«Αςτικϋσ Οικογειτονιϋσ: Αρχϋσ οργϊνωςησ και παραδεύγματα»

Transcript

1 ΑΣΙΚΕ ΟΙΚΟΓΕΙΣΟΝΙΕ: ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΑΡΦΕ ΟΡΓΑΝΩΗ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΣΑ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΕΦΝΙΚΗ ΦΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΦΑΝΙΚΩΝ ΦΩΡΟΣΑΞΙΑ & ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ «Αςτικϋσ Οικογειτονιϋσ: Αρχϋσ οργϊνωςησ και παραδεύγματα» Εκπϐνηςη: Παναγιωτύδη Αθαναςύα ΑΕΜ 108 Επιβλϋπουςα καθηγότρια: Γεμενετζό Γεωργύα Βϋροια, Ιοϑνιοσ 2010

2 ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΕΦΝΙΚΗ ΦΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΦΑΝΙΚΩΝ ΦΩΡΟΣΑΞΙΑ & ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ «Αςτικϋσ Οικογειτονιϋσ: Αρχϋσ οργϊνωςησ και παραδεύγματα απϐ εξωτερικϐ» Εκπϐνηςη: Παναγιωτύδη Αθαναςύα ΑΕΜ 108 Επιβλϋπουςα καθηγότρια: Γεμενετζό Γεωργύα Βϋροια, Ιοϑνιοσ 2010

3 Ευχαριςτύεσ Θα όθελα να ευχαριςτόςω όςουσ βοόθηςαν για την εκπόνηςη τησ ερευνητικόσ εργαςύασ, και κυρύωσ την επιβλϋπουςα καθηγότριϊ μου Γεμενετζό Γεωργύα για τη ςυνεργαςύα, την καθοδόγηςη και τισ χρόςιμεσ υποδεύξεισ τησ. 3

4 1. Ειςαγωγό Οικογειτονιϋσ Εμφϊνιςη και ςϑςταςη των οικογειτονιών- Η ανϊδειξη του ομώνυμου κινόματοσ Σϑποι οικογειτονιών Η Αςτικό οικογειτονιϊ Η πϐλη και η αςτικό οικογειτονιϊ μϋςα ςτη φϑςη Σο οικολογικϐ αποτϑπωμα των πϐλεων Ο ςχεδιαςμϐσ ςε επύπεδο γειτονιϊσ τϐχοι και χαρακτηριςτικϊ των αςτικών οικογειτονιών Οργανωτικό ςϑνθεςη των αςτικών οικογειτονιών Διαδικαςύεσ ςχεδιαςμοϑ Παραδεύγματα υφιςτϊμενων αςτικών οικογειτονιών Αναδιοργϊνωςη και αναςχεδιαςμϐσ των γειτονιών Παραδεύγματα υφιςτϊμενων αςτικών οικογειτονιών Augustenborg, Malmö, ουηδύα Π Ε Ρ Ι Ε Φ Ο Μ Ε Ν Α BedZED (Beddington Zero Energy Development) Λονδύνο, Ην. Βαςύλειο

5 5. Η κατϊςταςη ςτην Ελλϊδα Σο ϋργο MEDOCC «Eco-quartiers» Η Ελληνικό εμπειρύα ςτο ςχεδιαςμϐ αςτικών οικογειτονιών Ανϋγερςη βιώςιμου οικιςμοϑ ςτην Ελευςύνα Σο Ηλιακϐ χωριϐ ςτην Πεϑκη Σο ιδιωτικϐ ϋργο Designers village ςτο Διϐνυςο Προβλεπϐμενοσ πιλοτικϐσ βιοκλιματικϐσ οικιςμϐσ ςτον Ίαςμο Ροδϐπησ υμπερϊςματα Περύληψη Βιβλιογραφύα Παρϊρτημα Π Ε Ρ Ι Ε Φ Ο Μ Ε Ν Α 5

6 Περιεχϐμενα εικϐνων Εικϐνα 1: Τπαύθρια οικογειτονιϊ ςτη ρι Λϊνκα, Ινδύα Εικϐνα 2: Σο πολεοδομικϐ χϋδιο τησ υπαύθριασ οικογειτονιϊσ Auroville, 1968, Ινδύα Εικϐνα 3: Η υπαύθρια οικογειτονιϊ ςτο Fidhorn, κωτύα Εικϐνα 4: Σο ςχϋδιο τησ πρώτησ περιοχόσ ομοςτϋγαςησ(αςτικόσ οικογειτονιϊσ), Sættedammen 1972, Δανύα Εικϐνα 5: Η γεωγραφικό θϋςη του Augustenborg Εικϐνα 6: Ο βοτανικϐσ κόποσ οροφόσ του Augustenborg Εικϐνα 7: Σο Augustenborg ςε περύοδο πλημμυρών Εικϐνα 8: Σο δύκτυο υπαύθριων καναλιών βρϐχινου νεροϑ και οι λύμνεσ ςτο Augustenborg Εικϐνα 9: Υωτοβολταώκϊ ςυςτόματα ςτισ ςτϋγεσ και ςτα παρϊθυρα ( η τοποθϋτηςη φωτοβολαταώκών ςυςτημϊτων ςτα παρϊθυρα λειτουργοϑν ωσ ςκϋπαςτρα) Εικϐνα 10: Σα κτύρια ανακϑκλωςησ ςτο Augustenborg (με ενςωματωμϋνεσ πρϊςινεσ οροφϋσ) Εικϐνα 11: Ο «πρϊςινοσ» χϊρτησ του Malmo -1999,ουηδύα Εικϐνα 12: Σο ηλεκτρικϐ τρϋνο τησ «Πρϊςινησ Γραμμόσ», Augustenborg Εικϐνα 13: Σα αυτοκύνητα κοινόσ χρόςησ ςτο Augustenborg Εικϐνα 15: Σο δημοτικϐ ςχολεύο του Augustenborg Εικϐνα 14: Οι προςϐψεισ των κατοικιών ςτο Augustenborg Εικϐνα 16: Η γεωγραφικό θϋςη του BedZED Εικϐνα 17: Άποψη του BedZED, Λονδύνο Εικϐνα 18: Σο χϋδιο χρόςεων γησ του BedZED Εικϐνα 19: Φώροσ ανακϑκλωςησ ςτισ κουζύνεσ των κατοικιών του BedZED. Πηγό: Hodge και Haltrecht, Εικϐνα 20: Ημϋρα κομποςτοπούηςησ, BedZED. Πηγό: Hodge και Haltrecht, Εικϐνα 21: ϑςτημα εξαεριςμοϑ ςτισ ςτϋγεσ των κατοικιών, BedZED, Λονδύνο Εικϐνα 22: Ηλιακού ςυλλϋκτεσ ζεςτοϑ νεροϑ με φωτοβολταώκϊ πϊνελ ςτισ οροφϋσ, BedZED, Λονδύνο Εικϐνα 23: Η φυςικό λειτουργύα των οικημϊτων ςτο BedZED Εικϐνα 24: Ο χώροσ ςτο εςωτερικϐ των κατοικιών, BedZED Εικόνα 25: Ο χϊροσ εργαςίασ, BedZED Εικϐνα 26: Ο εςωτερικϐσ χώροσ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ BedZED. 66 6

7 Εικϐνα 27: Σο Γενικϐ χϋδιο του Δόμου Sutton, Λονδύνο Εικϐνα 29: Η ϋκταςη που προορύζεται για την καταςκευό του Entrenucleos και η μακϋτα του ϋργου, Ιςπανύα Εικϐνα 28: Η γεωγραφικό θϋςη τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ St.Rocco, Ιταλύα Εικϐνα 30: Σο χϋδιο τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ St.Rocco, Ιταλύα Εικϐνα 31: Αεροφωτογραφύα Ελευςύνασ ϐπου διακρύνεται η οικοδομόςιμη περιοχό του βιώςιμου οικιςμοϑ Εικϐνα 32: Σο Ηλιακϐ Φωριϐ ςτην Πεϑκη Αττικόσ Εικϐνα 33: Σο πρϐτυπο οικιςτικϐ ςυγκρϐτημα Designers Village, Διϐνυςοσ Αττικόσ Περιεχϐμενα πινϊκων Πύνακασ 1: Γενικϋσ αρχϋσ οργϊνωςησ μιασ οικογειτονιϊσ Πύνακασ 2: Οι τϐχοι των αςτικών οικογειτονιών Πύνακασ 3: Σα Φαρακτηριςτικϊ των αςτικών οικογειτονιών Πύνακασ 4: Εφαρμογό βιώςιμων πρακτικών ανϊ τον κϐςμο Πύνακασ 5: Η αςτικό οικογειτονιϊ του Augustenborg ςε αριθμοϑσ, Πύνακασ 6: Σο οικολογικϐ αποτϑπωμα και το αποτϑπωμα ϊνθρακα ςτην αςτικό οικογειτονιϊ του BedZED Πίνακασ 7: Τα βαςικά χαρακτθριςτικά των αςτικϊν οικογειτονιϊν Augustenborg και BedZED Περιεχϐμενα διαγραμμϊτων Διϊγραμμα 1: Παγκϐςμιο Οικολογικϐ αποτϑπωμα ανϊ τομϋα, Διϊγραμμα 2: O κώνοσ των ςχεδύων «αειφϐρων γειτονιών» Διϊγραμμα 3: Εφαρμογό εργαλεύου εργαςύασ MEDOCC ςτουσ οικιςμοϑσ ΟΕΚ Ελευςύνασ, ϐπωσ καταςκευϊζονται

8 1. Ειςαγωγό Οι ανθρώπινεσ κοινωνύεσ ςε ϐλεσ τισ φϊςεισ τησ εξϋλιξόσ τουσ, χαρακτηρύςτηκαν απϐ τη ςυνεχό αναζότηςη τρϐπων για τη βελτύωςη των ςυνθηκών ζωόσ των μελών τουσ. Με την πϊροδο των χρϐνων η αϑξηςη του πληθυςμοϑ και η ϋνταςη τησ αςτικοπούηςησ οδόγηςε ςτην εντατικό χρόςη των φυςικών, ενεργειακών και πολιτιςτικών πϐρων, και ςτην οργϊνωςη του χώρου και των κοινωνικών δομών με τρϐπο δυςλειτουργικϐ, επεκτεύνοντασ τισ παραπϊνω διαταραχϋσ τϐςο ςτην κοινωνύα και ςτην οικονομύα ϐςο και ςτο περιβϊλλον (Καραβαςύλη, 2000: 218). όμερα, η πϐλη φαύνεται να μην ϋχει ϐρια. Με την πϊροδο των χρϐνων ϋχει αλλϊξει και μαζύ ϋχουν αλλϊξει και οι ανϊγκεσ που πρϋπει να καλϑψει. Επεκτεύνεται υπϋρμετρα, καταςπαταλϊ πολϑτιμο ϋδαφοσ και πϐρουσ και αποτελεύ την πηγό των ςοβαρϐτερων περιβαλλοντικών ζητημϊτων. Προςπαθεύ να επιβιώςει ςτα πλαύςια μιασ αμφύδρομησ ςχϋςησ, ϐπου απϐ τη μύα «δϋχεται τισ ςυνϋπειεσ τησ ςτρεβλόσ ανϊπτυξησ και από την ϊλλη αποτελεύ η ύδια αρνητικό ςτοιχεύο με ςοβαρϋσ επιπτώςεισ ςτην κατϊςταςη του ςυνολικού περιβϊλλοντοσ του πλανότη» (Μπεριϊτοσ, 2000: 73). Η υποβϊθμιςη του αςτικοϑ περιβϊλλοντοσ αποτελεύ μϋροσ τησ γενικϐτερησ περιβαλλοντικόσ κρύςησ, και ςε ςυνδυαςμϐ με την αςτικοπούηςη ϋχουν μεταβϊλλει τη γενικό αντύληψη για τον ςχεδιαςμϐ και την ανϊπτυξη των πϐλεων. Η διαχεύριςη τησ κυκλοφορύασ, των ςτερεών και υγρών αποβλότων, η διαχεύριςη και ο ςχεδιαςμϐσ των ελεϑθερων χώρων και δικτϑων πραςύνου των πϐλεων, ο ενεργειακϐσ ςχεδιαςμϐσ, η διαμϐρφωςη μιασ «αειφορικόσ» αντύληψησ για τον ςϑγχρονο τρϐπο ζωόσ, αποτελοϑν ςόμερα κϊποιεσ απϐ τισ προκλόςεισ για την ανϊκτηςη του αςτικοϑ χώρου (Μπεριϊτοσ, 2000: 71-85). Ο γενικϐτεροσ προβληματιςμϐσ για την προςταςύα του περιβϊλλοντοσ και την ενςωμϊτωςη τησ αειφορύασ ςτον τρϐπο ζωόσ, διατυπώθηκε επύςημα το 1992 ςτη Διϊςκεψη Κορυφόσ των Ηνωμϋνων Εθνών ςτο Ρύο τησ Βραζιλύασ. Μύα απϐ τισ πϋντε ςυμφωνύεσ που προώθηςε η Διϊςκεψη Κορυφόσ εύναι η Σοπικό Ατζϋντα 21 (LA 21). Η Σοπικό Ατζϋντα 21 ςτοχεϑει ςτη βιώςιμη ανϊπτυξη των ανθρώπινων οικιςμών και θϋτει τα θεμϋλια για μια παγκϐςμια ςυνεργαςύα μεταξϑ των τοπικών αρχών κϊθε κρϊτουσ, προκειμϋνου να επιτευχθεύ ο ςχεδιαςμϐσ και η υλοπούηςη δρϊςεων που θα αντικατοπτρύζουν τισ αρχϋσ τησ αειφϐρου ανϊπτυξησ. Διαφοροποιεύται απϐ τισ υπϐλοιπεσ δρϊςεισ, διϐτι καθοριςτικϐ ρϐλο ςτη λόψη αποφϊςεων κατϋχουν οι πολύτεσ και η τοπικό 8

9 αυτοδιούκηςη, παρϊγοντεσ απαραύτητοι για την επύτευξη τησ βιωςιμϐτητασ ςε κϊθε περιοχό. 1 Έχει υποςτηριχθεύ ϐτι το κλειδύ για την ανϊκτηςη του αςτικοϑ χώρου και την ανϊπτυξη των βιώςιμων αςτικών μορφών βρύςκεται ςτην ενθϊρρυνςη τησ ανϊπτυξησ ςε επύπεδο γειτονιϊσ (Hall, 2005: 237). Η ςυγκεκριμϋνη εργαςύα ςτοχεϑει ςτην παρουςύαςη μιασ εναλλακτικόσ προςϋγγιςησ για την αναγϋννηςη των γειτονιών τησ πϐλησ, η οπούα εφαρμϐζεται ςε τοπικϐ επύπεδο και μπορεύ να ευνοόςει τη βιωςιμϐτητα του ευρϑτερου αςτικοϑ χώρου. Η προςϋγγιςη αυτό περιλαμβϊνει την δημιουργύα των λεγϐμενων Αςτικών Οικογειτονιών. Οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ςτο μϋλλον θα μποροϑςαν να ςχηματύςουν μια αλυςύδα «πρϊςινων διαδρϐμων», ςτην οπούα πυρόνα του κϊθε «κρύκου» αποτελοϑν οι γειτονιϋσ τησ πϐλησ. Τπϊρχει δυνατϐτητα ϑπαρξησ των αςτικών οικογειτονιών μϋςα ςτον «οργανιςμϐ» τησ πϐλησ; Ποιεσ εύναι οι αρχϋσ οργϊνωςησ που υιοθετοϑν και πωσ μποροϑν να αναβαθμύςουν το περιβϊλλον τησ πϐλησ; Ποιοσ εύναι ο ρϐλοσ των πολιτών ςτο ϐλο εγχεύρημα; Σα παραπϊνω αποτελοϑν κεντρικϊ ζητόματα τησ εργαςύασ και παρουςιϊζονται μϋςω θεωρητικόσ προςϋγγιςησ και παραδειγμϊτων απϐ την ευρωπαώκό και ελληνικό εμπειρύα. Οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ςτηρύζονται ςτα βιώςιμα μοντϋλα πϐλεων και αποτελοϑν καινοτϐμεσ περιοχϋσ υψηλόσ ςχετικϊ πληθυςμιακόσ πυκνϐτητασ οι οπούεσ ςυνδυϊζονται με ευρϑτατα δύκτυα μεταφορών και επικοινωνιών. Μποροϑν να ςυμβϊλουν θετικϊ ςτο περιβαλλοντικϐ ιςοζϑγιο τησ πϐλησ, με την ελαχιςτοπούηςη τησ κατανϊλωςησ ενϋργειασ, τη μεύωςη τησ χρόςησ του αυτοκινότου, την ελϊττωςη των απορριμμϊτων. Η περιβαλλοντικό τουσ απϐδοςη μετριϋται με τη χρόςη του δεύκτη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ. Παρϋχουν ςτουσ κατούκουσ τουσ ποιοτικϋσ υπηρεςύεσ και υψηλϐ βιοτικϐ επύπεδο, δημιουργώντασ την αύςθηςη τησ οικειϐτητασ, τησ κοινωνικόσ ςυμμετοχόσ και τησ αρμονικόσ ςυνϑπαρξησ με τουσ ςυνανθρώπουσ αλλϊ και με τη φϑςη 1 Μετϊ την διϊςκεψη του Ρύο, ϐπου τϋθηκαν τα θεμϋλια για τη βιωςιμϐτητα, πραγματοποιόθηκαν ϋωσ ςόμερα κϊποιεσ ςημαντικϋσ διεθνεύσ ςυναντόςεισ οι οπούεσ ενθϊρρυναν την υιοθϋτηςη τησ Σοπικόσ Ατζϋντα 21, ϐπωσ η Φϊρτα του Άαλμποργκ (Aalborg, 1994), η ςϑμβαςη Άαρχουσ (1998) και η Λευκό Βύβλοσ για τη Διακυβϋρνηςη (2001). Οι παραπϊνω πολιτικϋσ ϋχουν ωσ κοινϐ ςτϐχο την προώθηςη τησ ςυμμετοχόσ του κοινοϑ και των ενώςεων των τοπικών αρχών ςτη θϋςπιςη των ςτρατηγικών προσ μια αςτικό βιωςιμϐτητα. (Δύκτυο ΜΕΟΓΕΙΟ SOS, 2010). Επομϋνωσ, ςυμπεραύνουμε ϐτι η επιτυχόσ λειτουργύα τουσ ςτηρύζεται ςτην ομαλό ςυνϑπαρξη τεςςϊρων βαςικών ςτοιχεύων: τησ οικονομύασ, τησ κοινωνύασ, του περιβϊλλοντοσ και τησ διακυβϋρνηςησ. 9

10 Οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ουςιαςτικϊ αποτελοϑν μια προςπϊθεια αναζωογϐνηςησ ςυγκεκριμϋνων τμημϊτων τησ πϐλησ, τα οπούα αντιμετωπύζουν προβλόματα υποβϊθμιςησ του δομημϋνου και φυςικοϑ περιβϊλλοντοσ, καθώσ και αςτικόσ κινητικϐτητασ (ροϋσ οχημϊτων, κυκλοφοριακό ςυμφϐρηςη, χαμηλό προςβαςιμϐτητα κατούκων ςε εναλλακτικϋσ μορφϋσ μετακύνηςησ) (ΕΕΚ, 2008). Αυτϋσ οι δυςλειτουργύεσ επηρεϊζουν εξολοκλόρου μια αςτικό γειτονιϊ και κατ επϋκταςη, τον υπϐλοιπο αςτικϐ ιςτϐ. Μϋςω τησ υιοθϋτηςησ των αςτικών οικογειτονιών επιχειρεύται μύα ανϊπτυξη «εκ των ϋςω», η οπούα ενδυναμώνεται απϐ τουσ πολύτεσ και τισ τοπικϋσ αρμϐδιεσ αρχϋσ, και διαχϋεται ςε ϐλα τα επύπεδα ςχεδιαςμοϑ. υναντώνται κυρύωσ ςτον αναπτυγμϋνο κϐςμο (Ευρώπη, Αυςτραλύα, Βϐρεια Αμερικό, Αςύα) και ςε μικρϐτερο βαθμϐ ςτον αναπτυςςϐμενο (Αφρικό, Νϐτια Αμερικό, περιοχϋσ τησ Αςύασ), καθώσ εκεύ οι χρηματοδοτόςεισ για την δημιουργύα τουσ και οι απαιτοϑμενεσ υποδομϋσ εύναι ςχεδϐν μηδαμινϋσ. Ωςτϐςο, ςόμερα ϋχει αυξηθεύ το ενδιαφϋρον των μελετητών για τισ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ οι οπούεσ εντοπύζονται ςε αρκετϊ μεγϊλο ποςοςτϐ παγκοςμύωσ. Για την υλοπούηςό τουσ απαιτεύται η ςυνεργαςύα δημϐςιου, ιδιωτικοϑ ό εθελοντικοϑ παρϊγοντα (πολιτικού, τεχνικϋσ υπηρεςύεσ, ενώςεισ γειτονιϊσ και προςταςύασ του περιβϊλλοντοσ, κϊτοικοι, αρχιτϋκτονεσ, ειδικού ςϑμβουλοι, ινςτιτοϑτα ϋρευνασ, πανεπιςτόμια). Οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ αποτελοϑν απϐρροια του κινόματοσ των Οικογειτονιών το οπούο επύςημα δημιουργόθηκε το 1995, μϋςω τησ ςϑςταςησ του Παγκϐςμιου Δικτϑου Οικογειτονιών (Global Ecovillage Network) (βλ. Κεφϊλαιο 2). Πρϋπει να τονύςουμε 10

11 ϐτι οι πρώτεσ οικογειτονιϋσ ουςιαςτικϊ εμφανύςτηκαν απϐ τη δεκαετύα του 70 και οργανώθηκαν ςε αγροτικϋσ περιοχϋσ εξαιτύασ των πλεονεκτημϊτων που προςϋφερε το καλλιεργόςιμο ϋδαφοσ και οι πρϊςινεσ εκτϊςεισ για την προώθηςη ενϐσ βιώςιμου και υγιοϑσ τρϐπου ζωόσ. Σην ύδια περύοδο υπόρχε παρϊλληλα και ϋνασ αξιϐλογοσ αριθμϐσ περιοχών ομο-ςτϋγαςησ 2 (co-housing) και γενικϐτερα γειτονιών που ακολουθοϑςαν βιώςιμα πρϐτυπα ςτισ αςτικϋσ περιοχϋσ, οι οπούεσ αντανακλοϑςαν τισ ιδϋεσ του κινόματοσ των Οικογειτονιών. Οι ςυγκεκριμϋνεσ αναγνωρύςτηκαν ωσ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ (Slate, 2008). Οι περιοχϋσ ομοςτϋγαςησ εμφανύςτηκαν για πρώτη φορϊ ςτο ευρωπαώκϐ ϋδαφοσ και ςυγκεκριμϋνα ςτη Δανύα το 1964 (Cohousing, Πηγό: Η ιςτορύα των οικογειτονιών δεύχνει ϐτι η ανϊγκη για την δημιουργύα τουσ προκϑπτει απϐ εδαφικοϑσ, κοινωνικοϑσ, πολεοδομικοϑσ και οικονομικοϑσ προβληματιςμοϑσ. Σα κοινωνικοοικονομικϊ και πολεοδομικϊ ςτοιχεύα που χαρακτηρύζουν μια 2 τισ γειτονιϋσ ομοςτϋγαςησ, κϊθε οικογϋνεια ό ϊτομο εύναι κϑριοι τησ ιδιοκτηςύασ τουσ, ωςτϐςο υπϊρχει η δυνατϐτητα καταμεριςμοϑ των πϐρων και κοινόσ χρόςησ οριςμϋνων εγκαταςτϊςεων, ϐπωσ: χώροι ςυγκϋντρωςησ ό ςύτιςησ, παιδικό χαρϊ, κόποσ, εξοπλιςμϐσ γραφεύων, χώροι εργαςτόριου, κ.λπ. Παραδεύγματα αποτελοϑν το Saettedammen και Skraplanet ςτην Κοπεγχϊγη, η Terra Firma ςτην Οττϊβα, το Οντϊριο και το Ecovillage Ithaca ςτη Νϋα Τϐρκη, κ.ϊ. (Πηγό: ; περιοχό, όταν διαφορετικϊ: ακμϊζον οικονομικϐ περιβϊλλον, κοινωνικο-οικονομικϋσ κρύςεισ, οικονομικό παρακμό. υνεπώσ, αυτό η διαφορετικϐτητα μεταβιβϊςτηκε και ςτην οργϊνωςη και λειτουργύα τησ κϊθε οικογειτονιϊσ, ενςωματώνοντασ ϋτςι πολλαπλϊ και ιδιαύτερα χαρακτηριςτικϊ ςε κϊθε μύα (Κυβϋλου, 2008). Έτςι, προκϑπτει και η κατηγοριοπούηςό τουσ ςε υπαύθριεσ, αςτικϋσ και προαςτιακϋσ οικογειτονιϋσ. Οι προαςτιακϋσ οικογειτονιϋσ μελετώνται ϐπωσ και οι αςτικϋσ καθώσ εντϊςςονται ςτα πλαύςια του αςτικοϑ χώρου και αποτελοϑν ςυνϋχεια του αςτικοϑ ιςτοϑ. Οι διαφορϋσ μεταξϑ των οικογειτονιών εντοπύζονται κυρύωσ ςτη κλύμακα και ςτην τοποθεςύα (ϑπαιθροσ-πϐληπροϊςτια), αλλϊ και ςτα λειτουργικϊ χαρακτηριςτικϊ, ςτουσ ςτϐχουσ που ορύζουν και ςτισ πολιτικϋσ που εφαρμϐζονται ανϊλογα με τισ προςδοκύεσ που ϋχει κϊθε οικιςτικό ενϐτητα (Barton, 2000). Παρϊ την απύςτευτη ποικιλομορφύα τουσ, ςυνδετικϐ κρύκο ϐλων ο οπούοσ τισ ςυμπεριλαμβϊνει ςε ϋνα ςυνεκτικϐ και ιςχυρϐ κύνημα, αποτελεύ η περιβαλλοντικό ςυνεύδηςη - ςυνειδητοπούηςη, και η ατομικό ό ςυλλογικό ενεργοπούηςη των πολιτών, που οδηγεύ ςτη μετϊβαςη προσ ϋνα διαφορετικϐ τρϐπο ζωόσ, με διαφορετικϊ οργανωμϋνεσ υποδομϋσ, ϋτςι ώςτε οι ιδιαύτεροι αυτού οικιςμού να 11

12 προςαρμοςτοϑν καλϑτερα ςτισ βιώςιμεσ πρακτικϋσ του χώρου (Slate, 2008). Εύναι ςημαντικϐ να γύνει μια διευκρύνιςη ςχετικϊ με τον ϐρο «οικογειτονιϊ» ο οπούοσ ςυχνϊ εμφανύζεται και ωσ οικοχωριϐ, οικολογικϐ χωριϐ, οικοκοινϐτητα, αειφϐρα γειτονιϊ, εναλλακτικό κοινϐτητα, βιώςιμη κοινϐτητα, κ.ϊ. Πρϋπει να τονύςουμε ϐτι η ϋννοια τησ βιώςιμησ κοινϐτητασ εύναι ευρϑτερη και μεταφρϊζεται χωρικϊ μϋςω των αςτικών, υπαύθριων ό προαςτιακών οικογειτονιών. Ουςιαςτικϊ ϐμωσ, οι υπϐλοιπεσ ϋννοιεσ αντιπροςωπεϑουν την ύδια ιδϋα, δηλαδό: την ϑπαρξη μιασ οικιςτικόσ ενϐτητασ, η οπούα οργανώνεται και λειτουργεύ ςϑμφωνα με βιώςιμεσ αρχϋσ ανϊπτυξησ, προωθεύ την πνευματικό υγεύα των κατούκων τησ, προςπαθεύ να επιτϑχει ϐςο το δυνατϐν χαμηλϐτερο αντύκτυπο ςτο περιβϊλλον (μεύωςη οικολογικοϑ αποτυπώματοσ), και ενςωματώνει πρακτικϋσ ανανεώςιμων πηγών ενϋργειασ ςε ϐλα τα ςυςτόματα διαχεύριςησ του εςωτερικοϑ τησ (νεροϑ, αϋρα, απορριμμϊτων, κ.ϊ.), εύτε πρϐκειται για υπαύθρια εύτε για αςτικό ό προαςτιακό περιοχό. Η ανϊπτυξη των οικογειτονιών γενικϐτερα ϋχει προωθηθεύ απϐ το 1991 ϋωσ και ςόμερα μϋςω πολλαπλών ςυνεδριϊςεων παγκϐςμια (Αφρικό, Ευρώπη, Αμερικό, Αςύα, Ωκεανύα), ϐπωσ αρχικϊ αυτό ςτο Υύντχορν το 1995 με τύτλο Ecovillages and Sustainable Communities for the 21st Century και ςτην Κωνςταντινοϑπολη το 1996 με τη «Δεϑτερη Παγκϐςμια υνδιϊςκεψη των Ηνωμϋνων Εθνών για τουσ Ανθρώπινουσ Οικιςμοϑσ ( HABITAT II)» (Jackson, 2004). την Ελλϊδα η ανϊπτυξη οικογειτονιών ϋχει προωθηθεύ μϋςω του διεθνοϑσ ςυνεδρύου «Φτύζοντασ Οικο-Γειτονιϋσ ςτη Μεςϐγειο: Βιώςιμεσ πϐλεισ και τοπικό διακυβϋρνηςη» που πραγματοποιόθηκε ςτην Αθόνα το 2008, και κατοχυρώνει επύςημα την ύδρυςη του νϋου Διεθνοϑσ Ευρω-Μεςογειακοϑ δικτϑου «Μεςογειακζσ Οικολογικζσ Γειτονιζσ - Med Eco-Quartiers». Μϋχρι ςόμερα ςτη χώρα μασ, δεν ϋχει επιτευχθεύ η δημιουργύα μιασ πραγματικόσ αςτικόσ οικογειτονιϊσ που να ακολουθεύ το παρϊδειγμα των καλών πρακτικών 3 του ευρωπαώκοϑ χώρου. Ωςτϐςο, παρουςιϊζονται ςτον ελληνικϐ χώρο κϊποιεσ περιπτώςεισ εφαρμογόσ οικιςτικών προγραμμϊτων με ςκοπϐ την βιώςιμη ανϊπτυξη, οι οπούεσ αποτελοϑν την αρχό μιασ προςπϊθειασ τϐςο ςε τοπικϐ ϐςο και ςε παγκϐςμιο επύπεδο, για αλλαγό και αναβϊθμιςη των κοινωνικών, οικιςτικών και περιβαλλοντικών ςυνθηκών διαβύωςησ ςτισ ελληνικϋσ πϐλεισ. 3 «Καλϋσ πρακτικϋσ» για το αςτικϐ περιβϊλλον, ϐπωσ τισ ορύζει το Πρϐγραμμα του Οργανιςμοϑ Ηνωμϋνων Εθνών για τουσ Ανθρώπινουσ Οικιςμοϑσ εύναι οποιαδόποτε πρωτοβουλύα επιχειρεύ να βελτιώςει τη ποιϐτητα ζωόσ ςτη πϐλη, ϐπωσ π.χ. πρωτοβουλύεσ ςχετικϊ με τη διαχεύριςη ενϋργειασ, τη μεύωςη ςτισ εκπομπϋσ διοξειδύου του ϊνθρακα, τη διαχεύριςη νεροϑ, κ.ϊ. (Αθαναςύου, 2008: 62 ). 12

13 Αναμφύβολα, τα ςχϋδια για τη δημιουργύα των αςτικών οικογειτονιών μποροϑν να διεξαχθοϑν παρϊλληλα με τη δϐμηςη τοπικών πολιτικών για τη βιώςιμη ανϊπτυξη (Κυβϋλου, 2008), η οπούα ουςιαςτικϊ παρατηρεύται και ςτισ δομϋσ του παρελθϐντοσαρχιτεκτονικϋσ κυρύωσ. Πϐλεισ ϐπωσ η Όλυνθοσ και η Πριόνη, ςχεδιϊςτηκαν βαςιζϐμενεσ ςε βιώςιμεσ αρχϋσ και αποτϋλεςαν το πρώτο παρϊδειγμα βιοκλιματικόσ αρχιτεκτονικόσ (Κωςτοβαςύλησ, 2008), η οπούα και εφαρμϐζεται κατϊ κϐρον ςτον ςχεδιαςμϐ των αςτικών οικογειτονιών. Όμωσ ςε γενικϋσ γραμμϋσ, μϋχρι ςόμερα οι πολιτικϋσ που αςκοϑνται λειτουργοϑν μεμονωμϋνα η μια απϐ την ϊλλη και δεν λαμβϊνονται αρκετϊ υπϐψη οι περιβαλλοντικϋσ επιπτώςεισ που προκϑπτουν απϐ τον ςχεδιαςμϐ του χώρου. υνεπώσ, προςτύθεται ϊλλο ϋνα εμπϐδιο ςτη διαμϐρφωςη ενϐσ υγιοϑσ αςτικοϑ περιβϊλλοντοσ, καθώσ οι περιςςϐτεροι Δόμοι δεν δύνουν προτεραιϐτητα ςτη βελτύωςη των περιβαλλοντικών τουσ επιδϐςεων μϋςω των εναλλακτικών που προςφϋρει η βιώςιμη ανϊπτυξη (Καραβαςύλη, 2008). Η ςυγκεκριμϋνη εργαςύα δομεύται ςε ϋξι κεφϊλαια: Μετϊ το παρών πρώτο ειςαγωγικϐ κεφϊλαιο, επιχειρεύται ςτο 2 ο κεφϊλαιο τησ εργαςύασ η ιςτορικό διερεϑνηςη τησ εμφϊνιςησ και ςϑςταςησ των οικογειτονιών, γύνεται αναφορϊ ςτο ομώνυμο κύνημα που δημιουργόθηκε επύςημα το 1995 και παρουςιϊζονται οι τϑποι οικογειτονιών. το 3 ο κεφϊλαιο γύνεται αρχικϊ μια αναφορϊ ςτον ςχεδιαςμϐ ςε επύπεδο γειτονιϊσ και ςτο οικολογικϐ αποτϑπωμα των πϐλεων, και ςτη ςυνϋχεια εξετϊζονται οι αρχϋσ οργϊνωςόσ που υιοθετοϑν οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ςυγκεκριμϋνα. Δύνεται ϋμφαςη ςτον τρϐπο με τον οπούο ο ςχεδιαςμϐσ τουσ μπορεύ να αναβαθμύςει την ποιϐτητα του περιβϊλλοντοσ των πϐλεων και να επηρεϊςει τη δομό και τη λειτουργύα τουσ. Επύςησ, παρουςιϊζεται η διαχεύριςη και χρηματοδϐτηςη των ςυγκεκριμϋνων ςχεδύων και οι διαδικαςύεσ ςχεδιαςμοϑ τουσ, οι οπούεσ εύναι ςυμμετοχικοϑ χαρακτόρα. Σϋλοσ, τονύζεται ο ρϐλοσ των τοπικών παραγϐντων και η ανϊγκη διαμϐρφωςησ μιασ ορθόσ και πλόρησ αντύληψησ των πολιτών ςχετικϊ με τισ αρχϋσ που διϋπουν τισ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ, ώςτε να ςυμμετϊςχουν ενεργϊ και ουςιαςτικϊ ςτην ανϊπτυξό τουσ. το 4 ο κεφϊλαιο παρουςιϊζονται αναλυτικϐτερα παραδεύγματα πϐλεων του εξωτερικοϑ που ϋχουν ενςωματώςει επιτυχώσ ςτον κορμϐ τουσ μια αςτικό οικογειτονιϊ και προβϊλλουν νϋεσ αςτικϋσ μορφϋσ πιο πυκνϋσ πληθυςμιακϊ, με καλϑτερεσ παροχϋσ και καλϑτερη ποιϐτητα ζωόσ μϋςω τησ ανανϋωςησ υποβαθμιςμϋνων γειτονιών τησ πϐλησ ό τησ οικοδϐμηςησ ςε κενϋσ εκτϊςεισ τησ πϐλησ. Παρουςιϊζεται η περύπτωςη του Augustenborg 13

