ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΑΦΤΡΡΤΘΜΗ ΕΚΜΑΘΗΗ ΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Ψ ΔΕΤΣΕΡΗ/ΞΕΝΗ ΓΛΨΑ ΣΑ ΔΗΜΟΙΑ ΦΟΛΕΙΑ ΜΕΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ. Ενημερωτικό βιβλιάριο

Transcript

1

2 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΑΦΤΡΡΤΘΜΗ ΕΚΜΑΘΗΗ ΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Ψ ΔΕΤΣΕΡΗ/ΞΕΝΗ ΓΛΨΑ ΣΑ ΔΗΜΟΙΑ ΦΟΛΕΙΑ ΜΕΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ Ενημερωτικό βιβλιάριο ΤΠΟΤΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΜΟΤ ΠΑΙΔΑΓΨΓΙΚΟ ΙΝΣΙΣΟΤΣΟ ΛΕΤΚΨΙΑ 2009 Kυπριακή Δημοκρατία Ταμεία Αλληλεγγφησ Ευρωπαϊκή Ζνωςη H Δράςη χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ζνταξησ. 2

3 Πρόγραμμα Σαχύρρυθμησ Εκμάθηςησ τησ Ελληνικήσ ωσ δεύτερησ/ξένησ γλώςςασ ςτα Δημόςια χολεία Μέςησ Εκπαίδευςησ τησ Κύπρου Γενικό εποπτεύα: Ανδρϋασ Φαραλϊμπουσ Διευθυντόσ υντονιςμόσ: Έλενα Φατζηκακοϑ Προώςταμϋνη Σομϋα Επιμϐρφωςησ Ομϊδα ςυγγραφόσ: Α ϋκδοςη (2008) Θεοϑλα Ερωτοκρύτου-ταϑρου, Β.Δ., Υιλϐλογοσ Μαρύα Παπαλεοντύου, Υιλϐλογοσ Έλλη Φατζηγεωργύου, Μϐνιμη Καθηγότρια Υιλολογικών Π.Ι. Παυλύνα Φατζηθεοδοϑλου-Λοώζύδου, Μϐνιμη Καθηγότρια Παιδαγωγικών Π.Ι. Επιμϋλεια αναθεωρημϋνησ ϋκδοςησ: Β ϋκδοςη (2009) Μαρύα Παπαλεοντύου Γλωςςικό επιμϋλεια: Μαρύα Παπαλεοντύου χεδιαςμόσ εξωφύλλου: Θεϐδωροσ Κακουλλόσ Παιδαγωγικϐ Ινςτιτοϑτο Κϑπρου,

4 4

5 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ I. ΕΙΑΓΨΓΗ 6 ελ. II. ΠΙΛΟΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΑΦΤΡΡΤΘΜΗ ΕΚΜΑΘΗΗ ΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Ψ ΔΕΤΣΕΡΗ/ΞΕΝΗ ΓΛΨΑ ΣΑ ΔΗΜΟΙΑ ΦΟΛΕΙΑ ΜΕΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ Α. Πλαύςιο εφαρμογόσ του Προγρϊμματοσ Β. Ρϐλοσ Παιδαγωγικοϑ Ινςτιτοϑτου και ΚΕΕΑ ςτο Πρϐγραμμα Γ. Πλαύςιο λειτουργύασ του Προγρϊμματοσ Γ1. Οργϊνωςη ςχολικόσ μονϊδασ Γ2. Δραςτηριϐτητεσ υποδοχόσ Γ3. Δραςτηριϐτητεσ που διευκολϑνουν την ϋνταξη ςτη γενικό τϊξη Γ4. Διδαςκαλύα ςτα τμόματα ταχϑρρυθμησ εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ Δ. Πρϐγραμμα πουδών και διδακτικϐ υλικϐ Δ1. Πρϐγραμμα πουδών Δ2. Διδακτικϐ υλικϐ Ε. Τποςτηρικτικϐ υλικϐ Ε1. Ιςτοςελύδεσ Ε2. Εκπαιδευτικϊ λογιςμικϊ Ε3. Πηγϋσ αναφορϊσ III. ΕΝΔΕΙΚΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ 23 5

6 Πρόγραμμα Σαχύρρυθμησ Εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ ωσ δεύτερησ/ξϋνησ γλώςςασ ςτα Δημόςια χολεύα Μϋςησ Εκπαύδευςησ τησ Κύπρου I. ΕΙΑΓΨΓΗ Η ςυνόθησ διαπύςτωςη ςτην οπούα ςτηρύζεται η ρητορικό για την αναγκαιϐτητα τησ Διαπολιτιςμικόσ Εκπαύδευςησ και τησ θεςμικόσ διαχεύριςησ τησ ετερϐτητασ, εύναι ϐτι οι ςϑγχρονεσ κοινωνύεσ μετατρϋπονται ςτισ μϋρεσ μασ ςε πολυπολιτιςμικϋσ. την ουςύα, ϐμωσ, η αναγκαιϐτητα ό η ςυζότηςη για τη Διαπολιτιςμικό Εκπαύδευςη προκϑπτει, ϐχι γιατύ μϋχρι τώρα ο χαρακτόρασ των κοινωνιών όταν μονοπολιτιςμικϐσ, 1 αλλϊ γιατύ αναγνωρύζεται πλϋον ο πολυπολιτιςμικϐσ τουσ χαρακτόρασ, με αφορμό γενικευμϋνα φαινϐμενα μετανϊςτευςησ και μετακινόςεων πληθυςμών ό και διεϑρυνςησ ςυνϐρων. Η κοινωνύα και το ςχολεύο εύναι οϑτωσ ό ϊλλωσ πολυπολιτιςμικϊ 2, αφοϑ ςτο ςχολεύο υπϊρχουν παιδιϊ με διαφορετικϋσ καταβολϋσ, παιδιϊ που ϋχουν διαφορετικό κοινωνικοοικονομικό προϋλευςη, μιλοϑν «διαφορετικϊ» ελληνικϊ (π.χ. τοπικϋσ διαλϋκτουσ), ϋχουν διαφορετικϋσ επικοινωνιακϋσ, ςυναιςθηματικϋσ και μαθηςιακϋσ ανϊγκεσ, ατομικοϑσ ρυθμοϑσ μϊθηςησ, διαφορετικϋσ δεξιϐτητεσ ό οικογενειακϋσ, κοινωνικϋσ και πολιτιςμικϋσ διαφορϋσ (θρηςκεύα, ϋθιμα κτλ.). Εύναι φανερϐ ϐτι ςτην οικογϋνεια, ςτην παρϋα ςυνομηλύκων, ςτο ςχολεύο και αλλοϑ, τα παιδιϊ δεν εύναι αντύγραφο το ϋνα του ϊλλου, αλλϊ παρουςιϊζουν ϋνα πλόθοσ διαφορετικών χαρακτηριςτικών, που προςδιορύζουν την ετερϐτητα 3. Έτςι, η ϋννοια του «διαπολιτιςμικοϑ» αφορϊ ςτη ςυνϊντηςη τησ προςωπικόσ κουλτοϑρασ του καθενϐσ με εκεύνη του διπλανοϑ του. Οι κουλτοϑρεσ αυτϋσ, οι οπούεσ εξ οριςμοϑ εύναι ανομοιογενεύσ, ακϐμη και ςτο πλαύςιο μιασ ομοιογενοϑσ εθνικόσ ομϊδασ, ςυνυπϊρχουν ςε μια οικουμενικό, οικονομικό, τεχνολογικό κτλ. κοινϐτητα. Ειδικϐτερα ςτην περύπτωςη τησ εκπαύδευςησ, φαύνεται ϐτι η διαπλοκό ποικύλων μορφών ετερϐτητασ ςε ςχϋςη με τισ απαιτόςεισ του ςχολεύου, και γενικϊ τησ κοινωνύασ, οδηγοϑν τουσ εκπαιδευτικοϑσ ςε διλόμματα και ερωτηματικϊ για το πώσ μποροϑν να εύναι αποτελεςματικού, ϐταν τα περιςςϐτερα παιδιϊ ςτην τϊξη εύναι αλλϐγλωςςα ό για το πώσ μποροϑν να βρουν την ιςορροπύα ανϊμεςα ςτισ απαιτόςεισ του εξεταςιοκεντρικοϑ μασ ςυςτόματοσ, ςτο περιεχϐμενο των αναλυτικών προγραμμϊτων και ςτισ ανϊγκεσ των παιδιών 4. Η αναζότηςη απαντόςεων ςε τϋτοια ερωτόματα δεν εύναι εϑκολη ό μονοςόμαντη, αφοϑ κϊθε ςχολικό τϊξη ςυναποτελεύται απϐ διαφορετικϊ παιδιϊ και εκπαιδευτικοϑσ. Παιδιϊ και εκπαιδευτικού καλοϑνται, μϋςα απϐ ςυγκροϑςεισ και δυςκολύεσ, χαρϋσ και απογοητεϑςεισ, δρϊςεισ και αντιδρϊςεισ, να λειτουργόςουν ςε ϋνα ενιαύο πλαύςιο ςτην 1 Κϊτςικασ Φ. και Πολύτου Ε. (1999) Εκτόσ τϊξησ το διαφορετικό. Αθόνα: Gutenberg. 2 Ανδροϑςου A. (1996) Εγώ και ςυ, εδώ κι εκεύ. Αθόνα: Θεμϋλιο. 3 Γκϐτοβοσ Α. (2001) Οικουμενικότητα, ετερότητα και ταυτότητα: Η επαναδιαπραγμϊτευςη του νοόματοσ τησ Παιδεύασ. Πανεπιςτόμιο Ιωαννύνων. 4 Ανδροϑςου Α. (2004) Κλειδιϊ και Αντικλεύδια. Πρϐγραμμα Εκπαύδευςησ Μουςουλμανοπαύδων ΤΠΕΠΘ. 6

