ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15.3 ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Το τουριστικό ολιγοπώλιο

Transcript

1 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15.3 ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΙ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Το τουριστικό ολιγοπώλιο

2 Το τουριστικό ολιγοπώλιο ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΚΕΦΑΑΙΟΥ Ορισμός του τουριστικού ολιγοπωλίου Χαρακτηριστικά του τουριστικού ολιγοπωλίου Υποδείγματα του τουριστικού ολιγοπωλίου Το υπόδειγμα του Cournot Το υπόδειγμα του Bertrand Το υπόδειγμα ηγεσίας ως προς την ποσότητα του Von Stackelberg Το υπόδειγμα του Edgeworth Το υπόδειγμα του Chamberlin Το υπόδειγμα της τεθλασμένης καμπύλης ζήτησης στο τουριστικό ολιγοπώλιο. Το υπόδειγμα του τουριστικού καρτέλ Υπόδειγμα ηγεσίας ως προς την τιμή Η θεωρία παιγνίων Παρατηρήσεις στο τουριστικό ολιγοπώλιο και σύγκριση με άλλες μορφές τουριστικών αγορών

3 Το τουριστικό ολιγοπώλιο Το τουριστικό ολιγοπώλιο είναι μια μορφή τουριστικής αγοράς η οποία χαρακτηρίζεται από τον περιορισμένο αριθμό τουριστικών επιχειρήσεων που η κάθε μία παράγει σημαντικό μέρος της συνολικά προσφερόμενης ποσότητας στην τουριστική αγορά και από την αλληλεξάρτηση των ενεργειών των επιμέρους επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα οι αποφάσεις τους να επηρεάζουν αποφασιστικά την οικονομική τους κατάσταση και την συμπεριφορά των άλλων επιχειρήσεων του τουριστικού κλάδου. Το παραγόμενο τουριστικό προϊόν από τις επιχειρήσεις του κλάδου μπορεί να είναι ομοιογενές ή διαφοροποιημένο. Στην πρώτη περίπτωση, η τιμή είναι ενιαία και οι αποφάσεις των τουριστικών επιχειρήσεων αναφέρονται στον καθορισμό του άριστου επιπέδου τουριστικής παραγωγής. Στη δεύτερη περίπτωση, οι αποφάσεις των τουριστικών επιχειρήσεων αφορούν το άριστο επίπεδο της τιμής.

4 Λόγοι εμφάνισης του τουριστικού ολιγοπωλίου Η προνομιακή θέση του περιορισμένου αριθμού των επιχειρήσεων σε ένα τουριστικό κλάδο και η δυνατότητα αυτών να εμποδίσουν την είσοδο άλλων επιχειρήσεων σε αυτόν. Η σταδιακή εξέλιξη ορισμένων τουριστικών ολιγοπωλιακών αγορών σε αντίστοιχα μονοπωλιακές. Η ύπαρξη οικονομιών κλίμακας παραγωγής που αποτελεί το σπουδαιότερο παράγοντα για την εμφάνιση και επιβίωση του τουριστικού ολιγοπωλίου. Η εξασφάλιση από ορισμένες επιχειρήσεις του αποκλειστικού δικαιώματος χρήσης ορισμένων πρώτων υλών ή διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας.

5 Χαρακτηριστικά του τουριστικού ολιγοπωλίου Ηύπαρξηπεριορισμένουαριθμούεπιχειρήσεων, όπου η κάθε μία παράγει σημαντικό μέρος της συνολικά προσφερόμενης ποσότητας προϊόντος στην τουριστική αγορά. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει βαθμός συγκέντρωσης, όπου το ποσοστό του συνολικού μεριδίου της αγοράς ανήκει σε συγκεκριμένο αριθμό επιχειρήσεων. Η στενή αλληλεξάρτηση που υπάρχει μεταξύ των επιχειρήσεων του τουριστικού κλάδου είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει το τουριστικό ολιγοπώλιο από τις άλλες μορφές τουριστικής αγοράς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μη μπορούμε να κατασκευάσουμε την καμπύλη τουριστικής ζήτησης ενός ολιγοπωλητή, εκτός εάν κάνουμε ορισμένες παραδοχές για τις αντιδράσεις των άλλων ολιγοπωλητών. Για παράδειγμα, όταν μια ολιγοπωλική τουριστική επιχείρηση μεταβάλει την τιμή της ή κάνει μια επιτυχή διαφήμιση ή διαφοροποιεί το προϊόν της, τότε η καμπύλη τουριστικής ζήτησης που αντιμετωπίζουν οι άλλοι ολιγοπωλητές θα μετατοπιστεί κατά περίπτωση. Στην περίπτωση αυτή, θα υπάρχουν αντιδράσεις πολλών μορφών από τους άλλους ολιγοπωλητές. Έτσι, στην πράξη έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια απροσδιόριστη λύση, γι αυτό και δεν μπορούμε να διατυπώσουμε μια γενική θεωρία τουριστικού ολιγοπωλίου. Συνεπώς, υπάρχουν διάφοροι δυνατοί τρόποι συμπεριφοράς (υποδείγματα-μοντέλα) που ερμηνεύουν τη φύση της ολιγοπωλιακής αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης στην τουριστική βιομηχανία. Τα υπόψη υποδείγματα είναι κοινά και για τους άλλους κλάδους της οικονομικής δραστηριότητας που λειτουργούν σε καθεστώς ολιγοπωλίου. Το παραγόμενο τουριστικό προϊόν από τις επιχειρήσεις του κλάδου μπορεί να είναι ομοιογενές (homogeneous) ή διαφοροποιημένο (differentiated). Στην πρώτη περίπτωση, η τιμή είναι ενιαία και οι αποφάσεις των τουριστικών επιχειρήσεων αναφέρονται στον καθορισμό του άριστου επιπέδου τουριστικής παραγωγής. Στη δεύτερη περίπτωση, οι αποφάσεις των τουριστικών επιχειρήσεων αφορούν στο άριστο επίπεδο της τιμής.