14 ςτο Malmo τησ ουηδύασ, που προκϑπτει απϐ την εφαρμογό τησ Σοπικόσ Ατζϋντα 21 και η περύπτωςη μιασ υφιςτϊμενησ προαςτιακόσ οικογειτονιϊσ (οι οπούεσ ϐπωσ ϋχουμε αναφϋρει μελετώνται ςαν αςτικϋσ οικογειτονιϋσ), του BedZED ςτο Λονδύνο που προϋρχεται απϐ ςυνεργαςύα ιδιωτικών φορϋων. Οι παραπϊνω περιπτώςεισ ϐπωσ θα δοϑμε, παρουςιϊζουν διαφορϋσ ωσ προσ την κλύμακα ςχεδιαςμοϑ, τουσ φορεύσ υλοπούηςησ και ωσ προσ οριςμϋνουσ ςτϐχουσ, και εξετϊζονται διεξοδικϊ. το 5 ο κεφϊλαιο τησ εργαςύασ μελετϊται αναλυτικϐτερα η κατϊςταςη που επικρατεύ ςτην Ελλϊδα και ςτο μεςογειακϐ χώρο ςχετικϊ με την ανϊπτυξη των οικογειτονιών, και εξετϊζονται παραδεύγματα εφαρμογών οικιςτικών προγραμμϊτων βιώςιμησ ανϊπτυξησ ςτην Αττικό και ςτη Θρϊκη. Σϋλοσ ςτο 6ο κεφϊλαιο, η εργαςύα ολοκληρώνεται με την παρουςύαςη των βαςικών ςυμπεραςμϊτων που προϋκυψαν απϐ τα ζητόματα που αναλϑονται και απϐ την εξϋταςη των αςτικών οικογειτονιών τϐςο ςτον ευρωπαώκϐ ϐςο και ςτον ελληνικϐ χώρο. 14

15 2. Οικογειτονιϋσ 15

16 2.1. Εμφϊνιςη και ςϑςταςη των οικογειτονιών- Η ανϊδειξη του ομώνυμου κινόματοσ Σο 1987 η ομϊδα εργαςύασ του ΟΗΕ με επικεφαλόσ την Gro Harlem Brundtland χρηςιμοπούηςε για πρώτη φορϊ τον ϐρο βιώςιμη ανϊπτυξη και τον ϐριςε ωσ «η ανϊπτυξη που καλϑπτει τισ ανϊγκεσ του παρϐντοσ χωρύσ να υποβιβϊζει τη δυνατϐτητα των μελλοντικών γενεών να καλϑψουν τισ δικϋσ τουσ ανϊγκεσ». Σο μοντϋλο ανϊπτυξησ ϐμωσ που υιοθετόθηκε απϐ τισ δυτικϋσ κοινωνύεσ και απϐ τον υπϐλοιπο αναπτυςςϐμενο κϐςμο δεν λειτοϑργηςε ςωςτϊ. Επϋτεινε τα φαινϐμενα φτώχειασ, μεύωςησ των φυςικών πϐρων, αϑξηςησ τησ θερμοκραςύασ, κ.ϊ., και εύχε ωσ αποτϋλεςμα να απειλοϑνται οι ιςορροπύεσ ςτη φϑςη και η επιβύωςη πολλών ειδών (Μεςςύνασ, 2008). Μετϊ την πετρελαώκό κρύςη τησ δεκαετύασ του 1970 η εξοικονϐμηςη ενϋργειασ ϋγινε καθημερινό πρακτικό και αυξόθηκε η αναζότηςη εναλλακτικών πηγών ενϋργειασ. Προσ τα τϋλη τησ δεκαετύασ του 1970, οι πολύτεσ αναζότηςαν δικϋσ τουσ εναλλακτικϋσ λϑςεισ με την δημιουργύα εναλλακτικών κοινοτότων ςτισ οπούεσ εξοικονομοϑςαν ενϋργεια και φυςικοϑσ πϐρουσ. Διϋθεταν τροφό και νερϐ με ϐςο το δυνατϐν πιο φυςικϐ και βιώςιμο τρϐπο, ενώ ςτα κτόρια υιοθετόθηκε ο βιοκλιματικϐσ ςχεδιαςμϐσ και η οικολογικό δϐμηςη (Μεςςύνασ, 2008). Η πρώτη πετρελαώκό κρύςη δημιοϑργηςε αργϐτερα και τισ ςυνθόκεσ για τη δημιουργύα του επύςημου κινόματοσ των Οικογειτονιών το Η ϋννοια τησ «οικογειτονιϊσ» εμφανύςτηκε ςτο προςκόνιο μερικϊ χρϐνια πριν, το 1991, απϐ την φιλανθρωπικό εταιρεύα Gaia Trust ςτην Δανύα και ςυγκεκριμϋνα απϐ τουσ Robert και Diane Gilman ςτο Ecovillages and Sustainable Communities (1991). Η εταιρεύα ϋθεςε ωσ ςτϐχο «τη μετατροπό τησ παροϑςασ κοινωνύασ ςε μύα βιώςιμη και ποιοτικό κοινωνύα ςτο μϋλλον». Μϋχρι τα μϋςα τησ δεκαετύασ του 90 πολλϋσ κοινϐτητεσ διϊςπαρτεσ ςε ϐλο τον κϐςμο αυτοαποκαλοϑνταν οικογειτονιϋσ. Έτςι, με ςκοπϐ να ςυνδεθοϑν επύςημα αυτϋσ οι διϊςπαρτεσ χωρικϋσ ενϐτητεσ και να ενθαρρυνθεύ «η εξϋλιξη αειφϐρων κοινοτότων ανϊ τον κϐςμο», ιδρϑθηκε το 1995 απϐ μια ομϊδα ερευνητών διαφϐρων χωρών ςτο Fidhorn τησ κωτύασ το Παγκϐςμιο Δύκτυο Οικοχωριών (Global Ecovillage Network-GEN) 4, το οπούο ϋδωςε την πρώτη μορφό ςτο κύνημα. Σο 1998 αναπτϑχθηκαν ϊλλα δϑο αυτϐνομα δύκτυα οικογειτονιών, ϐπωσ το Ecovillage Network of the Americas (ENA) και το GEN Asia/Oceania (GENOA), ενώ το 2002 αναπτϑχθηκε το GEN-Senegal ςτην Αφρικό (Jackson, 2004). Όλα τα δύκτυα 4 Σο δύκτυο GEN αντιπροςωπεϑεται και με το ϐνομα GEN-Europe

17 οικογειτονιών ςτηρύζονται ςτην αλληλεγγϑη και την ανταλλαγό εμπειριών μεταξϑ των γεωγραφικών ενοτότων ανϊ τον κϐςμο, προωθοϑν την τοπικό ανϊπτυξη και ϋναν εναλλακτικϐ και βιώςιμο τρϐπο ζωόσ. Σο κύνημα ςταδιακϊ ϊρχιςε να αναπτϑςςεται και να εξαπλώνεται, ϋχοντασ κοινϋσ αρχϋσ και ςτϐχουσ που αφοροϑν ςτην κοινωνικό και οικονομικό ευημερύα, ςτοιχεύα που αναπτϑςςονται παρϊλληλα με την ευημερύα του περιβϊλλοντοσ (Global Ecovillage Network, Πηγό: Οι πρώτεσ οικογειτονιϋσ εντοπύζονται το 1970 περύπου, ςτη Δανύα, ςτη κωτύα, ςτη Γερμανύα, ςτισ Ηνωμϋνεσ Πολιτεύεσ, και ςτην Ινδύα, και οργανώνονται ςε αγροτικϋσ περιοχϋσ εξαιτύασ των πλεονεκτημϊτων που προςϋφερε η ϊφθονη καλλιεργόςιμη γη για την προώθηςη ενϐσ βιώςιμου τρϐπου ζωόσ. Απϐ τισ πιο διϊςημεσ και παλαιϐτερεσ οικογειτονιϋσ αποτελοϑν οι εξόσ περιοχϋσ: Findhorn -κωτύα, Auroville - Ινδύα, The Farm - Σενεςυ, Twin Oaks Βιρτζύνια. Παρατηρεύται εκεύνη την περύοδο η επιςτροφό ςτη φϑςη, ωσ αντύδραςη ςτην αλλοτρύωςη τησ αςτικόσ ζωόσ ςε ςυνδυαςμϐ με νϋεσ μορφϋσ διακυβϋρνηςησ, κατούκιςησ, γεωργικόσ και βιομηχανικόσ παραγωγόσ, ϐπου υπϊρχει ευρεύα ςυμμετοχό, ανθρώπινη επαφό και εξϊλειψη τησ γραφειοκρατύασ (Αθαναςύου, 2008:61). Ωςτϐςο, εντοπύζεται παρϊλληλα ϋνασ αξιϐλογοσ αριθμϐσ περιοχών ομοςτϋγαςησ (co-housing) και γενικϐτερα αςτικών γειτονιών που ενςωμϊτωναν βιώςιμα πρϐτυπα ςτην οργϊνωςη και λειτουργύα τουσ, οι οπούεσ αντανακλοϑςαν τισ ιδϋεσ του κινόματοσ των οικογειτονιών και ϋτςι αναγνωρύςτηκαν ωσ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ (Slate, 2008). Οι περιοχϋσ ομοςτϋγαςησ εμφανύςτηκαν για πρώτη φορϊ ςτο ευρωπαώκϐ ϋδαφοσ, ςυγκεκριμϋνα ςτη Δανύα το 1964 και ϊρχιςαν να παύρνουν επύςημα μορφό απϐ το 1970 και μετϊ. Εκεύνη την περύοδο καταςκευϊςτηκε το Saettedammen, η παλαιϐτερη κοινϐτητα ομοςτϋγαςησ ςτη Δανύα (Cohousing Association of the United States, Πηγό: Οι οικογειτονιϋσ αποτελοϑν ϋναν ςϑγχρονο τρϐπο οργϊνωςησ του κοινωνικοϑ βύου και προβϊλλουν δϑο ςημαντικϊ ςτοιχεύα. Πρώτον, το γεγονϐσ ϐτι η ανθρώπινη ζωό αναβαθμύζεται εϊν βρεθεύ ςτο πλαύςιο μιασ μικρόσ, υποςτηρικτικόσ και υγιοϑσ κοινϐτητασ, και δεϑτερον, ϐτι η αειφϐροσ ανϊπτυξη εύναι ευκολϐτερο να επιτευχθεύ εφϐςον κϊθε ϊτομο-πολύτησ βελτιώνει και εξελύςςει την παραδοςιακό κοινοτικό του ταυτϐτητα (Global Ecovillage Network, Πηγό: Αυτϊ τα ςτοιχεύα διαδύδονται μϋςω του κινόματοσ των οικογειτονιών, το οπούο παρϊλληλα ερευνϊ τισ ςυνδϋςεισ μεταξϑ του περιβϊλλοντοσ και τησ ανϊπτυξησ, τησ εκπαύδευςησ και του ακτιβιςμοϑ, του πνεϑματοσ, του πολιτιςμοϑ και τησ φυςικόσ οικολογύασ (Dawson, 2004: 36). 17

18 Οι ςυνδϋςεισ αυτϋσ αποτυπώνονται ςε ςυγκεκριμϋνεσ αρχϋσ που ορύζουν την δραςτηριϐτητα των οικογειτονιών, και οργανώνονται ςε τϋςςερισ κατηγορύεσ: Οικονομύα, Περιβϊλλον, Κοινωνύα, Διακυβϋρνηςη (βλ. Πύνακα 1). Πύνακασ 1: Γενικϋσ αρχϋσ οργϊνωςησ μιασ οικογειτονιϊσ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σοπικό οικονομικό ανϊπτυξη (ανϊπτυξη νϋων τοπικών υπηρεςιών και επιχειρόςεων) Ενύςχυςη ςυνοχόσ του ανθρώπινου δυναμικοϑ τησ κοινϐτητασ Οικονομικού κοινωνικού ςυνεταιριςμού Σοπικό παραγωγό βιολογικών προώϐντων ΟΙΚΟΓΕΙΣΟΝΙΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Φρόςη ανανεώςιμων πηγών ενϋργειασ Οικολογικό δϐμηςη Ολιςτικϐσ οικολογικϐσ ςχεδιαςμϐσ Μϐνιμη καλλιϋργεια (permaculture) 4 Διαχεύριςη απορριμμϊτων ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΔΙΑΚΤΒΕΡΝΗΗ Ιςϐτητα και κοινωνικό ςυνοχό Ολιςτικό εκπαύδευςη υμμετοχικό διαδικαςύα λόψησ αποφϊςεων υλλογικό επύλυςη προβλημϊτων Εξοικονϐμηςη ενϋργειασ Πηγό: GEN, 1991; ιδύα επεξεργαςύα 5 Σο 1991 οι Robert και Diane Gilman, ςτην ϋρευνα για τισ οικογειτονιϋσ που διεξόγαγαν για λογαριαςμϐ τησ εταιρεύασ Gaia Trust, με τύτλο Ecovillages and Sustainable Communities, ϐριςαν μια οικογειτονιϊ ωσ ϋναν οικιςμϐ, ϐπου το πλόθοσ των κατούκων επιτρϋπει την υγιό κοινωνικό και πολιτικό δικτϑωςη. Έτςι, κϊθε μϋλοσ μπορεύ να επηρεϊςει, να διαμορφώςει και να κατευθϑνει την οργϊνωςη τησ κοινϐτητασ. Επύςησ, υπϊρχουν ϐλεσ οι βαςικϋσ και απαραύτητεσ δομϋσ για διαβύωςη, ενώ οι ανθρώπινεσ δραςτηριϐτητεσ δεν επιβαρϑνουν το περιβϊλλον. Με αυτϐν τον τρϐπο οι ϊνθρωποι ϋχουν την δυνατϐτητα να ςυνυπϊρχουν με τη φϑςη και να βρύςκουν τη θϋςη τουσ μϋςα ςε αυτό. Όταν μιλϊμε για οικογειτονιϊ εννοοϑμε ϋναν βιώςιμο οικιςμϐ, ϐπου ενθαρρϑνεται η υγιόσ ανθρώπινη ανϊπτυξη και ο οπούοσ μπορεύ να διατηρηθεύ επιτυχώσ ςτο αϐριςτο μϋλλον. 5 Η μϐνιμη καλλιϋργεια αποτελεύ ϋνα ςχεδιαςτικϐ ςϑςτημα, και αυτό εύναι η κϑρια διαφορϊ τησ με ϊλλεσ γεωργικϋσ και φυτοκομικϋσ πρακτικϋσ. Αφορϊ ςτο βιώςιμο ςχεδιαςμϐ των χρόςεων γησ και επιχειρεύ να ενςωματώςει ϐλα τα ςυςτατικϊ του οικοςυςτόματοσ ςτα πλαύςια μιασ ολιςτικόσ προςϋγγιςησ για τη βιώςιμη διαβύωςη. Οργανώνεται ςε ζώνεσ ϐπωσ: κατοικύα, κόποσ- λύμνεσ, γεωργικϋσ εκτϊςεισ, περιοχϋσ υλοτϐμηςησ, δϊςη. Η αγγλικό λϋξη Permaculture, που χρηςιμοποιεύται διεθνώσ, πλϊςτηκε απϐ τουσ Αυςτραλοϑσ Bill Mollison και David Holmgren τη δεκαετύα του '70 ωσ ςϑντμηςη των εννοιών «μϐνιμη καλλιϋργεια» (permanent agriculture) και «μϐνιμοσ πολιτιςμϐσ» (permanent culture). Πηγό: 18

19 υγκεκριμϋνα, θα μποροϑςαμε να ποϑμε ϐτι οι οικογειτονιϋσ απορρϋουν απϐ την ανθρώπινη πρωτοβουλύα για τη διαμϐρφωςη των ανθρώπινων εγκαταςτϊςεων ςϑμφωνα με βιώςιμεσ αρχϋσ. Έτςι, οι οικογειτονιϋσ χαρακτηρύζονται απϐ τη χρόςη «πρϊςινησ» τεχνολογύασ, οικολογικών τεχνικών δϐμηςησ και απϐ ςχεδιαςμϐ ανθρώπινησ κλύμακασ με ςκοπϐ τη μεύωςη τησ εκμετϊλλευςησ των φυςικών πϐρων, τη βελτύωςη τησ ποιϐτητασ ζωόσ και τη δημιουργύα κοινοτότων που εύναι αυτϊρκεισ. Η επιθυμύα ενςωμϊτωςησ ςε μια κοινϐτητα αποτελεύ μύα απϐ τισ κυριϐτερεσ δυνϊμεισ που βρύςκονται πύςω απϐ την ανϊπτυξη των οικογειτονιών, ϐπου οι ϊνθρωποι ενθαρρϑνουν την κοινωνικϐτητα και την ουςιαςτικό επικοινωνύα μεταξϑ των μελών. Οι οικογειτονιϋσ ςε οριςμϋνεσ περιπτώςεισ προβϊλλουν ϋναν ϋντονο πνευματικϐ-θρηςκευτικϐ χαρακτόρα που λειτουργεύ παρϊλληλα με τα κοινωνικο-οικονομικϊ χαρακτηριςτικϊ που ενςωματώνουν. Η ανϊπτυξη του κινόματοσ των οικογειτονιών θεωρεύται ωσ ϋνα πολλϊ υποςχϐμενο για το μϋλλον γεγονϐσ, και υποςτηρύζεται ϐτι αποτελεύ απϊντηςη ςτην παγκϐςμια κρύςη των πϐλεων. Γνωρύζει μύα ραγδαύα ϊνθηςη κυρύωσ ωσ αντύδραςη ςτισ διεθνεύσ πολιτικϋσ, οικονομικϋσ και περιβαλλοντικϋσ εξελύξεισ. ϑμφωνα με τον Dawson (2004), τϐςο ςτον αναπτυγμϋνο ϐςο και ςτον αναπτυςςϐμενο κϐςμο οι οικογειτονιϋσ δημιουργοϑνται απϐ παρϐμοια κύνητρα. την πρώτη περύπτωςη, οι οικογειτονιϋσ ςτον αναπτυγμϋνο κϐςμο αντικατοπτρύζουν την αντύδραςη ενϊντια ςτην αλλοτρύωςη και τον υλιςμϐ τησ βιομηχανοποιημϋνησ κοινωνύασ, και ςτην δεϑτερη περύπτωςη, ςτον αναπτυςςϐμενο κϐςμο, αντικατοπτρύζουν την επιθυμύα να απελευθερωθοϑν απϐ την επιρροό των βιομηχανοποιημϋνων εθνών και να επιςτρϋψουν ςε ϋναν παραδοςιακϐ τρϐπο ζωόσ. Επιπλϋον, αξύζει να αναφερθοϑμε ςτο γεγονϐσ ϐτι ςτισ χώρεσ του αναπτυςςϐμενου κϐςμου παρουςιϊζονται περιςςϐτερεσ δυςκολύεσ ϐςον αφορϊ ςτην ανϊπτυξη ςωςτϊ οργανωμϋνων οικογειτονιών, καθώσ οι κοινωνικϋσ, γεωγραφικϋσ, κλιματικϋσ, και οικονομικϋσ ςυνθόκεσ εύναι αβϋβαιεσ και διαφϋρουν ϋντονα ςε ςχϋςη με τισ ςυνθόκεσ που επικρατοϑν ςτον αναπτυγμϋνο κϐςμο. Η λειτουργύα και οργϊνωςό τουσ ςτηρύζεται κυρύωσ ςτον ιδιωτικϐ και εθελοντικϐ παρϊγοντα, και οι χρηματοδοτόςεισ για την υποςτόριξό τουσ εύναι περιοριςμϋνεσ, ϐπωσ και το απαιτοϑμενο επύπεδο εκπαύδευςησ των ανθρώπων. ϑμφωνα με το Ecovillage Network of the Americas (ENA), το οπούο αποτελεύ εκπαιδευτικϐ και πληροφοριακϐ εργαλεύο του κινόματοσ, απϐ το 2003 μϋχρι ςόμερα ϋχουν αναγνωριςτεύ παγκοςμύωσ πϊνω απϐ κοινϐτητεσ οι οπούεσ μποροϑν να 19

20 αποκαλοϑνται οικογειτονιϋσ. Ο αριθμϐσ αυτϐσ υποδηλώνει ϐτι το κύνημα των οικογειτονιών εξελύςςεται με την πϊροδο των χρϐνων, και η ιδϋα τησ διαβύωςησ ςε μια οικογειτονιϊ ελκϑει ςε αυξημϋνο βαθμϐ το ενδιαφϋρον των πολιτών. Μϋλη του κινόματοσ προβλϋπουν ϐτι το κύνημα των οικογειτονιών θα ςυνεχύςει να αναπτϑςςεται εφϐςον οι ϊνθρωποι κατανοόςουν ϐτι οι οικογειτονιϋσ ανταποκρύνονται ςτισ ανϊγκεσ και ςτον τρϐπο ζωόσ τουσ (Slate, 2008). Δϑο βαςικϊ χαρακτηριςτικϊ που αντανακλοϑν την επαναςτατικό δυνατϐτητα του κινόματοσ, αποτελοϑν η ευελιξύα και η ςυνεργατικό επύλυςη των προβλημϊτων. Τπϐ αυτόν τη μορφό, θεωρεύται ωσ ϋνα κύνημα που βαςύζεται ςτη ςυνεχό αναθεώρηςη και αναςχεδύαςη, ϐπου οι ςυμμετϋχοντεσ διαδραματύζουν τον κεντρικϐ ρϐλο, καθώσ μια οικογειτονιϊ δεν εύναι δυνατϐ να υπϊρξει χωρύσ τουσ ανθρώπουσ μϋςα ςε αυτό. Επιπλϋον, εςτιϊζει ςτην εξϋταςη και επύλυςη των προβλημϊτων που προκϑπτουν απϐ τον ςϑγχρονο τρϐπο ζωόσ ςυμπεριλαμβανομϋνων των ποικύλων κοινωνικών, πνευματικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών, και κυβερνητικών ζητημϊτων. Αυτό η ολιςτικό προςϋγγιςη για τουσ υποςτηρικτϋσ του κινόματοσ των οικογειτονιών ςύγουρα προϒποθϋτει πολϑ χρϐνο, διαλλακτικϐτητα και αφοςύωςη, καθώσ η βιωςιμϐτητα δεν επιτυγχϊνεται ϊμεςα (Slate, 2008). Απϐ την ϊλλη πλευρϊ, υπϊρχουν και προκλόςεισ τισ οπούεσ ϋρχεται να αντιμετωπύςει το κύνημα, και οι οπούεσ εμποδύζουν την αποδοχό των αρχών που αντιπροςωπεϑει απϐ κϊποιεσ ομϊδεσ πληθυςμοϑ. Οριςμϋνοι ςκεπτικιςτϋσ και εξωτερικού, θεωροϑν ϐτι αποτελεύ μύα μανύα τησ εποχόσ ό «μϐδα» θα μποροϑςαμε να ποϑμε, η οπούα θα εξαςθενύςει αργϊ ό γρόγορα, και η οπούα αναβιώνει την εποχό των Φύππυ τησ δεκαετύασ του 60, παραπϋμποντασ ςε εξτρεμιςτικϋσ αντιλόψεισ για τον τρϐπο ζωόσ. Παρϐλα αυτϊ, παρατηροϑμε ϐτι οι οικογειτονιϋσ αποτελοϑνται απϐ ομϊδεσ πληθυςμοϑ που οικειοθελώσ και ευςυνεύδητα επιλϋγουν να ζόςουν ςε ϋνα εναλλακτικϐ περιβϊλλον με καλϑτερεσ ςυνθόκεσ για την εξϋλιξό τουσ-οικονομικό, κοινωνικό, πνευματικό (Slate, 2008). 20

21 2.2. Σϑποι οικογειτονιών το ςυγκεκριμϋνο υποκεφϊλαιο εξετϊζουμε αναλυτικϐτερα τουσ τϑπουσ των οικογειτονιών που ςυναντώνται. Ένασ απϐ τουσ κϑριουσ μελετητϋσ του κινόματοσ των οικογειτονιών, ο Hugh Barton, ςτο βιβλύο του Sustainable communities: the potential for eco-neighbourhoods (2000), παρακινεύ πολύτεσ, ακτιβιςτϋσ και πολιτικϋσ ηγεςύεσ ςτο να κατανοόςουν ουςιαςτικϊ την ϋννοια τησ τοπικϐτητασ και να αναπτϑξουν ςτρατηγικϋσ βιωςιμϐτητασ με ςκοπϐ την αναβύωςη τησ γειτονιϊσ. Παρουςιϊζει μελϋτεσ ανϊ κατηγορύα οικογειτονιών, οι οπούεσ ϋχουν εφαρμοςτεύ ςε διϊφορα μϋρη του κϐςμου και αφοροϑν ςτισ πρακτικϋσ που ϋχουν υιοθετηθεύ με γνώμονα την αειφϐρο ανϊπτυξη. Οριςμϋνεσ μελϋτεσ βρύςκονται ακϐμα ςε πρωταρχικϐ ςτϊδιο, ό παραμϋνουν ςτϊςιμεσ. Ερευνώντασ αναλυτικϐτερα τη ςϑςταςό τουσ, ο Barton (2000) αποκαλϑπτει ϋναν εντυπωςιακϐ αριθμϐ υφιςτϊμενων οικογειτονιών. Αυτϋσ διαφοροποιοϑνται βϊςει τησ κλύμακασ, τησ τοποθεςύασ, τησ ςυγκϋντρωςησ, των λειτουργικών χαρακτηριςτικών και των πολιτικών που εφαρμϐζουν. Η παραπϊνω διαφοροπούηςη ςϑμφωνα με το ςυγγραφϋα οδηγεύ ςε μύα ευρεύα κατηγοριοπούηςη των οικογειτονιών, ςτην οπούα ςυγκαταλϋγονται η τηλε-γειτονιϊ και η οικοπϐλη. Οι ςυγκεκριμϋνεσ κατηγορύεσ αφοροϑν ςε διαφορετικϋσ κλύμακεσ ςχεδιαςμοϑ, οπϐτε δεν αποτελοϑν αντικεύμενο ανϊλυςησ ςτην παροϑςα μελϋτη. Επομϋνωσ, γύνεται παρακϊτω ςυνοπτικό περιγραφό των εξόσ τϑπων οικογειτονιών: Τπαύθριεσ οικογειτονιϋσ, οι οπούεσ εντοπύζονται ςτον αγροτικϐ χώρο Αςτικϋσ οικογειτονιϋσ, που ςυναντώνται ςε περιοχϋσ τησ πϐλησ που χρόζουν αναγϋννηςησ αναζωογϐνηςησ Προαςτιακϋσ οικογειτονιϋσ, οι οπούεσ εντοπύζονται ςτα προϊςτια των πϐλεων ϑμφωνα με τον Barton (2000: 69), τα βαςικϊ ςτοιχεύα που οδηγοϑν ςε αυτϐ το μοντϋλο κατηγοριοπούηςησ αποτελοϑν η τοποθεςύα και η κλύμακα. Σα κριτόρια επιλογόσ τοποθεςύασ/κλύμακασ διαφοροποιοϑνται ανϊλογα με το αν οι μελϋτεσ που πραγματοποιοϑνται εςτιϊζονται ςτον αγροτικϐ, αςτικϐ χώρο, ό ςτην περύμετρο του αςτικοϑ χώρου. Έτςι, διαμορφώνονται οριςμϋνα χαρακτηριςτικϊ τα οπούα αναλϑονται παρακϊτω: 21

22 την περύπτωςη των υπαύθριων οικογειτονιών (rural econeighbourhoods), παρατηρεύται μύα ϋμφαςη ςτη διαμϐρφωςη του περιβϊλλοντοσ χώρου ϐπωσ πραγματικϊ τον αντιλαμβανϐμαςτε, ο ςχεδιαςμϐσ δηλαδό εύναι πιο ελεϑθεροσ. Επιπλϋον: 1. Δύνεται ϋμφαςη ςτη μϐνιμη καλλιϋργεια, καθώσ υπϊρχει το πλεονϋκτημα τησ ϊφθονησ παραγωγικόσ γησ. 2. Δεν χαρακτηρύζονται απαραύτητα απϐ υψηλϋσ πυκνϐτητεσ πληθυςμοϑ, και δεν αντιμετωπύζουν ύδιασ φϑςησ προβλόματα και απειλϋσ με τισ αςτικϋσ ό προαςτιακϋσ οικογειτονιϋσ. Η ανθρώπινη δραςτηριϐτητα ςε αυτϋσ τισ αγροτικϋσ περιοχϋσ ϋχει χαμηλϐ αντύκτυπο ςτο περιβϊλλον και οι ϊνθρωποι εύναι περιςςϐτερο ςυμφιλιωμϋνοι τϐςο με τη φϑςη ϐςο και μεταξϑ τουσ. 3. Οριςμϋνεσ υπαύθριεσ οικογειτονιϋσ προωθοϑν την τηλεργαςύα. Έχει παρατηρηθεύ ϐτι λϐγω οικονομικών και περιβαλλοντικών ςυγκυριών, ςταδιακϊ τα πιο ςυντηρητικϊ ςτρώματα τησ κοινωνύασ καταφεϑγουν ςτισ υπαύθριεσ οικογειτονιϋσ. Για επαγγελματύεσ δηλαδό που ςυνόθωσ κατοικοϑν ςτισ πϐλεισ ό ςτα προϊςτια (επιςτόμονεσ, δϊςκαλοι, εκπαιδευτικού, μηχανικού, χειριςτϋσ υπολογιςτών, κ.ϊ.), και οι οπούοι δεν Εικϐνα 1: Τπαύθρια οικογειτονιϊ ςτη ρι Λϊνκα, Ινδύα. Πηγό: ome-garden/green-glossary- Εικϐνα 2: Σο πολεοδομικϐ χϋδιο τησ υπαύθριασ οικογειτονιϊσ Auroville, 1968, Ινδύα. Πηγό: Google Earth 22

23 μετϋφεραν την εργαςύα ςτο ςπύτι τουσ (τηλεργαςύα), οι υπαύθριεσ οικογειτονιϋσ αποτελοϑν μια λϑςη ϐπωσ τα προϊςτια (Μεςςύνασ, 2008). 4. Τπϊρχει μεγϊλη κοινωνικό ςυνοχό η οπούα παρϋχει την αύςθηςη τησ κοινϐτητασ. Σο ςυγκεκριμϋνο ςτοιχεύο διαφαύνεται και ςτην περύπτωςη των αςτικών και προαςτιακών οικογειτονιών αλλϊ ςε μικρϐτερο βαθμϐ. Η κοινωνικό ςυνοχό μεταφρϊζεται ςε υπηρεςύεσ, ϐπωσ εβδομαδιαύα παροχό βιολογικών προώϐντων, αλληλοϒποςτόριξη ςτη διατόρηςη κοινών αγροκτημϊτων για καλλιϋργεια λαχανικών και φροϑτων, αλληλοβοόθεια ςτην ανϋγερςη κατοικιών (ειδικϊ ϐταν χρηςιμοποιοϑνται εναλλακτικϊ υλικϊ ϐπωσ αχυρϐμπαλεσ ό λαςπϐτουβλα), ςε προςωρινϐ δανειςμϐ εργαλεύων και εξοπλιςμοϑ, κοινϊ πλυντόρια ροϑχων, κοινό χρόςη μϋςων μεταφορϊσ, κοινό εςτύαςη ςε τακτϊ διαςτόματα κ.ϊ. (Μεςςύνασ, 2008; Barton, 2000). Εικόνα 3: Η υπαίθρια οικογειτονιά ςτο Fidhorn, Σκωτία Πηγό: τα πλαύςια του αςτικοϑ χώρου τώρα, οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ (urban eco-neighbourhoods) ςτοχεϑουν ςτη δημιουργύα ενϐσ μοντϋλου αειφϐρου ανϊπτυξησ που να προςαρμϐζεται ςτο προςωπικϐ πολιτιςμικϐ, οικολογικϐ και οικονομικϐ τουσ πλαύςιο (Κυβϋλου, 2008). Έτςι, ανϊλογα με τισ ανϊγκεσ κϊθε γειτονιϊσ τύθενται ςτϐχοι για την βιώςιμη αναςϑςταςό ό αναζωογϐνηςό τησ (αναλυτικϐτερα βλ. κεφϊλαιο 3). υγκεκριμϋνα, οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ (Δύκτυο ΜΕΟΓΕΙΟ SOS, 2010; Ιδύα επεξεργαςύα): 1. Δημιουργοϑνται με ςκοπϐ την αναζωογϐνηςη (κοινωνικό, οικονομικό, περιβαλλοντικό) των αςτικών κϋντρων, που 23

24 Εικόνα 4: Το ςχζδιο τησ πρώτησ περιοχήσ ομοςτζγαςησ(αςτικήσ οικογειτονιάσ), Sættedammen 1972, Δανία. Πηγό: αντιμετωπύζουν προβλόματα ςτο δομημϋνο και φυςικϐ περιβϊλλον, ςτην κυκλοφορύα και ςτην ποιϐτητα ζωόσ που προςφϋρεται ςτουσ πολύτεσ. 2. Αποτελοϑν καινοτϐμεσ περιοχϋσ υψηλόσ ςχετικϊ πληθυςμιακόσ πυκνϐτητασ οι οπούεσ ςυνδυϊζονται με ευρϑτατα δύκτυα μεταφορών και επικοινωνιών. 3. ημειώνουν μικρϐ οικολογικϐ αποτϑπωμα και μποροϑν να ςυμβϊλουν θετικϊ ςτο περιβαλλοντικϐ ιςοζϑγιο τησ πϐλησ με την ελαχιςτοπούηςη τησ κατανϊλωςησ ενϋργειασ, την μεύωςη τησ χρόςησ του αυτοκινότου, την ελϊττωςη των απορριμμϊτων. 4. Παρϋχουν ϋνα υψηλϐ επύπεδο ζωόσ και ενθαρρϑνουν την κοινωνικό ςυμμετοχό και την πνευματικό ανϊπτυξη των κατούκων. 5. Δεν υπϊρχει η δυνατϐτητα καλλιϋργειασ ςε μεγϊλη κλύμακα ϐπωσ ςτισ υπαύθριεσ οικογειτονιϋσ, ωςτϐςο κϊποιεσ εκτϊςεισ διατύθενται για την ςυγκεκριμϋνη δραςτηριϐτητα. Όςο αφορϊ ςτισ προαςτιακϋσ οικογειτονιϋσ, αυτϋσ μελετώνται ϐπωσ και οι αςτικϋσ καθώσ εντϊςςονται ςτα πλαύςια του αςτικοϑ χώρου, αποτελοϑν ςυνϋχεια του αςτικοϑ ιςτοϑ και εμφανύζουν παρϐμοια χαρακτηριςτικϊ με αυτϊ των αςτικών οικογειτονιών. 24

25 Οι τρεισ τϑποι οικογειτονιών μεταφρϊζουν χωρικϊ την ϋννοια τησ βιώςιμησ κοινϐτητασ. Αξύζει να αναφερθεύ η ορολογύα που αποδύδει ςτην «βιώςιμη κοινϐτητα» ο Gilman ςτο ϊρθρο του «The Eco-village Challenge» (1991: 10). Σονύζει ϐτι μια βιώςιμη κοινϐτητα περιλαμβϊνει τισ οικογειτονιϋσ, καθώσ και δύκτυα οικογειτονιών, που εύναι ωςτϐςο ανθρώπινησ κλύμακασ ςτα ςυςτατικϊ τουσ, διαφοροποιημϋνα μεταξϑ τουσ και αρμονικϊ ενςωματωμϋνα ςτο φυςικϐ περιβϊλλον. Απϐ αυτό την ϊποψη, η οικογειτονιϊ αποτελεύ μια διακριτό χωρικό ενϐτητα, εύτε λαμβϊνει τη μορφό ενϐσ αγροτικοϑ χωριοϑ εύτε μιασ αςτικόσ/προαςτιακόσ γειτονιϊσ. τηριζϐμενοι ςτην ϊποψό του, μια πϐλη δεν θα μποροϑςε να αποτελεύ μια οικογειτονιϊ, αλλϊ μια πϐλη αποτελοϑμενη απϐ οικογειτονιϋσ θα μποροϑςε να εύναι βιώςιμη κοινϐτητα, και κατ επϋκταςη να αποτελϋςει βιώςιμη πϐλη.