7 καθημερινό διδακτικό πρϊξη και να κϊνουν ϐλοι βόματα μπροςτϊ. Σο γύγνεςθαι τησ ςχολικόσ τϊξησ εύναι ςυνεχώσ υπϐ διαπραγμϊτευςη και υπϐ διαμϐρφωςη με βϊςη τη δρϊςη ϐλων των εμπλεκϐμενων υποκειμϋνων, εκπαιδευτικών και μαθητών. Βαςικϊ αξιώματα εύναι ϐτι ϐλα τα παιδιϊ, ανεξαρτότωσ των ειδικών ςυνθηκών τησ ζωόσ τουσ, μποροϑν να μϊθουν, να δρϊςουν και να επηρεϊςουν το ποικιλϐμορφο περιβϊλλον τουσ και τουσ εαυτοϑσ τουσ. Σα παιδιϊ δεν καθορύζονται απϐ το εθνικϐ ό εθνοτικϐ τουσ ανόκειν, το φϑλο ό τισ ανϊγκεσ τουσ οϑτε παγιδεϑονται ς αυτϊ. Αντύθετα, τα γνωρύςματα αυτϊ ςυμβϊλλουν ςτη ςυνεχό αλλαγό των κοινωνικών και πολιτιςμικών δεδομϋνων 5. τϐχοσ εύναι η διαχεύριςη και αξιοπούηςη τησ ετερϐτητασ, χωρύσ αυτό να ταυτύζεται μονομερώσ με το ζότημα τησ μετανϊςτευςησ. Εύναι η ςυνειδητοπούηςη των ορύων του καθενϐσ μασ, η κατανϐηςη ϊλλων τρϐπων ερμηνεύασ του κϐςμου, η μεύωςη τησ ξενοφοβύασ και του ρατςιςμοϑ, καθώσ επύςησ η διαμϐρφωςη «κουλτοϑρασ δημιουργύασ» για αρμονικό ςυμβύωςη. ημεύο εκκύνηςησ για τη διαχεύριςη τησ ετερϐτητασ εύναι η εςτύαςη του ενδιαφϋροντοσ ςτισ «απολαβϋσ» των παιδιών απϐ το ςχολεύο. Η ετερϐτητα μϊσ ενδιαφϋρει ςτο βαθμϐ που μπορεύ να αποτελϋςει μορφωτικϐ κεφϊλαιο και να αξιοποιηθεύ 6 ωσ μορφό λειτουργικών εφοδύων και προςϐντων για τη ζωό. Για το ςκοπϐ αυτϐ καλοϑμαςτε να αξιοποιόςουμε το αναλυτικϐ πρϐγραμμα, το παραπρϐγραμμα, τισ δυνατϐτητεσ των εκπαιδευτικών, τουσ ςυγκεκριμϋνουσ μαθητϋσ και τισ μαθότριεσ, καθώσ επύςησ το ςχολικϐ και κοινωνικϐ ςυγκεύμενο. 5 Schmidtke P. (2007) The concept of culture. Paper presented at the Council of Europe Pestalozzi Module B workshop on Intercultural Education Training for trainers. Oslo, Norway October Γκϐτοβοσ Α. (2002) Εκπαύδευςη και ετερότητα. Αθόνα: Μεταύχμιο. 7

8 8

9 II. ΠΙΛΟΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΑΦΤΡΡΤΘΜΗ ΕΚΜΑΘΗΗ ΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ Ψ ΔΕΤΣΕΡΗ/ΞΕΝΗ ΓΛΨΑ ΣΑ ΔΗΜΟΙΑ ΦΟΛΕΙΑ ΣΗ ΜΕΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ Α. Πλαίςιο εφαρμογήσ του Προγράμματοσ Μϋςα ς αυτϐ το πλαύςιο τησ Διαπολιτιςμικόσ Εκπαύδευςησ εντϊςςεται το Πιλοτικϐ Πρϐγραμμα Σαχϑρρυθμησ Εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ, το οπούο ϊρχιςε να εφαρμϐζεται με απϐφαςη του Τπουργικοϑ υμβουλύου (αρ. φακ. ΤΠΠ /2, ημερ. 29 Ιουλύου 2008) ςε δημϐςια ςχολεύα Μϋςησ Εκπαύδευςησ τησ Κϑπρου που ςυγκεντρώνουν μεγϊλο αριθμϐ αλλϐγλωςςων μαθητών. υγκεκριμϋνα, κατϊ τη διϊρκεια τησ ςχολικόσ χρονιϊσ το Πρϐγραμμα εφαρμϐςτηκε ςε 18 ςχολεύα, ενώ το ςε 31 ςχολεύα. Με βϊςη την ειλημμϋνη απϐφαςη για κατϊργηςη του θεςμοϑ του ακροατό μαθητό, η αρμϐδια Επιτροπό του ΤΠΠ ϋχει υιοθετόςει πρϐτυπο ενςωμϊτωςησ των αλλϐγλωςςων μαθητών ςε κανονικϋσ τϊξεισ, ανϊλογα με το ακαδημαώκϐ/γνωςτικϐ τουσ επύπεδο και με ύςα δικαιώματα και υποχρεώςεισ με τουσ ϊλλουσ μαθητϋσ. Για την εφαρμογό του Προγρϊμματοσ Σαχϑρρυθμησ Εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ ςτο Γυμνϊςιο και ςτο Λϑκειο, οι μαθητϋσ αυτού θα αποςϑρονται απϐ μαθόματα, των οπούων η παρακολοϑθηςη κρύνεται δϑςκολη, ϐπωσ εύναι τα Αρχαύα Ελληνικϊ, τα Θρηςκευτικϊ και η Ιςτορύα. Οι μαθητϋσ θα αποςϑρονται εβδομαδιαύωσ απϐ την τϊξη ςυμφούτηςησ αριθμϐ περιϐδων αντύςτοιχο προσ τισ ώρεσ διδαςκαλύασ των ςυγκεκριμϋνων μαθημϊτων, για να τουσ παρϋχεται η απαιτοϑμενη γλωςςικό ενύςχυςη ςε δϑο διαφορετικϊ επύπεδα, αρχαρύων και προχωρημϋνων. Β. Ρόλοσ Παιδαγωγικού Ινςτιτούτου και ΚΕΕΑ ςτο Πρόγραμμα Σο Παιδαγωγικϐ Ινςτιτοϑτο Κϑπρου και το Κϋντρο Εκπαιδευτικόσ Έρευνασ και Αξιολϐγηςησ (ΚΕΕΑ) ϋχουν αναλϊβει ϋναν ενεργϐ και πολλαπλϐ ρϐλο ϐςον αφορϊ τη ςτόριξη του Προγρϊμματοσ. υγκεκριμϋνα, ϋχουν αναλϊβει το ςχεδιαςμϐ και την υλοπούηςη διαφϐρων δρϊςεων, εκ των οπούων οι περιςςϐτερεσ ςυγχρηματοδοτοϑνται απϐ το Ευρωπαώκϐ Σαμεύο Ένταξησ. υνοπτικϊ, οι δρϊςεισ αυτϋσ επικεντρώνονται ςτα ακϐλουθα: i. Ετοιμαςύα οδηγοϑ υποδοχόσ ςτο κυπριακϐ εκπαιδευτικϐ ςϑςτημα για αλλϐγλωςςουσ μαθητϋσ, ο οπούοσ ϋχει μεταφραςτεύ ςε οκτώ ξϋνεσ γλώςςεσ με βϊςη τουσ επικρατϋςτερουσ αριθμοϑσ κατϊ εθνϐτητα των αλλϐγλωςςων μαθητών. ii. Επιμϐρφωςη εκπαιδευτικών ςε θϋματα Διαπολιτιςμικόσ Εκπαύδευςησ και διδαςκαλύασ τησ Ελληνικόσ ωσ δεϑτερησ/ξϋνησ γλώςςασ. τα πλαύςια εφαρμογόσ του Πιλοτικοϑ Προγρϊμματοσ πραγματοποιοϑνται διϊφορεσ επιμορφωτικϋσ δρϊςεισ (ςυνϋδρια, ημερύδεσ, εργαςτόρια). Επιπλϋον, ςτισ ςχολικϋσ μονϊδεσ ϐπου εφαρμϐζεται το Πρϐγραμμα, παρϋχεται ςτόριξη ςε ςχολικό βϊςη απϐ λειτουργοϑσ του ΠΙ. 9

10 iii. Εκπϐνηςη διαγνωςτικοϑ δοκιμύου ελληνομϊθειασ που χορηγεύται ςε αλλϐγλωςςουσ μαθητϋσ με ςκοπϐ την αξιολϐγηςη του βαθμοϑ κατοχόσ τησ ελληνικόσ γλώςςασ, την κατϊταξη των μαθητών ςε ομϊδεσ αρχαρύων και προχωρημϋνων και την ϋνταξό τουσ ςτο Πρϐγραμμα Σαχϑρρυθμησ Εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ. Επιπρϐςθετα, διεξϊγονται ερευνητικϊ προγρϊμματα για διερεϑνηςη αντιλόψεων/ςτϊςεων αναφορικϊ με θϋματα ετερϐτητασ, καθώσ επύςησ εξειδικευμϋνα για θϋματα μεταναςτών. Σϋλοσ, το ΚΕΕΑ ϋχει αναλϊβει την αξιολϐγηςη του Πιλοτικοϑ Προγρϊμματοσ Σαχϑρρυθμησ Εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ απϐ αλλϐγλωςςουσ μαθητϋσ ςτη Μϋςη Εκπαύδευςη. Γ. Πλαίςιο λειτουργίασ του Προγράμματοσ Γ1. Οργϊνωςη ςχολικόσ μονϊδασ Σο Πρϐγραμμα Σαχϑρρυθμησ Εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ Γλώςςασ εύναι ενταγμϋνο ςτο ςχολικϐ πρϐγραμμα, οϑτωσ ώςτε να διευκολϑνεται η ςυμμετοχό των παιδιών ςτη ςχολικό ζωό και, κυρύωσ, να αυξϊνονται οι απολαβϋσ τουσ απϐ το ςχολεύο, με την ικανοπούηςη των γλωςςικών, κοινωνικών και ςυναιςθηματικών τουσ αναγκών. Σο εν λϐγω Πρϐγραμμα ϋρχεται να ενιςχϑςει τα ϐςα ςυντελοϑνται ςτη γενικό τϊξη/την τϊξη ςυμφούτηςησ, με ςτϐχο την εκμϊθηςη τησ ελληνικόσ γλώςςασ και την ϋνταξη του παιδιοϑ. Βαςικό προϒπϐθεςη για την επιτυχύα του Προγρϊμματοσ εύναι η ςυνεργαςύα ανϊμεςα ςτον εκπαιδευτικϐ του τμόματοσ ταχϑρρυθμησ εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ και ςτουσ εκπαιδευτικοϑσ τησ τϊξησ ςυμφούτηςησ. Ο ςυντονιςτόσ Βοηθϐσ Διευθυντόσ και ο υπεϑθυνοσ καθηγητόσ τησ τϊξησ ςυμφούτηςησ μποροϑν να διαδραματύςουν ϋναν καθοριςτικϐ ρϐλο ςε αυτό την επαφό και ςτη δϐμηςη ενϐσ ολοκληρωμϋνου προγρϊμματοσ ϋνταξησ των αλλϐγλωςςων μαθητών που θα αφορϊ ολϐκληρη τη ςχολικό μονϊδα. Εύναι ςημαντικό η αξιοπούηςη μαθητών ό γονϋων που μποροϑν να λειτουργόςουν ωσ διαμεςολαβητϋσ για την υποδοχό των παιδιών ςτο ςχολεύο. Ακολοϑθωσ, προτεύνονται ςυγκεκριμϋνεσ ενϋργειεσ ςτο ςχολεύο που ςτηρύζουν την προςπϊθεια των εκπαιδευτικών για επαρκό επικοινωνύα με τα αλλϐγλωςςα παιδιϊ, ςε ϋνα φαινομενικϊ μονϐγλωςςο περιβϊλλον, αλλϊ και για καλλιϋργεια τησ γλωςςικόσ επϊρκειασ των παιδιών. Γ2. Δραςτηριότητεσ υποδοχόσ Οι δραςτηριϐτητεσ υποδοχόσ αποςκοποϑν ςτη δημιουργύα φιλικοϑ κλύματοσ και ςτην ανϊπτυξη ικανοτότων παραγωγόσ λϐγου μϋςα απϐ δραςτηριϐτητεσ γνωριμύασ και ανταλλαγόσ εμπειριών. την αρχό τησ χρονιϊσ μποροϑν να γύνουν δραςτηριϐτητεσ αυτοπαρουςύαςησ με ςκοπϐ να βοηθηθοϑν τα αλλϐγλωςςα παιδιϊ να γνωρύςουν την τϊξη, αλλϊ και οι υπϐλοιποι μαθητϋσ να γνωρύςουν τα παιδιϊ αυτϊ. Η δραςτηριϐτητα μπορεύ να αρχύςει με την αυτοπαρουςύαςη του εκπαιδευτικοϑ. Σα παιδιϊ μποροϑν να κϊνουν διευκρινιςτικϋσ ερωτόςεισ ςτον εκπαιδευτικϐ ό να ζητόςουν περιςςϐτερεσ πληροφορύεσ. τη ςυνϋχεια, κϊθε παιδύ παρουςιϊζει την ταυτϐτητϊ του ςτο παιδύ που κϊθεται δύπλα του και ϋπειτα εντϊςςεται ςε μια ομϊδα, την οπούα αποτελοϑν ο 10

