H EappleÈ Â ÚËÛË Î È ÔÈ Ùfi ÔÈ ÙË

Transcript

1 º πo 2 H EappleÈ Â ÚËÛË Î È ÔÈ Ùfi ÔÈ ÙË 2.1 EÈÛ ÁˆÁ Τα δ ο βασικά ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν σ αυτ το εισαγωγικ κεφάλαιο είναι: τι είναι μια επιχείρηση και ποια είναι η συμπεριφορά της; Οι έννοιες της «επιχείρησης», της «κάθετης ολοκλήρωσης» και της «δικαιοδοσίας» (authority) είναι πολ πλοκες και συνεπώς έχουν δεχθεί διάφορες ερμηνείες στη βιβλιογραφία. Οι συχν τερα χρησιμοποιο μενοι ορισμοί, που θα αναφερθο ν και θα ταξινομηθο ν παρακάτω, αντανακλο ν διαφορετικές πλευρές των εννοιών αυτών και μπορο ν να θεωρηθο ν ως συμπληρωματικοί. Η κοινή ιδέα που βρίσκεται πίσω απ αυτο ς τους ορισμο ς είναι τι μια επιχείρηση μπορεί να παράγει (ή να πουλάει) πιο αποδοτικά απ,τι θα μπορο σαν να επιτ χουν τα τμήματα που την απαρτίζουν αν ενεργο σαν ξεχωριστά. Επομένως, οι ορισμοί αυτοί συνεπάγονται πολ συγκεκριμένες προσεγγίσεις περί αριστοποίησης. μως, ο τε η συμπεριφορά των επιχειρήσεων είναι απλ θέμα. Υπάρχουν πολλοί τρ ποι κατά τους οποίους οι αρμ διοι για τη λήψη αποφάσεων στις επιχειρήσεις (managers) μπορο ν να παρεκκλίνουν απ την επιδίωξη μεγιστοποίησης του κέρδους, αλλά και πολλοί μηχανισμοί που περιορίζουν την ελευθερία κινήσεών τους. Επιπλέον, οι περισσ τερες απ τις πρ σφατες εξελίξεις στη μελέτη του τρ που λήψης αποφάσεων και της συμπεριφοράς των επιχειρήσεων βασίζονται στη θεωρία των κινήτρων, της οποίας η πλήρης κάλυψη βρίσκεται εκτ ς των ορίων του βιβλίου αυτο. Έτσι, θα αναφέρουμε μ νο τις κυρι τερες απ τις σχετικές απ ψεις. Στο κεφάλαιο αυτ γίνεται σ ντομη επισκ πηση εν ς μεγάλου αριθμο θεωριών. Περιλαμβάνονται επίσης πολυάριθμες βιβλιογραφικές αναφορές για τον ενδιαφερ μενο αναγνώστη, για τον οποίο χρήσιμες θα ήταν επίσης οι επισκοπήσεις των Hart και Holmstrom (1987) και Holmstrom και Tirole (1987). 19

2 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ Συνηθίζεται να γίνεται διαχωρισμ ς χι πάντα με σαφήνεια ανάμεσα στις ο- ριζ ντιες και κάθετες πλευρές του μεγέθους μιας επιχείρησης. Η οριζ ντια διάσταση αναφέρεται στην κλίμακα παραγωγής μιας επιχείρησης που παράγει μ νο ένα προϊ ν ή στο πεδίο δράσης μιας επιχείρησης με πολλά προϊ ντα. Η κάθετη διάσταση αντανακλά το βαθμ στον οποίο προϊ ντα και υπηρεσίες αντί να αγοραστο ν απ άλλες επιχειρήσεις παράγονται μέσα στην εν λ γω επιχείρηση. Ένας κατασκευαστής ταπετσαρίας που ενώνεται με έναν άλλο κατασκευαστή ταπετσαρίας, εμπλέκεται σε οριζ ντια ολοκλήρωση ένας παραγωγ ς κρασιο που αγοράζει μια βιομηχανία μπουκαλιών ή φελλών εμπλέκεται σε κάθετη ολοκλήρωση. Το κεφάλαιο αυτ χωρίζεται σε δ ο τμήματα. Στο πρώτο τμήμα εξετάζονται διάφοροι ορισμοί μιας επιχείρησης. Δεν ασχολο μαστε με τα πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα που προκ πτουν απ τη νομική προσωπικ τητα κάποιας μορφής επιχείρησης (π.χ. μια ομ ρρυθμη εταιρεία ή μια ανώνυμη εταιρεία) 1. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο τι καθορίζει το μέγεθος μιας επιχείρησης. Παρ λα αυτά, υπάρχει μια νομική πλευρά που πρέπει να αναφερθεί εξαρχής: Μερικές φορές η εσωτερίκευση των συναλλαγών σε μια επιχείρηση αποτελεί έναν τρ πο συγκάλυψης ορισμένων πρακτικών που θα θεωρο νταν παράνομες σ μφωνα με την α- ντιμονοπωλιακή νομοθεσία. Παραθέτουμε ορισμένα παραδείγματα που κάποιες επιχειρήσεις ενώνονται οριζ ντια ή κάθετα, προκειμένου να εξασκήσουν με ν μιμο τρ πο μονοπωλιακή δ ναμη στην αγορά προϊ ντος. Το Τμήμα 2.2 ασχολείται κυρίως με τα κίνητρα για ενοποίηση ή μη ενοποίηση για λ γους αποδοτικ τητας. Τα κίνητρα αποδοτικ τητας σχετίζονται με την οργάνωση της οικονομικής δραστηρι τητας που ελαχιστοποιεί το κ στος. Αυτά δεν εξαρτώνται απ την παρξη μονοπωλιακής δ ναμης στην αγορά προϊ ντος. Πράγματι, αν η αγορά προϊ ντος είναι τελείως ανταγωνιστική, το ιδιωτικ και το κοινωνικ ενδιαφέρον γ ρω απ την επιλογή μεταξ εναλλακτικών μορφών οργάνωσης γενικά συμπίπτουν 2. Καταρχάς η επιχείρηση μπορεί να θεωρηθεί σαν απ ρροια συνεργειών (synergies) μεταξ διαφορετικών μονάδων σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή που συνενώνονται προκειμένου να εκμεταλλευθο ν την παρξη οικονομιών κλίμακας ή πεδίου 3. Αυτή η τεχνολογική πλευρά θα μας οδηγήσει σε συζήτηση γ ρω απ τις διαφ ρων μορφών συμπληρωματικ τητες κ στους ή ζήτησης και την ε- σωτερική οργάνωση «μορφής U» μιας επιχείρησης (στην οποία οι οικονομικές μονάδες συγκεντρώνονται με βάση τις λειτουργίες τους). 1. Bλ. Alchian Demsetz (1972) και Jensen Meckling (1976) για οικονομική ανάλυση των διαφ ρων εταιρικών μορφών. 2. Εκτ ς εάν υπάρχουν εξωτερικ τητες παραγωγής μεταξ επιχειρήσεων. Τέτοιες εξωτερικ τητες προκ πτουν, για παράδειγμα, ταν οι αγορές εισροών δεν είναι ανταγωνιστικές. Ή ταν, πως στο υπ δειγμα των διευθυντικών κινήτρων του Hart που αναφέρουμε παρακάτω, ο έλεγχος των διευθυντών μιας επιχείρησης απ τους μετ χους εξαρτάται (για λ γους πληροφ ρησης) απ την εσωτερική οργάνωση άλλων επιχειρήσεων του ίδιου κλάδου. 20

3 2.1. ÂÈÛ ÁˆÁË Η δε τερη πλευρά μιας επιχείρησης η συμβολαιακή (contractual) πλευρά μιας μακροχρ νιας συμφωνίας μεταξ των μερών που την απαρτίζουν μας οδηγεί στη θεωρία του Williamson γ ρω απ τους κινδ νους των ιδιοσυγκρασιακών ανταλλαγών σε μια μακροχρ νια σχέση. Ας εξετάσουμε μια σχέση αγοραστή - πωλητή στην οποία τα συναλλασσ μενα μέρη οφείλουν να αναλάβουν κάποιο κ στος πριν τη συναλλαγή. Ex ante (πριν συμφωνήσουν για τη συναλλαγή) ίσως να υπάρχουν πολλοί αγοραστές και πωλητές, αλλά ex post (αφο πληρώσουν το κ στος συναλλαγής) οι δ ο πλευρές είναι πιθαν να βρεθο ν σε μια κατάσταση διμερο ς μονοπωλίου. Ο πωλητής ίσως να μην είναι σε θέση να βρει εναλλακτικ τρ πο διάθεσης του προϊ ντος και ο αγοραστής ίσως να μην μπορεί να συνάψει συμφωνία με κάποιον άλλο πωλητή έγκαιρα. Αυτή η απουσία ex post ανταγωνισμο αυξάνει την πιθαν τητα «καιροσκοπισμο» (opportunism, με σκοπ την ι- διοποίηση των ωφελειών της επένδυσης του εν ς συναλλασσ μενου απ τον άλλο). Ένα μακροχρ νιο συμβ λαιο θα πρέπει να εγγυάται ex post στις δ ο πλευρές μια δίκαιη απ δοση, προκειμένου να ενθαρρ νει ex ante κάποιες συγκεκριμένες επενδ σεις. Θα πρέπει επίσης να εγγυάται έναν αποδοτικ γκο συναλλαγών απαγορε οντας τη μονοπωλιακή τιμολ γηση. Αυτές οι δ ο πλευρές έχουν μικρή σχέση με το νομικ ορισμ της επιχείρησης (ή μεταξ τους). Επιχειρήσεις που συμφωνο ν να μοιραστο ν κάποιο πάγιο κ στος (για παράδειγμα την έρευνα αγοράς για εξαγωγές, την προμήθεια των εισροών ή κάποιο είδος έρευνας-ανάπτυξης), ένας βιομήχανος και ένας έμπορος που συνάπτουν μια συμφωνία η οποία επιβάλλει αυστηρο ς περιορισμο ς καθετοποίησης, και ένα εργοστάσιο ενέργειας που συνάπτει με ένα ανθρακωρυχείο, με το ο- ποίο γειτνιάζει, μια συγκεκριμένη συμφωνία προμήθειας πρώτων υλών για τριάντα χρ νια, μπορο ν να θεωρηθο ν σε κάποιο βαθμ κάθετα ολοκληρωμένες (ενοποιημένες) επιχειρήσεις, παρ λο που νομικά παραμένουν ξεχωριστές οντ τητες (σε αντίθεση μπορο με να σκεφτο με έναν υπάλληλο που προσλαμβάνεται για κάποια συγκεκριμένη εργασία, ή κάποιον που μπορεί να παραιτηθεί ή να α- πολυθεί χωρίς προειδοποίηση και χωρίς κυρώσεις για αθέτηση). Η τρίτη άποψη για την επιχείρηση η άποψη των ατελών συμβολαίων (incomplete contracts) βρίσκεται κάπως εγγ τερα στο νομικ ορισμ. Τονίζει τι οι επιχειρήσεις και τα συμβ λαια απλώς αποτελο ν διαφορετικο ς «τρ πους διοίκησης». Εξετάζει την επιχείρηση σαν ένα συγκεκριμένο τρ πο καθορισμο το τι πρέπει να γίνει σε συνθήκες που δεν μπορο ν να προβλεφθο ν σε ένα συμβ λαιο. Ξεκινά απ την ιδέα τι τα συμβ λαια είναι οπωσδήποτε ατελή, είτε δι τι κάποια ενδεχ μενα είναι απρ βλεπτα είτε δι τι τα ενδεχ μενα είναι πάρα πολλά 3. Πολ γενικά, οικονομίες κλίμακας υπάρχουν ταν το μέσο κ στος παραγωγής εν ς προϊ ντος μειώνεται ταν αυξάνεται η παραγ μενη ποσ τητα οι οικονομίες πεδίου (scope) είναι εξωτερικ τητες που μειώνουν το κ στος μεταξ γραμμών παραγωγής (π.χ. η παραγωγή του προϊ ντος Α μειώνει το κ στος παραγωγής του προϊ ντος Β). 21

