ξύζκηζεο ησλ βξεθώλ θαη ησλ κεηέξσλ θαηά ην παξάδεηγκα ηνπ «Αλέθθξαζηνπ Πξνζώπνπ»: Ο ξόινο ηεο δπαδηθήο ζπλεξγαζίαο θαη ηνπ θύινπ ηνπ βξέθνπο».

Transcript

1 ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΔΞΔΛΙΚΣΙΚΗ & ΥΟΛΙΚΗ ΦΤΥΟΛΟΓΙΑ» ΣΜΗΜΑ ΦΤΥΟΛΟΓΙΑ Μεηαπηοπζαηή δζπθςιαηζηή ενβαζία: «Οη αληηδξάζεηο θαη ε ηθαλόηεηα ζπλαηζζεκαηηθήο ξύζκηζεο ησλ βξεθώλ θαη ησλ κεηέξσλ θαηά ην παξάδεηγκα ηνπ «Αλέθθξαζηνπ Πξνζώπνπ»: Ο ξόινο ηεο δπαδηθήο ζπλεξγαζίαο θαη ηνπ θύινπ ηνπ βξέθνπο». Δπζιέθεζα: Κανέθα Υνζζηίκα Δπμπηεία: ηα. Παπαθδβμφνα Θεζζαθμκίηδ 2009

2 Σε βξίσθω Επηβηώλεηο απ ό,τη σνπ θάλω, θαζώο υτάλω λα σε αλαγλωξίσω σαλ όρη- Εγώ Σε ρξεσηκνπνηώ Σε μερλώ Αιιά εσύ κε ζπκάσαη Σπλερίδω λα σε μερλώ Σε ράλω Είκαη ιππεκέλνο. (D.W. Winnicott, 1968) 2

3 Πεξηερόκελα Πενίθδρδ 5 1.Δζζαβςβή H ροπακαθοηζηή ζοιαμθή ηαηά ηδκ πνχζιδ ακάπηολδ Μεθέηδ ηςκ πνχζιςκ ζπέζεςκ ηαζ αθθδθεπζδνάζεςκ Γμιή ηαζ ακάθοζδ ηςκ αθθδθεπζδνάζεςκ ιδηέναξ- ανέθμοξ Ο δοαδζηυξ ζοβπνμκζζιυξ: Δκκμζμθμβζηή απμζαθήκζζδ ηαζ θεζημονβία Θεςνία ηςκ ζοζηδιάηςκ βζα ηδκ νφειζζδ ηςκ αθθδθεπζδνάζεςκ Η ζοιαμθή ηδξ δοάδαξ ιδηέναξ- ανέθμοξ ζηδκ ζοκαζζεδιαηζηή νφειζζδ Γζαηάναλδ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ: Η θοζζηή ή ζοκαζζεδιαηζηή απμοζίαξ ηδξ ιδηέναξ Σμ πεζναιαηζηυ πανάδεζβια ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο» Δθανιμβέξ ηαζ εονήιαηα ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο» Αημιζηέξ δζαθμνέξ ζηζξ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ζημ πανάδεζβια Ο ζηυπμξ ηαζ μζ οπμεέζεζξ ηδξ πανμφζαξ ιεθέηδξ Μέεμδμξ Γείβια Δνβαθεία Γζαδζηαζία Βζκηεμζηυπδζδ φζηδια ηςδζημπμίδζδ ηςκ δεδμιέκςκ Κςδζημπμίδζδ ηςκ ζοιπενζθμνχκ ηςκ ανεθχκ Κςδζημπμίδζδ ηςκ ζοιπενζθμνχκ ηςκ ιδηένςκ Γοαδζηή ζοκενβαζία Αλζμπζζηία 61 3

4 4. ηαηζζηζηή ακάθοζδ ηαζ πανμοζίαζδ απμηεθεζιάηςκ ογήηδζδ Μεεμδμθμβζηά γδηήιαηα Βζαθζμβναθία Πανάνηδια οβηαηάεεζδ βζα ζοιιεημπή ζηδκ ένεοκα Δνςηδιαημθυβζμ δδιμβναθζηχκ ηαζ θμζπχκ ζημζπείςκ Πανάδεζβια ζοιπθδνςιέκςκ θφθθςκ ηςδζημπμίδζδξ 124 4

5 Πεξίιεςε Η άπμρδ υηζ μζ αθθδθεπζδνάζεζξ ιδηέναξ- ανέθμοξ απμηεθμφκ έκα ζδιακηζηυ πθαίζζμ βζα ηδκ πνχζιδ ακάπηολδ ηςκ ανεθχκ είκαζ ηονίανπδ ζηδκ αζαθζμβναθία. ηυπμξ ηδξ πανμφζαξ ιεθέηδξ ήηακ δ δζενεφκδζδ ημο δοαδζημφ ζοβπνμκζζιμφ ηαζ ημο ηαζνζάζιαημξ ημο ζοκαζζεήιαημξ ζε γεφβδ ιδηένςκανεθχκ. Δπίζδξ, πνδζζιμπμζήεδηε δ ιέεμδμξ ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο», πνμηεζιέκμο κα ελεηαζημφκ μζ απμηνίζεζξ ηαζ μζ ζηακυηδηεξ ζοκαζζεδιαηζηήξ νφειζζδξ ηςκ ανεθχκ ηαζ ηςκ ιδηένςκ, ηαεχξ ηαζ μζ αημιζηέξ δζαθμνέξ ζηζξ ζοιπενζθμνέξ ημο γεφβμοξ, θυβς ημο ααειμφ ζοκενβαζίαξ ηαζ ημο θφθμο ηςκ ανεθχκ, ζημ ζοβηεηνζιέκμ πεζναιαηζηυ πθαίζζμ. Η ιέεμδμξ ηδξ ιζηνμακάθοζδξ εθανιυζηδηε ζε αθθδθεπζδνάζεζξ μζ μπμίεξ είπακ ηαηαβναθεί ιε αζκηεμηάιενα, ζημκ θοζζηυ πχνμ ημο ανέθμοξ. Σα απμηεθέζιαηα έδεζλακ υηζ ημ παζπκίδζ ηςκ ανεθχκ ιε ηζξ ιδηένεξ ημοξ παναηηδνίγμκηακ απυ ιέζα επίπεδα ζοβπνμκζζιμφ, εκχ ηα γεφβδ ανίζημκηακ ζε ηαζνζαζιέκεξ ζοκαζζεδιαηζηά ηαηαζηάζεζξ πενίπμο ημ ιζζυ πνυκμ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ. Δπίζδξ, ηα ανέθδ ζηδ ζοκεήηδ «Ακέηθναζημ Πνυζςπμ» ειθάκζζακ ιεζςιέκμ εεηζηυ ζοκαίζεδια, αθέιια ιαηνζά, ανκδηζηά ζήιαηα, αολδιέκδ ηζκδηζηυηδηα ηαζ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ. Γεκ πανμοζζάζηδηε ιεηαθμνά ημο ανκδηζημφ ζοκαζζεήιαημξ ζηδκ θάζδ ηδξ επακαζφκδεζδξ, ςζηυζμ ηα πμζμζηά δεκ επέζηνερακ ζε αοηά ηδξ αάζδξ. Οζ ιδηένεξ ειθάκζζακ εεηζηυ έςξ πμθφ εεηζηυ ζοκαίζεδια ζε υθεξ ηζξ θάζεζξ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ, εκχ δεκ δζαθμνμπμζήεδηακ μζ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ πμο πνδζζιμπμίδζακ ηαηά ηζξ δομ θάζεζξ ημο παζπκζδζμφ. Ο ααειυξ δοαδζημφ ζοβπνμκζζιμφ δεκ επδνέαζε ηζξ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ζημ παβςιέκμ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ, ςζηυζμ ηα ανέθδ ηςκ θζβυηενμ ζοβπνμκζζιέκςκ δοάδςκ έηεζκακ κα ειθακίγμοκ πενζζζυηενεξ ακηζδνάζεζξ ζηνεξ ηαηά ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ ημοξ ηαζ ζοιπενζθμνέξ απμθοβήξ, υηακ αοηή επέζηνεθε ζηδκ αθθδθεπίδναζδ. Σέθμξ, δεκ παναηδνήεδηακ δζαθμνέξ ιεηαλφ ηςκ δομ θφθςκ ζημ ααειυ ζοβπνμκζζιμφ ηαζ ζηζξ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ, ακηίεεηα ςξ πνμξ ημ ζοκαίζεδια, ηα ημνίηζζα επζδείηκοακ πενζζζυηενεξ θοζζηέξ ακηζδνάζεζξ ηαηά ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ, εκχ ηα αβυνζα πνεζάγμκηακ πενζζζυηενμ ηδκ ζηήνζλδ ηαζ ημ άββζβια ηςκ ιδηένςκ βζα ζοκαζζεδιαηζηή νφειζζδ. Σα απμηεθέζιαηα ζογδηζμφκηαζ ηαζ ζοβηνίκμκηαζ ιε ηοπζηά εονήιαηα ιεθεηχκ ζημ πανάδεζβια ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο». 5

6 1. ΔΗΑΓΧΓΖ Σα ηεθεοηαία είημζζ πνυκζα, μζ ιεθέηεξ ζηνάθδηακ πενζζζυηενμ ζηζξ εκενβδηζηέξ ζπέζεζξ ακάιεζα ζηα ανέθδ ηαζ ηζξ ιδηένεξ ηαζ πμθφ θζβυηενμ ζηδκ ζοιπενζθμνά ημο ηαεέκα λεπςνζζηά. Η θνάζδ ημο Winnicott «έλα κσξό δελ ππάξρεη κόλν ηνπ, είλαη νπζηαζηηθά κέξνο κηαο ζρέζεο», εκκμχκηαξ υηζ δεκ ιπμνμφιε κα ημ απμιμκχζμοιε απυ ηζξ ιδηνζηέξ θνμκηίδεξ, ζοιπθδνχκεηαζ απυ ημκ Soulè «θαη κηα κεηέξα δελ ππάξρεη κόλε ηεο» (αηεθθανυπμοθμξ, 2001, ζεθ. 342). Σμ ανέθμξ ηαζ ημ πνυζςπμ θνμκηίδαξ απμηεθμφκ ιζα δοάδα, υπμο μζ αθθδθεπζδνάζεζξ ιπμνμφκ κα εζδςεμφκ ςξ έκα ιμκηέθμ αιμζααίαξ νφειζζδξ, ηαηά ημ μπμίμ ηαζ ηα δφμ ιέθδ ζοιαάθθμοκ ζηζξ αθθδθεπζδνάζεζξ πμο δζαιείαμκηαζ ζηζβιή πνμξ ζηζβιή, ίζςξ υπζ ζζυπμζα ή ζοιιεηνζηά (Βeebe et al., 1992, 2002). Γζα πανάδεζβια, ημ ηάεε ιέθμξ ηδξ δοάδαξ επζδνά ηαζ δζαιμνθχκεζ ημ άθθμ, αθθά ηαοηυπνμκα, δέπεηαζ ηδκ επίδναζδ ηαζ δζαιμνθχκεηαζ απυ ημκ επζημζκςκμφκηα ζφκηνμθμ. Με άθθα θυβζα, δζαηδνείηαζ ιζα ακάικδζδ ή ιζα πνμζδμηία ημο άθθμο, δ μπμία ηαεμνίγεζ ηζξ ακηζδνάζεζξ ημο ηαεεκυξ. Σα αημιζηά παναηηδνζζηζηά ηςκ ανεθχκ επδνεάγμοκ ημοξ βμκείξ, ηςκ μπμίςκ δ ζζημνία ή μζ θακηαζζχζεζξ ηαεμνίγμοκ ηζξ απμηνίζεζξ ημοξ ηαζ ηδκ ζηακυηδηά ημοξ κα δζαιμνθςεμφκ απυ ημ ανέθμξ (Brazelton& Cramer, 2009). Οοζζχδεζξ πηοπέξ ηδξ αιμζααίαξ νφειζζδξ ηςκ ζοκαζζεδιάηςκ ηαηά ηδκ αθθδθεπίδναζδ ηςκ ανεθχκ ιε ηζξ ιδηένεξ ημοξ εεςνμφκηαζ μζ δζαδζηαζίεξ ημο ζοβπνμκζζιμφ ηαζ ημο ζοβηζκδζζαημφ ηαζνζάζιαημξ. Μέζς ηςκ ζοβπνμκζζιέκςκ αθθδθεπζδνάζεςκ, μζ βμκείξ εζζάβμοκ ηα ανέθδ ζημκ ημζκςκζηυ ηυζιμ, ακαβκςνίγμοκ ηδκ αημιζηυηδηά ημοξ, ηα δζδάζημοκ ημοξ ηακυκεξ ημο ημζκςκζημφ δζαθυβμο ηαζ ζοκ- νοειίγμοκ ηδκ δζέβενζδ ηαζ ηδκ πνμζμπή ηςκ ανεθχκ (Cohn & Tronick, 1988 Feldman, 2003b Feldman & Klein, 2003 Fogel, 1993). Ακαπηολζαηέξ ιεθέηεξ πνδζζιμπμζμφκ ημ πεζναιαηζηυ πανάδεζβια ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο» βζα κα ιεθεηήζμοκ ηζξ ζοιπενζθμνέξ ηςκ ανεθχκ ιε ημοξ βμκείξ ημοξ, μζ μπμίεξ ακηακαηθμφκ αιμζααίεξ νοειίζεζξ ηςκ ζοκαζζεδιάηςκ ηαηά ηζξ ημζκςκζηέξ αθθδθεπζδνάζεζξ. 6