6 Παραδείγματα ολιγοπωλιακής τουριστικής αγοράς Στην τουριστική βιομηχανία, χαρακτηριστικό παράδειγμα ολιγοπωλιακής αγοράς αποτελούν οι διεθνείς αερομεταφορές, όπου κάθε επιχείρηση ασκεί κάποιον έλεγχο στις αποφάσεις της, σχετικά με τις τιμές και το μέγεθος της παραγωγής, όπου υπάρχουν μερικοί φραγμοί στην είσοδο και την έξοδο των επιχειρήσεων στον αεροπορικό κλάδο. Οισυμφωνίες μεταξύ των αεροπορικών επιχειρήσεων για τις τιμές (ενδοαεροπορική τιμολόγηση) και το μοίρασμα των δρομολογίων είναι ένα παράδειγμα στρατηγικής που υιοθετείται προκειμένου να αυξηθούν τα κέρδη. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το κίνητρο για κάποια μεμονωμένη τουριστική επιχείρηση να «εξαπατήσει» τις υπόλοιπες, εάν μπορούσε να το πράξει αυτό με επιτυχία, καθώς θα αύξανε τα κέρδη και το μερίδιό της στην τουριστική αγορά, σε σχέση με τους ανταγωνιστές της.

7 Το υπόδειγμα του τουριστικού ολιγοπωλίου Η στενή αλληλεξάρτηση που υπάρχει μεταξύ των επιχειρήσεων του τουριστικού κλάδου είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει το τουριστικό ολιγοπώλιο από τις άλλες μορφές τουριστικής αγοράς. Ετσι, όταν μια τουριστική επιχείρηση μεταβάλει την τιμή της ή κάνει μια επιτυχή διαφήμιση ή διαφοροποιεί το προϊόν της, τότε η καμπύλη τουριστικής ζήτησης που αντιμετωπίζουν οι άλλοι ολιγοπωλητές θα μετατοπιστεί κατά περίπτωση. Στην περίπτωση αυτή, θα υπάρχουν αντιδράσεις πολλών μορφών από τους άλλους ολιγοπωλητές. Ετσι, στην πράξη έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια απροσδιόριστη λύση, γι αυτό και δεν μπορούμε να διατυπώσουμε μια γενική θεωρία τουριστικού ολιγοπωλίου. Συνεπώς, υπάρχουν διάφοροι δυνατοί τρόποι συμπεριφοράς (υποδείγματα - μοντέλα) που ερμηνεύουν τη φύση της ολιγοπωλιακής αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης στην τουριστική βιομηχανία.

8 Το υπόδειγμα του τουριστικού ολιγοπωλίου Στο μοντέλο Cournot κάθε τουριστική επιχείρηση επιλέγει την ποσότητά της, έτσι ώστε να μεγιστοποιεί τα κέρδη της (όχι την τιμή) με δεδομένη την εκτίμησή της για την επιλογή της άλλης τουριστικής επιχείρησης. Ισορροπία υπάρχει όταν κάθε τουριστική επιχείρηση έχει ένα μικρό μερίδιο της αγοράς, που σημαίνει ότι η τιμή θα είναι πολύ κοντά στο οριακό τουριστικό κόστος, δηλ. ο τουριστικός κλάδος θα είναι σχεδόν ανταγωνιστικός. Η ισορροπία εμφανίζεται στην τομή των δύο καμπυλών αντιδράσεων. Στο μοντέλο Bertrand κάθε τουριστική επιχείρηση επιλέγει την τιμή της με δεδομένες τις εκτιμήσεις της σε σχέση με την τιμή που θα επιλέξει η άλλη τουριστική επιχείρηση. Η μοναδική τιμή ισορροπίας είναι η ανταγωνιστική ισορροπία. Στο μοντέλο ηγεσίας ως προς την ποσότητα (μοντέλο Stackelberg) μια τουριστική επιχείρηση ηγείται καθορίζοντας την ποσότητα παραγωγής της και η άλλη ακολουθεί. Όταν ο ηγέτης επιλέγει μια ποσότητα, λαμβάνει υπόψη του τον τρόπο αντίδρασης της ακόλουθης. Στο μοντέλο ηγεσίας ως προς την τιμή, μια τουριστική επιχείρηση καθορίζει την τιμή της και η άλλη επιλέγει την ποσότητα που θέλει να προσφέρει σ αυτή την τιμή. Οταν ηγέτης κάνει τις επιλογές του, πρέπει να λάβει υπόψη του και τη συμπεριφορά της ακόλουθης. Στο μοντέλο Edgeworth ο κάθε τουριστικός ολιγοπωλητής έχει έναν περιορισμό παραγωγής και ότι κανένας δεν μπορεί να καλύψει ολόκληρη την τουριστική αγορά στην ανταγωνιστική τιμή, έτσι το υπόδειγμα οδηγεί σε μια διαρκή κίνηση τουριστικής τιμής και ποσότητας. Στο μοντέλο Chamberlin οι τουριστικοί ολιγοπωλητές αναγνωρίζουν την αλλελοεξαρτησή τους και επιτυγχάνουν μονοπωλιακή ανεξαρτησία είτε προσαρμόζοντας την τιμή τους ή την ποσότητα τους. Στο μοντέλο Sweezy ή της τεθλασμένης καμπύλης ζήτησης, γίνεται προσπάθεια ερμηνείας της παρατηρούμενης σταθερότητας των τιμών στις ολιγοπωλιακές τουριστικές αγορές. Το υπόψη μοντέλο δείχνει το πιθανό αποτέλεσμα για μια επιχείρηση, εάν κάνει μια αλλαγή στις τιμές της, χωρίς να υπάρχουν αλλαγές στις συνθήκες κόστους ή τουριστική ζήτησης, οι οποίες επηρεάζουν ολόκληρο τον κλάδο Στο μοντέλο του καρτελ το οποίο αποτελείται από έναν αριθμό τουριστικών επιχειρήσεων αυτές συμπράττουν για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη του τουριστικού κλάδου.