26 Παρϊ την ποικιλομορφύα των οικογειτονιών ανϊ τον κϐςμο, κοινϐ τουσ γνώριςμα αποτελεύ η ϋντονη περιβαλλοντικό ςυνεύδηςη που χαρακτηρύζει τουσ ανθρώπουσ μϋςα ςε αυτϋσ, καθώσ και η ςυλλογικό ενεργοπούηςη των κατούκων για ϋναν υγιό και εναλλακτικϐ τρϐπο ζωόσ. 26

27 3. Η Αςτικό οικογειτονιϊ 27

28 3.1. Η πϐλη και η αςτικό οικογειτονιϊ μϋςα ςτη φϑςη Ο τρϐποσ με τον οπούο οι πϐλεισ προςαρμϐζονται ςτο περιβϊλλον και το τροποποιοϑν, ϐλεσ οι διεργαςύεσ που πραγματοποιοϑνται για την λειτουργύα και την επύτευξη των διϊφορων μορφών οργϊνωςόσ τησ, τισ αποδύδουν ϐμοια χαρακτηριςτικϊ με αυτϊ των ζωντανών οργανιςμών (Ευθυμιϐπουλοσ, 2000: ςελ. 102). Ο Κϋβιν Λυντσ (1981), ςτο βιβλύο του Good City Form προβϊλλει την επύδραςη τησ βιολογύασ ςτην πϐλη, παρομοιϊζοντασ την πϐλη με ϋνα ζωντανϐ οργανιςμϐ: οι δρϐμοι ςυνιςτοϑν τισ αρτηρύεσ, τα ϊλςη τουσ πνεϑμονεσ, το κϋντρο πϐλησ την καρδιϊ και τα κτύρια επιχειρόςεων τον εγκϋφαλο (Μπεριϊτοσ, 2000). Εϊν οι πϐλεισ ςόμερα επρϐκειτο να εξυπηρετόςουν ϋναν επαναςτατικϐ και περιβαλλοντικϊ υγιό ςκοπϐ (αυτϐν τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ), εύναι απαραύτητο οι δραςτηριϐτητεσ μϋςα ςε αυτϋσ να ενιςχϑουν την αυτϊρκειϊ τουσ, να εύναι αρμονικϋσ και αμετϊβλητεσ, ϐπωσ και των φυςικών οικοςυςτημϊτων. Η αρμονύα ςτην ςχϋςη τησ πϐλησ και τησ φϑςησ μϋςα ςε αυτόν, ςτηρύζεται τϐςο ςτον τρϐπο που χτύζουμε την πϐλη ϐςο και ςτον τρϐπο με τον οπούο λειτουργεύ. υνεπώσ, εϊν ςχεδιαςτεύ και λειτουργεύ ορθϊ, η ύδια μπορεύ να αποτελϋςει ϊριςτο εργαλεύο για την αρμονικό ςυνϋνωςη του ανθρώπινου και του φυςικοϑ «οικοςυςτόματοσ» (Register, 2006). Έτςι, η δημιουργύα μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ, χρηςιμοποιώντασ ωσ εργαλεύο τουσ χώρουσ ζωόσ, μπορεύ να ςυμβϊλλει ςτον επαναπροςδιοριςμϐ τησ ςχϋςησ του ανθρώπου με τη φϑςη διαμορφώνοντασ εκ νϋου τϐςο τη φυςικό μορφό τησ πϐλησ ϐςο και τη διαχεύριςη των ζωτικών λειτουργιών τησ. Δεν θα επιχειρόςει να κυριαρχόςει το περιβϊλλον τησ αλλϊ θα γύνει προςεκτικϊ ϋνα αναπϐςπαςτο τμόμα του οικοςυςτόματοσ του και θα δώςει ανϊςα ζωόσ ςτην πϐλη Σο οικολογικϐ αποτϑπωμα των πϐλεων Μια αςτικό γειτονιϊ μπορεύ να χαρακτηριςτεύ ςϑμφωνα με τισ περιβαλλοντικϋσ τησ επιδϐςεισ. Αυτϐ επιτυγχϊνεται με τη χρόςη ενϐσ απϐ τουσ δεύκτεσ αςτικοϑ περιβϊλλοντοσ, τον δεύκτη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ. Με τον ϐρο «οικολογικϐ αποτϑπωμα» εκφρϊζεται ο βαθμϐσ ςτον οπούο τα ανθρώπινα εύδη καταναλώνουν τουσ πϐρουσ τησ γησ, ςε εκτϊρια παραγωγικόσ γησ (Riddlestone και Simmons, 2008). ε παγκϐςμιο επύπεδο, το μϋςο οικολογικϐ αποτϑπωμα φτϊνει ςόμερα τα 2,2 εκτϊρια κατϊ κεφαλόν, ενώ δεν θα ϋπρεπε να υπερβαύνει τα 1,8 εκτϊρια 28

29 προκειμϋνου να παραμεύνει εντϐσ των ορύων τησ βιολογικόσ ικανϐτητασ τησ γησ. Σο οικολογικϐ αποτϑπωμα των πϐλεων ορύζεται ςϑμφωνα με τον Rees (1997:305), ωσ «η ςυνολικό επιφϊνεια παραγωγικόσ γησ και ποςϐτητασ νεροϑ η οπούα απαιτεύται ςε διαρκό βϊςη, προκειμϋνου να παραχθοϑν οι πϐροι που ϋχουν καταναλωθεύ και να αφομοιωθοϑν τα απϐβλητα τα οπούα ϋχουν προϋλθει απϐ ϋναν πληθυςμϐ, οπουδόποτε και αν βρύςκεται αυτό η περιοχό ςτη γη». Σο οικολογικϐ αποτϑπωμα απεικονύζει την επύδραςη των πϐλεων ςτο περιβϊλλον (Hall, 2005). την περύπτωςη τησ αςτικόσ γειτονιϊσ, ϐταν αυτό εμφανύζει μικρϐ οικολογικϐ αποτϑπωμα, ςημαύνει ϐτι η λειτουργύα των διαφϐρων δραςτηριοτότων και οι ϊνθρωποι μϋςα ςε αυτόν δεν επιβαρϑνουν το περιβϊλλον τησ πϐλησ, και ϐτι ςυμβαδύζει με τα πρϐτυπα που μποροϑν να την χαρακτηρύςουν βιώςιμη. Οπϐτε μπορεύ να χαρακτηριςτεύ ωσ αςτικό οικογειτονιϊ. Επομϋνωσ, ςυμπεραύνουμε ϐτι ο δεύκτησ του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ αποτελεύ χρόςιμο δεύκτη που μπορεύ να φανερώςει την επύδραςη των αςτικών οικογειτονιών ςτο περιβϊλλον τησ πϐλησ. Και με αυτϐν το τρϐπο, βλϋπουμε ϐτι μια αςτικό περιοχό δεν χαρακτηρύζεται μϐνο απϐ την ιςτορύα, τον πληθυςμϐ, ό την επιςκεψιμϐτητϊ τησ, αλλϊ μπορεύ να κατανοηθεύ μϋςα απϐ την «εικόνα τησ περιβαλλοντολογικόσ απόδοςόσ τησ» (Κυβϋλου, 2008). το παρακϊτω διϊγραμμα παρουςιϊζονται απϐ το 1961 ϋωσ το 2000, τα επύπεδα οικολογικοϑ αποτυπώματοσ παγκϐςμια και ανϊ τομϋα (ενϋργεια, δομημϋνο ϋδαφοσ, εκπομπϋσ διοξειδύου του ϊνθρακα, περιοχϋσ αλιεύασ, δϊςη, βοςκϐτοποι, καλλιεργοϑμενεσ εκτϊςεισ). Διϊγραμμα 1: Παγκϐςμιο Οικολογικϐ αποτϑπωμα ανϊ τομϋα, Πηγό: Riddlestone και Simmons,

30 Παρατηροϑμε ϐτι οι εκπομπϋσ διοξειδύου του ϊνθρακα, που αποτελοϑν ςημαντικϐ μϋροσ του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ, ϋχουν αυξηθεύ τρομακτικϊ με την πϊροδο των χρϐνων. Η μεύωςη των εκπομπών διοξειδύου του ϊνθρακα και του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ δεν εύναι απαραύτητη μϐνο για την προςταςύα του περιβϊλλοντοσ και τησ πϐλησ. Αφορϊ ςτην προςαρμογό ϐλων των πολιτών κϊθε χώρασ, ςε ϋναν κϐςμο ϐπου ο αυξανϐμενοσ πληθυςμϐσ και η υπϋρμετρη κατανϊλωςη οδηγοϑν ςε υψηλϐτερεσ απαιτόςεισ για πϐρουσ (Riddlestone και Simmons, 2008). Ο δεύκτησ του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ πρϋπει να αποτελεύ επύςημο δεύκτη βιωςιμϐτητασ για κϊθε χώρα, αναπτυγμϋνη και αναπτυςςϐμενη. Μπορεύ να αποτελϋςει εργαλεύο του αςτικοϑ ςχεδιαςμοϑ, επομϋνωσ και του ςχεδιαςμοϑ των αςτικών οικογειτονιών. Για παρϊδειγμα, ςτη Βραζιλύα ϋχει χρηςιμοποιηθεύ ωσ εργαλεύο αςτικοϑ ςχεδιαςμοϑ και για τον προςδιοριςμϐ των επιδρϊςεων εξϊπλωςησ τησ μεςαύασ τϊξησ. το Εκουαδϐρ και το Περοϑ πραγματοποιοϑνται ειδικϋσ μελϋτεσ με ςκοπϐ την κατανϐηςη του κϋρδουσ που θα αποφϋρει η υιοθϋτηςη ενϐσ τϋτοιου βιώςιμου δεύκτη, ενώ προωθεύται η αξιοπούηςό του απϐ τα εκπαιδευτικϊ ιδρϑματα παγκοςμύωσ (Wackernagel και Burns, 2008). Η εφαρμογό ςχεδύων ϐπωσ οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ϋχει δεύξει ϐτι μποροϑν να ευνοόςουν το περιβϊλλον των αςτικών κϋντρων, και ϐτι ςυμβϊλλουν ςτην ελϊττωςη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ (βλ. κεφ.4). Η υπαύθρια οικογειτονιϊ Fidhorn ςτη κωτύα ϋχει καταφϋρει να καταγρϊψει το μικρϐτερο οικολογικϐ αποτϑπωμα παγκοςμύωσ, περύπου δηλαδό το μιςϐ ςε ςχϋςη με το μϋςο ϐρο τησ Μ. Βρετανύασ. Αυτϐ ςημαύνει ϐτι ϋνασ μϋςοσ κϊτοικοσ τησ κοινϐτητασ καταναλώνει 50% λιγϐτερουσ πϐρουσ και παρϊγει 50% λιγϐτερα απορρύμματα ςε ςχϋςη με το μϋςο Βρετανϐ (Αβροϑςιν, 2007). τισ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ εύναι ςαφώσ δυςκολϐτερο να επιτευχθεύ το μικρϐτερο οικολογικϐ αποτϑπωμα. Εϊν ϐμωσ, επιτευχθεύ, τϐτε μποροϑμε να ελπύζουμε για μια πραγματικό αςτικό αναβύωςη που θα ϋχει ξεπερϊςει την κλύμακα τησ γειτονιϊσ Ο ςχεδιαςμϐσ ςε επύπεδο γειτονιϊσ Η ιδϋα του προγραμματιςμοϑ-ςχεδιαςμοϑ τησ γειτονιϊσ εμφανύςτηκε ςτο προςκόνιο το 1920, ϐταν ο Αμερικανϐσ κοινωνιολϐγοσ Perry Clarence πρϐτεινε τον διαχωριςμϐ τησ πϐλησ ςε διακριτϋσ χωρικϋσ μονϊδεσ. Κϊθε μύα απϐ αυτϋσ περιλαμβϊνει κοινοτικϋσ εγκαταςτϊςεισ, ϐπωσ μαγαζιϊ, ςχολεύα, εκκληςύα, πϊρκο γειτονιϊσ, κ.ϊ., οι οπούεσ τοποθετοϑνται ςτο κϋντρο τησ 30

31 γειτονιϊσ για να διευκολϑνουν την πρϐςβαςη των κατούκων τησ, και λειτουργοϑν ωσ «κοινωνικό εςτύα» ϐπου προωθεύται η ςυνϊντηςη, η επικοινωνύα, η ανταλλαγό ιδεών και η προώθηςη τησ πνευματικϐτητασ. Έτςι, ο Clarence (1939) οραματύςτηκε μια γειτονιϊ που θα λειτουργοϑςε ωσ μια ανεξϊρτητη μονϊδα, ςτην οπούα ενθαρρϑνεται η κοινωνικϐτητα και η αύςθηςη τησ τοπικόσ κοινϐτητασ (Taylor, 2000: 22). Όλα τα παραπϊνω χαρακτηριςτικϊ, αν και πλϋον ϋχουν αλλοιωθεύ ςε αρκετϐ βαθμϐ, μποροϑν να αναδειχθοϑν ςόμερα μϋςω του βιώςιμου ςχεδιαςμοϑ ςε επύπεδο γειτονιϊσ ο οπούοσ προςφϋρει λϑςεισ ςτα προβλόματα τησ ύδιασ τησ γειτονιϊσ και την αναβαθμύζει, ενώ παρϊλληλα παρϋχει το απαραύτητο πλαύςιο για τη βιωςιμϐτητα ςε μεγαλϑτερη κλύμακα (Hall, 2005: 237). Ομούωσ ςτην περύπτωςη τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ, δημιουργεύται ανϊπτυξη και ςτα ευρϑτερα επύπεδα ςχεδιαςμοϑ. Προςφϋρεται μϋςω αυτόσ το μϋςο υιοθϋτηςησ ενϐσ εναλλακτικοϑ τρϐπου ζωόσ, ςτα πλαύςια του οπούου υπϊρχουν τα θεμϋλια για την ενςωμϊτωςη (και ςε ατομικϐ επύπεδο) μιασ περιςςϐτερο «τοπικόσ νοοτροπύασ» (Taylor, 2000: ςελ.20) και ανϊπτυξησ που προϋρχεται απϐ τη καρδιϊ των γειτονιών. Οι κϊτοικοι μιασ περιοχόσ-γειτονιϊσ-πολεοδομικόσ ενϐτητασ ϋχουν τη δυνατϐτητα λοιπϐν να εργϊζονται, να ξεκουρϊζονται, να μορφώνονται και να διαςκεδϊζουν ςτα ϐρια του χώρου διαβύωςόσ τουσ, ϐπου διαμορφώνεται ϋνα ελκυςτικϐ περιβϊλλον. Ωσ αποτϋλεςμα, δεν υφύςταται κατανϊλωςη μη ανανεώςιμων πϐρων, μειώνονται οι μετακινόςεισ, κυρύωσ με Ι.Φ., και παρϊλληλα ενθαρρϑνονται οι μετακινόςεισ με ανθρώπινη ενϋργεια (ποδόλατο, περπϊτημα) οι οπούεσ εύναι ιδανικϋσ για μικρϋσ αποςτϊςεισ και μποροϑν να ςυνδυαςτοϑν εϑκολα με τα μϋςα μαζικόσ μεταφορϊσ (Barton, 2000; Ανδρικοποϑλου κ.α., 2007). Παρατηροϑμε επομϋνωσ πϐςο ςημαντικϐσ καθύςταται ο ςχεδιαςμϐσ του χώρου και η αλληλεπύδραςη των δραςτηριοτότων των οικιςτών μιασ γειτονιϊσ, για την διατόρηςη τησ ταυτϐτητασ και τησ ποιϐτητασ μϋςα ςε αυτό. ϑμφωνα με τουσ Valdieu και Outrequin (2003: 10), ερευνητϋσ του προγρϊμματοσ HQ2ER για την βιώςιμη αναγϋννηςη των γειτονιών 6, ςτο επύπεδο τησ γειτονιϊσ απαντώνται χαρακτηριςτικϊ που διευκολϑνουν την ανϊπτυξη βιώςιμων μορφών κατούκηςησ, και ςτην περύπτωςό μασ, των αςτικών οικογειτονιών. υγκεκριμϋνα: 1. προϊγεται η ςυνεργαςύα μεταξϑ των εμπλεκομϋνων φορϋων 6 Σο HQE2R εύναι ϋνα ερευνητικϐ ϋργο που εν μϋρει χρηματοδοτεύται ςτο πλαύςιο του ευρωπαώκοϑ προγρϊμματοσ «Ενϋργεια, Περιβϊλλον και Βιώςιμη Ανϊπτυξη» και ςυγκαταλϋγεται ςτην Κεντρικό Δρϊςη 4: «City of Tomorrow & Cultural Heritage» (πϋμπτο πρϐγραμμα δρϊςησ τησ ΕΕ). 31

32 2. υπϊρχει μακροχρϐνιοσ ςχεδιαςμϐσ, ο οπούοσ ξεπερνϊ προϒπολογιςμοϑσ και μικροκομματικϊ ςυμφϋροντα 3. ενιςχϑεται η ενεργό ςυμμετοχό των πολιτών 4. θϋτονται απϐ τουσ ύδιουσ τουσ κϊτοικουσ τησ γειτονιϊσ τα κριτόρια για την αξιολϐγηςη ενϐσ ςχεδύου που αφορϊ τον χώρο διαβύωςόσ τουσ. ε γενικϋσ γραμμϋσ, ο ςχεδιαςμϐσ μιασ αςτικόσ γειτονιϊσ, οφεύλει να λαμβϊνει υπϐψη την παγκϐςμια οικολογύα, τα κοινωνικϊ, οικονομικϊ και περιβαλλοντικϊ ζητόματα, καθώσ και τισ τοπικϋσ πολιτικϋσ που εφαρμϐζονται ςε κϊθε περιοχό. Απαιτεύται κατανϐηςη των ςχϋςεων ανϊμεςα ςτουσ πολύτεσ, τισ υπηρεςύεσ, τισ πολιτικϋσ των μεταφορών, τησ παραγωγόσ τησ ενϋργειασ και των ςυνολικών επιπτώςεων τϐςο ςτο τοπικϐ περιβϊλλον, ϐςο και ςτην ευρϑτερη γεωγραφικό κλύμακα (Μουχτϊρογλου, 2008). Η γειτονιϊ εύναι το μεύγμα απϐ ανθρώπουσ και κτύρια, μύα κοινωνικό ομϊδα που ςυνυπϊρχει χωρικϊ. Η αςτικό οικογειτονιϊ εύναι αρκετϊ διαφορετικό κοινωνικϊ και χωρικϊ ςε οριςμϋνεσ περιπτώςεισ απϐ την παραδοςιακό γειτονιϊ, και ενςωματώνει την τεχνολογικό εξϋλιξη ςτον ςχεδιαςμϐ τησ. Πρϐκειται για μια καινοτϐμο χωρικό ενϐτητα που μπορεύ ςταδιακϊ να αλλϊξει τη «φϑςη» των πϐλεων. Η κατανϐηςη αυτόσ τησ αλλαγόσ ςτη «φϑςη» των πϐλεων διευκολϑνεται απϐ τη μϋτρηςη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ ϐπωσ αναφϋραμε εξαρχόσ, αλλϊ και μϋςω τησ χρόςησ ϊλλων δεικτών για το αςτικϐ περιβϊλλον ϐπωσ (Καραβαςύλη, 2008): Ικανοπούηςη πολιτών απϐ την τοπικό κοινϐτητα Σοπικό κινητικϐτητα και μεταφορϊ επιβατών Διαθεςιμϐτητα τοπικών δημϐςιων χώρων ελεϑθερησ πρϐςβαςησ και υπηρεςιών Ποιϐτητα του τοπικοϑ ατμοςφαιρικοϑ αϋρα Μετακινόςεισ των παιδιών προσ και απϐ το ςχολεύο Αειφϐροσ διούκηςη των τοπικών αρχών και των τοπικών επιχειρόςεων Ηχορϑπανςη Αειφϐρεσ χρόςεισ γησ Προώϐντα που προϊγουν την αειφορύα Οι παραπϊνω αςτικού δεύκτεσ διευκολϑνουν την παρακολοϑθηςη των αςτικών περιοχών και των τϊςεων που αυτϋσ εμφανύζουν με την πϊροδο του χρϐνου. Επιπλϋον, μϋςω τησ χρόςησ τουσ εύναι δυνατό η αξιολϐγηςη των πρωτοβουλιών που λαμβϊνονται απϐ δημϐςιουσ ό ιδιωτικοϑσ φορεύσ, οι οπούεσ ςτοχεϑουν ςτην εγκαθύδρυςη ενϐσ υγιοϑσ και υψηλόσ ποιϐτητασ αςτικοϑ περιβϊλλοντοσ (Καραβαςύλη, 2008). 32

33 το ςχεδιαςμϐ των αςτικών οικογειτονιών παρουςιϊζονται ςημαντικϊ θϋματα διευθϋτηςησ, ϐπωσ: η ποιϐτητα του δομημϋνου και ατμοςφαιρικοϑ περιβϊλλοντοσ, η ςυχνϐτητα χρόςησ των τοπικών δραςτηριοτότων, το επύπεδο και η ιςϐτητα πρϐςβαςησ ςε αυτϋσ, η υγεύα και η αςφϊλεια που παρϋχεται ςε κϊθε γειτονιϊ, καθώσ και ο τρϐποσ μετακύνηςησ (Barton, 2000). Αυτϊ τα ςτοιχεύα ςυνδϋονται ϊμεςα με τη ςυμπεριφορϊ των κατούκων απϋναντι ςτον χώρο τουσ, και με τον τρϐπο με τον οπούο τον αξιοποιοϑν και τον διαμορφώνουν. Και αυτϐ αποτυπώνεται ςτην πορεύα εξϋλιξησ μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ. Σο ςύγουρο εύναι ϐτι δεν μπορεύ να υπϊρξει αςτικό οικογειτονιϊ, εφϐςον δεν ϋχουν ενεργοποιηθεύ τοπικϋσ δυνϊμεισ και πολύτεσ, και εϊν δεν ϋχει ληφθεύ υπϐψη η ανϊγκη και των μελλοντικών γενεών για ποιϐτητα ζωόσ (Μουχτϊρογλου, 2008). Γι αυτϐ, κϊθε αςτικό οικογειτονιϊ οφεύλει να δύνει προτεραιϐτητα ςε τϋςςερα βαςικϊ ςτοιχεύα: ςτην αειφϐρο αςτικό διαχεύριςη, ςτισ αειφϐρεσ αςτικϋσ μεταφορϋσ, ςτην αειφϐρο δϐμηςη, και ςτον αειφϐρο πολεοδομικϐ ςχεδιαςμϐ (ΕΕΚ, 2004), εϊν επιθυμεύ να αποτελϋςει μια καλό πρακτικό για το αςτικϐ περιβϊλλον. 33

34 3.4. τϐχοι και χαρακτηριςτικϊ των αςτικών οικογειτονιών Κεντρικού ςτϐχοι των αςτικών οικογειτονιών εύναι: 1. Να αποτελϋςουν παρϊδειγμα και ςυςτατικϐ αειφορύασ των πϐλεων, καθώσ το περιβϊλλον μϋςα ςε αυτϋσ εύναι βεβαρυμϋνο. 2. Να παρϊγονται μϋςα ςτον ύδιο τον οικιςμϐ τα αγαθϊ που εύναι απαραύτητα για την ανθρώπινη διαβύωςη, ϊρα μιλϊμε για μια αυτϊρκη γειτονιϊ. 3. Να προφϋρεται ςτουσ πολύτεσ ϋνασ τϐποσ διαβύωςησ με ανθρωποκεντρικϐ χαρακτόρα. Αναλυτικϐτερα οι ςτϐχοι που τύθενται ςε μια αςτικό οικογειτονιϊ παρουςιϊζονται ςτον παρακϊτω πύνακα. 34

35 Πύνακασ 2: Οι τϐχοι των αςτικών οικογειτονιών Πηγό: Barton, 2000; ιδύα επεξεργαςύα 35

36 Κϊθε αςτικό οικογειτονιϊ αντλεύ ϋμπνευςη απϐ τισ οικολογικϋσ, κοινωνικϋσ, οικονομικϋσ και πνευματικϋσ επιδιώξεισ τησ και διαμορφώνει ςταδιακϊ τα χαρακτηριςτικϊ που την αναδεικνϑουν. Έτςι, ςϑμφωνα με τον πύνακα 3 μποροϑμε να αναφϋρουμε τα εξόσ: Πύνακασ 3: Σα Φαρακτηριςτικϊ των αςτικών οικογειτονιών Οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ μποροϑν να δημιουργηθοϑν απϐ την αρχό ςε κενϋσ ιδιοκτηςύεσ ό ςε εγκαταλελειμμϋνεσ και υποβαθμιςμϋνεσ εκτϊςεισ τησ πϐλησ (ςτρατιωτικϋσ εκτϊςεισ, βιομηχανικϋσ περιοχϋσ κ.ϊ.). Για την λειτουργύα τουσ χρηςιμοποιοϑνται ολοκληρωμϋνα ςυςτόματα ςχεδιαςμοϑ και παρακολοϑθηςησ. Εύναι περιοχϋσ υψηλόσ ςχετικϊ πυκνϐτητασ, παρουςιϊζουν χαμηλϐ δεύκτη καταναλωτικών αναγκών και περιβαλλοντικών επιπτώςεων (εμφανύζουν μικρϐ οικολογικϐ αποτϑπωμα), και ςυγχρϐνωσ αντιπροςωπεϑουν οικιςτικϊ πρϐτυπα με ιδιαύτερα ικανοποιητικϋσ ςυνθόκεσ για την ανθρώπινη διαβύωςη μϋςα ςτην πϐλη. Μια αςτικό οικογειτονιϊ μπορεύ να αποτελεύται απϐ μια ομϊδα κατοικιών ό διαμεριςμϊτων, απϐ ομϊδεσ κτιριακών εγκαταςτϊςεων ϐπου πραγματοποιεύται κοινό διαβύωςη (co-housing developments) (π.χ. BedZEd - Λονδύνο, βλ. κεφ. 4), ό ακϐμα και απϐ μια πολεοδομικό ενϐτητα, που ορύζεται και ωσ γειτονιϊ (π.χ. Augustenborg-ουηδύα, βλ. κεφ.4). Εύναι δυνατό η κοινό διαβύωςη/ομο-ςτϋγαςη, υπϊρχει απϐ κοινοϑ διαχεύριςη των λειτουργιών τησ, εϑκολη πρϐςβαςη ςτισ δημϐςιεσ μεταφορϋσ, και επιπλϋον οι αποςτϊςεισ μεταξϑ των διϊφορων υπηρεςιών εύναι πολϑ μικρϋσ. Οι κατοικύεσ εύναι δυνατϐ να μεταςκευϊζονται για να εύναι ενεργειακϊ αυτϐνομεσ. Δεν υπϊρχει η δυνατϐτητα καλλιϋργειασ ςε μεγϊλη κλύμακα ϐπωσ ςτισ υπαύθριεσ οικογειτονιϋσ, ωςτϐςο κϊποιεσ εκτϊςεισ διατύθενται για την ςυγκεκριμϋνη δραςτηριϐτητα. το πλαύςιο του οικολογικοϑ ςχεδιαςμοϑ που τισ χαρακτηρύζει, επιδιώκουν την ϋνταξη τεχνολογιών εξειδικευμϋνων να υπηρετοϑν διαδικαςύεσ ςυλλογικόσ δρϊςησ. Σα μϋλη μοιρϊζονται κοινϋσ οικολογικϋσ, κοινωνικϋσ και πνευματικϋσ αξύεσ, και ϋχουν ςυνειδητϋσ θϋςεισ ςε ςχϋςη με την υπερκατανϊλωςη αγαθών, τη διατροφικό και ενεργειακό αυτονομύα, την τοπικϐτητα και την παγκοςμιϐτητα, τον ςεβαςμϐ και την προςταςύα του περιβϊλλοντοσ. Πηγό: ιδύα επεξεργαςύα ; Μεςςύνασ,

37 3.5. Οργανωτικό ςϑνθεςη των αςτικών οικογειτονιών Αρχϋσ οργϊνωςησ Για να μπορεύ να χαρακτηριςτεύ μια αςτικό γειτονιϊ ωσ αςτικό οικογειτονιϊ, οφεύλει να πλαιςιώνεται απϐ ςυγκεκριμϋνεσ αρχϋσ οργϊνωςησ και να δύνει ϋμφαςη (Barton, 2000;Καραβαςύλη, 2008): την ετερογενό κοινωνικό ςϑνθεςη του πληθυςμοϑ, και κυρύωσ ςτισ ανϊγκεσ των παιδιών, των ηλικιωμϋνων και των ομϊδων με χαμηλϊ ειςοδόματα. τισ ύςεσ ευκαιρύεσ και ςτην ιςϐτιμη πρϐςβαςη των πολιτών ςτην εργαςύα και ςτισ υπηρεςύεσ, με τρϐπο ώςτε να επιτυγχϊνεται η ολοκληρωμϋνη ςυμμετοχό τουσ ςτην κοινωνύα. την ποικιλομορφύα των χρόςεων γησ (κατοικύα, εργαςύα, αναψυχό, πολιτιςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ, κ.ϊ.), ώςτε να προβϊλλεται μια ςυμπαγόσ και ορθϊ ςχεδιαςμϋνη αςτικό δομό. τη δημιουργύα μιασ «ςφαύρασ επιρροόσ» που θα περιλαμβϊνει π.χ. δύκτυα πεζοδρϐμων, με ςκοπϐ να διευκολϑνει την «υγιό» μετακύνηςη και να παρϋχει ϋνα ελκυςτικϐ περιβϊλλον ανθρώπινησ κλύμακασ, καθώσ και χώρουσ πραςύνου, χωρύσ να υπερβαύνεται η φϋρουςα ικανϐτητα των φυςικών οικοςυςτημϊτων τησ περιοχόσ. τη δημιουργύα δικτϑων «βιώςιμησ μετακύνηςησ» μϋςα ςτη γειτονιϊ, τα οπούα θα ςυνδϋονται και με την υπϐλοιπη πϐλη, αποθαρρϑνοντασ ϋτςι τη χρόςη αυτοκινότων. τη χρόςη ανανεώςιμων πηγών ενϋργειασ και αποδοτικϐτερων ςυςτημϊτων διαχεύριςησ. την αποτελεςματικό χρόςη των πϐρων και ςτην ελϊττωςη των αχρηςιμοπούητων προώϐντων μϋςα απϐ μια διαδικαςύα κλειςτών κϑκλων. την προβολό τησ «τοπικόσ ταυτϐτητασ», μϋςω τησ αρχιτεκτονικόσ που θα διατηρεύ το παρελθϐν ςτο παρϐν και θα αντικατοπτρύζει τισ αξύεσ τησ τοπικόσ κοινϐτητασ. την ενεργϐ και ςυχνό ςυμμετοχό ϐλων των τμημϊτων του πληθυςμοϑ ςτον προγραμματιςμϐ και ςχεδιαςμϐ τησ περιοχόσ. τισ αναπτυξιακϋσ αρχϋσ, οι οπούεσ οφεύλουν να ςυμβαδύζουν με τα οικολογικϊ πρϐτυπα. 37

