Le en is-soçjetà MuΩikali San Lawrenz A.D. 1883 Óar a Nru 99 Mejju - Ìunju 2017
Grazzi lil s abi membri tal- Kumitat li fost il- afna xog ol li qeg din iwettqu fil-kaωin, sabu l- in biex fil- in liberu tag hom, li llum il- urnata bl-istil tal- ajja li huwa limitat, itellg u parti millwirja Getsemani fis-sular ta isfel tal-kaωin li ie apprezzat minn kull min da al fil-kaωin. Kienet inizjattiva poωittiva g aliex hija asra li s-soçjeta` g andha dawk l-istatwi artistiçi kollha u fil- ranet tal-ìimg a l-kbira jibqg u merfug a. Hekk il-kaωin tal-banda San Lawrenz li kien ewlieni filwirjiet tal-ìimg a l-kbira ewwa Beltna re a beda jsib postu f dawn il-wirjiet wara nuqqas ta sena. Il-konsultazzjoni li kellna mal- Arçipriet dwar il-proçessjoni tal- Ìimg a l-kbira fejn jirrigwarda l-banda kellha r-riωultati mixtieqa u hekk tul Triq il-mina l-kbira u l-proçessjoni kollha ma kienx hemm qtug fil-proçessjoni filwaqt li l-banda mxiet bil-pass tag ha. Ng idu prosit lill-arçipriet g allkordinazzjoni tieg u bejn dawk kollha nvoluti. L-entuΩjaΩmu fost il-membri tal- Kumitat qed iwassal biex naraw inizjattivi odda. Wara li s-sena l-o ra ma konniex sodisfatti bilbuffet li jsir wara l-funzjoni ta nhar Sibt il-g id, ie deçiω li din l-attivita` ssir fil-lo a ta qabel is-sala prinçipali tal-kaωin fejn l-ikel ie preparat minn membri tal-kumitat. Nista ng id li l-preωentazzjoni kienet eççellenti u kien hemm ikel abbundanti u kul add kellu l-opportunita` li jiekol kemm irid. Nittama li l quddiem ikollna l-opportunita` li nattendu g al attivitajiet simili. Kif konna abbarna fl-10 ta Ìunju, kien sejjer isir Kunçert fil-parti ta fuq tal-kastell Sant An lu grazzi ghall-g ajnuna li sibna minn Fra John E. Critien. Il-Kummissjoni ma tura g al din l-attivita` flimkien mal-kummissjoni Banda admu bis-s i biex dan il-kunçert jirnexxi u nista ng id li kollox kien lest biex jibdew il-kunçerti ta preparazzjoni. Imma l-kumitat iddeçieda li min abba li d-data ser tkun viçin wisq tal-elezzjoni Ìenerali jkun a jar li dan ji i Soçjetà MuΩikali San Lawrenz Il-Kelma tal-president pospost. Il- Kumitat fil- ranet li ejjin ser ja seb u jiddeçiedi fuq data alternattiva. Lawrence V. Farrugia Fadal tliet xhur biss g all-festa u nistg u ng idu li t-t ejjija g al dawn iççelebrazzjonijiet tinsab fl-a enda tal-kumitat. F dan ix-xahar ta Mejju jkollna l-ewwel Erbg a f ie San Lawrenz li b al kull Kumitat involut fl-organizazzjoni tal-festa, l-kaωin jorganizza l-attivita` tieg u. Din is-sena minbarra s-solita ikla li ssir il- Ìimg a fuq l-ewwel Erbg a, ji ifieri fis-26 ta Mejju, fl-ewwel Erbg a ser issir attivita` o ra filbit a tal-kaωin. Dettalji ta dawn l-attivitajiet issibuhom f pa na o ra ta din il- ar a. B alma dejjem nag mel fix-xahar ta Ìunju se nibg at appell biex tag tu donazzjoni biex tg inu lis- Soçjeta` fl-ispejjeω li tag mel fil- ranet tal-festa. Is-Soçjeta` tag na tag ti kontribuzzjoni kbira flattivitajiet tal-parroçça u l-akbar Ωew okkaωjonijiet huma l-ìimgha Kbira u l-g id li g alihom no or u minn ewwa madwar 4,000 u l-festa ta San Lawrenz li no or u madwar 7,000. G alhekk nappella lill-membri kollha biex jag tu donazzjoni skont kemm ikunu jistg u. Xi a a li nixtieq ni bed l-attenzjoni dwarha hija l- las tal-miωata miωera ta 10 fejn g andna numru Ωg ir ta membri li trid toqg od ti ri warajhom biex i alsuha. Tkun a a sabi a li issa li wasalna f nofs is-sena kul add ihallas il-menswalita`. Il-Kummissjoni attivitajiet Soçjali qieg da torganizza diversi attivitajiet ta divertiment g allmembri u l-familji tag hom u fl-istess in jin abru fondi g all- KaΩin. Nappella lill-membri biex jattendu g al dawn l-attivitajiet. Biex inωommu u nkomplu nag tu s-sehem tag na g andna bωonn l-g ajnuna finanzjarja ta kul add. Werrej Il-Kelma tal-president...3 Mill-Birgu tal-img oddi...5 Il-Óajjata tal-birgu...6 L-Ispirtu s-santu...6 Attività Kontinwa...7 Attivitajiet bir-ritratti...8/9 Tag rif mill-kçina...10 Henry Purcell...11 Wiçç imb wiçç ma Gorg Agius...12/13 Editur Simon Farrugia Riklami Oscar Adami Simon Farrugia Lawrence V. Farrugia Ritratti Marco Avellino Melvin Degiorgio Alenka Falzon Noel Gauci Lawrence Parascandolo Elton J. Randich Andrè Xuereb Proof Reading Bjorn Callus Ritratt Faççata L-istatwa ta San Lawrenz jag ti d-dawl lill-g omja quddiem Palazzo Huesca f Jum l-antivi ilja Stampat 36, Triq San Pawl, Valletta Tel: 2122 4607 Mob: 9987 0603 E-mail: emibonnici@gmail.com MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99 3
Mill-Birgu tal-img oddi Anton Attard Il-Papa San Piju X fi Ìrajjet il-birgu Giuseppe Sarto, iben skarpan, okkupa diversi karigi sakemm intg aωel Papa f Lulju tal-1903 u g aωel l-isem ta Piju X. Dan il-papa hu meqjus fost l-akbar riformaturi tal-knisja Kattolika. Fost dawn ir-riformi, permezz tal-motu Proprio, li are fl-1903 - Tra le sollecitudini, ipprojbixxa l-muωika u l-kant, pjuttost profan, li kien qed jintuωa fil-funzjonijiet reli juωi fil-knejjes. Dan kien jinkludi wkoll il-projbizzjoni tal-uωu tal-pjanu u t-tnabar fil-knejjes u l-parteçipazzjoni tan-nisa milli jkantaw fil-korijiet flimkien mal-ir iel. Fost diversi bidliet o ra li g amel kien hemm il-mod kif kien qed ji i mg allem ilkatekiωmu. Ne a l-projbizzjoni tar-riçeviment ta kuljum tal-ewkaristija, kif kien isir sa dak iω-ωmien, u ordna li dawk fil-grazzja t Alla setg u jersqu g at-tqarbin kuljum. Ordna wkoll li l-ewwel Tqarbina kellha ssir meta t-tfal jag lqu s-seba snin u mhux f eta` akbar, kif kienet il-proçedura dik il- abta. Kien g amel riforma wkoll fil-mod li bih Papa kellu ji i elett waqt il-konklavi. Fil- Birgu r-regoli odda ew fis-se immedjatament, minbarra dik muzikali, li adet aktar fit-tul, kif wara kollox, ara fi knejjes o ra. Dan g aliex il-maestri di cappellae ta dak iω-ωmien, tie u Ω-Ωmien biex jikkomponu muωika skont id-direttiva tal-motu Proprio. Fil-Birgu, g alkemm ilmuωika meqjusa profana naqset afna, id-direttivi tal-motu Proprio se ew immedjatament mal- atra tas-surmast Paolino Vassallo fl-1907. Miraklu fil-birgu? Wa da mill-problemi li jkollhom dawk li jkunu mag luqin wara s-swar dwar xi assedju fuq belthom tkun kif ser jikkontrollaw il-provisti tal-ikel u tal-ilma jekk, wara çertu Ωmien, jibda jin ass in-nuqqas tag hom. Din kienet il-kawωa li l-françiωi çedew l-armi wara li ng alqu wara s-swar tal-belt Valletta u tal-kottonera. Wara sentejn, in-nuqqas ta ikel tant kien kbir li bdew joqtlu Ω-Ωwiemel u l- mir u urdien kbir beda j ib prezz qrib il- ames ewro tal-lum. Fl-Assedju l-kbir, fil-birgu, li wara