4 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ ώστε να ληφθο ν λα υπ ψη, και επομένως η ελαχιστοποίηση του κ στους απαιτεί το αρχικ συμβ λαιο να καθορίζει μ νο τις γενικές γραμμές μιας σχέσης. Η ι- διοκτησία του κεφαλαίου και οι εργασιακές σχέσεις δίνουν στον ιδιοκτήτη της ε- πιχείρησης τη δυνατ τητα («δικαιοδοσία») να επιλέγει τον τρ πο που θα χρησιμοποιηθο ν το κεφάλαιο και η εργασία, μέσα σε συγκεκριμένα ρια. Επομένως, ο βαθμ ς της ολοκλήρωσης μπορεί να προσεγγιστεί απ την έκταση στην οποία οι δικαιοδοσίες κατανέμονται ανάμεσα στις δ ο πλευρές του συμβολαίου. Ακ μη στο Tμήμα 2.2 εξετάζονται οι παράγοντες που περιορίζουν το μέγεθος μιας επιχείρησης ανάλογα με τους διάφορους ορισμο ς της επιχείρησης. Κάποιοι απ τους παράγοντες αυτο ς είναι η εξάντληση των οικονομιών κλίμακας και πεδίου, η σπανι τητα κάποιων υλών, τα μειονεκτήματα των μακροχρ νιων σχέσεων και η υπερβολική συγκέντρωση. Το Τμήμα 2.3 εξετάζει τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων. Άραγε, πράγματι οι επιχειρήσεις μεγιστοποιο ν τα κέρδη τους, πως υποθέτουμε σ αυτ το βιβλίο; Αν αυτ δεν είναι αλήθεια, είναι παρ λα αυτά η υπ θεση περί μεγιστοποίησης κερδών ένας χρήσιμος οδηγ ς για την πρ βλεψη της συμπεριφοράς ή των στρατηγικών αλληλεπιδράσεων των επιχειρήσεων; Εξετάζουμε λοιπ ν στο τμήμα αυτ τους διάφορους μηχανισμο ς που επηρεάζουν την ελευθερία κινήσεων των διοικητών (τα κίνητρα που υπάρχουν στις αγορές προϊ ντος, εργασίας και κεφαλαίου) καθώς και τις επιπτώσεις της υπ θεσης περί μεγιστοποίησης κερδών. 2.2 TÈ Â Ó È ÌÈ ÂappleÈ Â ÚËÛË; Στα Tμήματα και θα εξετάσουμε τρεις απ ψεις σχετικά με την επιχείρηση σαν μια μονάδα που ελαχιστοποιεί το κ στος. Πριν μως απ αυτ, ας παραθέσουμε ορισμένους λ γους για ολοκλήρωση (ενοποίηση) επιχειρήσεων: ÂappleÈ Â ÚËÛË Û Ó Ó Ì ÛÔ ÁÈ ÙËÓ ÛÎËÛË ÌÔÓÔappleˆÏÈ Î Ó ÌË Πολλές πρακτικές στις συναλλαγές είναι, δίκαια ή άδικα, απαγορευμένες απ την αντιμονοπωλιακή νομοθεσία, καθώς θεωρο νται τι υποδηλώνουν μονοπωλιακή δ ναμη. Εσωτερικε οντας τις πρακτικές αυτές, οι επιχειρήσεις μπορο ν να ξεπερνο ν το νομικ πλαίσιο και να ασκο ν αθ ρυβα μονοπωλιακή δ ναμη (καθώς οι εσωτερικές συναλλαγές συνήθως δεν μπορο ν να παρατηρηθο ν, καταφέρνουν να ξεπερνο ν τους νομικο ς περιορισμο ς 4 ). 4. Επιπλέον, η νομοθεσία συχνά κάνει σαφή διάκριση μεταξ εσωτερικών και εξωτερικών συναλλαγών. 22

5 È ÎÚÈÙÈÎ TÈÌÔÏfiÁËÛË 2.2. ÙÈ ÂÈÓ È ÌÈ ÂappleÈ ÂÈÚËÛË; Μια επιχείρηση συχνά επιθυμεί να πουλάει ένα συγκεκριμένο προϊ ν σε διαφορετικές τιμές, ανάλογα με την αγορά στην οποία απευθ νεται. Η πιθαν τητα να το κάνει αυτ μειώνεται λ γω του arbitrage ανάμεσα στους λιανοπωλητές που εξυπηρετο ν τις αγορές αυτές. Προκειμένου να αποφευχθεί το arbitrage, η επιχείρηση είναι πιθαν ν τι θα επιλέξει να ολοκληρωθεί και να ασχοληθεί με τη διανομή έτσι ώστε να ε- ξυπηρετεί την αγορά με τη χαμηλή τιμή μ νη της. Ένα παρ μοιο φαιν μενο, το οποίο οφείλεται μάλλον στη νομοθεσία και χι στο arbitrage, προκ πτει ταν ο ν μος υποχρεώνει μια επιχείρηση να εξυπηρετεί δ ο πελάτες σε «παρ μοιες περιστάσεις» συμμετρικά ( πως συμβαίνει, για παράδειγμα, στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στη Γαλλία). Με το να ενοποιηθεί με τον έναν πελάτη, η επιχείρηση μπορεί να αντιμετωπίσει τον άλλο διαφορετικά ή και να αποκλείσει εντελώς την αγορά ενδιάμεσων αγαθών. ŒÏÂÁ ÔÈ ÙˆÓ ÙÈÌÒÓ ÙˆÓ ÂÓ È ÌÂÛˆÓ Á ıòó Ας εξετάσουμε την περίπτωση εν ς ενδιάμεσου αγαθο που αποτελεί αντικείμενο συναλλαγής μεταξ μεγάλου αριθμο αγοραστών και πωλητών και για το οποίο καθορίζεται απ το κράτος ανώτατη τιμή κάτω απ την τιμή ισορροπίας. Θα πρέπει ε- πομένως να υπάρξει κάποιος μηχανισμ ς διανομής του αγαθο (π.χ. με δελτία). Αυτ μως δίνει στους πωλητές ένα κίνητρο για να συγχωνευθο ν με κάποιους απ τους αγοραστές. Γιατί; Η ανώτατη τιμή που καθορίστηκε για το αγαθ είναι μικρ τερη απ τη σκιώδη τιμή, την οποία είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν οι αγοραστές. Επομένως υπάρχουν ιδιοποιήσιμα οφέλη που μπορο ν να κατανεμηθο ν μεταξ πωλητών και αγοραστών. μως οι πωλητές, που θα μπορο σαν να ιδιοποιηθο ν το μερίδι τους απ τα οφέλη αυτά ανεβάζοντας την τιμή αν η αγορά ήταν ελε θερη, δεν μπορο ν να κάνουν κάτι τέτοιο στην περίπτωση καθορισμο ανώτατης τιμής. Έτσι η κάθετη ενοποίηση επιτρέπει στους πωλητές να ξεπεράσουν το νομικ περιορισμ δημιουργώντας εσωτερικές και άρα μη παρατηρήσιμες συναλλαγές. Υπάρχουν και άλλες νομικές αιτίες που μπορο ν να οδηγήσουν σε ενοποίηση επιχειρήσεων που σχετίζονται κάθετα. Μία απ αυτές είναι η παρξη εν ς φ ρου επί των πωλήσεων. Η εσωτερίκευση των συναλλαγών αποφε γει την πληρωμή ε- ν ς τέτοιου φ ρου στο ενδιάμεσο στάδιο (αυτ το φαιν μενο δεν συμβαίνει ταν η βάση του φ ρου είναι η προστιθέμενη αξία και χι η συνολική αξία του προϊ ντος έως το στάδιο συναλλαγής. Ένας φ ρος προστιθέμενης αξίας είναι ουδέτερος σε σχέση με την απ φαση για ενοποίηση). Ένας άλλος λ γος είναι η παρξη εν ς νομικο περιορισμο στο ποσοστ απ δοσης των επενδ σεων. Μια επιχείρηση που τελεί κάτω απ τέτοιους περιορισμο ς μπορεί να αυξήσει τα κέρδη της μέσω της ενοποίησής της με μια επιχείρηση του κλάδου προμήθειας εξοπλισμο, αν δεν υπάρχουν περιορισμοί στις τιμές μεταβίβασης εξοπλισμο Η υπ ρ θμιση επιχείρηση μπορεί να εμφανίζει αυξημένες τιμές μεταβίβασης και έτσι να ξεπερνά τον περιορισμ του ποσοστο απ δοσης (βλ. Dayan 1972). 23