7 ηδκ παναπάκς ζοκεήηδ, ηα ανέθδ αθθδθεπζδνμφκ, πνυζςπμ ιε πνυζςπμ, ιε ημκ εκήθζηα ηαζ επίζδξ, έπμοκ κα ακηζιεηςπίζμοκ ιζα δζαηάναλδ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ ηαηά ηδκ μπμία δ ιδηένα δεκ ακηαπμηνίκεηαζ ζηα ενεείζιαηα ημο ανέθμοξ. Σμ πανάδεζβια ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» πανμοζζάγεζ ζηα ανέθδ ιζα ήπζα ζηεζμβυκμ ημζκςκζηή ηαηάζηαζδ, δ μπμία θαίκεηαζ κα εκζζπφεζ ηζξ αημιζηέξ δζαθμνέξ ζηδκ εηδήθςζδ ζοκαζζεήιαημξ, ηαζ ζδζαίηενα ζηδκ ηάζδ ηςκ ανεθχκ κα δοζθμνμφκ (Moore et al., 2001 Tronick et al., 1978). Απυ ηδκ άθθδ πθεονά, ζημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ, μζ βμκείξ ηαζ ηα ανέθδ έπμοκ κα επακαθένμοκ ηα πνμδβμφιεκα επίπεδα αιμζααίαξ εεηζηήξ αθθδθεπίδναζδξ, εκχ αοηή δ θάζδ ημκίγεζ αημιζηέξ δζαθμνέξ ζηζξ δοαδζηέξ ζοκενβαζίεξ ηαζ ζηδκ οπμζηήνζλδ ηςκ βμκέςκ βζα νφειζζδ ηςκ ζοκαζζεδιάηςκ ηςκ ανεθχκ. Παναηάης εα ελεηαζημφκ ηα εονήµαηα ηαζ μζ εεςνίεξ βζα ηδκ ακάπηολδ ηςκ ζοιπενζθμνχκ ζοκαζζεδιαηζηήξ νφειζζδξ ηςκ ιδηένςκ ιε ηα ανέθδ ημοξ ζε θοζζμθμβζηέξ ή ιδ αθθδθεπζδνάζεζξ. ημ πνχημ οπμηεθάθαζμ ζογδηείηαζ δ ροπακαθοηζηή ζοιαμθή ζηδκ πνχζιδ ακάπηολδ. ημ δεφηενμ οπμηεθάθαζμ ακαθένεηαζ δ ιεθέηδ ηςκ πνχζιςκ αθθδθεπζδνάζεςκ ηαζ πενζβνάθεηαζ δ δμιή ηαζ δ ακάθοζδ ηςκ αθθδθεπζδνάζεςκ ιδηέναξ- ανέθμοξ. ημ ηνίημ οπμηεθάθαζμ μνίγεηαζ μ δοαδζηυξ ζοβπνμκζζιυξ ηαζ πενζβνάθμκηαζ μζ θεζημονβίεξ ημο. ημ επυιεκμ οπμηεθάθαζμ πανμοζζάγμκηαζ μζ εεςνίεξ ηςκ ζοζηδιάηςκ ηαζ δ ζοιαμθή ηςκ ιδηένςκ ηαζ ηςκ ανεθχκ ζηδκ νφειζζδ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ. ηδ ζοκέπεζα ζογδημφκηαζ μζ δζαηανάλεζξ ζηδκ αθθδθεπίδναζδ ηαζ πανμοζζάγεηαζ ημ πεζναιαηζηυ πανάδεζβια ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο», μζ εθανιμβέξ ηαζ ηα εονήιαηα αοημφ. Σμ ηεθάθαζμ μθμηθδνχκεηαζ µε µζα πενίθδρδ ηςκ ιεθεηχκ βζα ηζξ αημιζηέξ δζαθμνέξ ζηζξ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ζημ παβςιέκμ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ ημοξ. 7

8 1.1. H ςπραλαιπηηθή ζπκβνιή θαηά ηελ πξώηκε αλάπηπμε Ακ ηαζ μζ ροπακαθοηέξ πνμηζιμφζακ πάκηα ημκ υνμ «ζπέζδ» απυ ημκ υνμ «αθθδθεπίδναζδ», ημ ακηζηείιεκμ ηδξ ιεθέηδξ ημοξ οπήνλε δ εκδμροπζηή πθεονά ηςκ ζπέζεςκ. Η ακαβκχνζζδ ηδξ ακάβηδξ βζα «ημκ Άθθμ», ζοκδοαγυιεκδ ιε ηζξ πνχζιεξ ζηακυηδηεξ ημο ανέθμοξ μδδβεί ζε ιζα ζδιακηζηή δζαθμνμπμίδζδ ηδξ εεςνίαξ ηδξ πνχζιδξ ακάπηολδξ. Η ζπέζδ ιε ηδ ιδηένα δεκ είκαζ ζοιαζςηζηή, μφηε ααζζζιέκδ ιυκμ ζηδκ ζηακμπμίδζδ ζημιαηζηχκ ακαβηχκ. Έκκμζεξ υπςξ «ακηζηείιεκμ», «δζαπνμζςπζηή ακηζηεζιεκυηνμπμξ ζπέζδ», «αθθδθεπίδναζδ», απμηημφκ ζδιαζία ηαζ δ ελςηενζηή πναβιαηζηυηδηα παίγεζ ιεβαθφηενμ νυθμ ζηδκ ακάπηολδ ημο ροπζημφ ηυζιμο ημο παζδζμφ (αηεθθανυπμοθμξ, 2001). Όηακ δ Melanie Klein άνπζζε ηδκ ροπακάθοζδ παζδζχκ ζηα 1920, ένζλε κέμ θςξ ζηδκ πνχζιδ ακάπηολδ ημο παζδζμφ. Παναημθμοεχκηαξ ηδκ παζδζηή ζοιαμθμπμίδζδ ηαζ ηδκ επακάθδρδ, ηαηά ηδκ ιεηααίααζδ, πνςζιυηενςκ ακηζηεζιεκυηνμπςκ ζπέζεςκ ηαζ αβπχκ, ηαηέθδλε υηζ μζ ακηζηεζιεκυηνμπεξ ζπέζεζξ ημο παζδζμφ εηηείκμκηαζ πίζς, ζηζξ ζπέζεζξ ιε ιενζηά ακηζηείιεκα, υπςξ μ ιαζηυξ ηαζ ημ πέμξ πμο πνμδβμφκηαζ ηδξ ζπέζδξ ιε ημοξ βμκείξ ςξ μθυηθδνμοξ ακενχπμοξ (Segal, 2001). Ακαθφμκηαξ ημκ ηνυπμ πμο ακηζθαιαάκεηαζ ηζξ ζπέζεζξ ημο παζδζμφ ιε ημοξ βμκείξ ημο, πζζηεφεζ υηζ ημ παζδί, ηαηά ηδκ ζημιαημζαδζζηζηή ηαζ ηδκ πνςηημζαδζζηζηή θάζδ ηδξ ελέθζλδξ ημο, ηαηέπεηαζ απυ έκημκεξ επζεεηζηέξ εκμνιήζεζξ, μζ μπμίεξ ζηνέθμκηαζ πνμξ ημ πνχημ ακηζηείιεκμ, ηδκ ιδηένα, ηαζ ανπζηά, ηονίςξ πνμξ ημ ιδηνζηυ ζηήεμξ πμο θμβίγεηαζ ςξ ιενζηυ ακηζηείιεκμ (αηεθθανυπμοθμξ, 2001). Σμ παζδί επζηίεεηαζ ζημ ιαζηυ ηδξ ιδηέναξ ημο, εκζςιαηχκμκηάξ ημκ ςξ ηαηεζηναιιέκμ ηαζ ηαοηυπνμκα ηαηαζηνεπηζηυ- «έκαξ ηαηυξ δζςηηζηυξ εζςηενζηυξ ιαζηυξ» («ηαηυ ακηζηείιεκμ»). Πανάθθδθα ιε αοηή ηδκ εκδμαμθή, ζε ζοκεήηεξ αβάπδξ ηαζ ζηακμπμίδζδξ, υηακ μ ιαζηυξ αζηεί ηδκ δμηζηή ημο θεζημονβία, εκδμαάθθεηαζ ςξ ζδεχδδξ, αβαπδιέκμξ ηαζ ζημνβζηυξ («ηαθυ ακηζηείιεκμ»). φκημια, ηαζ εκ ιένεζ ηάης απυ ηδκ επζννμή ηδξ ιαηαίςζδξ ηαζ ημο άβπμοξ ζηδ ζπέζδ ημο εδθαζιμφ, μζ επζεοιίεξ ηαζ μζ θακηαζζχζεζξ ημο παζδζμφ επεηηείκμκηαζ ζημ ζφκμθμ ημο ζχιαημξ ηδξ ιδηέναξ, ημ μπμίμ αζχκεηαζ θακηαζζαηά ςξ ειπενζέπμκ 8