s-swar tieg u Ωiedu jie du kenn in-nies tal-ir ula tal-parti t isfel ta GΩiritna bil-bhejjem tag hom, bdiet tin ass mielha l-problema ta nuqqas ta ilma u s-sitwazzjoni bdiet t asseb mhux ftit lill- Gran Mastru De Valette. Fost il-maltin li tant admu biex setg et tinkiseb ir-reb a fuq il-mislem kien hemm wie ed li rari jissemma. Dan kien Orlando Magro, li spiss issogra ajtu biex, fuq xi dg ajsa Ωg ira li ma tag tix fil-g ajn, iwassal l-ittri minn De Valette lil Don Garcia de Toledo, Viçi-Re ta Sqallija, dwar dak li kien qed ise f Malta u jurih il- tie a tal-g ajnuna. Eku tar-reviωjoni li da al fit-tag lim tal-katekiωmu fliskejjel kattoliçi nsibuh fil-birgu wkoll. Dan billi f rapport li ng ata lill-kurja dwar din ir-reviωjoni ordnata minn Piju X, Suor Geltrude Darmanin, il-kap tal-iskola li s-sorijiet Fran iskani tal-e ittu kellhom f din il-belt, iddikjarat li dan fl-iskola tag hom qed isir pemezz tal-ilsien Malti filklassijiet iω-ωg ar u bit-taljan f dawk g ola. F wa da mill-ittri tieg u, De Valette informa lill-don Garcia li, meta n-nuqqas ta ilma beda jin ass, sse b dak li kul add kien qed iqisu b ala miraklu. Infurmah li fil-birgu kienet instabet g ajn ta ilma frisk li biha ssolviet il-biωa tan-nixfa li kienet qed thedded lil dawk mi burin wara l- itan ta din il-belt. San Piju X g adu mfakkar fil-knisja ta San Lawrenz b Ωew modi. Wara li dan approva l-uωu tal-mazza mill-kapitlu tal- Kolle jata tal-birgu, b rikonoxxenza, meta saret, f wa da mill-faççati tqieg det l-istemma tieg u. Barra minn dan, fuq inizjattiva tal-kanonku Dun Lawrenz Micallef, fil- Knisja Parrokkjali deher il-bidu tal-fondazzjoni Piju X. Dan wassal biex ie kommissjonat il-pittur Rafel Bonnici Cali biex sar kwadru li ddendel mal-pilastru tal-kappella ta Santa Katerina. Illum dan jinsab fis-sagristija. G andu jiωdied ukoll li fil-muωew tal-parroçça hemm esibita biçça mis-suttana tieg u. Kien stinka afna, bla ma rnexxielu, li ti i evitata l-ewwel Gwerra Dinjija u hemm min ja seb li dan il-falliment kien ilka un li qarreb mewtu li se et nhar l-20 ta Awwissu 1914. Fid-29 ta Mejju 1954 ie kanonizzat bir-riωultat li l-biçça drapp li hemm fil-muωew tal-parroçça ta din il-belt minbarra li tifforma parti mill-esibizzjoni, hija wkoll relikwija ta dan il-papa Qaddis. MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99 5
Jekk il- ajjata tal-belt kellhom il-fratellanza ta Sant Omobonu, xejn anqas dawk tat-tlett ibliet. Dawn fil-fatt kellhom il-fratellanza ta Sant Omobonu li kienet marbuta mal-knisja ta San Lawrenz, iωda li a na na sbu kellha rabta mal-knisja tal-madonna ta Monserrat jew dik tat-trinita` billi hemm kien l-aktar ta dan il-qaddis. Billi f dawk iω-ωminijiet, kienet il-fratellanza li kellha is-setg a li tirrakomanda min ikun tassew liçenzjat b ala ajjat, kull ajjat kien bla dubju jkun fratell. Issa billi kien hawn aktar minn fratellanza wa da tal- ajjata, g ax kien hemm dik tal-belt u l-furjana, kienet tinbet l-g ira bejn dawn u kull fratellanza ma kellha x taqsam xejn mal-o ra. Dan nistg u narawh billi fl-1804 meta il-konslu tal-óajjata tal-kumpanija tal-birgu Nettu Cristoforo kien ressaq talba ta wie ed ajjat did biex jing ata liçenzja, kien inqala l-inkwiet. It-talba kienet g al Çensu Adamo li ried jiftah anut ta ajjat fil-birgu. Il-Konslu Nettu g alhekk wara li eωamina lil Adamo u sabu tajjeb, ressaq it-talba tieg u lill- Gvernatur ta Malta biex jikkonfermah b ala ajjat u jkun jista jag mel dan ix-xog ol u jifta il- anut. Il-Gvernatur Il-Óajjata tal-birgu u l-ibliet tal-kottonera Jikteb Lorenzo Zahra b as-soltu g adda t-talba lill- Im allef tal-kriminal. Dan sab o ezzjoni. Qal li billi Çensu kien eωaminat minn Nettu Cristoforo il-konslu u nzerta l-img allem li g allmu, deherlu li l-eωami ma kienx ust, u ried li Çensu jsirlu eωami ie or g and il-konslu tal-fratellanza tal-belt. L-Ispirtu s-santu minn Fr Martin Mamo OFMCap. Ma g andniex xi ng idu, il- Fratelli tat-tliet Ibliet qomsu g al din il-proposta u wara li ltaqg u mill- did ipprotestaw g ax deherilhom li ma kellhom x jaqsmu xejn ma dik tal-belt u ma riedux affari mag hom. G alhekk fit-23 ta Marzu 1804 talbu mill- did il-konsiderazzjoni u aktarx li l-problema in allet billi Çensu Adamo kellu jag mel eωami ie or ta t xi ajjata mag Ωula tat-tliet Ibliet qabel ing ata l-liçenzja. Dan juri kif dari l-img allmin ajjata tal-ibliet kienu jing ataw permessi g all- idma tag hom. G adna kif iççelebrajna l-g id il-kbir jew kif l-aktar li n obbu ng idulu a na, l-irxoxt. Issa resqin g all-festa kbira o ra fil-knisja, is-solennita` tal-ispirtu s-santu li din is-sena ta bat fl-4 ta Ìunju. G eωieω VittorjoΩani, illum xtaqt li niktbilkom ftit tag rif fuq l-ispirtu s-santu g ax filwaqt li a na nemmnu, nqimu u naduraw lil Ìesu` Kristu u lil Missier Etern, hekk ukoll irridu nemmnu, nqimu u naduraw lill-ispirtu s-santu. Temmen fl-ispirtu s-santu jfisser li tistqarr it-tielet Persuna tat-trinità Qaddisa, li ej mill-missier u mill-iben u li hu meqjum u mwe ah flimkien mal-missier u mal-iben. Hekk nistqarru fil-kredu. L-Ispirtu ntbag at fi qlubna (ara Gal 4,6), sabiex nirçievu l- ajja dida ta wlied Alla. L-Ispirtu s-santu hu l-isem propju tat-tielet Persuna tat-trinità Qaddisa. Ìesù jsejja lu wkoll: Spirtu Paraklitu (Konsolatur, Difensur) u Spirtu tal-verità. It-Testment il-ìdid isejja lu wkoll: l-ispirtu ta Kristu, tal-mulej, ta Alla, l-ispirtu tal-glorja, li kien imwieg ed. Min jemmen fija minnu jo or u xmajjar ta ilma aj. Gw7.38. Dan il-kliem qalu Ìesu`g al l-ispirtu s-santu li kien g ad ma ng atalhomx billi Ìesu` kien g adu ma iex igglorifikat. Il-missjoni tal-iben u tal-ispirtu s-santu ma jistg ux jinfirdu minn xulxin. Fit-Trinità li hi ta natura wa da u mhux maqsuma, il-missier, l-iben u l-ispirtu s-santu g alkemm mag Ωulin minn xulxin m humiex mifrudin. Mill-bidu sal-a ar taω-ωmien, fil-fatt, meta l-missier jibg at lil Ibnu, jibg at ukoll dejjem l-ispirtu tieg u li jg aqqadna ma Kristu fil-fidi, sabiex a na nkunu nistg u, b ala wlied adottivi, insej u lil Alla Missier (Rum 8,15). L-Ispirtu ma jidhirx, imma a na nag rfuh permezz tal- idma tieg u meta jurina l-verb u meta ja dem fil-knisja. Hemm kotra ta simboli li jirrapreωentaw l-ispirtu s-santu. U ud minnhom: l-ilma aj, li are mill-qalb minfuda ta Kristu u jaqta l-g atx tal-img ammdin; id-dilka biω-ωejt, li hi sinjal sagramentali tal-konfermazzjoni jew GriΩma; in-nar, li jbiddel kull ma jmiss; is-s aba, imdallma jew kollha dija, li turi l-glorja ta Alla; it-tqeg id ta l-idejn, li permezz