Τι καθορίζει τη µετάβαση από το φυσιολογικό γήρας µε Υποκειµενικά Νοητικά Παράπονα στην Ήπια Νοητική Διαταραχή; Πόπτση Ε., MSc, Ουζούνη Φ. B.Sc Γιαλαουζίδης Μ.B.Sc Κουντή Φ., MSc., PhD, Τσολάκη Μ., MD, PhD poptsielena@gmail.com 10th Panhellenic Conference of Alzheimer's Disease and Related Disorders (PICAD) and 2nd Mediterranean Conference of Neurodegenerative Diseases (MeCOND)
Αύξηση των ηλικιωµένων 60
Αύξηση των ηλικιωµένων 60 Αύξηση των σχετιζόµενων µε την ηλικία ασθενειών Προσωπικές / κοινωνικές / οικονοµικές συνέπειες Beard et al., 2011. Gonyea, 2005 Δηµογραφικές αλλαγές αύξηση νευροεκφυλιστικών διαταραχών Στροφή του ενδιαφέροντος στα προ κλινικά στάδια του συνδρόµου Καθορισµός αποτελεσµατικών προληπτικών στρατηγικών Πρώιµη δράση Η νευρωνική καταστροφή να µη γίνει µη αναστρέψιµη
Γήρανση Πλήθος αλλαγών-εγκεφαλικές τροποποιήσεις Απώλεια δοµικής ακεραιότητας λευκής ουσίας Fjell et al., 2009. Sullivan & Pfefferbaum, 2006. Caserta et al., 2009 Αλλαγές στην ακεραιότητα και τον όγκο του εγκεφάλου (προ µετωπιαίο φλοιό, ραβδωτό σώµα, ιππόκαµπο) Raz, 2004 Επιβράδυνση της ικανότητα µάθησης νέων πληροφοριών Δυσκολίες στις γλωσσικές ικανότητες Burke and Shafto, 2008. Craik, 1991, 1994. Petersen et al., 1992. Einstein & Daniel, 1990. Taler et Jarema, 2006 Φυσιολογικό µέρος της γήρανσης ή πρώιµα σηµάδια άνοιας;
Υποκειµενικά νοητικά παράπονα (ΥΝΠ) «Υποκειµενική εµπειρία έκπτωσης της νοητικής ικανότητας, συγκριτικά µε το προηγούµενο φυσιολογικό επίπεδο, εµπειρία ωστόσο που δε σχετίζεται µε ένα αιφνίδιο και οξύ γεγονός»
Υποκειµενικά νοητικά παράπονα (ΥΝΠ) Διαφορά σε µεταγνωστικό επίπεδο των ατόµων που θα αναπτύξουν ΗΝΔ & σε αυτούς που δε θα αναπτύξουν Blackburn et al., 2014 Ηλικιωµένοι µε ΥΝΠ χωρίς αντικειµενικά ελλείµµατα Δύο φορές πιο πιθανό να αναπτύξουν νευροεκφυλιστικές διαταραχές Mitchell et al., 2014
Υποκειµενικά νοητικά παράπονα (ΥΝΠ) Υποκειµενική νοητική έκπτωση Υπάρχει 5-15 έτη πριν την εµφάνιση της ΗΝΔ Caselli, et al., 2014. Reisberg et Gauthier, 2008. Prichep et al., 2006. Reisberg, 1986 ΥΝΠ διαρκούν >6 µήνες χωρίς επιδείνωση σε αντικειµενική νοητική έκπτωση Μικρότερες πιθανότητες να αντανακλά υποβόσκουσα προ κλινική AD ή άλλου νευροεκφυλιστικού τύπου σύνδροµο Jessen et al., 2014