9 υθα ηα πθμφηδ, ζοιπενζθαιαακμιέκςκ κέςκ ιςνχκ ηαζ ημο παηνζημφ πέμοξ. Σμ παζδί ζηνέθεζ ζημ ζχια ηδξ ιδηέναξ ημο υθεξ ηζξ θζαζδζκζηέξ επζεοιίεξ ημο, αθθά επίζδξ, ηαζ υθδ ημο ηδκ ηαηαζηνεπηζηυηδηα, ελαζηίαξ ηδξ ιαηαίςζδξ, ημο θευκμο ηαζ ημο ιίζμοξ. Η δδιζμονβία ηςκ ζπέζεςκ ιε ημ ακηζηείιεκμ ααζίγεηαζ ζε έκα «εζςηενζηυ ιδπακζζιυ αθθδθεπίδναζδξ ηςκ επζεεηζηχκ εκμνιήζεςκ ηαζ ηςκ εκμνιήζεςκ ηδξ θίιπζκημ» ηαζ υπζ ζηδ ζπέζδ ιε ημ ακηζηείιεκμ- ηδ ιδηένα (Segal, 2001). Η Melanie Klein, ιζθά πενζζζυηενμ βζα ηζξ επζεεηζηέξ εκμνιήζεζξ, πανά βζα ηζξ εκμνιήζεζξ ηδξ θίιπζκημ. Πενζβνάθεζ ηζξ δζαδμπζηέξ «εέζεζξ» απυ ηζξ μπμίεξ πενκά ημ άβπμξ, επαηυθμοεμ ηδξ επζεεηζηυηδηαξ. Η έκκμζα ηδξ εέζδξ δε ζοβηνμφεηαζ ιε ηδκ έκκμζα ημο Δβχ- Τπενεβχ- Αοηυ, αθθά πνμζπαεεί κα πνμζδζμνίζεζ ηδκ πναβιαηζηή δμιή ημο οπενεβχ ηαζ ημο εβχ, ηαεχξ ηαζ ημκ παναηηήνα ηδξ ζπέζδξ ημοξ ιε υνμοξ ηδξ πανακμεζδμφξ- ζπζγμεζδμφξ ηαζ ηδξ ηαηαεθζπηζηήξ εέζδξ. οβηεηνζιέκα, ημ άβπμξ ηαηαδίςλδξ πνμένπεηαζ απυ ηδκ επζεεηζηυηδηα πνμξ ημ ηαηυ, ελςηενζηυ ή εζςηενζηυ ακηζηείιεκμ, ηαζ ημ θυαμ ηδξ ακηεηδίηδζδξ αοημφ. Απυ ηδκ άθθδ, ημ άβπμξ ηαηάεθζρδξ πνμένπεηαζ απυ ηδκ εκμπή ηδξ ηαηαζηνμθήξ ημο ηαθμφ ακηζηεζιέκμο ηαζ ζοκδέεηαζ ιε ηδκ επζεοιία ημο αηυιμο κα απμηαηαζηήζεζ ημ ηαηεζηναιιέκμ ακηζηείιεκμ, λακαθένκμκηάξ ημ ζηδκ πνμδβμφιεκδ ηαηάζηαζδ (αηεθθανυπμοθμξ, 2001). ε ζοκάνηδζδ ιε ηδκ ηαηακυδζδ βζα ηδ ζπέζδ ημο παζδζμφ ιε ημ ακηζηείιεκμ, δ Melanie Klein, ηυκζζε ηδκ ζδιαζία ηδξ θακηαζίςζδξ ηαζ ημο αζοκείδδημο άβπμοξ ζηδ ζπέζδ ημο παζδζμφ ιε ημκ ελςηενζηυ ηυζιμ ηαζ ημ νυθμ ηδξ δζαιυνθςζδξ ημο ζοιαυθμο ζηδκ ακάπηολδ ημο παζδζμφ. Όηακ, ζημ απυβεζμ ηδξ ζημιαηζηήξ αιθζεοιίαξ, ημ παζδί δζεζζδφεζ θακηαζζαηά ηαζ επζεεηζηά ζημ ιδηνζηυ ζχια ηαζ ζηα πενζεπυιεκά ημο, ημ ζχια ηδξ ιδηέναξ ηαείζηαηαζ ακηζηείιεκμ άβπμοξ πμο ςεεί ημ παζδί κα ιεηαεέζεζ ημ εκδζαθένμκ ημο απυ ημ ζχια ηδξ ζημκ ηυζιμ βφνς. Έηζζ, ιέζς ηδξ ζοιαμθμπμίδζδξ, ημ εκδζαθένμκ βζα ημ ζχια ηδξ ιδηέναξ ημο ανπίγεζ κα επεηηείκεηαζ ζημ ζφκμθμ ημο ηυζιμο. Απυ ηδκ άθθδ, δ Mahler (1973) πνεζαεφεζ υηζ ημ ανέθμξ ακαπηφζζεηαζ ιέζα απυ ιία δζαδζηαζία δ μπμία λεηζκάεζ απυ ηδκ ζοιαίςζδ ηαζ θηάκεζ ζηδκ ελαημιίηεοζδ, δδθαδή μοζζαζηζηά ηαηαθήβεζ ζηαδζαηά ζηδκ έκκμζα ημο «Δαοημφ». Πνζκ ηδξ έκανλδ ηδξ δζαδζηαζίαξ ηδξ ελαημιίηεοζδξ, πνμδβμφκηαζ δομ ζηάδζα. Σμ 9

10 αοηζζηζηυ ζηάδζμ (πνχημζ 2 ιήκεξ) ηαζ ημ ζοιαζςηζηυ ζηάδζμ (απυ 2 έςξ 5 ιδκχκ). Αθμφ ημ ανέθμξ πενάζεζ θοζζμθμβζηά ιέζα απυ αοηά ηα ανπζηά ζηάδζα, πνμπςνάεζ ζηδκ δζαδζηαζία απμπςνζζιμφ- ελαημιίηεοζδξ. Η δζαδζηαζία αοηή πενκά απυ ηέζζενα ααζζηά ζηάδζα. Καηά ημ πνχημ ζηάδζμ- «δζαθμνμπμίδζδ ηαζ ακάπηολδ ηδξ ζςιαηζηήξ εζηυκαξ», ημ ανέθμξ ανπίγεζ κα λεπςνίγεζ ημκ εαοηυ ημο απυ ηδκ ιδηένα (απυ 5 έςξ 10 ιδκχκ). ημ δεφηενμ ζηάδζμ- «ελάζηδζδ», ημ ανέθμξ δείπκεζ ιεβάθμ εκδζαθένμκ βζα ημκ πενζαάθθμκηα πχνμ ηαζ απμιαηνφκεηαζ απυ ηδκ ιδηένα βζα κα ημκ ενεοκήζεζ. Ανπίγεζ, ζζβά-ζζβά, δδθαδή κα ακαπηφζζεζ ηδκ αίζεδζδ ημο δζαπςνζζιμφ απυ ηδκ ιδηένα ηαζ ηδκ ζοκεζδδημπμίδζδ εκυξ εζδζημφ δεζιμφ ιαγί ηδξ, ηαεχξ επζζηνέθεζ ζε εηείκδκ υηακ έπεζ ηδκ ακάβηδ ζοκαζζεδιαηζηήξ εκίζποζδξ (απυ 10 έςξ 15 ιδκχκ). Σμ ηνίημ ζηάδζμ «επακαπνμζέββζζδ» είκαζ ημ ζηάδζμ υπμο δ ζοκεζδδημπμίδζδ ημο ζςιαηζημφ δζαπςνζζιμφ ηαζ ηδξ ζοκαζζεδιαηζηήξ γςήξ βίκεηαζ πενζζζυηενμ αζζεδηή ζημ ανέθμξ. Δδχ ιπμνεί κα παναηδνδεεί, εκημκυηενα, ημ άβπμξ απμπςνζζιμφ (απυ 14 έςξ 22 ιδκχκ). Σμ ηεθεοηαίμ ζηάδζμ είκαζ αοηυ ηδξ «ζηαεενμπμίδζδξ ηδξ αημιζηυηδηαξ» ηαζ δ απανπή ηδξ ζοκαζζεδιαηζηήξ ιμκζιυηδηαξ ημο ακηζηεζιέκμο (βφνς ζημοξ 36 ιήκεξ). Σμ ένβμ ημο Winnicott (1951) εζηζάγεηαζ ηονίςξ ζηδκ ακάδοζδ ηδξ έκκμζαξ ημο Δαοημφ ιέζα ζημ πθαίζζμ ηςκ ζδιακηζηχκ ζπέζεςκ. Καηά ηδ δζάνηεζα ηδξ δζενβαζίαξ ηδξ ςνίιακζδξ, δ ζπέζδ ακάιεζα ζηδ ιδηένα ηαζ ημ παζδί ηνμπμπμζείηαζ ηαζ μ Winnicott πενζβνάθεζ ηνεζξ δζαδμπζηέξ θάζεζξ: Η πνχηδ θάζδ ηδξ «απυθοηδξ ελάνηδζδξ» απυ ηζξ ιδηνζηέξ θνμκηίδεξ ακηζζημζπεί ζημοξ πέκηε πνχημοξ ιήκεξ. ε αοηή ηδκ πενίμδμ ημ παζδί είκαζ ζε πθήνδ ελάνηδζδ απυ ηδ ιδηένα, δ μπμία μθείθεζ κα ακηζθαιαάκεηαζ αηνζαχξ ηζξ ακάβηεξ ημο. Η δεφηενδ θάζδ είκαζ αοηή ηδξ «ζπεηζηήξ ελάνηδζδξ» πμο εηηείκεηαζ απυ ημκ έηημ ιήκα ιέπνζ ημ ηέθμξ ημο πνχημο πνυκμο. Καηά ηδ δζάνηεζα αοηήξ ηδξ πενζυδμο ημ παζδί δζαθμνμπμζείηαζ πνμμδεοηζηά απυ ηδκ ιδηένα ημο. Γεκ πενζιέκεζ πθέμκ ιζα πθήνδ ηαηακυδζδ ηαζ ιζα ιαβζηή ζηακμπμίδζδ ηςκ ακαβηχκ ημο. Απεκακηίαξ, βίκεηαζ ζηακυ κα εβηαηαζηήζεζ ιζα ακηζηεζιεκυηνμπμ ζπέζδ ηαζ ιπμνεί κα δίκεζ εηείκμ ημ πνχημ ζήια βζα κα ηαθέζεζ ηδκ ιδηένα ημο. Δίκαζ, ηυηε, πμθφ ζδιακηζηυ δ 10

11 ιδηένα κα πενζιέκεζ αοηυ ημ ζήια πνμημφ ζπεφζεζ κα ζηακμπμζήζεζ ηζξ ακάβηεξ ημο, ηαεχξ ιζα ακαιμκή ιζηνήξ δζάνηεζαξ είκαζ εεηζηή ηαζ ζοιαάθθεζ ζηδκ ςνίιακζδ ημο Δβχ ηαζ ζηδκ ακάπηολδ ηδξ ζηέρδξ. ηδκ ανπή ημο δεφηενμο πνυκμο, ημ παζδί απμιαηνφκεηαζ απυ ηδ ιδηένα ηαζ μδεφεζ πνμξ ηδκ «ακελανηδζία». Ακηζιεηςπίγεζ ημκ ηυζιμ ηαζ ακαπηφζζεζ ηδκ ημζκςκζηυηδηά ημο, αολάκμκηαξ, πνμμδεοηζηά, ηδκ αίζεδζδ ηδξ πναβιαηζηυηδηαξ ηαζ ηδ ζοκείδδζδ ηδξ ηαοηυηδηαξ. Όηακ ημ Δβχ δμιδεεί ζακ ιζα ιμκάδα δζαθμνμπμζδιέκδ απυ ημκ ελςηενζηυ ηυζιμ μ Winnicott ημ απμηαθεί «Δαοηυ» (αηεθθανυπμοθμξ, 2001). Έκα ιεβάθμ ιένμξ απυ ημ ένβμ ημο Lacan (1936) είκαζ αθζενςιέκμ ζηδκ ακάπηολδ ημο παζδζμφ ηαζ ζημ ζπδιαηζζιυ ημο Δβχ. Σμ άημιμ, ζφιθςκα ιε ημκ Lacan, δμιείηαζ ςξ οπμηείιεκμ απυ ηδ ζοιαμθζηή ηάλδ ζηδκ μπμία εκζςιαηχκεηαζ. Οζ ημζκςκζημί-πμθζηζζηζημί ηαζ μζ βθςζζζημί ζοιαμθζζιμί επζαάθθμκηαζ ηαζ πθάεμοκ ημ παζδί ζφιθςκα ιε ηζξ δμιέξ ημοξ. Η πμνεία πμο αημθμοεεί ημ παζδί βζα κα θηάζεζ ζηδ ζοιαμθζηή ηάλδ δμιείηαζ απυ ηνεζξ έκκμζεξ μζ μπμίεξ είκαζ «δ ακάβηδ», «δ επζεοιία» ηαζ «ημ αίηδια». Η ακάβηδ είκαζ έκα μνβακζηυ ζςιαηζηυ ζημζπείμ πμο δζαθμνμπμζείηαζ απυ ηδ θνμτδζηή εκυνιδζδ, βζαηί δεκ έπεζ ηαιία επζεεηζηή ή ενςηζηή δζάζηαζδ. Η επζεοιία είκαζ δ ηαηάθδλδ ηδξ εκυνιδζδξ, υηακ αοηή αθθμηνζχκεηαζ απυ έκα ζδιαίκμκ. Ο Lacan ααζίζηδηε πμθφ ζηδκ ακηίεεζδ ακάιεζα ζημ ζδιαίκμκ ηαζ ζημ ζδιαζκυιεκμ, έκκμζεξ πμο έπεζ δακεζζηεί απυ ηδ βθςζζμθμβία. Σμ αίηδια ζοκδέεζ ηδκ επζεοιία ιε ημκ θυβμ πνμδίδμκηαξ ι' αοηυ ημκ ηνυπμ ημ πναβιαηζηυ ηδξ πενζεπυιεκμ. Σμ αίηδια ηαη' ακάβηδ απεοεφκεηαζ ζημκ άθθμ, αθθά ημ οπμηείιεκμ δεκ ιπμνεί ιε αοηυ ημκ ηνυπμ κα ιεηαδχζεζ ηδκ αθήεεζα βζα ημκ εαοηυ ημο. Αθήεεζα, ηδκ μπμία ημ οπμηείιεκμ, πνμδμιέκμ απυ ημ θυβμ, εα ράλεζ ιέζα απυ ηζξ δζαδμπζηέξ ηαοηίζεζξ ιε ημοξ άθθμοξ. «Σμ ζηάδζμ ημο ηαενέπηδ» απμηεθεί, ζφιθςκα ιε ημκ Lacan, ιζα ηαεμνζζηζηή θάζδ ηδξ ζφζηαζδξ ημο ακενχπζκμο υκημξ. Η θάζδ αοηή εηηείκεηαζ ηαηά ηδκ δθζηία ηςκ 6 ιε 18 ιδκχκ. Σμ παζδί, εκχ ανίζηεηαζ αηυια ζε ιζα ηαηάζηαζδ αδοκαιίαξ ηαζ ακζηακυηδηαξ ηζκδηζημφ ζοκημκζζιμφ, «πνμαθέπεζ» ιε ηδ θακηαζία ημο ημκ έθεβπμ 11