11 διπλανϐσ του και ϋνα ακϐμη ζευγϊρι παιδιών. Σο κϊθε παιδύ αναλαμβϊνει να ςυςτόςει ςτουσ υπϐλοιπουσ το ςυνεργϊτη του 7. Γ3. Δραςτηριότητεσ που διευκολύνουν την ϋνταξη ςτη γενικό τϊξη Εφϐςον η ϋνταξη ςτη γενικό τϊξη ϋχει προηγηθεύ των ςυναντόςεων ςτο τμόμα ταχϑρρυθμησ εκμϊθηςησ, θα μποροϑςε ο φιλϐλογοσ εκπαιδευτικϐσ τησ τϊξησ να αξιοποιόςει τισ πρώτεσ θεματικϋσ ενϐτητεσ των προτεινϐμενων εγχειριδύων τησ ταχϑρρυθμησ τϊξησ για γνωριμύα. Ο παγκϐςμιοσ χϊρτησ και τα ονϐματα των χωρών ςε διαφορετικϋσ γλώςςεσ θα μποροϑςε να ςυνδεθεύ με τη θεματολογύα των διαφορετικών γλωςςικών κωδύκων (Ενϐτητεσ 1 και 2, Νεοελληνικό Γλώςςα Α Γυμναςύου) ό με αυτό που αφορϊ τη γνωριμύα με τον κϐςμο (Ενϐτητα 2 η Νεοελληνικό Γλώςςα Γ Γυμναςύου). Γενικϊ, η δημιουργύα ενϐσ περιβϊλλοντοσ με εργαςύεσ αλλϊ και ςτοιχεύα που δηλώνουν την παρουςύα ϐλων των παιδιών, μπορεύ να δώςει ςτουσ μαθητϋσ την αύςθηςη τησ αςφϊλειασ και τησ αποδοχόσ. Για παρϊδειγμα, αξιοποιώντασ τα παραπϊνω μποροϑμε να ϋχουμε ςτην τϊξη τϐςο των ταχϑρρυθμων μαθημϊτων ϐςο και ςτη γενικό - ςε ςυςχετιςμϐ με ςυγκεκριμϋνεσ θεματικϋσ ενϐτητεσ των βιβλύων Γλώςςασ (π.χ. διαφορετικού κώδικεσ ςτη ζωό μασ) - ϋναν πολιτικϐ χϊρτη, ϐπου θα εντοπιςτοϑν και θα ςημειωθοϑν ϐλοι οι τϐποι προϋλευςησ των μαθητών, θα τοποθετηθοϑν φωτογραφύεσ προςώπων και τοπύων ό/και μικρϊ κεύμενα των μαθητών για τουσ τϐπουσ τουσ ςε διϊφορεσ γλώςςεσ 8. Εύναι ςημαντικϐ, επύςησ, το ςχολεύο να προμηθευτεύ λεξικϊ των γλωςςών των αλλϐγλωςςων παιδιών και - ςε ςυνεργαςύα με τουσ διαμεςολαβητϋσ, εκεύ ϐπου υπϊρχουν - οι εκπαιδευτικού και, κυρύωσ, ο εκπαιδευτικϐσ που θα αναλϊβει την ταχϑρρυθμη τϊξη: Να μϊθουν μερικϋσ λϋξεισ ό εκφρϊςεισ ςτη γλώςςα των παιδιών Να εύναι ευϋλικτοι ςτο ςχηματιςμϐ των ομϊδων (εναλλαγό των παιδιών ςτισ ομϊδεσ και παρουςύα ς αυτϋσ και ομϐγλωςςων παιδιών) Να ενθαρρϑνουν τουσ αρχϊριουσ να χρηςιμοποιοϑν και τη μητρικό τουσ γλώςςα, για να εκφραςτοϑν προφορικϊ ό και γραπτϊ Να παρϊςχουν ςτουσ αρχϊριουσ δύγλωςςη βοόθεια, ϐπου τοϑτο εύναι εφικτϐ, ζητώντασ τη ςυνεργαςύα ϊλλων μαθητών/τριών ό των γονιών Να ςυμπεριλϊβουν και τισ ϊλλεσ γλώςςεσ ςτη διδαςκαλύα τουσ. Για παρϊδειγμα: «Πώσ λϋγεται ςτη γλώςςα ςου η λϋξη αυτό;», «Ασ φτιϊξουμε ϋνα βιβλύο με λϋξεισ όλων των γλωςςών που μιλιούνται ςτην τϊξη μασ και ϋχουν κοινϋσ ρύζεσ.» 7 Φαραλαμπϐπουλοσ, Α. και Φατζηςαββύδησ. (1997) Η διδαςκαλύα τησ λειτουργικόσ χρόςησ τησ γλώςςασ: Θεωρύα και πρακτικό εφαρμογό. Θεςςαλονύκη: Κώδικασ και Coelho, A. (1998). Strategies in Learning and Using a Second Language. London: Longman. 8 Coelho, A. (1998) Strategies in Learning and Using a Second Language. London: Longman. και Βαφϋα Α. (2000) Το πολύχρωμο ςχολεύο. Κϋντρο Παιδαγωγικόσ και Καλλιτεχνικόσ Επιμϐρφωςησ «χεδύα». 11

12 Να προωθοϑν ςτην τϊξη τουσ τισ αρχϋσ τησ ςυνεργατικόσ μϊθηςησ αφοϑ, ςϑμφωνα με τον Cummins 9, η αύςθηςη του εαυτοϑ ςτην εκμϊθηςη και οικειοπούηςη τησ νϋασ γλώςςασ επιτυγχϊνεται μϋςα απϐ τη «ςυνεργατικό ςυμμετοχό» και τη «μεταςχηματιςτικό παιδαγωγικό». Γ4. Διδαςκαλύα ςτα τμόματα ταχύρρυθμησ εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ κοπϐσ των ταχϑρρυθμων μαθημϊτων εύναι να αποκτόςουν οι μαθητϋσ γλωςςικό επϊρκεια, ώςτε να εξοικειώνονται με ποικύλεσ μορφϋσ λϐγου, να τισ αναγνωρύζουν και να τισ ςυνδϋουν με τισ ςυνθόκεσ επικοινωνύασ μϋςα ςτισ οπούεσ παρϊγεται η καθεμιϊ. Επιδιώκεται, επύςησ, να χρηςιμοποιοϑν δημιουργικϊ τη γλώςςα για την παραγωγό προφορικοϑ και γραπτοϑ λϐγου προςαρμοςμϋνου ςτη δεδομϋνη, κϊθε φορϊ, περύςταςη επικοινωνύασ και να ςυνειδητοποιοϑν τη δομό και τη λειτουργύα τησ γλώςςασ, καθώσ και το ρϐλο τησ ςτη διαδικαςύα επικοινωνύασ. Η διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ δεϑτερησ γλώςςασ (Γ2) απευθϑνεται ςε ομογενεύσ και αποςκοπεύ ςτην καλλιϋργεια επικοινωνιακών δεξιοτότων αλλϊ και ςτην καλλιϋργεια του πολιτιςμικοϑ τουσ κεφαλαύου. Η διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ ξϋνησ γλώςςασ (ΞΓ) ϋχει ωσ δϋκτεσ αλλογενεύσ και ςτοχεϑει, κυρύωσ, ςτην ανϊπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτότων. Ψσ καταλληλϐτερη προςϋγγιςη για τη διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ δεϑτερησ/ξϋνησ γλώςςασ προτεύνεται η λειτουργικό - επικοινωνιακό προςϋγγιςη τησ γλώςςασ ςε ςυνδυαςμϐ με τη δομολειτουργικό 10, ώςτε να ςυνδυαςτεύ η μορφολογύα και η ςϑνταξη με τη ςημαςιολογύα και την πραγματολογύα. Γενικϊ, θα πρϋπει να δύνεται ϋμφαςη ςτη δυναμικό χρόςη τησ γλώςςασ (και ϐχι ςτη ςτατικό περιγραφό τησ) και να επιχειρεύται κατϊ την επεξεργαςύα ενϐσ θϋματοσ η καλλιϋργεια ϐλων των γλωςςικών δεξιοτότων, προςληπτικών και παραγωγικών (ακρϐαςησ και κατανϐηςησ προφορικοϑ λϐγου, ανϊγνωςησ και κατανϐηςησ γραπτοϑ λϐγου, παραγωγόσ προφορικοϑ λϐγου και παραγωγόσ γραπτοϑ λϐγου). τισ ομϊδεσ των αρχαρύων, η διδαςκαλύα θα πρϋπει να ςτοχεϑει ςτην εξοικεύωςη με τη γραφό, την ανϊγνωςη, την προφορϊ, την ορθογραφύα, με βαςικϋσ γραμματικϋσ και ςυντακτικϋσ δομϋσ και με ϋνα λεξιλϐγιο ςτοιχειώδουσ επικοινωνύασ. Απϐ την ϊλλη, ςτισ ομϊδεσ των προχωρημϋνων ο ςτϐχοσ θα πρϋπει να εύναι η παγύωςη και βελτύωςη τησ όδη κεκτημϋνησ γνώςησ. τη δεϑτερη περύπτωςη, η διδαςκαλύα ενδεύκνυται να επικεντρώνεται ςε γλωςςικϊ φαινϐμενα που δυςκολεϑουν ϐςουσ δεν ϋχουν την ελληνικό ωσ μητρικό γλώςςα. υγχρϐνωσ, πρϋπει να ςτοχεϑει ςτην περαιτϋρω καλλιϋργεια του προφορικοϑ και γραπτοϑ λϐγου. 9 Cummins J. (1999) Ταυτότητεσ υπό διαπραγμϊτευςη. Αθόνα: Gutenberg. 10 Ιορδανύδου Α. (2005) Σο μϊθημα τησ ελληνικόσ ωσ δεϑτερησ/ξϋνησ γλώςςασ ςτην πρωτοβϊθμια και δευτεροβϊθμια εκπαύδευςη ςτην Ελλϊδα: θεωρητικϐ πλαύςιο, εφαρμογϋσ και παραγωγό διδακτικοϑ υλικοϑ, ςτο Φατζηθεοδοϑλου-Λοώζύδου Π. (επιμ.) Διαπολιτιςμικό Εκπαύδευςη και η Διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ Δεύτερησ Γλώςςασ. Πρακτικϊ Επιμορφωτικόσ Διημερύδασ, Λευκωςύα, Ιουνύου Παιδαγωγικϐ Ινςτιτοϑτο Κϑπρου. 12