tieg u jing ata l-ispirtu; il- amiema, li filmag mudija tinωel u tibqa fuq Kristu. Meta ng idu li l-ispirtu tkellem b fomm il-profeti nifhmu li l-profeti ew ispirati mill-ispirtu s-santu biex jitkellmu f isem Alla. L-Ispirtu jwassal il-profeziji tal-antik Testment fis-se fi Kristu, li jurina l-misteru tieg u fit-testment il-ìdid. Il-ÓIDMA TAL-ISPIRTU S-SANTU; L-Ispirtu s-santu temm f Marija l-weg diet u t ejjijiet tat-testment il-qadim g all-mi ja ta Kristu. B mod uniku mlieha bil-grazzja u ried lill-ver inità tag ha tag ti l-frott, biex jitnissel fid-dinja l-iben ta Alla mag mul bniedem. Marija Santissima hija mimlija bl-ispirtu s-santu. L-Ispirtu s-santu nizel ukoll fuq Marija fil-pentecoste meta kienet mi bura mal-appostli fiç-çenaklu u imlihom bid-doni tieg u; G erf, Fehma, Kunsill, Qawwa, Xjenza, Pieta, u Biza t Alla. L-Iben ta Alla ie kkonsagrat Messija bl-unzjoni ta l-ispirtu s-santu minn meta sar bniedem fil-mument ta l-inkarnazzjoni. Huwa juri dan fit-tag lim tieg u, waqt li wettaq il-weg da mag mula lil missirijiethom, u jag ti l-ispirtu s-santu lill-knisja li qed titwieled, huwa u jonfo fuq l-appostli wara l-qawmien mill-imwiet. Mhux biss, iωda wkoll meta kien fuq is-salib u mejjel rasu u ta l-ispirtu tieg u lilna. L-Ispirtu jibni, ja ji u jqaddes lill-knisja: Spirtu ta M abba, huwa jer a jag ti lill-img ammdin ix-xeb ma Alla li kien intilef bid-dnub u jag tihom ajja dida fi Kristu, sehem mill-istess Óajja tat-trinità Qaddisa, u dan ise l-aktar permezz tal-qrar. Huwa jibg athom biex iwasslu l-verità ta Kristu u jorganizzahom fid-dmirijiet tag hom lejn xulxin, biex ilkoll iwasslu l-frott ta l-ispirtu (Gal 5,22). Permezz tas-sagramenti, Kristu jwassal lill-membri tal-ìisem tieg u l-ispirtu tieg u u l-grazzja ta Alla li tag ti l-frott fil- ajja dida, skont l-ispirtu. Fl-a ar nett, l-ispirtu s-santu huwa wkoll l-img allem tat-talb. G eωieω VittorjoΩani kull in meta tiftakru itolbu hekk; Glorja lil Missier u lill-iben u lill-ispirtu s-santu. KUNU MBERKIN. 6 MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99
Attività kontinwa b impenn lejn il-banda tal-birgu minn Simon Farrugia - Segretarju G addew il-festi tal-ìimg a l-kbira u Óadd il-g id u b wiççi minn quddiem u b sodisfazzjon ng id li morna tajjeb afna. Minn dak li jirrigwarda Banda urejna s-sa a tal-banda tal-birgu kemm fil-ìimg a l-kbira kif ukoll fl-g id il-kbir. Banda parteçipi fiω-ωew avvenimenti kbar li jikkommemoraw il-mewt u l-qawmien ta Sidna Ìesu Kristu. Apparti mill-parteçipazzjoni tal-banda kellna wkoll diversi attivitajiet fosthom il-programm tal-allievi u Bandisti tal-post f Óadd il-palm, il-wirja Ìetsemani u l-easter Buffet Breakfast li kollha kienu suççess. B sodisfazzjon ng id li l-pro ett tas-sala tal-kunçerti riesaq lejn it-tmiem tieg u. Fil-fatt fadal l-a ar irtokki sabiex inkunu nistg u nibdew nag mlu uωu totali u massimu minn din is-sala. Verament kien pro ett li fih investejna afna ener ija imma meta tara li l aqna l-g anijiet tag na t oss sodisfazzjon kbir. It-tfal li qeg din jitg allmu fl-iskola tal-muωika ser ikollhom ambjent afna a jar filwaqt li s-sala iet akustikament tajba. Dan kien il- sieb wara dan il-pro ett u hawn nixtieq li nirringrazzja lil kull min adem sabiex wasalna. Kien sforz kollettiv mill-ma oranza talmembri tal-kumitat u b hekk issa qeg din naraw dak li lomna ftit tax-xhur ilu jsir realta. Pro ett ie or li g adna fil-bidu tieg u huwa dak tar-restawr tal-arkivju. Gawhra unika li g andna f Palazzo Huesca. Sa qabel il-festa ser ikollna l-ewwel vetrina lesta u qeg din nittamaw li nippruvaw inlestu dan ilpro ett sal-festa 2018 meta l-banda tal- Birgu ser tkun qed tiççelebra l-135 sena Banda. Fil- img at li g addew irçevejna wkoll l-a bar sabi a li ser inkunu qed nibbenefikaw minn fondi mill-ministeru tal-finanzi wara applikazzjoni li konna g amilna. Ovvjament dan jag mel tajjeb g al parti mill-ispejjeω imma kull g ajnuna tg odd. Ìenerali kien ser ikun diffiçli sabiex in ejju b mod normali kemm millat amministrattiv kif ukoll dak bandistiku. Fil- ranet li ejjin ilkumitat g andu jiddeçiedi jekk isibx data fejn jista jsir dan il-kunçert g al din is-sena. Óarsitna b hekk issa hija diretta lejn il-festa 2017 fejn il- idma hija wa da kbira sabiex nil qu l-objettivi tag na. L-ener ija tag na l-aktar li tkun ibbaωata hija fuq il-programm tas-7 t Awwissu meta ser inkunu qed nippreωentaw tema ori inali b alma dejjem g amilna. Fil-fatt il-kummissjoni Banda dejjem ta dem sabiex tkun ori inali f kollox u f dan il-programm hekk dejjem konna. A na nkunu kif jg idu l-ingliωi Way Ahead. U n allu lil addie or jie u mill-idejat tag na. Finalment nixtieq nappella lil kul add sabiex jattendi g all-attivitajiet li ser inkunu qed norganizzaw kemm dawk soçjali kif ukoll fis-servizzi tal-banda. Ix-xahrejn li ejjin ser ikunu mimlija attivitajiet kemm fil-parroçça tag na kif ukoll servizzi barra l-lokal. Huwa dan li jag mel lill-banda Vittoriosana San Lawrenz il-banda tal-birgu. Wara afna xog ol li sar matul dawn l-a ar xhur bi preparazzjoni g all- Programm Annwali li kien ser isir ukoll biex nikkommemoraw it-30 sena Presidenza b dispjaçir kellna nipposponu dan il-kunçert. Il-Kumitat iddeçieda li fiç-çirkostanzi min abba l-elezzjoni Nhar il-óadd 4 ta Ìunju 2017 il-kaωin jag laq f nofs in-nhar MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99 7
Wirja Ìetsemani Matul il- ranet tal-ìimg a Mqaddsa, kull min Ωar Palazzo Huesca seta jara l-wirja Ìetsemani li minkejja m g adiex tintrama b alma kien isir qabel kien hemm esposti Ωew stazzjonijiet, Kristu fl-ort tal-ìetsemani u l-fla ellazzjoni. Dawn intramaw fis-sular t isfel biex b hekk l-aççessibilta kienet wa da aktar façli. Kien hemm attendenza tajba fejn kul add fa ar l-impenn tas-soçjetà tag na. Programm Funebru mill-bandisti u Allievi tal-banda Nhar il-óadd 9 t April, 2017, Jum Óadd il-palm, l-allievi u l-bandisti tal-banda Vittoriosana San Lawrenz flimkien ma dawk tal-banda San ÌuΩepp, Kalkara tellg u Programm MuΩikali g al dawn iω-ωminijiet tal-ìimg a Mqaddsa. F dan il-programm li min abba l-maltemp sar fis-sala tal-kappillan fil-kalkara, il-banda esegwiet diversi siltiet muωikali ta muωika sagra u marçi funebri adattati ma dawn iω-ωminijiet. Il-Banda kienet ta t id-direzzjoni tal--assistent Surmast Francois Borg u l-g alliem Andrew Zarb Il-Kardinal Vittoriosan u Patrun tas-soçjetà Prospero Grech flimkien mal-papa Fran isku Il-Kardinal Vittoriosan Prospero Grech, are mal-papa Fran isku fi Pjazza San Pietru waqt li kien qed jg ati l-barka ta nofs in-nhar u l-messa tal- Papa fl-okkaωjoni tal-festa tal-g id il-kbir. Il-Kardinal Grech mhux biss huwa wild il- iωda huwa wkoll Patrun tal-banda tal- Birgu, is-soçjetà MuΩikali San Lawrenz. Unur kbir g alina. 8 MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99