12 ηδξ ζςιαηζηήξ ημο εκυηδηαξ. Αοηυ ζοιααίκεζ ιέζς ηδξ ηαφηζζδξ ιε ηδκ εζηυκα ημο μιμίμο ημο ςξ ιζα μθζηή ιμνθή. Σμ ζηάδζμ ημο ηαενέπηδ δζαζνείηαζ ζε ηνεζξ ηονίςξ θάζεζξ: ηδκ ανπή, ημ παζδί ακηζθαιαάκεηαζ ηδκ ακηακάηθαζδ ημο ζημκ ηαενέπηδ ςξ έκα μκ πναβιαηζηυ, ιε ζάνηα ηαζ μζηά, ηαζ πνμζπαεεί κα ημ πζάζεζ ή κα ημ πθδζζάζεζ. ε έκα δεφηενμ πνυκμ, ηαηαθαααίκεζ υηζ δ ακηακάηθαζή ημο δεκ είκαζ πανά ιζα εζηυκα ηαζ υπζ έκα πναβιαηζηυ μκ, αθθά δεκ ηδκ ακαβκςνίγεζ ςξ δζηή ημο. Δπίζδξ, δεκ πνμζπαεεί πθέμκ κα πζάζεζ ή κα αθθάλεζ ηδκ ακηακάηθαζή, έπμκηαξ ηαηαθάαεζ ημ εζημκζηυ ημο πχνμο πίζς απυ ημκ ηαενέπηδ. Σεθζηά ζ' έκα ηνίημ πνυκμ, ημ παζδί ηαηαθαααίκεζ υηζ αοηή δ εζηυκα είκαζ δ εζηυκα πμο ημ ακαπανζζηά ηαζ αοηή δ ηαηακυδζδ επεηηείκεηαζ ηαζ βζα άθθεξ εζηυκεξ, υπςξ εηείκεξ ηδξ ιδηέναξ ημο (Roudinesco, 2003) Μειέηε ησλ πξώηκσλ ζρέζεσλ θαη αιιειεπηδξάζεσλ Η παναηήνδζδ ηαζ ιεθέηδ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ βμκέα- ανέθμοξ έπεζ ιζα ζπεηζηά ζφκημιδ ζζημνία, θζβυηενμ απυ πεκήκηα πνυκζα (Brazelton& Cramer, 2009). Οζ δεηαεηίαξ ημο 1960 ηαζ ημο 1970 ζδιαημδμηήεδηακ απυ ιζα επακάζηαζδ ζημκ ηνυπμ, πμο ιέπνζ ηυηε μζ ακαπηολζαημί ροπμθυβμζ έαθεπακ ηα ανέθδ. Γεκ εεςνμφκηαζ πζα ααμήεδηα, παμηζηά ή απνυαθεπηα, ακηίεεηα ημοξ ακαβκςνίγεηαζ υηζ είκαζ ελμπθζζιέκα ιε πνμαθέρζιεξ ακηζδνάζεζξ ηυζμ ζε εεηζηά υζμ ηαζ ζε ανκδηζηά ενεείζιαηα ημο πενζαάθθμκημξ. Έηημηε, έβζκε θακενυ υηζ ηα ανέθδ έπμοκ έκα ακενχπζκμ είδμξ ζοκείδδζδξ ιε ηδκ μπμία ιπμνμφκ κα ακηζθδθεμφκ έκα άθθμ πνυζςπμ ςξ ζφκηνμθμ ζηδκ επζημζκςκία (Trevarthen, 1979, 1982). Γζα πνχηδ θμνά, μ υνμξ «αθθδθεπίδναζδ», ηαεαοηυξ, πνδζζιμπμζήεδηε απυ ημκ Bowlby (1958). Απυ ηδκ ανπή, δ ακαηάθορδ ηδξ επζημζκςκίαξ ημο ανέθμοξ ααζίζηδηε ζε επίπμκεξ παναηδνήζεζξ ηδξ αοευνιδηδξ ζοιπενζθμνάξ ιεηαλφ ηςκ ανεθχκ ηαζ ηςκ ιδηένςκ ημοξ. Μεηαλφ ηςκ ιεθεηδηχκ ήηακ μ Spitz (1946, 1964), μ Trevarthen (1977), μ Brazelton (1979), μζ Marshall- Clauss ηαζ Κennel (1976), o Wolf (1963) ηαζ μ Stern (1974). Οζ παναπάκς έπμοκ ημκίζεζ, ιεηαλφ άθθςκ, υηζ ηα ανέθδ 12

13 είκαζ ζηακά κα απμζπμφκ ηαπφηαηα πθδνμθμνίεξ απυ ημ πενζαάθθμκ ηαζ κα ηζξ πνδζζιμπμζμφκ υπςξ επζεοιμφκ. O Trevarthen ιε ημοξ Bruner, Brazelton ηαζ Richards, άνπζζε κα ηζκδιαημβναθεί ιδηένεξ ιε ανέθδ, ημ 1968, ζημ Κέκηνμ Γκςζηζηχκ πμοδχκ ημο ηιήιαημξ Φοπμθμβίαξ ημο Πακεπζζηδιίμο Harvard, ζηήκμκηαξ έκα ηαενέθηδ ιε ηέημζμκ ηνυπμ χζηε κα ιπμνμφκ, ιέζα απυ αοηυκ, κα ηζκδιαημβναθήζμοκ ηδκ ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ, ηαζ ζοβπνυκςξ, κα θαίκμκηαζ ηαεανά μζ εηθνάζεζξ ημο πνμζχπμο ηαζ ηςκ δομ. Ακαθφμκηαξ ημ οθζηυ, δζαπίζηςζακ υηζ ηα ανέθδ έπμοκ ιεβαθφηενδ επίβκςζδ ημο πενζαάθθμκημξ ημοξ, υηζ ζοκεζδδημπμζμφκ ηζξ δζαθμνεηζηέξ δοκαηυηδηεξ ηςκ ακηζηεζιέκςκ ηαζ ηςκ ακενχπςκ ηαζ υηζ έπμοκ ιεβαθφηενδ ζηακυηδηα κα επζημζκςκμφκ απυ υζμ πζζηεφμκηακ ηδκ επμπή εηείκδ. οκεπχξ, δ κέα ακηίθδρδ βζα ημ ηζ ιπμνεί κα ηάκεζ έκα ανέθμξ, ηάης απυ ηαηάθθδθεξ ζοκεήηεξ, πνμένπεηαζ ηονίςξ απυ ηδκ ακάθοζδ ηζκδιαημβναθήζεςκ ηαζ ιαβκδημζημπήζεςκ ημο θοζζημφ παζπκζδζμφ ηαζ απυ ηδκ πνμζεηηζηή ελέηαζδ ηςκ ακηζθήρεςκ ηςκ ιδηένςκ, μζ μπμίεξ ιε υ,ηζ θέκε ζημ ανέθμξ ή ιε υζα θέκε βζα αοηυ, απμηαθφπημοκ πυζμ πμθφ ααζίγμκηαζ ζηδκ εοαζζεδζία ηαζ ζηζξ ζοκαζζεδιαηζηέξ ακηζδνάζεζξ ημο ηαζ ιε πυζδ θεπηυηδηα εεςνμφκ ημ ανέθμξ ημοξ ςξ πνυζςπμ. Ο Trevarthen (1977), ιεθεηχκηαξ ανέθδ ακαθένεζ: «κέρξη ηελ εθεύξεζε ηεο θηλεκαηνγξάθεζεο νη ιεπηνκέξεηεο γηα ηηο ηθαλόηεηεο ησλ βξεθώλ βξίζθνληαλ ηόζν καθξηά γηα ην αλζξώπηλν βιέκκα, όζν νη πιαλήηεο πξηλ ηελ αλαθάιπςε ηνπ ηειεζθόπηνπ» (Brazelton& Cramer, 2009, ζεθ. 168). οβηεηνζιέκα, μ Wolf (1963, 1966, 1969), έηακε ζδιακηζηέξ ιεθέηεξ ηδξ πνχζιδξ ακάπηολδξ ημο πζπζθίζιαημξ, ηςκ θςκμπμζήζεςκ ηαζ ημο παιυβεθμο, παναηδνχκηαξ απυ ημκηά ημ παζπκίδζ ηςκ ανεθχκ ιε ηζξ ιδηένεξ ημοξ. Δπίζδξ, μ Brazelton (1973, 1979), ηαηά ηδκ κεονμθμβζηή ελέηαζδ, παναηήνδζε υηζ ηα κεμβέκκδηα έδζκακ ιεβάθδ πνμζμπή ζημ ακενχπζκμ πνυζςπμ ηαζ ζηδκ θςκή ηαζ υηζ πνδζζιμπμζμφζακ ηδκ μιζθία ηαζ ηα πάδζα ηδξ ιδηέναξ βζα κα νοειίζμοκ ηα επίπεδα εβνήβμνζδξ ημοξ. Ο Stern (1974) ηυκζζε ηδκ ζδιαζία ηδξ αθειιαηζηήξ επαθήξ- ημο αιμζααίμο αηεκίζιαημξ, ζηδκ πνχζιδ επζημζκςκία. ε ιζα επζημζκςκία ηέημζμο είδμοξ, μ ηαεέκαξ απυ ημοξ ζοκηνυθμοξ ιπμνεί κα δζαηυρεζ ηδκ επαθή βζα κα ιεζχζεζ ή κα 13