38 Παρατηροϑμε ϐτι οι αρχϋσ οργϊνωςησ 7 που εφαρμϐζει μια αςτικό οικογειτονιϊ αντανακλοϑν την ςχϋςη που διαμορφώνεται απϐ την αλληλεπύδραςη μεταξϑ οικονομύασ, κοινωνύασ, περιβϊλλοντοσ και διακυβϋρνηςησ. Εφϐςον η ςχϋςη αυτό εύναι ιςορροπημϋνη και δημιουργικό, οδηγεύ ςτην βιώςιμη ανϊπτυξη των πϐλεων μϋςω τησ βιώςιμησ αναβύωςησ των ύδιων των γειτονιών τουσ. Έτςι, ιςοςταθμύζεται και η επύδραςη τησ πϐλησ τϐςο ςτο φυςικϐ περιβϊλλον (υποβϊθμιςη, προβλόματα) ϐςο και ςτο ανθρώπινο περιβϊλλον (ςυμβολό ςτην οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιςτικό πρϐοδο του ανθρώπου) (Μπεριϊτοσ, 2000: 73). 7 Η οργϊνωςη μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ υποςτηρύζεται ϐτι βαςύζεται και ςε ϋναν μικρϐ κώδικα ηθικόσ ο οπούοσ ϋχει χαρακτηριςθεύ ωσ οικοαναρχιςμόσ (ό οικολογικό αναρχύα), ϐπου πραγματοποιεύται αγορϊ απϐ τα ύδια τα μϋλη ώςτε να ενιςχυθεύ η τοπικό οικονομύα, τοπικό παραγωγό και διϊθεςη του φαγητοϑ, περιοριςμϐσ τησ υπερκατανϊλωςησ αγαθών, λόψη αποφϊςεων και διακυβϋρνηςη με ςυναινετικό ομοφωνύα, και ςεβαςμϐσ τησ διαφορετικϐτητασ του κϊθε ατϐμου. Πηγό: Διαχεύριςη αςτικών οικογειτονιών Για την υλοπούηςη μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ απαιτεύται η ςυνεργαςύα δημϐςιου, ιδιωτικοϑ, ό και εθελοντικοϑ φορϋα. Η ςυνεργαςύα αυτό περιλαμβϊνει πολεοδϐμουσ, αρχιτϋκτονεσ, φορεύσ περιβϊλλοντοσ, Μ.Κ.Ο., φορεύσ κοινωνικών πολιτικών, υπηρεςύεσ προώθηςησ και προβολόσ ϋργου. Κϊθε κϑριοσ του ϋργου αναλαμβϊνει διαφορετικϊ καθόκοντα ανϊλογα με την περύοδο διαχεύριςησ και με τον τομϋα ςτον οπούο εξειδικεϑεται (ενϋργεια, νερϐ κ.λπ.). Η ηγεςύα μπορεύ να αναλαμβϊνεται απϐ διαφορετικϋσ υπηρεςύεσ του δόμου, δημϐςιεσ και δημοτικϋσ επιχειρόςεισ, και ο ρϐλοσ τησ εναλλϊςςεται ςϑμφωνα με τα εκϊςτοτε καθόκοντα, τισ αναθϋςεισ εργαςιών και τισ ςχϋςεισ δϑναμησ και ςταθερϐτητασ. Εύναι απαραύτητη η ϑπαρξη μιασ ςυνεκτικόσ ομϊδασ η οπούα εποπτεϑει επιμελώσ ϐλεσ τισ φϊςεισ ανϊπτυξησ των ςχεδύων αςτικών οικογειτονιών, απϐ το ςτϊδιο του ορϊματοσ, του ςχεδιαςμοϑ ϋωσ την φϊςη τησ υλοπούηςησ. ϑμφωνα με τον Souami (2007), τϋτοιου εύδουσ ςχϋδια που αποςκοποϑν ςτην περιβαλλοντικό ποιϐτητα, περιλαμβϊνονται ςε ϋναν κώνο ςτην κορυφό του οπούου βρύςκονται οι κυριϐτεροι φορεύσ, ϐπωσ δημοτικϋσ υπηρεςύεσ, καταςκευαςτϋσ κ.ϊ., και ςτη ςυνϋχεια ακολουθοϑν οι διϊφορεσ ηγεςύεσ των ϋργων. Επομϋνωσ, για το 38

39 ξεκύνημα των αςτικών οικογειτονιών κρύνεται απαραύτητη η ϑπαρξη μιασ «αςτικόσ περιβαλλοντικόσ» αναθϋτουςασ αρχόσ (Κυβϋλου, 2008: 64). Διϊγραμμα 2: O κώνοσ των ςχεδύων «αειφϐρων γειτονιών». Πηγό: Souami, 2007; Μουχτϊρογλου, 2008 Ο ρϐλοσ τησ τοπικόσ δϑναμησ ημαντικϐ κομμϊτι τησ διαδικαςύασ αποτελοϑν και οι κϊτοικοι των αςτικών οικογειτονιών, οι οπούοι εύναι και οι ϊμεςα ωφελοϑμενοι. Με αυτϐν τον τρϐπο, με τον ϋλεγχο δηλαδό του ςυνϐλου των ϋργων απϐ τουσ αρμϐδιουσ και απϐ τουσ κατούκουσ, αυξϊνονται οι πιθανϐτητεσ να επιτϑχουν τα ςυγκεκριμϋνα ςχϋδια, καθώσ υπϊρχει ςυντονιςμϐσ δρϊςεων και υπεϑθυνων παρϊ την πολλαπλϐτητα των τομϋων και ειδικοτότων (περιβαλλοντικών, πολεοδομικών, καταςκευαςτικών). Επιπλϋον, γύνεται χρόςη διαφϐρων μϋςων και εργαλεύων για τον ϋλεγχο τησ ποιϐτητασ κατϊ τη διϊρκεια των φϊςεων τησ υλοπούηςησ και καταςκευόσ (Κυβϋλου, 2008). Η τοπικό δϑναμη λοιπϐν, δρα ςυλλογικϊ και μπορεύ ςε μεγϊλο βαθμϐ να κατευθϑνει την λειτουργύα των αςτικών οικογειτονιών. Οι κϊτοικοι αναπτϑςςουν δεςμοϑσ ςυνεργαςύασ και μποροϑν να διανϋμουν τισ δραςτηριϐτητεσ, να μοιρϊζονται την εςτύαςη, τα μϋςα μεταφορϊσ, ακϐμα και τη διατροφό τουσ. ε ϋνα αςτικϐ κϋντρο για παρϊδειγμα, εύναι δυνατϐ να υφύςταται ϋνα ςϑςτημα κατοικιών που αποτελεύται απϐ 20 ϋωσ 30 μονϊδεσ, το οπούο ςυνδυϊζει την ατομικό ιδιοκτηςύα με την απϐ κοινοϑ χρόςη οριςμϋνων κτηριακών εγκαταςτϊςεων, του υπαύθριου χώρου, των μεταφορών και των απαραύτητων υποδομών. Σο ςϑςτημα αυτϐ 39

40 μπορεύ να οδηγόςει ςτην αϑξηςη τησ οικολογικόσ βιωςιμϐτητασ και κατ επϋκταςη τησ βιωςιμϐτητασ των γειτονιών και τησ πϐλησ, εύτε μϋςω τησ ςυνολικόσ διαχεύριςησ ενϋργειασ, νεροϑ, αποβλότων, κ.ϊ., εύτε μϋςω τησ ςυνολικόσ διαχεύριςησ των μεταφορών (Barton, 2000). Φρηματοδϐτηςη αςτικών οικογειτονιών Η χρηματοδϐτηςη μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ μπορεύ να προϋρχεται απϐ αμιγώσ δημϐςιο φορϋα, απϐ αμιγώσ ιδιωτικϐ φορϋα, αλλϊ και ςυνδυαςμϐ των παραπϊνω. Δϑναται να λειτουργεύ ςυμπληρωματικϊ. Δηλαδό, ςυχνϊ υπϊρχουν παρϊλληλεσ χρηματοδοτόςεισ προερχϐμενεσ απϐ διαφορετικϋσ πηγϋσ οι οπούεσ προορύζονται για ϋνα ςκοπϐ, για την καταςκευό π.χ. μϋςα ςτο ύδιο κτόριο ό δημϐςιο χώρο ςυςτημϊτων ανανεώςιμησ ενϋργειασ, δικτϑων ςυλλογόσ υδϊτων, πιο αποδοτικών μονώςεων, οικολογικών υλικών κ.λπ. Κϊθε μύα απϐ τισ τεχνικϋσ λϑςεισ που προτεύνονται προϋρχεται απϐ μια γραμμό χρηματοδϐτηςησ, ϋναν ςυγκεκριμϋνο προϒπολογιςμϐ ό κϊποιο εξειδικευμϋνο ταμεύο. Η διϊςπαςη των κεφαλαύων που προορύζονται για τη βελτύωςη τησ περιβαλλοντικόσ ποιϐτητασ του δομημϋνου περιβϊλλοντοσ διαφαύνεται απϐ τη ςτιγμό που δομεύται ο προϒπολογιςμϐσ. Οι προϒπολογιςμού εύναι πολϑπλοκοι καθώσ πρϋπει να επιλϋγονται προςαρμοςμϋνεσ τεχνικϋσ λϑςεισ κϊθε φορϊ, αλλϊ και οι προςφορϋσ χρηματοδϐτηςησ του κϊθε ςχεδύου, που εύναι ανϊλογεσ με τισ βλϋψεισ και την επιθυμύα των αρμϐδιων να επιτϑχουν την βιωςιμϐτητα τϋτοιων εγχειρημϊτων(κυβϋλου, 2008). ϑμφωνα με την Κυβϋλου (2008), οι χρηματοδοτόςεισ προςφϋρουν ευκαιρύεσ που μποροϑν να καθορύςουν επιλογϋσ, τεχνικϋσ επιταγϋσ και ςτϐχουσ για κϊθε αςτικό οικογειτονιϊ. Σο φϊςμα των εμπλεκομϋνων φορϋων καθώσ και η προςπϊθεια των υπεϑθυνων του ϋργου να βρουν τισ καλϑτερεσ ευκαιρύεσ χρηματοδϐτηςησ, αρκετϋσ φορϋσ λειτουργοϑν αναςταλτικϊ ωσ προσ την υλοπούηςη του ϋργου (Μουχτϊρογλου, 2008). ε οριςμϋνεσ περιπτώςεισ η δημϐςια χρηματοδϐτηςη εςτιϊζει ςτην τόρηςη κοινωνικών κριτηρύων για την επιλογό των δικαιοϑχων του οικιςμοϑ, ϐπωσ για παρϊδειγμα θεςμοθετημϋνη ανώτατη τιμό κτόςησ κατοικύασ και επιδοτόςεισ με την μορφό ευνοώκών ϐρων δανειςμοϑ (ΟΕΚ, Ελευςύνα- βλ. κεφ.5). Αντύθετα, ϐταν επρϐκειτο για χρηματοδϐτηςη απϐ ιδιωτικϐ φορϋα, κϑριο ςτϐχο αποτελεύ η μεγιςτοπούηςη του κϋρδουσ και η απϐςβεςη του κϐςτουσ ςτο ςυντομϐτερο χρονικϐ διϊςτημα (Μουχτϊρογλου, 2008). 40

41 3.6. Διαδικαςύεσ ςχεδιαςμοϑ Οι κοινϐτητεσ των αςτικών κϋντρων κατϋχουν ϋνα ςημαντικϐ πλεονϋκτημα: ϋχουν τη δυνατϐτητα να ελϋγξουν την λειτουργύα και οργϊνωςό τουσ, την ποιϐτητα ζωόσ, και την ςυνειςφορϊ τουσ ςτην αναβϊθμιςη του περιβϊλλοντοσ τϐςο μϋςα ςε αυτϋσ ϐςο και ςτον υπϐλοιπο αςτικϐ ιςτϐ. Έχουν την ελευθερύα να επιβϊλλουν ςε αυτοϑσ που πολεοδομοϑν ςημαντικϋσ απαιτόςεισ με ϐρουσ αειφϐρου ανϊπτυξησ (Κυβϋλου, 2008: 65). Εφϐςον επιτϑχουν τα παραπϊνω, με τη ςυνεργαςύα πϊντα των κατούκων και των τοπικών αρχών, μποροϑν να αποκαλοϑνται και αςτικϋσ οικογειτονιϋσ. Η ςυμμετοχό ϐλων των τοπικών παραγϐντων επομϋνωσ, αποτελεύ ζωτικϐ ςτοιχεύο ςτην ανϊπτυξη μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ και ςτο ςημεύο αυτϐ μποροϑμε να κϊνουμε λϐγο για ςυμμετοχικϐ ςχεδιαςμϐ. Ο ςυμμετοχικϐσ ςχεδιαςμϐσ βαςύζεται ςτην ϊποψη του κοινοϑ, το οπούο ςυμμετϋχει ενεργϊ ϐταν επρϐκειτο να διαμορφωθοϑν ςχϋδια και προγρϊμματα ςε μια αςτικό περιοχό. Θα μποροϑςαμε να ποϑμε ϐτι χαρακτηρύζεται απϐ την ϑπαρξη μιασ αλυςιδωτόσ ςχϋςησ μεταξϑ των αρμϐδιων αρχών ςχεδιαςμοϑ και των πολιτών κϊθε αςτικόσ οικογειτονιϊσ. Οι αρμϐδιοι του ςχεδιαςμοϑ μποροϑν να λειτουργόςουν ωσ δημϐςιοι ςϑμβουλοι, προςφϋροντασ γνώςη και πληροφϐρηςη ςτουσ πολύτεσ, ενώ παρϊλληλα υπϊρχει και η δυνατϐτητα να διδϊςκονται απϐ αυτοϑσ. το πλαύςιο μιασ προςπϊθειασ για αναβϊθμιςη των ςυνθηκών διαβύωςόσ τουσ οι πολύτεσ εμπιςτεϑονται τουσ ειδικοϑσ, οι οπούοι καθ ϐλη τη διϊρκεια τησ ςχεδιαςτικόσ διαδικαςύασ θα λϊβουν υπϐψη τουσ τισ προςδοκύεσ και τισ ανϊγκεσ μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ και των κατούκων τησ (Μαρμαρϊσ, 2002; Sizemore, 2004). Επομϋνωσ, η διαφορετικϐτητα των εμπλεκϐμενων ςτον ςχεδιαςμϐ εύτε δημϐςιοι εύτε ιδιώτεσ, ϐπωσ τεχνικϋσ υπηρεςύεσ, ενώςεισ γειτονιϊσ και προςταςύασ περιβϊλλοντοσ, κϊτοικοι, μηχανικού, ινςτιτοϑτα ϋρευνασ και πανεπιςτόμια, αποτελοϑν κομμϊτι μιασ ενιαύασ κύνηςησ για την αναβϊθμιςη των περιβαλλοντικών ςυνθηκών ςτην πϐλη και κυρύωσ ςτη γειτονιϊ, απϐ την πρώτη επεξεργαςύα των ςχεδύων ϋωσ τη φϊςη τησ εκμετϊλλευςησ και ζωόσ μϋςα ςε αυτϋσ (Μαρμαρϊσ, 2002; Κυβϋλου, 2008). Με την ϋμφαςη ςε ϋνα δομημϋνο περιβϊλλον μικρόσ κλύμακασ, ςτισ ςυμμετοχικϋσ διαδικαςύεσ λόψησ αποφϊςεων και ςε ϊλλεσ μορφϋσ ςυνεργατικών δεςμών, οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ϋχουν την δυνατϐτητα να αυξόςουν την κοινωνικό αλληλεπύδραςη και να παγιοποιόςουν πιο δυνατϋσ ςχϋςεισ που μποροϑν να κατευθϑνουν την βιώςιμη ανϊπτυξη (Sizemore, 2004: 22). 41

42 Οι υφιςτϊμενεσ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ μϋχρι ςόμερα ϋχουν αποδεύξει ϐτι μποροϑν να ορθοποδόςουν και να παγιοποιόςουν βιώςιμεσ εναλλακτικϋσ για την μετϊβαςη προσ ϋνα αειφϐρο και δύκαιο μϋλλον για τα αςτικϊ κϋντρα (Slate, 2008). Ωςτϐςο, παραμϋνει πρϐκληςη για την ςϑγχρονη πϐλη η τόρηςη των αναγκών τησ για πυκνϐτητα πληθυςμοϑ, ευρϑ δικτϑου μετακινόςεων και παροχόσ υψηλών υπηρεςιών διατηρώντασ παρϊλληλα ελαφρϑ οικολογικϐ αποτϑπωμα. Ζωτικϐ ρϐλο ςτην αντιμετώπιςη αυτόσ τησ πρϐκληςησ διαδραματύζουν οι πολύτεσ οι οπούοι ϋχουν τη δυνατϐτητα να μεταμορφώςουν την πϐλη «τησ βαρβαρότητασ και τησ αυθαιρεςίασ ςε πόλη υγιή χαρούμενη, πολύχρωμη, πολυπολιτιςμική, ανθρώπινη» (Βλαςτϐσ, 2010), ξεκινώντασ απϐ τισ ύδιεσ τισ γειτονιϋσ τουσ. 42

43 4. Παραδεύγματα υφιςτϊμενων αςτικών οικογειτονιών 43

44 4.1. Αναδιοργϊνωςη και αναςχεδιαςμϐσ των γειτονιών Μια κοινϐτητα μπορεύ να προβϊλλει τησ αξύεσ τησ μϋςω του φυςικοϑ, περιβαλλοντικοϑ, βιοκλιματικοϑ ςχεδιαςμοϑ του χώρου. Ο τρϐποσ που χτύζουμε τισ πϐλεισ διαμορφώνει τον τρϐπο ζωόσ και ορύζει τη λειτουργύα τησ πϐλησ. Οι ϊφθονοι χώροι πραςύνου, τα ηλιακϊ πϊνελ ςτισ οροφϋσ, οι ανεμογεννότριεσ για παρϊδειγμα, αποτελοϑν τα χαρακτηριςτικϊ μιασ κοινϐτητασ που «ςκϋφτεται» και λειτουργεύ οικολογικϊ, επομϋνωσ και μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ. Η ποιϐτητα του αςτικοϑ περιβϊλλοντοσ αναδεικνϑεται απϐ τα κτύρια και το δομημϋνο περιβϊλλον, ςτοιχεύα που προςδύδουν ςτην πϐλη χαρακτόρα, ορύζουν τη διαβύωςη των ανθρώπων μϋςα ςε αυτό, ςυμβϊλλουν ςτην μεύωςη των ρϑπων που προκαλοϑνται απϐ τισ ανθρώπινεσ δραςτηριϐτητεσ, και ςτη μεύωςη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ (Assadourian, 2008). Ανεξϊρτητα απϐ το μϋγεθϐσ τησ κοινϐτητασ, εύτε δηλαδό αυτό αποτελεύ μια μικρό πϐλη εύτε ςτην προκειμϋνη περύπτωςη μια γειτονιϊ/πολεοδομικό ενϐτητα, εμφανύζονται ϊμεςεσ και ϊφθονεσ ευκαιρύεσ για αναδιοργϊνωςη του ςχεδιαςμοϑ τησ. Αξιοποιώντασ αυτϋσ τισ ευκαιρύεσ επιτυγχϊνεται ςε μεγαλϑτερο βαθμϐ η αναβϊθμιςη του περιβϊλλοντοσ μϋςα ςτην κοινϐτητα και μετϋπειτα ςτον αςτικϐ χώρο, εξοικονϐμηςη χρημϊτων και ςωςτό διαχεύριςη τησ βιωςιμϐτητασ ςτουσ χώρουσ ζωόσ τησ πϐλησ. ε ϐλα αυτϊ βϋβαια, προςθϋτουμε και το γεγονϐσ ϐτι τϋτοιου εύδουσ αλλαγϋσ προϒποθϋτουν οικονομικοϑσ, ενεργειακοϑσ, φυςικοϑσ πϐρουσ και την απαραύτητη εκπαύδευςη και κοινωνικό ςτόριξη των κατούκων (Assadourian, 2008). Παρακϊτω παρουςιϊζονται ενδεικτικϊ κϊποιεσ βιώςιμεσ πρακτικϋσ που ϋχουν εφαρμοςτεύ ςε διϊφορεσ αςτικϋσ κοινϐτητεσ, ςτα πλαύςια τησ αναδιοργϊνωςησ και του αναςχεδιαςμοϑ τουσ. 44

45 Πύνακασ 4: Εφαρμογό βιώςιμων πρακτικών ανϊ τον κϐςμο. Πηγό: Assadourian, 2008, ιδύα επεξεργαςύα ΣΟΜΕΑ ΜΕΛΕΣΗ ΣΟΠΟΘΕΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΥΗ Ενϋργεια Παραγωγό τροφόσ υλλογό νεροϑ Επεξεργαςύα λυμϊτων Μεταφορϊ Μικρο-υδροηλεκτρικό γεννότρια Βιομϊζα Βιοαϋριο Μϐνιμη καλλιϋργεια υγκομιδό ϐμβριων υδϊτων «Οικολογικό μηχανό» Κοινό χρόςη αυτοκινότων Inverie, κωτύα ZEGG, Belzig, Γερμανύα Hammarby Sjostad, τοκχϐλμη, ουηδύα Kibbutz Lotan, Arava Valley, Ιςραόλ Christie Walk, ΑδελαϏδα, Αυςτραλύα Berea College Ecovillage, Κεντϊκυ, Η.Π.Α. BedZED, Λονδύνο, Αγγλύα Σο 2002, η απομακρυςμϋνη κοινϐτητα Inverie ςτη χερςϐνηςο Knoydart τησ κωτύασ, ολοκλόρωςε την καταςκευό μιασ ηλεκτρικόσ γεννότριασ 280 KW, η οπούα παρϋχει ςόμερα ηλεκτρικό ενϋργεια για τουλϊχιςτον 65 ιδιοκτηςύεσ. Οι 80 κϊτοικοι του ZEGG, εξαςφαλύζουν την θϋρμανςό τουσ απϐ ϋνα ειδικϐ εργοςτϊςιο ξυλεύασ. Σο ξϑλο ςυλλϋγεται οικολογικϊ απϐ την τοπικό περιοχό. την ςυγκεκριμϋνη περιφϋρεια τησ τοκχϐλμησ, 1000 περύπου κατοικύεσ εξαςφαλύζουν το αϋριο που χρηςιμοποιοϑν ςτο μαγεύρεμα, απϐ βιοαϋριο. Σο βιοαϋριο παρϊγεται απϐ τα υγρϊ απϐβλητα τησ περιοχόσ. Σο Kibbutz Lotan εςτιϊζει ςτην βιώςιμη γεωργύα και υιοθετεύ κϊποια χαρακτηριςτικϊ τησ, ϐπωσ οργανικού κόποι, βιώςιμη χρόςη λιπαςμϊτων, κ.ϊ. Η ςυγκεκριμϋνη κοινϐτητα ςυλλϋγει τα ϐμβρια ϑδατα και τα χρηςιμοποιεύ για να ςυντηρεύ 870 τ.μ. οροφών και κόπων. Η λεγϐμενη «οικολογικό μηχανό» τησ ςυγκεκριμϋνησ κοινϐτητασ επεξεργϊζεται περύπου λύτρα υγρών αποβλότων καθημερινϊ, χρηςιμοποιώντασ ϋναν ςυνδυαςμϐ απϐ βακτηρύδια, ςαλιγκϊρια και διϊφορα φυτϊ. Κϊποιεσ ποςϐτητεσ απϐ αυτϐ το νερϐ αποθηκεϑονται ϋπειτα για να αξιοποιηθοϑν ςτουσ χορτοτϊπητεσ και κόπουσ τησ κοινϐτητασ. την αςτικό οικογειτονιϊ BedZED, οι κϊτοικοι εύναι εγγεγραμμϋνοι ςε μια κοινοτικό επιχεύρηςη ςυνοδόγηςησ, ϐπου προςφϋρεται η δυνατϐτητα πρϐςβαςησ ςε ηλεκτρικϊ αυτοκύνητα τα οπούα λειτουργοϑν 45 με τη βοόθεια τησ ηλιακόσ ενϋργειασ.

46 χεδϐν ολϐκληροσ ο μεταβολιςμϐσ μιασ κοινϐτητασ μπορεύ να προςαρμοςτεύ ώςτε να αποτελεύ αςτικό οικογειτονιϊ. Για την παρακολοϑθηςη και αποτύμηςη των αςτικών οικογειτονιών χρηςιμοποιοϑνται αντύςτοιχοι δεύκτεσ (παρακολοϑθηςησαποτύμηςησ) οι οπούοι δύνουν ϋμφαςη ςε τϋςςερα κϑρια ςημεύα: το περιβϊλλον, την οικονομύα, την κοινωνύα και τη διακυβϋρνηςη. Βαςιζϐμενοι ςε αυτϊ τα ςτοιχεύα και ςτην ομαλό τουσ λειτουργύα ςτον ύδιο χώρο, παρακϊτω παρουςιϊζονται παραδεύγματα αςτικών οικογειτονιών ςε πϐλεισ τησ Ευρώπησ. το πλαύςιο των αςτικών οικογειτονιών που μελετώνται, εξετϊζονται ςε γενικϋσ γραμμϋσ οι περιβαλλοντικϋσ θεματικϋσ, που αφοροϑν τισ μεταφορϋσ, την ενϋργεια, το νερϐ, τα απορρύμματα, τα υλικϊ καταςκευόσ, τη διαχεύριςη των εδαφών, τον καθαριςμϐ των εδαφών, κ.ϊ. Πϋρα απϐ τισ τεχνικϋσ λϑςεισ, ςτα ςχϋδια που παρουςιϊζονται αναδεικνϑεται η εμπλοκό τησ κοινωνύασ ςτισ διαδικαςύεσ ςχεδιαςμοϑ, και ο τρϐποσ με τον οπούο οι γειτονιϋσ αυτϋσ ϋρχονται να αντιμετωπύςουν την πρϐκληςη των ςϑγχρονων πϐλεων, μϋςω τησ δημιουργύασ χώρων για τουσ ανθρώπουσ και το περιβϊλλον. Σα παραδεύγματα που παρουςιϊζονται διαφϋρουν ςε κλύμακα, ωςτϐςο κοινϐσ ςτϐχοσ αποτελεύ η αναβύωςη του αςτικοϑ περιβϊλλοντοσ με την αναγϋννηςη των γειτονιών, οι οπούεσ αποτελοϑν αναπϐςπαςτο κομμϊτι του. Εξετϊζονται οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ που προκϑπτουν απϐ την ΣΑ21, και απϐ ςυνεργαςύεσ ιδιωτικοϑ, δημϐςιου φορϋα και κατούκων. υγκεκριμϋνα, παρουςιϊζεται: η περύπτωςη του Augustenborg ςτο Malmö τησ ουηδύασ, που προκϑπτει απϐ την εφαρμογό τησ Σοπικόσ Ατζϋντα 21 (αναζωογϐνηςη υπϊρχουςασ αςτικόσ γειτονιϊσ). η περύπτωςη μιασ υφιςτϊμενησ προαςτιακόσ οικογειτονιϊσ (οι οπούεσ ϐπωσ ϋχουμε αναφϋρει μελετώνται ςαν αςτικϋσ οικογειτονιϋσ), του BedZED ςτο Λονδύνο που προϋρχεται απϐ ςυνεργαςύα ιδιωτικών φορϋων (ανϋγερςη ςε ανακτημϋνη ϋκταςη). 46

47 4.2. Παραδεύγματα υφιςτϊμενων αςτικών οικογειτονιών Augustenborg, Malmö, ουηδύα Η αναζωογϐνηςη τησ γειτονιϊσ Augustenborg ςτο Malmö τησ ουηδύασ αποτελεύ πρωτοβουλύα του δημϐςιου και ιδιωτικοϑ φορϋα, ςε ςυνεργαςύα με τουσ κατούκουσ τησ περιοχόσ. Εκπονόθηκε ςτα πλαύςια τησ Σοπικόσ Ατζϋντα 21 του Malmö (Malmö LA 21) 8 οικολογικοϑ πυρόνα ςτην πϐλη του Malmö. Σο ϋργο ολοκληρώθηκε το 2005, διόρκηςε δηλαδό 7 χρϐνια 9. Φρηματοδοτόθηκε απϐ την τοπικό και εθνικό κυβϋρνηςη, απϐ την Ε.Ε. μϋςω των κοινοτικών πρωτοβουλιών LIFE και URBAN, και απϐ ιδιωτικοϑσ και δημϐςιουσ (European Academy of the Urban Environment, 2001). Οι ςτϐχοι τησ παρϊγοντεσ. υνολικϊ κϐςτιςε περύπου 20, 6 εκ.. όμερα η Σοπικόσ Ατζϋντα του Malmö υλοποιοϑνται μϋςω διϊφορων περιοχό φιλοξενεύ πληθυςμϐ περύπου ατϐμων ςε ϋκταςη 32 πρωτοβουλιών αςτικόσ ανϊπτυξησ, μϋςα ςτισ οπούεσ ςυγκαταλϋγεται και η μελϋτη «Ekostaden Augustenborg». Η ςυγκεκριμϋνη ονομαςύα αποδύδεται ςτο ςυνολικϐ πρϐγραμμα εκταρύων και αποτελεύ ϋνα επιτυχϋσ παρϊδειγμα εφαρμογόσ καινοτϐμου αςτικοϑ ςχεδιαςμοϑ για ολϐκληρη την Ευρώπη (City of Malmö, 2007). αναζωογϐνηςησ τησ περιοχόσ. Η μελϋτη «Ekostaden Augustenborg» ϊρχιςε το 1998 με ςκοπϐ την μετατροπό του Augustenborg ςε αςτικό οικογειτονιϊ, την δημιουργύα δηλαδό ενϐσ κοινωνικοϑ, οικονομικοϑ και 8 Όπωσ ςυμβαύνει με τισ περιςςϐτερεσ τοπικϋσ αρχϋσ ςτη ουηδύα, η πϐλη του Malmö, απϐ τα μϋςα τησ δεκαετύασ του '90, ϋχει υιοθετόςει ςε μεγϊλο βαθμϐ την Σοπικό Ατζϋντα 21. Η πρωτοβουλύα «Malmö LA 21» ψηφύςτηκε ομϐφωνα απϐ το Δημοτικϐ υμβοϑλιο τησ πϐλησ το Η πρώτη φϊςη τησ μελϋτησ τελεύωςε το 2003, η δεϑτερη ϊρχιςε ςτη διϊρκεια του 2004 (City of Malmö, 2007). 47

48 Η περιοχό του Augustenborg τοποθετεύται ανατολικϊ του Εικϐνα 5: Η γεωγραφικό θϋςη του Augustenborg. Πηγό: City of Malmö, 2007; SECURE, /Ekostaden_Malmö_Sweden.pdf κϋντρου τησ πϐλησ του Malmö. Κτύςτηκε την περύοδο απϐ μια αναπτυξιακό εταιρεύα τησ πϐλησ (Malmö City Housing Company Ltd.) και αποτϋλεςε μια απϐ τισ πρώτεσ κατοικόςιμεσ περιοχϋσ που παραδϐθηκαν υπϐ τη νϋα μεταπολεμικό ςτεγαςτικό πολιτικό τησ ουηδύασ. Μϋχρι την δεκαετύα του 60 η περιοχό ϊκμαςε οικονομικϊ και κοινωνικϊ, καθώσ παρεύχε υψηλόσ ποιϐτητασ ζωό, ευρϑχωρεσ κατοικύεσ και ςϑγχρονεσ κοινοτικϋσ εγκαταςτϊςεισ. την περιοχό εγκαθύςτανται κυρύωσ νϋεσ οικογϋνειεσ προερχϐμενεσ απϐ το Malmö, οι οπούεσ αντιμετώπιζαν δϑςκολεσ ςυνθόκεσ διαβύωςησ και αποφϊςιςαν να καταφϑγουν ςτο ελκυςτικϐ περιβϊλλον που πρϐςφερε το Augustenborg. Απϐ την δεκαετύα του 60 και μετϊ, ϋωσ το 1980, η περιοχό αναγκϊςτηκε να ανταγωνιςτεύ τη μαζικό καταςκευό μεγϊλων κτιριακών εγκαταςτϊςεων ςτην πϐλη, με αποτϋλεςμα το Augustenborg να υποφϋρει απϐ εγκατϊλειψη και κοινωνικοοικονομικό παρακμό. Παρϐλα αυτϊ κατϊ τη διϊρκεια , εξαιτύασ τησ αυξημϋνησ μετανϊςτευςησ ςτο Malmö, παρουςιϊςτηκε νϋα απαύτηςη για ςτϋγαςη και ο πληθυςμϐσ του Augustenborg αυξόθηκε για ακϐμα μύα φορϊ, παρουςιϊζοντασ νϋα πολιτιςτικό και κοινωνικό ποικιλομορφύα (Building and Social Housing Foundation, 2005; Rolfsdotter-Jansson, 2009 ). 48

49 Φαρακτηριςτικϊ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ Augustenborg Ο ςχεδιαςμϐσ που πραγματοποιόθηκε ςτην αςτικό οικογειτονιϊ Augustenborg βαςύςτηκε ςε ςυμμετοχικϋσ διαδικαςύεσ και ενςωμϊτωςε μϋτρα που αφοροϑν ςτην αϑξηςη τησ βιοποικιλϐτητασ, ςτην διαχεύριςη αποβλότων, ϐμβριων υδϊτων, πρϊςινων οροφών και κυκλοφορύασ. υγκεκριμϋνα, η μελϋτη ξεχώριςε για τισ καινοτϐμεσ πρωτοβουλύεσ τοπικόσ κινητικϐτητασ που λόφθηκαν ϐπωσ η καταςκευό των ηλεκτρικών τρϋνων τησ «Πρϊςινησ Γραμμόσ», καθώσ και για τη δημιουργύα μεγϊλησ ϋκταςησ πρϊςινων οροφών (European Academy of the Urban Environment, Πηγό: Κϑριοι ςτϐχοι τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ αποτϋλεςαν (City of Malmö και MKB, 2009): Η ςυμμετοχό των κατούκων ςτον ςχεδιαςμϐ και την υλοπούηςη τησ μελϋτησ Η βελτύωςη των ςυνθηκών διαβύωςησ και η αϑξηςη θϋςεων εργαςύασ ςτην περιοχό Η αϑξηςη χώρων πραςύνου Η αϑξηςη βιοποικιλϐτητασ Η αϑξηςη χρόςησ των μϋςων μαζικόσ μεταφορϊσ Η μεύωςη τησ μετακύνηςησ με Ι.Φ. Η χρόςη ανανεώςιμων πηγών ενϋργειασ Η ανακϑκλωςη λυμϊτων ϋωσ 65% Η μεύωςη ϋωσ 60% των ϐμβριων υδϊτων που αφόνουν την περιοχό Μεύωςη των περιβαλλοντικών επιπτώςεων κατϊ 15% κατϊ κεφαλό 49