Ερωτήµατα 1. Ποια από τα άτοµα µε ΥΝΠ θα µεταπέσουν σε ΗΝΔ; 1. Υπάρχουν νευροψυχολογικοί δείκτες που είναι δυνατόν να προβλέπουν την µετάπτωση ατόµων µε ΥΝΠ;
Νευροψυχολογικοί δείκτες που είναι πιθανόν να προβλέπουν νοητική έκπτωση Χαµηλότερη επίδοση σε έργα ταχύτητας αντίδρασης (εκτελεστική λειτουργία) Kochan, et al., 2016. Cherbuin, Sachdev, & Anstey, 2010. Lovden et al., 2007, Bunce et al., 2007 Χειρότερη λειτουργική επίδοση Chen et al., 2016. Lau et al., 2015. Marshall et al., 2014. Farias et al., 2013 Χειρότερη επίδοση σε λεκτική µνήµη Blacker et al., 2007
Η µελέτη Στόχος η διερεύνηση: Δηµογραφικών παραγόντων Νευροψυχολογικών χαρακτηριστικών µε προβλεπτική αξία για τη µετάπτωση από το φυσιολογικό γήρας µε ΥΝΠ στην ΗΝΔ
Μέθοδος-Κριτήρια εισδοχής Απουσία αντικειµενικής έλλειψης 2 ΝΨΕ σε 1 έτος Με υποκειµενικά παράπονα Με/χωρίς αγγειακούς παράγοντες Χωρίς σοβαρή κατάθλιψη/άγχος (BDI 9, GDS 6, BAI 7) Ηλικία 55 Global Deterioration Scale Απουσία νοητικών ελλείψεων (υποκειµενικών -αντικειµενικών) Πολύ ήπια νοητική έκπτωση (απουσία αντικειµενικών ελλείψεων)
Μέθοδος-Κριτήρια αποκλεισµού Σηµαντική ιατρική, ψυχιατρική νευρολογική κατάσταση 1. Όγκος εγκεφάλουεγκεφαλίτιδα-ιστορικό επιληψίας-parkinson-ιστορικό εγκεφαλικού επεισοδίου 2. Καρκίνο τα τελευταία 5 έτηέµφραγµα µυοκαρδίου τους τελευταίους 6 µήνεςβηµατοδότης, bypass 3. Θυρεοειδής Διαβήτης 4. Ιστορικό µείζονος κατάθλιψηςσχιζοφρένεια-κατάχρηση ουσιών αλκοολισµόςψυχιατρική πάθηση µε νοσηλεία 5. Ιστορικό ΚΕΚ Φαρµακευτική αγωγή µε οπιοειδή, βαρβιτουρικά, B12, φυλλικό οξύ, θυρεοειδής
Μέθοδος-Ροή δείγµατος 3.650 άτοµα στη βάση δεδοµένων των ΚΗ από το 2007-2016 264 άτοµα νοητικά υγιείς 112 επανεξέταση σε n χρόνους 73 συµπεριλήφθηκαν µε επανεξέταση σε 1 έτος 38 δεν συµµετείχαν σε νοητική εκπαίδευση 35 συµµετείχαν σε νοητική εκπαίδευση
Συστοιχία νευροψυχολογικών δοκιµασιών Νοητική Ικανότητα Δοκιµασία Κατασκευαστής/Στάθµιση Σφαιρική νοητική επίδοση Σφαιρική λειτουργική επίδοση Σφαιρική καθηµερινή λειτουργικότητα Λεκτική µνήµη Οπτική αντίληψη Οπτική µνήµη Mini Mental State Examination (MMSE) Functional Cognitive Assessment Scale (FUCAS) Functional Rating Scale for Symptoms of Dementia (FRSSD) Rivermead Behavioral Mental Test (RBMT) Rey Auditory Verbal Learning test (RAVLT) Rey Osterrieth Complex Figure Test (ROCFT) Folstein, Folstein, & McHugh, 1975. Fountoulakis, Tsolaki, Chantzi, Kazis, 2000 Kounti, F., Tsolaki, M., & Kiosseoglou, G. 2006 Hutton, 1990 Wilson, Cockburn & Baddeley, 1989 & 1991. Efklides, Yiultsi, Kangellidou, Kounti, Dina, & Tsolaki, 2002 Rey, 1958. Messinis, Tsakona, Malefaki, & Papathanasopoulos, 2007 Rey, 1941, Kounti, Tsolaki, Nikolaides, Zafeiropoulou, Kazis, Kiosseoglou και συν., 2004 Εκτελεστική λειτουργία Λεκτική Ευχέρεια (ΧΣΑ) Tombaugh, Kozak, & Rees, 1999. Kosmidis, Vlachou, Panagiotaki, & Kiosseoglou, 2004 Οπτικονοητική Ιχνηλάτιση (TRAIL B) Functional Cognitive Assessment Scale (FUCAS) Armitage, 1994. Poptsi και συν., 2007 Kounti, Tsolaki, & Kiosseoglou, 2006 Προσοχή Test of everyday attention (TEA) Robertson, I. H., Ward, T., Ridgeway, V., & Nimmo-Smith, I. 1996. Τσολάκη, Κουντή, Πέτκαρη, Κιοσέογλου, Ξανθούλης, Κάζη και συν., 2004
Μέθοδος-Συµµετέχοντες Δηµογραφικά χαρακτηριστικά δείγµατος/ Ικανότητες Μη συµµετέχοντες (n= 38) MO (ΤΑ) Συµµετέχοντες (n=35) MO (ΤΑ) p Ηλικία 64.34 (5.46) 66.60 (7.15) 0.132 Φύλο (x 2 ) 7 Α / 31 Θ 3 Α /32 Θ 0.221 Εκπαίδευση 14.10 (3.65) 12.22 (4.71) 0.060 Αγγειακοί παράγοντες (x 2 ) 6 ΟΧΙ / 32 ΝΑΙ 8 ΟΧΙ /27 ΝΑΙ 0.477 Σφαιρική νοητική επίδοση (MMSE) 29.18 (.92) 28.88 (.93) 0.174 Σφαιρική εκτελεστική λειτουργία (FUCAS) 42.00 (.00) 42(.00) ----- Σφαιρική καθηµερινή λειτουργικότητα (FRSSD) Λεκτική µνήµη 2.75 (1.39) 3.14 (1.82) 0.352 Άµεσο Μνηµονικό Πεδίο (RAVLT) 6.78 (1.68) 6.97 (2.68) 0.690 Ικανότητα Μάθησης (RAVLT) 13.68 (1.14) 13.37 (1.57) 0.332 Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) 11.94 (1.81) 11.94 (2.04) 0.992 Οπτική αντίληψη Αντιγραφή σύνθετης φιγούρας (ROCFT) 33.05 (2.39) 33.62 (2.31) 0.300 Οπτική µνήµη Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) 24.44 (3.16) 24.88 (3.84) 0.596 *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σηµαντική διαφορά επίδοσης µεταξύ των δύο οµάδων
Μέθοδος-Συµµετέχοντες Δηµογραφικά χαρακτηριστικά Μη συµµετέχοντες Συµµετέχοντες p δείγµατος/ικανότητες (n= 38) MO (ΤΑ) (n=35) MO (ΤΑ) Εκτελεστική λειτουργία Οπτικονοητική Ιχνηλάτιση (TRAIL B) 131.14 (389.49) 141.57 (54.49) 0.363 Λεκτική Ευχέρεια Χ (ΧΣΑ) 11.54 (2.68) 12.50 (3.85) 0.249 Λεκτική Ευχέρεια Σ(ΧΣΑ) 13.37 (2.64) 13.64 (3.83) 0.745 Λεκτική Ευχέρεια