14 ζηνέρεζ ηδκ πνμζμπή ημο άθθμο πνμξ ημκ εαοηυ ημο, ιε ηδκ πνμτπυεεζδ υηζ ηαζ μζ δφμ ιπμνμφκ κα ακαγδηήζμοκ ηδκ ακηακάηθαζδ ηδξ επίβκςζδξ ημζηχκηαξ ιέζα ζηα ιάηζα ημο άθθμο. ηα ηέθδ ηδξ δεηαεηίαξ ημο 1960, δ δζμναηζηυηενδ ίζςξ ενιδκεία ηςκ υζςκ ιπμνεί κα δεζ ηακείξ ζε ηαζκίεξ επζημζκςκίαξ ιδηέναξ- ανέθμοξ ήηακ εηείκδ ηδξ Bateson (1971, 1975, 1979), παναηδνχκηαξ ηδκ δζηή ηδξ ζοιπενζθμνά ιε ημ ανέθμξ ηδξ ηαζ ηάκμκηαξ ιζηνμακάθοζδ ηςκ ηαζκζχκ πμο ζοκέθθελε δ Bullowa (1979). Πενζέβναρε έκα ζπήια ζοιπενζθμνάξ πμο απμηάθεζε «πνςημ- ζοκμιζθίεξ». Δίδε ηδ ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ κα πνμζπαεμφκ κα δζαηδνήζμοκ έκα πνυηοπμ πνμζθχκδζδξ ηαζ απάκηδζδξ, ηαζ ημ ανέθμξ κα αβςκίγεηαζ κα είκαζ εηθναζηζηυ, ακηαπμηνζκυιεκμ ζηδκ επζηεκηνςιέκδ πνμζμπή ηδξ ιδηέναξ ηαζ ζηδκ ηνοθενή νοειζηή ανεθζηή μιζθία ηδξ. Σμ 1973, δ Μανάημο, ζηδ δζδαηημνζηή δζαηνζαή ηδξ, ηαζ πζμ πνυζθαηα μζ Meltzoff ηαζ Moore (1977), απέδεζλακ ηδκ ζηακυηδηα ηςκ κεμβέκκδηςκ κα ιζιμφκηαζ ή κα ηαζνζάγμοκ ηζξ ηζκήζεζξ ημο πνμζχπμο ημοξ ιε αοηέξ εκυξ εκήθζηα, ηαεχξ ειπθέημκηαζ ζε αθθδθεπίδναζδ ιαγί ημο. Ο Trevarthen (1980) εζζάβεζ ηδκ έκκμζα ηδξ «πνςημβεκμφξ δζοπμηεζιεκζηυηδηαξ», ακαθενυιεκμξ ζηδκ ζοκημκζζιέκδ εκαθθαβή ηδξ ζεζνάξ ηαζ ημο ζοκαζζεδιαηζημφ ιμζνάζιαημξ ιεηαλφ ηςκ ανεθχκ ηαζ ηςκ πνμζχπςκ πμο ηα θνμκηίγμοκ ζε αθθδθεπζδνάζεζξ πνυζςπμ ιε πνυζςπμ. Αοηή δ πνχηδ ιμνθή επζημζκςκίαξ πενζμνίγεηαζ ζηζξ άιεζεξ ζοκαθθαβέξ ιεηαλφ ηςκ ζοκηνυθςκ, εκχ δ οπμζηήνζλή ηδξ θαίκεηαζ κα ελανηάηαζ αηυια ζε ιεβάθδ ααειυ απυ ηζξ πνμζπάεεζεξ ημο εκδθίημο. Χζηυζμ, βφνς ζημοξ 7 ιήκεξ, ηα ανέθδ ανπίγμοκ ηαζ αθθδθεπζδνμφκ ιε έκακ πζμ πενίπθμημ ηνυπμ, ημκ μπμίμ μκμιάγεζ «δεοηενμβεκή δζοπμηεζιεκζηυηδηα». Η έκκμζα ηδξ ζοκαζζεδιαηζηήξ ακαθμνάξ δείπκεζ ηδκ κέα ζοκαζζεδιαηζηή ζπέζδ ιεηαλφ ηδξ δοάδαξ, ηαεχξ ηαζ ηζξ πζμ ζφκεεηεξ δελζυηδηεξ επζημζκςκίαξ ημο ανέθμοξ. οβηεηνζιέκα, δδθχκεζ ηδκ ηάζδ ημο ανέθμοξ κα ημζηά ημ πνυζςπμ θνμκηίδαξ ακαγδηχκηαξ εκδείλεζξ βζα ημ πχξ πνέπεζ κα αζζεάκεηαζ ηαζ κα θένεηαζ υηακ ζοκακηά ηάηζ άβκςζημ. 14

15 Ο Stern (1985), ακαθενυιεκμξ ζε πεζναιαηζηέξ ενβαζίεξ, απμδίδεζ ιεβάθδ ζδιαζία ζημκ πνχζιμ ημζκςκζηυ παναηηήνα ημο ανέθμοξ ηαζ ηζξ νοειζζηζηέξ ημο ζηακυηδηεξ, μζ μπμίεξ ηαεμνίγμοκ ηδ ζοιιεημπή ημο ζηδ ζπέζδ. Η ζοκαζζεδιαηζηή ζοκαθθαβή ακάιεζα ζηδ ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ έπεζ βζ αοηυ ημ θυβμ ιζα ηαίνζα θεζημονβία, ηαεχξ εβηαεζζηά ημ δεζιυ πνμζχπμο ιε πνυζςπμ. φιθςκα ιε ημκ Stern, δ ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ επζημζκςκμφκ ιέζς ηδξ «ζοκήπδπδξ» ηςκ ζοκαζζεδιαηζηχκ ιεθςδζχκ πμο εηθνάγμκηαζ ζηζξ ηζκήζεζξ ημο εκυξ πνμξ ημκ άθθμκ. Γδθαδή, μζ εηθνάζεζξ ηςκ ζοβηζκήζεςκ θένμοκ ηζξ ειπεζνίεξ ηςκ δομ πνμζχπςκ ζε ιζα εοεφβναιιδ δζάηαλδ έηζζ χζηε κα ιπμνμφκ κα θεζημονβήζμοκ ζοιπθδνςιαηζηά μ έκαξ πνμξ ημκ άθθμκ. οιπεναζιαηζηά, ηα ηφνζα ζδιεία ηδξ ζοιπενζθμνάξ ηςκ ανεθχκ ηαηά ημοξ πνχημοξ ιήκεξ ηδξ γςήξ, υπμο ιμζνάγμκηαζ ηα ζοκαζζεήιαηά ημοξ ιε ηζξ ιδηένεξ, ιέζα απυ ημ παζπκίδζ, είκαζ ηα αηυθμοεα: Σμ ανέθμξ έπεζ έκα πενίπθμημ ηαζ μνβακςιέκμ ζφζηδια ζοβηζκδζζαηχκ εηθνάζεςκ ηαζ ιπμνεί κα ακηζδνά αιέζςξ ζηδκ πμζυηδηα ηςκ εηθνάζεςκ εκυξ άθθμο πνμζχπμο, πμο επζπεζνεί ζηεκή επαθή ιαγί ημο. Δπίζδξ, πνμηζιά ημ πνυζςπμ ιε ημ μπμίμ έπεζ ιάεεζ κα ιμζνάγεηαζ ζοκαζζεήιαηα ηαζ ημ μπμίμ ειπζζηεφεηαζ. Σέθμξ, ημ ανέθμξ πνδζζιμπμζεί αοηή ηδκ εοαζζεδζία ηαζ ηδκ εηθναζηζηυηδηά ημο βζα κα δδιζμονβήζεζ ζπήιαηα πνμζθχκδζδξ ηαζ απάκηδζδξ, πμο ζοκδέμοκ ηζξ ηαηαζηάζεζξ πενζένβεζαξ ηαζ ιάεδζδξ ημο ανέθμοξ ιε ημ άθθμ πνυζςπμ (Van Rees& De Leeuw, 1987). Με άθθα θυβζα, δ έιθαζδ δίκεηαζ πθέμκ ζηδ δναζηδνζυηδηα ηςκ ανεθχκ πανά ζηδκ ααμδεδζία ηαζ ζηδκ έηθοζδ ζοιπενζθμνχκ πανά ζηδκ παεδηζηυηδηα, ακάβμκηαξ ηα ανέθδ ζε εκενβμφξ ζοιιέημπμοξ ζηδ δζαιυνθςζδ ηδξ ζπέζδξ ιε ημκ βμκέα Γνκή θαη αλάιπζε ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κεηέξαο- βξέθνπο. Δνβαζίεξ μζ μπμίεξ ακαθένμκηαζ ζηδκ πνχζιδ αθθδθεπίδναζδ βμκέα- ανέθμοξ, άκμζλακ κέμοξ μνίγμκηεξ ζηδκ ακηζιεηχπζζδ ηδξ ελέθζλδξ ηςκ παζδζχκ (Σζζάκηδξ, 1988). Ακηίεεηα ιε ηδκ άπμρδ υηζ ηα ανέθδ είκαζ παεδηζημί δέηηεξ, είκαζ 15

16 ημζκχξ απμδεηηυ υηζ ηα ανέθδ, απυ ηδκ ανπή ηδξ γςήξ ημοξ, είκαζ αζμθμβζηχξ ελμπθζζιέκα βζα ημζκςκζηή επζημζκςκία ηαζ ζπέζεζξ ακηζηεζιέκμο. ε ηαεδιενζκή αάζδ, ηα ανέθδ επακαθαιαακυιεκα ζοιιεηέπμοκ ζε νμοηίκεξ αθθδθεπίδναζδξ ιε ανπή, ιέζδ ηαζ ηέθμξ (Σζζάκηδξ, 1999). ημοξ ηνεζξ ιήκεξ ηδξ γςήξ, μζ αθθδθεπζδνάζεζξ ιδηέναξ- ανέθμοξ λεηζκμφκ κα δείπκμοκ ιζα ηαεανή δμιή ζε ακαθφζεζξ πνμκζηήξ ζεζνάξ. Πενζθαιαάκμοκ, επακαθαιαακυιεκμοξ, νοειζημφξ ηφηθμοξ ζοιπενζθμνχκ δζαθμνεηζηχκ ζπδιαηζζιχκ, ζοιπενζθαιαακμιέκμο ημο αθέιιαημξ, ημο αββίβιαημξ, ηςκ ζοβηζκδζζαηχκ εηθνάζεςκ, ηδξ ηαηεφεοκζδξ ημο ζχιαημξ ηαζ ηςκ δεζηηχκ δζέβενζδξ. Σέθμξ, ζοβηεηνζιέκμζ ζοκδοαζιμί αθθδθεπζδναζηζηχκ ζοιπενζθμνχκ βίκμκηαζ πζμ ζοπκμί ηαζ ιεηαηνέπμκηαζ ζε νεπενηυνζμ (Weinberg & Tronick, 1996). Αοηή δ αθθδθεπζδναζηζηή νμοηίκα ιπμνεί κα εεςνδεεί υηζ ειθακίγεζ ιζα αθδβδιαηζηή δμιή, αηυια ηζ ακ είκαζ ιζα αθήβδζδ ηςκ επζημζκςκζαηχκ δνάζεςκ ηαζ υπζ ηςκ θέλεςκ (Bruner, 1983). Όπςξ έκα αθήβδια, πνδζζιεφεζ ςξ έκα ζφζηδια κμδιαημδυηδζδξ βζα ημ ανέθμξ ηαζ ημ βμκέα, ααζζζιέκμ ζηδκ αθθδθμοπία ηςκ ζοκαζζεδιαηζηχκ ιδκοιάηςκ (π.π. εηθνάζεςκ ημο πνμζχπμο) ηαηά ηδκ νμή ηδξ ημζκςκζηήξ αθθδθεπίδναζδξ. Γζα πανάδεζβια, ιζα ζοιπενζθμνά ιπμνεί κα εεςνδεεί ςξ ζήια πμο ηαεμνίγεζ ηδκ απάκηδζδ ημο άθθμο ιέθμοξ. Οζ εηθνάζεζξ ημο πνμζχπμο, ημ παζπκίδζ, μ ηυκμξ ηδξ θςκήξ πνδζζιμπμζμφκηαζ επίζδξ ςξ εκδείλεζξ ηδξ επζημζκςκζαηήξ δζάζηαζδξ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ. οκεπχξ, ηα ιδκφιαηα πμο επζημζκςκμφκηαζ έπμοκ δομ υρεζξ- ιζα πενζεπμιέκμο ηαζ ιζα νοειζζηζηή (Brazelton, 1976). Δπζπνμζεέηςξ, μζ ζπέζεζξ αθθδθμοπίαξ ιεηαλφ ηςκ ζοιπενζθμνχκ ηδξ ιδηέναξ ηαζ ημο ανέθμοξ ζοπκά μδδβμφκ ζε ιζα νοειζηή αθοζίδα ζοιπενζθμνχκ πμο μνβακχκμκηαζ ζε ιζα πζεακμθμβζηή δζαδζηαζία (Gottman, 1981). Σα βεβμκυηα ιπμνμφκ κα πνμαθεθεμφκ έβηονα απυ ηα αιέζςξ πνμδβμφιεκα, αθθά δ ζεζνά ςξ ζφκμθμ, δεκ αημθμοεεί ιζα πνμηαεμνζζιέκδ μιαθυηδηα (di Paolo, 2001 Gottman, 1997). Καη αοηυκ ημκ ηνυπμ, ημ ανέθμξ ιαεαίκεζ υηζ «αοηυ είκαζ πμο ζοιααίκεζ», «αοηυ είκαζ εηείκμ πμο εα ζοιαεί» ηαζ «ιε αοηυ ημκ ηνυπμ αζζεάκμκηαζ» ηαηά ηδκ επζημζκςκία (Bruner, 1995). Γζα πανάδεζβια, μζ εκένβεζεξ ηςκ ανεθχκ, δζαιμνθχκμοκ αημθμοείεξ ζε ζοκδοαζιυ ιε ζοβηεηνζιέκεξ μπηζηέξ, ζοβηζκδζζαηέξ ηαζ εηθναζηζηέξ παναιέηνμοξ. 16