13 Δ. Πρόγραμμα πουδών και διδακτικό υλικό Δ1. Πρόγραμμα πουδών Για το Πιλοτικϐ Πρϐγραμμα ϋχει προταθεύ και υιοθετηθεύ το «Πρϐγραμμα πουδών για την ελληνϐγλωςςη εκπαύδευςη ςτη Διαςπορϊ» του Πανεπιςτημύου Κρότησ (χολό Επιςτημών τησ Αγωγόσ: Παιδαγωγικϐ Σμόμα Δ.Ε. Εργαςτόριο Διαπολιτιςμικών Μελετών) 11. Με βϊςη αυτϐ το Πρϐγραμμα πουδών ϋχουν ςυγγραφεύ τα εγχειρύδια τα οπούα προτεύνονται για αξιοπούηςη ςτα ςχολεύα τησ Κϑπρου που ςυμμετϋχουν ςτο Πιλοτικϐ Πρϐγραμμα. το ςυγκεκριμϋνο Πρϐγραμμα πουδών ορύζονται τα τϋςςερα επύπεδα ελληνομϊθειασ: Πρώτο επύπεδο: επικοινωνιακϊ αναγκαύο, γραμματικϊ βαςικϐ, χρόςη διαλογικών κειμϋνων Δεύτερο επύπεδο: επικοινωνιακϊ κατϊλληλο, γραμματικϊ επαρκϋσ, διεϑρυνςη ςτουσ τϑπουσ κειμϋνων Σρύτο επύπεδο: ακρύβεια, ςπονδυλωτό δομό - μεμονωμϋνα φαινϐμενα, διορθωτικό αγωγό με βϊςη τα λϊθη Σϋταρτο επύπεδο: καλλιϋργεια τησ ικανϐτητασ για αυτϐνομη παραγωγό γραπτοϑ λϐγου, επικοινωνιακό επϊρκεια ςε επύςημεσ/τυπικϋσ καταςτϊςεισ. Ειδικϐτερα ανϊ επύπεδο καθορύζονται: οι γλωςςικού και κοινωνικοπολιτιςμικού ςκοπού οι γλωςςικού και κοινωνικοπολιτιςμικού ςτϐχοι τα μορφολογικϊ και ςυντακτικϊ ςτοιχεύα οι επικοινωνιακϋσ περιςτϊςεισ /λεκτικϋσ πρϊξεισ και ενδεικτικού τρϐποι πραγμϊτωςόσ τουσ οι θεωρητικϋσ περιοχϋσ λεξιλογύου. Πυξύδα για τουσ εμπλεκϐμενουσ εκπαιδευτικοϑσ αποτελοϑν ιδιαύτερα οι ςελύδεσ του Προγρϊμματοσ πουδών, ϐπου παρουςιϊζονται μεθοδολογικϋσ επιςημϊνςεισ ςχετικϊ με τη διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ δεϑτερησ ό ξϋνησ γλώςςασ, ϐπωσ και το ςκεπτικϐ ςυγγραφόσ των προτεινϐμενων βιβλύων, καθώσ επύςησ οι ςελύδεσ , ϐπου παρατύθενται αναλυτικϊ οι επικοινωνιακϋσ λειτουργύεσ και οι γλωςςικϋσ δομϋσ που προωθοϑνται μϋςα απϐ τα προτεινϐμενα βιβλύα. Δ2. Διδακτικό υλικό Σα εγχειρύδια που προτεύνονται απϐ το Παιδαγωγικϐ Ινςτιτοϑτο Κϑπρου για τα ταχϑρρυθμα μαθόματα εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ ςτο Γυμνϊςιο εύναι τα βιβλύα «Ελληνικϊ με την παρϋα μου 1», «Ελληνικϊ με την παρϋα μου 2» και «Ελληνικϊ απϐ κοντϊ», τα οπούα ςϑμφωνα με το Πρϐγραμμα πουδών του Πανεπιςτημύου Κρότησ εύναι τα κατϊλληλα εγχειρύδια για ταχϑρρυθμο πρϐγραμμα διδαςκαλύασ τησ Ελληνικόσ ςτη Δευτεροβϊθμια Εκπαύδευςη. 11 Δαμανϊκησ Μ. (επιμ.) (2006) Παιδεύα Ομογενών, Θεωρητικό Πλαύςιο και Προγρϊμματα Σπουδών για την ελληνόγλωςςη εκπαύδευςη ςτη Διαςπορϊ. Αθόνα: ΟΕΔΒ - διαθϋςιμο και ςε ηλεκτρονικό μορφό: και 13

14 Γύνεται, επύςησ, ειςόγηςη για τη χρηςιμοπούηςη των βιβλύων «Βόματα μπροςτϊ 1» και «Βόματα μπροςτϊ 2» ςτο Λϑκειο, καθώσ τα εγχειρύδια αυτϊ περιλαμβϊνουν ϋνα ευρϑ φϊςμα ενοτότων με θϋματα παρεμφερό με εκεύνα που διδϊςκονται ςτο μϊθημα τησ «Έκφραςησ-Έκθεςησ» ςτο Λϑκειο και παρϋχουν τη δυνατϐτητα ςτα παιδιϊ να καλλιεργόςουν περαιτϋρω τον προφορικϐ και γραπτϐ τουσ λϐγο. Ακϐμη, προτεύνεται η χρόςη του βιβλύου «Κλειδιϊ τησ Ελληνικόσ Γραμματικόσ» ωσ ςυμπληρωματικοϑ υλικοϑ, το οπούο παρϋχει ςυνολικό θεώρηςη τησ δομόσ τησ γλώςςασ. Σα ςυγκεκριμϋνα εγχειρύδια βαςύςτηκαν ςτην ακϐλουθη φιλοςοφύα, ανϊ επύπεδο γλωςςομϊθειασ: Πρώτο επύπεδο (επικοινωνιακϊ αναγκαύο, γραμματικϊ βαςικϐ, χρόςη διαλογικών κειμϋνων): «Ελληνικϊ με την παρϋα μου 1» Δεύτερο επύπεδο (επικοινωνιακϊ κατϊλληλο, γραμματικϊ επαρκϋσ, διεϑρυνςη ςτουσ τϑπουσ κειμϋνων): «Ελληνικϊ με την παρϋα μου 2» Σρύτο επύπεδο (ακρύβεια, ςπονδυλωτό δομό -μεμονωμϋνα φαινϐμενα, διορθωτικό αγωγό με βϊςη τα λϊθη): «Ελληνικϊ από κοντϊ» Σϋταρτο επύπεδο (καλλιϋργεια τησ ικανϐτητασ για αυτϐνομη παραγωγό γραπτοϑ λϐγου, επικοινωνιακό επϊρκεια ςε επύςημεσ /τυπικϋσ καταςτϊςεισ): «Βόματα μπροςτϊ 1» και «Βόματα μπροςτϊ 2» Σο προτεινϐμενο διδακτικϐ υλικϐ το οπούο παρουςιϊζεται ςχηματικϊ ςτον πύνακα που ακολουθεύ ςτη ς. 15 διατύθεται δωρεϊν απϐ τον Οργανιςμϐ Εκδϐςεωσ Διδακτικών Βιβλύων (ΟΕΔΒ). Διατύθεται, επύςησ, και ςε ηλεκτρονικό μορφό ςτον ιςτοχώρο του Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ (Εργαςτόριο Διαπολιτιςμικών Μελετών Πανεπιςτημύου Κρότησ): και 14

15 Πύνακασ 1. Προτεινόμενο διδακτικό υλικό ΓΤΜΝΑΙΟ Αρχϊριοι Προχωρημϋνοι Πρώτο επύπεδο 1 οσ χρϐνοσ παρακολοϑθηςησ του Προγρϊμματοσ - Ελληνικά με την παρέα μου 1 (Βιβλύο μαθητό και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) - Κλειδιά τησ Ελληνικήσ Γραμματικήσ Δεϑτερο επύπεδο + Σρύτο επύπεδο 2 οσ χρϐνοσ - Ελληνικά με την παρέα μου 2 (Βιβλύο μαθητό και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) - Διδαςκαλύα επιλεγμϋνων ενοτότων απϐ το βιβλύο Ελληνικά από κοντά (Βιβλύο μαθητό και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) 1 οσ χρϐνοσ - Ελληνικά με την παρέα μου 2 (Βιβλύο μαθητό και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) - Διδαςκαλύα επιλεγμϋνων ενοτότων απϐ το βιβλύο Ελληνικά από κοντά (Βιβλύο μαθητό και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) - Κλειδιά τησ Ελληνικήσ Γραμματικήσ - Κλειδιά τησ Ελληνικήσ Γραμματικήσ ΛΤΚΕΙΟ Αρχϊριοι Προχωρημϋνοι Σρύτο επύπεδο + Σϋταρτο επύπεδο 1 οσ χρϐνοσ - Ελληνικά από κοντά (Βιβλύο μαθητό και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) - Βήματα μπροςτά 1 (Βιβλύο μαθητό, Σετρϊδιο δραςτηριοτότων, CD όχου και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) - Κλειδιά τησ Ελληνικήσ Γραμματικήσ Σρύτο επύπεδο + Σϋταρτο επύπεδο 2 οσ χρϐνοσ - Ελληνικά από κοντά (Βιβλύο μαθητό και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) - Βήματα μπροςτά 2 (Βιβλύο μαθητό, Σετρϊδιο δραςτηριοτότων και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) 1 οσ χρϐνοσ - Ελληνικά από κοντά (Βιβλύο μαθητό και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) - Βήματα μπροςτά 2 (Βιβλύο μαθητό, Σετρϊδιο δραςτηριοτότων και Οδηγύεσ για εκπαιδευτικοϑσ) - Κλειδιά τησ Ελληνικήσ Γραμματικήσ - Κλειδιά τησ Ελληνικήσ Γραμματικήσ 15