ATTIVITA GÓAX-XHUR TA MEJJU - ÌUNJU 2017 It-Tnejn 1 ta Mejju Il-Ìimg a 5 ta Mejju It-Tnejn 8 ta Mejju It-Tlieta 9 ta Mejju L-Erbg a 10 ta Mejju It-Tlieta 23 ta Mejju L-Erbg a 24 ta Mejju Il-Ìimg a 26 ta Mejju L-Erbg a 31 ta Mejju Il-Óadd 4 ta Ìunju L-Erbg a 7 ta Ìunju Il-Óadd 11 ta Ìunju Is-Sibt 17 ta Ìunju L-Erbg a 21 ta Ìunju Il-Ìimg a 23 ta Ìunju L-Erbg a 28 ta Ìunju Il-Óamis 29 ta Ìunju Il-Ìimg a 30 ta Ìunju Festa Pubblika JUM IL-HADDIEM San ÌuΩepp Óaddiem Fis-1.00pm Attendenza g al-laqg a dwar xog lijiet fil-birgu Fis-6.30pm Attendenza g all-inawgurazzjoni tal-pixxina f Bormla Fis-6.30pm Laqg a tal-kummissjoni Banda Festa San Ìor Preca Fis-7.00pm Laqg a tal-kumitat Çentrali Mota ta l-erbg at f Gie San Lawrenz L-Ewwel Erbg a f Gie San Lawrenz Mit-8.00pm RED PARTY fil-bit a tal-kaωin Fit-8.00pm Ikla ta l-ewwel Erbgha f Olde City Pub Fis-7.00pm Laqg a tal-kumitat Çentrali Il-KaΩin jag laq f nofs in-nhar Festa Pubblika SETTE GIUGNO Sehem tal-banda fil-proçessjoni ta l-ewwel Tqarbina Fanfara fil-proçessjoni ta Corpus Domini Fis-7.00pm Laqg a tal-kumitat Çentrali Sehem tal-banda - Qalb ta Gesu Birgu B B Q fuq is-simenta Festa Pubblika - L-IMNARJA Sehem il-banda - Qalb ta Ìesù, Óawli MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99 9
Riçetta: Kannoli tal-irkotta Ingredjenti g all-kannoli: 400gr dqieq plain ½ kuççarina baking powder 80gr butir 40gr zokkor castor 10gr cocoa powder G abra mel 50ml inbid a mar 50ml all abjad 1 bajda Ûejt g all-qali Forom tal-kannoli Soçjetà MuΩikali San Lawrenz Tag rif mill-kçina minn MaryRose Gauci Ingredjenti g all-mili: 1kg irkotta 200gr zokkor castor Qoxra ma kuka ta larin a Kuççarina vanilla 100gr konfettura 125gr çikkulata ma kuka Biex iωωejjen: Konfettura, pistacchios imfarrkin, çikkulata ma kuka, nofsijiet taç-çirasa u icing sugar. Metodu: Óallat flimkien id-dqieq, baking powder, zokkor, cocoa powder u l-mel o reçipjent. Ûid il-butir, il-bajda, inbid u l-hall sakemm l-ingredjenti jit alltu sew flimkien. Ifforma l-g a ina forma ta ballun u geωwer bil-cling film. Óalli l-g a ina tistrie fil-fri g al madwar sieg a sag tejn. Wara ne i l-g a ina mill-fri u ifta l-g a ina bil-lembuba u itfa biωωejjed dqieq fuq il-mejda u l-lembuba sabiex tkun tista tifta l-g a ina sew. L-g a ina ifta ha g oli ta 2 mm. Aqta çrieki b cutter tonda ta madwar 10 çm. Po i kull çirku tal-g a ina mal-forma tal-kannol u biex tag laq it-truf, uωa ftit abjad tal-bajd. Sa an iω-ωejt sakemm jag li u aqli l-g a ina bil-forma b kollox goω-ωejt jag li. Dejjem aqli minn 2 sa 3 f daqqa g ax inkella tbaxxi t-temperatura taω-ωejt jag li. Meta ji u kulur dehbi tella miω-ωejt, po i fuq karti tal-kçina sabiex jassorbu Ω-Ωejt Ωejjed. Waqt li jkunu g adhom s an, ne i l-forma tal-kannol bil-mod u kompli b dan il-metodu sakemm tuωa l-g a ina kollha. Biex tipprepara l-mili, allat flimkien l-irkotta, z-zokkor castor, il-qoxra tal-larin a u l-vanilla. Wara Ωid il-konfettura u ç-çikkulata ma kuka. Imla l-kannoli miω-ωew na at billi tuωa kuççarina jew piping bag. Ûejjen billi tpo i nofs çirasa fuq kull na a tal-mili jew pistacchios imfarrkin u wara ferrex ftit icing sugar fuq il-kannoli mimlijin. Tajjeb li tkun taf: Kif tarma l-mejda tal-ikel A. platt tas-soppa B. platt tal-insalata/g a in C. platt tal-main Course D. tazza tal-ilma E. tazza tal-inbid abjad F. tazza tal-inbid a mar G. sarvetta H. furketta tal-insalata/g a in I. furketta tal- ut J. furketta tal-la am K. sikkina tal-la am L. sikkina tal-insalata/g a in M. mg arfa g as-soppa N. sikkina u platt g all- obω u butir O. kuççarina g ad-deωerta P. furketta g ad-deωerta Il-mel u l-bωar tista tpo ihom f post fuq il-posati tad-deωerta. Is-sikkina tal-butir trid tkun bix-xafra t ares l isfel lejn min a jiekol It-tazzi jridu jiffurmaw trijangolu, bit-tazza tal-ilma tkun l-ewwel wa da fuq is-sikkina tal-main course. Il-posati jridu dejjem ikunu fl-ordni kif dawn sejrin jintuωaw, dritti hdejn xulxin u dejjem tibda minn barra g al ewwa. Is-sarvetta trid tkun fuq il-platti jew fuq ix-xellug dejn il-frieket. Ftit tag rif dwar: Il-Karawett G andek tag Ωel il-karawett li jkollu l-qoxra xotta kif ukoll mag luqa tajjeb. IΩ-Ωerrieg a g andha tkun kompatta u ta kulur uniformi. Peress li jinbieg ukoll ming ajr qoxra attent biex ma jitran atlekx. Attent g al qoxra mkissra, xotta afna u Ωerrieg a mhux kulur wie ed, kif ukoll ri a mhux gradevoli. Dawn huma sinjali ta konservazzjoni mhux daqshekk tajba u tran ar taω-ωejt. Il-karawett tista terfg u g al 5 xhur, f borωa tal-karti, f post frisk, mudlam u ming ajr umdita`. L-imqaxxar tista tuωah fi Ωmien xahrejn jekk iωωommu f vaωett mag luq fil-fri. Il-karawett huwa sinjur bin-nutrijenti, ener ija u minerali. Huma utli waqt it-terapija g al mard nervuω, u tal-g adam. Ix-xa mijiet açiduωi tal-karawett huma tajbin biex ibaxxu l-kolesterol fid-demm. Il-karawett fih il-vitamini A, B, B2 u C. Fih ukoll il-minerali b al adid, kalçjum u fosfru. 10 MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99
Henry Purcell (1659-1695) jikteb Christopher Pisani Nispera li kellkom G id ferrie i u G id mimli barka tal- Mulej. Issa wara dawn il-figolli u bajd tal-g id kollha, forsi ta min wie ed jikkunsidra li jibda xi forma ta dieta peress li issa ej is-sajf u ma tantx naqtg u figura sabi a meta ni u biex ninωlu ng umu. G alkemm, ta min jinnota li f daω-ωmien, meta l-kalendarju jaqleb g ax-xahar ta Mejju, mill-ewwel titla fawra u ming ajr ma rridu, kull Vittoriosan i oss fih il-fjamma ta Lorenzu ΩΩid bil-mod il-mod. Din il-fjamma tibqa tikber sakemm tibda tit e e u ssir u ie a kbira li timmanifesta ru ha f u ie a ta drapp, nar sinkronizzat, bnadar kbar sbie li jpaxxu l-g ajn u jikkumplimentaw mas-swar, marçi mill-aqwa, programm li ta kull sena jkollu tema ori inali, knisja dehen tal-istorja tag ha, u fl-a ar mill-a ar, u ie a ta nies li fix-xemx iebsa ta Lulju u Awwissu jisfidawha u jg elbuha biex jarmaw u jer g u j e u l-birgu g all-festa sabi a li nag mlu lill-patrun tal-birgu. U iva, addio mistrie u addio ba ar g ax il- u ie a li taqbad fina g al San Lawrenz la tintefa mill- ranet kes in tax-xitwa u lanqas mill-irwiefen li jqumu. G ax din il- u ie a hija u ie a b sa itha u u ie a li ma tintemm qatt. In allu ftit