9 Το υπόδειγμα του Cournot Στο υπόδειγμα του Cournot, που προτάθηκε το 1838 υποθέτουμε ότι υπάρχουν δύο επιχειρήσεις (δυοπώλιο) που παράγουν ένα ομοιογενές τουριστικό προϊόν με μηδενικό κόστος παραγωγής και ότι κάθε επιχείρηση λαμβάνει την ποσότητα ως δεδομένη, δηλαδή αποδέχεται ως δεδομένες τις προσφερόμενες ποσότητες της παραγωγής των ανταγωνιστών της. Η επιλογή του επιπέδου των πωλήσεων του τουριστικού προϊόντος της κάθε επιχείρησης που μεγιστοποιεί τα κέρδη της εξαρτάται από την τιμή, αλλά η τιμή εξαρτάται από τη συνδυασμένη παραγωγή του τουριστικού προϊόντος των δύο αυτών επιχειρήσεων. Το σημείο που η κάθε επιχείρηση μεγιστοποιεί τα κέρδη της βρίσκεται στη μέση της καμπύλης τουριστικής ζήτησης που είναι ευθεία γραμμή και έχει αρνητική κλίση. Στο σημείο αυτό η ελαστικότητα τουριστικής ζήτησης ως προς την τιμή είναι ίση με τη μονάδα (e=1) και το συνολικό τουριστικό έσοδο (TR) είναι στο μέγιστο σημείο. Συνεπώς,κάθεεπιχείρησηεπιλέγειτοεπίπεδοπαραγωγής του τουριστικού προϊόντος που μεγιστοποιεί το κέρδος της, με βάση τις προσδοκίες της για το επίπεδο παραγωγής του τουριστικού προϊόντος της άλλης επιχείρησης. Η καμπύλη που αποτυπώνει τη σχέση ανάμεσα στην τιμή και το παραγόμενο τουριστικό προϊόν μιας επιχείρησης, όταν οι ανταγωνιστικές επιχειρήσεις διατηρούν σταθερή την παραγωγή τους, ονομάζεται καμπύλη της υπολειπόμενης τουριστικής ζήτησης (residual tourism demand).

10 Άριστη θέση και μεγιστοποίηση στο υπόδειγμα του Cournot

11 Ανταγωνισμός παραγωγής και ισορροπία στο υπόδειγμα του Cournot

12 Το υπόδειγμα του Bertrand Στο υπόδειγμα Bertrand υποθέτουμε ότι υπάρχουν δύο επιχειρήσεις σε μιααγορά ομοιογενούς τουριστικού προϊόντος και ότι ορίζουν τις τιμές τους ταυτόχρονα. Επίσης, υποθέτουμε ότι και οι δύο επιχειρήσεις έχουν το ίδιο οριακό τουριστικό κόστος, το οποίο είναι σταθερό και ότι η ζήτησή τους είναι γραμμική. Κάθε επιχείρηση αποδέχεται την τιμή που έχουν ορίσει οι ανταγωνιστές της. Επειδή τα προϊόντα των επιχειρήσεων είναιτέλειαυποκατάστατα (το τουριστικό προϊόν είναι ομοιογενές) όποια επιχείρηση καθορίσει τη χαμηλότερη τιμή θα πάρει όλη τη τουριστική ζήτηση. Όμως, τίθεται το ερώτημα, ποια είναι η καλύτερη στρατηγική για την κάθε επιχείρηση σε αυτό το πλαίσιο; Η απάντηση που δίνεται είναι ότι οι ολιγοπωλιακές τουριστικές επιχειρήσεις τιμολογούν σε επίπεδο οριακού τουριστικού κόστους (P=MC). Γενικά ισχύει ότι αν η προσαρμογή της δυναμικότητας και της παραγωγής είναι εύκολη, τότε το υπόδειγμα του Bertrand αποτελεί την καλύτερη προσέγγιση του τύπου της τέλειας ανταγωνιστικής αγοράς. Αν ισχύει το αντίθετο, τότε η καλύτερη προσέγγιση είναι η μονοπωλιακή λύση του υποδείγματος Cournot.

13 Ανταγωνισμός τιμής και ισορροπία στο υπόδειγμα του Bertrand

14 Το υπόδειγμα ηγεσίας ως προς την ποσότητα του Von Stackelberg Το υπόδειγμα τουριστικού ολιγοπωλίου ηγεσίας ως προς την ποσότητα του Von Stackelberg (1952) αναφέρεται σε μια κατάσταση στην οποία μια επιχείρηση ενεργεί ως ηγέτης (leader), επιλέγοντας πρώτα την ποσότητα του τουριστικού προϊόντος που θα παράγει, ενώ όλες οι άλλες επιχειρήσεις ακολουθούν και στη συνέχεια επιλέγουν την ποσότητα που θα παράγουν. Έτσι, μια τουριστική επιχείρηση που ηγείται καθορίζει την ποσότητα παραγωγής της ή τα νέα προϊόντα της στην αγορά και η άλλη τουριστική επιχείρηση ακολουθεί, προσαρμόζοντας ποσότητες και τιμές. Όταν η επιχείρηση-ηγέτης επιλέγει μια ποσότητα, λαμβάνει υπόψη του τον τρόπο αντίδρασης της ακόλουθης τουριστικής επιχείρησης και μεγιστοποιεί τα κέρδη της.