50 Κοινωνικϊ και οικονομικϊ χαρακτηριςτικϊ Διακυβϋρνηςη Όπωσ παρατηροϑμε ςτον παρακϊτω πύνακα η αςτικό οικογειτονιϊ ςτην πϊροδο μιασ δεκαετύασ ( ) ϋχει αναπτυχθεύ αιςθητϊ, με την ανεργύα να ϋχει μειωθεύ ςε ικανοποιητικϐ βαθμϐ, και με την προςϋλευςη ϐλο και περιςςϐτερων κατούκων, εύτε ουηδών εύτε αλλοδαπών(62%). Πύνακασ 5: Η αςτικό οικογειτονιϊ του Augustenborg ςε αριθμοϑσ, Κϊτοικοι Κϊτοικοι μετανϊςτ εσ (%) Κϊτοικοι με ανώτατη εκπαύδευςη (%) Εγγεγραμμϋν οι ϊνεργοι (%) Πηγό: Rolfsdotter-Jansson, 2009; ιδύα επεξεργαςύα Ποςοςτϐ εργαζομϋνω ν (%) Ποςοςτϐ ηλικιωμϋ νων, >65 (%) Η ενςωμϊτωςη ςτην κοινϐτητα ενιςχϑεται μϋςα απϐ τισ κοινωνικϋσ λϋςχεσ, τισ αθλητικϋσ δραςτηριϐτητεσ, τα πολιτιςτικϊ δρώμενα και την «πολιτιςτικό» εκπαύδευςη. Παρϊλληλα υποκινεύται και υποςτηρύζεται πϊντα απϐ τουσ κατούκουσ του Augustenborg ( Building and Social Housing Foundation, 2005). Αξιϋπαινο φαινϐμενο αποτελεύ το γεγονϐσ ϐτι οι κϊτοικοι του Augustenborg εξελύςςονται παρϊλληλα με τισ διαδικαςύεσ αλλαγόσ που υφύςταται ο χώροσ ςτον οπούο ζουν. Αναλαμβϊνουν ηγετικϐ ρϐλο ςτισ ιδϋεσ, τον ςχεδιαςμϐ και την υλοπούηςη των διϊφορων μελετών που πραγματοποιοϑνται. ε τακτϊ χρονικϊ διαςτόματα λαμβϊνουν χώρα εργαςτόρια (workshops), ςυνεδριϊςεισ και ανεπύςημεσ ςυγκεντρώςεισ, ϐπωσ για παρϊδειγμα αθλητικϋσ και πολιτιςτικϋσ ςυγκεντρώςεισ, ϐπου προβϊλλεται η ϊποψη του κοινοϑ ςτισ τοπικϋσ αρχϋσ και ςτην αρμϐδια εταιρεύα ςχεδιαςμοϑ (Building and Social Housing Foundation, 2005; Rolfsdotter-Jansson, 2009). 50

51 Περιβαλλοντικϊ χαρακτηριςτικϊ Η αςτικό οικογειτονιϊ Augustenborg διαφοροποιεύται ϋντονα απϐ ϊλλεσ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ για το λϐγο ϐτι πρωτοτϑπηςε ςτο ςχεδιαςμϐ τησ με την υιοθϋτηςη των Εικϐνα 6: Ο βοτανικϐσ κόποσ οροφόσ του Augustenborg. Πηγό: Green Roof, t.asp?pid=40&sub=24&img=29 λεγϐμενων πρϊςινων οροφών 10. Σο 2001 καταςκευϊςτηκε ο πρώτοσ ςε ϐλο τον κϐςμο βοτανικϐσ κόποσ, ςτισ οροφϋσ των κατοικιών(botanical Roof Garden) του Augustenborg. Ο κόποσ καλϑπτει περύπου 1 εκτϊριο και δημιουργόθηκε με ςκοπϐ την αϑξηςη τησ βιοποικιλϐτητασ, την αποτροπό των πλημμυρών 11 - καθώσ η περιοχό αντιμετώπιζε παλαιϐτερα ςοβαρϐ πρϐβλημα (βλ. Εικϐνα 6), και την προώθηςη των πρϊςινων οροφών ςτην κανδιναβύα και ςε ολϐκληρη την Ευρώπη και τον κϐςμο. Οι βιολϐγοι εκτιμοϑν ϐτι ο βοτανικϐσ κόποσ οροφόσ του Augustenborg ϋχει αυξόςει την βιοποικιλϐτητα τησ περιοχόσ κατϊ 50% περύπου (City of Malmö, 2009). 10 Οι πρϊςινεσ οροφϋσ μποροϑν να δημιουργηθοϑν με την ϊμεςη ςπορϊ ό φϑτευςη ςε ϋνα ςτρώμα χώματοσ, ό με την τοποθϋτηςη προκαταςκευαςμϋνων πρϊςινων χαλιών ςτισ ςτϋγεσ (City of Malmö, 2009). 11 Οι πρϊςινεσ οροφϋσ οδόγηςαν ςε ςημαντικό μεύωςη τησ απορροόσ των ϐμβριων υδϊτων του Augustenborg, δεδομϋνου ϐτι η βλϊςτηςη πϊνω ςτισ ςτϋγεσ μπορεύ να απορροφόςει ϋνα μεγϊλο μϋροσ τησ βροχόσ και να το επιςτρϋψει φυςικϊ ςτην ατμϐςφαιρα μϋςω τησ εφύδρωςησ. υνεπώσ, η ςυνολικό απορροό ϐμβριων υδϊτων τησ περιοχόσ ϋχει μειωθεύ κατϊ ςχεδϐν 20% (City of Malmö, 2009) 51

52 Εικϐνα 7: Σο Augustenborg ςε περύοδο πλημμυρών. Πηγή: Development/PDF-archive/pagefiles/aug_echoes_of_tomorrow.pdf την αποτελεςματικϐτερη διαχεύριςη των ςυςτημϊτων θερμϐτητασ και ζεςτοϑ νεροϑ, την ανανϋωςη των ςυςτημϊτων εξαεριςμοϑ του χώρου, την πρϐςθετη μϐνωςη, κ.ϊ., ςε ϐλεσ τισ κτιριακϋσ εγκαταςτϊςεισ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ. Απϐ την πλευρϊ των πολιτών, αξιϐλογη κρύνεται η προςπϊθειϊ τουσ να μετρόςουν το οικολογικϐ τουσ αποτϑπωμα καθώσ και το ύχνοσ του διοξειδύου του ϊνθρακα που καταλαμβϊνουν ςε ατομικϐ επύπεδο, μϋςω τησ ςυνεργαςύασ και ςυμμετοχόσ τουσ ςε ειδικϊ προγρϊμματα. Για την διαχεύριςη των ϐμβριων υδϊτων, δημιουργόθηκε επύςησ ϋνα καινοτϐμο υπαύθριο δύκτυο καναλιών (βλ. Εικϐνα 7), που καλϑπτει περύπου 6 χλμ, και επιπλϋον, τοποθετόθηκαν λύμνεσ μικρόσ ϋκταςησ μϋςα ςτη γειτονιϊ. Αυτϊ τα ςυγκεκριμϋνα ςτοιχεύα του χώρου ϋχουν ενςωματωθεύ ςτον ιςτϐ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ με τη δημιουργύα αυλών οι οπούεσ μποροϑν επύςησ να ενεργόςουν ωσ ψυχαγωγικού πρϊςινοι χώροι για τουσ κατούκουσ τησ περιοχόσ και να παρϋχουν «διαςτόματα αναπνοόσ» μεταξϑ των κτηρύων (City of Malmö, 2009). Όςο αφορϊ ςτην εξοικονϐμηςη ενϋργειασ, η αρμϐδια ςτεγαςτικό εταιρεύα ϋχει λϊβει μϋτρα τα οπούα ςυμπεριλαμβϊνουν Εικϐνα 8: Σο δύκτυο υπαύθριων καναλιών βρϐχινου νεροϑ και οι λύμνεσ ςτο Augustenborg. Πηγό: Building and Social Housing Foundation,

53 Σο Augustenborg μϋχρι ςόμερα ϋχει καταφϋρει να μειώςει ςε αρκετϊ ικανοποιητικϐ βαθμϐ το ύχνοσ του διοξειδύου του ϊνθρακα, ϋωσ και 20%. (Sustainable Cities, Πηγό: την αςτικό οικογειτονιϊ ϋχει υλοποιηθεύ επύςησ, ϋνα μεγϊλο πρϐγραμμα ηλιακόσ ενϋργειασ, κϑριοι παρϊγοντεσ του οπούου αποτϋλεςαν κυρύωσ οι ύδιοι οι κϊτοικοι. Έχει δημιουργηθεύ ϋνασ «ηλιακϐσ διϊδρομοσ» με την τοποθϋτηςη ηλιακών πϊνελ 450 τ.μ. και φωτοβολταώκών ςυςτημϊτων ςε ϐλη την περιοχό βλ. Εικϐνα 8). Σο γεγονϐσ αυτϐ αποτϋλεςε αφορμό για την ϋναρξη ϐμοιων προγραμμϊτων, ϐπωσ το «Solar City Malmö» το οπούο λειτουργεύ ςε ολϐκληρη την πϐλη αλλϊ και ςτην περιφϋρεια. Επιπλϋον, την ϊνοιξη του 2009 καταςκευϊςτηκαν ςτο ςχολεύο τησ περιοχόσ εγκαταςτϊςεισ αιολικόσ ενϋργειασ (City of Malmö, 2009). Εικϐνα 9: Υωτοβολταώκϊ ςυςτόματα ςτισ ςτϋγεσ και ςτα παρϊθυρα ( η τοποθϋτηςη φωτοβολαταώκών ςυςτημϊτων ςτα παρϊθυρα λειτουργοϑν ωσ ςκϋπαςτρα). ημαντικϋσ ενϋργειεσ πραγματοποιοϑνται για την ανακϑκλωςη των αποβλότων τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ. Με ςκοπϐ την εξυπηρϋτηςη των 1800 οικιςτικών μονϊδων τησ περιοχόσ ϋχουν καταςκευαςτεύ 15 κτύρια ϐπου πραγματοποιεύται η αποκομιδό, επαναχρηςιμοπούηςη, ανακϑκλωςη και λιπαςματοπούηςη αποβλότων (βλ. Εικϐνα 9). Πηγό: Green Roof, 53

54 Εικϐνα 10: Σα κτύρια ανακϑκλωςησ ςτο Augustenborg (με ενςωματωμϋνεσ πρϊςινεσ οροφϋσ). Πηγό: Building and Social Housing Foundation, 2005; Green Roof, Προσ το παρϐν, ϋχει επιτευχθεύ η ανακϑκλωςη ϐλων των αποβλότων ςε ποςοςτϐ 70%- εντυπωςιακϐ ςτατιςτικϐ ςτοιχεύο ςυγκριτικϊ με τισ υπϐλοιπεσ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ςτον κϐςμο, ενώ ϋχει τεθεύ ωσ ϑψιςτοσ ςτϐχοσ η ανακϑκλωςη ςε ποςοςτϐ 90%. Για τη μεύωςη των εκπομπών CO 2 και τη ςυντόρηςη μεγϊλου μϋρουσ των αποβλότων, οι κϊτοικοι μεταφϋρουν ϊμεςα τα απϐβλητα ςτα ειδικϊ διαμορφωμϋνα κτύρια. Εκεύ υπϊρχουν containers για κϊθε κατηγορύα αποβλότων: χαρτύ, πλαςτικϐ, γυαλύ, μϋταλλο, μπαταρύεσ, οργανικϊ απϐβλητα. Έρευνα που πραγματοποιόθηκε απϐ το πανεπιςτόμιο του Malmö, ϋδειξε ϐτι η ςυνεύδηςη και πληροφϐρηςη των πολιτών περύ βιωςιμϐτητασ ϋχει αυξηθεύ ϋντονα με την εφαρμογό του ςυγκεκριμϋνου προγρϊμματοσ ανακϑκλωςησ (Sustainable Cities, Πηγό: Αξύζει να αναφϋρουμε ϐτι ο Δόμοσ του Malmö, ϋχει δημιουργόςει ϋνα «πρϊςινο» χϊρτη για την πϐλη (βλ. Εικϐνα 10), ο οπούοσ αποτελεύ οδηγϐ για την εξεϑρεςη φυςικών πϐρων και βιώςιμων λϑςεων ςτα πλαύςια τησ διαβύωςησ ςτην πϐλη. Αποτυπώνει ουςιαςτικϊ ϐλεσ τισ λειτουργύεσ και υπηρεςύεσ που εξυπηρετοϑν βιώςιμουσ ςκοποϑσ για την εξυγύανςη τησ πϐλησ. ε αυτϐ ςυμβϊλλει και η αςτικό οικογειτονιϊ του Augustenborg. υγκεκριμϋνα, ςτον χϊρτη αποτυπώνονται μϋρη και πρωτοβουλύεσ τησ πϐλησ ανϊ τομεύσ, ϐπωσ: Υϑςη και ϊγρια ζωό (πϊρκα, χώροι αναψυχόσ, ζωολογικού κόποι), Απϐβλητα και επανϊχρηςη, Ανακϑκλωςη και επανϊχρηςη, Πρϊςινεσ Επιχειρόςεισ, Μελϋτεσ αςτικόσ οικολογύασ (πχ. Ekostaden Augustenborg, Bo01), Πρϊςινα κτύρια, κ.ϊ. την Εικϐνα 10 παρουςιϊζεται ενδεικτικϊ ο «Πρϊςινοσ» χϊρτησ του Malmö Εκ πρϊτθσ όψεωσ ο χάρτθσ απεικονίηει τθν πόλθ του Malmö, ενώ η αντύςτροφη πλευρϊ απεικονύζει την μητροπολιτικό περιοχό (Greater Malmö) 54

55 Εικϐνα 11: Ο «πρϊςινοσ» χϊρτησ του Malmo -1999,ουηδύα. ΑΣΙΚΕ ΟΙΚΟΓΕΙΣΟΝΙΕ: ΑΡΦΕ ΟΡΓΑΝΩΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΣΑ Πηγό: Green Map, 55

56 Μεταφορϋσ και Προςβαςιμϐτητα Σο 2001 καταςκευϊςτηκαν ςτο Augustenborg δϑο πρϐτυπα ηλεκτρικϊ τρϋνα (τραμ) με ςκοπϐ να μειωθεύ η εξϊρτηςη απϐ τα Ι.Φ. και να διευρυνθοϑν οι επιλογϋσ κινητικϐτητασ για τουσ κατούκουσ τησ περιοχόσ. Σα ηλεκτρικϊ τρϋνα λειτουργοϑςαν με τη χρόςη ανανεώςιμων πηγών ενϋργειασ και μετϋφεραν περύπου επιβϊτεσ απϐ και προσ την αςτικό οικογειτονιϊ, καθώσ και ςτισ πιο απομακρυςμϋνεσ περιοχϋσ. υγκεκριμϋνα, η «Πρϊςινη Γραμμό» (Green Line) παρεύχε νϋεσ ευκαιρύεσ απαςχϐληςησ, αλλϊ και τη δυνατϐτητα ςϑνδεςησ με τα υπϐλοιπα τοπικϊ κϋντρα και υπηρεςύεσ, ϐπωσ κϋντρα υγεύασ, φαρμακεύα και τρϊπεζεσ. Εικϐνα 12: Σο ηλεκτρικϐ τρϋνο τησ «Πρϊςινησ Γραμμόσ», Augustenborg. Πηγό: European Academy of the Urban Environment, Η γραμμό μετϊ απϐ δϑο χρϐνια τϋθηκε εκτϐσ λειτουργύασ διϐτι το ςυνολικϐ εγχεύρημα δεν κατϋςτη κερδοφϐρο και παρουςιϊςτηκαν αρκετϊ τεχνικϊ προβλόματα κατϊ τη διϊρκεια λειτουργύασ τησ γραμμόσ. Παρϐλα αυτϊ το ςυγκεκριμϋνο ςϑςτημα μετακύνηςησ κϋντριςε το αγοραςτικϐ ενδιαφϋρον πολλών επιχειρόςεων, η εταιρεύα καταςκευόσ ϐμωσ δεν εύχε τη δυνατϐτητα αϑξηςησ τησ παραγωγόσ τησ (Building and Social Housing Foundation, 2005; Rolfsdotter-Jansson, 2009). ε γενικϐτερο πλαύςιο, ςϑμφωνα με τοπικό ϋρευνα που πραγματοποιόθηκε απϐ τουσ ύδιουσ τουσ κατούκουσ, ϋχει διαπιςτωθεύ ϐτι η κατϊςταςη τησ κυκλοφορύασ ςε ςυγκεκριμϋνα τμόματα τησ περιοχόσ εύναι δυςμενόσ. Σο γεγονϐσ αυτϐ αφορϊ κυρύωσ ςτην αςφϊλεια που παρϋχεται γϑρω απϐ τισ ςχολικϋσ εγκαταςτϊςεισ, καθώσ υπϊρχει ϋντονη διϋλευςη απϐ την περιοχό βαρϋων οχημϊτων. Για την αντιμετώπιςη του προβλόματοσ προβλϋπεται η καταςκευό μιασ νϋασ εξϐδου απϐ την αςτικό οικογειτονιϊ (Building and Social Housing Foundation, 2005). ε γενικϋσ γραμμϋσ ϐμωσ, και με την πϊροδο των χρϐνων, ϋχει προωθηθεύ ςε μεγϊλο βαθμϐ η αςφαλόσ πεζό μετακύνηςη και η ποδηλαςύα. 56

57 Εικϐνα 13: Σα αυτοκύνητα κοινόσ χρόςησ ςτο Augustenborg. Μια ϊλλη πρωτοβουλύα των κατούκων τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ Augustenborg ϊρχιςε το 2001, μϋςω τησ κοινόσ χρόςησ ιδιωτικών οχημϊτων απϐ τουσ πολύτεσ (carpooling). Σα αυτοκύνητα τροφοδοτοϑνται με καϑςιμα απϐ αιθανϐλη ό βιοαϋριο, και μποροϑν να χρηςιμοποιηθοϑν απϐ τουσ κατούκουσ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ αλλϊ και του Malmö, καθώσ και απϐ διϊφορεσ επιχειρόςεισ. το διϊςτημα η ιδιοκτηςύα αυτοκινότων ϋχει αυξηθεύ μϐνο κατϊ 1%, ενώ παρατηρεύται μεύωςη του θορϑβου και τησ ατμοςφαιρικόσ ρϑπανςησ ςτη ςυγκεκριμϋνη περιοχό (Rolfsdotter-Jansson, 2009). Πηγό: Rolfsdotter-Jansson, 2009 Όςο αφορϊ ςτην προςβαςιμϐτητα του ψηφιακοϑ χώρου, ϋχει εγκαταςταθεύ ϋνα ευρυζωνικϐ δύκτυο προσ ϐφελοσ των κατούκων, ώςτε να ϋχουν τη δυνατϐτητα γρόγορησ πρϐςβαςησ ςτο διαδύκτυο και ςτισ υπηρεςύεσ τηλεπικοινωνιών (Building and Social Housing Foundation, 2005). 57

58 Δομημϋνο περιβϊλλον Πριν το 1970, το δομημϋνο περιβϊλλον του Augustenborg χαρακτηριζϐταν απϐ ςτοιχεύα τησ δεκαετύασ του '50. Ο χαρακτόρασ τησ δεκαετύασ του '50 καταςτρϊφηκε, ϐταν η εξωτερικό πρϐςοψη των κατοικιών καλϑφθηκε με χϊλυβα. Αυτϐ εύχε ωσ αποτϋλεςμα την εμφϊνιςη ςοβαρών προβλημϊτων ςτο εςωτερικϐ περιβϊλλον, ϐπωσ υγραςύα, κακϐσ εξαεριςμϐσ και δυςλειτουργύεσ ςτον ϋλεγχο τησ θερμοκραςύασ. όμερα ςτισ προςϐψεισ των κτιρύων ϋχει εγκαταςταθεύ εξωτερικό μϐνωςη (βλ. Εικϐνα 13), αποκαθιςτώντασ με αυτϐ τον τρϐπο την ταυτϐτητα τησ περιοχόσ, αυξϊνοντασ την ενεργειακό αποδοτικϐτητα των κτηρύων (περύπου 10 % ςε ςϑγκριςη με την κατϊςταςη των κτηρύων το 1998 ό 35% ςε ςϑγκριςη με την αρχικό τουσ κατϊςταςη γενικϐτερα) και βελτιώνοντασ την ποιϐτητα του εςωτερικοϑ περιβϊλλοντοσ (City of Malmö, 2009). Ένα νϋο ςχολικϐ κτόριο ϋχει καταςκευαςτεύ απϐ φυςικϊ υλικϊ, παρϋχοντασ υψηλϐ επύπεδο φυςικοϑ φωτιςμοϑ και προκαλώντασ μύα περιςςϐτερο «ανθρώπινη αύςθηςη» του χώρου ςε ϐςουσ το επιςκϋπτονται. Εικϐνα 15: Σο δημοτικϐ ςχολεύο του Augustenborg. Εικϐνα 14: Οι προςϐψεισ των κατοικιών ςτο Augustenborg. Πηγό: Building and Social Housing Foundation, 2005 Πηγό: City of Malmö, Development/Augustenborg-Eco-City.html Σο κτόριο περιλαμβϊνει αντλύεσ θερμϐτητασ (εδϊφουσ-αϋρα ό εδϊφουσ-νεροϑ) 13, ηλιοθερμικϊ και πολλϊ ϊλλα καινοτϐμα ςυςτόματα ώςτε να ελκϑει τϐςο τουσ εκπαιδευτικοϑσ ϐςο και τουσ μαθητϋσ (City of Malmö, 2009). 13 Οι αντλύεσ θερμϐτητασ εύναι αντύςτοιχεσ των ςυνηθιςμϋνων κλιματιςτικών 58

59 Αποτελϋςματα τησ αναζωογϐνηςησ του Augustenborg Σο Augustenborg ϋχει διαμορφωθεύ ςε μια ελκυςτικό, πολυπολιτιςμικό γειτονιϊ ςτην οπούα προςφϋρεται ςε μεγϊλο βαθμϐ η δυνατϐτητα εϑρεςησ εργαςύασ και η διαμονό ςε ϋνα περιβϊλλον υγιϋσ και ανθρώπινησ κλύμακασ. Η υλοπούηςη τησ μελϋτησ αναβϊθμιςε την τοπικό οικονομύα με τη δημιουργύα νϋων τοπικών επιχειρόςεων (π.χ. Watreco, Green Roof Institute, car pool). Σο δύκτυο υπαύθριων καναλιών βρϐχινου νεροϑ προςφϋρει καλϑτερο περιβϊλλον για την τοπικό βλϊςτηςη, ενώ παρϊλληλα ϋχει ςυμβϊλλει και ςτην αποτροπό των πλημμυρών τησ περιοχόσ. Η βιοποικιλϐτητα ςτην περιοχό αυξόθηκε κατϊ 50% και οι πρϊςινεσ οροφϋσ ϋχουν προςελκϑςει πτηνϊ και ϋντομα. Σο οικολογικϐ αποτϑπωμα του Augustenborg ϋχει μειωθεύ ϋωσ και 20%. Η κατανϊλωςη θερμϐτητασ και θερμοϑ νεροϑ ϋχει ελαττωθεύ κατϊ 25%. Έχει επιτευχθεύ ανακϑκλωςη ϐλων των αποβλότων ςε ποςοςτϐ 70%. Αϑξηςη ενεργειακόσ αποδοτικϐτητασ των κτηρύων κατϊ 35% ςε ςχϋςη με την αρχικό τουσ κατϊςταςη Αϑξηςη ιδιοκτηςύασ αυτοκινότων μϐνο κατϊ 1% ςε διϊςτημα 9 ετών 59

60 BedZED (Beddington Zero Energy Development) Λονδύνο, Ην. Βαςύλειο Η αςτικό οικογειτονιϊ BedZED ςτο Λονδύνο εύναι αποτϋλεςμα τησ κινητοπούηςησ τησ βρετανικόσ κυβϋρνηςησ και του WWF που εύχε ωσ ςτϐχο την εξοικονϐμηςη ενϋργειασ ςτον κτιριακϐ τομϋα. Εκπονόθηκε ςτο πλαύςιο του προγρϊμματοσ One Planet Living «Ζώντασ με ϋναν πλανότη». Σην υλοπούηςό τησ ανϋλαβαν ιδιωτικού φορεύσ (εταιρεύεσ BioRegional Development Group και Peabody Trust, αρχιτεκτονικϐ γραφεύο Bill Dunster). Σοποθετεύται ςτα νϐτια προϊςτια του Λονδύνου ςτην περιοχό Hackbridge και αποτελεύ μύα απϐ τισ πιο αξιϐλογεσ και γνωςτϋσ πρακτικϋσ βιώςιμησ διαβύωςησ ςτο Ηνωμϋνο Βαςύλειο 14. Ο ςχεδιαςμϐσ και η καταςκευό τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ διόρκηςε 3 ϋτη. Άρχιςε το 1999, ολοκληρώθηκε το 2001 και κατοικεύται απϐ τον Μϊρτιο του υνολικϊ κϐςτιςε 18,9 εκ. (Aβροϑςιν, 2007). H ςυνοικύα χτύςτηκε ςε ανακτημϋνη γη (ϋκταςη ϐπου προϒπόρχαν εγκαταςτϊςεισ επεξεργαςύασ λυμϊτων), η οπούα ανόκε ςτο δόμο του Sutton του Λονδύνου και πουλόθηκε ςτην Εικϐνα 16: Η γεωγραφικό θϋςη του BedZED. Πηγό: ero_energy_development_location εταιρεύα Peabody Trust. Αποτελεύ περιοχό μικτόσ χρόςησ, φιλοξενεύ ςόμερα περύπου 220 κατούκουσ και περιλαμβϊνει 50% κατοικύα για πώληςη, 25% κοινωνικό κατοικύα προσ ενοικύαςη. Ο ςυνολικϐσ χώροσ καταλαμβϊνει 0,3 εκτϊρια περύπου για χρόςη εργαςύασ, εμπορύου, αναψυχόσ, κατοικύασ (BioRegional, 2010). Αποτελεύ ϋργο μικρϐτερησ κλύμακασ ςυγκριτικϊ με την αςτικό οικογειτονιϊ του Augustenborg και διαφϋρει επύςησ ςε οριςμϋνουσ ςτϐχουσ και λειτουργύεσ. 14 Η καινοτϐμοσ αςτικό οικογειτονιϊ ϋχει λϊβει αρχιτεκτονικϊ βραβεύα βιοκλιματικών τεχνικών, βραβεύα ςχεδιαςμοϑ κτιρύων υπϋρ τησ βιωςιμϐτητασ, παγκϐςμια βραβεύα ενεργειακών κτιρύων, βραβεύα καταςκευαςτικών υπηρεςιών, βραβεύα ςχεδιαςμοϑ οικιών (Aβροϑςιν, 2007) 60

61 Αρχϋσ οργϊνωςησ, τϐχοι και Φαρακτηριςτικϊ του BedZED Η αςτικό οικογειτονιϊ BedZED αποτελεύ μια καινοτϐμο λϑςη ςτισ περιβαλλοντικϋσ, κοινωνικϋσ και οικονομικϋσ ανϊγκεσ των αςτών. τηρύζεται ςε τρεισ βαςικϋσ αρχϋσ οργϊνωςησ οι οπούεσ την καθιςτοϑν «βιώςιμη» (Twinn, 2003): Κοινωνικό θελκτικϐτητα Οικονομικό αποδοτικϐτητα Ελϊχιςτη περιβαλλοντικό επύπτωςη Καταςκευϊςτηκε με ςκοπϐ να προβϊλλει τρϐπουσ για την ελαχιςτοπούηςη τησ περιβαλλοντικόσ επύπτωςησ, ϐταν καταςκευϊζουμε και λειτουργοϑμε χώρουσ ζωόσ, με κοινωνικϊ και οικονομικϊ αποδοτικϐ τρϐπο. Κϑριοσ ςτϐχοσ εύναι η κατανϊλωςη μηδενικόσ ενϋργειασ που λειτουργεύ επιβαρυντικϊ προσ το περιβϊλλον (Aβροϑςιν, 2007). Η ονομαςύα Beddington Zero (fossil) Energy Development υποδεικνϑει το ϐραμα που κρϑβεται πύςω απϐ την ςυγκεκριμϋνη μελϋτη, την ανϊπτυξη δηλαδό μιασ ενεργειακόσ εγκατϊςταςησ ϐπου υφύςταται μηδενικό χρόςη ορυκτών καυςύμων, ϐπωσ πετρϋλαιο, ϊνθρακασ και αϋριο, και μηδενικό εκπομπό αερύων που επιςπεϑδουν το φαινϐμενο του θερμοκηπύου (Οne Planet Communities, 2010). Εικϐνα 17: Άποψη του BedZED, Λονδύνο. Πηγό: BioRegional, 2010 Η δημιουργύα τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ προκϊλεςε το 2006 τη γϋνεςη τησ βρετανικόσ πολιτικόσ που καθιςτϊ ϐλεσ τισ νϋεσ κατοικύεσ απαλλαγμϋνεσ απϐ τον ϊνθρακα μϋχρι το 2016 (Hogain και Kemp, 2009). Σο γεγονϐσ αυτϐ αποτελεύ παρϊδειγμα προσ μύμηςη και για τα υπϐλοιπα αςτικϊ κϋντρα ςτο Ηνωμϋνο Βαςύλειο, και ενθαρρϑνει την προώθηςη τησ βιωςιμϐτητασ ςτισ γειτονιϋσ των πϐλεων. 61

62 Κϑριοι ςτϐχοι τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ BedZED Μηδενικό χρόςη ορυκτών καυςύμων Μεύωςη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ των κατούκων Μεύωςη τησ κατανϊλωςησ νεροϑ ϋωσ 33%, ςυγκριτικϊ με το μϋςο ϐρο του ΗΒ Μεύωςη τησ κατανϊλωςησ ηλεκτρικόσ ενϋργειασ ϋωσ 33% Μεύωςη ϋωσ 90%των αναγκών θϋρμανςησ Μεύωςη τησ ενϋργειασ που χρηςιμοποιεύται για μεταφορϋσ ϋωσ 50% Φρόςη ανανεώςιμων μορφών ενϋργειασ Μεύωςη απορριμμϊτων και προώθηςη τησ ανακϑκλωςησ Ανϊπτυξη των τοπικών πϐρων (π.χ. δημιουργύα αγροτικών δραςτηριοτότων-δικτϑου για τα τοπικϊ τρϐφιμα) Ανϊπτυξη τησ βιοποικιλϐτητασ ςτισ φυςικϋσ περιοχϋσ Εικϐνα 18: Σο χϋδιο χρόςεων γησ του BedZED. Oι αρμϐδιοι του ςχεδιαςμοϑ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ αξιοπούηςαν μια ςειρϊ αποδεδειγμϋνων μεθϐδων, απϐ τισ οπούεσ καμύα δεν θεωρεύται υψηλόσ τεχνολογύασ, με ςκοπϐ να μειώςουν τισ ενεργειακϋσ ανϊγκεσ, την κατανϊλωςη νεροϑ, και τη χρόςη αυτοκινότων απϐ τουσ κατούκουσ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ. Πηγό: Zedfactory, 2001; ιδύα επεξεργαςύα. 62

63 Διαχεύριςη ενϋργειασ και νεροϑ Για την προςϋγγιςη τησ ενεργειακόσ αυτϊρκειασ χρηςιμοποιόθηκαν αποκλειςτικϊ ανανεώςιμεσ πηγϋσ ενϋργειασ. H κατανϊλωςη πετρελαύου ςτον οικιςμϐ εύναι ςχεδϐν μηδενικό. Οι καθημερινϋσ ανϊγκεσ των κατούκων ςε ενϋργεια καλϑπτονταν αρχικϊ απϐ ϋνα ςταθμϐ ςυμπαραγωγόσ θερμϐτητασ και ιςχϑοσ, ο οπούοσ λειτουργοϑςε μϋςω τησ καϑςησ υπολειμμϊτων ξυλεύασ και παρόγαγε βιοκαϑςιμα με μηδενικϋσ εκπομπϋσ διοξειδύου του ϊνθρακα. Εξαιτύασ ϐμωσ του μικροϑ μεγϋθουσ του και τησ μικρόσ τεχνολογικόσ και οικονομικόσ απϐδοςόσ του διακϐπηκε η λειτουργύα του και αντικαταςτϊθηκε απϐ ειδικϐ λϋβητα. Σο ηλεκτρικϐ ρεϑμα παρϊγεται απϐ την ηλιακό ενϋργεια μϋςω φωτοβολταώκών κυτϊρρων, και μϋςω αυτών ϋχει επιτευχθεύ η παραγωγό 19% των ςυνολικών απαιτόςεων ςε ηλεκτρικό ενϋργεια (Οne Planet Communities, 2010; Aβροϑςιν, 2007). τα κτύρια εύναι εγκατεςτημϋνεσ ςυςκευϋσ εξοικονϐμηςησ νεροϑ, ενώ ςτα θεμϋλια των κτιςμϊτων υπϊρχουν δεξαμενϋσ ϐπου ςυγκεντρώνεται το βρϐχινο και το ανακυκλωμϋνο νερϐ, το οπούο ξαναχρηςιμοποιεύται, αφοϑ φιλτραριςτεύ με τη βοόθεια φυτών και βακτηρύων. Έτςι, η κατανϊλωςη νεροϑ εύναι κατϊ 33% λιγϐτερη απϐ ϐτι ςτα ςυμβατικϊ κτύρια. H ανακϑκλωςη και η κομποςτοπούηςη, θεωροϑνται αυτονϐητεσ τεχνικϋσ ςτο BedZED. Οι ςχεδιαςτϋσ του προγρϊμματοσ προμηθεϑουν τουσ κατούκουσ με βιολογικϊ προώϐντα μϋςω του Διαδικτϑου, ενώ ϐςοι θϋλουν ϋχουν τη δυνατϐτητα να καλλιεργοϑν λαχανϐκηπουσ γϑρω απϐ τον οικιςμϐ. Εικϐνα 20: Ημϋρα κομποςτοπούηςησ, BedZED. Πηγό: Hodge και Haltrecht, 2009 Εικϐνα 19: Φώροσ ανακϑκλωςησ ςτισ κουζύνεσ των κατοικιών του BedZED. Πηγό: Hodge και Haltrecht,

64 Εικϐνα 21: ϑςτημα εξαεριςμοϑ ςτισ ςτϋγεσ των κατοικιών, BedZED, Λονδύνο Ειδικϊ ςυςτόματα που εύναι τοποθετημϋνα ςτισ ςτϋγεσ των κτιρύων παρϋχουν εξαεριςμϐ, ελαχιςτοποιώντασ παρϊλληλα την απώλεια θερμϐτητασ (βλ.εικϐνα 20) (Οne Planet Communities, 2010). Πηγό: One Planet Communities, 2010 Εικϐνα 22: Ηλιακού ςυλλϋκτεσ ζεςτοϑ νεροϑ με φωτοβολταώκϊ πϊνελ ςτισ οροφϋσ, BedZED, Λονδύνο. Απϐ ϋρευνεσ προκϑπτει ϐτι τα νοικοκυριϊ ςτο BedZED χρηςιμοποιοϑν KWH τησ ηλεκτρικόσ ενϋργειασ το χρϐνο, δηλαδό 45% χαμηλϐτερη απϐ το μϋςο ϐρο τησ γϑρω περιοχόσ. Κατϊ μϋςο ϐρο, τα νοικοκυριϊ χρηςιμοποιοϑν KWH το χρϐνο για θϋρμανςη, 81% λιγϐτερο απϐ το μϋςο ϐρο του δόμου Sutton. Οι εκπομπϋσ ϊνθρακα απϐ την ενεργειακό χρόςη των κατοικιών ϋχουν μειωθεύ κατϊ 72% ςυγκριτικϊ με ϐμοιεσ κατοικύεσ που καταςκευϊζονται την ύδια περύοδο (Οne Planet Communities, 2010). Πηγό: Zedfctory,