ilfesta, u ni u g alina. Il-kompoΩitur li jmiss huwa l-ewwel kompoωitur minn sensiela ta tliet kompoωituri famuωi InglΩi. Henry Purcell twieled nhar l-10 ta Settembru tal-1659 f Saint Ann s Lane, Old Pye Street, Westminster. Hu kien ittielet wild ta Henry u Elizabeth. Hu kien il-fustani, b uh il-kbir jismu Edward u Ω-Ωg ir jismu Daniel. Daniel Purcell kien ukoll kompoωitur u kien hu li kiteb afna mill-a ar att tal-opra ta uh Henry The Indian Queen f min abba l-mewt ta uh. Missier Purcell, Henry (sr.), miet meta Purcell kellu biss 5 snin. B hekk, ittutela g addiet f idejn u missieru Thomas. Dan Thomas wera affezzjoni u tjubija lejh liema b ala. Dan Thomas irnexxielu jirran alu biex jid ol b ala korista mal-hekk imsej a Chapel Royal. Din ic-chapel Royal kienet grupp ta qassisin, koristi u persuni li jie du sieb il-vestwarju, li xog olhom kien li jie du sieb il-bωonnijiet spiritwali tar- Re. Bla dubju, din kienet poωizzjoni presti juωa. Purcell dam f din il-poωizzjoni sal-1673. F dik is-sena Purcell ma baqax tajjeb g all-kor u allura da al b ala assistent ma John Hingston li kien jibni l-orgnijiet u kien responsabbli g aω-ωamma tal-istrumenti tal-qasba tar-re. Tul iω-ωmien li g adda fil-kor, hu kien qed jistudja ta t Pelham Humfrey. Jing ad li Purcell kien beda jikkomponi mill-eta` tenera ta 9 snin, iωda l-iktar xog ol antik li nstab kien oma muωikali g all-g eluq snin ir-re fl-1670. Wara li miet Humfrey, l-g alliem li kien jistudja l-muωika ta tu, Purcell mar jistudja fl-iskola ta Westminster u kompla l-istudji muωikali tieg u ta t Dr. John Blow. Fl-1676 Purcell ie ma tur b ala kopjista ta Westminster Abbey. Sentejn wara, fl-1678 hu kkompona innu bl-isem ta Lord, who can tell li kellu b ala test tieg u salm li jing ad fil-milied u fir-raba urnata ta kull xahar. Fl-1679, Purcell kiteb numru ta kanzunetti biex jitkantaw mic-chapel Royal. Barra minn dawn, hu kiteb ukoll innu g ar-reverendu John Gostling ta Canterbury. Dan Fr. John Gostling kien mag ruf sew g all-vuçi baxxa tieg u u kien meqjus li kellu wa da mill-iktar vuçijiet baxxi li qatt eωistew dak iω-ωmien. Din it-tip ta vuçi jg idulha basso profondo. B hekk Purcell beda jikteb muωika sagra, speçjalment, muωika adattata g all-basso profondo ta Fr. John Gostling. Wa da mill-iktar siltiet famuωi kienet They that go down to the sea in ships. Ta min jg id li dan ix-xog ol ing ata dan l-isem wara li r-re Karlu t-tieni kien in eles minn g arqa wara li x-xini tieg u abat ma sikka. Gostling, g aqqad numru ta versi minn numru ta salmi differenti, u g aqqadhom f innu wie ed. F din l-stess sena, Purcell ie nnominat b ala organista titulari ta Westminster, u minn din il-kariga, hu intefa b ru u u ismu jikkomponi muωika sagra. IΩda, qabel ma da al g al dan l-inkarigu, Purcell kien ikkompona Ωew xog olijiet teatrali important afna tul il-karriera tieg u, Theodosius u Virtuous Wife. Bejn l-1680 u l-1689, Purcell kiteb seba xog olijiet teatrali, u anke stil ta opra (chamber opera) bl-isem ta Dido and Aeneas. Dan l-a ar xog ol kien xog ol meqjus b ala wie ed mill-aqwa xog olijiet importanti g all-muωika drammatika IngliΩa. Purcell iωωewwe lil Frances fis-sena 1682 u kellu 6 itfal. Erbg a minn uliedu kienu mietu fl-infanzja, u t-tnejn l-ohra kienu baqg u ajjin. Dawn kien le qu huma wkoll b ala organisti fil-knisja ta San Klement ta Londra. L-ewwel li la aq kien Edward, u wara mewtu a postu uh iω-ωg ir Edward Henry Purcell. It-tnejn li huma indifnu dejn l-orgni tal-istess knisja. Ftit wara t-tie, Purcell ie appuntat biex jie u f idejh ukoll l-orgni ta Chapel Royal, poωizzjoni li seta jωomm kontemporanjament malpoωizzjoni ta organista ta Westminster. Fl-1685, g allokkaωjoni tal-inkurunazzjoni ta King James II, Purcell kiteb tnejn mill-aqwa innijiet tieghu, I was glad u My Heart is inditing. Fl-1687, Purcell kompla jωid mar-repertorju tieg u g add kbir ta muωika. Fost l-o rajn insibu Tyrannick Love, Quick-step, The Fool s Preferment, Amphitryon, King Arthur, u The Fairy-Queen, li dawn kienu kollha xog olijiet teatrali li bihom Purcell kiseb fama kbira. Ma jonqsux ukoll numru ta xog olijiet ta muωika sagra fosthom, Blessed are they that fear the Lord, Te Deum, Jubilate Deo, Come Ye Sons of Art, u Arise my muse. Xog ol ie or li ta min insemmu huwa l-muωika ta The Comical History of Don Quixote, u anke ta Bonduca. Fl-1693, Purcell ikkompona l-muωika g al Ωew kummiedji bl-isem ta The Old Bachelor, u The Double Dealer. F Lulju tal-1695, Purcell ikkompona oma lid-duka ta Gloucester f g eluq is-sitt sena tieg u. Dan l-oma i ib l-isem Who can from joy refrain? Nistg u ng idu fil-qasir li Purcell fl-a ar sitt snin ta ajtu, kkompona tnejn u erbg in (42) xog ol teatrali. Impressjonanti! Purcell miet fis-sena 1695 fid-dar tieg u fi triq Marsham, Westminster. Hu miet fl-eta` ta 36 sena, prattikament filquççata tal-karriera tieg u. Hemm Ωew teoriji ta kif seta miet Purcell. L-ewwel wa da hija permezz ta Tuberkolosi. It-tieni wa da hija li kellu kumplikazzjoni minn ri li a wara li kien sejjer lura d-dar mit-teatru u martu sakkritu barra u g amel lejl fil-ksie barra. Purcell huwa midfun dejn l-orgni ta Westminster. Waqt il-funeral tieg u, bla dubju ndaqqet il-muωika li kien ikkompona hu stess g allfuneral ta Queen Mary. MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99 11
G an-nies tal-birgu meta tg id Ìor tal-muωew afna drabi wie ed ikun qed jirreferi g al Ìor, l-g annej tal-mulej li dan l-a ar in areg ktieb dwaru u li anki xi drabi ieli ji i imitat minn Daniel ta Danusan jew ta Skjetti. Però fil-birgu g andna Ìor Agius ie or tal-muωew li m g andux iω- Ωmien li g andu Ìor l-ie or u li hu wkoll g amel u qieg ed jag mel tant id fis-soçjetà Museumina. U hawn se nirreferi g alih g al Ìor Agius tal-museum iω-ωg ir biex hekk niftehmu a jar. U billi fil- ar a li jmiss tkun g ax xhur ta Mejju u Ìunju, xhur marbuta mal-attivitajiet tal-festi tal-ewkaristija u talpreçett sibt li nistieden lil sie bi Ìor g al din l-intervista. Malli çempiltlu, Ìor mal-ewwel kien dispost u hekk hu dan li tkellimna fuqu Mag mudija u isem Ìor twieled fit-2 ta Diçembru 1971 u g alhekk illum g andu 45 sena. Hu tg ammed sebat ijiem wara, fil-parroçça ta San Lawrenz, naturalment il Birgu. Kif is-soltu nag mel staqsejtu g al min kien imsemmi. Hu we ibni bla tlaqlieq li g al Dun Ìor jew a jar San Ìor Preca. Wara hu preçiωali li ommu kellha issemmi lil wie ed minn utu g al Dun Ìor min abba l-weg da li kienet g amlet. Però l-ewwel g aωlet li ssemmi g al missier ir-ra el u