6 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ Παρατήρηση Η οριζ ντια ολοκλήρωση μπορεί επίσης να ενισχ εται απ την επιθυμία για ά- σκηση μονοπωλιακής δ ναμης. Ένα προφανές παράδειγμα είναι η συγχώνευση δ ο επιχειρήσεων που παράγουν τα ίδια προϊ ντα. Τέτοιου είδους συγχωνε σεις, που ήταν χαρακτηριστικές κατά τη διάρκεια του μεγάλου κ ματος συγχωνε σεων του στις Ηνωμένες Πολιτείες 6, έχουν στ χο τη μείωση της απώλειας μονοπωλιακών κερδών που προκ πτει απ τον ανταγωνισμ ÂappleÈ Â ÚËÛË Û Ó appleôù ÏÂÛÌ ÛÙ ÙÈÎÒÓ Û ÓÂÚÁÂÈÒÓ Ένα παλι θέμα στη βιομηχανική οργάνωση, στερα απ την κλασική έρευνα των καμπυλών κ στους του Viner (1932), είναι τι το μέγεθος και ο αριθμ ς των επιχειρήσεων σε έναν κλάδο σχετίζονται με το βαθμ παρξης αποδ σεων κλίμακας. Ένας απ τους κ ριους προσδιοριστικο ς παράγοντες του μεγέθους μιας επιχείρησης είναι ο βαθμ ς στον οποίο μπορεί να εκμεταλλευθεί οικονομίες κλίμακας ή πεδίου. πως έχει αποδειχθεί απ μηχανικο ς 8, υψηλ τερα επίπεδα παραγωγής επιτρέπουν τη χρήση πιο αποδοτικών τεχνικών. Δίδεται έτσι η δυνατ τητα επένδυσης σε τεχνολογίες μείωσης κ στους καθώς και στη χρήση πιο εξειδικευμένης εργασίας. Το μέσο κ στος μειώνεται. Τέτοιου είδους οικονομίες κλίμακας, που σχετίζονται με την ποσ τητα παραγωγής εν ς συγκεκριμένου προϊ ντος ο- νομάζονται οικονομίες ως προς το προϊ ν (product specific economies). Στην κατηγορία αυτή θα μπορο σαμε να συμπεριλάβουμε, αν και δεν συνηθίζεται, τις ο- νομαζ μενες οικονομίες των μαζικών αποθεμάτων (economies of massed resources)(robinson 1958). Ένα εργοστάσιο με περισσ τερα μηχανήματα μπορεί να συντηρεί μια ροή παραγωγής μεγαλ τερη αναλογικά απ,τι ένα με λιγ τερα μηχανήματα. Αυτ συμβαίνει δι τι μια τυχαία βλάβη εν ς μηχανήματος έχει μικρ τερη επίπτωση στην παραγωγή, καθώς η παραγωγή του μηχανήματος αυτο μπορεί να ανακατανεμηθεί σε άλλα μηχανήματα (στο ριο, με πάρα πολλά μηχανήματα, η ροή της παραγωγής που μπορεί να διατηρηθεί είναι εντελώς καθορισμένη βάσει του ν μου των μεγάλων αριθμών, ταν δεν υπάρχει συσχετισμ ς στις βλάβες των μηχανημάτων). Κατά παρ μοιο τρ πο, μια επιχείρηση που εξυπηρετεί πολλές αγορές με (ατελώς συσχετιζ μενες) διαφορετικές καμπ λες ζήτησης, αντιμετωπίζει μικρ τερη αβεβαι τητα απ,τι ένα σ νολο ξεχωριστών επιχειρήσεων που εξυπηρετο ν τις αγορές αυτές ανεξάρτητα, και επομένως μπορεί να έ- 6. Bλ. ακ μη Scherer (1980), σσ Συγχωνε σεις αυτο του είδους αποθαρρ νθηκαν αργ τερα μέσω της εφαρμογής αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας. 7. Υποστηρίζεται συχνά τι οι επιχειρήσεις μπορο ν να ωφεληθο ν μέσω της αλληλεπίδρασής τους σε πολλές (πιθαν ν ασυσχέτιστες) αγορές. Αυτ ς μπορεί να είναι ένας επιπρ σθετος λ γος για οριζ ντια συγχώνευση. 8. Bλ. Scherer (1980), σσ , για κάποια συγκεκριμένα παραδείγματα. 24

7 2.2. ÙÈ ÂÈÓ È ÌÈ ÂappleÈ ÂÈÚËÛË; χει οικονομίες σε δαπανηρές επενδ σεις. Οι οικονομίες των μαζικών αποθεμάτων μπορο ν επίσης να έχουν εφαρμογή σε επιχειρήσεις που παράγουν πολλά προϊ ντα, ταν τα διάφορα προϊ ντα έχουν κάποιες κοινές τεχνικές παραγωγής 9. ΔΙΆΓΡΑΜΜΑ 2.1 Ένα παράδειγμα οργάνωσης εξειδικευμένης μορφής È ı ÓÙ Ú ÁˆÁ ˆÏ ÛÂÈ XÚËÌ ÙÔÔÈ- ÎÔÓÔÌÈÎ È Â ÚÈÛË TÌ Ì MË ÓÈÎÒÓ Πηγή: Williamson (1975), σ Εναλλακτικά, η συγκέντρωση των δραστηριοτήτων, είτε αφορά το ίδιο προϊ ν είτε διαφορετικά προϊ ντα, μπορεί να σχετίζεται χι με τη στενή έννοια της παραγωγής, αλλά με λες τις υπηρεσίες που συνοδε ουν την παραγωγή: λογιστική διαχείριση, εκτίμηση και προώθηση πωλήσεων, υπηρεσίες προσωπικο, χρηματοδ τηση, διανομή, προμήθεια υλικών, έρευνα-ανάπτυξη κ.λπ. Ένα τέτοιο είδος συγκέντρωσης των δραστηριοτήτων αποφε γει την επανάληψη δαπανών για πάγια που σχετίζονται με τις υπηρεσίες αυτές, ή τουλάχιστον μειώνει κατά μέσο ρο τις δαπάνες αυτές. Οι συμπληρωματικ τητες απ την πλευρά της ζήτησης μπορο ν επίσης να αποτελέσουν ένα κίνητρο για συντονισμ των δραστηριοτήτων 10. Στο τέλος του 19ου αιώνα παρακολουθήσαμε την ανάδυση μεγάλων, πολλαπλών λειτουργιών επιχειρήσεων, που ήταν οργανωμένες σε μονάδες ανά λειτουργία μορφή U 11, πως φαίνεται στο Διάγραμμα 2.1. Αυτ το είδος οργάνωσης 9. Ένα χρήσιμο άρθρο στο πνε μα της παραγράφου αυτής είναι των Arrow et al. (1972). Οι συγγραφείς δείχνουν τη σχέση μεταξ της επισκευής των μηχανημάτων και των αυξουσών αποδ σεων κλίμακας. Εξάγουν μια συνάρτηση παραγωγής με α ξουσες αποδ σεις κλίμακας, η οποία τείνει προς σταθερές αποδ σεις κλίμακας ταν ο αριθμ ς των μηχανημάτων τείνει προς το άπειρο. 10. Θα μπορο σε κανείς να φανταστεί επιχειρήσεις εξειδικευμένες στην κατασκευή αριστερών παπουτσιών και άλλες εξειδικευμένες στην κατασκευή δεξιών παρ λα αυτά, ο απαραίτητος συντονισμ ς στο σχεδιασμ δημιουργεί μια συνέργεια. 11. Για συγκρίσεις μεταξ των εξειδικευμένων και των πολυδιάστατων (multidivisional) μορφών (Μ) βλ. Chandler (1966) και Williamson (1975) (η μορφή U που είναι η πιο λογική απ τεχνολογικής πλευράς αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα κινήτρων και συντονισμο και έχει συχνά 25

8 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ μπορεί να θεωρηθεί σαν μια προσπάθεια εκμετάλλευσης δυνητικών οικονομιών κλίμακας. Στο εσωτερικ της κάθε μονάδας, το μεγάλο μέγεθος μειώνει το μέσο κ στος άσκησης της λειτουργίας της (της παραγωγής δηλαδή του αγαθο ή της υπηρεσίας). μως, σο μεγάλο και να είναι το μέγεθος των οικονομιών κλίμακας, έχουν και αυτές κάποια ρια. Τα μηχανήματα ή ο καταμερισμ ς των λειτουργιών που σχετίζονται με δ ο μονάδες παραγωγής μπορο ν να συγχωνευθο ν επωφελώς μ νο αν δεν απασχολο νται στο μέγιστο της δυναμικ τητάς τους. Επιπλέον, υ- ποστηρίζεται μερικές φορές τι μπορεί να υπάρχουν συντελεστές σε ανελαστική προσφορά, πως είναι η διοικητική ικαν τητα, που δεν μπορο ν να ακολουθήσουν την επέκταση της επιχείρησης 12. Ας κάνουμε τώρα με συντομία μια μαθηματική παρουσίαση των αποδ σεων κλίμακας και πεδίου (μια κατά πολ πληρέστερη παρουσίαση υπάρχει στο Baumol et al., 1982, Kεφάλαιο 2 για την περίπτωση του εν ς προϊ ντος και Kεφάλαια 3 και 4 για την περίπτωση πολλών προϊ ντων). Ας ξεκινήσουμε με μια επιχείρηση που παράγει ένα μ νο προϊ ν. Ονομάζουμε C(q) το συνολικ κ στος για την παραγωγή ποσ τητας q δηλαδή C(q) είναι το ε- λάχιστο κ στος εν ς συνδυασμο εισροών που επιτρέπει την παραγωγή q μονάδων του προϊ ντος. Για λ γους απλοποίησης, υποθέτουμε τι η συνάρτηση κ στους είναι διαφορίσιμη δ ο φορές, εκτ ς ίσως απ το σημείο που η ποσ τητα παραγωγής είναι μηδενική: F + q 0C (x)dx για q>0 C(q)= { 0 αλλο που F 0 υποδηλώνει το σταθερ κ στος παραγωγής. Η συνάρτηση οριακο κ στους είναι αυστηρά φθίνουσα αν C (q)<0 για λα τα πιθανά q. Η συνάρτηση μέσου κ στους είναι αυστηρά φθίνουσα αν, για οποια- C(q 2 ) C(q 1 ) δήποτε q 1 και q 2 τέτοια ώστε 0<q 1 <q 2, <. q 2 q 1 Η συνάρτηση κ στους ονομάζεται γνησίως υποπροσθετική (subadditive) αν, για οποιονδήποτε συνδυασμ ποσοτήτων q 1,.q n, C(q i ) > C( q i). i=1 i=1 Υποπροσθετικ τητα, επομένως, σημαίνει τι κοστίζει λιγ τερο να παράγει κανείς τις διάφορες ποσ τητες μαζί απ,τι αν τις παράγει ξεχωριστά. n n 12. Ο Lucas (1967) και οι Prescott και Visscher (1980) κατασκευάζουν υποδείγματα στα οποία το κ στος προσαρμογής επιβραδ νει την επέκταση της επιχείρησης. Ο Lucas (1978) και οι Kihlstrom και Laffont (1979) εξετάζουν οικονομίες, που διοικο νται απ άτομα με σπάνια διοικητικά προσ ντα, ταυτίζοντας έτσι τις επιχειρήσεις με τους managers. 26