16 Ε. Τποςτηρικτικό υλικό Πϋρα απϐ την αξιοπούηςη του προτεινϐμενου διδακτικοϑ υλικοϑ μποροϑν, επύςησ, να αξιοποιηθοϑν και ϊλλεσ ιςτοςελύδεσ, εκπαιδευτικϊ λογιςμικϊ και εϑκολα προςβϊςιμα κεύμενα αναφορϊσ, που ςχετύζονται με τη διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ δεϑτερησ ό ξϋνησ γλώςςασ. τη ςυνϋχεια αναφϋρονται ενδεικτικϊ οριςμϋνεσ πηγϋσ. Ε1. Ιςτοςελύδεσ α) (Εκπαύδευςη Μουςουλμανοπαύδων : Κλειδιϊ και Αντικλεύδια). την ιςτοςελύδα αυτό ο εκπαιδευτικϐσ μπορεύ να βρει κεύμενα και αναλϑςεισ, που ϋχουν ωσ αφετηρύα την εκπαιδευτικό πρϊξη και οργανώνονται γϑρω απϐ τρεισ θεματικϋσ ενϐτητεσ: Διδακτικό Μεθοδολογύα, Κοινωνικοπολιτιςμικό πλαύςιο τησ Εκπαύδευςησ, Ζητόματα Ταυτότητασ και Ετερότητασ. Tα Κλειδιϊ και Αντικλεύδια παρϋχουν εργαλεύα που επιτρϋπουν ςτουσ αναγνώςτεσ /χρόςτεσ τουσ να αναζητόςουν τισ λϑςεισ που αντιςτοιχοϑν ςτη δικό τουσ πραγματικϐτητα. Όπωσ επιςημαύνεται και ςτο ειςαγωγικϐ κεύμενο τησ ιςτοςελύδασ, η ςχολικό πραγματικϐτητα εύναι πολϑπλοκη, δυναμικό, απρϐβλεπτη και κυρύωσ μοναδικό. Επομϋνωσ, δεν υπϊρχει μύα μϐνο λϑςη, μύα ςυνταγό μαγικό που λϑνει τα προβλόματα. Κϊθε εκπαιδευτικϐ πλαύςιο ϋχει τισ δικϋσ του παραμϋτρουσ, οι οπούεσ πρϋπει πρώτα απ ϐλα να εντοπιςτοϑν, για να αναζητηθοϑν ςτη ςυνϋχεια οι κατϊλληλεσ λϑςεισ. β) (Πρόγραμμα Εκπαύδευςησ Μουςουλμανοπαύδων ) την ιςτοςελύδα αυτό μπορεύ κανεύσ να βρει υποςτηρικτικϐ υλικϐ για το Γυμνϊςιο, ϐπωσ: Λεξικό τησ ελληνικόσ ωσ ξϋνησ γλώςςασ για μαθητϋσ τησ δευτεροβϊθμιασ εκπαύδευςησ και Βαςικό γραμματικό τησ ελληνικόσ (το δεϑτερο εγχειρύδιο απευθϑνεται κυρύωσ ςε ομιλητϋσ που μαθαύνουν ελληνικϊ ωσ ξϋνη ό δεϑτερη γλώςςα και βρύςκονται ςε μϋςο επύπεδο ελληνομϊθειασ). γ) (Πύλη για την ελληνικό γλώςςα). Ο ενδιαφερϐμενοσ μπορεύ να ανατρϋξει ςτην υποενϐτητα Η ελληνικό ωσ δεύτερη /ξϋνη (απϐ την ενϐτητα Νϋα Ελληνικϊ) και να βρει πλοϑςιο ςχετικϐ υλικϐ τϐςο για ςτρατηγικϋσ μϊθηςησ ϐςο και για διδακτικϋσ εφαρμογϋσ. Εδώ μπορεύ να βρει κανεύσ ςε ηλεκτρονικό μορφό και το διδακτικϐ εγχειρύδιο «Απϐ τη λϋξη ςτο κεύμενο», που ςτοχεϑει ςτην ανϊπτυξη του λεξιλογύου των παιδιών που μαθαύνουν την Ελληνικό ωσ δεϑτερη /ξϋνη γλώςςα (για προχωρημϋνουσ μαθητϋσ). δ) (Πρόγραμμα «Ένταξη παιδιών Παλιννοςτούντων και Αλλοδαπών ςτο ςχολεύο για την Α/θμια Εκπαύδευςη»). Σο εκπαιδευτικϐ υλικϐ το οπούο ϋχει αναπτυχθεύ και εφαρμοςθεύ απϐ το Εθνικϐ και Καποδιςτριακϐ Πανεπιςτόμιο Αθηνών - καλϑπτει ϋνα ευρϑ φϊςμα αναγκών των μαθητών απϐ την πρωτοςχολικό βαθμύδα ϋωσ το Λϑκειο. Έχει δημιουργηθεύ γλωςςοδιδακτικϐ υλικϐ, υλικϐ για την υποςτόριξη τησ γλωςςικόσ μϊθηςησ εκτϐσ διδακτικοϑ πλαιςύου, υλικϐ 16

17 υποςτόριξησ τησ μϊθηςησ ςτα μαθόματα του Α.Π., υλικϐ για τη διαθεματικό διδαςκαλύα διαπολιτιςμικοϑ προςανατολιςμοϑ, καθώσ και υλικϐ για ανοικτό διδαςκαλύα επικοινωνιακοϑ - βιωματικοϑ προςανατολιςμοϑ. Μπορεύ κανεύσ να εντοπύςει υλικϐ ςχεδιαςμϋνο αποκλειςτικϊ για αλλϐγλωςςουσ αλλϊ και υλικϐ που απευθϑνεται ςε ϐλουσ τουσ μαθητϋσ, γηγενεύσ και αλλϐγλωςςουσ. ε) (Κϋντρο Διαπολιτιςμικόσ Εκπαύδευςησ του Π.Σ.Δ.Ε. Πανεπιςτημύου Πατρών). Σο ϋργο του ςτοχεϑει να βοηθόςει τϐςο τουσ ομογενεύσ και τουσ αλλοδαποϑσ του εξωτερικοϑ να γνωρύςουν την ελληνικό γλώςςα και τον ελληνικϐ πολιτιςμϐ ϐςο και τουσ παλιννοςτοϑντεσ και αλλοδαποϑσ ςτην Ελλϊδα να ενταχθοϑν ομαλϐτερα ςτο ςχολικϐ και ευρϑτερο κοινωνικϐ περιβϊλλον και, επύςησ, να ςυμβϊλει ςτη διαμϐρφωςη διαπολιτιςμικόσ πολιτικόσ. Για θϋματα γλώςςασ ϋχουν ετοιμαςτεύ βαςικϊ δϑο ςειρϋσ: α) «Ελληνικϊ ωσ Δεϑτερη Γλώςςα» για εφόβουσ και ενόλικεσ και β) «Πεσ το Ελληνικϊ» για ϊτομα 6 ϋωσ 15 ετών. ςτ) (Πρόγραμμα «Διγλωςςύα και Μϊθηςη ςτο Διαδύκτυο», Σετρϊδια Εργαςύασ Ρόδου). Σο Πρϐγραμμα εντϊςςεται ςτα πλαύςια του προγρϊμματοσ «Αδελφοπούηςη χολικών Σϊξεων απϐ Διαφορετικϊ Κοινωνικϊ, Εθνικϊ και Γλωςςικϊ Περιβϊλλοντα» και ςτοχεϑει ςτην ανϊπτυξη ενϐσ ολιςτικοϑ μαθηςιακοϑ περιβϊλλοντοσ για την αποτελεςματικό διδαςκαλύα δεϑτερησ ό ξϋνησ γλώςςασ ςε μαθητϋσ με διαφορετικϐ επύπεδο τησ γλώςςασ αυτόσ. Επύςησ, δύνεται ϋμφαςη ςτο διαφορετικϐ επύπεδο γνώςησ τησ γλώςςασ-ςτϐχου. ζ) (Χηφιακόσ Υϊκελοσ, Εθνικό Κϋντρο Βιβλύου). Θεματικϐσ φϊκελοσ με τύτλο Ο ξϋνοσ: εικόνεσ του ϊλλου ςτη λογοτεχνύα (ςυντονιςμϐσ Ελϋνη Φοντολύδου), ο οπούοσ περιλαμβϊνει πλοϑςιο υλικϐ και ομαδικϋσ εργαςύεσ /δραςτηριϐτητεσ για τουσ μαθητϋσ. Ε2. Εκπαιδευτικϊ λογιςμικϊ (ψηφιακού δύςκοι) α) Υιλογλωςςία+: ςειρϊ εκπαιδευτικών CD-ROM πολυμϋςων για την εκμϊθηςη τησ Ελληνικόσ ωσ ξϋνησ γλώςςασ, με γλώςςα υποςτόριξησ την αγγλικό 12. Απευθϑνεται ςε αρχϊριουσ που δεν μιλοϑν καθϐλου ό ξϋρουν λύγα ελληνικϊ και επιθυμοϑν να ςυςτηματοποιόςουν τισ γνώςεισ τουσ. Κυκλοφορεύ και ειδικό ϋκδοςη τησ ςειρϊσ «Υιλογλωςςύα+», με γλώςςα υποςτόριξησ την κινεζικό. Διατύθεται, επύςησ, το ειςαγωγικϐ εκπαιδευτικϐ λογιςμικϐ με τύτλο Υιλογλωςςία για αρχϊριουσ, το οπούο υποςτηρύζεται απϐ 6 γλώςςεσ (αγγλικϊ, γαλλικϊ, γερμανικϊ, ιςπανικϊ, δανικϊ και ρωςικϊ). Παραγωγό: Ινςτιτοϑτο Επεξεργαςύασ Λϐγου (ΙΕΛ). 12 O δικτυακϐσ τϐποσ του ΙΕΛ «Μαθαύνω Ελληνικϊ ςτο Διαδύκτυο» αποτελεύ τη δωρεϊν διαδικτυακό ϋκδοςη τησ ςειρϊσ CD-ROM «Υιλογλωςςύα+» για την εκμϊθηςη τησ Ελληνικόσ ωσ ξϋνησ γλώςςασ. Πρϐκειται για ςειρϊ 10 μαθημϊτων για αρχϊριουσ, με χρόςη πολυμϋςων και γλώςςα υποςτόριξησ την αγγλικό. 17