g al missierha u g alhekk Ìor spiçça b dak l-isem li hu kuntent afna bih u forsi ta min jinnota li Ìor iddedika ajtu g all-opra li beda San Ìor. Il-Familja Missieru Carmelo kien minn ÓaΩ-Ûabbar u miet fis-sena 2011. Hu kien ja dem it-tarzna. Ommu Joyce li g adha ajja, xebba Attard hi mill-birgu. G alkemm hija qatt ma admet g ax dejjem admet b ala mara tad-dar meta kienet g adha Ωg ira kienet tg in lil missierha Ìanni li kellu anut quddiem l-armerija u jibqa mag ruf g all-penny ice min abba li kien ibieg is-sil bit-tog ma tal-frott, tal-larin, tal-lumi u talkola, eçç. Min g andu Ωmien b ali jiftakru u forsi g ala le, kien jixtri l- elu u l-penny ice ming andu! Ìor g andu tliet a wa o ra. Il-kbir Antoine, mag ruf b ala Alves, uh Ivan (nurse u ffissat fuq it-tim tal-milan miskin) miωωewwe lil Charmaine u g andu Ωew t itfal Dejan u Eliza u joqg od il-fgura u o tu Ω-Ωg ira, Lorraine (naturalment imsemmija g al San Lawrenz) li llum miωωew a lil Tony Cachia (fanali) u g andha Ωew t itfal Hayden u Jade u toqg od il-birgu. Meta twieled, il-familja Agius kienet toqg od Mistral Street fin-na a tat-tara. Fost in-nies li kienu jew g adhom joqog du hemm insemmg u lis-sur Manwel, il-familja Avellino u Mary Bower. L-ironija ta Ìor (kontra kif inhu llum) hi li meta kien Ωg ir kien imqareb. B ali m intomx se temmnuha però jekk tibqg u taqraw l-istejjer u l-praspar tindunaw li vera hekk kien. Fil-fatt lilu kien ibeωωg uh b Fr. John li dak iω-ωmien kien g adu seminarista u kienu jg idulu li jekk ma joqg odx kwiet kien se jda lu l-istitut! Wara, il-familja Agius kienet marret toqg od fi Triq San Lawrenz viçin in-niçça tal-madonna tal-karmnu, l-istess post fejn g adhom joqog du sal-lum hu, ommu u uh. Edukazzjoni B ala skola hu attenda dik tal-karmnu li kienet ti i fuq iddar tag hom, wara mar l-iskola primarja tal-gvern, il-fortini, minflok iç-çimiterju ta San Rokku u b ala skola sekondarja Wiçç Imb wiçç ma Ìor Agius iω-ωg ir minn Paul Micallef attenda, St. Joseph ta Kordin. Wara s-sekondarja da al fl-iskema ESTS (student addiem) fejn kellu l-opportunità li jistudja u fl-istess in ja dem fl-industrija. Aktar tard huwa studja u kiseb diploma fit-teolo ija fl istitut Inserm. Praspar Ìor jani Meta l-familja tieg u kienu qeg din i orru fis-sena 1975/76, qrabatu kienu qed jirran aw il-post fejn kienu sejrin. Ìor Ωg ir kellu abta li ja rab lil ommu. Dik id-darba arab lil ommu u mar il-pjazza. Issa nzerta li dak il- in kienu qed jag tuha t-tarmak u hu ming ajr ma jaf, da al quddiem l-in enji li kienu qed jag tu t-tarmak. Is-sewwieq filli ra tifel Ωg ir filli ma rahx iωjed. Hu aseb li da al ta t it-trakk u kien g amlu parti mil-pavimentar tal-pjazza. Bixxokk li aseb li g affe tifel, assu aωin. Wara aduh id-dar u ommu kienet sorpriωa g ax ma kienet taf b xejn b dak li ara g aliex suppost kien qed jilg ab ma utu. Darba kellhom aççident bil-karozza u ommu kellha tmur g al xi Ωmien l-isptar. Ta tifel li kien, Ìor kien jistaqsi lil missieru fejn kienet ommu. Missieru biex ma jbeωωg ux kien jg idlu li qieg da ÓaΩ-Ûabbar. Hawn Ìor ddeçieda li jmur ifittex lil ommu ÓaΩ-Ûabbar. Óarab lil missieru u telaq g al-g onq it triq. Ix-xorti riedet li xi add li jafu nduna bih u avωa lil missieru dwar din il- arba ghax kienet tatu rasu u beda jfittxu mal-birgu kollu. Meta kellu madwar disa snin, hu u abib tieg u kienu g addejjin mit-triq tal-lunzjata. Billi kien hemm il-bieb talkaωin tal-banda l-o ra mbexxaq, hu xtaq juri l-kappella lil sie bu u da lu ewwa u telg u fuq ming ajr add ma nduna. Huma u neωlin raw il-bieb jing alaq u jissakkar. G al bidu beωg u imma wara ftit ma asbuhiex darbtejn u ar u billi fet u l-bieb mil-firrolli u l-istaneg u rew il barra ming ajr add ma nduna u ovvjament allew il-bieb miftu. Darba o ra meta kellu xi 10 snin kien ix xatt ma s abu. Ìiet il-lança tal-pilot u l- addiema allewha mal-moll startjajta u bil- bula mda lin o adid li kien apposta fuq il-moll. Huma marru g and il- anut ta Oscar (illum hemm Lino) jixorbu. Ta tfal li kienu ma setg ux i allu opportunità b al din tiωgiçça. X g amlu?! Telg u fuq il-lança u da lu fil kabina. Ìor ra l-gear leaver u fettillu jmexxih il quddiem u l-lança bdiet miexja u l- bula bdew jistiraw. S abu x in raw dan qabωu minn fuqha. Meta Ìor induna x ara, fettillu jer a jag mel il-gear leaver fejn kien imma tant ibdu bis sa a li l-lança spiççat timxi bir reverse. Hawn Ìor b ala l-kaptan, irnexxielu j abbat il-lança mal-moll u alla l-magna rrejωjata. G alhekk qabeω mil-lança u arab kemm kellu sa a lil hemm iωda baqa fil-viçinanzi josserva x se ji ri meta ji u l- addiema. Darb o ra hu u sie bu Noel Castillo fettlilhom jitilg u filgallarija tal-orgni fil-knisja tal-lunzjata u riedu jixeg lu d-dawl biex jaraw g ax kien hemm afna dlam. Bdew iteftfu fl-iswitches u bdew jixeg lu switch wara l-ie or però meta xeg lu kollox, indunaw li mhux biss xeg lu t-tara tal-orgni, iωda l-fustumi tad-dawl ta triq il-lunzjata, il-faççata talknisja u anki s-sur tal-kurdara. Ji ifieri prattikament, xeg lu t-toroq kollha li kienu jintramaw dak iω-ωmien g all-festa ta San Duminku! 12 MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99
Praspura storika Bil-praspar tieg u Ìor irnexxielu jid ol fl-istorja ta pajjiωna. Dan g aliex lejlet Jum il-óelsien, fit-30 ta Marzu 1979 meta kellu 7 snin inzertat kienet urnata xita u ommu kienet tqila b o tu. Missieru a lil utu l-kbar g aç çelebrazzjoni li saret ix-xatt dejn l-g olja tal- elsien u billi Ìor kien g adu Ωg ir, ma adux. Ìor xorta ried ikun preωenti f din il urnata storika. X g amel? Aljena lil ommu u arbilha. Ma kinitx l-ewwel darba u telaq g ax-xatt. Huwa qag ad hemm isegwi dak li kien qed ji ri imma meta iddejjaq, mar lura d-dar. Ovvjament lil ommu ma sabhiex g ax meta ndunat li kien nieqes ar et tfittxu. Xi nies li ma kinux jafuh indunaw li kien mitluf u abruh il-pulizija u aduh il-bakery fejn kien hemm Fr. Hilary Tagliaferro u anki annunzjaw fuq il-mikrofonu li ntilef tifel. Fil-fatt Ìor jiftakar li anki kien hemm Victor Aquilina tax-xandir li kien tah Ωew pakketti snacks li dak iω-ωmien kienu ji u bissuldati Ωg ar tal-plastik. Meta nduna b dak li g amel, Ìor beda jibki g ax beda jibωa li ommu jew missieru a jtuh xi xebg a fil-verità ma ara xejn minn dan g ax ommu marret l-g assa u wara ftit, il-pulizija aduh dejn ommu. Meta mar l-iskola, l-g alliem tieg u, is-sur Farrugia li sema l-annunzju qallu li tg idx kemm da aq g ax basar li Ìor mhux veru kien mitluf g ax kien jaf li l-birgu jafu blamment. Forsi Ìor jibqa