9 2.2. ÙÈ ÂÈÓ È ÌÈ ÂappleÈ ÂÈÚËÛË; Στο Διάγραμμα 2.2 παρουσιάζονται τρεις μορφές καμπυλών μέσου κ στους (AC) και οριακο κ στους (MC) που είναι οικείες απ εισαγωγικά και ενδιάμεσου επιπέδου εγχειρίδια μικροοικονομικής. Το Διάγραμμα 2.2α απεικονίζει τη συνάρτηση κ στους C(q)=F+cq, για q>0. Η επιχείρηση αναλαμβάνει ένα σταθερ κ στος F και στη συνέχεια έχει σταθερ οριακ κ στος. Το μέσο κ στος είναι παντο φθίνον (εκτ ς απ το σημείο που η ποσ τητα είναι μηδέν) αν και με φθίνοντα ρυθμ. Το Διάγραμμα 2.2β δείχνει μια καμπ λη μέσου κ στους μορφής U.Το μέσο κ στος μειώνεται έως του φτάσει στην «πιο αποδοτική κλίμακα», MES, - που τέμνει την καμπ λη οριακο κ στους, στη συνέχεια αυξάνεται. Ένα παράδειγμα τέτοιας καμπ λης κ στους είναι η C(q)=F+aq 2 ( που α>0). Η καμπ λη μέσου κ στους που απεικονίζεται στο Διάγραμμα 2.2γ είναι κάτι ενδιάμεσο ανάμεσα στις δ ο πρώτες καμπ λες. Το μέσο κ στος σταθεροποιείται για ένα διάστημα ποσοτήτων πριν οι φθίνουσες αποδ σεις να το οδηγήσουν πάλι σε α ξηση 13. ΔΙΆΓΡΑΜΜΑ Bλ. Bain (1954) και το Kεφάλαιο 4 του Scherer (1980) για συζήτηση των εμπειρικών ευρημάτων για τις καμπ λες μέσου κ στους. 27

10 Η συνεχώς φθίνουσα συνάρτηση οριακο κ στους συνεπάγεται συνεχώς φθίνουσα συνάρτηση μέσου κ στους και το τελευταίο συνεπάγεται την ιδι τητα της υποπροσθετικ τητας. Τα αντίστροφα αυτών των δ ο προτάσεων, μως, δεν ι- σχ ουν (βλ. το Διάγραμμα 2.2α για ένα αντιπαράδειγμα στο αντίστροφο της πρώτης πρ τασης, και την πρ ταση 2Α1 των Baumol et al. 1982, για ένα αντιπαράδειγμα στο αντίστροφο της δε τερης). Παρατήρηση Πολλές ερμηνείες μπορο ν να δοθο ν για το φυσικ μονοπώλιο ανάλογα με την κάθε εφαρμογή. Ας υποθέσουμε τι υπάρχει μια ευρέως διαθέσιμη τεχνολογία C(q) που οδηγεί στην παραγωγή κάποιας ποσ τητας q. Οι Baumol et al. (1982) ο- ρίζουν μια αγορά σαν φυσικ μονοπώλιο εάν, σε λο το εφικτ διάστημα ποσοτήτων, η συνάρτηση κ στους είναι υποπροσθετική. Ο ορισμ ς αυτ ς είναι σωστ ς αν αναφέρεται σε έναν καλά πληροφορημένο κοινωνικ σχεδιαστή (ο οποίος γνωρίζει τέλεια τη συνάρτηση κ στους). Ο σχεδιαστής δεν έχει λ γους να έχει πολλές επιχειρήσεις που να παράγουν το προϊ ν ταν η συνολική ποσ τητα μπορεί να παραχθεί πιο οικονομικά απ μία μ νο επιχείρηση. Ας εξετάσουμε τώρα έναν κλάδο χωρίς κρατική παρέμβαση. Έστω τι Π(n) είναι το κέρδος μιας μεμονωμένης επιχείρησης, ταν ο αριθμ ς των επιχειρήσεων στον κλάδο είναι n (για απλοποίηση υποθέστε τι λες οι επιχειρήσεις έχουν το ί- διο κέρδος). Το κέρδος αυτ προκ πτει απ το είδος του ανταγωνισμο που διεξάγεται μεταξ των επιχειρήσεων και είναι καθαρ (δηλαδή έχουν αφαιρεθεί λα τα κ στη συμπεριλαμβανομένου και του σταθερο ). Είναι φυσικ να υποθέσουμε τι το Π(n) μειώνεται καθώς το n αυξάνεται. Μια αγορά αποτελεί φυσικ μονοπώλιο αν Π(1)>0>Π(2) δηλαδή ταν μία επιχείρηση είναι βιώσιμη αλλά χι δ ο ή περισσ τερες 14. Για μια επιχείρηση με πολλά προϊ ντα η υποπροσθετικ τητα γενικε εται ε κολα. Ας υποθέσουμε τώρα τι q είναι ένα διάνυσμα ή σχέδιο παραγωγής: q=(q i, q m ) για τα m προϊ ντα. Έστω τι q i,..q n είναι n τέτοια διαν σματα (οι εκθέτες υποδηλώνουν σχέδια παραγωγής οι δείκτες υποδηλώνουν αγαθά). Η συνάρτηση κ στους C είναι γνησίως υποπροσθετική αν: n n C(q i )>C( q i ) i=1 i=1 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ για λα τα q για τα οποία i q i 0. O ορισμ ς αυτ ς περιλαμβάνει τη συνάρτηση κ στους εν ς προϊ ντος σαν ειδική περίπτωση (αν θεωρήσουμε τα m αγαθά ο- μοιογενή, δηλαδή τι είναι το ίδιο αγαθ ). 14. Παρ μοια, θα μπορο σαμε να ορίσουμε το φυσικ δυοπώλιο σαν μια αγορά τέτοια ώστε Π(2)>0>Π(3),. 28

11 2.2. ÙÈ ÂÈÓ È ÌÈ ÂappleÈ ÂÈÚËÛË; Μπορο με έτσι να εξετάσουμε τις οικονομίες πεδίου. Για παράδειγμα, έστω - τι q 1 και q 2 είναι οι ποσ τητες δ ο διαφορετικών αγαθών. Τ τε, αν η συνάρτηση κ στους είναι γνησίως υποπροσθετική: C(q 1,0)+C(0,q 2 )>C(q 1,q 2 ). [Τα C(q 1,0) και C(0,q 2 ) καλο νται μεμονωμένα κ στη] (stand-alone costs). Π.χ. μια μοναδική σιδηροδρομική εταιρεία που μεταφέρει επιβάτες αλλά και φορτία (δ ο διαφορετικά οικονομικά αγαθά) είναι τεχνολογικά αποδοτικ τερη απ,τι δ ο εταιρείες που η καθεμιά εξειδικε εται σε ένα απ τα δ ο προϊ ντα 15. Ó È Ë T ÓÔÏÔÁÈÎ ÂÒÚËÛË ÌÈ «ÂˆÚ ÙË ÂappleÈ Â ÚËÛË»; Η τεχνολογική θεώρηση στοχε ει στον ορισμ του μεγέθους μιας επιχείρησης. Οι οικονομίες κλίμακας ενθαρρ νουν τη συγκέντρωση δραστηριοτήτων. Τα ρια στο μέγεθος απορρέουν απ το γεγον ς τι οι καμπ λες μέσου κ στους είναι α ξουσες σε υψηλά επίπεδα παραγωγής, πως στα Διαγράμματα 2.2β και 2.2γ. Υπάρχουν δ ο σχετικοί μεταξ τους λ γοι για τους οποίους η θεώρηση αυτή δεν αποτελεί μια πλήρη θεωρία του μεγέθους των επιχειρήσεων. Πρώτον, δεν είναι ξεκάθαρο το γιατί θα πρέπει οι οικονομίες κλίμακας να α- ξιοποιηθο ν υποχρεωτικά μέσα στην επιχείρηση. Εξίσου θα μπορο σαν να επιτευχθο ν, a priori, μέσω συμφωνιών μεταξ νομικά ξεχωριστών οντοτήτων. Σαν παράδειγμα ας αναλογιστο με το επιχείρημα περί «οικονομιών των μαζικών α- ποθεμάτων» που προαναφέραμε. πως είδαμε, μια επιχείρηση που εξυπηρετεί πολλές αγορές αντιμετωπίζει μικρ τερη αβεβαι τητα απ,τι ένας αριθμ ς ξεχωριστών επιχειρήσεων που εξυπηρετο ν τις αγορές αυτές ανεξάρτητα, και επομένως μπορεί να έχει οικονομίες σε δαπανηρές επενδ σεις εξοπλισμο. Ένα παρ μοιο αποτέλεσμα μως, θα μπορο σε να επιτευχθεί μέσω μιας συμφωνίας μεταφοράς του προϊ ντος απ επιχείρηση σε επιχείρηση σε κάποιες προ-συμφωνηθείσες τιμές. Πράγματι οι εταιρείες ηλεκτρισμο συχνά αναλαμβάνουν συμφωνίες μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. 15. Η συζήτηση περί αποδ σεων κλίμακας τονίζει τις αλληλεξαρτήσεις κ στους ή ζήτησης. Μπορο ν επίσης να υπάρξουν συνέργειες μεταξ ασυσχέτιστων μεταξ τους μονάδων. Δ ο τέτοιου είδους συνέργειες βασίζονται στην αβεβαι τητα και τη διαφοροποίηση των κινδ νων και έχουν προταθεί στην προσπάθεια ερμηνείας των συγχωνε σεων επιχειρήσεων που δεν οφείλονται στις αλληλεπιδράσεις κ στους ή ζήτησης οι οποίες επικράτησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τις δεκαετίες του 1960 και Καταρχάς, υποστηρίζεται τι η διαφοροποίηση σε ασυσχέτιστες δραστηρι τητες επιτρέπει στις επιχειρήσεις τη μείωση του κινδ νου. Δε τερον, ταν παρά τη διαφοροποίηση τα ανώτατα διευθυντικά στελέχη παραμένουν υπε θυνα για λες τις δραστηρι τητες, η μέτρηση της απ δοσης των στελεχών αυτών επηρεάζεται λιγ τερο απ την τυχαι τητα που πιθαν ν υπεισέρχεται στην κερδοφορία της κάθε δραστηρι τητας (λ γω του ν μου των μεγάλων αριθμών), έτσι ώστε ο σχεδιασμ ς μηχανισμών διευθυντικών κινήτρων να παρομοιάζει καλ τερα την πραγματική απ δοσή τους (βλ. Aron 1984). 29