15 Το υπόδειγμα του Von Stackelberg

16 Το υπόδειγμα του Edgeworth Στο υπόδειγμα του Edgeworth (1925), όπως και στα υποδείγματα των Cournot και Bertrand,υποθέτουμε ότι υπάρχουν δύο επιχειρήσεις που παράγουν και πωλούν ένα ομοιογενές τουριστικό προϊόν με μηδενικό κόστος παραγωγής. Επιπλέον, στο υπόδειγμα του Edgeworth, γίνονται και οι ακόλουθες παραδοχές: Κάθε τουριστική επιχείρησηαντιμετωπίζειμιαευθείακαμπύλητουριστικήςζήτησης που είναι ίδια και για τις δύο τουριστικές επιχειρήσεις. Κάθε τουριστική επιχείρησηέχειπεριορισμένηπαραγωγικήικανότητα και δεν μπορεί να καλύψει όλη την τουριστική αγορά στην ανταγωνιστική τιμή. Κάθε τουριστική επιχείρησηγιαναμεγιστοποιήσει τα συνολικά της έσοδα ή το συνολικό της κέρδος, υποθέτει ότι η άλλη τουριστική επιχείρηση κρατά την τιμή σταθερή. Κανένας δυοπωλητήςδενείναισεθέση να προσφέρει τη συνολικά ζητούμενη ποσότητα της τουριστικής αγοράς σε τιμή μιας τέλειας ισορροπίας. Με βάση τις παραπάνω υποθέσεις, το υπόδειγμα οδηγεί σε μιαδιαρκήςκίνηση της τιμής και της ποσότητας του τουριστικού προϊόντος, διότι καμιά τιμή δεν συμβιβάζεται με την κατάσταση της ευσταθούς ισορροπίας. Η διαρκής αυτή κίνηση ισχύει μόνον όταν η συνολική προσφορά των δύο πωλητών υπερβαίνει την μονοπωλιακή ποσότητα παραγωγής και προσφοράς. Σε αντίθετη περίπτωση, δεν θα υπήρχε κίνητρο για κανέναν δυοπωλητή να αυξήσει την τιμή του, διότι θα μειώνονταν τα συνολικά έσοδα και κέρδη.

17 Το δυοπωλικό υπόδειγμα του Edgeworth

18 Το υπόδειγμα του Chamberlin Στο υπόδειγμα Chamberlin (1933) οι τουριστικοί ολιγοπωλητές αναγνωρίζουν την αλλελοεξαρτησή τους, ενεργούν ανάλογα και στοχεύουν να επιτύχουν μονοπωλιακή ισορροπία. Δηλαδή, θα πουλήσουν την μονοπωλιακή ποσότητα στην μονοπωλιακή τιμή και θα μοιραστούν τα κέρδη. Ο Chamberlin καταλήγει στο συμπέρασμα αυτό ανεξάρτητα από το αν οι τουριστικοί ολογοπωλητές προσαρμόζουν την παραγωγή τους, όπως στο υπόδειγμα του Cournot ή τις τιμές τους όπως στο υπόδειγμα του Bertrand.

19 Το δυοπωλικό υπόδειγμα του Chamberlin

20 Το υπόδειγμα της τεθλασμένης καμπύλης ζήτησης στο τουριστικό ολιγοπώλιο Στο υπόδειγμα της τεθλασμένης καμπύλης ζήτησης (kinked demand curve) ή υπόδειγμα Sweezy (1939), γίνεται προσπάθεια ερμηνείας της παρατηρούμενης σταθερότητας των ολιγοπωλιακών τιμών μεταξύ των (ολιγοπωλιακών) επιχειρήσεων, παρά τις σχετικές μεταβολές στο κόστος παραγωγής και στις συνθήκες ζήτησης της αγοράς. Αυτό το υπόδειγμα δείχνει το πιθανό αποτέλεσμα για μια επιχείρηση, εάν κάνει μια αλλαγή στις τιμές της, χωρίς να υπάρχουν αλλαγές στις συνθήκες τουριστικού κόστους ή τουριστικής ζήτησης, οι οποίες επηρεάζουν ολόκληρο τον κλάδο. Η επιχείρηση γνωρίζει ότι,εάνμειώσειτιςτιμέςτης, οι ανταγωνιστές της θα ακολουθήσουν και η ζήτηση για το δικό της προϊόν θα γίνει περισσότερο ανελαστική. Έτσι, δεν πρόκειται να αυξήσει το δικό της μερίδιο στην αγορά με αυτόν τον τρόπο. Αντίστροφα, εάν προβεί σ αύξηση των τιμών της, οι ανταγωνιστές της θα διατηρήσουν τις δικές τους τιμές, έτσι ώστε η ζήτηση του τουριστικού προϊόντος της θα γίνει περισσότερο ελαστική και θα απωλέσει μερίδιο στην τουριστική αγορά. Αυτή ακριβώς η ασυμμετρία στις αναμενόμενες αντιδράσεις των αντιπάλων ολιγοπωλητών, στις μεταβολές της τιμής μιας επιχείρησης οδηγεί στο σπάσιμο της καμπύλης τουριστικής ζήτησης σε δύο καμπύλες ζήτησης, οι οποίες έχουν πλέον διαφορετική κλίση και ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή. Έτσι, η επικρατούσα τιμή στην αγορά είναι η τιμή, η οποία μεγιστοποιεί τα κέρδη για την τουριστική επιχείρηση.