Α (ΧΣΑ) 13.59 (3.31) 13.12 (4.28) 0.631 Λεκτική Ευχέρεια (Σύνολο ΧΣΑ) 12.81 (2.34) 13.01 (3.31) 0.783 Προσοχή Οπτική επιλεκτική προσοχή / 1 λεπτό (TEA) 37.34 (8.86) 39.29 (11.75) 0.460 Οπτική επιλεκτική προσοχή / 2 λεπτά (TEA) 55.75 (6.10) 55.19 (8.94) 0.773 Στροφή της προσοχής-ακρίβεια (TEA) 9.28 (.99) 8.96 (.93) 0.119 Στροφή της προσοχής-χρόνος (TEA) 4.31 (.97) 4.79 (1.41) 0.117 Οπτική επιλεκτική προσοχή µε µνηµονικό φορτίο (TEA) 3.75 (.72) 3.95 (.98) 0.343 *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σηµαντική διαφορά επίδοσης µεταξύ των δύο οµάδων
Στατιστική ανάλυση Έλεγχος x 2 (διαφορά µετάπτωσης µεταξύ της οµάδας που δε συµµετείχε σε νοητική εκπαίδευση & οµάδας που συµµετείχε) t-test (διερεύνηση διαφορών µεταξύ της οµάδας που µετέπεσε και αυτής που δεν µετέπεσε) Δυαδική λογιστική παλινδρόµηση για τον καθορισµό των προβλεπτικών παραγόντων µετάπτωσης
Αποτελέσµατα Έλεγχος x 2 Μετέπεσαν Ποσοστό (%) Διατηρηθήκαν Υγιείς χωρίς άσκηση 26 68.42% 12 Υγιείς µε άσκηση 13 37.14% 22 Σύνολο 39 53.4% 34 Pearson chi2(2) = 7.163 Pr = 0.010 Οµάδα που δε συµµετείχε σε πρόγραµµα νοητικής εκπαίδευσης µεγαλύτερο ποσοστό µετάπτωσης
Μετάπτωση στο σύνολο (N= 73) Δυαδική λογιστική παλινδρόµηση Δοκιµασίες p Πιθανότητα (B) % Νοητική εκπαίδευση 0.009 0.273 27.3%
Μη συµµετοχή νοητική εκπαίδευση Χωρισµός οµάδας χωρίς νοητική εκπαίδευση σε 2 οµάδες & t-test Αυτοί που µετέπεσαν Αυτοί που δεν µετέπεσαν
Μη συµµετοχή σε νοητική εκπαίδευση(n=38) t-test Καµιά στατιστικά σηµαντική διαφορά Μετέπεσαν / διατηρήθηκαν Δηµογραφικά χαρακτηριστικά Επίδοση σε δοκιµασίες
Μη συµµετοχή σε νοητική εκπαίδευση(n=38) Δηµογραφικά χαρακτηριστικά δείγµατος/ Ικανότητες Διατηρήθηκαν (n=12) MO (ΤΑ) Μετέπεσαν (n= 26) MO (ΤΑ) p Ηλικία 62.16 (4.95) 65.34 (5.48) 0.096 Φύλο (x 2 ) 2 Α / 10 Θ 5 Α / 21 Θ 0.850 Εκπαίδευση 14.41 (4.01) 13.96 (3.56) 0.727 Αγγειακοί παράγοντες (x 2 ) 3 ΟΧΙ / 9 ΝΑΙ 3 ΟΧΙ / 23 ΝΑΙ 0.290 Σφαιρική νοητική επίδοση (MMSE) 29.16 (.93) 29.19 (.93) 0.938 Σφαιρική εκτελεστική λειτουργία (FUCAS) 42.00 (.00) 42.00 (.00) --- Σφαιρική καθηµερινή λειτουργικότητα (FRSSD) Λεκτική µνήµη 2.75 (1.21) 2.80 (1.49) 0.908 Άµεσο Μνηµονικό Πεδίο (RAVLT) 7.50 (1.83) 6.42 (1.52) 0.066 Ικανότητα Μάθησης (RAVLT) 14.00 (1.04) 13.53 (1.17) 0.252 Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) 12.66 (1.37) 11.61 (1.91) 0.097 Οπτική αντίληψη Αντιγραφή σύνθετης φιγούρας (ROCFT) 34.08 (1.88) 32.57 (2.48) 0.071 Οπτική µνήµη Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) 24.75 (2.29) 24.30 (3.53) 0.695 *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σηµαντική διαφορά επίδοσης µεταξύ των δύο οµάδων
Μη συµµετοχή σε νοητική εκπαίδευση (N=38) Δηµογραφικά χαρακτηριστικά δείγµατος/ικανότητες Εκτελεστική λειτουργία Διατηρήθηκαν (n=12) MO (ΤΑ) Μετέπεσαν (n= 26) MO (ΤΑ) p Οπτικονοητική Ιχνηλάτιση (TRAIL B) 115.90 (29.85) 138.12 (41.91) 0.124 Λεκτική Ευχέρεια Χ (ΧΣΑ) 12.08 (2.06) 11.23 (2.98) 0.392 Λεκτική Ευχέρεια Σ(ΧΣΑ) 13.27 (2.57) 13.42 (2.74) 0.877 Λεκτική Ευχέρεια Α (ΧΣΑ) 13.54 (2.97) 13.61 (3.54) 0.954 Λεκτική Ευχέρεια (Σύνολο) 12.93 (1.83) 12.75 (2.61) 0.841 Προσοχή Οπτική επιλεκτική προσοχή / 1 λεπτό (TEA) 36.18 (9.14) 37.95 (8.88) 0.600 Οπτική επιλεκτική προσοχή / 2 λεπτά (TEA) 55.54 (7.43) 55.85 (5.47) 0.893 Στροφή της προσοχής-ακρίβεια (TEA) 9.45 (.82) 9.19 (1.07) 0.483 Στροφή της προσοχής-χρόνος (TEA) 4.10 (.95) 4.42 (.99) 0.392 Οπτική επιλεκτική προσοχή µε µνηµονικό φορτίο (TEA) *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σηµαντική διαφορά επίδοσης µεταξύ των δύο οµάδων 3.75 (.66) 3.75 (.76) 0.980
Συµµετοχή σε νοητική εκπαίδευση Χωρισµός οµάδας µε νοητική εκπαίδευση σε 2 οµάδες & t-test Αυτοί που µετέπεσαν Αυτοί που δεν µετέπεσαν
Συµµετοχή σε νοητική εκπαίδευση (N=35) Δηµογραφικά χαρακτηριστικά δείγµατος/ Ικανότητες Διατηρήθηκαν (n=22) Μετέπεσαν (n= 13) MO (ΤΑ) MO (ΤΑ) p Ηλικία 66.09 (7.83) 67.46 (6.02) 0.591 Φύλο (x 2 ) 2 Α / 20 Γ 1 Α / 12 Γ 0.886 Εκπαίδευση 12.13 (5.09) 12.38 (4.19) 0.883 Αγγειακοί παράγοντες (x 2 ) 4 ΟΧΙ / 18 ΝΑΙ 4 ΟΧΙ / 9 ΝΑΙ 0.392 Σφαιρική νοητική επίδοση (MMSE) 28.86 (.99) 28.92 (.86) 0.859 Σφαιρική εκτελεστική λειτουργία (FUCAS) 42.00 (.00) 42.00 (.00) --- Σφαιρική καθηµερινή λειτουργικότητα (FRSSD) Λεκτική µνήµη 2.63 (1.61) 4.08 (1.88) 0.025 Άµεσο Μνηµονικό Πεδίο (RAVLT) 7.13 (2.79) 6.69 (2.56) 0.643 Ικανότητα Μάθησης (RAVLT) 13.40 (1.76) 13.30 (1.25) 0.857 Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) 12.04 (1.96) 11.76 (2.24) 0.705 Οπτική αντίληψη Αντιγραφή σύνθετης φιγούρας (ROCFT) 33.18 (2.42) 34.38 (1.96) 0.140 Οπτική µνήµη Ανάκληση σύνθετης φιγούρας (ROCFT) 25.00 (3.96) 24.69 (3.79) 0.823 *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σηµαντική διαφορά επίδοσης µεταξύ των δύο οµάδων