17 Πζμ ζοβηεηνζιέκα, ημ κα δείλμοκ ηα ανέθδ ιε ηα δάπηοθα ζοπκά ζοιααίκεζ πνζκ ημ πζπίθζζια, ημ ηφνηςια ηςκ δαπηφθςκ ειθακίγεηαζ ηαηά ηζξ θςκμπμζήζεζξ, εκχ ημ ηθείζζιμ ηδξ παθάιδξ ζπεηίγεηαζ ιε ημ παβςιέκμ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ, δ μπμία απμθεφβεζ ηδκ επζημζκςκία (Fogel & Hannan, 1985 Legerstee, Corter, & Kienapple, 1990, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Feldman, 2007). Οιμίςξ, μζ ιδηένεξ ηείκμοκ κα πενζαάθθμοκ ηζξ εκένβεζεξ ηςκ ανεθχκ ιε ημζκςκζηή πνμζμπή ηαζ εεηζηυ ζοκαίζεδια. Όιςξ, δ εεηζηή έηθναζδ ηδξ ιδηέναξ ζοπκά πνμδβείηαζ ημο επενπυιεκμο εεηζημφ ζοκαζζεήιαημξ ημο ανέθμοξ, εκχ δ ορδθή δζέβενζδ ημο ανέθμοξ ζοπκά πνμδβείηαζ ηαηαζηάζεςκ δνειίαξ, εβνήβμνζδξ ή/ ηαζ μοδέηενδξ δζέβενζδξ. Η φπανλδ δμιήξ ζηδκ αθθδθεπίδναζδ ιδηέναξ- ανέθμοξ έπεζ ανπίζεζ κα ενεοκάηαζ ηα ηεθεοηαία πνυκζα (Cohn & Tronick, 1988 Cohn & Tronick, 1987 Cohn & Tronick, 1989 Tronick, 1980 Tronick & Cohn, 1989). Οζ Brazelton ηαζ ζοκ. (1974) ιαβκδημζηυπδζακ πνυζςπμ ιε πνυζςπμ αθθδθεπζδνάζεζξ ιδηένςκ ιε ηα ανέθδ ημοξ, ηαζ ζηδ ζοκέπεζα ηςδζημπμίδζακ ηζξ ζοιπενζθμνέξ ημο γεφβμοξ δεοηενυθεπημ πνμξ δεοηενυθεπημ. Υαναηηήνζζακ ηδκ αθθδθεπίδναζδ ιδηέναξ- ανέθμοξ ςξ αιμζααία, ηαεχξ δ ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ ηζκμφκηαζ ζε ζοβπνμκία απυ εεηζηέξ πνμξ ανκδηζηέξ ηαηαζηάζεζξ ζοιπενζθμνάξ, ζε έκα διζημκμεζδέξ ηφια (Brazelton, Koslowski, & Main, 1974). Σδκ ίδζα πενίπμο πνμκζηή πενίμδμ, μζ Condon ηαζ Sander (1974) πενζβνάθμοκ έκα θαζκυιεκμ ιζηνυ- ζοβπνμκζζιμφ ιεηαλφ ηςκ ηζκήζεςκ ημο ανέθμοξ ηαζ ηςκ θςκδιζηχκ μνίςκ ημο θυβμο ημο εκήθζηα ζοκηνυθμο. Γζαηείκμκηαζ υηζ μζ ηζκήζεζξ ηςκ ανεθχκ ιε ηα άηνα ημο ζχιαημξ ζοιπίπημοκ ιε ηα θςκδιζηά υνζα ημο θυβμο ημο εκδθίημο. Τπάνπεζ, δδθαδή, ζοκενβαζία ιεηαλφ ηςκ αζμνοειχκ ημο θυβμο ηαζ ηςκ ηζκήζεςκ ηςκ ανεθχκ, δ μπμία ελδβεί ημκ παναηδνμφιεκμ ζοβπνμκζζιυ. Ο ζοβπνμκζζιυξ οπμζηδνίπηδηε υηζ είκαζ δ αέθηζζηδ ηαηάζηαζδ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ, ηαζ υηζ πνμζεββίγεζ ζπεδυκ ηδκ ηέθεζα ζοκεήηδ (Condon & Sander, 1974). φιθςκα ιε ημ «Μνληέιν ηνπ Σπγρξνληζκνύ», δ αθθδθεπίδναζδ εεςνμφκηακ υηζ πενζθαιαάκεζ ορδθά επίπεδα εεηζημφ ζοκαζζεήιαημξ ηαζ ζπεδυκ ηαευθμο εοιυ, 17

18 θφπδ ή ηυπςζδ. Με άθθα θυβζα, δ «ζδακζηή αθθδθεπίδναζδ» ιδηέναξ ανέθμοξ παναηηδνίγμκηακ, ηοπζηά, απυ ζοβπνμκζζιυ, εεηζηή δζάεεζδ, ηαεχξ ηαζ ημκ παναηηδνζζιυ ημο ανέθμοξ ςξ μνβακςιέκμο, ακ ηαζ δ ζοιπενζθμνά ημο δεκ ζπεηίγμκηακ ιε ζοβηεηνζιέκα ενεείζιαηα απυ ημκ εκήθζημ. φιθςκα ιε ηδκ παναπάκς άπμρδ, ημ ανέθμξ δεκ ακηζθαιαάκμκηακ μφηε ακηαπμηνίκμκηακ ζηδκ ζοβηζκδζζαηή ζοιπενζθμνά ηδξ ιδηέναξ ημο. Ακηίεεηα, δ ιδηένα ήηακ εκενβή ηαηά ηδκ αθθδθεπίδναζδ ηαζ ηαευνζγε ηδκ δμιή ηδξ. οκεπχξ, δ αθθδθεπίδναζδ θμβίγμκηακ ςξ ρεοδυ- δζάθμβμξ (Schaffer, 1977 Kaye, 1977), υπμο μζ ιδηένεξ δμιμφζακ ηδκ αθθδθεπίδναζδ ηαζ ηα ανέθδ ζοιπενζθένμκηακ ζακ κα ήηακ ηα ίδζα εκενβά. Δπμιέκςξ, δ αθθδθεπίδναζδ πανμιμζάγμκηακ ιε έκα ιμκμιενχξ νοειζζιέκμ ζφζηδια, υπμο μ έκαξ ζφκηνμθμξ είπε ημκ πθήνδ έθεβπμ. Υνδζζιμπμζχκηαξ ιζηνυ- ακαθοηζηά ζοζηήιαηα ηςδζημπμίδζδξ (Tronick & Cohn, 1989 Weinberg & Tronick, 1994, 1992 Cohn & Tronick, 1987, 1988, 1989, 1995 Mayer & Tronick, 1985 Tronick, 1985, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Tronick & Weinberg, 1997), ανέεδηε υηζ δ αθθδθεπίδναζδ ιδηέναξ- ανέθμοξ δεκ ακηαπμηνζκυηακ επανηχξ ζημ παναπάκς ιμηίαμ. Σμ «Μμκηέθμ οβπνμκζζιμφ», ςξ έκα πνςημηοπζηυ ιμκηέθμ ημ μπμίμ επζηνέπεζ εθάπζζηεξ δζαηοιάκζεζξ ηαζ υπμζα απυηθζζδ απυ αοηυ εεςνείηαζ παεμθμβζηή, πνεζαγυηακ νζγζηή ακαεεχνδζδ. Καηά ζοκέπεζα, δζαπζζηχεδηε υηζ μζ επζημζκςκζαηέξ ζοιπενζθμνέξ ηςκ ανεθχκ μνβακχκμκηαζ ηαηαθθήθςξ ηαζ ζπεηίγμκηαζ ιε αοηέξ ηςκ ιδηένςκ (Weinberg & Tronick, 1994 Tronick & Cohn, 1989). Δπίζδξ, δεκ οπήνλακ εκδείλεζξ βζα ημ ζοβπνμκζζιυ, υπςξ πενζβνάθδηε απυ ημοξ Condon ηαζ Sander (1974). Ακηίεεηα, ανέεδηε υηζ ηα ανέθδ, υπςξ αηνζαχξ ηαζ μζ ιδηένεξ, πνμζανιυγμοκ ηζξ ζοιπενζθμνέξ ημοξ ζε ζπέζδ ιε ηζξ ζοιπενζθμνέξ ηςκ ζοκηνυθςκ, ίζςξ ιε ιζα πνμκζηή ηαεοζηένδζδ (Cohn & Tronick, 1988). Σέθμξ, οπμζηδνίπεδηε υηζ μζ θοζζμθμβζηέξ αθθδθεπζδνάζεζξ ιδηένςκ- ανεθχκ παναηηδνίγμκηαζ ηονίςξ απυ ιέζα επίπεδα εεηζημφ ζοκαζζεήιαημξ, ηάπμζα ανκδηζηά ζοκαζζεήιαηα ηαζ επίζδξ, απυ ιέζα επίπεδα ζοβπνμκζζιμφ (Tronick & Cohn, 1989 Cohn & Tronick, 1987). Γζα πανάδεζβια, ζε ιεθέηεξ ηδξ θοζζμθμβζηήξ, πνυζςπμ ιε πνυζςπμ αθθδθεπίδναζδξ, ανέεδηε υηζ εηθνάζεζξ εεηζημφ ζοκαζζεήιαημξ είηε ηδξ ιδηέναξ είηε ημο ανέθμοξ, ζοιααίκμοκ, ηαηά πνμζέββζζδ, πενίπμο 42% βζα ηδκ ιδηένα ηαζ 18

19 15% βζα ημ ανέθμξ, ζημ ζφκμθμ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ (Tronick & Cohn, 1989 Cohn & Tronick, 1987). Δπίζδξ, ελεηάγμκηαξ ηδκ ακαθμβία ημο πνυκμο ηαηά ημκ μπμίμ μζ ιδηένεξ ηαζ ηα ανέθδ ανίζημκηαζ ζε ζοβπνμκζζιέκεξ ηαηαζηάζεζξ, ανέεδηε υηζ μ ζοβπνμκζζιυξ παναηδνείηαζ ιε ιζα ιέζδ ακαθμβία πνυκμο (Tronick, Als, & Brazelton, 1980a). Γζα πανάδεζβια, ηαίνζαζια ηςκ ζοκαζζεδιαηζηχκ ηαηαζηάζεςκ ηςκ ιδηένςκ ιε ηα ανέθδ παναηδνείηαζ ηαηά 24% ηδξ ζοκμθζηήξ δζάνηεζαξ ηςκ αθθδθεπζδνάζεςκ. ε ιζα εκαθθαηηζηή ακάθοζδ ημο ζοβπνμκζζιμφ, πνδζζιμπμζχκηαξ ακαθφζεζξ πνμκζηήξ ζεζνάξ, δ ζοκάθεζα ηςκ αθθδθεπζδνάζεςκ εηηζιάηαζ ιυθζξ 17% ηδξ δζαηφιακζδξ ηςκ αθθδθεπζδνάζεςκ (Feldman, Greenbaum & Mayes, 1996). Απυ ηα παναπάκς ζοκάβεηαζ υηζ μζ αθθδθεπζδνάζεζξ δεκ είκαζ ηυζμ «ζοβπνμκζζιέκεξ», υζμ πνμαθέπμκηακ απυ ημ «Μμκηέθμ ημο οβπνμκζζιμφ», ακηίεεηα, ηζκμφκηαζ ιεηαλφ ζοβπνμκζζιέκςκ/ ηαζνζαζηχκ ηαζ ιδ ιμζναζιέκςκ ηαηαζηάζεςκ, ηαζ ημ ακηίζηνμθμ (Tronick & Cohn, 1989). Αοηέξ μζ ιδ ζοκενβαηζηέξ ηαηαζηάζεζξ ακαθένμκηαζ ςξ θοζζμθμβζηά επζημζκςκζαηά θάεδ ηαηά ηδκ αθθδθεπίδναζδ, εκχ δ ιεηάααζδ απυ ιζα ιδ ζοκενβαηζηή ζε ιζα ζοκενβαηζηή ηαηάζηαζδ παναηηδνίγεηαζ ςξ επακυνεςζδ ηδξ επζημζκςκίαξ. Η δζαδζηαζία ηδξ επακυνεςζδξ είκαζ αιμζααίςξ νοειζγυιεκδ. Οζ επζημζκςκζαημί ζφκηνμθμζ- ημ ανέθμξ ηαζ μ εκήθζηαξ, ζδιαημδμημφκ ηδκ εηηίιδζδ ημοξ βζα ηδκ ηαηάζηαζδ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ ιέζς ηςκ ζοβηζκδζζαηχκ ζπδιάηςκ. ηδ ζοκέπεζα, πνμξ απάκηδζδ ηδξ έκδεζλδξ ημο ζοκηνυθμο, ημ ηάεε ιέθμξ, ηάκεζ πνμζπάεεζεξ κα πνμζανιυζεζ ηδκ ζοιπενζθμνά ημο πνμηεζιέκμο κα δζαηδνήζεζ ιζα ζοκενβαηζηή ηαηάζηαζδ ηαζ κα δζμνεχζεζ ηα αθθδθεπζδναζηζηά θάεδ. Δπζηοπδιέκεξ επζδζμνεχζεζξ ηαζ δ ειπεζνία ηςκ ζοκενβαηζηχκ ηαηαζηάζεςκ ζπεηίγμκηαζ ιε ημ εεηζηυ ζοκαίζεδια, εκχ αθθδθεπζδναζηζηά θάεδ πανάβμοκ ανκδηζηέξ ζοβηζκδζζαηά ηαηαζηάζεζξ. ε θοζζμθμβζηέξ δοάδεξ ιδηένςκ- ανεθχκ, ηα αθθδθεπζδναζηζηά θάεδ δζμνεχκμκηαζ βνήβμνα. ε ακαθφζεζξ ηςκ πνυζςπμ ιε πνυζςπμ αθθδθεπζδνάζεςκ ιε ανέθδ δθζηίαξ έλζ ιδκχκ, επζδζμνεχζεζξ ζοιααίκμοκ ιε ακαθμβία ιζα θμνά ηάεε 3 ιε 5 δεοηενυθεπηα, εκχ πενζζζυηενμ απυ ημ έκα ηνίημ ηςκ ζοκμθζηχκ επζδζμνεχζεςκ ζοιααίκεζ ζημ επυιεκμ αήια ηδξ αθθδθεπίδναζδξ (Tronick & Gianino, 1980). Παναηδνήζεζξ ηςκ Beebe ηαζ ζοκ. (1994), υπςξ ηαζ ηςκ Isabella ηαζ Belsky (1991) 19

20 ζοκάδμοκ ιε ηα παναπάκς εονήιαηα, ζηδνίγμκηαξ ηδκ οπυεεζδ υηζ μζ θοζζμθμβζηέξ αθθδθεπζδνάζεζξ απμηεθμφκ ιζα δζαδζηαζία επζδζυνεςζδξ. Οζ Tronick ηαζ Weinberg (1997), οπμζηδνίγμοκ υηζ μζ επζδζμνεχζεζξ ζηα αθθδθεπζδναζηζηά θάεδ είκαζ ιζα μοζζχδδξ δζαδζηαζία ζηζξ θοζζηέξ αθθδθεπζδνάζεζξ, δ μπμία ζπεηίγεηαζ πενζζζυηενμ ιε ακαπηολζαηά απμηεθέζιαηα, πανά ιε ημκ ζοβπνμκζζιυ ή ημ εεηζηυ ζοκαίζεδια. Η επζδζυνεςζδ, δ ειπεζνία ηδξ ηαζ δ έηηαζή ηδξ, απμηεθμφκ έκακ «ιδπακζζιυ ημζκςκζηήξ αθθδθεπίδναζδξ» βζα ηα ανέθδ. οβηεηνζιέκα, ζηζξ αθθδθεπζδνάζεζξ πμο παναηηδνίγμκηαζ απυ θοζζμθμβζηά επίπεδα επζδζμνεχζεςκ, ηα ανέθδ ιαεαίκμοκ πμζεξ ζηναηδβζηέξ επζημζκςκίαξ ηαζ ακηζιεηχπζζδξ είκαζ απμηεθεζιαηζηέξ βζα κα «επζδζμνεχζμοκ» ηδκ επζημζκςκία, ηαεχξ ηαζ πυηε κα ηζξ πνδζζιμπμζήζμοκ. Αοηή δ ειπεζνία μδδβεί ζηδκ ακάπηολδ ζηακμηήηςκ επζημζκςκίαξ ηαζ ακηζιεηχπζζδξ, ηαζ ζηδκ πθδνέζηενδ ηαηακυδζδ ηςκ ηακυκςκ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ ηαζ ηςκ ζοιαάζεςκ. Διπεζνζηά, ιε ηδκ ζοζζχνεοζδ επζηοπδιέκςκ επζδζμνεχζεςκ ηαζ ηδκ πανμφζα ιεηαηνμπή ημο ανκδηζημφ ζοκαζζεήιαημξ ζε εεηζηυ, ηα ανέθδ εβηαεζζημφκ έκακ πονήκα εεηζηχκ απμηνίζεςκ (Emde, Kligman, Reich, & Wade, 1978 Gianino & Tronick, 1988). Δπίζδξ, ιαεαίκμοκ υηζ έπμοκ έθεβπμ πάκς ζηζξ ημζκςκζηέξ αθθδθεπζδνάζεζξ. Ακαπηφζζμοκ ιζα ακαπανάζηαζδ ημο εαοημφ ημοξ ςξ απμηεθεζιαηζηυ, ηςκ αθθδθεπζδνάζεςκ ςξ εεηζηχκ ηαζ δζμνεχζζιςκ ηαζ ημο πνμζχπμο θνμκηίδαξ ςξ αλζυπζζημο ηαζ έιπζζημο. Αοηέξ μζ ακαπαναζηάζεζξ είκαζ ηνίζζιεξ βζα ηδκ ακάπηολδ ηδξ αίζεδζδξ ημο εαοημφ ςξ ζοκεηηζηυ, ζοκεπή ηαζ εκενβδηζηυ, ηδξ ακάπηολδξ ςξ ζηαεενήξ ηαζ ηςκ ζπέζεςκ ςξ αζθαθείξ (Tronick, 1980 Tronick, Cohn, & Shea, 1986). Ακηίεεηα, υηακ ζοιαεί ιζα παναηεηαιέκδ απμηοπία ζηδκ δζυνεςζδ ηςκ επζημζκςκζαηχκ θαεχκ, ηα ανέθδ εα πνμζπαεήζμοκ κα επακεβηαηαζηήζμοκ ηδκ ακαιεκυιεκδ αθθδθεπίδναζδ. Χζηυζμ, υηακ μζ πνμζπάεεζεξ ημοξ ζοζηδιαηζηά δεκ επαθδεεοημφκ, ηυηε εα κζχζμοκ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια. 20

21 1.4. Ο δπαδηθόο ζπγρξνληζκόο: Δλλνηνινγηθή απνζαθήληζε θαη ιεηηνπξγία ζηηο αιιειεπηδξάζεηο κεηέξαο- βξέθνπο. Ο ζοβπνμκζζιυξ (ηαζ/ ή ζπεηζημί υνμζ), έπεζ ηαεμνζζηεί απυ ηδκ αζαθζμβναθία ηαζ ηδκ ένεοκα ιε δζάθμνμοξ ηνυπμοξ, πζμ ζοπκά ακαθενυιεκμξ ζηδκ αθθδθεπίδναζδ ιδηέναξ- ανέθμοξ. Όνμζ πμο πνδζζιμπμζμφκηαζ εκαθθαηηζηά ιε ηδκ έκκμζα ημο ζοβπνμκζζιμφ πενζθαιαάκμοκ αοημφξ πμο επζηεκηνχκμκηαζ ζηδκ «αιμζααία εοεφκδ», (Ainsworth, Bell, & Stayton, 1974), ηδκ «ελανηχιεκδ οπεοεοκυηδηα» (Clarke- Stewart, 1973), ηδκ «αιμζααζυηδηα» (Belsky, Rovine, & Taylor, 1984), ηδκ «αιμζααία ζοκάθεζα» (Maccoby & Martin, 1983 Tronick, Als, & Brazelton, 1977), ηαζ ηδκ «ημζκςκζηή ζοκάθεζα» (Dunham & Dunham, 1995), υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Harrist & Waugh, 2002). Άθθεξ πενζβναθέξ ακαθένμκηαζ ζηδκ ζδιακηζηυηδηα ημο ηαζνζάζιαημξ ηςκ ζοβηζκδζζαηχκ ή ζοιπενζθμνζηχκ ηαηαζηάζεςκ, μνίγμκηάξ ηεξ ςξ «ζοκαζζεδιαηζηή εκανιυκζζδ» (Haft & Slade, 1989 Stern, Hofer, Haft, & Dore, 1985), «δοαδζηή νφειζζδ ζοκαζζεήιαημξ» (Hann, Osofsky, Barnard, & Leonard, 1994), «ηαίνζαζια ηςκ ζοιπενζθμνχκ» (Field, 1995 Field, Healy, Goldstein, & Guthertz, 1990), ηαζ «αιμζααίμ ηαίνζαζια ηςκ ζοιπενζθμνχκ» (Joy-Bryant, 1991), (υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Harrist & Waugh, 2002). Κάπμζμζ άθθμζ ημκίγμοκ ηδκ νέμοζα θφζδ ηάπμζςκ αθθδθεπζδνάζεςκ, πνδζζιμπμζχκηαξ υνμοξ υπςξ, «ζοιπενζθμνζηή ανιμκία» (Scholmerich, Fracasso, Lamb, & Broberg, 1995), «αθθδθεπζδναζηζηή ζοβπνμκία» (Isabella, Belsky, & von Eye, 1989), «δοαδζηυξ ζοβπνμκζζιυξ» (Harrist, Pettit, Dodge, & Bates, 1994 Rocissano, Slade, & Lynch, 1987), ή απθά «ζοβπνμκζζιυξ» (Arco & McCluskey, 1981 Booth, Lyons, & Barnard, 1984 Brazelton, Koslowski, & Main, 1974 Censullo, Bowler, Lester, & Brazelton, 1987 Farran & Kasari, 1990 Karger, 1979 Youngblade, Park, & Belsky, 1993), (υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Harrist & Waugh, 2002). Aκ ηαζ μ ζοβπνμκζζιυξ βμκέα- ανέθμοξ πενζβνάθεηαζ ιε δζάθμνμοξ εκκμζμθμβζημφξ μνζζιμφξ, υθμζ ιεθεημφκ ηδκ εηηφθζλδ ηςκ ημζκςκζηχκ ζοιπενζθμνχκ ζημ πνυκμ ηαζ ηδκ ζφκδεζδ ιεηαλφ βεβμκυηςκ πμο θαίκεηαζ κα ζπεηίγμκηαζ ιε κυδια. 21