21 Υπόδειγμα της τεθλασμένης ζήτησης στο τουριστικό ολιγοπώλιο

22 Το υπόδειγμα του τουριστικού καρτέλ Το καρτέλ είναι ένα σύνολο επιχειρήσεων που προσδιορίζει την πολιτική όλων των επιχειρήσεων που ανήκουν στο καρτέλ και έχουν ως αντικειμενικό σκοπό την αύξηση των συνολικών κερδών του. Η μεγιστοποίηση του κέρδους προϋποθέτει την ελαχιστοποίηση του τουριστικού κόστους. Για να ελαχιστοποιήσει το κόστος της συνολικής του παραγωγής, το τουριστικό καρτέλ πρέπει να κατανέμει τον συνολικό όγκο των πωλήσεων του ανάμεσα στις επιχειρήσεις μέλη με τέτοιο τρόπο, ώστε όλες οι επιχειρήσεις να έχουν το ίδιο οριακό τουριστικό κόστος. Η ποσότητα που πρέπει να παράγει είναι εκείνη για την οποία το κοινό οριακό κόστος είναι ίσο με το οριακό έσοδο, όπως και στο μονοπώλιο. Μια ακραία περίπτωση είναι το τουριστικό καρτέλ που λαμβάνει όλες τις αποφάσεις για όλες τις επιχειρήσεις που είναι μέλη του. Αυτή η μορφή της τέλειας συμφωνίας δημιουργεί ένα συγκεντρωτικό τουριστικό καρτέλ και οδηγεί σε μια μονοπωλιακή κατάσταση.

23 Το υπόδειγμα του τουριστικού καρτέλ Η ανάλυση της συμπεριφοράς του τουριστικού καρτέλ βασίζεται στις ακόλουθες υποθέσεις; Όλες οι επιχειρήσεις του τουριστικού κλάδουπαράγουνέναομοιογενέςτουριστικό προϊόν. Μεταξύ των επιχειρήσεων υπάρχειμεγάλοςβαθμόςαλληλεξάρτησης. Όλες οι επιχειρήσεις του τουριστικού κλάδου προμηθεύονται τους παραγωγικούς συντελεστές σε συνθήκες πλήρους τουριστικού ανταγωνισμού. Οι επιχειρήσεις που συγκροτούν το καρτέλ έχουν ως αντικειμενικό σκοπό τη διαμόρφωση ενιαίας πολιτικής για τη μεγιστοποίηση των κερδών του τουριστικού κλάδου. Ησυνολικήαγοραίαζήτηση για το τουριστικό προϊόν είναι δεδομένη και γνωστή στις επιχειρήσεις του τουριστικού κλάδου. Το πρόβλημα του τουριστικού καρτέλ συνίσταται στον προσδιορισμό της ενιαίας τιμής για τη μεγιστοποίηση των κερδών του τουριστικού κλάδου και στην κατανομή της συνολικής τουριστικής αγοράς μεταξύ των μελών αυτού. Έτσι, εξετάζουμε τις δύο αυτές περιπτώσεις.

24 Το υπόδειγμα του τουριστικού καρτέλ με προσδιορισμό της ενιαίας τιμής Μετά την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των επιχειρήσεων του τουριστικού καρτέλ, οι επιχειρήσεις συμπεριφέρονται ως μια επιχείρηση. Σύμφωνα με την τρίτη υπόθεση, οι επιχειρήσεις προμηθεύονται τους παραγωγικούς συντελεστές στην ίδια τιμή. Αυτό σημαίνει ότι οι καμπύλες κόστους του τουριστικού κλάδου μπορούν να υπολογιστούν από το οριζόντιο άθροισμα των καμπυλών κόστους των κατ ιδίαν επιχειρήσεων. Επίσης, η καμπύλη οριακού τουριστικού εσόδου του τουριστικού κλάδου μπορεί να προκύψει με την οριζόντια άθροιση των καμπυλών οριακών τουριστικών εσόδων των επιμέρους επιχειρήσεων, δεδομένου ότι όλες οι επιχειρήσεις πωλούν τα προϊόντα τους στην ίδια τιμή. Συνεπώς, το πρόβλημα είναι ο προσδιορισμός της άριστης τιμής και της συνολικής προσφερόμενης στην αγορά ποσότητας, το οποίο κατ ουσία είναι το ίδιο με το πρόβλημα του τουριστικού μονοπωλίου.

25 Η μεγιστοποίηση του κέρδους στο καρτέλ

26 Το υπόδειγμα του τουριστικού καρτέλ με κατανομή της αγοράς Το πρόβλημα της κατανομής της αγοράς μεταξύ των μελών του τουριστικού καρτέλ είναι το ίδιο με αυτό του μονοπωλητή, ο οποίος παράγει το ίδιο προϊόν σε πολλές εγκαταστάσεις και το διαθέτει σε ενιαία τιμή. Συνεπώς, κάθε επιχείρηση θα πρέπει να λειτουργεί σεεπίπεδο παραγωγής, όπου το οριακό της κόστος να ισούται με το οριακό έσοδο του τουριστικού κλάδου. Ηκατανομήτηςαγοράς μεταξύ των μελών του τουριστικού καρτέλ εξαρτάται από τις καμπύλες τουριστικού κόστους κάθε μέλους. Έτσι,οιεπιχειρήσειςπουέχουνχαμηλότουριστικόκόστος θα έχουν και μεγαλύτερο μερίδιο στις πωλήσεις του τουριστικού κλάδου και κατά συνέπεια στα συνολικά κέρδη.