Συµµετοχή σε νοητική εκπαίδευση (N=35) Δηµογραφικά χαρακτηριστικά δείγµατος/ικανότητες Εκτελεστική λειτουργία Διατηρήθηκαν (n=22) MO (ΤΑ) Μετέπεσαν (n= 13) MO (ΤΑ) Οπτικονοητική Ιχνηλάτιση (TRAIL B) 137.86 (56.80) 147.84 (51.94) 0.608 Λεκτική Ευχέρεια Χ (ΧΣΑ) 13.78 (3.53) 10.61 (3.61) 0.019 Λεκτική Ευχέρεια Σ(ΧΣΑ) 13.88 (1.18) 13.30 (3.42) 0.684 Λεκτική Ευχέρεια Α (ΧΣΑ) 12.94 (4.30) 13.38 (4.42) 0.783 Λεκτική Ευχέρεια (Σύνολο) 13.44 (3.46) 12.43 (3.13) 0.412 Προσοχή Οπτική επιλεκτική προσοχή / 1 λεπτό (TEA) 39.10 (13.10) 39.58 (9.77) 0.914 Οπτική επιλεκτική προσοχή / 2 λεπτά (TEA) 54.36 (9.61) 56.50 (8.00) 0.527 Στροφή της προσοχής-ακρίβεια (TEA) 8.94 (.97) 9.00 (.91) 0.878 Στροφή της προσοχής-χρόνος (TEA) 4.66 (1.35) 4.97 (1.53) 0.551 Οπτική επιλεκτική προσοχή µε µνηµονικό φορτίο (TEA) 3.76 (.85) 4.26 (1.12) 0.154 Καθηµερινή λειτουργικότητα Ύπνος (FRSSD).18 (.39).58 (.51) 0.016 Μνήµη γεγονότων(frssd).31 (.47).75 (.62) 0.030 *M (SD) = Μέσος Όρος (Τυπική Απόκλιση) p = Σηµαντική διαφορά επίδοσης µεταξύ των δύο οµάδων p
Δυαδική λογιστική παλινδρόµηση Καµία µεταβλητή δεν έχει ισχυρή προβλεπτική αξία Δοκιµασίες B p Exp (B) Καθηµερινή λειτουργικότητα Ύπνος (FRSSD) 1.264 0.233 3.540 Μνήµη γεγονότων(frssd) 0.157 0.893 1.170 Συνολική καθηµερινή λειτουργικότητα (FRSSD) 0.596 0.148 1.815 Εκτελεστική λειτουργία Λεκτική ευχέρεια ΧΣΑ -0.190 0.188 0.827 α= 0.050
Συµπεράσµατα Οµάδα µε συµµετοχή σε νοητική άσκηση Καλύτερο ύπνο Μικρότερη δυσκολία στη µνήµη γεγονότων Καλύτερη συνολική καθηµερινή λειτουργικότητα Καλύτερη επίδοση στη λεκτική ευχέρεια Ωστόσο: Δεν αποτελούν προβλεπτικούς δείκτες µετάπτωσης
Συµπεράσµατα Συµµετοχή στη θεραπευτική οµάδα παίζει σηµαντικό ρόλο στη διατήρηση των φυσιολογικών επιδόσεων των φυσιολογικών ηλικιωµένων Rebok et al., 2014 Είναι προγνωστικός παράγοντας για τη νοητική έκπτωση σε υγιείς µε ΥΝΠ
Περιορισµοί µελέτης Μικρό δείγµα Αυστηρά νευροψυχολογικά κριτήρια για τη διάγνωση του υγιούς Υψηλές αρχικές επιδόσεις που δεν επιτρέπουν µεγάλες διαφορές µεταξύ των οµάδων Παρακολούθηση σε βάθος χρόνου
Ευχαριστώ για την προσοχή σας