65 Δομημϋνο περιβϊλλον το BedZED ςυναντώνται χώροι εργαςύασ, κοινϐχρηςτοι και δημϐςιοι χώροι. Περιλαμβϊνονται κτύρια για εμπορικό χρόςη, ϋνα εκθεςιακϐ κϋντρο, ϋνασ παιδικϐσ ςταθμϐσ και ϋνα διαμϋριςμα για επύδειξη ςτουσ επιςκϋπτεσ που ενδιαφϋρονται να δουν πώσ εύναι το εςωτερικϐ των κατοικιών τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ (Aβροϑςιν, 2007). Tα κτύρια θερμαύνονται χϊρη ςτον προςανατολιςμϐ τουσ και ςτα ειδικϊ παρϊθυρα. τη νϐτια πλευρϊ των κτιςμϊτων ϋχουν τοποθετηθεύ τερϊςτιοι υαλοπύνακεσ για να μπαύνει φωσ και θερμϐτητα, ενώ ςτη βϐρεια πλευρϊ τα τριπλϊ τζϊμια ςτοχεϑουν ςτη ςυγκρϊτηςη τησ ζϋςτησ ςτο εςωτερικϐ των κατοικιών το χειμώνα, και ςτη μεύωςη των αναγκών για δρϐςιςμα το καλοκαύρι (Twinn, 2003). Σα δομικϊ υλικϊ των κατοικιών, καθώσ και το μαγεύρεμα προςφϋρουν ευκαιρύεσ εξοικονϐμηςησ ενϋργειασ. Εξαιτύασ τησ ιδιαύτερησ καταςκευόσ των κτιςμϊτων, η ηλιακό θερμϐτητα, αλλϊ και η θερμϐτητα που παρϊγεται απϐ τισ καθημερινϋσ δραςτηριϐτητεσ των κατούκων, ϐπωσ το μαγεύρεμα, αναδεικνϑονται ςε αποτελεςματικϋσ τεχνικϋσ για να διατηροϑνται οι κατοικύεσ ςε μια επιθυμητό θερμοκραςύα. Έτςι, η ανϊγκη για θϋρμανςη του χώρου, που ςτα ςυμβατικϊ κτύρια εύναι απϐ τισ πιο ενεργοβϐρεσ χρόςεισ, καθύςταται μειωμϋνη ϋωσ και μηδενικό (Aβροϑςιν, 2007). Εικϐνα 23: Η φυςικό λειτουργύα των οικημϊτων ςτο BedZED. Πηγό: Twinn, 2003; ιδύα επεξεργαςύα 65

66 Oι αρμϐδιεσ εταιρεύεσ ςχεδιαςμοϑ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ, θεωροϑν ϐτι για να αντιςτραφεύ η τϊςη των ολοϋνα αυξανϐμενων εκλϑςεων διοξειδύου του ϊνθρακα απϐ τα νοικοκυριϊ, απαιτεύται μια ευφϊνταςτη αντιπρϐταςη για τον τρϐπο που χτύζονται ςόμερα τα κτύρια, και ϐτι μϋςω του BedZED αποδεικνϑεται τουλϊχιςτον ϐτι τα βολικϊ, προςιτϊ και ενεργειακϊ αυτϐνομα ςπύτια και χώροι εργαςύασ εύναι τα κτύρια που ϋχουμε ανϊγκη (Aβροϑςιν, 2007). Εικϐνα 24: Ο χώροσ ςτο εςωτερικϐ των κατοικιών, BedZED. Εικϐνα 26: Ο εςωτερικϐσ χώροσ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ BedZED. Πηγό: Hodge και Haltrecht, 2009 Εικόνα 25: Ο χώροσ εργαςίασ, BedZED. Πηγό: _original.pdf? Πηγό: Twinn,

67 Μεταφορϋσ Η αςτικό οικογειτονιϊ BedZED υιοθετεύ ϋνα «Πρϊςινο χϋδιο Μεταφορών» (Green Transport Plan) με κϑριουσ ςτϐχουσ : Σην ελϊττωςη για ανϊγκη μετακινόςεων Σην προώθηςη των δημϐςιων μεταφορών Σην προςφορϊ εναλλακτικών ςτη μετακύνηςη ϋναντι του ιδιωτικοϑ αυτοκινότου Oι ενεργειακϋσ ανϊγκεσ των μετακινόςεων, ακϐμα και αν αυτϐ μεταφρϊζεται μϐνο ςε μετακινόςεισ απϐ την κατοικύα για εργαςύα, αντιςτοιχοϑν ςε ϋνα μεγϊλο ποςοςτϐ τησ ενεργειακόσ κατανϊλωςησ. Για τον λϐγο αυτϐ, εκτϐσ απϐ την προώθηςη τησ χρόςησ ποδηλϊτων ωσ εναλλακτικοϑ μϋςου μετακινόςεων, ςτο BedZED ϋχει ςυςταθεύ μια λϋςχη αυτοκινότων δημϐςιασ χρόςησ, μϋςω τησ οπούασ οι κϊτοικοι ϋχουν τη δυνατϐτητα να δανεύζονται οχόματα για προςωπικό χρόςη (carpooling). Tο carpooling, δηλαδό η κοινό χρόςη ιδιωτικών οχημϊτων απϐ τουσ πολύτεσ, ϋχει εδραιωθεύ ςτην αςτικό οικογειτονιϊ του BedZED και ςε ςυνδυαςμϐ με τισ υπϐλοιπεσ πρωτοβουλύεσ, αποτελεύ μϋροσ μιασ αναβαθμιςμϋνησ ςτρατηγικόσ ςτο ζότημα των μετακινόςεων που ϋχει ωσ κϑριο ςτϐχο την εξϊλειψη του αυτοκινότου (Aβροϑςιν, 2007). Η κοινϐτητα ςτοχεϑει να παρϊγει αρκετό ενϋργεια μϋςω φωτοβολταώκών ςυςςωρευτών, ώςτε να τροφοδοτεύ 40 ηλεκτρικϊ οχόματα που θα βρύςκονται ςτη διϊθεςη των κατούκων. τϐχοσ εύναι να περιοριςτεύ ςε αυτϐ το διϊςτημα η εκπομπό ορυκτών καυςύμων απϐ τη χρόςη ιδιωτικών αυτοκινότων κατϊ 50% ςε ςϑγκριςη με τισ ςυμβατικϋσ εξελύξεισ. Οικολογικϐ αποτϑπωμα και αποτϑπωμα ϊνθρακα Με τη χρόςη του δεύκτη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ, ϐπωσ ϋχουμε αναφϋρει, διευκολϑνεται ο ϋλεγχοσ και η μϋτρηςη των περιβαλλοντικών επιπτώςεων μιασ διαδικαςύασ, ενϐσ προώϐντοσ, μιασ κοινϐτητασ ό περιφϋρειασ, ενϐσ οργανιςμοϑ ό του τρϐπου ζωόσ κϊθε ατϐμου ξεχωριςτϊ. ϑμφωνα με μετρόςεισ του WWF for a living planet, εϊν κϊθε ϊτομο ςτον πλανότη κατανϊλωνε ϐςο ο μϋςοσ ϐροσ των ανθρώπων τησ Δυτικόσ Ευρώπησ, θα χρειαζϐμαςταν 3 πλανότεσ για να μασ υποςτηρύξουν. Επιςημαύνουμε ϐτι για να παραμεύνει η γη εντϐσ των ορύων τησ βιολογικόσ τησ ικανϐτητασ, το οικολογικϐ αποτϑπωμα δεν πρϋπει να υπερβαύνει τα 1.8 παγκϐςμια εκτϊρια κατϊ κεφαλόν. 67

68 Οι κϊτοικοι ςυμβϊλλουν ςτισ μετρόςεισ του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ με την αναφορϊ τησ κατανϊλωςόσ τουσ ςε φυςικοϑσ πϐρουσ, προςφϋροντασ αρκετϊ καλϋσ ενδεύξεισ για τισ κϑριεσ επιδρϊςεισ που προκαλοϑν ςτο χώρο διαβύωςόσ τουσ και ϋτςι εφιςτϊται περιςςϐτερη προςοχό ϐπου κρύνεται απαραύτητο. Όπωσ παρατηροϑμε και ςτον πύνακα 4, το οικολογικϐ αποτϑπωμα ενϐσ μϋςου κατούκου του BedZED εύναι 4.67 παγκϐςμια εκτϊρια (ιςοδϑναμο με την ανϊγκη 2.6 πλανητών για πϐρουσ εϊν ο καθϋνασ ςτον κϐςμο ζοϑςε με αυτϐν τον τρϐπο), ενώ το αποτϑπωμα ϊνθρακα αντιςτοιχεύ ςε 9.9 τϐνουσ- για την επύτευξη ενϐσ ολοκληρωτικϊ βιώςιμου τρϐπου ζωόσ το νοϑμερο αυτϐ πρϋπει να εύναι 1.1 τϐνοι ϋωσ το Επύςησ, εϊν λειτουργοϑςε ο ςταθμϐσ ςυμπαραγωγόσ θερμϐτητασ και ιςχϑοσ, και το BedZED παρόγαγε μηδενικϐ ϊνθρακα ςκοπϐσ για τον οπούο ςχεδιϊςτηκε εξ αρχόσ- ο μϋςοσ κϊτοικοσ θα ςημεύωνε οικολογικϐ αποτϑπωμα 4.32 παγκϐςμιων εκταρύων (2.4 πλανότεσ) και αποτϑπωμα ϊνθρακα 8.9. τϐννων. Ένασ «επιεικόσ» κϊτοικοσ του BedZED, που θα ϋκανε μια ςημαντικό προςπϊθεια μεύωςησ τησ επύδραςόσ του, θα μποροϑςε να επιτϑχει οικολογικϐ αποτϑπωμα 3 παγκϐςμιων εκταρύων(1.7 πλανότεσ/ 57% του μ.ϐ.) και αποτϑπωμα ϊνθρακα 6 τϐννων (Hodge και Haltrecht, 2009). Πύνακασ 6: Σο οικολογικϐ αποτϑπωμα και το αποτϑπωμα ϊνθρακα ςτην αςτικό οικογειτονιϊ του BedZED. Οικολογικϐ αποτϑπωμα και αποτϑπωμα ϊνθρακα του BedZED. Πηγό: Hodge, Haltrecht, 2009 Πηγό: Hodge και Haltrecht, 2009 Παρϐλο που ςτην αςτικό οικογειτονιϊ η μεύωςη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ και του αποτυπώματοσ του ϊνθρακα ϋχει επιτευχθεύ ςε ικανοποιητικϊ ποςοςτϊ, δεν επαρκεύ πλόρωσ για την μετϊβαςη ςε ϋνα πραγματικϊ βιώςιμο περιβϊλλον. Σο 2005 ο Δόμοσ του Sutton δεςμεϑτηκε να μετατραπεύ ςτο «One Planet 68

69 Borough» 15 μϋχρι το 2025 και ςε ςυνεργαςύα με την εταιρεύα «BioRegional» θϋτουν ωσ ςτϐχο την μεύωςη του αποτυπώματοσ ολϐκληρου του Δόμου. Τπϐ την ύδια κλύμακα και εφαρμϐζοντασ την τεχνικό τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ του BedZED ςε ολϐκληρο τον Δόμο, ελπύζουν να μειώςουν ςε ακϐμα μεγαλϑτερο βαθμϐ το αποτϑπωμα(οικολογικϐ, ϊνθρακα) (Hodge και Haltrecht, 2009). Η ςυγκεκριμϋνη πολιτικό του Δόμου επιβεβαιώνει την γενικϐτερη ςυμβολό των αςτικών οικογειτονιών ςτην εξυγύανςη του αςτικοϑ περιβϊλλοντοσ. ϑμφωνα με ϋρευνεσ που ϋχουν πραγματοποιηθεύ απϐ τουσ καταςκευαςτϋσ, καταγρϊφονται και οριςμϋνα προβλόματα που αντιμετωπύζουν οι κϊτοικοι ςχετικϊ με την αποδοτικϐτητα οριςμϋνων τεχνικών ςυςτημϊτων (π.χ. ανεπιτυχόσ λειτουργύα του ςταθμοϑ ςυμπαραγωγόσ θερμϐτητασ και ιςχϑοσ ) και με τον θϐρυβο, αλλϊ αυτϊ εμφανύζονται ςε αρκετϊ μειωμϋνο βαθμϐ (Hodge και Haltrecht, 2009). ε γενικϋσ γραμμϋσ εύδαμε ϐτι ο ςχεδιαςμϐσ του BedZED διευκολϑνει την διαχεύριςη τησ θϋρμανςησ και του νεροϑ, ενθαρρϑνει την όπια μετακύνηςη (περπϊτημα, ποδηλαςύα), και 15 Σο πρϐγραμμα One Planet Living αποτελεύ παγκϐςμια πρωτοβουλύα και βαςύζεται ςε 10 βιώςιμεσ αρχϋσ που ανϋπτυξαν η εταιρεύα BioRegional ςε ςυνεργαςύα με το WWF (βλ. Παρϊρτημα) προςφϋρει την ευκαιρύα για μια υψηλόσ ποιϐτητασ ζωό ςτισ εγκατεςτημϋνεσ ομϊδεσ πληθυςμοϑ (BioRegional, 2010). Η αςτικό οικογειτονιϊ του BedZED αποδεικνϑει ϐτι υπϊρχει η κατϊλληλη τεχνολογύα για να χτύζουμε και τροφοδοτοϑμε κατοικύεσ χαμηλόσ περιβαλλοντικόσ επύπτωςησ ςτα αςτικϊ κϋντρα. Και αυτό η δυνατϐτητα πρϋπει να αξιοποιηθεύ ϊμεςα ςτα πλαύςια δϐμηςησ τοπικών πολιτικών για την βιώςιμη ανϊπτυξη. Παρακϊτω παρουςιϊζεται το Γενικϐ Πολεοδομικϐ χϋδιο του Δόμου Sutton, ςτα πλαύςια του Προγρϊμματοσ One Planet Living, και απεικονύζεται η τοποθεςύα τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ. Παρατηροϑμε ϐτι ο οικιςμϐσ βρύςκεται ανϊμεςα ςε δϑο πολϑ ζωτικϊ ςημεύα του Δόμου, ϐπου γύνεται προςπϊθεια ενςωμϊτωςησ βιώςιμων αρχών ςτον ςχεδιαςμϐ, και αναμφύβολα η αςτικό οικογειτονιϊ του BedZED αποτελεύ ϋναν απϐ τουσ πυρόνεσ του κρύκου που δημιουργεύ την «πρϊςινη αλυςύδα» που αναφϋραμε εξαρχόσ, ςε τοπικϐ, εθνικϐ και παγκϐςμιο επύπεδο. Εικϐνα 27: Σο Γενικϐ χϋδιο του Δόμου Sutton, Λονδύνο. Πηγό: Emap Footprint, 2010, ιδύα επεξεργαςύα. 69

70 70

71 Παρακϊτω, παρουςιϊζονται τα αποτελϋςματα που προκϑπτουν απϐ την ανϊπτυξη τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ BedZED. Αποτελϋςματα τησ ανϊπτυξησ του BedZED Σο BedZED κατϊφερε επιτυχώσ να διαμορφώςει μια ςυνεκτικό και περιβαλλοντικϊ ςυνειδητοποιημϋνη κοινϐτητα, και αποδεικνϑει ϐτι η κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό αλλαγό των αςτικών κϋντρων εύναι πιθανό. Ο ςχεδιαςμϐσ τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ ϋχει ςυμβϊλλει ςτην ενδυνϊμωςη του κοινωνικοϑ κεφαλαύου και ςτην δημιουργύα ενϐσ χώρου για τον ϊνθρωπο και τη φϑςη Τπϊρχει ςυνεχϐμενη μεύωςη τησ ενεργειακόσ κατανϊλωςησ των ιδιοκτητών : 45% μεύωςη χρόςησ τησ ηλεκτρικόσ ενϋργειασ και 58 % λιγϐτερη κατανϊλωςη ζεςτοϑ νεροϑ ςυγκριτικϊ με το επύπεδο του Δόμου. Έτςι, επιτυγχϊνεται μεύωςη των εκπομπών ϊνθρακα και μεύωςη του κϐςτουσ ςτα καϑςιμα. Σα εγκατεςτημϋνα φωτοβολταώκϊ ςυςτόματα (αν και πολυδϊπανα) παρϊγουν το 19% των ςυνολικών απαιτόςεων για ηλεκτρικό ενϋργεια. Η κυριαρχύα των ιδιωτικών οχημϊτων ϋχει αποδυναμωθεύ και διανυϐμενη απϐςταςη ϋχει μειωθεύ ςτο 65%. 60% των απορριμμϊτων (ςε βϊροσ) ανακυκλώνεται ό λιπαςματοποιεύται, ποςοςτϐ διπλϊςιο αυτοϑ τησ ανακϑκλωςησ ςε μια τυπικό εγκατϊςταςη ςτο Ην. Βαςύλειο. 71

72 υμπερϊςματα τησ ανϊλυςησ των αςτικών οικογειτονιών του Augustenborg και BedZED Η εφαρμογό των παραπϊνω ςχεδύων, του Augustenborg ςτη ουηδύα και το BedZED ςτο Ην. Βαςύλειο, δεύχνει ϐτι μποροϑν να ευνοόςουν το περιβϊλλον των αςτικών κϋντρων, και ϐτι ςυμβϊλλουν ςτην ελϊττωςη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ. Έπειτα απϐ την εξϋταςη των παραδειγμϊτων, ςυμπεραύνουμε ϐτι υπϊρχει η κατϊλληλη τεχνολογύα για να χτύζουμε, να ζοϑμε οικολογικϊ και να τροφοδοτοϑμε κατοικύεσ χαμηλόσ περιβαλλοντικόσ επύπτωςησ ςτα αςτικϊ κϋντρα. Αρκεύ μϐνο να τισ αξιοποιόςουμε. Επιπλϋον, παρατηροϑμε ϐτι οι κϊτοικοι των αςτικών οικογειτονιών ζοϑνε ςτα πλαύςια ενϐσ τοπικοϑ κϑκλου που λειτουργεύ ωσ γϋφυρα διαςϑνδεςησ των ςτοιχεύων που ορύζουν τη βιωςιμϐτητα μιασ γειτονιϊσ ό πϐλησ: οικονομύακοινωνύα-περιβϊλλον-διακυβϋρνηςη. υγκεκριμϋνα, ϐπωσ παρατηροϑμε και ςτον πύνακα 7 (ςελ. 74), τα δϑο ςχϋδια διαφϋρουν ςε αρκετϊ ςημεύα αλλϊ εξυπηρετοϑν το ύδιο αποτελεςματικϊ βιώςιμουσ ςκοποϑσ. Αρχικϊ παρατηρεύται διαφορϊ ςτην κλύμακα ςχεδιαςμοϑ και ςτην τοποθεςύα: Η αςτικό οικογειτονιϊ Augustenborg καταλαμβϊνει μια πολεοδομικό ενϐτητα 32 εκταρύων με χωρητικϐτητα 3000 περύπου κατούκων, κοντϊ ςτο κϋντρο τησ πϐλησ Malmö, ενώ το BedZED αναπτϑςςεται ςτην πολϑ περιοριςμϋνη ϋκταςη των 0,3 εκταρύων ςτα νϐτια προϊςτια του Λονδύνου και φιλοξενεύ 220 κϊτοικουσ. τη ςυνϋχεια, παρατηρεύται διαφοροπούηςη ωσ προσ το λϐγο υλοπούηςησ των ςυγκεκριμϋνων ςχεδύων. Η γειτονιϊ του Augustenborg μετϊ το 1990 αναζωογονόθηκε ςτα πλαύςια κϊλυψησ των νϋων αναγκών για ςτϋγαςη του πληθυςμοϑ που κατϋφθανε απϐ το Malmö, και ϋτςι διαμορφώθηκε ςε αςτικό οικογειτονιϊ υιοθετώντασ τισ αρχϋσ τησ ΣΑ21. Αντύθετα το BedZED καταςκευϊςτηκε ςε ανακτημϋνη γη ϐπου προϒπόρχαν Εγκαταςτϊςεισ Επεξεργαςύασ Λυμϊτων, με ςκοπϐ να προβϊλλει τρϐπουσ για την ελαχιςτοπούηςη τησ περιβαλλοντικόσ επύπτωςησ, ϐταν καταςκευϊζουμε και λειτουργοϑμε χώρουσ ζωόσ ςτη πϐλη, με κοινωνικϊ και οικονομικϊ αποδοτικϐ τρϐπο. Τιοθετεύ τισ αρχϋσ του προγρϊμματοσ «Ζώντασ για ϋναν πλανότη» (One Planet Living). Κινοϑνται ςε παρϐμοιεσ κατευθυντόριεσ γραμμϋσ οι οπούεσ αφοροϑν ςτην αναβύωςη του αςτικοϑ περιβϊλλοντοσ μϋςω τησ τοπικόσ οικονομικόσ ανϊπτυξησ, τησ ενδυνϊμωςησ του κοινωνικοϑ κεφαλαύου, τησ περιβαλλοντικόσ αναβϊθμιςησ και 72

73 τησ ενεργοϑ ςυμμετοχόσ των οικιςτών με ςκοπϐ τη διατόρηςη τησ βιωςιμϐτητασ κϊθε γειτονιϊσ. Ωςτϐςο η διαφορϊ που εντοπύζεται ϋγκειται ςτο εύδοσ των ςτϐχων που θϋτει κϊθε αςτικό οικογειτονιϊ, καθώσ το BedZED εςτιϊζει ςε ποιο ειδικϐ ςτϐχο, αυτϐν τησ μηδενικόσ χρόςησ ορυκτών καυςύμων ϐπωσ πετρϋλαιο, ϊνθρακασ και αϋριο. τον γενικϐ ςτϐχο που θϋτει το Augustenborg περιλαμβϊνεται η αναβϊθμιςη τησ ποιϐτητασ ζωόσ, η αϑξηςη χώρων πραςύνου και βιοποικιλϐτητασ, η βιώςιμη διαχεύριςη απορριμμϊτων και κυκλοφορύασ (μεύωςη ιδιωτικών οχημϊτων-ανϊδειξη μϋςων μαζικόσ μεταφορϊσ). το ςημεύο αυτϐ διαφαύνεται και διαφοροπούηςη των φορϋων υλοπούηςησ. Η αναζωογϐνηςη του Augustenborg προϋρχεται απϐ τη ςυνεργαςύα δημϐςιου, ιδιωτικοϑ παρϊγοντα και των κατούκων τησ περιοχόσ. Η ανϊπτυξη του BedZED αποτελεύ πρωτοβουλύα ιδιωτικών φορϋων, οι οπούοι ϐπωσ βλϋπουμε εκτϐσ των ϊνω εξυπηρετοϑν και ςκοποϑσ επύδειξησ. Αξιοςημεύωτο εύναι το γεγονϐσ ϐτι παρϐλο που η αςτικό οικογειτονιϊ του BedZED εύναι μικρϐτερη ςε κλύμακα και μεγαλϑτερη ςε διϊρκεια ζωόσ (8 ϋτη), εμφανύζει κϐςτοσ ϐμοιο με αυτϐ του Augustenborg, τησ τϊξησ των 18,9 εκ. Οι φορεύσ υλοπούηςησ αντιμετώπιςαν πρϐβλημα με τα κϐςτη του ϋργου, τα οπούα όταν 30% υψηλϐτερα απϐ τα αναμενϐμενα. Οι διαδικαςύεσ αναζωογϐνηςησ του Augustenborg ϊρχιςαν την ύδια περύοδο περύπου αλλϊ ολοκληρώθηκαν τρύα χρϐνια μετϊ την ϋναρξη λειτουργύασ του BedZED. ε αυτϐ πιθανώσ παύζει ρϐλο και η διαφορετικό κλύμακα ςχεδιαςμοϑ, καθώσ το Augustenborg καταλαμβϊνει μεγαλϑτερη ϋκταςη ϊρα απαιτεύται και περιςςϐτεροσ χρϐνοσ για την ολοκλόρωςη του ςχεδιαςμοϑ. Επύςησ, το κριτόριο τησ κλύμακασ δϑναται να επηρεϊςει και την αποτελεςματικϐτητα τησ λειτουργύασ μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ. την παροϑςα περύπτωςη, φαύνεται απϐ τον πύνακα ϐτι η λειτουργύα του BedZED εύναι περιςςϐτερο αποδοτικό αλλϊ παρϊλληλα πολυδϊπανη. Η εφαρμογό ϐμοιασ πολιτικόσ ςε μεγαλϑτερη κλύμακα, π.χ. ςτη γειτονιϊ του Augustenborg, ύςωσ δεν θα όταν τϐςο αποτελεςματικό. Η αναζωογϐνηςη του Augustenborg πρϊγματι ευνϐηςε το αςτικϐ περιβϊλλον τησ περιοχόσ, και κϊλυψε τισ προςδοκύεσ των οικιςτών παρϐλο που εμφανύζει μικρϐτερα ποςοςτϊ περιβαλλοντικόσ απϐδοςησ. Και οι δϑο αςτικϋσ οικογειτονιϋσ, παρϐλη τη μικρό ςχετικϊ διαφορϊ ςτα αποτελϋςματα των ςχεδύων, λειτοϑργηςαν ουςιαςτικϊ ωσ εργαλεύο για την προώθηςη τησ ϋννοιασ τησ 73

74 βιωςιμϐτητασ ςτον ευρϑτερο χώρο μϋςω τησ γϋνεςησ καινοτϐμων και τοπικών πρωτοβουλιών, ϐπωσ: Δημιουργύα «πρϊςινου δικτϑου μεταφορών» και ςτον ευρϑτερο αςτικϐ χώρο (αρχικϊ το δύκτυο προωθόθηκε μϋςω των ηλεκτρικών τρϋνων τησ «Πρϊςινησ Γραμμόσ» 16 ) Προώθηςη των πρϊςινων οροφών ςε διεθνϋσ επύπεδο Τιοθϋτηςη απϐ τον Δόμο Sutton, τησ πολιτικόσ που καθιςτϊ ϐλεσ τισ νϋεσ κατοικύεσ απαλλαγμϋνεσ απϐ τον ϊνθρακα μϋχρι το Η καταςκευό ςιδηροδρομικών δικτϑων διαδραμϊτιςε ςημαντικϐ ρϐλο για την ανϊπτυξη τησ ςουηδικόσ βιομηχανύασ. Ένα απϐ τα πρώτα ςιδηροδρομικϊ δύκτυα διϋςχιζε την πϐλη του Malmö. Με την υιοθϋτηςη τησ «Πρϊςινησ Γραμμόσ» οι κϊτοικοι του Augustenborg και του Malmö επωφελόθηκαν ςε μεγϊλο βαθμϐ, παρϐλα αυτϊ τα κϐςτη και οι τεχνικϋσ δυςκολύεσ ϊρχιςαν να αυξϊνονται, οπϐτε μετϊ απϐ δϑο ϋτη η γραμμό τϋθηκε εκτϐσ λειτουργύασ. Η ςϑγχρονη αςτικό γειτονιϊ επομϋνωσ, μπορεύ να διαμορφωθεύ κατϊλληλα ώςτε να αποτελϋςει ϋναν ελκυςτικϐ, κοινωνικϊ, περιβαλλοντικϊ και οικονομικϊ, χώρο ϐπου δύνεται ϋμφαςη ςτον ϊνθρωπο και ςτη φϑςη. Πρϋπει απλϊ να αναγνωρύςουμε το μϋγεθοσ τησ επύδραςόσ μασ ςτο περιβϊλλον που μασ πλαιςιώνει, ώςτε να επϋμβουμε ϐπου κρύνεται απαραύτητο. Παρϐλα τα προβλόματα (τεχνικϊ ό λειτουργικϊ) που μπορεύ να προκϑψουν, αυτϋσ οι δυνατϐτητεσ πρϋπει να αξιοποιηθοϑν ϊμεςα ςτα πλαύςια δϐμηςησ τοπικών πολιτικών για την βιώςιμη ανϊπτυξη. Άλλωςτε αποδεικνϑεται ϐτι η υιοθϋτηςη κατϊλληλων πολιτικών που προωθοϑν την ςυμμετοχό του κοινοϑ και των ενώςεων των τοπικών αρχών, οδηγοϑν ςε μεγαλϑτερεσ πιθανϐτητεσ επύτευξησ τϋτοιων ςχεδύων. 74

75 Πίνακασ 7: Τα βαςικά χαρακτηριςτικά των αςτικών οικογειτονιών Augustenborg και BedZED. Πηγή: ιδία επεξεργαςία ΑΣΙΚΕ ΟΙΚΟΓΕΙΣΟΝΙΕ: ΑΡΦΕ ΟΡΓΑΝΩΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΣΑ Έκταςη Κϐςτοσ Αςτικό Σοποθεςύα Πληθυςμϐσ Υορϋασ υλοπούηςησ τϐχοσ Αποτελϋςματα (Ηα) (εκ. ) Οικογειτονιϊ Augustenborg, Sweden Διϊρκεια λειτουργύασ Κϋντρο Malmö (υφιςτϊμενη γειτονιϊ) 32 Ηα 20, Δημϐςιοσ, Ιδιωτικϐσ, Σοπικό κοινϐτητα Γενικϐσ Δημιουργύα ενϐσ ςυμπαγοϑσ κοινωνικοϑ, οικονομικοϑ και οικολογικοϑ πυρόνα ςτην πϐλη του Malmö ΘΕΣΙΚΑ Δημιουργύα μιασ ελκυςτικόσ και πολυπολιτιςμικόσ γειτονιϊσ Αναβϊθμιςη τοπικόσ οικονομύασ Αϑξηςη βιοποικιλϐτητασ μϋςω τησ χρόςησ πρϊςινων οροφών Μεύωςη ενεργειακόσ κατανϊλωςησ (θερμϐτητα- νερϐ: μεύωςη 25%, ενεργειακό αποδοτικϐτητα κτιρύων: αϑξηςη 35%) Ανακϑκλωςη: 70% Οικολογικϐ αποτϑπωμα: μεύωςη 20% Αποδυνϊμωςη κυριαρχύασ Ι.Φ. ΘΕΣΙΚΑ BedZED, U.K. Διϊρκεια λειτουργύασ Προϊςτια Λονδύνου (ανακτημϋνη γη- πρώην ΕΕΛ) 0,3 Ηα Ιδιωτικϐσ Ειδικϐσ Μηδενικό χρόςη ορυκτών καυςύμων Διαμόρφωςθ μιασ ςυνεκτικισ και περιβαλλοντικά ςυνειδθτοποιθμζνθσ κοινότθτασ Μείωςθ ενεργειακισ κατανάλωςθσ ( θλεκτρικι ενζργεια : μείωςθ 45%, νερό :μείωςθ 58% ςυγκριτικά με το επίπεδο του Διμου Sutton, εκπομπζσ άνκρακα: μείωςθ 56%) Ανακφκλωςθ: 60% Οικολογικό αποτφπωμα: 4.67 παγκόςμια εκτάρια (το ιδανικό κα ιταν να μειωκεί ςτα 3 παγκόςμια εκτάρια) Αποδυνάμωςθ κυριαρχίασ Ι.Χ. (διανυόμενθ απόςταςθ: μείωςθ 65%) Το 2006 υιοκετικθκε πολιτικι που κακιςτά όλεσ τισ νζεσ κατοικίεσ απαλλαγμζνεσ από τον άνκρακα 75 μζχρι το 2016

76 5. Η κατϊςταςη ςτην Ελλϊδα 76

77 5.1. Σο ϋργο MEDOCC «Eco-quartiers» ϑμφωνα με την Ε.Ε., το ϋργο «Med Eco-Quartiers» 17 αποτελεύ «μια γόνιμη εμπειρύα διαπεριφερειακόσ ςυνεργαςύασ για θϋματα αςτικού περιβϊλλοντοσ και βιώςιμησ δόμηςησ». το πλαύςιο του προγρϊμματοσ Iterreg IIIB MEDOCC, για τη Δυτικό Μεςϐγειο, το ϋργο Med-Ecoquartiers Φτύζοντασ οικογειτονιϋσ ςτη Μεςόγειο εκπονόθηκε απϐ εταύρουσ (πϐλεισ και πιςτοποιητικοϑσ οργανιςμοϑσ) προερχϐμενουσ απϐ την ευρωπαώκό μεςϐγειο 18 με ςκοπϐ την ανϊπτυξη μιασ ςειρϊσ ςυνεργειών για την πολεοδϐμηςη αςτικών περιοχών κατοικύασ ςϑμφωνα με οικολογικϊ πρϐτυπα και την ςυςτηματικό προώθηςη των οικογειτονιών τησ Μεςογεύου, τϐςο ςε επύπεδο ςχεδιαςμοϑ και πολιτικών ϐςο και ςε επύπεδο εφαρμογόσ. Σο πρϐγραμμα υλοποιόθηκε με την υποςτόριξη τησ Ε.Ε. απϐ τον Ιοϑνιο του Αναλυτικϐτερα για το ϋργο «Med Eco-Quartiers» βλ. Παρϊρτημα 18 Οι πρώτοι ςυμμετϋχοντεσ ςτο πρϐγραμμα εύναι: οι Δόμοι Πεζϋνασ (Γαλλύα), Υαϋντζα (Ιταλύα), Ελευςύνασ, Ν.μϑρνησ, Διονϑςου(Ελλϊδα), το Δύκτυο ΜΕΟΓΕΙΟ SOS, το Πανεπιςτόμιο τησ Genova/Σμόμα Μηχανικών DICAT, το Πανεπιςτόμιο Chieti Pescara (Ιταλύα), το κϋντρο ϋρευνασ και κατϊρτιςησ NEOPOLIS (Γαλλύα), το Πολυτεχνεύο τησ Καταλονύασ, η υμμαχύα των Ευρωπαώκών Πϐλεων του Πολιτιςμοϑ (AVEK), το Εμπορικϐ Επιμελητόριο τησ Περιφϋρειασ Drome (Γαλλύα), ο Οργανιςμϐσ Εργατικόσ κατοικύασ(ελλϊδα), κ.ϊ. ϋωσ τον Μϊιο του 2008 και ϋχει ωσ βαςικοϑσ ϊξονεσ τη βελτύωςη του περιβϊλλοντοσ και τησ ποιϐτητασ ζωόσ των κατούκων αλλϊ και την αϑξηςη τησ προςβαςιμϐτητασ. Σα αποτελϋςματα του ϋργου θα ςυμβϊλλουν ςτη διϊδοςη των ςχετικών εργαλεύων και τησ τεχνογνωςύασ, που θα επιτρϋψουν τη γενύκευςη τησ εφαρμογόσ οικολογικϐτερων πρακτικών για τη δϐμηςη οικιςμών ςτη Μεςϐγειο και ειδικϐτερα ςτην Ελλϊδα (Econ3, 2008; Κυβϋλου, Παπαδϐπουλοσ, 2010). Η Ελλϊδα ςυμμετεύχε ςτο πρϐγραμμα «Med-Ecoquartiers» με τουσ Δόμουσ Ελευςύνασ, Ν. μϑρνησ και Διονϑςου, και μϋςω του «Δικτϑου ΜΕΟΓΕΙΟ SOS» πραγματοπούηςε τη διοργϊνωςη ενϐσ διεθνοϑσ ςυνεδρύου παρουςύαςησ και διϊδοςησ των αποτελεςμϊτων του προγρϊμματοσ ςτην Αθόνα. Σο διεθνϋσ ςυνϋδριο, με τύτλο «Φτύζοντασ Οικο-Γειτονιϋσ ςτη Μεςϐγειο: Βιώςιμεσ πϐλεισ και τοπικό διακυβϋρνηςη», αποτελεύ ςημαντικϐ βόμα για την προώθηςη τησ οικο-ανϊπτυξησ και για την ανϊδειξη τησ ενεργόσ ςυμμετοχόσ τησ Ελλϊδασ ςτην προςπϊθεια ανϊπτυξησ αςτικών οικογειτονιών. Επιπλϋον, κατοχυρώνει και επύςημα την ύδρυςη του νϋου διεθνοϑσ Ευρω-Μεςογειακοϑ δικτϑου «Μεςογειακϋσ Οικολογικϋσ Γειτονιϋσ - Med Eco-Quartiers» με την 77