27 Υπόδειγμα ηγεσίας ως προς την τιμή Η ηγεσία τιμής (price leadership) είναι μιαμορφήατελούςσυμφωνίας στην οποία οι επιχειρήσεις ενός ολιγοπωλιακού τουριστικού κλάδου αποφασίζουν σιωπηρά να ορίσουν την ίδια τιμή με τον ηγέτη τιμής του κλάδου. Οηγέτηςτιμής μπορεί να είναι επιχείρηση που έχει χαμηλό κόστος ή να είναι η μεγαλύτερη και κυρίαρχη επιχείρηση του τουριστικού κλάδου. Η μεγάλη επιχείρηση-ηγέτης τιμής ξεκινάει όλες τις μεταβολές της τιμής. Αυτό σημαίνει ότι η επιχείρηση έχει την ηγεσία στις αποφάσεις για τις μεταβολές των τιμών και γνωρίζει εκ των προτέρων τις αντιδράσεις των άλλων επιχειρήσεων στις δικές του αποφάσεις. Οι υπόλοιπες επιχειρήσεις απλώς ακολουθούν τον ηγέτη τιμής. Συνεπώς,τοπρόβληματηςμεγάληςεπιχείρησηςείναι ο προσδιορισμός της τιμής στην οποία μεγιστοποιούνται τα κέρδη. Ένα από τα πιο γνωστά υποδείγματα που ερμηνεύουν την ηγεσία τιμής είναι το υπόδειγμα της κυρίαρχης επιχείρησης (price leader dominant firm). Η κυρίαρχη επιχείρηση ελέγχει ένα σημαντικό ποσοστό της συνολικής παραγωγής. Οι μικρές επιχειρήσεις ενεργούν ως δέκτες τιμής, πουλώντας όλη την ποσότητα που θέλουν στην τιμή που καθορίζει η κυρίαρχη επιχείρηση. Αυτό σημαίνει ότι οι καμπύλες ζήτησης του τουριστικού προϊόντος αυτών των επιχειρήσεων έχουν άπειρη ελαστικότητα.

28 Υπόδειγμα κυρίαρχης επιχείρησης ηγέτη τιμής του τουριστικού κλάδου

29 \ Η θεωρία παιγνίων Το βασικό στοιχείο της θεωρίας των παιγνίων είναι το παίγνιο. Ένα παίγνιο αποτελείται από ένα σύνολο παικτών, ένα σύνολο κανόνων (ποιος μπορεί να κάνει τι και πότε) και ένα σύνολο μηχανισμών ανταμοιβής (η ωφέλεια που αντλεί κάθε παίκτης ως αποτέλεσμα κάθε δυνατού συνδυασμού στρατηγικών). Οι υποθέσεις της θεωρίας του παιγνίου είναι: Οι παίκτες-επιχειρήσεις γνωρίζουν πλήρως την εξέλιξη του παιγνίου, δηλ. έχουν πλήρη πληροφόρηση. Οι ανταμοιβές (pay-offs) είναι γνωστές, οπότε οι αντίπαλοι αντιμετωπίζουν τις προσδοκώμενες αμοιβές ως δεδομένες. Οιπαίκτες-επιχειρήσειςσυμπεριφέρονταιορθολογικά, οπότε και αντιλαμβάνονται και μεγιστοποιούν τις προσδοκώμενες ανταμοιβές τους, χωρίς λανθασμένους υπολογισμούς. Οικανόνεςτου παιγνίου,αποτελούν κοινήγνώσηγια τουςαντιπάλους, οπότε ο κάθε παίκτης-επιχείρηση γνωρίζει τον αντίπαλό του, τις στρατηγικές επιλογές και τις ανταμοιβές απ όλους τους πιθανούς συνδυασμούς των υλοποιήσιμων στρατηγικών.

30 Το Δίλημμα του Φυλακισμένου (Ι) Το γνωστό παίγνιο του «διλήμματος του φυλακισμένου» (the prisoner s dilemma), είναι αυτό όπου δύο φυλακισμένοι αντιμετωπίζουν το τραγικό δίλλημα να καταθέσουν και να αποδεχτούν την εγκληματική τους πράξη ή όχι για την οποία κατηγορούνται ότι διέπραξαν. Για παράδειγμα, έστω ότι υπάρχουν δύο παίκτες (φυλακισμένοι), ο Α και ο Β. Ο παίκτης Α έχει δύο στρατηγικές (strategies) επιλογές, την ομολογία και την άρνηση, οι οποίες παρουσιάζονται ως την επιλογή μιας γραμμής που πραγματοποιεί ο παίκτης Α στην απεικονιζόμενη μήτρα-πίνακα αποφάσεων του πίνακα (pay-off matrix). Ο παίκτης Β έχει επίσης δυο πιθανές στρατηγικές, την ομολογία και την άρνηση, οι οποίες παρουσιάζονται ως την επιλογή μιας στήλης που πραγματοποιεί ο παίκτης Β στη μήτρα του πίνακα. Για κάθε συνδυασμό στρατηγικών, το αντίστοιχο κελί της μήτρας δείχνει τις ανταμοιβές (pay-offs) που λαμβάνει κάθε παίκτης (δηλ. την ποινή φυλάκισης σε έτη),

31 Το Δίλημμα του Φυλακισμένου (ΙΙ)

32 Το Δίλημμα του Φυλακισμένου (ΙΙΙ) Η βάση της ανάλυσης του παίγνιου αυτού βρίσκεται στο γεγονός της αντιπαραβολής της συμπεριφοράς των δύο φυλακισμένων, λόγω έλλειψης αμοιβαίας εμπιστοσύνης, αδυναμίας επικοινωνίας και συνεργασίας. Η κατάσταση ισορροπίας- ισορροπία κατά Nash- στο παίγνιο επέρχεται όταν και οι δύο παίκτες ακολουθούν τις κυρίαρχες στρατηγικές τους (dominant strategies), ανεξαρτήτως των μεταξύ των κινήσεων. Το παραπάνω παράδειγμα είναι εξαιρετικά χρήσιμο για την κατανόηση της ανταγωνιστικής συμπεριφοράς των τουριστικών ολιγοπωλίων. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι οικονομολόγοι συνειδητοποίησαν ότι υπάρχει τρόπος να παρακαμφθεί η λογική του διλλήματος του φυλακισμένου, αρκεί οι επιχειρήσεις να αναγνωρίσουν ότι η αλληλεπίδρασή τους είναι πιθανό να επαναληφθεί διαχρονικά, οπότε έχουμε ένα νέο υπόδειγμα που στηρίζεται σταεπαναλαμβανόμεναπαίγνια (repeated games).