18 β) Ένασ ιππότησ ςτο κάςτρο των γραμμάτων (αρχϊριο και μϋςο επύπεδο) και Ένασ ιππότησ ςτο κάςτρο των λϋξεων (μϋςο και προχωρημϋνο επύπεδο): μαθόματα ελληνικών με τη βοόθεια υπολογιςτό για παιδιϊ 7-15 ετών, με γλώςςα ςτόριξησ την τουρκικό. Παραγωγό: Ινςτιτοϑτο Επεξεργαςύασ Λϐγου (ΙΕΛ). γ) Λογονόςτηςη: για τη διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ςε παιδιϊ επαναπατριςθϋντων ομογενών απϐ την πρώην οβιετικό Ένωςη που ϋχουν την Ελληνικό ωσ δεϑτερη γλώςςα, με γλώςςα υποςτόριξησ τη ρωςικό και δυνατϐτητα πρϐςβαςησ ςε ελληνορωςικϐ λεξικϐ ενςωματωμϋνο ςτη βϊςη δεδομϋνων. Παραγωγό: Ινςτιτοϑτο Επεξεργαςύασ Λϐγου (ΙΕΛ). δ) Μαθαίνω Ελληνικά: για την εκμϊθηςη των Νϋων Ελληνικών με ςϑγχρονα πολυμϋςα, με τϋςςερισ γλώςςεσ ςτόριξησ. Εκδϐθηκε το Μϊιο του 2004 απϐ το Polyxena Project ςτο εκπαιδευτικϐ κϋντρο ABC ςε ςυνεργαςύα με την επιχεύρηςη ALCA (πληροφορύεσ ςτο Φρόςιμα, επύςησ, μπορεύ να εύναι τα ακϐλουθα λογιςμικϊ που αφοροϑν γενικϐτερα τη διδαςκαλύα τησ ελληνικόσ γλώςςασ: Λογομάθεια: αποτελεύται απϐ τρύα εκπαιδευτικϊ CD-ROM πολυμϋςων για την διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ μητρικόσ γλώςςασ και απευθϑνεται ςε μαθητϋσ Δημοτικοϑ και Γυμναςύου. Σο περιεχϐμενο τησ ςειρϊσ καλϑπτει και τα τϋςςερα επύπεδα τησ γλώςςασ (Γραμματικό, υντακτικϐ, Ορθογραφύα και Λεξιλϐγιο). Παραγωγό: Ινςτιτοϑτο Επεξεργαςύασ Λϐγου (ΙΕΛ). Γλώςςα η Ελληνική οι περιπέτειεσ των λέξεων: λογιςμικϐ διαχρονικόσ και ςυγχρονικόσ γλώςςασ, για μαθητϋσ Γυμναςύου και Λυκεύου. Παραγωγό: Ινςτιτοϑτο Επεξεργαςύασ Λϐγου (ΙΕΛ). Λογότοποσ: ςειρϊ μαθημϊτων για τη διδαςκαλύα τησ ελληνικόσ γλώςςασ προςαρμοςμϋνα ςτη ςχολικό διδακτϋα ϑλη τησ Α Γυμναςύου, ϐπωσ αυτό ορύζεται απϐ το Πρϐγραμμα πουδών του Παιδαγωγικοϑ Ινςτιτοϑτου Ελλϊδασ. το Πρϐγραμμα αυτϐ, η πολιτιςμικό αγωγό αποκτϊ διαπολιτιςμικϐ χαρακτόρα, δεδομϋνου ϐτι ςτην ηλεκτρονικό βιβλιοθόκη καταχωροϑνται πολιτιςτικϊ ςτοιχεύα απϐ διϊφορεσ εθνοπολιτιςμικϋσ ομϊδεσ. Παραγωγό: Ινςτιτοϑτο Επεξεργαςύασ Λϐγου (ΙΕΛ). Ιδεοκαταςκευέσ: για καλλιϋργεια γραπτόσ ϋκφραςησ, βοηθϊ το μαθητό να μϊθει να γρϊφει αφηγηματικϋσ και περιγραφικϋσ εκθϋςεισ για μαθητϋσ 10 ετών και ϊνω. Εκδϐςεισ Intelearn,

19 Ε3. Πηγϋσ αναφορϊσ α) «Διαπολιτιςμικό Εκπαύδευςη και η Διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ Δεύτερησ γλώςςασ» 13 H ϋκδοςη του Παιδαγωγικοϑ Ινςτιτοϑτου Κϑπρου με τύτλο «Διαπολιτιςμικό Εκπαύδευςη και η Διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ Δεϑτερησ γλώςςασ», που περιλαμβϊνει τα πρακτικϊ τησ ομϐτιτλησ επιμορφωτικόσ διημερύδασ, μπορεύ να αποτελϋςει ϋνα βιβλύο αναφορϊσ για τον εκπαιδευτικϐ. Ενδεικτικϊ, επιςημαύνουμε τα κεύμενα του Κώςτα Αγγελϊκου «Η διδαςκαλύα των κειμενικών ειδών ωσ διαπολιτιςμικό παρϊμετροσ ςτη διδακτικό τησ ελληνικόσ γλώςςασ», τησ Ελευθερύασ Ζϊγκα «Διδϊςκοντασ γλώςςα και περιεχϐμενο - Η αξιοπούηςη των γνωςτικών αντικειμϋνων ςτη διδαςκαλύα τησ δεϑτερησ γλώςςασ» και τησ Marie Louise Borloz-Μϊρκου «Ενύςχυςη γλώςςασ και μϊθηςησ ςτισ τϊξεισ ςυμφούτηςησ». Σα κεύμενα αυτϊ δύνουν ςτοιχεύα για το πώσ αξιοποιεύται απϐ τη ςχολικό μονϊδα η παρουςύα αλλϐγλωςςων μαθητών ςτο ςχολεύο και πώσ η διδαςκαλύα τησ γλώςςασ διαχϋεται και ςυνδϋεται με ϐλα τα γνωςτικϊ αντικεύμενα. Για παρϊδειγμα, οι εκπαιδευτικού θα μποροϑςαν να επιςημϊνουν ςτα πιο πϊνω κεύμενα: πώσ ϋνα αναλυτικϐ πρϐγραμμα για τη διδαςκαλύα των αλλϐγλωςςων μαθητών μπορεύ να ςυνδεθεύ με το μϊθημα τησ Γεωγραφύασ και την ανϊπτυξη γλωςςικών ακαδημαώκών ικανοτότων που αφοροϑν ςτη ςϑνταξη επεξηγηματικοϑ κειμϋνου με χρόςη δεικτών ϋκφραςησ αιτύασ και αποτελϋςματοσ πώσ ποικύλα κειμενικϊ εύδη μποροϑν να λειτουργόςουν διαπολιτιςμικϊ και να αξιοποιηθοϑν ποιοσ εύναι ο ρϐλοσ των διαγραμμϊτων και ϊλλων μορφών απϐδοςησ νοημϊτων, πλην τησ λεκτικόσ επικοινωνύασ, ςτην εκμϊθηςη τησ δεϑτερησ γλώςςασ. Παρατύθεται, επύςησ, ςτο τϋλοσ τησ ϋκδοςησ αυτόσ πλοϑςια βιβλιογραφύα για τη διδακτικό τησ Ελληνικόσ ωσ δεϑτερησ/ξϋνησ γλώςςασ, καθώσ επύςησ για θϋματα Διαπολιτιςμικόσ Εκπαύδευςησ και διαχεύριςησ τησ ετερϐτητασ. β) Κεύμενα-βιβλιϊρια, διαθϋςιμα και ςε ηλεκτρονικό μορφό ςτην ιςτοςελύδα απϐ τα οπούα μποροϑν να ςταχυολογηθοϑν βαςικϋσ αρχϋσ ςτη διδαςκαλύα τησ γλώςςασ ωσ δεϑτερησ/ξϋνησ. Οι αρχϋσ αυτϋσ αποτελοϑν χρόςιμο οδηγϐ τϐςο για τον εκπαιδευτικϐ που αναλαμβϊνει να διδϊξει ελληνικϊ ςτο Πρϐγραμμα Σαχϑρρυθμησ Εκμϊθηςησ τησ Ελληνικόσ ϐςο και για τον εκπαιδευτικϐ που ϋχει αλλϐγλωςςα παιδιϊ ςτο τμόμα του. τη ςυνϋχεια, αναφϋρονται ενδεικτικϊ τϋτοια κεύμενα και οι αρχϋσ που προβϊλλουν μϋςα απϐ αυτϊ. Κεύμενο 7: Η γλώςςα του ςπιτιού και η γλώςςα του ςχολείου (Υραγκουδϊκη, 2003) 13 Φατζηθεοδοϑλου-Λοώζύδου, Π. (επιμ.) Διαπολιτιςμικό Εκπαύδευςη και η Διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ Δεύτερησ Γλώςςασ. Πρακτικϊ Επιμορφωτικόσ Διημερύδασ, Λευκωςύα, Ιουνύου Παιδαγωγικϐ Ινςτιτοϑτο Κϑπρου. 19

20 Κϊθε εθνικό γλώςςα εύναι ϋνα πλουςιϐτατο γλωςςικϐ ςϑςτημα, που περιϋχει πολλϋσ γλωςςικϋσ ποικιλύεσ (διαλϋκτουσ, κώδικεσ, ιδιώματα και διϊφορουσ υφολογικοϑσ τρϐπουσ). Οι διϊφορεσ γλωςςικϋσ ποικιλύεσ διαφϋρουν απϐ την πρϐτυπη γλώςςα ςτη ςϑνταξη, ςτη φωνολογύα και ςε μϋροσ του λεξιλογύου. Όλεσ οι ομιλοϑμενεσ ποικιλύεσ μιασ γλώςςασ εύναι εξύςου ςωςτϋσ (δεν υπϊρχει καμιϊ ςϑνταξη, καμιϊ προφορϊ, καμιϊ λϋξη πιο ςωςτό απϐ ϊλλη). Η γλωςςικό διδαςκαλύα θα πρϋπει: να ςτηρύζεται ςτισ γλωςςικϋσ γνώςεισ που όδη ϋχουν κατακτόςει τα παιδιϊ να καλλιεργεύ αυτϋσ τισ κατακτημϋνεσ γλωςςικϋσ και επικοινωνιακϋσ ικανϐτητεσ να τισ διευρϑνει με νϋεσ επικοινωνιακϋσ ανϊγκεσ που απαιτοϑν καινοϑριεσ γλωςςικϋσ και επικοινωνιακϋσ ικανϐτητεσ, αφοϑ ο μαθητόσ/τρια ςυνειδητοποιόςει τη χρηςιμϐτητα τησ πρϐτυπησ γλώςςασ και κινητοποιηθεύ, για να τη μϊθει. Κεύμενο 18: Η επικοινωνιακή προςέγγιςη ςτη διδαςκαλία τησ γλώςςασ (Ιορδανύδου & φυρόερα, 2003) Βαςικϋσ αρχϋσ και ςτρατηγικϋσ διδαςκαλύασ: Ψσ εκπαιδευτικϐσ: Διαμορφώνω ϋνα πλαύςιο και «πραγματικϋσ» ςυνθόκεσ επικοινωνύασ, που μοιϊζουν ό μποροϑν να μετατραποϑν ςε ςυνθόκεσ επύλυςησ ενϐσ προβλόματοσ. Δημιουργώ, δηλαδό, κύνητρα ςτα παιδιϊ να αντλόςουν και να κατανοόςουν πληροφορύεσ, να τισ επεξεργαςτοϑν και να επικοινωνόςουν (η επιθυμύα επικοινωνύασ εύναι ακϐμη πιο ϋντονη για τα παιδιϊ που η γλώςςα του ςχολεύου δεν εύναι η μητρικό τουσ). Αντιμετωπύζω τη γλώςςα ωσ αντικεύμενο μϊθηςησ αλλϊ και ωσ εργαλεύο μϊθηςησ. Θεωρώντασ τη γλώςςα αντικεύμενο μϊθηςησ, επεξεργϊζομαι αυθεντικϊ κεύμενα με ςτϐχο τα παιδιϊ να αποκτόςουν λεξιλϐγιο και γλωςςικϋσ δομϋσ. Αντιμετωπύζοντασ τη γλώςςα ωσ εργαλεύο μϊθηςησ, επεξεργϊζομαι αυθεντικϊ κεύμενα με ςτϐχο να αποκτόςουν τα παιδιϊ γνώςεισ που θα τισ ςυνδϋςουν με βιώματϊ τουσ ό με γνώςεισ που θα προκϑψουν απϐ ϊλλα μαθόματα. Επιτρϋπω και ενιςχϑω κϊθε μορφό αυθϐρμητησ επικοινωνύασ, δηλ. επιτρϋπω τα γλωςςικϊ λϊθη και τα διαχειρύζομαι με τρϐπο που να μην εμποδύζουν την ανϊπτυξη τησ επικοινωνύασ. Δημιουργώ ςτην τϊξη κλύμα αμοιβαύασ αποδοχόσ, ςυμμετϋχω μαζύ με τα παιδιϊ ςε αυτϊ που διαδραματύζονται. 20

21 Κεύμενο 9: Σο λάθοσ ωσ εργαλείο μάθηςησ και διδαςκαλίασ (φυρόερα, 2003) Ψσ εκπαιδευτικϐσ: «Αποποινικοποιώ» το λϊθοσ και το αντιμετωπύζω ωσ ςυςτατικϐ τησ ύδιασ τησ διαδικαςύασ μϊθηςησ. Θεωρώ το λϊθοσ «εμπϐδιο», το οπούο οφεύλω να εντοπύςω, να αναλϑςω και να προςδιορύςω το πλαύςιο μϋςα ςτο οπούο εμφανύζεται. Μετατρϋπω την επεξεργαςύα του λϊθουσ ςε μια ενδιαφϋρουςα για το παιδύ διαδικαςύα ανακϊλυψησ και αυτοδιϐρθωςησ ό/και ετεροδιϐρθωςησ, η οπούα ςχετύζεται με τη μεταγνώςη. Κεύμενο 5: Η επεξεργαςία τησ εικόνασ ςτη ςχολική τάξη (φυρόερα, 2003) Η εικϐνα αποτελεύ κύνητρο για μϊθηςη: Η αναγνώριςη του εαυτοϑ μϋςα ςτην εικϐνα, η ταϑτιςη, π.χ. με ϋνα απϐ τα πρϐςωπα τησ εικϐνασ, δημιουργεύ θετικό ςτϊςη και αποτελεύ κύνητρο για μια ςειρϊ απϐ εςωτερικϋσ διεργαςύεσ (ςυναιςθόματα, ςκϋψεισ, ςυςχετύςεισ, ςυγκρύςεισ κτλ.) Η εικϐνα, ϐταν περιϋχει και ςτοιχεύα που δεν εύναι οικεύα, καλλιεργεύ την περιϋργεια και οδηγεύ ςτην αναζότηςη, την ανακϊλυψη και κατϊκτηςη του αγνώςτου. Η εικϐνα αποτελεύ εργαλεύο απϐκτηςησ γνώςησ και δεξιοτότων: Η εικϐνα, ϐταν ςυνυπϊρχει με το κεύμενο, χρηςιμεϑει ωσ ϋνα πλαύςιο που προετοιμϊζει τον αναγνώςτη για το περιεχϐμενο του κειμϋνου και τον βοηθϊ να οργανώςει τισ νϋεσ πληροφορύεσ που του παρϋχει το κεύμενο. Η εικϐνα, δηλαδό, μασ ενεργοποιεύ και μασ οδηγεύ ςτην καλλιϋργεια μεθοδολογικών δεξιοτότων (αναζότηςη πληροφοριών, ανϊλυςη, ςϑνθεςη, ςϑγκριςη κτλ.) Η εικϐνα διευκολϑνει την επικοινωνύα και βοηθϊ ςτη γλωςςικό ανϊπτυξη: Η εικϐνα προςφϋρει ευκαιρύεσ για ςυζότηςη, ϐταν ο εκπαιδευτικϐσ: θϋτει δυναμικϋσ ερωτόςεισ και αξιοποιεύ τισ απαντόςεισ των μαθητών εμπλϋκει τα παιδιϊ ςε παιχνύδια ρϐλων με αφορμό μια εικϐνα. 21

22 22

23 III. ΕΝΔΕΙΚΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ ΑΓΓΛΙΚΗ (x.x.) Language Minority Students Long-term Academic Achievment. CREDE. Attinasi, J. (1993) Academic Achievement, Culture and Literacy: An Introduction. NCREL ERIC. Baker, C. (2002) Foundations of Bilingual Education and Bilingualism. 3 rd Edition. Multilingual Matters LTD. Banks, J.A. and McGee Banks C.A. (eds) (1995) Handbook of research on multicultural education. New York: Teachers College Press. Barth F. (1969/1998) Ethnic Groups and Boundaries. Waveland Press Inc. Blommaert, J. and Verschueren, J. (1998) Debating diversity. Analysing the Books discourse of tolerance. London: Routledge. Boyer, J. and Baptiste, M.P. (1996) Trasforming the Curriculum for Multicultural Understanding: a practioner s handbook. San Francisco: Caddo Gap Press. Cordeiro, P.A., Reagan, T.G., Martinez, L.P. (1994) Multiculturism and TQE. Corwin Press. Cummins, J. (1999) Ταυτότητεσ υπό διαπραγμϊτευςη. Αθόνα: Gutenberg. Davidman, L. and Davidman, P.T. ( 1997) Teaching with a Multicultural Perspechve: a practical guide. New York: Longman. Dragonas, T., Frangoudaki, A., Inglessi, A. (1996) Beyond One s Own Backyard. Αθόνα: Νόςοσ. Engen, T.O. (1994) Integrating Socialization in the Majority s School? Migration. A European Journal of International and Ethnic Relations, 3/4/23-24: Berlin: Edition Parabolis. Fillmore, L.W. and Valadez, C. (1986) Teaching Bilingual Learners, in Wiltrock, M.C. (ed) Handbook of Research on Teaching (3 rd edition), London: Macmillan. Graft, M. (ed) (1996) Teacher Education in Plural Societies: an International review. London: Falmer. Halliday M.A.K, Martin, J. R. (1993) Writing Science, Literacy and Discursive Power. London and Washihgton D. C., The Falmer Press. Hennes, H. and Hapgood, K. (1997) Intercultural learning in the classroom: crossing borders. London: Cassell. Lee, C.D. (1994) Multicultural Education: Challenges to Administrators and School Leadership. Urban Education Program Urban Monograph Series (ERIC). Lynch, J., Modgil, C. and Modgil, S. (eds) (1992) Cultural diversity and the schools, vol.1, Education for cultural diversity: Convergence and divergence. London: Falmer. Mallory, B. and New, R. (ed) (1994) Diversity and Developmentally Appropriate Preaches. New York: Teachers College Press. Modgil S., Verma G., Mallick K., Modgil C. (1986/1997) Πολυπολιτιςμικό εκπαύδευςη (επμ. Α. Ζώνιου-ιδϋρη, Π. Φαραμόσ). Αθόνα: Ελληνικϊ Γρϊμματα. Paige, M.R. (ed) (1993) Education for the Intercultural Experience. Intercultural Press. Shaw, S. (ed.) (2001) Intercultural Education in European Classrooms. Trentham. Singelis, T.M. (ed.) (1998) Teaching about Culture Ethnicity and Diversity. Exercises and Planned Activities. SAGE Publications. 23

24 Sirey Bleatchgord, I. (ed.) (1993) Race, Gender and the Education of Teachers. Milton Keynes: Open University Press. Taylor, C. (1994/1997) Πολυπολιτιςμικότητα. Αθόνα: Πϐλισ. Thomas, V. P. and Collier, V. P. (2002) A National Study of School Effectiveness for Language Minority Student s Long- term Academic Achievement.CREDE: Center for Research on Education, Diversity and Excellence. ( Towell, R. and Hawkins, R. (1994) Approaches to second language acquisition. Bristol: Longdunn. Trumball, E., Rothstein Fisch, C. and Greenfield, P. (2000) Bridging Cultures in our Schools: new approaches that word. San Francisco: WestEd. ΕΛΛΗΝΙΚΗ Αθαναςύου, Λ. (1996) Γλώςςα, γλωςςικό επικοινωνύα και διδαςκαλύα ςτην πρωτοβϊθμια και δευτεροβϊθμια εκπαύδευςη. Ιωϊννινα. Αναςταςιϊδησ Β.Κ. (1995) Η καλλιϋργεια τησ γλωςςικόσ επικοινωνιακόσ ικανϐτητασ των μαθητών. Γλώςςα, 37, Ανδροϑςου, Α., Αςκοϑνη, Ν., Μϊγοσ, Κ., Φρηςτύδου Λιοναρϊκη. (2001) Εκπαύδευςη, Πολιτιςμικϋσ Διαφορϋσ και Κοινωνικϋσ Ανιςότητεσ (τϐμοσ Β). Πϊτρα: ΕΑΠ. Αντωνοποϑλου, Ν. κ.ϊ. (2000) Η διδαςκαλύα τησ ελληνικόσ ωσ ξϋνησ /δεύτερησ γλώςςασ: αρχϋσ προβλόματα προοπτικϋσ. Θεςςαλονύκη: ΚΕΓ. Α.Π.Θ. (2000) Η εικόνα του «ϊλλου»/γεύτονα ςτα ςχολικϊ βιβλύα των βαλκανικών χωρών. Θεςςαλονύκη: Α.Π.Θ. Βϊμβουκασ, Μ.Ι. και Φουρδϊκησ, Α.Γ. (επιμ.) (1997) Παιδαγωγικό Επιςτόμη ςτην Ελλϊδα και ςτην Ευρώπη - Τϊςεισ και προοπτικϋσ. Αθόνα: Ελληνικϊ Γρϊμματα. Βαφϋα, Α. (2000) Το πολύχρωμο ςχολεύο. Κϋντρο Παιδαγωγικόσ και Καλλιτεχνικόσ Επιμϐρφωςησ «χεδύα». Βερϋμησ, Θ. (επιμ.) (1999) Εθνικό ταυτότητα και εθνικιςμόσ ςτη νεότερη Ελλϊδα. Μορφωτικϐ Ίδρυμα Εθνικόσ Σρϊπεζασ. Γεωργύου, Γ., Δημητρύου, Μ., Πολύτου, Ε (2000) Παρουςύαςη μιασ καλόσ πρακτικόσ: Συνεργαςύα Πανεπιςτημύου Ιωαννύνων και Δόμου Αγύασ Βαρβϊρασ για την εκπαύδευςη των Τςιγγϊνων, παρουςύαςη ςτο ςυνϋδριο «Ο ρϐλοσ τησ τοπικόσ αυτοδιούκηςησ ςτην Εκπαύδευςη των Σςιγγϊνων», Αθόνα, Δεκεμβρύου 1999, Γενικό Γραμματεύα Λαώκόσ Επιμϐρφωςησ. Γκύντενσ, Α. (1999, 2001) Ο κόςμοσ των ραγδαύων αλλαγών. Αθόνα: Μεταύχμιο. Γκϐβαρησ, Φ. (2001) Ειςαγωγό ςτη Διαπολιτιςμικό Εκπαύδευςη. Αθόνα: Ατραπϐσ. Γκϐτοβοσ, Α. (2002) Εκπαύδευςη και Ετερότητα. Αθόνα: Μεταύχμιο. Γκϐτοβοσ, Α. (2001) Οικουμενικότητα, ετερότητα και ταυτότητα. Η επαναδιαπραγμϊτευςη του νοόματοσ τησ Παιδεύασ. Πανεπιςτόμιο Ιωαννύνων. Γκϐτοβοσ, Α. (1998) Φρόςεισ τησ γλώςςασ και κοινωνικό διϊκριςη. το «Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για τη ςχολικό και κοινωνικό ϋνταξη των Τςιγγανοπαύδων» (ςελ ) Σομϋασ Παιδαγωγικόσ Πανεπιςτημύου Ιωαννύνων ΤΠΕΠΘ ΕΠΕΑΕΚ. 24