78 υπογραφό τησ «Φϊρτασ για τισ οικολογικϋσ γειτονιϋσ ςτη Μεςόγειο» (Δύκτυο ΜΕΟΓΕΙΟ SOS, 2010). Απϐ τουσ αρχικοϑσ ςτϐχουσ του προγρϊμματοσ όταν η παραγωγό κϊποιων εργαλεύων καθοδόγηςησ και/ό αξιολϐγηςησ οικοδομικών ϋργων, ςε πολεοδομικό ό απλϊ κτιριακό κλύμακα, με βϊςη τα οικολογικϊ, κοινωνικϊ και οικονομικϊ κριτόρια που ϋθεςε το πρϐγραμμα ωσ προϒπϐθεςη για τον χαρακτηριςμϐ ενϐσ ϋργου, μιασ γειτονιϊσ ό μιασ πϐλησ ωσ «ούκο-γειτονιϊ». Σα μεθοδολογικϊ εργαλεύα που αναπτϑχθηκαν αφοροϑν ςτην οικο-πολεοδομύα (που παρϋχει ϋνα πλαύςιο προβληματιςμοϑ και δρϊςησ για την ανϊπτυξη δημϐςιων πολιτικών και αποτελεύται απϐ ϋνα πλϋγμα υποςτόριξησ αποφϊςεων και πιλοτικόσ εφαρμογόσ ενϐσ ςχεδύου οικογειτονιϊσ), ςτην οικο-καταςκευαςιμϐτητα, ςτην οικοδιακυβϋρνηςη και ςτην οικο-ευαιςθητοπούηςη (Econ3, 2008). Σα εργαλεύα αυτϊ απευθϑνονται αρχικϊ ςτουσ φορεύσ τησ τοπικόσ αυτοδιούκηςησ ό ϊλλουσ δημϐςιουσ φορεύσ που αναλαμβϊνουν την ςυνολικό διαχεύριςη τϋτοιων ϋργων (ϐπωσ ο ΟΕΚ ςτην Ελλϊδα) αλλϊ παρϊλληλα απευθϑνονται προσ το ςϑνολο των καταςκευαςτών ό ϊλλων εμπλεκϐμενων με την πολεοδομικό - καταςκευαςτικό πρακτικό. Έκτοσ απϐ την αξιολϐγηςη, τα εργαλεύα αυτϊ χρηςιμεϑουν ωσ οδηγϐσ ςτον οπούο περιλαμβϊνονται ϐλα τα απαραύτητα βόματα και ϐλεσ οι παρϊμετροι που πρϋπει να ληφθοϑν υπϐψη ςε ϋνα τϋτοιο ϋργο (Econ3, 2008). Κατϊ τισ εργαςύεσ του προγρϊμματοσ αποφαςύςτηκε η ανϊπτυξη δϑο ξεχωριςτών εργαλεύων που θα αφοροϑν διαφορετικϋσ κλύμακεσ και φϊςεισ τησ εξϋλιξησ του ϋργου. Σο πρώτο εργαλεύο ονομϊςτηκε «Ούκο-πολεοδομύα» (Med Eco- Urbanisme) και αφορϊ ςτην πολεοδομικό κλύμακα του ϋργου και ςτα ζητόματα διαχεύριςησ, ενώ το δεϑτερο ονομϊςτηκε «Ούκοκαταςκευαςιμϐτητα» (Med Eco-Constructibilité) και ςχετύζεται περιςςϐτερο με τα τεχνικϊ ζητόματα ενϐσ οικοδομικοϑ ϋργου ςε ϐλεσ τισ φϊςεισ τησ καταςκευόσ και λειτουργύασ του (Econ3, 2008). Πιο ςυγκεκριμϋνα, το εργαλεύο «Ούκο-πολεοδομύα» θϋτει ϋξι ςτϐχουσ που αφοροϑν την βιώςιμη πϐλη: Διακυβϋρνηςη και οργϊνωςη Οικονομικό και κοινωνικό ανϊπτυξη Υυςικό και αρχαιολογικό κληρονομιϊ Περιοριςμϐσ τησ αςτικόσ εξϊπλωςησ Σοπικϋσ υπηρεςύεσ Μεςογειακϊ φυςικϊ και κλιματικϊ χαρακτηριςτικϊ 78

79 Σο εργαλεύο «Ούκο-καταςκευαςιμϐτητα» που αφορϊ ςτην κλύμακα τησ καταςκευόσ, προτεύνει δώδεκα κριτόρια που χαρακτηρύζουν την βιώςιμη-οικολογικό δϐμηςη. Σα κριτόρια αυτϊ εύναι ποςοτικοποιόςιμα με ϋνα ςϑςτημα καταμϋτρηςησ πϐντων που προκϑπτουν απϐ ϋνα ερωτηματολϐγιο (ϋνασ πϐντοσ για κϊθε κατηγορύα), και αφοροϑν ςτα Περιβαλλοντικϊ ζητόματα (διατόρηςη φυςικών πϐρων, περιοριςμϐσ τησ ρϑπανςησ, κ.ϊ.), Κοινωνικϊ ζητόματα (διαφϑλαξη πολιτιςμοϑ και κληρονομιϊσ, ιςϐτητα πρϐςβαςησ των πολιτών), Οικονομικϊ ζητόματα (εξετϊζονται κριτόρια πρϐβλεψησ τησ βιωςιμϐτητασ του ϋργου π.χ. ποιϐτητα τησ καταςκευόσ, το ςυνολικϐ κϐςτοσ του ϋργου, η ανϊπτυξη και εκμετϊλλευςη των τοπικών δικτϑων και υπηρεςιών, η χρόςη τοπικϊ παραγϐμενων προώϐντων και η τοπικό ανακϑκλωςη των απορριμμϊτων. Οικολογικό διαχεύριςη τησ οικοδομόσ κατϊ την διϊρκεια τησ καταςκευόσ (περιοριςμϐσ των ρϑπων και του θορϑβου, η διαχεύριςη των αποβλότων, ο περιοριςμϐσ των περιβαλλοντικών κινδϑνων). υνοπτικό αναφορϊ ςε μεςογειακϊ παραδεύγματα Αξύζει να αναφϋρουμε ϐτι η ανϊπτυξη αςτικών οικογειτονιών ςε ϊλλεσ χώρεσ τησ Μεςογεύου βρύςκεται ςτο ςτϊδιο του ςχεδιαςμοϑ ακϐμα, και διαφοροποιεύται ϋντονα απϐ τουσ τϑπουσ αςτικών οικογειτονιών που αναπτϑςςονται ςτην Ελλϊδα (βλ. Τποκεφϊλαιο 5.2.). Μϋςω του προγρϊμματοσ «Med Eco-Quartiers» ο Δόμοσ τησ Υαϋντζα ςτην Ιταλύα προβλϋπει την καταςκευό τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ St. Rocco (αναςχεδιαςμϐσ υπϊρχουςασ γειτονιϊσ απϐ τη δεκαετύα του 1970), ενώ ςτην Ιςπανύα, η μητροπολιτικό περιοχό τησ εβύλλησ αναμϋνεται να ςυμπεριλϊβει μια αςτικό οικογειτονιϊ μεγαλϑτερησ κλύμακασ, ςτην περιοχό Dos Hermanas, με το ϐνομα Entrenucleos (καταςκευό ςε κενό ϋκταςη, βλ. Εικϐνα 27). Σα ςυγκεκριμϋνα ςχϋδια φαύνεται να ακολουθοϑν τα πρϐτυπα των Βορειο-ευρωπαώκών χωρών. 79

80 Εικϐνα 29: Η ϋκταςη που προορύζεται για την καταςκευό του Entrenucleos και η μακϋτα του ϋργου, Ιςπανύα. Εικϐνα 28: Η γεωγραφικό θϋςη τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ St.Rocco, Ιταλύα. Πηγό: Laghi και Nonni, Εικϐνα 30: Σο χϋδιο τησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ St.Rocco, Ιταλύα. Πηγό: Laghi και Nonni, Πηγό: Μουχτϊρογλου, 2008; 80

81 5.2. Η Ελληνικό εμπειρύα ςτο ςχεδιαςμϐ αςτικών οικογειτονιών την Ελλϊδα η ανϊπτυξη των αςτικών οικογειτονιών βρύςκεται ακϐμη ςε νηπιακϐ ςτϊδιο. Δεν υπϊρχει πραγματικό αςτικό οικογειτονιϊ που υλοποιεύται ςόμερα, παρϊ μϐνο πρϐτυποι οικιςμού, πολϑ μικρόσ κλύμακασ ςυγκριτικϊ με τισ καλϋσ πρακτικϋσ ςτον ευρωπαώκϐ χώρο, ενώ ευρϑτερα ςτη Νϐτιο Ευρώπη παρατηρεύται ϋλλειψη εμπειρύασ μϋχρι ςόμερα. Εξετϊζοντασ παραδεύγματα αςτικών οικογειτονιών απϐ τη Βϐρειο Ευρώπη μπορεύ να αντληθεύ χρόςιμη κριτικό και να διαγραφοϑν ςτο εγγϑσ μϋλλον προοπτικϋσ εφαρμογόσ των αςτικών οικογειτονιών τϐςο ςτη Νϐτιο Ευρώπη ϐςο και ςτη χώρα μασ (Κυβϋλου και Παπαδϐπουλοσ, 2010). ϑμφωνα με τον Κουκιϊςα Ε., Πρϐεδρο του Δ.. του Δικτϑου ΜΕΟΓΕΙΟ SOS, η ανϊπτυξη των αςτικών οικογειτονιών ςε μια ελληνικό πϐλη, προϒποθϋτει ϋνα ςϑνολο νομικών και πολεοδομικών παρεμβϊςεων και μια δημοτικό αρχό που να θϋλει να επενδϑςει ςε μια γειτονιϊ με ποιϐτητα ζωόσ και να ξεπερνϊ τα εμπϐδια που παρουςιϊζονται κατϊ την υλοπούηςη ϋργων και παρεμβϊςεων. Απαιτεύται ϐμωσ πϊντα η αποδοχό και η ςυμμετοχό των πολιτών τϐςο για το δικϐ τουσ χώρο ϐςο και για τουσ κοινϐχρηςτουσ χώρουσ. Ανϋφερε επύςησ χαρακτηριςτικϊ ϐτι «η βιώςιμη διαχεύριςη των υδϊτινων πόρων, η εναλλακτικό διαχεύριςη των αςτικών αποβλότων, η προςταςύα του παρϊκτιου οικοςυςτόματοσ, η προςταςύα και διατόρηςη τησ βιοποικιλότητασ μϋςα ςτην πόλη, εύναι αυτϊ που καθορύζουν τελικϊ την ανϊπτυξη μιασ οικο-γειτονιϊσ» (Δύκτυο ΜΕΟΓΕΙΟ SOS, 2010). 81

82 την περύπτωςη τησ Ελλϊδασ ςυναντώνται τϑποι ανϊπτυξησ οικιςτικών προγραμμϊτων που βαςύζονται ςε κριτόρια αειφϐρου ανϊπτυξησ (Κυβϋλου και Παπαδϐπουλοσ, 2010), ϐπωσ: Δημϐςιεσ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ, κυρύωσ για κοινωνικοϑσ ςκοποϑσ ςτϋγαςησ, π.χ. η ανϋγερςη βιώςιμου οικιςμοϑ ςτην Ελευςύνα απϐ τον Οργανιςμϐ Εργατικόσ Κατοικύασ (ΟΕΚ) ςτα πλαύςια του προγρϊμματοσ «Med Eco- Quartiers», και το Ηλιακϐ χωριϐ ςτην Πεϑκη που αποτελεύ οικιςτικϐ ςυγκρϐτημα του Οργανιςμοϑ Εργατικόσ Κατοικύασ. Ιδιωτικϊ ϋργα κυρύωσ για ςκοποϑσ επύδειξησ και μϊρκετινγκ, π.χ. το πρϐτυπο οικιςτικϐ ςυγκρϐτημα «Designers Village» ςτον Διϐνυςο Αττικόσ. υνοπτικϊ παρουςιϊζουμε παρακϊτω τουσ πρϐτυπουσ αυτοϑσ οικιςμοϑσ. 82

83 Ανϋγερςη βιώςιμου οικιςμοϑ ςτην Ελευςύνα Ο Οργανιςμϐσ Εργατικόσ Κατοικύασ (ΟΕΚ) ϋχει αναλϊβει την ανϋγερςη 92 εργατικών κατοικιών ςτην πϐλη τησ Ελευςύνασ με ςκοπϐ την περιβαλλοντικό και κοινωνικό αναβϊθμιςη τησ περιοχόσ. Σο ϋργο τησ Ελευςύνασ όταν όδη ςε φϊςη καταςκευόσ απϐ τον ΟΕΚ ϐταν εντϊχθηκε ςτο πρϐγραμμα «Med Eco-Quartiers» το 2008, γεγονϐσ που εμπϐδιςε την εφαρμογό ϐλων των εργαλεύων που αναπτϑχθηκαν ςτο πλαύςιο του προγρϊμματοσ. Ο οικιςμϐσ(«ελευςύνα ΙV και Ελευςύνα V») θα καταλαμβϊνει ϋκταςη 2 εκταρύων περύπου και η καταςκευό του προτύθεται να εύναι φιλικό προσ το περιβϊλλον. Σο 30% τησ ϋκταςόσ του θα αποτελεύται απϐ 92 διώροφεσ κατοικύεσ και το 70% θα διατύθεται ςτουσ κοινϐχρηςτουσ χώρουσ (Κυβϋλου και Παπαδϐπουλοσ, 2010; Μουχτϊρογλου, 2008). Η εφαρμογό των εργαλεύων του προγρϊμματοσ «Med Eco- Quartiers» ςυνϋτεινε ςτην μερικό τροποπούηςη του αρχικοϑ ςχεδιαςμοϑ του οικιςμοϑ τησ Ελευςύνασ, ςτη βελτύωςη τησ περιβαλλοντικόσ επύδοςησ του ςχεδύου ςε οριςμϋνουσ τομεύσ και ςτην εξαγωγό οριςμϋνων αποτελεςμϊτων που παρουςιϊζονται παρακϊτω ςε μορφό διαγρϊμματοσ ιςτοϑ αρϊχνησ (βλ. Διϊγραμμα 3). Εικϐνα 31: Αεροφωτογραφύα Ελευςύνασ ϐπου διακρύνεται η οικοδομόςιμη περιοχό του βιώςιμου οικιςμοϑ. Πηγό: Παπαδϐπουλοσ,

84 το διϊγραμμα βλϋπουμε ϐτι το εργαλεύο αξιολϐγηςησ MEDOCC χρηςιμοποιεύ κριτόρια ςϑμφωνα με τα οπούα γύνεται η ανϋγερςη ενϐσ οικιςμοϑ, ϐπωσ: τύ υλικϊ θα χρηςιμοποιηθοϑν, πϐςοσ χώροσ πραςύνου θα αντιςτοιχεύ ανϊ κϊτοικο, ποςϊ χιλιϐμετρα ποδηλατοδρϐμου θα υπϊρχουν, τη μεύωςη τησ κατανϊλωςησ ενϋργειασ που θα επιτυγχϊνεται, το ςϑςτημα διαχεύριςησ αποβλότων, αν θα διατηρηθεύ η πολιτιςτικό κληρονομιϊ, το κϐςτοσ του ϋργου και κατϊ πϐςο αυτϐ υπερβαύνει το κϐςτοσ ανϋγερςησ ενϐσ ύδιου μεγϋθουσ οικιςμοϑ καθώσ και ϊλλεσ λεπτομϋρειεσ, και εξϊγει ςυμπερϊςματα για 12 βαςικοϑσ τομεύσ (Παπαδϐπουλοσ, 2008). ε γενικϋσ γραμμϋσ ϐτι το οικιςτικϐ πρϐγραμμα του Οργανιςμοϑ Εργατικόσ Κατοικύασ, καταδεικνϑει τισ προςπϊθειεσ του ςυγκεκριμϋνου φορϋα για να παρουςιϊςει κϊποιο πρϐγραμμα οικιςτικόσ βιώςιμησ ανϊπτυξησ αντύςτοιχο με αυτϊ των ϊλλων χωρών. Ωςτϐςο, ςτο ϐλο εγχεύρημα αντιμετωπύζονται προβλόματα ϐπωσ ο υψηλϐσ υδροφϐροσ ορύζοντασ τησ περιοχόσ, το ιςτορικϐ παρελθϐν(αρχαιολογικϊ ευρόματα), κϊποια Διϊγραμμα 3: Εφαρμογό εργαλεύου εργαςύασ MEDOCC ςτουσ οικιςμοϑσ ΟΕΚ Ελευςύνασ, ϐπωσ καταςκευϊζονται. Πηγό: Παπαδϐπουλοσ, 2008 διατηρητϋα κτύρια (βιομηχανικό αρχιτεκτονικό τησ αρχόσ του 20 ου αιώνα) και κυρύωσ η αντύθεςη των κατούκων ςτην καταςκευό των κατοικιών (Παπαδϐπουλοσ, 2008). 84

85 Οι προδιαγραφϋσ του ϋργου εύναι ςαφώσ υποδεϋςτερεσ των αντύςτοιχων προγραμμϊτων ϊλλων χωρών και αυτϐ φαύνεται απϐ την χρόςη του εργαλεύου MEDOCC ςτην οπούα προχώρηςε ο ΟΕΚ. Παρϐλα αυτϊ εύναι ϋνα πρώτο βόμα τησ χώρασ μασ ςτον ςχεδιαςμϐ αλλϊ και ςτην ανταλλαγό εμπειριών ςχετικϊ με το εγχεύρημα των αςτικών οικογειτονιών. Η εμπλοκό του ΟΕΚ ςτο πρϐγραμμα «Med Eco-Quartiers» οπϐτε, ςυνϋβαλε ςε μια ευρϑτερη μαθηςιακό διαδικαςύα, επιτυγχϊνοντασ την ευαιςθητοπούηςη και γνώςη γϑρω απϐ το ζότημα των οικογειτονιών. Έτςι, προβλϋπεται ο ςχεδιαςμϐσ ενϐσ νϋου πιλοτικοϑ οικιςμοϑ του ΟΕΚ ςτον Ίαςμο Ροδϐπησ για την κατϊ το δυνατϐν εφαρμογό των μεθοδολογικών οικολογικών εργαλεύων του ευρωπαώκοϑ προγρϊμματοσ (Κυβϋλου και Παπαδϐπουλοσ, 2010) και παρουςιϊζεται αναλυτικϐτερα ςτο υποκεφϊλαιο

86 Σο Ηλιακϐ χωριϐ ςτην Πεϑκη Σο Ηλιακϐ Φωριϐ βρίσκεται στην Πεύκη Αττικής, στα Βόρεια Προάστια της Αθήνας, σε απόσταση 18 χλμ. από το κέντρο της πόλης. Αποτελεύ οικιςτικϐ ςυγκρϐτημα του Οργανιςμοϑ Εργατικόσ Κατοικύασ, δημιουργόθηκε βϊςει τησ Ελληνο-Γερμανικόσ υμφωνύασ του και αντιπροςωπεϑει μια απϐ τισ ςημαντικϐτερεσ εφαρμογϋσ, ςε διεθνό κλύμακα, ηλιακών ενεργειακών ςυςτημϊτων θϋρμανςησ και ζεςτοϑ νεροϑ για χρόςεισ κατοικύασ. Φαρακτηρύζεται απϐ τη μαζικό εγκατϊςταςη και λειτουργύα κεντρικών ηλιακών ςυςτημϊτων ςε ϋναν οικιςμϐ ϋκταςησ 9 εκταρύων που περιλαμβϊνει 435 κατοικύεσ και περύπου κϊτοικουσ, εργαζομϋνων δικαιοϑχων του ΟΕΚ (ΟΕΚ, 2005). Ο οικιςμϐσ κατοικόθηκε το 1989 και βρόκε ευρεύα κοινωνικό αποδοχό. τισ εγκαταςτϊςεισ του οικιςμοϑ περιλαμβϊνονται ϋνα εμπορικϐ και πολιτιςτικϐ κϋντρο με καταςτόματα, αύθουςα ςυγκεντρώςεων, ϋνα μικρϐ αμφιθϋατρο και ϋνα καφενεύο. Η εμπειρύα που ϋχει αποκτηθεύ απϐ την καταςκευό και χρόςη του Ηλιακοϑ Φωριοϑ, καταδεικνϑει τον καθοριςτικόσ ςημαςύασ ρϐλο τησ ςωςτόσ χρόςησ των παθητικών ςυςτημϊτων απϐ τουσ ενούκουσ. Η επύδραςη τησ ςυμπεριφορϊσ των χρηςτών φαύνεται χαρακτηριςτικϊ απϐ τα ποςϊ ενϋργειασ που καταναλώνονται ςε πϋντε διαμερύςματα του Ηλιακοϑ Φωριοϑ τα οπούα μετρόθηκαν. Εικϐνα 32: Σο Ηλιακϐ Φωριϐ ςτην Πεϑκη Αττικόσ : Ελληνογερμανικό υμφωνύα μεταξϑ Τπουργεύου Βιομηχανύασ- Έρευνασ και Σεχνολογύασ (ΤΒΕΣ), Τπουργεύου Εργαςύασ (ΟΕΚ) και Γερμανικοϑ (Ομοςπονδιακοϑ) Τπουργεύου Έρευνασ και Σεχνολογύασ (BMFT). Πηγό: =1&ie=UTF-8&source=og&sa=N&tab=wi&biw=1280&bih=860 86

87 Εικόνα 33: Το ςχζδιο του Ηλιακοφ Χωριοφ, Πεφκη Αττικήσ. Ο οικιςμϐσ του Ηλιακοϑ Φωριοϑ περιλαμβϊνει 6 ενεργειακϋσ περιοχϋσ οι οπούεσ απεικονύζονται ϐπωσ παρατηροϑμε ςτη διπλανό εικϐνα με διαφορετικϊ χρώματα (βλ. Εικϐνα 33). Καθεμύα απϐ αυτϋσ τισ περιοχϋσ ςυγκεντρώνει ομοιογενό χαρακτηριςτικϊ ωσ προσ την χρηςιμοποιοϑμενη ενεργειακό πηγό, το εύδοσ τησ παραγϐμενησ ενϋργειασ, τη διανομό τησ ςτα διαμερύςματα και τισ εφεδρικϋσ ενεργειακϋσ πηγϋσ (ΟΕΚ, 2005). Όταν τελεύωςε η μελϋτη του Ηλιακοϑ Φωριοϑ και πριν αυτϐ κατοικηθεύ ϋγινε απϐ τον Οργανιςμϐ Εργατικόσ Κατοικύασ εκτενόσ ενημϋρωςη των μελλοντικών κατούκων, ϐμωσ παρϐλα αυτϊ φαύνεται ϐτι κϊτοικοι ϋχουν πλϋον ξεχαςτεύ. όμερα, παρατηροϑνται ςημαντικϋσ φθορϋσ ςτισ κατοικύεσ και ςτισ εγκαταςτϊςεισ, ενώ και η τεχνολογύα των ενεργειακών ςυςτημϊτων του θεωρεύται πλϋον παρωχημϋνη (Μουχτϊρογλου, 2010). Εκτϐσ αυτοϑ, χωρύσ την απαραύτητη ςυντόρηςη τα περιςςϐτερα κτύρια εύναι εξύςου ενεργοβϐρα με τα ςυμβατικϊ. Ο μελετητόσ του Ηλιακοϑ χωριοϑ Σομπϊζησ Αλϋξανδροσ ςε επιςτολό του προσ την εφημερύδα Καθημερινό το 2008, παρουςιϊζει τον «απολογιςμϐ» του Ηλιακοϑ Φωριοϑ και μετϊ απϐ τριϊντα χρϐνια προτεύνει την λειτουργικό αναβϊθμιςό του Πηγή: ΟΕΚ,

88 ςϑμφωνα με τισ παρακϊτω κατευθυντόριεσ γραμμϋσ: Ελαχιςτοπούηςη των βορινών, ανατολικών και δυτικών ανοιγμϊτων και χρόςη νϐτιων ανοιγμϊτων. Έμφαςη ςτα παθητικϊ ςυςτόματα, παρ' ϐλο που ο οικιςμϐσ ςτο ςϑνολϐ του εύναι κατϊ βϊςη παθητικϐσ 20, με τον περιοριςμϐ των ενεργητικών ςυςτημϊτων τα οπούα απαιτοϑν περιςςϐτερη ςυντόρηςη και ϋξοδα λειτουργύασ. Ξεχωριςτό εύςοδοσ ςτισ μονοκατοικύεσ, ώςτε να περιορύζονται οι θερμικϋσ απώλειεσ ϐταν ανούγει η εξώπορτα. Εγκατϊςταςη ανεμιςτόρων οροφόσ, οι οπούοι με ελϊχιςτη ενϋργεια προςφϋρουν μεγϊλο δροςιςμϐ. Παροχό αςφϊλειασ τη νϑχτα ςτισ ιςϐγειεσ κατοικύεσ, ώςτε να μποροϑν να μϋνουν ανοιχτϊ παρϊθυρα για διαμπερό αεριςμϐ. Άξιο προςοχόσ εύναι και το γεγονϐσ ϐτι ϋθεςε ςτον Οργανιςμϐ Εργατικόσ Κατοικύασ το ζότημα τησ δυνατϐτητασ ϋνταξησ τησ ϐλησ αναβϊθμιςησ του Ηλιακοϑ Φωριοϑ ςε κϊποιο επιδοτοϑμενο πρϐγραμμα τησ Ευρωπαώκόσ Ένωςησ. Οι περιςςϐτεροι κϊτοικοι πλϋον, χαρακτηρύζουν το Ηλιακϐ Φωριϐ ωσ «ϋναν εγκαταλελειμμϋνο από το κρϊτοσ οικιςμό» (ινιώρη, 2007). όμερα βρύςκεται ςε μια μεταβατικό κατϊςταςη, ανακαύνιςησ των παλαιών ςυςτημϊτων του και γενικϊ προςπϊθειασ για απϊλειψη των αντιοικονομικών ενεργειακών ςυςτημϊτων και αντικατϊςταςόσ τουσ με ϊλλα πιο αποδοτικϊ και πιο αποτελεςματικϊ, τϐςο απϐ πλευρϊσ τεχνολογικόσ ϐςο και οικονομικόσ. υνοπτικϊ αναφϋρονται οι εξόσ επεμβϊςεισ που ϋχουν γύνει μϋχρι ςόμερα (Μουχτϊρογλου, 2008): Αντικατϊςταςη των φθαρμϋνων και παλαιών ηλιακών ςυλλεκτών με νϋουσ υψηλόσ απϐδοςησ. Εγκατϊςταςη πλόρουσ ςυςτόματοσ αυτοματοπούηςησ (BMS) για την παρακολοϑθηςη, μϋτρηςη καταναλώςεων και ςυντόρηςη των εγκαταςτϊςεων. Ευρεύασ ϋκταςησ ςυντόρηςη και αποκατϊςταςη βλαβών και δυςλειτουργιών ςτα ενεργειακϊ ςυςτόματα. 20 Τα θλιακά είναι τα λεγόμενα πακθτικά ςυςτιματα 88

89 Σο ιδιωτικϐ ϋργο Designers village ςτο Διϐνυςο τον αντύποδα των δημϐςιου χαρακτόρα ϋργων του Οργανιςμοϑ Εργατικόσ Κατοικύασ, εμφανύζεται μια διαφορετικό περύπτωςη προςπϊθειασ ανϊπτυξησ αςτικόσ οικογειτονιϊσ απϐ ςυνεργαςύα ιδιωτικών φορϋων. Σο πρϐτυπο οικιςτικϐ ςυγκρϐτημα τοποθετεύται ςτον Διϐνυςο Αττικόσ και ονομϊζεται «Designers Village». Ο οικιςμϐσ περιλαμβϊνει κατοικύεσ (διαμερύςματα και μεζονϋτεσ), ςυνολικόσ επιφϊνειασ τ.μ. με ςϑγχρονεσ καταςκευαςτικϋσ προδιαγραφϋσ αςφϊλειασ και βιοκλιματιςμοϑ, ςε μύα ϋκταςη 13,7 εκταρύων (Καθημερινό, Πηγό: το ςυγκρϐτημα προβλϋπεται η δημιουργύα μεγϊλων κοινϐχρηςτων χώρων και καταςκευών (ϐπωσ χώροι αναψυχόσ, κόποι και αθλητικϋσ εγκαταςτϊςεισγόπεδα μπϊςκετ, τϋννισ, πιςύνα κλπ.). το ςχεδιαςμϐ του ϋργου ϋχουν επύςησ ςυμμετϊςχει αναγνωριςμϋνα αρχιτεκτονικϊ γραφεύα τησ Ελλϊδασ, ενώ το ςυγκρϐτημα ϋχει όδη χαρακτηριςθεύ απϐ την Ευρωπαώκό Ένωςη «Εξαιρετικϐ Έργο» διϐτι ενςωματώνει τη ςϑγχρονη τεχνολογύα των Eco-building και Clever House (Μουχτϊρογλου, 2008). το ϋργο ςυμμετεύχε αρχικϊ η εταιρύα «ΘΕΑCY ΑΕ» και η «Θεμελιοδομό», ενώ ςτη ςυνϋχεια προςτϋθηκε και η κυπριακών ςυμφερϐντων επιχεύρηςη Cybarco. Η ςταδιακό επιδεύνωςη των οικονομικών προβλημϊτων που εμφϊνιςε απϐ το 2004 η εταιρεύα «Θεμελιοδομό» δεν τησ επϋτρεψε να λϊβει μϋροσ ςτην υλοπούηςη του ϋργου με αποτϋλεςμα να αποχωρόςει απϐ την επϋνδυςη, λαμβϊνοντασ ωσ αντϊλλαγμα τα 22 απϐ τα 85 οικϐπεδα τησ ϋκταςησ ϐπου επρϐκειτο - με βϊςη τουσ αρχικοϑσ ςχεδιαςμοϑσ - να αναπτυχθεύ το οικιςτικϐ ςυγκρϐτημα. Επύςησ, τον Μϊιο του 2006 αποχώρηςε απϐ την επϋνδυςη και η Cybarco, καθώσ οι ϐροι ςυμμετοχόσ τησ ςτο project θεωρόθηκαν απϐ τη διούκηςό τησ ωσ μη ςυμφϋροντεσ οικονομικϊ. Προσ το παρϐν υπόρξε κύνδυνοσ ακϑρωςησ του ϋργου, ϐμωσ η καταςκευό βρύςκεται ςε εξϋλιξη απϐ τισ εταιρύεσ «ΘΕΑCY ΑΕ», «Έντεχνοσ» και «Αναςτηλωτικό». H χρηματοδϐτηςη του ϋργου προϋρχεται απϐ την τρϊπεζα Eurobank (Καθημερινό, 2006; Μουχτϊρογλου, 2008). 89

90 Εικϐνα 34: Σο πρϐτυπο οικιςτικϐ ςυγκρϐτημα Designers Village, Διϐνυςοσ Αττικόσ. Έχουν αρχύςει οι εργαςύεσ καταςκευόσ τησ πρώτησ φϊςησ (22 οικϐπεδα τ.μ. περύπου το καθϋνα), που αφορϊ τη δημιουργύα δϑο «γειτονιών», οι οπούεσ θα περιλαμβϊνουν 47 Πηγό: μεζονϋτεσ και 28 διαμερύςματα (επιφϊνειασ τμ και τμ. αντύςτοιχα). Σο ςυγκρϐτημα αναπτϑςςεται ςε ϊρτια και ανεξϊρτητα οικϐπεδα, με την κϊθε κατοικύα να ϋχει αποκλειςτικό χρόςη κόπου (γησ) (Θεμελιοδομό Α.Ε., Πηγό: Η φιλοδοξύα του «Designer Village» εύναι να δημιουργηθεύ ϋνα αρχιτεκτονικϐ πϊρκο. Αναφϋρουμε παρακϊτω κϊποια χαρακτηριςτικϊ του οικιςμοϑ (Καθημερινό, Πηγό: Μουχτϊρογλου, 2008): Οι κατοικύεσ εύναι ςχεδιαςμϋνεσ απϐ διαφορετικοϑσ Έλληνεσ αρχιτϋκτονεσ, κϊτι που εξαςφαλύζει διαφορετικϐ αρχιτεκτονικϐ ϑφοσ και αποκλεύει την ομοιομορφύα. Επύςησ, τα κτύρια μελετόθηκαν απϐ την Ομϊδα Κτιριακοϑ Περιβϊλλοντοσ του Πανεπιςτημύου Αθηνών, ώςτε οι κατοικύεσ να αποκτόςουν χαμηλό ενεργειακό κατανϊλωςη, με εξοικονϐμηςη ενϋργειασ 75% ϋωσ 80%. 90