33 Σύγκριση χαρακτηριστικών μεταξύ τέλειου ανταγωνισμού, μονοπωλιακού ανταγωνισμού και μονοπωλίου στην τουριστική αγορά

34 Προβλήματα εξάσκησης και απαντήσεις Πρόβλημα Η καμπύλη ζήτησης της αγοράς τριών ξενοδοχείων πολυτελείας δίνεται από τη σχέση Q D=4-2P. Το οριακό κόστος είναι ίσο με MC=1,5Q. Να βρείτε το επίπεδο ισορροπίας των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων όταν: (α) συμπεριφέρονται ως ολιγοπωλητές τύπου Betrand, (β) συμπεριφέρονται ως ολιγοπωλητές τύπου Cournot, (γ) μοιράζουν την αγορά, ώστε να επιτύχουν από κοινού το μονοπωλιακό κέρδος. Απάντηση (α). Κάθε ολιγοπωλητής τύπου Betrand θέτει την τιμή του, θεωρώντας ως δεδομένη την τιμή που έχουν θέσει οι άλλες επιχειρήσεις. Αυτό οδηγεί σε ισορροπία όταν P=MC (δηλ. όπως συμβαίνει στην περίπτωση του τέλειου ανταγωνισμού). Η αντίστροφη καμπύλη της ζήτησης είναι: Q D=4-2P=>2P=4-Q D =>P=2-0,5 Q D Συνεπώς: P=MC=>2-0,5 QD =1,5QD => QD =1 και το προϊόν θα πωλείται στην τιμή: P=2-0,5 Q D =2-0,5(1)=>P=1,5 β). Κάθε ολιγοπωλητής τύπου Cournot αποφασίζει για το επίπεδο της παραγωγής της επιχείρησης, θεωρώντας ως δεδομένη την ποσότητα της άλλης επιχείρησης. Όσο περισσότερες επιχειρήσεις υπάρχουν τόσο πιο κοντά προς τον τέλειο ανταγωνισμό έρχεται ο κλάδος. Συνεπώς, για πλήθος n επιχειρήσεων θα παράγεται συνολικά n/n-a της ποσότητας που θα παραγόταν σε καθεστώς τέλειου ανταγωνισμού. Έτσι, όταν έχουμε τρεις επιχειρήσεις θα παραχθούν συνολικά: n 3 Q Q D 1 0, 75 μονάδες προϊόντος n 1 4 Κάθε επιχείρηση θα προσφέρει 1 1 Q Q 1 0, 25 μονάδες προϊόντος D n 1 4 Η τιμή που θα πωληθεί το προϊόν θα είναι P=2-0,5(0,25)=1,875 χρηματικές μονάδες γ) Αν και οι τρεις επιχειρήσεις μοιράζουν την αγορά για να επιτύχουν μονοπωλιακό αποτέλεσμα, τότε θα παράγουν συνολικά ποσότητα, έτσι ώστε MR=MC. Δηλαδή, MR=MC=>2-Q=1,5Q=>Q=0,8 μονάδες. (Από την αντίστροφη καμπύλη ζήτησης P=2-0,5Q D λαμβάνουμε το MR, δηλ. ΜR=2-Q) Έτσι, κάθε επιχείρηση θα πουλά το 1/3 από τις 0,8 μονάδες, δηλ. 0,26 μονάδες Η τιμή που θα πωληθεί το προϊόν είναι: P=2-0,5(0,8)=1,6

35 Προβλήματα εξάσκησης και απαντήσεις Πρόβλημα Υποθέτουμε ότι υπάρχουν δέκα επιχειρήσεις που ανήκουν σε έναν καθαρά ολιγοπωλιακό τουριστικό κλάδο και σχηματίζουν ένα συγκεντρωτικό καρτέλ με συνολική συνάρτηση ζήτησης της τουριστικής αγοράς Q D =60-5P και με ΣMC=10 και όπου οι συντελεστές παραγωγής παραμένουν σταθερές. Ζητούνται τα ακόλουθα: (α).το άριστο επίπεδο παραγωγής και η τιμή για το καρτέλ. (β). Πόσα κέρδη θα έχει το καρτέλ, εάν το SAC κάθε επιχείρησης στο άριστο επίπεδο παραγωγής, είναι 6 ευρώ. Απάντηση (α). Από την εξίσωση Q D =60-5P έχουμε P=12-0,2Q και με δεδομένο ότι το MR=ΣMC, οπότε λαμβάνουμε 12-0,4Q=10=>Q=5. (Από την αντίστροφη καμπύλη ζήτησης P=12-0,2Q λαμβάνουμε το MR, δηλ. ΜR=12-0,4Q). Σε αυτή την ποσότητα (άριστο επίπεδο παραγωγής) το καρτέλ ορίζει τιμή αγοράς που είναι P=12-0,2(5)=11. Αυτή είναι η μονοπωλιακή λύση. (β). Εάν το SAC για να παράγει κάθε επιχείρηση 0,45 μονάδες (δηλ.q/p=5/11) είναι 6 χρηματικές μονάδες, τότε κάθε επιχείρηση θα έχει κέρδος 5,55 ανά μονάδα (δηλ. 6-0,45=5,55) και συνολικά 2,49 χρηματικές μονάδες (δηλ. 0,45x5,55). Το καρτέλ ως σύνολο θα έχει κέρδος 24,9 χρηματικές μονάδες (δηλ. 10 x 2,49). Στην περίπτωση αυτή το κέρδος είναι πιθανό να μοιραστεί σε ίσα μέρη στις δέκα επιχειρήσεις. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, τότε κυρίαρχο ρόλο έχει η διαπραγματευτική δύναμη κάθε επιχείρησης.