mda al fl-annali tal-istorja b ala l-ewwel persuna li ntilfet f Malta ielsa! Impjieg B ala l-ewwel esperjenza ta xog ol kien o fabbriki ta t l-iskema tal-istudent addiem fl-imperial Products u l-bogner. Wara da al skrivan ma Caruana l-wholesaler fejn kienu jmexxu Fonzu u Michael. IΩda ma tantx dam g ax ie avviçinat mis-superjuri tal-museum biex jid ol ja dem flistamperija Veritas ta Óaz-Ûabbar fil-finishing department f Jannar tal-1990. Wara ames snin sar floor coordinator u assistant manager bir-responsabbilità li jie u sieb il-floor u jqassam ix-xog ol, filwaqt li jit arsu l-kwalità u d-dati miftiehma. Aktar tard sar parti mit-tim amministrattiv li r-responsabbiltà tieg u kienet li jmexxi l-istess stamperija. Illum sfortunatament, wara li kien ilu ja dem hemm g al aktar minn 27 sena, ie deçiω mid-diri enti tal-museum li wara tant snin ta idma, din l-istamperija tag laq fl-a ar ta April 2017 u Ìor b alissa qieg ed fil-faωi ta impjieg did. Aktar dwar it-tfulija Min abba li kien joqg od f tara u nanntu kienet ftit iktar l isfel dik iω-ωona kienet qisha il-playground tag hom. Huma kienu jilag bu bil-festi u anki jag mlu l-pavaljuni u jorganizzaw il-festi kemm barra kif ukoll g and s abu fosthom g and Noel Castillo. Ìor jiftakar li sa ansitra omm Noel, Rose, darba kienet keççietu g ax adilha l-kurçifiss tat-tebut ta nanntu d-dar biex jilag bu bih talpurçissjoni. Ìor flimkien ma s abu kienu j obbu jiωbg u u jirran aw l-istatwi li kienu jixtru ming and Pawla (tal-vari) ta quddiem il-knisja tal-lunzjata u aktar tard mill-belt. Ìor minn dejjem kien i obb l-istorja u kien jorganizza ilquizzes fuq l-istorja lil s abu tal-iskola Ω-Ωona fejn kien hemm il-kanuni u anki dejn id-dar tieg u. Kien i obb idawwar litturisti madwar il-birgu u l-knisja. Dawn kienu jiggustawh g alkemm kien g adu Ωg ir u naturalment bla liçenzja. Ìor u abib ie or ta tfulitu Sandro Fava kienu jilag bu bil-knisja u kienu taparsi jqaddsu g and nanntu fejn kienu jattendu l- irien u Elen Degiorgio kienet t itilhom l-abiti sagri b allpjaneta biex jilbsuhom waqt il-quddiesa li kienu jag mlu u lin-nies tant kienu ji u bi arhom g aliha u jiggustawhom. Ìor jiftakar ukoll li fit-triq tieg u u l-madwar kien jie u sehem fil-karnival organizzat minn Mario Ellul u Lawrence Mifsud flimkien ma o rajn. Huma kienu jag mlu l-karrijiet Ωg ar u kienu jist ajlu li qeg din jid lu fl-enclosure. Log ob ie or li kien popolari dak iω-ωmien kienu l boççi u Ìor semmieli lil Stephen Borg mag ruf b ala tal-impaste illum mejjet u lill Aldo Darmanin li kienu jiffurmaw il-kumitat tal-boççi tat-tfal u li kienu jilag bu flimkien ma tant tfal o rajn. B ala fund raising ieli organizzaw tombla l-pjazzetta u kienet suççess g ax ew afna nies. Futbol Il-futbol milg ub ma kienx obω g al snien Ìor tant li darba riedu jag mlu tim taliskola u aduhom il-grawnd tal-fortini biex jag Ωlu t-tim. Ìor qag ad dejn il-lasta (g ax ma kellhomx offside), ie ballun, mattar saqajh u b g ageb kbir tieg u, skorja. G all ewwel asbuh li kien tajjeb fil-futbol però malajr indunaw li mhux hekk kien, hekk kif intlag bet l-ewwel log ba. Team Manager G alkemm qatt ma lag ab futbol, g all- abta tas-sena 1981 kien jorganizza tim tal-futbol fin-na a ta fejn kien joqg od. Issa tim kellhom u g alhekk kien jonqoshom il-gearijiet. Ìiethom f mo hom li jitolbuhom lil Ministru Lorry Sant li kien Ministru tal-isport, li na seb meta rahom tant Ωg ar iggustahom u aççetta. B dan induna Charles Camilleri mag ruf b ala l-banana li kellu t-tim tal-futbol Vittoriosa City li wkoll xtaq dawk il gearijiet. X g amel Charles? Kien stieden lil Lorry Sant biex jifta il-klabb il- did li kien ilmandra u qal lil Ìor sabiex jaqra d diskors ta mer ba u jilqa l gearijiet. Dawk il gearijiet li admu g alihom Ìor u s abu g osfru u x in tah il-bukkett tal-fjuri, il-gearijiet kienu spiççaw g and il-banana biex ji u milbusa mill-plejers tal- Vittoriosa City! U t-tim tat-tfal baqa b xejn. Aktar tard beda jislifhom il-gearijiet is Sindku John Boxall li dak iω-ωmien kien imexxi t-tim tal-vittoriosa Young Rovers. Interess fil Wirt Vittoriosan Ìor dejjem kien jie u interess u j obb il-wirt tal-belt Vittoriosa. Ta 14-il sena g aωluh b ala President tal-youth Section tal-vittoriosa Historical and Cultural Society u anki kien jo ro il-flus mill-but biex jixtru Ω-Ωebg a sabiex jiωbg u l- adid ta madwar il-monument tal-vitorja fil-pjazza. Nhar ta Sibt kien imur jg in ukoll lil Lorenzo Zahra meta kien qed ji i restawrat l-arkivju kapitulari. Ìieli a l-inizjattiva li flimkien ma s abu jmorru jnaddfu t-trunçieri tas-swar mill- axix u biex je ilsu mill-imbarazz li kien ikun hemm u axix li kienu jaqtg u kienu jorganizzaw il- u ie a ta San Ìwann fuq il-mina tal-fortini u ja arqu kollox. Forsi kienu pijunieri ta kemm hu importanti li nωommu fi stat tajjeb ilbini storiku. Il-kappella tal-vitorja Ìor ilu afna snin jie u sieb parti mill-patrimonju tag na, il-kappella tal-vitorja f Sant An lu. Din l-istorja bdiet meta fi tliet ijiem ta San Lawrenz kien imur idoqq il-qanpiena fil-forti Sant An lu. Billi l-ilsien tal-qanpiena kien jinqala u jintrefa fil-kappella tal-vitorja, Ìor induna li din kienet mitluqa u abbandunata. Hekk hu talab biex jirran aha u baqa sal lum jie u siebha speçjalment fil-festa tag ha fit-8 ta Settembru. Sehem fil-parroçça u l-festi tag ha Kien i obb imur jg in lil Renzo Degabriele s-sagristan iωda ta tifel li kien ieli inkwetah g ax meta kien jara l-bieb talkampnar imbexxaq kien jinkih billi kien ji bed xi tokk u jitlaq ji ri jew jitla ji ri b kemm g andu sa a fil-garigor tal-kampnar biex Renzo ma jaqbdux. Fil-Ìimg a l-kbira kien jie u sehem billi j orr is-salib tal- MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99 13