91 τα ςχϋδια προβλϋπονται η καταςκευό μικρόσ εκκληςύασ, χώροι περιπϊτου, παιδικό χαρϊ και μικρϐ αναψυκτόριο, το οπούο θα διατύθεται για εκδηλώςεισ και ςυνεςτιϊςεισ. το μϋλλον ςχεδιϊζεται επύςησ να ςυνενωθοϑν δϑο με τρύα οικϐπεδα για τη δημιουργύα ενϐσ «Club House». Προβλϋπεται να εφαρμοςτοϑν smart και clever ςυςτόματα που εξαςφαλύζουν τηλεχειριζϐμενη λειτουργύα φωτιςμοϑ, κεντρικϐσ ϋλεγχοσ ϐλων των λειτουργιών απϐ κεντρικϐ panel και δυνατϐτητα ελϋγχου μϋςω τηλεφώνου και Internet Προβλεπϐμενοσ πιλοτικϐσ βιοκλιματικϐσ οικιςμϐσ ςτον Ίαςμο Ροδϐπησ Ο υπϐ ανϋγερςη οικιςμϐσ του ΟΕΚ ςτον Ίαςμο Ροδϐπησ θα περιλαμβϊνει 36 εργατικϋσ κατοικύεσ ςε ϋκταςη 1,2 εκταρύων και ϋχει θϋςει ωσ κυριϐτερουσ ςτϐχουσ (Κυβϋλου και Παπαδϐπουλοσ, 2010; ΟΕΚ, 2006) : Σην πολεοδομικό διϊταξη των κτιρύων κατοικιών ώςτε να επιτυγχϊνεται ο βϋλτιςτοσ ηλιαςμϐσ/ςκιαςμϐσ και ωσ εκ τοϑτου εξοικονϐμηςη ενϋργειασ για θϋρμανςη (29-36%) ϑνδεςη με τισ υπϊρχουςεσ ςυνδετόριεσ οδοϑσ, εςωτερικϐ δύκτυο δρϐμων, και πεζοδρϐμων, ώςτε να αποτρϋπεται η διαμπερόσ διϋλευςη των αυτοκινότων και να προςτατεϑεται η πεζό κύνηςη. Επαρκό φϑτευςη με εγχώρια φυτϊ ςε ςϑνδεςη με παρακεύμενη δαςικό ϋκταςη και κατϊλληλη διευθϋτηςό του υψηλοϑ πρϊςινου, ώςτε να δημιουργοϑν τεύχοσ προςταςύασ προσ τουσ βορεύουσ ανϋμουσ. Καταςκευό ςταθμοϑ βιολογικοϑ καθαριςμοϑ. Επιλογό τυπολογιών κατοικιών του ΟΕΚ που θα υποςτοϑν τισ κατϊλληλεσ παρεμβϊςεισ προσ την κατεϑθυνςη τησ βιοκλιματικόσ αρχιτεκτονικόσ. Φρόςη οικολογικών καταςκευαςτικών υλικών προερχϐμενων απϐ την εγχώρια (τοπικό) αγορϊ. Ηλιακϊ ςώματα θϋρμανςησ νεροϑ. 91

92 Αςτικϐ εξοπλιςμϐ με οικολογικϊ ςτοιχεύα ϐπωσ δημϐςιο φωτιςμϐσ με φωτοβολταώκϊ πϊνελ, κϊδουσ ανακϑκλωςησ απορριμμϊτων. Κομποςτοπούηςη των προώϐντων τησ κλϊδευςησ του πραςύνου. Μεύωςη των εκπομπών διοξειδύου του ϊνθρακα ϋωσ και 37% Οι αρχϋσ του βιοκλιματικοϑ ςχεδιαςμοϑ που θα εφαρμοςτοϑν ςτον οικιςμϐ του Ιϊςμου θα αποτελϋςουν γνώμονα για τον ςχεδιαςμϐ, ςτο μϋλλον, των νϋων οικιςμών που θα καταςκευϊςει ο ΟΕΚ (Σο ΒΗΜΑonline, Πηγό: Η επύτευξη του ςχεδύου προϒποθϋτει την εκτεταμϋνη διαβοϑλευςη με τουσ φορεύσ του ϋργου, τησ τοπικόσ αυτοδιούκηςησ και των κατούκων, ώςτε να υπϊρχει ςυναύνεςη ςε ϐλα τα ςτϊδια του ϋργου και να προςαρμοςτοϑν αρμονικϊ οι κϊτοικοι ςτη νϋα αυτό φιλοςοφύα αςτικόσ ανϊπτυξησ (Κυβϋλου και Παπαδϐπουλοσ, 2010). Ο ΟΕΚ ϋχει αναλϊβει επύςησ, την βιοκλιματικό ςχεδύαςη και καταςκευό δϑο οικιςμών ςτο Βϐλο και τη Λϊριςα, οι οπούοι ςε πρώτη φϊςη θα χρηςιμοποιηθοϑν για τισ ανϊγκεσ των Μεςογειακών Αγώνων του 2013, ωσ «Μεςογειακϐ Φωριϐ». Εκεύ, οι αρχϋσ τησ βιοκλιματικόσ αφοροϑν ςε ςϑνολο 940 περύπου κατοικιών και ςϑμφωνα με τον τϊμου Θ. (2009), Πρϐεδρο του Οργανιςμοϑ Εργατικόσ κατοικύασ αντιπροςωπεϑουν την πιο μαζικό μϋχρι ςόμερα εφαρμογό ςτην χώρα μασ (Σο ΒΗΜΑonline, Πηγό: Έμφαςη θα δοθεύ ςτην εξοικονϐμηςη ενϋργειασ και νεροϑ, ςε φιλικϋσ προσ το περιβϊλλον τεχνολογύεσ δϐμηςησ καθώσ και ςτη διαμϐρφωςη του περιβϊλλοντοσ χώρου βϊςει βιοκλιματικών αρχών και κατϊλληλων φυτεϑςεων (BuildingGreen, 2009). 92

93 6. υμπερϊςματα 93

94 Έπειτα απϐ την μελϋτη και ανϊλυςη τησ λειτουργύασ και οργϊνωςησ των αςτικών οικογειτονιών, μποροϑμε να εξϊγουμε ςυμπερϊςματα τα οπούα απαντοϑν και ςτα κεντρικϊ ερωτόματα που τϋθηκαν εξαρχόσ ςτην εργαςύα, εϊν δηλαδό οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ μποροϑν, και με ποιο τρϐπο να λειτουργόςουν επιτυχώσ μϋςα ςτα αςτικϊ κϋντρα. Η πϐλη εύναι μια τερϊςτια οργανωτικό δομό, η οπούα απαιτεύ προςεκτικό διαχεύριςη του χώρου ώςτε να επιτυγχϊνεται μια ιςορροπύα ανϊμεςα ςτισ πολλϋσ και ςυχνϊ ςυγκρουϐμενεσ ανϊγκεσ τησ. Αποτελεύ ϋνα πραγματικϐ οικοςϑςτημα και με τη λειτουργικό διϊςταςη του ϐρου, καθώσ ζει και διατηρεύται χϊρη ςτη ςυνεχό τροφοδϐτηςό τησ με ενϋργεια. Όπωσ κϊθε ζωντανϐσ οργανιςμϐσ, η πϐλη παρϊγει απϐβλητα που πρϋπει να διαχειριςτεύ με τον κατϊλληλο τρϐπο, εύτε διοχετεϑοντϊσ τα ςτο ευρϑτερο περιβϊλλον εύτε ελαχιςτοποιώντασ τα μϋςω τησ διαδικαςύασ τησ ανακϑκλωςησ. Εδώ ενςωματώνεται ςτην ϐλη εικϐνα τησ πϐλησ η οικολογικό παρϊμετροσ και αναδϑεται μια διαφορετικό ιδεολογύα. τα πλαύςια αυτόσ, παραμερύζονται οι προςπϊθειεσ μϐνο για περιοριςμϐ των ςυνεπειών τησ πϐλησ ςτο περιβϊλλον, και δύνεται ϋμφαςη ςτον ςχεδιαςμϐ τησ, κϑριο ςυςτατικϐ του οπούου θα αποτελεύ η περιβαλλοντικό ςυνιςτώςα με ςκοπϐ την παραγωγό ενϐσ βιώςιμου για το παρϐν και το μϋλλον χώρου (Ανδρεαδϊκη-Φρονϊκη, 2008: 56). Η ςυνεχώσ αυξανϐμενη ανηςυχύα για τισ επιβαρϑνςεισ ςτο περιβϊλλον ϋχουν οδηγόςει ςε μια παγκϐςμια προςπϊθεια για τη λόψη μϋτρων προκειμϋνου να περιοριςτοϑν οι εκπομπϋσ ρυπογϐνων ουςιών και να αναζωογονηθεύ το αςτικϐ περιβϊλλον μϋςω τοπικών πρωτοβουλιών (Ανδρεαδϊκη-Φρονϊκη, 2008). Ανϊμεςα ςε αυτϋσ ςυγκαταλϋγεται και η ανϊπτυξη των αςτικών οικογειτονιών οι οπούεσ ϐπωσ φαύνεται κερδύζουν ςταδιακϊ το ςτούχημα τησ πρϊςινησ ανϊπτυξησ. Οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ εφαρμϐζονται ςε τοπικϐ επύπεδο και ενθαρρϑνουν την ανϊπτυξη ςε μικρό κλύμακα, αυτό τησ γειτονιϊσπολεοδομικόσ ενϐτητασ. Η ανϊπτυξη ςτο επύπεδο τησ γειτονιϊσ διευκολϑνει την διαχεύριςη του αςτικοϑ ςχεδιαςμοϑ και ταυτϐχρονα μπορεύ να αυξόςει την κοινωνικό αλληλεπύδραςη με την παγιοπούηςη δυνατών τοπικών ςχϋςεων. Οι ςϑγχρονεσ κοινωνικϋσ δομϋσ ϋχουν προςδώςει ϋναν τελεύωσ διαφορετικϐ χαρακτόρα ςτην γειτονιϊ και ςτισ περιςςϐτερεσ πϐλεισ δεν αντιλαμβϊνεται απϐ τουσ κατούκουσ με την ύδια αύςθηςη πλϋον. Οι ϊνθρωποι χϊνονται μεταξϑ τουσ, διϐτι ο δυςλειτουργικϐσ ςτισ περιςςϐτερεσ περιπτώςεισ χώροσ 94

95 απϐ τον οπούο περιβϊλλονται, τουσ αποτρϋπει να εξελιχθοϑν τϐςο κοινωνικϊ - περιβαλλοντικϊ ϐςο και οικονομικϊ. Με ςκοπϐ την αναβύωςη των γειτονιών τησ πϐλησ, οι νϋεσ γειτονιϋσ θα εύναι πολϑ διαφορετικϋσ κοινωνικϊ και χωρικϊ απϐ τισ παραδοςιακϋσ, και πρϋπει να αντιμετωπύζονται ωσ εργαλεύα διαχεύριςησ αςτικοϑ και παρϊλληλα κοινωνικοϑ ςχεδιαςμοϑ. Με την ενςωμϊτωςη των πρϊςινων τεχνολογιών ςτον ςχεδιαςμϐ τησ και την πραγματικό αφοςύωςη των πολιτών ςτον ςκοπϐ τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ, ϐπωσ ςυμπεραύνουμε και απϐ τα ευρωπαώκϊ παραδεύγματα που εξετϊςτηκαν, η αςτικό γειτονιϊ ϋχει τη δυνατϐτητα να γύνει πλόρωσ αυτϐνομη και να λειτουργόςει ξανϊ ωσ τϐποσ ουςιαςτικόσ ςυνϊντηςησ, επικοινωνύασ και ανταλλαγόσ ιδεών. Η νϋα γειτονιϊ, η «αςτικό οικογειτονιϊ» δηλαδό, δύνει ϋμφαςη ςτην ετερογενό ςϑνθεςη του πληθυςμοϑ, ςτισ ιςϐτιμεσ εργαςιακϋσ ευκαιρύεσ, ςτην ποικιλομορφύα των χρόςεων γησ, ςτη δημιουργύα δικτϑων βιώςιμησ μετακύνηςησ, ςτη χρόςη ανανεώςιμων πηγών ενϋργειασ και ςυςτημϊτων ανακϑκλωςησ, και εξύςου ςημαντικϐ, ςτην ενεργϐ ςυμμετοχό των κατούκων. Κυρύωσ οι χώρεσ τησ Βορεύου Ευρώπησ (Δανύα, κωτύα, Γερμανύα) και οι Ηνωμϋνεσ Πολιτεύεσ αναδεύχθηκαν αρχικϊ για την υιοθϋτηςη πολιτικών που προωθοϑν την βιώςιμη ανϊπτυξη μϋςω τησ δημιουργύασ οικογειτονιών εκτϐσ των αςτικών κϋντρων (υπαύθριεσ) - απϐ τη δεκαετύα του και ςταδιακϊ ϊρχιςαν να τισ εντϊςςουν ςτον πολεοδομικϐ ιςτϐ τησ πϐλησ. Έτςι, ϊρχιςαν να αναπτϑςςονται οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ οι οπούεσ και μϋχρι ςόμερα αποτελοϑν υπϐδειγμα για τισ υπϐλοιπεσ ευρωπαώκϋσ, και ϐχι μϐνο, πϐλεισ ϐςον αφορϊ ςτον καινοτϐμο αςτικϐ ςχεδιαςμϐ. Παρϊ την ποικιλομορφύα των οικογειτονιών ανϊ τον κϐςμο, παρατηροϑμε ϐτι κοινϐ τουσ γνώριςμα αποτελεύ η ϋντονη περιβαλλοντικό ςυνεύδηςη που χαρακτηρύζει τουσ ανθρώπουσ μϋςα ςε αυτϋσ, καθώσ και η ςυλλογικό ενεργοπούηςη των κατούκων για ϋναν υγιό και εναλλακτικϐ τρϐπο ζωόσ. Με την πϊροδο των χρϐνων οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ϊρχιςαν να εξαπλώνονται ςε ϐλο τον κϐςμο αυξϊνοντασ το ενδιαφϋρον των μελετητών, και ϋχοντασ διαφορετικϋσ μορφϋσ, ςτϐχουσ και αρχϋσ οργϊνωςησ ανϊλογα με την τοποθεςύα και την κλύμακα ςτην οπούα ςχεδιϊζονται. όμερα μποροϑμε να ποϑμε ϐτι εκφρϊζουν ακϐμα ςε ϋνα βαθμϐ τισ αρχϋσ του κινόματοσ των Οικογειτονιών(1995) απϐ το οπούο απορρϋουν, και τισ ςυνδϋςεισ μεταξϑ του περιβϊλλοντοσ, τησ οικονομικόσ ανϊπτυξησ, τησ ολιςτικόσ εκπαύδευςησ και του 95

96 ακτιβιςμοϑ 21, του πνεϑματοσ, του πολιτιςμοϑ και τησ φυςικόσ οικολογύασ (Dawson, 2004: 36). Η διατόρηςη των παραπϊνω ςυνδϋςεων βρύςκει πρϐςφορο ϋδαφοσ ςτισ αςτικϋσ οικογειτονιϋσ, οι οπούεσ αναζωογονοϑν υποβαθμιςμϋνα τμόματα τησ πϐλησ που εμφανύζουν προβλόματα ςτο δομημϋνο και φυςικϐ περιβϊλλον. Μϋςω του ςχεδιαςμοϑ τουσ διευκολϑνουν τη μεύωςη του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ και τη ροό των δικτϑων (μεταφορικών, επιςτημονικών, πολιτιςτικών, κοινωνικών) που αναπτϑςςονται μϋςα ςε αυτϊ τα τμόματα τησ πϐλησ. Επιπλϋον, με αφορμό τα παραδεύγματα των αςτικών οικογειτονιών που παρουςιϊςτηκαν ςτην εργαςύα, αναγνωρύζουμε ϐτι εύναι επιτακτικό μια νϋα προςϋγγιςη ςτον ςχεδιαςμϐ, η οπούα περιλαμβϊνει «υγιεύσ» πολιτικϋσ που ςχετύζονται με την υπευθυνϐτητα, την αναδιοργϊνωςη των χρόςεων γησ, τη μεύωςη των ιδιωτικών οχημϊτων και των ρϑπων, την ενεργειακό αποδοτικϐτητα και κυρύωσ, τη ςυμμετοχό των οικιςτών ςτισ προςπϊθειεσ ανϊπτυξησ τησ κϊθε περιοχόσ. Μια διαφορετικό αντύληψη για τον τρϐπο μελϋτησ, καταςκευόσ, ανακαύνιςησ και 21 Η ςϑνδεςη μεταξϑ τησ ολιςτικόσ εκπαύδευςησ και του ακτιβιςμοϑ για παρϊδειγμα ϋγκειται ςτο γεγονϐσ ϐτι και δϑο ϋννοιεσ ενςωματώνουν ανθρωποκεντρικϊ χαρακτηριςτικϊ κατεδϊφιςησ των κτιρύων και του δομημϋνου περιβϊλλοντοσ, η ϑπαρξη μιασ «αςτικόσ περιβαλλοντικόσ» αρχόσ (Κυβϋλου, 2008: 64) και η υιοθϋτηςη του αειφϐρου ςχεδιαςμοϑ, ξεκινώντασ απϐ τη γειτονιϊ, μπορεύ να αυξόςει ςημαντικϊ τισ περιβαλλοντικϋσ και οικονομικϋσ επιδϐςεισ των πϐλεων και την ποιϐτητα ζωόσ των κατούκων τουσ. Όμοιεσ τακτικϋσ οφεύλουν να υιοθετόςουν οι τοπικϋσ αρχϋσ ςε κϊθε πϐλη που οραματύζεται να δημιουργόςει «θϑλακεσ» ανϊπτυξησ του εςωτερικοϑ τησ, μϋςω τησ οικολογικόσ διαχεύριςησ ςυςτημϊτων και λειτουργιών κϊποιων επιλεγμϋνων τμημϊτων τησ πϐλησ(αςτικϋσ οικογειτονιϋσ). Οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ επομϋνωσ, εκτϐσ απϐ προγρϊμματα χωρικοϑ ςχεδιαςμοϑ και παρϋμβαςησ ςτον αςτικϐ ιςτϐ, απαντοϑν και ςτην πρϐκληςη των ςϑγχρονων πϐλεων, την οπούα ουςιαςτικϊ αποτελεύ η ύδια η επιβύωςό τουσ. την Ελλϊδα, δεν υπϊρχει πραγματικό αςτικό οικογειτονιϊ που υλοποιεύται ςόμερα, παρϊ μϐνο πρϐτυποι οικιςμού (δημϐςιοι ό ιδιωτικού), πολϑ μικρόσ κλύμακασ ςυγκριτικϊ με τισ καλϋσ πρακτικϋσ ςτον ευρωπαώκϐ χώρο, ενώ ευρϑτερα ςτη Νϐτιο Ευρώπη παρατηρεύται ϋλλειψη εμπειρύασ μϋχρι ςόμερα (Κυβϋλου και Παπαδϐπουλοσ, 2010). ϑμφωνα με τον Κουκιϊςα Ε. (2010), η ανϊπτυξη των αςτικών οικογειτονιών ςε μια ελληνικό πϐλη, 96

97 προϒποθϋτει ϋνα ςϑνολο νομικών και πολεοδομικών παρεμβϊςεων και μια δημοτικό αρχό που να θϋλει να επενδϑςει ςε μια γειτονιϊ με ποιϐτητα ζωόσ και να ξεπερνϊ τα εμπϐδια που παρουςιϊζονται κατϊ την υλοπούηςη ϋργων και παρεμβϊςεων. Επύςησ, εύναι ςημαντικϐ οι γειτονιϋσ να οικοδομοϑνται για τουσ πολύτεσ και να μην υποκινοϑνται απϐ διϊφορα πολιτικϊ ςυμφϋροντα ό απϐ κερδοςκοπικϋσ εταιρεύεσ ακινότων. Για την υλοπούηςη των παραπϊνω απαιτεύται η αποδοχό και η ςυμμετοχό των πολιτών (Καλαώτζό, 2010), καθώσ παρατηρεύται ϐτι δεν αντιδροϑν πϊντα θετικϊ ςτην προοπτικό τησ αλλαγόσ και τησ υιοθϋτηςησ ενϐσ εναλλακτικοϑ και βιώςιμου τρϐπου ζωόσ. Παρϐλα αυτϊ, η ςυμμετοχό τησ χώρασ μασ ςτο Ευρωπαώκϐ Πρϐγραμμα «Med-Ecoquartiers - Φτύζοντασ οικογειτονιϋσ ςτη Μεςόγειο», αποτελεύ ςημαντικϐ βόμα για την προώθηςη τησ οικοανϊπτυξησ και για την ανϊδειξη τησ ενεργόσ ςυμμετοχόσ τησ Ελλϊδασ ςτην προςπϊθεια ανϊπτυξησ αςτικών οικογειτονιών. Σα ϋργα που ϋχουν πραγματοποιηθεύ ό ϋχουν προγραμματιςτεύ να γύνουν (Ελευςύνα, Πεϑκη, Διϐνυςοσ, Ίαςμοσ, κ.ϊ.) ςυμβϊλλουν ςε μύα ευρϑτερη μαθηςιακό διαδικαςύα και ςτην ευαιςθητοπούηςη και πληροφϐρηςη ςχετικϊ με το ζότημα των αςτικών οικογειτονιών. Ωςτϐςο, για να πραγματοποιηθοϑν μαζικϊ ςτην Ελλϊδα εγχειρόματα ϐπωσ οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ, πρϋπει να ξεπεραςτοϑν προβλόματα τα οπούα ύςωσ δεν εύναι τϐςο οικονομικϊ αλλϊ περιςςϐτερο κοινωνικϊ και θεςμικϊ (Ορδουμποζϊνησ, 2010, πρως.επικ. 29 Αυγοϑςτου). Δεν ϋχουν βρεθεύ ακϐμα οι κατϊλληλεσ υποδομϋσ που θα εδραιώςουν τισ εκπαιδευτικϋσ διαδικαςύεσ και την κατϊρτιςη πϊνω ςτο ζότημα, και αυτϐ αποδεικνϑεται απϐ τισ χαμηλϋσ προδιαγραφϋσ των ςχεδύων οικογειτονιών ςτον ελλαδικϐ χώρο, που ϋρχονται ςε πλόρη αντύθεςη με τισ προδιαγραφϋσ των βιώςιμων πρακτικών του Βορειο-ευρωπαώκοϑ χώρου. ύγουρα πϊντωσ, ςτην διϊδοςη των εκπαιδευτικών διαδικαςιών μποροϑν να ςυμβϊλλουν αποτελεςματικϊ τα ερευνητικϊ και πανεπιςτημιακϊ ιδρϑματα. Επιπλϋον, με λϊθοσ χειριςμϐ απϐ τουσ πολύτεσ οι οπούοι θα επιλϋξουν να ζόςουν μϋςα ςτην αςτικό οικογειτονιϊ, ωσ αποτϋλεςμα ανεπαρκοϑσ πληροφϐρηςησ, αυτό δεν θα λειτουργεύ το ύδιο αποδοτικϊ. Και αυτϐ γιατύ ο πολύτησ εύναι ο παρϊγοντασ που καθορύζει αρχικϊ την πολιτικό βοϑληςη για την προώθηςη των ϐποιων μϋτρων. Αυτϋσ οι αποφϊςεισ εν μϋρει ύςωσ λειτουργοϑν ςϑμφωνα με τον κανϐνα ζότηςησ παραγωγόσ. Εφϐςον επιθυμόςουμε κϊτι, και για να παραχθεύ ςυνεπώσ, πρϋπει πρώτα να το κατανοόςουμε, να δοϑμε τα οφϋλη του και να δεχτοϑμε και την αλλαγό που θα επιφϋρει ςτην ύδια την καθημερινϐτητϊ μασ. Επύςησ, 97

98 εύναι ςημαντικϐ να κατανοόςουμε ϐτι το ϐλο εγχεύρημα, τησ ανϊπτυξησ μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ δηλαδό, εύναι πολϑπλοκο, και εμφανύζει παρϊλληλα κοινωνικοπολιτικϋσ προεκτϊςεισ. Επομϋνωσ επιτυχημϋνη λϑςη αποτελεύ η ςυνεργαςύα πολλών και διαφορετικών ειδικοτότων ώςτε να καλυφθοϑν ϐλεσ οι πτυχϋσ του ςχεδιαςμοϑ (Ορδουμποζϊνησ, 2010, πρως.επικ. 29 Αυγοϑςτου). Ο Register (2006) ςτο βιβλύο του Ecocities: Rebuilding Cities in Balance with Nature, αναφϋρει χαρακτηριςτικϊ ϐτι οι πϐλεισ μασ κατϊ κϊποιο τρϐπο ϋχουν φτϊςει ςε ϋνα ςημεύο ανϊλογο με την εποχό ϐποτε το Νεολιθικϐ χωριϐ επρϐκειτο ςτο μϋλλον να μεταςχηματιςτεύ ςε πϐλη. Δεν μποροϑςε να φανταςτεύ κϊποιοσ πώσ θα εύναι η πϐλη και δεν υπόρχε ςυναύςθηςη τησ εξϋλιξόσ τησ. όμερα, κατϋχουμε ςημαντικϊ εργαλεύα και πληροφορύεσ που μποροϑν να προωθόςουν την υγιό εξϋλιξη, τα οπούα ϐμωσ δεν χρηςιμοποιοϑμε ορθϊ με αποτϋλεςμα να βρύςκονται ακϐμα και αυτϊ ςε αταξύα. Βριςκϐμαςτε λοιπϐν, ςε ϋνα ςτϊδιο αναδιοργϊνωςησ, το οπούο δϑναται να παραγϊγει τον «πολιτιςμϐ τησ οικοπϐλησ». τον πολιτιςμϐ αυτϐ η αςτικό οικογειτονιϊ αποτελεύ ζωτικϐ ςτοιχεύο, γιατύ μπορεύ να λειτουργόςει ωσ αντύδοτο ςτην ανεπιτυχό λειτουργύα τησ πϐλησ, και να προωθόςει την ιςϐρροπη ανϊπτυξη που δημιουργεύται «εκ των ϋςω». Η μετϊβαςη απϐ τη γειτονιϊ ςτην λεγϐμενη οικο-γειτονιϊ, προϒποθϋτει ϋναν εναλλακτικϐ τρϐπο ςκϋψησ λοιπϐν, και ϋναν αιςθητϊ διαφορετικϐ και υπεϑθυνο τρϐπο ζωόσ, ςτον οπούο ενςωματώνονται με την πϊροδο των χρϐνων τεχνολογύεσ φιλικϋσ προσ το περιβϊλλον τισ οπούεσ οφεύλουμε να οικειοποιηθοϑμε. Όπωσ υποςτηρύζει και ο Register (2006), εϊν δεν αναγνωρύζουμε το ρϐλο τησ ςυνεύδηςησ και τησ ςυναύςθηςησ, που πρϋπει να λειτουργοϑν ενιαύα ςε αυτόν την διαδικαςύα, δεν θα εύμαςτε ςε θϋςη να αξιοποιόςουμε τισ δυνατϐτητεσ που οδηγοϑν ςτην βιώςιμη ανϊπτυξη των γειτονιών και των πϐλεων. Αποδεδειγμϋνα οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ϋχουν τη «δϑναμη» και τον τρϐπο να ευνοόςουν το αςτικϐ περιβϊλλον, ό ακϐμα να ςυμβϊλλουν ςτην περεταύρω εξϋλιξη τησ πϐλησ. Έτςι, μϋςα απϐ την εξϋταςη τησ οργϊνωςησ μιασ αςτικόσ οικογειτονιϊσ, κρύνεται αναγκαύα και η κινητοπούηςη του πολύτη, καθώσ μπορεύ ουςιαςτικϊ να καθορύςει την επιτυχό λειτουργύα τησ μϋςα ςτον πολϑπλοκο «οργανιςμϐ» τησ πϐλησ. Εφϐςον επιθυμόςουμε να ζόςουμε ςε μια αςτικό οικογειτονιϊ, πρϋπει να ικανοποιοϑμε οριςμϋνεσ προϒποθϋςεισ. Αυτϋσ αφοροϑν αρχικϊ α) ςτην περιβαλλοντικό ςυνεύδηςη, και ςτη πορεύα β) ςτην κατϊρτιςη πϊνω ςτα θϋματα βιωςιμϐτητασ - εφϐςον δεν υπϊρχει εκπαύδευςη δεν δημιουργεύται 98

99 ουςιαςτικό γνώςη, γ) ςτην εξοικονϐμηςη ενϋργειασ- με την κατανϊλωςη τησ μικρϐτερησ δυνατόσ ενϋργειασ για μετακινόςεισ, ηλεκτριςμϐ ό θϋρμανςη, δ) ςτην αποδοχό ενϐσ εναλλακτικοϑ τρϐπου ζωόσ- καταργώντασ την ςυμπεριφορϊ του «ευςεβοϑσ πϐθου» ςε οριςμϋνεσ περιπτώςεισ, και τϋλοσ ε) ςτην ςυλλογικό ςκϋψη η οπούα μετατρϋπεται ςε ςυλλογικό πρϊξη. 99

100 Περύληψη Παρατηρώντασ τη «φϑςη» τησ πϐλησ ςόμερα, κατανοοϑμε ϐτι ςταδιακϊ οι αςτικϋσ περιοχϋσ ό τμόματα αυτών φθύνουν εξαιτύασ τησ καταςπατϊληςησ φυςικών, ενεργειακών και πολιτιςτικών πϐρων, και τησ οργϊνωςησ του χώρου και των κοινωνικών δομών με δυςλειτουργικϐ τρϐπο, επεκτεύνοντασ τισ παραπϊνω διαταραχϋσ τϐςο ςτην κοινωνύα και την οικονομύα ϐςο και το περιβϊλλον. Με ςκοπϐ την ανατροπό τησ ςτρεβλόσ ανϊπτυξησ και την εξιςορρϐπηςη των ςτοιχεύων «κοινωνύα-οικονομύα-περιβϊλλον» εντϐσ των αςτικών περιοχών παρουςιϊζεται ωσ λϑςη ςτην αναζωογϐνηςό τουσ η ανϊπτυξη ςε επύπεδο γειτονιϊσ και ςυγκεκριμϋνα η δημιουργύα αςτικών οικογειτονιών ςε επιλεγμϋνα τμόματα τησ πϐλησ. Οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ικανοποιοϑν πλόρωσ τα κριτόρια βιωςιμϐτητασ και αποτελοϑν ϋναν οικολογικϐ πυρόνα ςε υποβαθμιςμϋνεσ ό επαναχρηςιμοποιοϑμενεσ περιοχϋσ τησ πϐλησ. Κατευθυντόριεσ γραμμϋσ τησ λειτουργύασ τουσ αποτελοϑν: η ελαχιςτοπούηςη τησ κατανϊλωςησ ενϋργειασ και του οικολογικοϑ αποτυπώματοσ, η ενεργειακό αποδοτικϐτητα των κατοικιών, η μεύωςη τησ χρόςησ του αυτοκινότου με τη δημιουργύα δικτϑων βιώςιμησ μετακύνηςησ, η χρόςη ανανεώςιμων πηγών ενϋργειασ, η ιςϐτιμη πρϐςβαςη ςτισ εργαςιακϋσ ευκαιρύεσ, η υψηλόσ ποιϐτητασ διαβύωςη, ενώ εξύςου ςημαντικό εύναι η ςυνεργαςύα και ςυμμετοχό των κατούκων. Μϋςω τησ υιοθϋτηςησ ϐλων των παραπϊνω, μια αςτικό γειτονιϊ ϋχει τη δυνατϐτητα να γύνει πλόρωσ αυτϐνομη και να λειτουργόςει ξανϊ ωσ τϐποσ ουςιαςτικόσ ςυνϊντηςησ, επικοινωνύασ και ανταλλαγόσ ιδεών. Η εργαςύα εξετϊζει, αρχικϊ, την οργϊνωςη των οικογειτονιών και ιδιαύτερα των αςτικών οικογειτονιών. τη ςυνϋχεια μελετϊ δϑο επιτυχό παραδεύγματα δημιουργύασ αςτικών οικογειτονιών ςε πϐλεισ τησ ουηδύασ και του Ην. Βαςύλειου. Ακολουθεύ αναφορϊ ςτην κατϊςταςη που επικρατεύ ςτον ελληνικϐ χώρο ϐπου εντοπύζονται περιπτώςεισ εφαρμογόσ οικιςτικών προγραμμϊτων με ςκοπϐ τη βιώςιμη ανϊπτυξη (πρϐτυποι οικιςμού πολϑ μικρόσ κλύμακασ), τα οπούα, ωςτϐςο, απϋχουν ςε αρκετϊ μεγϊλο βαθμϐ απϐ τισ καλϋσ πρακτικϋσ των Βορειο-ευρωπαώκών χωρών. Σϋλοσ, παρουςιϊζονται τα βαςικϊ ςυμπερϊςματα που προκϑπτουν απϐ την παροϑςα μελϋτη, ϐπου αποδεικνϑεται ϐτι οι αςτικϋσ οικογειτονιϋσ ϋχουν τη «δϑναμη» και τον τρϐπο να ευνοόςουν το αςτικϐ περιβϊλλον, ό ακϐμα να ςυμβϊλλουν ςτην περαιτϋρω εξϋλιξη τησ πϐλησ. Λϋξεισ κλειδιϊ: αςτικϋσ οικογειτονιϋσ, βιώςιμη ανϊπτυξη, πρακτικϋσ ςχεδιαςμοϑ 100

101 Abstract Observing the nature of city today, we infer that urban areas decline progressively through the waste of natural, energy and cultural resources and due to the fact that the organization of space and social structures is dysfunctional. The development of urban econeighbourhoods in selective city s parts is presented as a solution to the urban revival, as they may invert the distorted growth and balance the triptych society-economy-environment inside urban areas. Urban econeighbourhoods satisfy the criteria of sustainability and constitute an ecological core in downgraded or reused parts of city. The minimization of energy consumption and ecological footprint, the energy efficiency of residences, the car use reduction with the creation of sustainable transport networks, the use of renewable energy sources, the equivalent access in work opportunities, the high quality living conditions and moreover, the collaboration and participation of residents constitute directive axes for their organization. By adopting these actions, an urban econeighbourhood has the possibility of becoming self-sufficient and thus, functioning again as a place of substantial meeting, communication and exchange of ideas. Firstly, the thesis examines econeighbourhoods organization and specifically urban econeighbourhoods. Secondly, it studies two successful case studies implemented in Sweden and the United Kingdom. Moreover, it studies the implementation of built-up programs that target to sustainable development in Greece, that abstain quite enough from the best practices of Northern-European countries. Finally, the basic conclusions resulted from the current research are mentioned, where it is proved that urban econeighbourhoods have the power and the way to favor the urban environment, and even more, contribute in the further development of city. Key words: urban econeighbourhoods, sustainable development, case studies 101

102 Βιβλιογραφύα 102