36 Προβλήματα εξάσκησης και απαντήσεις Πρόβλημα Υποθέτουμε ότι η επιχείρηση CARENT αποτελεί την κυρίαρχη επιχείρηση (price leader) στον τουριστικό κλάδο των ενοικιαζόμενων τουριστικών αυτοκινήτων, η οποία αντιμετωπίζει τη συνάρτηση τουριστικής ζήτησης Q D =100-7P, ενώ η αντίστοιχη συνάρτηση τουριστικής προσφοράς των μικρών επιχειρήσεων του κλάδου είναι Q S=20-2P και η συνάρτηση οριακού κόστους της επιχείρησης CARENT είναι MC=5QDCR. Ζητείται η ποσότητα παραγωγής και η τιμή πώλησης που εξασφαλίζουν τη μεγιστοποίηση του συνολικού κέρδους της κυρίαρχης επιχείρηση στην ολιγοπωλιακή τουριστική αγορά. Απάντηση Η καμπύλη ζήτησης Q DCR της κυρίαρχης επιχείρησης CARENT προκύπτει αφαιρέσουμε την Q D από την Q S. Άρα, έχουμε: Q DCR= Q D - Q S.= (100-7P) (20-2P)=80-5 P ή P=16-0,2Q DCR Τα συνολικά έσοδα θα είναι: 2 TR P Q DCR ( 16 0, 2 Q DCR ) Q DCR 16 Q DCR 0, 2 Q DCR Τα συνολικά έσοδα μεγιστοποιούνται όταν: dtr 0 αναγκαία συνθήκη dq 2 d TR 0 επαρκής συνθήκη 2 dq Άρα: dtr d ( 16 Q DCR 0, 2 Q DCR 0 dq dq DCR 2 ) 0 0, 4 2 d TR d ( 0, 4 Q DCR 16 ) 0, dq dq DCR Άρα τα συνολικά τουριστικά έσοδα γίνονται μέγιστα για ποσότητα Q=40 dtr d ( 16 Q DCR 0, 2 Q DCR ) Συνεπώς, το MR= 0, 4 Q DCR 16 dq DCR dq DCR Για την μεγιστοποίηση του συνολικού κέρδους (ΤΠ) πρέπει MR=MC, οπότε 16-0,2Q DCR==5QDCR=>Q DCR=3,076 Άρα, η ποσότητα παραγωγής που εξασφαλίζει μέγιστο κέρδος είναι Q DCR=3,076 Οπότε, η τιμή πώλησης της CARENT θα είναι P=16-0,2Q DCR=16-0,2(3,076)=15,38. Συνεπώς, η τιμή αυτή αποτελεί την ορθή τιμολόγηση που πρέπει η επιχείρηση να ακολουθήσει, ώστε να εξασφαλίσει την Q DCR 2 16 Q DCR 40

37 Προβλήματα εξάσκησης και απαντήσεις Πρόβλημα Δίνονται η καμπύλη τουριστικής ζήτησης ενός δυοπωλίου P=90-Q και το οριακό κόστος τουριστικής παραγωγής είναι μηδέν (MC 1 =MC 2 =0). Ζητούνται να ευρεθούν: (α) Η θέση ισορροπίας του δυοπωλίου κατά Cournot (β) Ποια θα ήταν η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας αν ο κλάδος ήταν μονοπωλιακός; Απάντηση α. Αν ο κλάδος ήταν τέλεια ανταγωνιστικός η ποσότητα ισορροπίας προκύπτει από το MR=P. Αφού MC=0, τότε Q =90 (αφού MR=P έχουμε 0=90-Q=> Q=90) Τα συνολικά έσοδα της πρώτης επιχείρησης είναι: TR 1=PQ 1=(90-Q)Q 1, ή TR 1={90-(Q 1+ Q 2) Q 1}=90Q 1-Q Q 1 Q 2, οπότε ΜR 1=dΤR 1/dQ 1==90-2Q 1-Q 2 Θέτουμε ΜR 1=MC 1=0 και λύνουμε ως προς Q 1, οπότε η καμπύλη αντίδρασης της πρώτης επιχείρησης είναι: Q 1=(90-Q 2)/2 (1) Ομοίως και για τη δεύτερη επιχείρηση βρίσκουμε: Q 2=(90- Q 1)/2 (2) Η λύση του συστήματος των εξισώσεων (1) και (2) μας δίνει Q 1= Q 2=30 Συνολικά θα παραχθεί ποσότητα 2/3Q=60 Αν θέσουμε Q=60 στην εξίσωση της τουριστικής ζήτησης βρίσκουμε ότι η τιμή στην οποία θα πωληθεί το τουριστικό προϊόν είναι P=30 Συνεπώς, το κέρδος της κάθε επιχείρησης είναι ίσο με τα συνολικά της κέρδη, δηλ. 30 x 30=900 χρηματικές μονάδες. β. Αν οι δύο επιχειρήσεις δημιουργήσουν καρτέλ τότε θα υπάρξει μονοπώλιο, οπότε έχουμε: