Έρ ε υνα ΟΙ ΑΓ Ι Ο ΓΡΑΦΗΜΕΝ Ο Ι ΝΑΟ Ι ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΤΟ Υ 190Υ ΑΙ ΩΝΑ. Ιερός ναός Ζωοδόχου (ΠΑ ΝΑΓΙ Ω Π ΟΥΛΑ) Π η γ ή ο. 2. Ιστορία.

Transcript

1 ΝΙΑΟ)'Σ ΤΑ Έρ ε υνα ΟΙ ΑΓ Ι Ο ΓΡΑΦΗΜΕΝ Ο Ι ΝΑΟ Ι ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΤΟ Υ 190Υ ΑΙ ΩΝΑ Ιερός ναός Ζωοδόχου Πηγής (ΠΑ ΝΑΓΙ Ω Π ΟΥΛΑ) Του Παύλου Κυριακίδη Πολιτικού Μηχανικού - Θεολόγου 1. Θέση Το Καθολ ικότη ς άλλοτε Ι ε ρά ς Γυναικ ε ία ς Μο ν11 ς Ζωοδόχου Πηγή ξ, τη ς επονο μαζό μενης " Πα ναγ ιωπούλας" βρίσκε ται ένα χι λιόμ ετ ρ ο ανατο λικά τη ς πόλεως Νάουσας και 150 μέτρα από το δρόμο Νάουσας - Κοπανού, σε επύτεδο (πατάρι) που κ είται 60 μέτρα χαμηλότερα από το επίπε δο της πόλης. Το όνομα " Παναγ ι ωπ ο ύ λα " δη λαδή μ ΙΚΡ 11 Παναγιά (μυφή ως προς το μ έγ ε θος του ναο ύ ) επικράτησε σ ε α ντ ι δ ια στολή μ ε τον ναό τη ς " Παναγ ία ς " που βρ ίσκ εται μέσα στην πόλη, αν κ αι ο ν α ό ς τιμ άται στ η μνήμη τη ς Ζω ο δ ό χου Π η γ ή ο. 2. Ιστορία Π ότ ε κ αι από ποιου ς κατασκ ευάσθ η κε ο ναό ς π ριν από τον "χαλα σ μό" τη ς Νάουσας αλλά κ αι παλαιότερα μας είναι άγνωστο. Άγνωστη παρα μέ νει κ αι η αρχ ΙΚ 11 του αρχ ιτε κτον ική μορφή. Ο ι πλ έον αρχαιότ ερ ες πλη ροφορίες που έχουμε γύ ρω από την ιστο ρία του ναού προέρχονται από τον Ευστάθιο Στουγ ιαννάκη και από το έργο του " Ιστορ ία τη ς πόλεως Ναούση ς", όπου αναφ έρε ι σχ ετικά : Η Π αναγι ωπ ο ύ λα " μ ε φόντο το π ραν έ ς του Δημοτικο ύ π άρκου 14

2 Έρευνα ΝΙΑΟΥΣΤΑ "Εις τη ν ανωτέρω φυσι κ ήν καλ λονή l! της πόλεως και τω ν περιχώρων πρ έπει να προστεθώσι και ο ι πολλοί ε υκ τ ήρ ιο ι οίκο ι, ήτοι μ ο ναστήρια κ αι εξωκλήσι α, οίτινες εγκατεσπαρμένοι τήδ ε κα κ είσε ε ντός τω ν πέρ ιξ δ α σω δ ώ ν μ ερών εκόσμουν αυnιν προ του Τη σιιμ ε ρ ο ν όμως των πλ είστων το ύτω ν ε ρε ίπια μόνονσώ ζο νται ε κ τός ολίγων ανακαινισθέ ντων κατά διαφόρους χρόνους. Τα ι ε ρά τα υτα καθιδρ ύματα ε ί ναι τα εξ ής:. J 1-" ~).:.;- ~ io!t 1). 12) Ζω οδ όχος Πηγή (ΠαναγιωΠΟlJλα JIVIJ κ α λουμέιιη), μ ΟIJαστήρ ιον κ ε ίμ ενον κάτωθεν του Β ό ρ εια κα ι δυτική όψ η του ναού Κιοσκ ιού α να κ αι νισθέν κατά το 1864." Ο ναός, σύμφωνα λοιπόν με τον Στουγ ιαννάκη, ανακαινίζεται το έτος Μας είναι άγνωστα όμως οποιαδήποτε άλλα στοιχεία που αφορούν στο μέγεθος της ανακαίνισης. Γεγονός αποτελεί πάντως πως η ανακαίν ιση αυτ11 αφορά την πρώτη αναστηλωτική προσπάθεια για την επαναλειτουργ ία του ναού. Τρ ιάντα ένα χρόνια αργότερα, το έτος 1895, πραγματοποιούνται και πάλι εργασίες ανακαίνισης υπό των επιτρόπων Δημητρίου Αρνή και Κωνσταντίνου Κακαλέ σύμφωνα με επιγοαφη που υπάρχει μέσα στο ναό '.., '," ΕΓΕΝΕΤΟ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΤΡΟ ΠΕΥΟΝΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥΑΡΝΙ ΚΑ Ι ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΚΑΛΕ ΕΤΕΙ 1895 Το έτος αυτό πιθανολογε ίται ότι κατασκευάσ θηκαν καιοι τοίχοι αντιστήριξης στη νότια τοιχο ποιία του ναού. ~. - v. ~~iγ"1t~~~ Η ανατολι κή όψ η του ναού μ ε τ/ν χαρακτη ριστυτή κόγχη του Ι ε ρού. Αγνωστο πότε ο ναός της Παναγ ιωπούλα ς χά ν ει τη ν αυτοτέλειά του και προσαρτάται στον ι ε ρό ναό του Αγίου Γ εωργ ίου. Ο ναός, έως και σήμερα, αποτελεί λατρευτικό πόλο έ λξ η ς, ιδιαίτερα κατά την πανήγυρη τη; εορτής της Ζωοδόχου Πηγήξ. Επίσης κάθε Παοασκευη πραγματοποιε ίται θεία λειτουργία από του ς ιερε ίς του Αγίου Γ ε ω ρ γ ίο υ, ενώ δεν λείπουν και οι "ιδιαί- 15

3 ΝΙΑ Ο}'Σ ΤΑ Ερευνα τερες" Θ ε ί ε ς Λειτουργίες που λαμβάνουν χώρα νο νται ο χώρος εισόδου στο ναό και ο χώρος γ ια καθ ' όλο το διάστημα του έτους. την πρόσβαση στον γυναικω νίτη. 3. Αρχ ιτ εκτ ον ική του Ναού Ο Ι ε ρ ό ς να ό ς Ζω οδ όχο υ Πη γή ς (Παναγ ιωπού λα), κτ ίσμα του υ αιώνα, αν ήκει στον τύπο τη ς τρίκ λιτη ς κ ε ραμοσκ επού ς βασι λική ; - ενός τύπου που είναι δ ιαδ ε δομ ένο ς στα χρόνια της του ρ κ οκ ρ ατ ίας σε πανελλή ν ια σχε δόν κλίμακα και ιδιαίτερα στο χώρο της Μακεδονίας. Η μορφ ή, ο τρόπος αλλά και τα υλικά δομ ή; όπως στη συν έχ ε ια θα δούμ ε, δ ίνουν την εντύπωση ενός λ ιτού εκκλησ ιαστικού μνημείου, που έχει υπο στ ε ί αρκετές, ατυχούς αοχιτεκτο νιεη; αισθ ητι ΚΙ1 ς, ε πε μ βάσε ις. Ο ναό ς είναι ορθογωνική; κάτοψ η; διαστά σεων Χ μέτρω ν. Ο ρι ζοντ ιογ ρ αφ ικά δια μορφώνεται σε δύο ιδιαίτερους χώρους: α) τον κυρ ίως ναό δ ιαστάσεων Χ 9.95 μέτρων, στο δυτικό τμ11 μα του οποίου πε ρ ιλαμβά - β) το Ι ε ρ ό β ήμα δια στάσεω ν 3.07 Χ 9.95 ( δ ε ν περιλαμβάνονται ο ι κόγχ ε ς του ι ε ρού ). Η περιμετρ υιή το ιχοπο ι ία το υ ναού (πωρολιθοδο μ η) είναι πάχου ς 0.75 μ. π ερ ίπου. Ε ίναι επιχρισμένη και βαμμένη με ασβεστόχρωμα δύο χρωματισμώ ν όπως φαίνεται και στ ις φωτογραφίες. Ο ν ότι ο ς το ίχο ς α ντ ι στηρίζεται μ ε ογκώ δεις για τη ν κλίμακα του ναού τοίχους αντιστηρ ι ξ ης ύψους 3.90 μέτρων κ αι διαστάσε ω ν βάσεως 1.70 Χ 1.55 μέτρων. Ο ναός στην ανατολική του όψ η έχει, όπως συνηθίζεται σε παρόμοια μ ν η μ ε ία της ίδιας εποχι1ς, μ ια προεξέχουσα κόγχη, η οποία εξωτερικά κοσμείται με πέντε τυφλά αβαθή αψ ιδωματα, που καλύπτουν ολόκληρο το ύψο; τη ς, από μια ζών η 80 εκατοστώ ν από το έδαφος μ έχ ρι το γείσο τη ς επ ιστέγασης, πο υ είνα ι κατα σκ ε υασμ ένη μ ε κ ε ραμ ίδι α. Ε ίν αι η εποχή π ο υ στο χώρο τη ς Μ ακεδον ία ς συνη θίζεται η διακό σμηση τη ς κόγχη ς μ ε τ έτο ια αψιδωματα, πο υ ο Γ ε νι κή άποψ η του ε σω τε ρ ικο ύ του να ού π ρο ; το τέμπλο του Ι ε ρο ύ 16

4 Ερ ε υνα αρ ιθμός το υ ς ποικ ίλλε ι από περ ιοχ ή σε περιοχ ή. Πάνω από τη δυτική και β όρ ει α ε ίσο δο του ναο ύ, υπάρχουν α βαθείς αγιογρ αφημ έν ε ς ε σοχές μ ε θέ ματα τον Αγιο Θ ε ο φάν η π ο λ ιο ύχ ο τη ς Νάο υ σας και το θαύμα τη ς Ζωοδ όχου Πηγή ; α ντ ίστοιχα. Και ο ι δ ύ ο α γιογραφίες προστατ εύ ο νται μ ε υαλοπ ίνακα. Η στέγη είναι δίρριχτη κε-... y,,~:~~l:\ ~ ρα μοσκε πής με μικρ ές ι, _,_._. _.... ~ J..&l τρ ιγ ων ικ έ ς αποτμ ήσει ς Το ξυ λόγλυ πτο τέμπ λο με τι ; ε ικόνες στην ανατολι κ ή και δυτική πλευρά, έτσι πάνω από την ανατολικ ή και δυτική όψ η, δε ν σχηματί ζεται τριγωνι κό αέτωμα αλλά ένα τραπ έζιο. Η σκε πή είναι κεοα μοσκεπ ητ. γωνική με απότμηση των τεσσάρων ακμών. Στη ν απόληξη τους οι κίονες φέρ ουν θαυμάσιο κιονό κρανο ενώ επιστρέφονται από επίσης ξύλινα τοξωτά επιστύλια. Η περιοχή μάλιστα υπεράνω Εσωτερικά, π έντε ζεύγη κι όνων χω ρ ίζουν το των ε π ιστυλίων είνα ι δ ιακοσμημένη με πρόσω ναό σε τρ ία κλίτη. Ο ι κ ίον ε ς του ναού, είναι πα από τον χώρο των προφητών και των Ευαγγε κατασκ ευασ μ ένοι απ ό ξύλο κασταν ι άς, τ ετρ α γων ικής δι ατομή ξ, πλε υ ράς 30 cm. Η δ ιατομή λιστών. Στον πρώτο κατά σειρά κίονα του βό ρειου κλίτους, είναι τοποθετημένος ο άμβωνας στη από το ύψος του ε νός μέτρου κα ι πάνω, για του ναού, στον δεύτερο κίονα του νοτίου κλίτους λόγους α ισθ ητική; δια μό ρφω ση ς, γίνεται εξα- το Δεσποτικό. Ο ναός διαθέ τει τον συ νη θ ισ μ ένο τύπο γυναικω ν ίτη σε δ εύτερο επίπεδο πάνω από την κύρ ια είσο '. δο. Μια ξύλινη κλίμακα στη βορε ιοδυτική πλευρά του ναού, οδηγεί στο χώ ρο του γυναικωνίτη, του οποίου το περίγραμμα εί ναι σχήματος Π. Ο οροφή του ναού απο τε λε ί ση μαντικό καλλιτεχ νικό δημιούργ ημα που 0- πωσδήποτε αναδεικνύει την ευσέβεια, αλλάκαιτην οικονομική δυνατότητα Το κ εντρικ ό υψηλό τμήμ α το υ τέμπ λο υ των πιστών. Εκτός από τις διακοσμητικές συνθέ- 17

5 Ερευνα ΝΙΑΟΥΣ ΤΑ σεις από ξύλινους πηχίσκους, περιλαμβάνει στο Τα πλαίσια των εικόνων ε ίναι βαμμένα με χρυσό κ έντρ ο τη ς, και εντός κύκλου, τη μοο φή του Πα χρώμα, ενώ άλλες επιφάνειες έχουν βαφεί με ντοκρ άτο ρ α Ιη σού Χριστού. Το δάπεδο του ναού μπλε και λευκό, δίνοντας μια απλή μεν, αλλά είναι ε π ιστρωμένο με κεραμικά πλακίδια που αισθ ητικά ό μορφη εντύπωση. Τέλος τα θωράκ ια φέρουν γεωμετρικά σχήματα. των βημοθύρων είναι διακοσμημ ένα με θαυμά 4. Το Τέμπλο, οι εικόνες και οι λοιπή εικονογράφηση του ναού σια μοτίβα και χρώματα. Στη ν κύρια ζώνη το υ ε ίναι τοποθετημ ένες έξη (6) εικόνες μεγάλων διαστάσεων, ίδ ιας π ε ρ ιόδ ου και τ εχνοτρ οπίας Το τ έμπλο του Ναού ε ίν αι απλό με ν, εντυπω σ ιακό δε στο ύψο; και απέρ ιπο, τοποθετημ ένο μπρ ο στά από τ ο πρ ώτο ζεύγ ο ς κι όνων του ναο ύ. Ανή κ ε ι στον τύπο με την τρ ι μ ε ρή καθ ' ύ ψο; διαίρεση. Ο θριγκός που παρ εμβάλλεται ανάμ ε σα στη δεύτερ η και την τρ ίτη ζώνη αυξάνει το ϋ ψο; του. Την κατώτερ η ζώνη καταλαμβάνουν τα θωράκια. Ο λο το τέμπλο έχ ε ι βαφ ε ί μ ε ελαιόχρω μα χρώματος λαδί, με "ν ερά" στον τύπο του ξύλου. Στο ίδιο χρώμα ε ίναι βαμμένα τα βημόθυρα, το δεσποτικό, τα προσκυνητάρια και ο άμβωνας. και π ιθανώς ι δίου αγιογράφου, μ ε έτο ς πρ ώτη ς αγιογράφησης το Τη ζώνη συ μπληρώνουν οι τρ ε ις εικόνες των β ημοθύρων δ ιαφορετικής τεχνοτροπίας και μεταγε νέ στερης κατασκευ ής. Π ιο αναλυτικά : "Ο ΙΣ ΧΣ" Ε ίναι η πρώτη από τα δ εξι ά τη ς Ω ρ α ίας Πύλη ς εικόνα του τ έ μπλου του ναού. Σημαντικό έργο της εποχ11ς του 1 90υ α ιώνα δημιούργ η μα του ιερ έως Αθ ανασίο υ από την Εδ ε σσα και Στε ρ γίου από την Κοζάνη. Στο κάτω αρ ιστερό τμήμα τη ς ε ικόνας δ ια β άζουμ ε : "+ δια χειρός Α θανασιόυ Ιερ έ ως προτόππ(απα): εκ βοδ ενοι(; και Στεργίου: εκ Κοζάνης 1860 Μα ίο υ 20" Ο έν θ ρονο ς Ιη σούς Χρ ιστός με το δεξί Του χέρ ι ευλογεί ενώ με το αρ ιστερό κρατά ανοικτό Ευαγ - Η ε ι κόνα του Χ ρ ιστο ύ και η υπογραφη του ζωγράφο υ

6 Ερ ευνα γέ λιο που αναγράφοντα ι τα εξ ιις : Ν/Λ ΟΥΣ ΤΛ Ε ίναι η πρώτη από τα αριστερά τη ς Ω ρ α ίας "ΕΓΩ Ε/ΜΙ / ΤΟ ΦΩΣ/ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Ο Α ΚΟΛ Ο ΥΘΩΝ / ΕΜΟΙ ΟΥ ΜΗ ΠΕΡ/ΠΑ ΤΗ / ΣΕ/ ΕΝ ΤΗ / ΣΚΟΤΙΑ Α ΛΑ ΕΞΕΙ ΤΟ / ΦΩΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ" Το θ έμ α συμπλη ρ ώνο υν ο ι δύο αρχάγγελοιπου παραστέκονται ευλαβικά δεξ ιά και αρ ιστερά του Χριστο ύ. Η ε ι κόνα διακοσμείται με επίχρυ σα καλύμματα που καλύπτουν το φωτοστέφανο και το δ ε ξί χέρι του Χ ριστο ύ. Πύλη ς ε ικόνα του τ έμπλου του ναού. Σημαντικό έργο τη ς ε ποχή; του 1 9 0υ αι ώνα και δημ ιού ργη μα π ιθανώς το υ ι ε ρ έω ς Αθανασίου από τη ν Ε δ ε σσα και Στ ε ργ ίο υ από την Κοζάνη των δη μ ιου ργ ών τη ς ε ικό νας το υ ΙΣ ΧΣ. Η Π αναγ ία μ ε ι λαρ ό και παραμυθητικό βλέ μμα κρατά τον μ ι κρό Χρ ιστό πο υ με το δεξί το υ χέρ ι ευλογεί ε νώ μ ε το αρ ιστερό κρ ατά ανο ικτό Ευ αγ γέλιο. Δ ε ξιά και αριστ ε ρ ά τη ς Π αναγ ίας π αρ ευ ρίσκο νται ευλα βικά οι δύο αρχάγγελο ι σ ε μια " Ο ΑΓΙ ΟΣ ΙΩΑΝ Ν Η Σ ο Πρόδρο μος " Είναι η δ ε ύτε ρη προ ς τα δεξ ιά ε ικόνα του τ έ μπλο υ. Ο Αγιος μ ε το δ ε ξί του χέ ρι ε υλογεί, ε νώ στάση ετοιμότητας να υπακούσου ν στο θέλη μα του θ ε ού. Χαρακτη ριστ ικό ς είναι ο θρόνος της Π αν αγίας, μοναδικό ς στο είδος του, αφού τα με το αριστ ερό το υ κρ ατά "επί π ϊνωω ; την κ ε φα λή ν του ". Μ ε το αρ ι στερό του χ έ ρι επϊση; κ ρ ατά ανοιγμ ένο ε ι λητάρ ιο μ ε τα εξ Ι1ς : "ΜΕ ΤΑΝΟΕΙΤΕ ΗΓΓΙΚΕ ΓΑΡ Η ΒΑΣΙΛΕ/Α ΤΩΝ ΟΥΡΑ ΝΩΝ ' Π ρ ό κ ε ιται γ ια ένα επιζωγραφη μένο έργο χω ρίς ι δ ια ίτ ε ρ α καλλιτεχνικά στοιχεία. Αγνωστο ς παραμ έν ει ο δημ ιου ργ ός το υ καθ ώ ς κ αι ο χρόνος καταοε ε υή; τη ς ε πιζωγράφησης του. Από μια ό μως αχνή σημ είωση πο υ π αρατη ρήσαμ ε, διαπ ι στώσαμ ε πως η αρχικι1 ε ικόνα ή ταν έ ργ ο του 188(;). Τη σημ είωση αυτ11 σεβ άστηκ ε πολύ ορ θά ο καλλιτέχνη ς τη ς επ ιζωγράφηση ς. "ΤΑ ΕΙΣΟ ΔΙΑ ΤΗΣ Θ ΕΟΤΟΚΟΥ" Η ε πό με νη ε ικό να το υ τέμπλο υ είναι αφ ιερω μένη στο γεγονό ς τη ς εισόδου τη ς μικρι1 ς Πανα γίας στο ναό του Σολομ ώντο ς. Η Αγ ία Αννα κα ι ο Ι ω ακ ε ίμ προσφ έρουν τη ~ίικρ11 το υς κόρη στο ναό παραδ ίδοντας τη στον ιε ρ έα. Την παράστα ση συ μπληρώνουν το πλή θο ς του κ όσμου πο υ παρακολουθεί ε νώ στο β άθο ς δι ακρ ίνονται κτί ρ ια από τον ναό. Για το έργο δ εν γνωρίζου με άλλα στο ιχεία. Πι θ ανολογού μ ε όμω ς ότι μπο ρε ί ν α ε ίναι έ ργ ο του ι ερ έ ω ς Αθανασίο υ που αγ ιο γ ράφη σε και την ε ικόνα του Χριστού. Τα καλύμ ματα των φωτοστέφανων τη ς Αγ ίας Αννας και τη ς μικρ Ι1ς Π αναγ ίας είναι επίχρυσα. ' Ή ΕΝΘ Ρ ΟΝ ΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑ" Ο Ευαγγε λι σμόξ. ε ικόνα μ ε διπικ ές επ ιδ ράσε ις 19

7 Ερ ευνα ΝΙΑ ΟΥΣ ΤΑ διακοσμητικά κυκλικά μοτί βα έχουνσανθ έματουςπρό σωπα από τη ν Παλαιά Δια θ ή πη.πουαναπαρ ιοτούν τη ν Π αναγ ία εκ της "ρίζης Ιε σαί". Τα καλύμματα των φω τοστ έφανων καθώς και των δεξιώνχεριώντης Π αναγ ίας και του Χριστού είναι επί χρυσα. "Ο -- ΕΥΑΓΓΕ ΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ" Είναι η επόμεν η του τέ μ πλου με θέμα τη ς τον Ευαγ γελ ισμό της Θ ε οτόκο υ. Χα Ζωγραφισμ ένο ε π ι στύ λι ο (χωρίς ε π ι ζωγ ραφη σ ε υ ; ε υτυχω τ) οακτηοιστικη εικόναπου φέ επιδράσεις της δυτικι1ς ρίξει πως η αρχική ονομασία του ναού ήταν προς τέχνης και θεολογίας. Τό σον ο κρίνος που πρ ο τ ι μή του Ευ αγγ ε λισμού τη ς Θ ε οτόκ ου. Κάτι που σφέρε ι ο αρχάγγελος Γα β ΡΙΙ1 λ, όσον και τα κτ ί δεν τεκμηριών εται από τις έως σή μ ε ρα γνω στές ρ ια που συμπληρώνου ν τη σκη νή του Ευ αγγ ελι πη γ ές. Π αρ ό μο ιο πρόβλημα διαπιστώσαμε και σ μού, είναι καθαρά δυτικ Ι1ς προελεύ σεως. Άλλα στο ν αό της Παναγίας. ρει αρκετά στοιχεία - στο ιχεία δεν αναφέρονται. Το έργο, ως προ ς τη θέση του στο τέμπλο, δημιουργεί πρόβλημα ως 'Ή ΣΥΝΑ Ξ Ι Σ ΤΩΝ ΑΡΧΑΓΓΕΛ Ω " προς τη ν ονομασία του ναού. Στη θέση αυτή Ε ίναι η επόμ ενη και τελ ευταία εικόνα του τέμ έπρε πε ν α βρ ισκόταν η ε ικόνα της Ζωοδ όχου πλου μ ε θ έμα της τη σύναξη των Λρχαγγ έλων. Το Π η γι1 ς. Λντ' αυτού όμως η εικόνα τη ς Ζω ο δ όχου θέ μα αυτό όπω ς είδαμε είναι προσφ ιλές στο Π η γή ς βρίσκεται στο δεξιό προσκυ νητάριο που χώρο τη ς Νάουσας, αφού ο πολιούχος τη ς πόλης, πλαισιώνε ι το τέμπλο. Κανείς μπορεί να υποστη - ο Λγ ιο ς Θ ε οφάνης, υπή ρξ ε γ ια ένα διάστημα ηγούμ ενος τη ς Ι ε ρ άς Μ ο νι1ς Δοχ ει αρ ίου στο Αγιο Ό ρο ς, όπου η μονή ετιμά το και τιμάται έως σημε ραστη μνήμη των Ταξιαρ χών. Πρόκ ειται γ ια έργο του 1 9 0υ αιώνα χω ρίς να φέρει άλλα πλη ροφορια κά στο ιχεία. Η επόμενη ζώνη του τέμ πλου περιλαμβάνει εικό νες μικρού μεγέθους, μ ε θέματα από τη ζωή και τα θαύ ματα τη ς Παναγ ίας ί διας τεχνοτροπ ίας με τις μεγάλες που αναφέραμε. Io"ιr -~ - =- ~,.. ""'~ Λ επτομ έ ρ εια οροφή ς μ ε τον Παντοκράτορα 20 Στη θεση το υ κεντρικού

8 ΝΙΑ ΟΥΣΤΑ κλίτους το τέμπλο γίνεται ακόμη ψ ηλότερο με την προσθήκη τ έταρτη ς ζών ης, η οποία επιστέφεται με τα "λυπηρά" κατά δυτικ11 επίδραση, που αποτελεί όμως συ ν έχεια παλαιοτέ ρων Βυζαντινών έργων. σ σταυρό ς έχε ι ίσες κεραίες μ ε τ ρ ίλοβ α άκρα και στη βάση του έ να ζεύγος δρα κόντων, που στηρίζουν τις ε ικό νες τη ς Π αναγία ς κ αι το υ Αγ ίο υ Ι ω άννου. Η όλη σύνθεση ε δράζ εται επί τριγωνι Κ11 ς βάσεως η οποία δ ιακοσ μείται από αγ ιο γραφημέν η μοοφή αγγέλου κ αι άλλα δια κοσμη τικά ξυλόγλυπτα στοιχεία. Ετσι ακρ ιβώς επιστέφεται το τ έμπλο μ ε μ ικρότερα ό μως τρ ίγωνα και χωρ ίς καμία σύνθεση επί αυτών, στο βόρειο και νότιο κλ ίτο ς. ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΑΡΙΑ σ ναό ς διαθ έτ ε ι συνολικά τ έσσ ερα ξυλό γλυπτα π ρ ο σκ υνητά ρι α. Τα δύο από αυτά βρ ίσκονται στα άκρα του τέμπλου ενώ τα άλλα δύο στην είσοδο του κυρ ίω ς ναού μπρο στά από τις δυο πρώτ ε ς κολόνες που δ ιαμορ φώνουν τα κλίτη του ναού. Αναφ έρου μ ε σχε τικά : ΙΌ ΑΓΙΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ" Τ ο π ρ ώτο απ ό τα αρ ι στερά τ ου τ έμπ λο υ προσκυνητάρι του ναού έχει ως θέμα του τον Αγιο Ευστάθ ιο. Πρόκ ειται γ ια τον πρώην ε ι δω λο λάτρ η στρατη γ ό Π λακ ίδα κα ι ύ στερα από τη θαυ μαστή πρόσκλη ση που του έγινε από τον ίδιο τον Χριστό, βαπτίστηκε αλλά και μαρτύρη σ ε αυτός και η ο ικογένειά του για τον Χριστό. σ Αγ ιος παριστάν εται έφ ιππος τη στιγμή που ετο ιμ άζετα ι με το δ ό ρυ του να κτυπήσει το ελάφι ανάμεσα από τα κ έρατα του οπο ίου είχε εμφανιστεί ο σταυρός. Στα δύο κατακόρυφα άκρα της ε ικόνας έχουν ιστορηθεί δ έκα σκηνές απότη ζω 11 κα ι το μαρτύριο του Αγίου, ενώ στο άνω μέρος της εικό νας, ε ντός κύκλο υ, παρίσταται χορός Αγίων π ου έχο υ ν στο κέ ντρο του ς τον Χριστό. Για το έργο αυτό δεν έχου με άλλα στοιχ εία. Επάργυρο είναι μ όν ο το κάλυ μ μα το υ δόρατος του Αγ ίου. 'Ή ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ " Ο "κολοβω μ ένο ; " ά μ β ωνα; κρ ε μασμ ένο ς στην χαρακτηριστική οκταγων ική ξύλινη κολώνα. Το δ εύτε ρο προσκυνητάρι στο δ εξιό μέρο ς του τέμπλου έχε ι ως θέμα του το θαύμα τη ς Ζωοδ ό χου Πηγή ς. Οπω τ; κα ι προηγου μένως σημ ειώναμε, η ε ικόνα αυτ11 θα έπρεπε να βρισκόταν δίπλα από τη ν Παναγ ία αφού ο ναός τι μ άτ αι στο θαύ μα της Ζωοδόχου Πηγ11 ς. Αγνωστοι παραμένουν πάντως οι λόγοι αυτής της μετάθε σης. Στο κάτω και δεξ ιά μ έρο ς τη ς εικόνας διαβάζου με: ΔΙΑ ΕΠΙΤΡΟΠ ΜΠΟΥΖΜΗ Χ ΖΗΣΗ: ΙΩ ΙΌ ΑΓΙΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ " Είναι το πρώτο από τα αριστερά προσκυνητάρ ι κο ντά στη ν είσοδο του Ναού Αποτ ε λ ε ί έργο τη ς 21

9 Ερε υνα ΝΙΑ ΟΥΣ ΤΑ ι δίας εποχ11ς μ ε στοιχ ε ία δυτικ11 ς τεχνοτροπ ίας Ο λόκλη ρη η επ ιφάνε ια του Ναού είναι χωρι χω ρίς ιδια ίτε ρο αισθητικό αποτέλε σμα. Το κ έν σμέν η σε δύο ζώνες. Η πρώτη από πάνω προς τα τρο της ε ι κό νας καταλαμβ άν ει ολόσωμη τη μο ρ κάτω περ ιλα μβάνε ι θέματα από τη ζωή του Κυ φ11 του Αγίου που με το δεξί του χέ ρι ευλογ ε ί, ενώ ρίου (βόρε ια και νότια ε σωτερ ικ ή επ ιφάνε ια ) με το αρ ιστερό του κρ ατά κλ ειστό Ευ αγγ έλιο. καθώς και παραστάσε ις από την Π αλαιά Διαθή Στις άκρες της η ε ικόνα πλαισιώνεται από δ έκα κη ( δυτικ1υ. Εν ώ η δ εύτερη περιλαμβάν ει μορ παραστάσεις που αναφέροντα ι σε γεγονότα από φές αγ ίων. Ολε ς φέ ρουν το όνομα του δωρητή τη ζω ή του Αγίου. Άλλα στοιχεία δεν αναφέρο καθώς και την ημ ερομην ία ε π ιζωγ ράφη σης του ντα ι. έργου. Αγ ιογ ραφημ ένο ε ίναι ε π ίση ς το ι ερό β11 μα, οι τοξοστοιχίε ς και η ορο φή. ''ΟΙ ΑΓΙ Ο Ι ΠΑΝΤΕΣ" Είναι το πρώτο δεξ ιά προσκυν ητάριο κοντά στην είσοδο του ναού, που παριστά τη σύναξη όλων τω ν Αγίων. Την κεντρ ΙΚ11 θέση στη ν εικόνα κατ έχει η μ ο ρ φή του Χριστού που πλαισιών εται από την Παν αγ ία και τον Αγιο Ι ωάννη τον 5. Ιστορικοκ ατ ασκ ευ α στική Η ύπαρξη του ν αο ύ πιθ ανολογούμ ε ότι π έρασε. απο τέσσε ρ ις φάσε ις. Η πρ ώτη αφορά την ύπα ρ ξή του πριν από τον Απρ ίλιο του Π ρ ό δρ ο μο. Δεξ ιά και αρ ι στερά του ς δια τάσσονται ο ι Αγ ιο ι Από στολοι. Πάν ω από αυτούς οι Αγγελ ικές δυνάμεις, ενώ κάτω σε δύο σε ιρές ο ι Αγ ιο ι άν δρ ες και γυναίκες τη ς εκκλησίας μας π ρ ωτοστατούντων των Αγίων Κωνσταντίνου κα ι Ελένη ς και ο ι Αγιοι της παλαιάς Δια θή πη ξ. Στο κάτω μέρος τη ς ε ικόνας δια β άζο υμ ε : "Μνιjσθητι κύρ ιε του Δούλου σου Αδάμου, συν της συμβ: και τω ν τέκ νων αυ τού εις μ νημ όσυνον αιώνιον, 1863 ΑυγΟ15στου 10. Κ δι ά χειρός Αναστασίου Ναουσ", ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ Ο Ι. Ζωοδ όχου Πη γ11 ς είναι ο δ εύτ ε ρο ς (μετά τον ναό το υ Αγ ίου Γ ε ω ργ ίου ) ναός τη ς Νάσυσας πο υ φέρει σε όλες του σχε δόν τις επ ιφάνειες αγιογραφίες, που είναι δυ στυχώς επιζωγραφημένες. Άγνω στος πα ραμένει ο χρόνος τη ς πρώτης αγ ιογράφη σης του ναού καθώς και ο 11 ο ι δημιουργ ο ί του ς. Τα πλέον πρόσφατα στοιχεία σχετικά με τη ν αγιογράφη ση του ναού αναφέρουν ω ς χρόνο "ανανέωσης" των αγιογραφιών το έτο ς 1993 από τον ντόπιο αγιογράφο τη ς πόλης κ. Χασιού ρ α. Αξίζε ι πάντως η Αρ χαιολογική Υπη ρ ε σία να προ βεί σε δι ε ρ ευ νη τικ ές τουλάχιστον απο καλύψε ις τη ς αρ ΧΙΚΙ1ς μοο φη ; των τοιχογραφ ιών. 22 ανάλυση. Ο Δ ε σποτικ ός Θ ρόνο ς 1822, δηλαδή

10 Ερευνα Γ ενική άποψ η του ε σω τε ρ ι κ ο ύ του ναο ύ π ρος την κ εντρική ε ίσοδο πριν την καταστρο φή τη ς πόλη ς. Η δ εύτ ε ρη αφο ρά το δι άστημα από το 1822 έως και το 1864, έτος τη ς πρ ώτη ς ανακα ίνιση ς, η τρ ίτη από το 1864 έως το 1895, έτος τη ς δεύτερ ης ανακαίνισης, και η τέταρτη από το 1895 έως και σήμερα. Στοιχ ε ία γ ια το πως ήταν ο ναός μέχρι τον χαλασμό τη ς Ν άου σας δεν διαθέτουμε. Ο ναός σύ μφωνα μ ε τις προαν αφ ε ρ θ ε ίσε ς περιγραφές που αφορ ού ν τον χαλασμό της πόλης, ασφαλώς και καταστρ άφηκ ε. Άγνωστο όμως είναι το μέ γεθος των καταστρ ο φών. Εικάζουμε όμως ότι θα ήταν ση μαντικές. Ετσι ακολουθεί η δε ύτερη φά ση τη ς ζωllς του κτιρίου, που το βρίσκουμε εγκα ταλειμμένο για 38 περίπου χρόνια, ως το 1864 δηλαδή, οπότε ξεκίνησε και η τρίτη φάση της ζωι1ς του μνημείου. Πιθανολογο ύ μ ε πως οι τεχνί τες που ανέλα βαν το έργο τη ς ανακαίνισης στα 1864, θ α β ρήκαν μπρ οστά του ς ένα χορταριασμέ νο ασκε πές κτίριο χωρίς κουφώματα και άλλα σημαντικά μορφολογικά στο ιχεία. Ετσι η νέα μορφή που απέδωσαν στο ναό δεν είναι σίγουρο πως αποτελεί επανάληψ η της αρχικι1ς. Στο συμπέρασμα αυτό συνηγορούν : -Η μορφή της κόγχης - Τα εσωτερ ικά δομικά στοιχεία του ναού. Αγνωστος επίσης παραμένει ο χρόνος κατα σεευή; των τοίχων αντιστήριξης στη νότια πλευ ρά του ναού. Αν ο ναός με τον χαλασμό είχε πράγματι καταστραφεί ολοσχερώς, υπόθεση που δεν έχε ι πολλές πιθανότητες, αφού ο χώρος του κατά τη δ ιάρκε ια τη ς πο λιο ρκ ίας χρησιμοποιή θηκε ως στρατηγείο του τούρκου διοικητή Λου μπούτ και εφρουρείτο ασφαλώς, δεν θα υπήρχε λόγος υποστήριξη; της νότιας τοιχοποιίας, αφού θα κατασκευάζονταν νέα. Π ρό κ ε ιτα ι επομένως γ ια μεταγενέστερη του έτους 1864 εργασία υπο στι1ριξης του κτιρίου. Π ρ άγ ματ ι σύμφωνα και με την άποψη του κ. Μπάιτση, οι τοίχοι αντιστηοι ξης κατασκευάσθ ηκαν στην αρχή της τέταρτης φάσης τη ς ζωής του κτιρίου, δ ηλαδή το Μεταγενέστερες είναι και όλες οι άλλες εξωτερι κές επεμβάσεις που αφορούν τη χρωματική από δοση του κτιρίου. Από τότε μέχρι σήμερα δεν πραγματοποιήθηκαν άλλες σημαντικές επεμβά σεις, πλην των αναγκαίων ε ργασιών συντήοη ση ς. 23