12 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ Δε τερον, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως δεδομένο τι οι καμπ λες μέσου κ στους είναι α ξουσες σε υψηλά επίπεδα παραγωγής. Για παράδειγμα, αν η παραγωγή ποσ τητας q 1 +q 2 κοστίζει περισσ τερο απ,τι η παραγωγή των ποσοτήτων q 1 και q 2 ξεχωριστά, μια επιχείρηση που επιθυμεί να παράγει q 1 +q 2 θα μπορο σε να σχηματίσει δ ο ανεξάρτητες μονάδες που να λειτουργο ν σαν οιονεί-εταιρείες. Με τον τρ πο αυτ θα απέφευγε τις αντιοικονομίες κλίμακας. Μια παραλλαγή της άποψης αυτής σχετίζεται με αυτ που ο Williamson ονομάζει «γρίφο της επιλεκτικής παρέμβασης»: Γιατί δεν μπορο με να ενοποιήσουμε δ ο επιχειρήσεις αναπαράγοντας (και ίσως βελτιώνοντας, μέσω επιλεκτικής παρέμβασης) τα δ ο μεμονωμένα αποτελέσματα; Γιατί υπάρχουν ρια στο μέγεθος της ε- πιχείρησης; (κάποια στοιχεία της απάντησης αυτής δίνονται παρακάτω, στην Eν τητα 2.4). 2.3 appleè Â ÚËÛË Û Ó ÌÈ Ì ÎÚÔappleÚfiıÂÛÌË Û ÛË Στην Eν τητα 2.2 εξετάσαμε κάποιους λ γους για τους οποίους ορισμένες μονάδες επιθυμο ν να συγχωνευθο ν ή να συντονίσουν τις δραστηρι τητές τους μέσω εν ς στατικο συμβολαίου, σε κάποια δεδομένη χρονική στιγμή. Θα μελετήσουμε τώρα τα νέα προβλήματα που σχετίζονται με τις μακροχρ νιες σχέσεις συγκεκριμένα γιατί οι καν νες που ρυθμίζουν τις μελλοντικές ανταλλαγές πρέπει να καθορίζονται στο παρ ν, ποτε είναι εφικτ κάτι τέτοιο 16. Για απλοποίηση, η συζήτηση θα περιοριστεί σε μια κάθετη σχέση ανάμεσα σε έναν αγοραστή και έναν πωλητή. Στη συζήτηση περί αβεβαι τητας θα υποθέσουμε επιπλέον τι υπάρχει ουδετερ τητα ως προς τον κίνδυνο (risk mentrality) και για τις δ ο πλευρές. π ÈÔÛ ÁÎÚ ÛÈ Î ÂappleÂÓ ÛÂÈ Î È ÂÍÂÈ ÈÎÂ Ì ÓÔ ÎÂÊ Ï ÈÔ Οι μακροχρ νιες σχέσεις μεταξ οικονομικών μονάδων συχνά απορρέουν απ την παρξη κ στων μετακίνησης (switching costs) ή απ εξειδικευμένες επενδ σεις (specific investments). Το θέμα του κ στους μετακίνησης αναπτ σσεται με λεπτομέρειες απ τον Williamson (1976) στην περιγραφή του των κινδ νων που σχετίζονται με τη χρήση απ πλευράς της κυβέρνησης επαναλαμβαν μενων δημοπρασιών, προκειμένου να κατανείμει δικαιώματα για την εκμετάλλευση εν ς φυσικο μονοπωλίου 17. Tο κ στος μετακίνησης είναι, κατά μία έννοια, μια περίπτωση ιδιοσυγκρασια- 16. Για μια συζήτηση περί ατελών συμβολαίων βλ. Tμήμα Ο Williamson ανταποκρίθηκε σε παλαι τερες συνεισφορές των Demsetz (1968), Stigler (1968) και Posner (1972), οι οποίοι συνιστο σαν τη χρήση των επαναλαμβαν μενων δημοπρασιών σαν έναν τρ πο για να προληφθεί αποκλίνουσα συμπεριφορά εκ μέρους εν ς κεντρικά ελεγχ μενου μονοπωλίου. 30

13 2.3. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Û Ó ÌÈ Ì ÎÚÔappleÚÔıÂÛÌË Û ÂÛË κής επένδυσης. Απ τη στιγμή που δ ο πλευρές έχουν προβεί σε κάποια συναλλαγή, η συνέχιση της συνεργασίας τους, τους παρέχει κάποιο πλε νασμα έναντι των συναλλαγών με άλλες μονάδες. Πιο γενικά, η ιδιοσυγκρασιακή επένδυση σχετίζεται περισσ τερο με την προοπτική μελλοντικών συναλλαγών παρά με τις τρέχουσες. Κάτι τέτοιο συμβαίνει ταν, για παράδειγμα, ένας παραγωγ ς πρέπει να σχεδιάσει εξοπλισμ, τα χαρακτηριστικά του οποίου καθορίζονται απ τη συγκεκριμένη παραγγελία του αγοραστή ( πως συμβαίνει συνήθως με τις εργαλειομηχανές), ή ταν ένας αγοραστής σπαταλά χρήμα και κ πο για να πουλήσει ή να προωθήσει ένα προϊ ν πριν του παραδοθεί απ τον παραγωγ κάποιο ενδιάμεσο προϊ ν απαραίτητο για την παραγωγή αυτο του τελικο προϊ ντος ( πως ταν ένας οργανωτής συναυλιών ενοικιάζει μια αίθουσα πριν τη συναυλία), ή ταν έ- νας χρήστης πρώτων υλών αγοράζει μηχανήματα που είναι προσαρμοσμένα στη χρήση συγκεκριμένων υλών. Ο Williamson (1975) διαχωρίζει δ ο επιπλέον είδη ε- ξειδίκευσης: την εξειδίκευση εγκατάστασης και την εξειδικευμένη επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Η εξειδίκευση εγκατάστασης σχετίζεται με τα οφέλη απ α- νταλλαγές με κάποιον κοντιν προμηθευτή ή αγοραστή. Για παράδειγμα, στην α- γορά χάλυβα, η ενοποίηση των λειτουργιών χ τευσης και ελασματοποίησης επιτρέπει τη μείωση του κ στους μεταφοράς και αποφε γει την ανάγκη αναθέρμανσης του χάλυβα. Παρ μοια, η εγκατάσταση εν ς εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κοντά σε ένα ανθρακωρυχείο μειώνει το κ στος μεταφοράς. Οι εξειδικευμένες επενδ σεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, την εκμάθηση των διαδικασιών και της ομαδικής εργασίας 18. λα αυτά τα είδη εξειδίκευσης έχουν το ίδιο αποτέλεσμα: τα συμβαλλ μενα μέρη γνωρίζουν τι αργ τερα θα υπάρξουν εκμεταλλε σιμα οφέλη απ τις συναλλαγές μεταξ τους. Είναι σημαντικ να εκμεταλλευθο ν σωστά αυτά τα οφέλη (δηλαδή να υπάρξει το άριστο ή αποδοτικ επίπεδο συναλλαγών ex post) και να τα διαμοιραστο ν κατάλληλα, προκειμένου να επιφέρουν το αποδοτικ επίπεδο εξειδικευμένης επένδυσης ex ante. Μια σημαντική πλευρά της εξειδικευμένης επένδυσης είναι τι παρ λο που ο πωλητής και ο αγοραστής αλληλοεπιλέγονται ex ante μέσα απ ένα σ νολο α- νταγωνιζ μενων αγοραστών και πωλητών, καταλήγουν να διαμορφώσουν ex post ένα διμερές μονοπώλιο αφο έχουν πλέον κίνητρο να συναλλάσσονται μεταξ τους και χι με άλλα μέρη. Υπ συνθήκες διμερο ς μονοπωλίου, κάθε πλευρά ε- πιθυμεί να ιδιοποιηθεί το κοιν πλε νασμα ex post, διακινδυνε οντας έτσι την πραγματοποίηση αποδοτικών συναλλαγών ex post και το αποδοτικ επίπεδο ε- ξειδικευμένων επενδ σεων ex ante Για μια ανάλυση των εξειδικευμένων επενδ σεων απ την πλευρά της εργασίας βλ. Williamson et al. (1975). 19. Η συζήτηση που επακολουθεί προέρχεται απ τους Farrell (1985), Grossman & Hart (1984) και Hall & Lazear (1984). 31

14 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ TÈÌÔÏfiÁËÛË ÈÌÂÚÔ ÌÔÓÔappleˆÏ Ô Î È Ô ex post fiáîô Û Ó ÏÏ ÁÒÓ Για σαφήνεια, ας υποθέσουμε τι υπάρχουν δ ο χρονικές περίοδοι: t=1 (ex ante) και t=2 (ex post). Ένας πωλητής και ένας αγοραστής μπορο ν είτε να συμβληθο ν είτε να μη συμβληθο ν στην περίοδο 1. Εστιάζοντας στην ex post κατάσταση, αγνοο με προς το παρ ν οποιαδήποτε εξειδικευμένη επένδυση της πρώτης περι δου. Στην αρχή της περι δου 2, οι δ ο πλευρές μαθαίνουν π σα θα είναι τα οφέλη απ τις συναλλαγές της περι δου 2 (οι μεταβλητές αυτές μπορο ν να θεωρηθο ν ως τυχαίες κατά την περίοδο 1). Αν τελικά αποφασιστεί η συναλλαγή, το αντικείμενο ανταλλαγής είναι μια μονάδα εν ς μη διαιρετο αγαθο (ή ο πωλητής πραγματοποιεί ένα «project»). Έτσι οι συνολικές ανταλλαγές είναι είτε 0 είτε 1 (σε ένα σ νθετο υπ δειγμα θα μπορο σε να είναι μια συνεχής μεταβλητή). Η α- ξία του αγαθο για τον αγοραστή είναι υ και το κ στος παραγωγής για τον πωλητή είναι c 20. Έτσι, τα οφέλη της συναλλαγής (αν υπάρχουν) που θα διανεμηθο ν ανάμεσα στα δ ο μέρη είναι υ-c. Αν p είναι η τιμή της ανταλλαγής, το πλε νασμα του αγοραστή απ τη σχέση αυτή είναι υ-p και αυτ του πωλητή είναι p-c. Αν δεν υπάρξει συναλλαγή δεν υπάρχει πλε νασμα για κανέναν απ τους δ ο. È appleú ÁÌ Ù ÛÂÈ (Bargaining) Ας υποθέσουμε τι δεν υπάρχει κάποια συμφωνία στην περίοδο 1. Έχουμε λοιπ ν κάποιες διαπραγματε σεις στην περίοδο 2, προκειμένου να καθοριστεί εάν θα υπάρξει συναλλαγή και σε ποια τιμή. Εάν τα υ και c είναι γνωστά και στις δ ο πλευρές πριν απ τις διαπραγματε σεις, αναμένουμε ένα αποδοτικ επίπεδο συναλλαγών (δηλαδή τι θα υπάρξει συναλλαγή εάν και μ νο εάν υ c). Για να δειχθεί το γιατί, ας υποθέσουμε τι υ>c και τι δεν γίνονται συναλλαγές, οπ τε οι δ ο πλευρές δεν προσδοκο ν κάποιο πλε νασμα. Τ τε η μια πλευρά μπορεί να προτείνει συναλλαγή σε μια τιμή p μέσα στο διάστημα (c,υ), η οποία επιτρέπει ένα καθαρ πλε νασμα και για τους δ ο. Μια τέτοια λ ση είναι και για τους δ ο προτιμ τερη απ τη μη συναλλαγή. Αν υ<c και πραγματοποιηθεί συναλλαγή, η μία πλευρά θα έχει αρνητικ πλε νασμα και θα προτιμά να αρνηθεί τη συναλλαγή. Γενικ τερα, η διαπραγμάτευση υπ συνθήκες συμμετρικής πληροφ ρησης είναι αποδοτική, και δεν τίθεται θέμα μη α- ποδοτικο ex post επιπέδου συναλλαγών σε μια κατάσταση διαπραγμάτευσης (αυτή είναι μια εκδοχή του θεωρήματος του Coase [1960]). πως θα δο με τώρα, η μη συμμετρική πληροφ ρηση μπορεί να οδηγήσει σε διαπραγματευτική αναποτελεσματικ τητα. Συχνά η αξία υ για τον αγοραστή και το κ στος c του πωλητή είναι «ιδιωτική 20. Η αξία και το κ στος μπορο ν επίσης να αντανακλο ν εναλλακτικές ευκαιρίες. Για παράδειγμα, το υ μπορεί να είναι η διαφορά ανάμεσα στην αξία για τον αγοραστή σ αυτήν και σε μια εναλλακτική σχέση. 32

15 2.3. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Û Ó ÌÈ Ì ÎÚÔappleÚÔıÂÛÌË Û ÂÛË πληροφ ρηση». Το υ είναι παρατηρήσιμο μ νο για τον αγοραστή και το c μ νο για τον πωλητή 21. Μπορεί τ τε να μην επιτευχθεί αποδοτικ επίπεδο συναλλαγών λ γω της μονοπωλιακής τιμολ γησης απ το (διμερές) μονοπώλιο. Η αναποτελεσματικ τητα προέρχεται απ το γεγον ς τι και οι δ ο πλευρές επιθυμο ν να ι- διοποιηθο ν τα οφέλη της συναλλαγής αλλά, μως, λ γω της μη συμμετρικής πληροφ ρησης, διακινδυνε ουν τη μη πραγματοποίηση συναλλαγής προκειμένου να επιτ χουν ένα μεγαλ τερο μερίδιο απ την πίτα στην περίπτωση της συναλλαγής. Είναι πιθαν να έχουν υπερβολικές απαιτήσεις. (Για ένα παράδειγμα που βοηθάει στη διευκρίνιση του πώς η «εσφαλμένη κατανομή διαπραγματευτικής δ ναμης» προκαλεί αναποτελεσματικ τητα στις συναλλαγές, βλ. Tirole, σ. 22). Παρατήρηση Πιο γενικά, μπορεί να δειχθεί τι στο βαθμ που η αξία υ και το κ στος c αποτελο ν ιδιωτική πληροφ ρηση και επιπλέον τα οφέλη απ τις συναλλαγές είναι α- βέβαια (δηλαδή υπάρχει κάποια πιθαν τητα τι υ<c) καθώς επίσης και οι δ ο πλευρές έχουν δικαίωμα να μη συναλλαγο ν (δηλαδή μπορο ν να εξασφαλίσουν ένα μηδενικ πλε νασμα διακ πτοντας τη διαπραγματευτική διαδικασία), τ τε δεν υπάρχει αποτελεσματική διαπραγματευτική διαδικασία (βλ. Myerson & Satterthwaite 1983). Η διαπραγμάτευση δημιουργεί κάποια αναποτελεσματικ τητα (γενικά προς την κατε θυνση χαμηλο επιπέδου συναλλαγών). Η εξήγηση είναι τι η προηγουμένως αναφερθείσα αναποτελεσματικ τητα λ γω μονοπωλιακής τιμολ γησης είναι πιθαν να εμφανιστεί δι τι ο κάθε διαπραγματευτής έχει ατελή πληροφ ρηση για τον άλλον. Ì ÔÏ È Î ÌÊˆÓ Â (Contracting) Η ex post αναποτελεσματικ τητα στις συναλλαγές παρέχει στις δ ο πλευρές κίνητρα για να συμβληθο ν ex ante, προκειμένου να αποφ γουν ή να περιορίσουν αυτή την αναποτελεσματικ τητα. Στην προηγο μενη περίπτωση, που μ νο η α- ξία υ είναι ιδιωτική πληροφ ρηση, υπάρχει ένας απλ ς τρ πος για να γίνει αυτ. Αρκεί να δοθεί στον «κάτοχο της πληροφ ρησης» τον αγοραστή το δικαίωμα να επιλέξει την τιμή (δηλαδή να αντιστραφεί η διαπραγματευτική δ ναμη). Αφο το c είναι γνωστ δεν θα εμφανιστεί αναποτελεσματικ τητα. Η μονοπωλιακή τι- 21. Σε μερικές περιπτώσεις, οι αξίες αυτές θα μπορο σαν να συναχθο ν ex post απ λογιστικά στοιχεία στην περίπτωση της συναλλαγής. μως, τέτοιου είδους λογιστικά στοιχεία πιθαν ν να είναι διαστρεβλωμένα. Για παράδειγμα, το κ στος του πωλητή ίσως να είναι δ σκολο να διαχωριστεί απ κ στη συσχετιζ μενα με άλλα προγράμματα μπορεί επίσης να διαστρεβλωθεί λ γω «moral hazard» (το μη παρατηρήσιμο επίπεδο προσπάθειας για μείωση κ στους που ασκείται ex post απ τον πωλητή). Παρ μοια, το π σο συνεισφέρουν οι συναλλαγές αυτο του ενδιάμεσου αγαθο στο συνολικ κέρδος του αγοραστή ίσως είναι δ σκολο να διακριθεί I.Σ. KATΣOYΛAKOΣ, Θεωρία Bιομηχανικής Oργάνωσης

16 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ μή του αγοραστή ισο ται με την τιμή που αφήνει αδιάφορο τον πωλητή για το εάν θα αποδεχθεί ή θα αρνηθεί τη συναλλαγή: p=c. Ο αγοραστής ιδιοποιείται ex post λα τα οφέλη απ τη συναλλαγή. Μια μη δεσμευμένη ex ante πληρωμή απ τον αγοραστή στον πωλητή μπορεί να γίνει αντικείμενο διαπραγμάτευσης, προκειμένου να δημιουργηθεί οποιαδήποτε διανομή αυτο του άριστου κοινο πλεονάσματος (πιο γενικά, η συμφωνία αποσκοπεί στη δημιουργία της μεγαλ τερης δυνατής «πίτας». Η διανομή της πίτας αυτής εξαρτάται απ την ex ante σχετική διαπραγματευτική δ ναμη). Κατά παρ μοιο τρ πο, αν η αξία υ του αγοραστή είναι γνωστή και στους δ ο ενώ το κ στος c του πωλητή είναι ιδιωτική πληροφορία, τ τε είναι αποτελεσματικ το να δοθεί το δικαίωμα διαμ ρφωσης της τιμής στον πωλητή. Τέτοιου είδους δικαιώματα είναι παρ μοια με μια σχέση διαδοχικής δικαιοδοσίας (βλ. Tμήμα 2.1.4), στην οποία η μία πλευρά έχει τη δικαιοδοσία να επιλέξει την τιμή και η άλλη πλευρά έχει μ νο τη δικαιοδοσία να αποφασίσει αν θα λάβει χώρα συναλλαγή ή χι. Στην περίπτωση που είτε το υ είτε το c είναι ήδη γνωστ και στους δ ο κατά τη στιγμή της συμφωνίας, αυτ ς ο αποτελεσματικ ς διακανονισμ ς παίρνει την α- κ μη απλο στερη μορφή μιας συμφωνίας με σταθερή τιμή. Για παράδειγμα, αν το c είναι γνωστ και στους δ ο τη στιγμή της συμφωνίας, το συμβ λαιο μπορεί να γραφεί ως εξής: «Ο αγοραστής καθορίζει την ποσ τητα που θα παραδοθεί (στη συγκεκριμένη περίπτωση 0 ή 1). Η τιμή παράδοσης είναι c». Υπ συνθήκες μη συμμετρικής πληροφ ρησης εκατέρωθεν, το να επιτραπεί στη μία πλευρά να επιλέξει την τιμή ή να επιλέξει την ποσ τητα σε μια προσυμφωνημένη τιμή δεν είναι πλέον αποτελεσματικ. Οι δ ο πλευρές θα πρέπει να ε- ξετάσουν εναλλακτικο ς διακανονισμο ς. Με βάση έναν ιδιαίτερα απλ καν να, τον «άκαμπτο καν να» (rigid norm), ο γκος των συναλλαγών και η τιμή καθορίζονται εκ των προτέρων. Έτσι εξασφαλίζεται η πραγματοποίηση της συναλλαγής, οποιαδήποτε και αν είναι τα υ και c. Ένας τέτοιος καν νας είναι φυσικά αποτελεσματικ ς εάν και μ νο εάν οι δ ο πλευρές γνωρίζουν με βεβαι τητα ex ante - τι θα υπάρξουν οφέλη απ τη συναλλαγή (σ αυτή την περίπτωση ο άκαμπτος καν νας είναι γενικά προτιμ τερος απ το να δοθεί σε κάποια απ τις δ ο πλευρές το δικαίωμα να επιλέξει την τιμή 22 ). Συνοπτικά: η ex post διαπραγμάτευση μπορεί να μην οδηγήσει σε αποτελεσματικ επίπεδο συναλλαγών. Πρέπει να συμφωνηθο ν κάποιοι περιορισμοί (απλοί σο είναι δυνατ ν) πάνω στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στη δε τερη περίοδο. ταν η πληροφ ρηση της μιας πλευράς είναι γνωστή και στους δ ο (ή, α- ντίστοιχα, γίνεται γνωστή μετά απ τη συμφωνία), η άλλη πλευρά θα πρέπει να έ- 22. Αν οι δ ο πλευρές υπογράψουν ένα άριστο συμβ λαιο πριν γίνουν κάτοχοι της ιδιωτικής τους πληροφ ρησης δεν εμφανίζεται αναποτελεσματικ τητα, πως δείχνουν οι Arrow (1979) και D Aspremont & Gerard-Varet (1979). 34

17 2.3. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Û Ó ÌÈ Ì ÎÚÔappleÚÔıÂÛÌË Û ÂÛË χει το δικαίωμα να επιλέξει εάν θα συναλλαγεί σε μια δεδομένη τιμή (ή, αντίστοιχα, να επιλέξει την τιμή). Η ισχ ς θα πρέπει να δίδεται στον κάτοχο της πληροφ ρησης. Για να εφαρμ σουμε το παραπάνω σε ένα παράδειγμα, ας αναλογιστο με μια σχέση εκδ τη-τυπογράφου που ο εκδ της είναι ο αγοραστής, ο τυπογράφος είναι ο πωλητής και η συναλλαγή αφορά μια επιπρ σθετη εκτ πωση. Αν το κ στος μιας επιπρ σθετης εκτ πωσης είναι γνωστ και ίσο με c, ο εκδ της θα πρέπει να έχει τη δικαιοδοσία να παραγγείλει μια νέα εκτ πωση, για την οποία θα πρέπει να πληρώσει c. Αν, αντίθετα, το c είναι ιδιωτική πληροφορία (π.χ. λ γω παρξης ε- ξωτερικών ευκαιριών για τον τυπογράφο) ενώ το υ μπορεί να μετρηθεί επακριβώς (θα μπορο σε, για παράδειγμα, να προέρχεται απ μια καθορισμένη παραγγελία για το βιβλίο σε μια παρατηρήσιμη τιμή), η δικαιοδοσία επιλογής της τιμής θα πρέπει να δίδεται στον τυπογράφο. ÍÂÈ ÈÎÂ Ì ÓË apple Ó ÛË Î È ÙÔ Úfi ÏËÌ ÙË π ÈÔappleÔ ËÛË Ας υποθέσουμε τώρα τι τη χρονική στιγμή 1 ένας πωλητής επενδ ει σε διαδικασία μείωσης κ στους (η επένδυσή του μειώνει το c) και ένας αγοραστής επενδ ει σε διαδικασία μεγέθυνσης της αξίας (η επένδυσή του αυξάνει το υ). Αυτές οι ε- πενδ σεις είναι εξειδικευμένες κατά το τι δεν θα επιτ γχαναν μείωση κ στους ή α ξηση αξίας αν οι δ ο πλευρές επρ κειτο να εμπλακο ν σε συναλλαγές με κάποιους άλλους. È appleú ÁÌ ÙÂ ÛÂÈ Ας ξεκινήσουμε, πως προηγουμένως, υποθέτοντας τι δεν υπάρχει κάποια συμφωνία στην περίοδο 1. Έτσι οι δ ο πλευρές διαπραγματε ονται στην περίοδο 2 γ ρω απ το εάν θα συναλλαγο ν και σε ποια τιμή. Προφανώς, αν το ex post επίπεδο συναλλαγών δεν είναι αποδοτικ, οι επενδ σεις θα επηρεαστο ν αντίστοιχα. Αν το επίπεδο συναλλαγών είναι πολ χαμηλ, ο αγοραστής και ο πωλητής έχουν ένα κίνητρο να επενδ ουν λιγ τερο, δι τι η πιθαν τητα να «αξιοποιηθο ν» οι επενδ σεις τους είναι μικρ τερη απ,τι στο ά- ριστο επίπεδο 23. Προκειμένου να διαχωρίσουμε τα θέματα της αποδοτικής συναλλαγής και της αποδοτικής επένδυσης, θα υποθέσουμε τι, ex post, τα υ και c είναι γνωστά και στους δ ο. Έτσι οι δ ο πλευρές συναλλάσσονται εάν και μ νο εάν υ c. Μπορο με έτσι να εξετάσουμε το πώς εξαρτώνται οι ex ante εξειδικευμένες επενδ σεις απ την ex post κατανομή των οφελών απ συναλλαγή. Ποιο τμήμα της δικής του επένδυσης μπορεί ο αγοραστής (πωλητής) να ανακτήσει; 23. Η επίδραση της μείωσης αυτής στον γκο των συναλλαγών τονίζεται στο Tirole (1986a). 35

18 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ Ας υποθέσουμε τι τη στιγμή της συμφωνίας είναι γνωστ τι υ=3. Ο πωλητής μπορεί είτε να «επενδ σει» (δαπάνη Ι=2) είτε να «μην επενδ σει» (δαπάνη Ι=0). Εάν επενδ σει, το ex post οριακ του κ στους είναι c=0. Εάν δεν επενδ σει, το ο- ριακ του κ στους είναι «υψηλ» (>3). Υποθέτουμε τι ex post η διαπραγμάτευση οδηγεί στη λ ση Nash 24 : τα οφέλη των συναλλαγών μοιράζονται συμμετρικά. Έτσι, αν c=0, τα οφέλη απ τη συναλλαγή είναι 3 και η τιμή της συναλλαγής είναι 1,5 (έτσι ώστε το πλε νασμα του καθεν ς να είναι 1,5). Αν το c είναι υψηλ δεν υπάρχουν οφέλη απ τη συναλλαγή, επομένως δεν πραγματοποιείται συναλλαγή και το πλε νασμα είναι 0. Ας εξετάσουμε τώρα εξειδικευμένη επένδυση. Ο πωλητής πραγματοποιεί κέρδος 0 αν δεν επενδ σει. Αν επενδ σει πραγματοποιεί κέρδος 2+1,5<0 (υποθέτοντας τι δεν γίνεται προεξ φληση). Έτσι, δεν γίνεται επένδυση. Η επένδυση μως θα ήταν κοινωνικά επιθυμητή. Θα απέφερε καθαρά οφέλη 3-2>0. Το παράδειγμα αυτ μπορεί ε κολα να γενικευθεί σε μια συνεχή επιλογή επενδ σεων (βλ. Tirole, σ. 25). Το πρ βλημα φυσικά είναι τι η πλευρά που επενδ ει δεν ιδιοποείται λη τη μείωση κ στους (α ξηση αξίας) που προκαλείται απ την επένδυσή του. Η άλλη πλευρά μπορεί να χρησιμοποιήσει την απειλή το να μη δεχθεί τη συναλλαγή προκειμένου να ιδιοποιηθεί κάποια απ αυτά τα οφέλη. Ο Williamson (1975) το ονομάζει αυτ καιροσκοπισμ (opportunism). πως τονίζει, το διμερές μονοπώλιο με διαπραγματε σεις οδηγεί σε υποεπένδυση εξειδικευμένου κεφαλαίου. Μια εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας που εγκαθίσταται κοντά σε ένα ανθρακωρυχείο δεν θα αναλάβει μεγάλες επενδ σεις αν γνωρίζει τι δεν θα ιδιοποιηθεί τα οφέλη αυτών και οι επενδ σεις είναι μη ανακτήσιμες, ένας υπάλληλος δεν θα επενδ σει στην απ κτηση δεξιοτήτων σχετικών με την επιχείρηση αν δεν διαθέτει εγγυήσεις τι η επιχείρηση δεν θα εκμεταλλευθεί αυτή την κατάσταση εξάρτησης αργ τερα, κ.ο.κ. Αυτ το απλ υπ δειγμα επίσης μας επιτρέπει να δο με την επίδραση του βαθμο εξειδίκευσης του κεφαλαίου (asset specificity) και την παρξη εξωτερικών ευκαιριών (outside opportunities). Θεωρο με τι υπάρχει (ex ante και ex post) ένας μεγάλος αριθμ ς αγοραστών που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν υ για το αγαθ. Και πάλι μως υπάρχει εξειδίκευση κεφαλαίου αφο η επένδυση I είναι προσαρμοσμένη σε ένα συγκεκριμένο αγοραστή («τον ειδικ αγοραστή»). Αν ο πωλητής πραγματοποιήσει συναλλαγή με οποιονδήποτε άλλο αγοραστή, το κ στος παραγωγής του αντιστοιχεί σε μια εικονική επένδυση ÏΙ, που το λ ανήκει στο [0,1] (Ï=0 είναι η πιο ακραία μορφή εξειδίκευσης κεφαλαίου και Ï=1 α- 24. Βλ. Nash (1953). Ο Nash χρησιμοποίησε μια αξιωματική προσέγγιση για να εξαγάγει αυτήν τη διαπραγματευτική λ ση, την οποία δικαιολ γησε ως το αποτέλεσμα εν ς «παιγνίου ζήτησης» ταυτ χρονων κινήσεων. Μια δικαιολ γηση της λ σης Nash σε ρους διαδοχικών, μη συνεργατικών διαπραγματε σεων δίδεται απ τους Rubinstein (1982) και Binmore (1982) για την περίπτωση που οι διαπραγματευ μενοι δεν έχουν εξωτερικές ευκαιρίες. 36

