙ ÛÔ Ì applefi ÂÈ ÙÔ ÛÙˆÈÎÔ ÊÈÏÔÛfiÊÔ ª ÚÎÔ A ÚËÏ Ô Û ÂÙÈÎ Ì ÙËÓ ÓıÚÒappleÈÓË ÎÔÈÓˆÓ Î È ÙÈ ÎÔÈÓˆÓÈÎ Û ÛÂÈ, ÙÔÓ ÓfiÌÔ Î È ÙË ı ÛË ÙÔ appleôï ÙË ÛÙËÓ appleôïèùâ. ΔÈ applefi ÂÈ Ù ı ÙÈ Û ÁÎÚ ÓÔ Ì Ì ÓÙ ÛÙÔÈ Â ÓÙÈÏ ÂÈ ÂappleÈÎÔ ÚÂÈˆÓ Î È Î ÓÈ- ÎÒÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Î È ı ÙÈ Û Ó ÛÔ Ì Ì ÙÈ Û Á ÚÔÓ ÓÓÔÈ ÙÔ ÓıÚˆappleÈÛÌÔ Î È ÙÔ ÎÔÛÌÔappleÔÏÈÙÈÛÌÔ. KEIMENO Άνθρωπος και κοινωνία Προτομή του Pωμαίου αυτοκράτορα Mάρκου Aυρηλίου που βασίλευσε από το 6 έως το 80 μ.x., σε εποχή κατά την οποία η κρίση του ρωμαϊκού κράτους επιδεινώθηκε από την πίεση των βαρβάρων. Aναγνώρισε τις δυνατότητες της φιλοσοφίας και χρηματοδότησε έδρες φιλοσοφίας στις φιλοσοφικές σχολές της εποχής (Aθήνα, Eθνικό Aρχαιολογικό Mουσείο). πως εσ ο ίδιος είσαι συμπλήρωμα κοινωνικο συστήματος, έτσι και κάθε πράξη σου συμπλήρωμα να είναι της κοινωνικής ζωής. Αν λοιπ ν μια σου πράξη δε συντελεί είτε απ κοντά είτε απ μακριά σε κοινωφελή σκοπ, αυτή η πράξη κομματιάζει τη συνολική ζωή, εμποδίζει την εν τητά της και είναι στασιαστική, πως μέσα σε μια κοιν τητα, ταν ένας αποχωρίζει τον εαυτ του και τα δικά του απ την κοινή συμφωνία 3. Και επειδή έχω κάποια συγγένεια 4 με τα ομοιογενή μου μέρη, δε θα κάνω τίποτα επιζήμιο στην κοινωνία θα συλλογίζομαι μάλιστα τους ομοιογενείς μου και θα κατευθ νω κάθε προσπάθειά μου στο κοιν συμφέρον και θα την απομακρ νω απ το ενάντιον.αν αυτά κατορθωθο ν, δεν μπορεί να μην είναι η ζωή μου ευτυχισμένη 5, πως μπορώ να φαντασθώ ευτυχισμένη και τη ζωή εν ς πολίτη που λο πράξεις ωφέλιμες για τους συμπολίτες του εκτελεί και μένει ικανοποιημένος μ εκείνο που του δίνει η πολιτεία 6. (Μάρκος Α ρήλιος, T ε ς αυτ ν,θ,κγ, και Ι, 5, ς ) Πορτρέτο ζευγαριού από τοιχογραφία της Πομπηίας (Nάπολη, Eθνικό Aρχαιολογικό Mουσείο).