25 Δαμανϊκησ, Μ. (2000) Η Εκπαύδευςη των παλιννοςτούντων και αλλοδαπών μαθητών ςτην Ελλϊδα. Αθόνα: Gutenberg. Δραγώνα, Θ., κοϑρτου, Ε. και Υραγκουδϊκη Α. (2000) Εκπαύδευςη, Πολιτιςμικϋσ Διαφορϋσ και Κοινωνικϋσ Ανιςότητεσ (τϐμοσ Α). Πϊτρα: ΕΑΠ. Εταιρεύα για την ανϊπτυξη και δημιουργικό απαςχϐληςη του παιδιοϑ (2004) Μαζύ Παιδαγωγού και Γονεύσ ςτο διαπολιτιςμικό ςχολεύο. Αθόνα: Συπωθότω. Εταιρεύα πουδών Νεοελληνικοϑ Πολιτιςμοϑ και Γενικόσ Παιδεύασ (1994) Έθνοσ - Κρϊτοσ Εθνικιςμόσ. Ευςταθιϊδησ,. κ.ϊ. (2001) Πιςτοπούηςη επϊρκειασ τησ ελληνομϊθειασ: αναλυτικό εξεταςτικό πρόγραμμα. Θεςςαλονύκη: ΚΕΓ -ΤΠΕΠΘ. Ίδρυμα Γουλανδρό-Φορν (1996) Η Νϋα Ελληνικό ωσ ξϋνη γλώςςα: προβλόματα διδαςκαλύασ. Αθόνα. Ίδρυμα Μελετών Λαμπρϊκη - Εκπαιδευτόρια Κωςτϋα Γεύτονα (1993) Ο ϋλληνασ εκπαιδευτικόσ και η ευρωπαώκό του διϊςταςη. Ίδρυμα Μελετών Λαμπρϊκη - Εκπαιδευτόρια Κωςτϋα Γεύτονα. Ιορδανύδου, Α. και Υτερνιϊτη, Α. (2000) Επικοινωνιακϋσ διδακτικϋσ προτϊςεισ για το γλωςςικό μϊθημα ςτο δημοτικό ςχολεύο. Αθόνα: Πατϊκησ. Ιορδανύδου, Α. (1988) Σα λϊθη των μαθητών: μια διαφορετικό λογικό αντιμετώπιςόσ τουσ. Γλώςςα, 16, Ι.Π.Ο.Δ.Ε. (2002) Ένταξη των μεταναςτών. Αθόνα: Ι.Π.Ο.Δ.Ε. Κϊτςικασ, Φ. και Πολύτου, Ε. (1999) Εκτόσ «τϊξησ» το «διαφορετικό»; Αθόνα: Gutenberg. Κατταβενϐσ, Μ. (1986) Η επικοινωνιακό προςϋγγιςη ςτη γλωςςικό διδαςκαλύα. Νεοελληνικό Παιδεύα, 4, Καττό, Δ. (1992) Γλώςςα και επικοινωνύα ςτο παιδύ. Αθόνα: Οδυςςϋασ. Κϋντρο Ελληνικόσ Γλώςςασ (2001) Εγκυκλοπαιδικόσ οδηγόσ για τη γλώςςα. Θεςςαλονύκη: ΚΕΓ. Κοντιϊδησ, Ξ.Ι. (2001) Μεταμορφώςεισ του κοινωνικού κρϊτουσ ςτην εποχό τησ παγκοςμιοπούηςησ. Αθόνα: Παπαζόςησ. Λϋκκασ, Π.Ε. (1996) Η εθνικιςτικό ιδεολογύα. Αθόνα: Κατϊρτι. Ματςαγγοϑρασ, Η. (2001) Κειμενοκεντρικό προςϋγγιςη του γραπτού λόγου ό αφού ςκϋφτονται γιατύ δεν γρϊφουν; Αθόνα: Γρηγϐρησ. Μότςησ, Ν. (1993) Μορφϋσ επικοινωνιακόσ δραςτηριϐτητασ ςτα πλαύςια τησ διδαςκαλύασ τησ μητρικόσ γλώςςασ. Τα Εκπαιδευτικϊ, 29/30, Μότςησ, Ν. (1998) Στοιχειώδεισ αρχϋσ και μϋθοδοι τησ εφαρμοςμϋνησ διδαςκαλύασ: ειςαγωγό ςτη διδαςκαλύα τησ ελληνικόσ ωσ δεύτερησ (ό ξϋνησ) γλώςςασ. Αθόνα: Gutenberg. Μότςησ, Ν. (1996) Διδακτικό του γλωςςικού μαθόματοσ. Από τη γλωςςικό θεωρύα ςτη διδακτικό πρϊξη. Αθόνα: Gutenberg. Μουχελό, Α. (1990) Τςιγγϊνοι και Κοινωνικόσ Αποκλειςμόσ, ςτο Διαςτϊςεισ του Κοινωνικού Αποκλειςμού ςτην Ελλϊδα (τϐμοσ A). Έκδοςη Ε.Κ.Κ.Ε. Μπαγϊκησ, Γ. (2003) Ο εκπαιδευτικόσ και η ευρωπαώκό διϊςταςη ςτην εκπαύδευςη. Αθόνα: Μεταύχμιο. 25

26 Νικολϊου, Γ. (2000) Ένταξη και Εκπαύδευςη των αλλοδαπών μαθητών ςτο δημοτικό ςχολεύο. Αθόνα: Ελληνικϊ Γρϊμματα. Ντοϑςασ, Δ. (1997) Rom και φυλετικϋσ διακρύςεισ. Αθόνα: Gutenberg. Παιδαγωγικό Εταιρεύα Ελλϊδασ (1996) Η εκπαύδευςη ςτην Ενωμϋνη Ευρώπη. Αθόνα: Ελληνικϊ Γρϊμματα. Παλαιολϐγου, Ν. και Ευαγγϋλου, Δ. (2003) Διαπολιτιςμικό Παιδαγωγικό. Αθόνα: Ατραπϐσ. Πανεπιςτόμιο Αθηνών (Υιλοςοφικό χολό, Σμόμα Υ.Π.Χ.) (1995) Η διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ Γλώςςασ ςε μαθητϋσ που κατϊγονται από τον Πόντο. Αθόνα: Ο.Ε.Δ.Β. Παπαδημητρύου, Ζ.Δ. (2000) Ο ευρωπαώκόσ ρατςιςμόσ. Αθόνα: Ελληνικϊ Γρϊμματα. Παπακωνςταντύνου, Θ., Δελαςςοϑδα, Λ. (επιμ.) (1994) Η διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ γλώςςασ ςε αλλλοδαπούσ μαθητϋσ. Πανεπιςτόμιο Αθηνών, Υ.Π.Χ. Παπαμιχαόλ, Γ.Δ. (2001) Εξατομύκευςη και Παγκοςμιοπούηςη. Θεςςαλονύκη: University Studio Press. Παπαρύζοσ, Φ. (1993) Η μητρικό γλώςςα ςτο ςχολεύο. Αθόνα: Γρηγϐρησ. Παπαταξιϊρχησ, Ε. (1996) Περύ τησ πολιτιςμικόσ καταςκευόσ τησ ταυτϐτητασ, ςτο Τοπικϊ β. Εταιρεύα Μελϋτησ των Επιςτημών του Ανθρώπου. Νόςοσ. Πϐρποδασ, Κ. (1984) Ειςαγωγό ςτην ψυχολογύα τησ γλώςςασ, ρόλοσ και μϊθηςη τησ γλώςςασ. Αθόνα. αλβαρϊσ, Γ. (2000) Γλωςςικό διδαςκαλύα για όλουσ τουσ μαθητϋσ διδακτικϋσ δεξιότητεσ επεξεργαςύασ κειμϋνου και παραγωγόσ γραπτού λόγου. Αθόνα. κοϑρτου, Ε. (ed.) (1997) Θϋματα Διγλωςςύασ και εκπαύδευςησ, Αθόνα: Νόςοσ. ΣομπαϏδησ, Δ. (1992) Διδαςκαλύα νεοελληνικόσ γλώςςασ. Θεςςαλονύκη: Βϊνιασ. Σρουμπϋτα,. (2001) Καταςκευϊζοντασ ταυτότητεσ για τουσ μουςουλμϊνουσ τησ Θρϊκησ. Αθόνα: Κριτικό. Σςολϊκησ, Φρ. (1995) Από τα γρϊμματα ςτη γλώςςα Πορεύα προσ τον επικοινωνιακό λόγο. Θεςςαλονύκη: Βϊνιασ. Υραγκουδϊκη, Α. και Δραγώνα, Θ. (1997) Τι εύν η πατρύδα μασ; Ο εθνοκεντριςμόσ ςτην εκπαύδευςη. Αθόνα: Αλεξϊνδρεια. Φαραλαμπϊκησ, Φ. (1994) Γλώςςα και εκπαύδευςη. Αθόνα: Γεννϊδειοσ χολό. Φαραλαμπϐπουλοσ, Α. και Φατζηςαββύδησ,. (1997) Η διδαςκαλύα τησ λειτουργικόσ χρόςησ τησ γλώςςασ: Θεωρύα και πρακτικό εφαρμογό. Θεςςαλονύκη: Κώδικασ. Φατζηθεοδοϑλου-Λοώζύδου, Π. (επιμ.) (2006) Διαπολιτιςμικό εκπαύδευςη και η διδαςκαλύα τησ Ελληνικόσ ωσ Δεύτερησ Γλώςςασ. Λευκωςύα: Παιδαγωγικϐ Ινςτιτοϑτο Κϑπρου. Φατζηθεοδοϑλου,Π. και Σαμπϊκη, Π. (2000) Έκθεςη για το πρόγραμμα «Εκπαύδευςη Τςιγγανοπαύδων», Ιωϊννινα. Φατζηςαββύδησ,. (1990) Πρακτικϋσ οδηγύεσ για την επεξεργαςύα του λϐγου που παρϊγουν οι μαθητϋσ. Γλώςςα, 22, Φουντουμϊδη, Α. (2000) «Στην πιςύνα να τρώω κορόμηλα». Κϋντρο Παιδαγωγικόσ και Καλλιτεχνικόσ Επιμϐρφωςησ «χεδύα». Χϊλτου-Joycey, Α. (2001) Διδαςκαλύα τησ Νϋασ Ελληνικόσ ωσ δεύτερησ /ξϋνησ γλώςςασ: κριτικό επιςκόπηςη εγχειριδύων. Θεςςαλονύκη: ΚΕΓ. 26

27 27