fratellanza jew xi lanterna u anki kien i obb iniωωel il-kapott. Refa fil-vari tal-veronika, il-porpra u anki fi Kristu mejjet fejn darba bi Ωball mill-knisja ar uh bil-maqlub. Meta kien g adu Ωg ir kien imur jg in lil Johnny Pace (illum mejjet) jir ama fil-ma Ωen f Tal-Karmnu. Fost ix-xog lijiet li jiftakar isiru kien hemm il-kolonna l-kbira, il-kolonni talan li tat-triq tal-lunzjata, ta Santa Paçenzja, u dan Johnny anki Ωebg ah lill-istatwa ta San Lawrenz jag ti d-dawl lillg omja. Jiftakar i ammel b iskalpellina u j orru l-istatwi bilfamuω karrettun. Fakkarni wkoll li Ìor kien ji i mieg i fuq il-bjut u jitfa s-sunetti sakemm a jar ma nkomplix. Fil-proçessjoni tal-qalb ta Ìesù kienu darba qatg u il- axix u fjuri u kienu mlew it-triq kollha tal-purçissjoni bil- axix u l-fjuri. Imnalla ma kellniex Kunsill Lokali dak iω-ωmien. Hekk kien jonqos minbarra s-sunetti Iktar g ajnuna Darba Ωebg ah il- adid tal-gallarija ta isfel tal-faççata talkaωin tal-banda kif ukoll il-kançell taç-çimiterju ta San Lawrenz flimkien mal- adid tal-istatwa ta San Lawrenz talpjazza fuq talba ta Johnny Powell, Alla ja firlu. Ìieli mar mal-banda jerfa xi fanal tal-mantell jew xi standard u jiftakar li darba qabdu ji ieldu nies waqt li kienet g addejja l-banda f Óal Luqa. Il-MUSEUM Ìor dejjem abbu l-museum. Iz-ziju ta ommu kien Leli Attard li kien g al afna snin Superjur il-birgu. Minkejja li kien imqareb dejjem kien ikun attent u bil-g aqal il- MUSEUM. Meta kellu 14-il sena, u kien Aspirant, is- Superjur ta dak iω-ωmien, Franky Chetcuti, riedu jiddeçiedi liema g aqda kien se jag Ωel jew il-museum jew il Historical and Cultural Society. Ìor inqabad f morsa g ax iω-ωew soçjetajiet kien i obbhom. Min abba li kienu j ossu li g adhom Ωg ar biex jiddeçiedu huma riedu jibqg u fit-tnejn u g alhekk flimkien mat-tnejn o ra spiççaw imkeççijin mill- MUSEUM tal-birgu. G alhekk asbuha u marru l-qasam tal-museum tal-kalkara li g all-ewwel aççettawhom imma meta induna s-superjur Chetcuti ma ax gost u min abba f hekk qalulhom biex lanqas hemm ma jmorru. Hawn da al dak li jissejja is-superjur tal-korp u re a da alhom wara aktar minn xahar imkeççija però lil Ìor qallu li biex bil-mod il-mod inaqqas l-involviment tieg u fil- Historical Society biex jiddedika iktar in g all-museum. Fil-fatt hu hekk g amel u maω-ωmien g aωel il-museum. Speçjalment meta Franky Chetcuti kien mar l-ingilterra fl- 1988 ass li kellu jipprova jimla l-vojt li n oloq u g alhekk intefa b ru u u ismu ja dem fost it-tfal u Ω-Ωg aωag li kienu jattendu l-museum. Hu ta madwar 16-il sena kien jie u sieb çentru tad-duttrina li kien g amel l-arçipriet Kan. Paul Raggio fil-fortini u aktar tard ta sehmu wkoll fiç-çentru tal-óawli. Fil-Milied tal-1989 fl-eta ta 18-il sena sar soçju u mbag ad fi Frar tal-1994 meta kellu biss ftit aktar minn 22 sena ie mag Ωul b ala superjur tal-qasam tal-birgu. B ala superjur flimkien ma s abu admu afna biex jag tu l- ajja l-qasam tal-birgu u g all-grazzja t Alla hekk verament ara aktar tard fil-fatt saru Ωew soçji o ra minn dan il-qasam Adrian Vella li llum Superjur Wied il-g ajn u Jean Paul Parascandalo li qed iservi b ala soçju f Wied il- G ajn. Meta staqsejtu g aliex illum l-oqsma tal-museum tal- Birgu tas-subien u tal-bniet jinsabu mag luqin, b dieqa we ibni li kien hemm bosta fatturi sfortunati li wasslu g allg eluq tag hom u kemm b ala membru tal-museum u kif ukoll b ala Vittoriosan, din tatu ewwa afna. Is-sej a Meta staqsejtu meta ass il-vokazzjoni hu we ibni li darba b ala tifel staqsa lil wie ed tal-museum jekk biex issir tal-museum tridx tkun xi min abba li dak iω Ωmien ilmembri tal-museum tal-birgu kollha kienu mda lin fletà. Naturalment qallu li le, anzi, iktar ma tkun Ωag Ωug, iktar a jar. Ìor we ibni li hu dejjem assu f postu fil-museum u dejjem qiesha b ala t-triq naturali tieg u g alkemm b sagrifiççju kbir, speçjalment meta ta Ωag Ωug li kien, kien i ossu wa du min abba li l-membri kienu afna akbar minnu. MaΩ-Ωmien huwa ddedika ajtu f din il-missjoni u meta wasal il-waqt, aççetta s-sej a li l-mulej kellu g alih u addan b qalbu kollha is-sej a Museumina. Ìor dam Superjur tal-birgu sa Lulju 2002 u wara ie mibg ut fil-qasam ta Wied il-g ajn fejn serva b ala Superjur sal- 2012 u fil-preωent qed iservi fil-qasam tal-fgura. Premju Fis-sena 1999 Ìor spiçça rebbie tal-premju Ωag Ωug tas-sena organizzat mill-moviment Kerigma. Ìie propost mill-kunsill Lokali u sekondat mill-parroçça u l-komunità Dumnikana. B da qa qalli li ja seb li wa da mill-ftit drabi jekk mhux l-unika li qabel kul add! Missjoni Fis-sena 2001 kien intbag at esperjenza f xog ol missjunarju fl-oqsma tal-muωew fil-kenja. G alkemm kienet esperjenza qasira hu tg allem afna u a gost. Hu kompla li minn dakinhar hu dejjem kien dispost li jekk jintbag at xi mkien barra minn xtutna mis-soçjetà kien lest li jmur, sakemm iççirkustanzi familjari kienu jippermettulu. G eluq B as-soltu b ala g eluq tlabtu l-fehmiet tieg u dwar diversi su etti. Dwar il-muωew hu we ibni li j oss li g adu relevanti afna, il-kariωma tal-museum g adha attwali iωda hemm sfidi kbar g ax is-soçjetà qieg da f salib it-toroq min abba l-vokazzjonijiet naqqsu u x-xog ol kiber. Iridu jsiru pjanijiet g all-futur, jinsabu metodi odda addatati g aω-ωmien tallum. Bi pjaçir, Ωied jg id li s-soçjetà xorta wa da g adha tifrex idmietha barra minn xtutna. Dwar il-qasam tal-birgu hu we ibni li g alkemm hija x-xewqa ta afna li jer a jifta i oss però li dil-possibbilità hija remota afna. Dwar il-festi tal-birgu hu dejjem jibqa meraviljat bil-kobor tag hom meta tqis il-popolazzjoni Ωg ira tag na. Dwar il- Birgu sa aq li jekk il-koppji Ωg aωag Vittoriosani mhux se jibqg u joqog du l-birgu se jintilef is-sens tal-komunità. Hawn hu appella l-awtoritajiet konçernati biex jag mlu xi a a li biha ja evolaw koppji Ωg ar isibu djar fil-birgu g ax jekk ma jsirx hekk kollox imut b mewta naturali g aliex huma nies li jag mlu Belt vibranti g aliex mil-bqija l-birgu ssir biss muωew fejn it-turisti jie du gost ji u iωuru u nies ji u jieklu fir-restoranti. G alih is-soçjetà tag na hija parti essenzjali tal-birgu u x-xewqa tieg u hi li jkun hemm iktar allievi u bandisti tal-post u li l-kaωini tal-baned ikomplu jkunu a enti u promoturi tal-kultura f beltna. Dwar il-birgu, Ìor we ibni li kien f dawn l-a ar 20 sena kien hemm Ωvilupp kbir. Qabel kien hemm stigma kontra din il-belt, però llum il-birgu re a ie skopert u kul add beda jfa ru. Sa aq kemm hu importanti li jkun hemm g aqda bejnietna u ninkora ixxu lil xulxin minflok immaqdru dak li jkun qed jag mel addie or. Bi pjaçir, Ìor innota li flaffarijiet kulturali u çiviçi morna l quddiem b mertu kbir tas Sindku u l kunsilliera kollha li servew fil-kunsill Lokali, però b dispjaçir jinnota li f affarijiet reli juωi jibωa li morna lura filwaqt li japprezza li g andna afna tajjeb. BiΩΩejjed wie ed i ares lejn l-attendenza fil-knejjes tag na. Jista wie ed jinnota wkoll l-g aqdiet reli juωi tal-parroçça li xi w ud minnhom spiççaw jew naqqsu afna f min jissie eb mag hom u anke nuqqas ta vokazzjonijiet reli juωi u saçerdotali. B dak il-kliem, jien sellimtlu u dwar Ìor se nωid kumment wie ed biss. G aω-ωg aωag tag na, jag Ωlu liema triq jag Ωlu, Ìor tag na g andu jkun dak li jissejja, ROLE MODEL eççellenti! 14 MEJJU - ÌUNJU 2017 Óar a Nru. 99