19 2.3. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Û Ó ÌÈ Ì ÎÚÔappleÚÔıÂÛÌË Û ÂÛË ντιστοιχεί στην απουσία εξειδίκευσης). Υποθέτουμε τι ο πωλητής έχει επενδ σει Ι. Αν δεν πραγματοποιήσει συναλλαγή με τον ειδικ αγοραστή, επιτυγχάνει τιμή υ (λ γω της ανταγωνιστικής συμπεριφοράς των άλλων αγοραστών) και πλε νασμα υ-c(ïι). Επομένως, πάντα υπ την προϋπ θεση τι οι διαπραγματε σεις με τον ειδικ αγοραστή οδηγο ν σε ίση διανομή του συναλλακτικο οφέλους, η συναλλαγή θα γίνει με αυτ ν τον ειδικ αγοραστή σε μια τιμή p τέτοια ώστε υ p=[p c(i)] [υ-c(ïι)]. Είναι φανερ τι ο πωλητής έχει μεγαλ τερο κίνητρο να επενδ σει απ,τι αν δεν υπήρχαν εξωτερικές ευκαιρίες. Οι εξωτερικές ευκαιρίες για τον πωλητή αυξάνουν την απ δοση του status quo του (διαφωνίας του) και τον τοποθετο ν σε μια καλ τερη διαπραγματευτική θέση. Η διαχρονική απ δοση του πωλητή είναι 1 τώρα υ [c(i) + c(ïi) I]. Η ex ante επιλογή επένδυσης δίνει [c (I)+Ïc (ÏΙ)]=2. 2 ταν Ï=1 (απουσία εξειδίκευσης κεφαλαίου), p=υ και η επένδυση είναι κοινωνικά άριστη. ταν Ï=0 (πλήρης εξειδίκευση κεφαλαίου) το επίπεδο της επένδυσης είναι το ίδιο πως σε απουσία εξωτερικών ευκαιριών. Αν το Ï είναι στο (0,1), σο η κυρτ τητα της συνάρτησης κ στους δεν είναι πολ μεγάλη, η επένδυση αυξάνει με το Ï. ÌÊˆÓ Â Ας υποθέσουμε τώρα τι οι δ ο πλευρές μπορο ν να υπογράψουν ex ante συμβ λαια που να εξειδικε ουν τη διαδικασία μέσω της οποίας θα καθορίζονται ex post ο γκος των συναλλαγών και οι κατανομές. Θα υποθέσουμε τι οι εξειδικευμένες επενδ σεις είναι παρατηρήσιμες, αλλά χι επαληθε σιμες. Αυτ συνήθως σημαίνει τι, παρ λο που κάθε πλευρά μπορεί να παρατηρήσει πριν απ τη συναλλαγή τις εξειδικευμένες επενδ σεις της άλλης πλευράς, αυτές οι επενδ σεις δεν μπορο ν να μετρηθο ν με έγκυρο τρ πο, και έτσι το συμβ λαιο δεν μπορεί να βασιστεί στα πραγματικά τους επίπεδα (αν οι επενδ σεις ήταν επαληθε σιμες θα μπορο σαν να εξειδικευθο ν ex ante και να επιβληθο ν (να γίνουν enforced) ex post και έτσι δεν θα προέκυπτε το πρ βλημα του εξειδικευμένου κεφαλαίου. (Με αυτή την έννοια, είναι ενδιαφέρον να παρατηρηθεί τι μερικές φορές η General Motors και άλλες βιομηχανίες πληρώνουν για τα εργαλεία των προμηθευτών τους). Θα υποθέσουμε επίσης τι η αξία και το κ στος είναι παρατηρήσιμα και για τις δ ο πλευρές, αλλά χι επαληθε σιμα. Αυτ σημαίνει τι είναι γνωστά απ τις δ ο πλευρές, αλλά δεν μπορο ν να αξιολογηθο ν απ ένα δικαστήριο. Καθώς η απειλή του τερματισμο (μη συναλλαγή) είναι συχνά το μέσο που ε- πιτρέπει στις δ ο πλευρές να ιδιοποιηθο ν ένα τμήμα του κοινο συναλλακτικο οφέλους σε καταστάσεις διαπραγματε σεων, θα ήταν ίσως επιθυμητ να επιβάλλονται ποινές για αθετήσεις. Οι ποινές αυτές δεσμε ουν τις δ ο πλευρές μεταξ τους και εμποδίζουν τον καιροσκοπισμ. Η ακραία περίπτωση ποινών για αθετή- 37

20 2. Ë ÂappleÈ ÂÈÚËÛË Î È ÔÈ ÛÙÔ ÔÈ ÙËÛ σεις είναι ταν οι δ ο πλευρές συμφωνο ν εκ των προτέρων να συναλλαγο ν σε μια δεδομένη τιμή «οτιδήποτε και να συμβεί» (αυτ αντιστοιχεί σε άπειρες ποινές). Αφο η τιμή είναι δεδομένη, οι εξειδικευμένες επενδ σεις δεν μπορο ν να α- παλλοτριωθο ν (μαθηματικά, η εξάρτηση του p απ το I εξαφανίζεται). Υψηλές ποινές για αθέτηση είναι κατά μία έννοια ένα μέτρο μιας μακροχρ νιας σχέσης. Υποχρεώνουν αυτ ματα σε διατήρηση της σχέσης. Ένα μειονέκτημα φυσικά είναι τι αναγκάζουν τις δ ο πλευρές να συναλλαγο ν ακ μη και ταν δεν υπάρχουν οφέλη απ τη συναλλαγή (δηλαδή αν αποδειχθεί τι η αξία είναι χαμηλή ή το κ στος υψηλ, ή, ισοδ ναμα, τι οι δ ο πλευρές έχουν καλ τερες ε- ξωτερικές ευκαιρίες). Θα πρέπει να συμφωνο νται πιο ευέλικτοι μηχανισμοί για τις περιπτώσεις που υπάρχει μια μη αμελητέα πιθαν τητα να μην υπάρχουν συναλλακτικά οφέλη. Παρ λα αυτά, υπάρχουν μερικές απλές περιπτώσεις. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε τι τα υ και c είναι τυχαία κατά την πρώτη περίοδο (με την πιθαν τητα τι υ < c) αλλά γίνονται γνωστά και στους δ ο στην αρχή της δε τερης περι δου. Ας υποθέσουμε επιπλέον τι μ νον ο ένας π.χ. ο πωλητής επενδ ει (έτσι ώστε το c να εξαρτάται στοχαστικά απ την επένδυση Ι). Στην περίπτωση αυτή ο μηχανισμ ς διαδοχικής δικαιοδοσίας, μέσω του οποίου ο πωλητής επιλέγει την τιμή και ο αγοραστής δέχεται ή αρνείται να συναλλαγεί στην τιμή αυτή, είναι αποτελεσματικ ς (δηλαδή αποφέρει τα άριστα επίπεδα επενδ σεων και συναλλαγών). Λ γω της ex post συμμετρικής πληροφ ρησης ο γκος των συναλλαγών είναι άριστος. Ο πωλητής προσφέρει την τιμή υ αν υ c και ο- ποιαδήποτε τιμή μεγαλ τερη της υ αν υ < c. Η συναλλαγή πραγματοποιείται εάν και μ νο εάν υ c και λα τα ex post οφέλη πηγαίνουν στον πωλητή. Λ γω του τι ο γκος των συναλλαγών είναι άριστος και η τιμή δεν εξαρτάται απ την ε- πένδυση, ο πωλητής επιλέγει την κοινωνικά άριστη επένδυση. Εάν το υ είναι ήδη γνωστ στην περίοδο 1, ο μηχανισμ ς αυτ ς οδηγεί στον καθορισμ της τιμής στο υ σ αυτή την περίοδο και στο να επιλέξει ο πωλητής το εάν θα πραγματοποιηθεί συναλλαγή στην περίοδο 2. Έτσι, ένας πρ χειρος καν νας είναι τι η πλευρά που επενδ ει θα πρέπει να έχει τη δικαιοδοσία να επιλέγει την τιμή, ή την απ φαση περί συναλλαγής, αν οι πληροφορίες της άλλης πλευράς είναι γνωστές εκ των προτέρων 25 (τα οφέλη απ τη συναλλαγή μπορο ν να κατανεμηθο ν μέσω μιας ε- φάπαξ μεταφοράς). Παρατήρηση Η προηγο μενη συζήτηση δείχνει τι τα υ και c πρέπει να είναι ελέγξιμα (audited) ταν αυτ είναι εφικτ. Στις διαπραγματε σεις η πλήρης δυνατ τητα ελέγχου καθιστά την αξία και το κ στος κοινή γνώση και έτσι αποφε γεται η αναποτελεσματικ τητα που συνδέεται με την ατελή πληροφ ρηση. Σε ένα συμβολαιακ 25. Η διμερής επένδυση ή η επένδυση απ την πλευρά του πωλητή και η μη συμμετρική πληροφ ρηση απαιτο ν πιο περίπλοκους μηχανισμο ς. 38