22 Δπζπνμζεέηςξ, μ παναπάκς υνμξ εζζάβεζ ημ ηαίνζαζια ηςκ ζοιπενζθμνχκ, ηςκ ζοβηζκδζζαηχκ ηαηαζηάζεςκ ηαζ ηςκ αζμθμβζηχκ νοειχκ ιεηαλφ ημο βμκέα ηαζ ημο ανέθμοξ, μζ μπμίμζ ιαγί δζαιμνθχκμοκ ιζα ιμκαδζηή ζπεζζαηή ιμκάδα. Σμ ηαίνζαζια ιεηαλφ ηςκ ζοιπενζθμνχκ ηςκ επζημζκςκμφκηςκ ζοκηνυθςκ είκαζ εοαίζεδημ ζηζξ ιζηνμιεηαηζκήζεζξ ηςκ ηαηαζηάζεςκ ηαζ ηςκ ζδιάηςκ ηςκ ανεθχκ, βζ αοηυ ιπμνεί κα εζδςεεί ςξ ιζα δζαδζηαζία ηαηά ηδκ μπμία δομ ζεζνέξ βεβμκυηςκ αημθμοεμφκ δ ιία ηδκ άθθδ ιε εθάπζζηδ πνμκζηή δζαθμνά (Rosenfeld, 1981). Μεθέηεξ εθανιυγμοκ έκακ απυ ημοξ ηνεζξ θεζημονβζημφξ μνζζιμφξ ημο ζοβπνμκζζιμφ ζηζξ ιεηνήζεζξ ημοξ, εηηζιχκηαξ: α) ημ ηαίνζαζια ή ηδ ζφιπηςζδ ιεηαλφ ηςκ ζοιπενζθμνχκ ή ηςκ ζοβηζκδζζαηχκ ηαηαζηάζεςκ ηςκ βμκέςκ ηαζ ημο ανέθμοξ, α) ηδκ ζπέζδ αημθμοείαξ ιεηαλφ ηςκ ζοιπενζθμνχκ ημο εκυξ ζοκηνυθμο ηαζ ηςκ αημθμοεμφιεκςκ ζοιπενζθμνχκ ημο εηένμο, β) ηδ πνμκζηή δζαθμνά ιεηαλφ ηδξ νμήξ ηςκ ζοιπενζθμνχκ ηδξ ιδηέναξ ηαζ ημο ανέθμοξ, υπςξ ιεηνχκηαζ απυ ηζξ ακαθφζεζξ πνμκζηήξ ζεζνάξ. Σέθμξ, πνέπεζ κα ζδιεζςεεί υηζ μζ παναπάκς ιεηνήζεζξ πενζθαιαάκμοκ ηα πνςημηοπζηά παναηηδνζζηζηά ημο ζοβπνμκζζιμφ ςξ πνμκζηή ζπέζδ ιεηαλφ δομ βεβμκυηςκ. Με άθθα θυβζα, μ ζοβπνμκζζιυξ απμηεθεί έκα δοαδζηυ παναηηδνζζηζηυ ηαζ ακαθένεηαζ ζε έκακ ζοβηεηνζιέκμ ηφπμ αθθδθεπίδναζδξ ιεηαλφ ημο πνμζχπμο θνμκηίδαξ ηαζ ημο ανέθμοξ, μ μπμίμξ παναηηδνίγεηαζ απυ δοαδζηή επζημζκςκία, ιμζναζιέκδ πνμζμπή, αιμζααία νφειζζδ ηαζ ανιμκία. Πενζβνάθεηαζ επίζδξ ςξ έκαξ «πενίπθμημξ πμνυξ» πμο ζοιααίκεζ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ζφκημιςκ, έκημκςκ ηαζ παζβκζςδχκ αθθδθεπζδνάζεςκ, πηζζιέκμξ ζηδκ μζηεζυηδηα ημο ζοιπενζθμνζημφ νεπενημνίμο ηςκ ζοκηνυθςκ ηαζ ηςκ νοειχκ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ. Σέθμξ, δείπκεζ ηδ πνμκζηή δμιή δζαπνμζςπζηχκ ζοκαθθαβχκ ορδθήξ δζέβενζδξ μζ μπμίεξ είκαζ δζαηνζηέξ απυ ηδκ νμή ηδξ ηαεδιενζκήξ γςήξ (Beebe, 1982 Fogel, 1993 Stern, 1977 Tronick, 1989 Trevarthen, 1979, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Feldman & Eidelman, 2004). Ο ζοβπνμκζζιυξ παναηδνείηαζ ζημ παζπκίδζ ηςκ ιδηένςκ ιε ηα ανέθδ ιε έκακ απυ ημοξ ηνεζξ ηνυπμοξ. Πνχημκ, μζ ιδηένεξ ακηαπμηνίκμκηαζ ζηζξ ιεηααάζεζξ ηςκ ηαηαζηάζεςκ ηςκ ανεθχκ ιε ηαηάθθδθεξ αολήζεζξ ή ιεζχζεζξ ηςκ ενεεζζιάηςκ. Δκαθθαηηζηά, ηα ανέθδ πνμζανιυγμκηαζ ζηζξ αθθαβέξ ηςκ ιδηνζηχκ ηαηαζηάζεςκ ή ζηα επίπεδα ηςκ ενεεζζιχκ. Σέθμξ, αιμζααίμξ ζοβπνμκζζιυξ παναηδνείηαζ υηακ ηαζ 22

23 μζ δομ ζφκηνμθμζ ηαοηυπνμκα πνμζανιυγμοκ ηδκ πνμζμπή ζε ακηαπυηνζζδ ηςκ ζδιάηςκ ημο ζοκηνυθμο (Beebe, 1982 Cohn & Tronick, 1988). Μέζς ζοβπνμκζζιέκςκ αθθδθεπζδνάζεςκ, μζ βμκείξ εζζάβμοκ ηα ανέθδ ζηζξ «ζοιαάζεζξ» ημο ημζκςκζημφ ηυζιμο, ηαζ ηαοηυπνμκα, ζοκ- νοειίγμοκ ηδκ δζέβενζδ ηαζ ηδκ πνμζμπή ηςκ ανεθχκ (Cohn & Tronick, 1988 Feldman, 2003α Feldman & Klein, 2003 Fogel, 1993, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Feldman & Eidelman, 2004). Καηά ηδκ δζάνηεζα ηςκ πνχηςκ δομ ιε ηνζχκ ιδκχκ ηδξ γςήξ, ημ πνυζςπμ θνμκηίδαξ παίγεζ έκακ μοζζχδδ νυθμ ζηδκ εκίζποζδ ηςκ πενζμνζζιέκςκ ζηακμηήηςκ ηςκ ανεθχκ βζα μιμζμζηαηζηή ζζμννμπία ηαζ νφειζζδ (π.π. ηςκ ζοβηζκδζζαηχκ ηαηαζηάζεςκ ηαζ ηςκ επζπέδςκ ηαηαζημθήξ/ δζέβενζδξ), επζηνέπμκηαξ ζηα ανέθδ κα πνμζανιμζημφκ ζημκ ελςηενζηυ ημζκςκζηυ ηυζιμ (Chappell & Sander, 1979 Collis, 1979 Fogel, 1982 Korner, 1974 Stern, 1974). Μεηά ημοξ πνχημοξ ιήκεξ ηδξ γςήξ, ημ αοηυκμιμ κεονζηυ ζφζηδια ηςκ ανεθχκ ζηαδζαηά ακαθαιαάκεζ ηζξ θεζημονβίεξ ηδξ αζμθμβζηήξ νφειζζδξ (Brazelton, 1984 Emde et al., 1976 Field, 1985 Kraemer, 1992 Stern, 1985). Χζηυζμ, εα πνέπεζ κα ζδιεζςεεί υηζ πενζμδζηή ειπθμηή ζε ζοβπνμκζζιυ ιε ημ πνυζςπμ θνμκηίδαξ είκαζ απαναίηδηδ βζα ηδκ ακάπηολδ ηδξ ζηακυηδηαξ αοημννφειζζδξ, οπδνεηχκηαξ ηδ θεζημονβία ημο ημζκμφ-δζαηακμκζζιμφ ηςκ εζςηενζηχκ θεζημονβζχκ ημο ανέθμοξ. Δπζπνμζεέηςξ, μ ζοβπνμκζζιυξ βμκέα- ανέθμοξ, ηαηά ημοξ πνχημοξ ιήκεξ ηδξ γςήξ, έπεζ ανεεεί υηζ πνμαθέπεζ έκακ αζθαθή δεζιυ ηςκ ανεθχκ (Jaffee et al., 2001). Η Ainsworth, ημ 1969, πνχηδ δίκεζ έιθαζδ ζηδ ζπέζδ ιεηαλφ ηδξ εοαζζεδζίαξ ηςκ ιδηένςκ, ηαηά ηδκ αθθδθεπίδναζδ, ηαζ ηδξ ιεηέπεζηα δδιζμονβίαξ αζθαθμφξ δεζιμφ. ηζξ δζαπνμκζηέξ καημοναθζζηζηέξ παναηδνήζεζξ πμο έηακε, ανήηε υηζ μζ ιδηένεξ, μζ μπμίεξ ενιήκεοακ ηα ζήιαηα ηςκ ανεθχκ ιε αηνίαεζα, ακηαπμηνίκμκηακ ηαηάθθδθα ζηζξ επζεοιίεξ ή ζηζξ ακάβηεξ ημοξ, ηαζ βεκζηά, έαθεπακ «ηδκ ηαηάζηαζδ απυ ηδκ μπηζηή ημο ανέθμοξ», είπακ ανέθδ πμο επζδείηκοακ ζοιπενζθμνέξ εεηζηήξ δέζιεοζδξ ζηα πνχηα πνυκζα ηδξ γςήξ ημοξ ηαζ εα παναηηδνίγμκηακ ανβυηενα ςξ έπμκηα αζθαθή δεζιυ (Ainsworth & Bell, 1969 Ainsworth, Bell, & Stayton, 1972). H Isabella ηαζ μζ ζοκενβάηεξ (1989), δζαπίζηςζακ υηζ μζ ιεηνήζεζξ ζοβπνμκζζιμφ ζηζξ αθθδθεπζδνάζεζξ ηςκ ιδηένςκ ιε ηα ανέθδ ημοξ ηαηά ημκ 1 μ ηαζ 3 μ ιήκα ηδξ γςήξ, ήηακ πζμ ηονίανπεξ ιεηαλφ ηςκ δοάδςκ, ηςκ μπμίςκ μ δεζιυξ 23

24 παναηηδνίζηδηε ςξ αζθαθήξ ζημοξ 12 ιήκεξ. Δπίζδξ, μζ Isabella ηαζ Belsky (1991) έθεβλακ ηα παναπάκς απμηεθέζιαηα ζε ιεβαθφηενμ δείβια ανεθχκ, δθζηίαξ 3 ηαζ 9 ιδκχκ. Βνήηακ υηζ πανειπυδζζδ ημο ζοβπνμκζζιμφ, δζαηαναηηζηέξ ή αδζάηνζηεξ ζοιπενζθμνέξ, οπέν- ενεεζζιυξ, ηαζ ιδ ζοκεπή ακηαπυηνζζδ, ήηακ πζμ ημζκά ζηζξ αθθδθεπζδνάζεζξ δοάδςκ, ηςκ μπμίςκ ηα ανέθδ είπακ ακαζθαθή δεζιυ. Πζμ πνυζθαηα, μζ Jaffe ηαζ ζοκ. (2001) έδεζλακ υηζ ανέθδ, ηα μπμία είπακ ηδκ ειπεζνία «ζδακζηχκ ζοκενβαηζηχκ αθθδθεπζδνάζεςκ» ιε ηζξ ιδηένεξ ημοξ ζημοξ 4 ιήκεξ, ήηακ πζμ πζεακυ κα παναηηδνζζημφκ ιε αζθαθή δεζιυ ζημοξ 12 ιήκεξ, απ υηζ ανέθδ ηα μπμία δεκ αίςζακ ακάθμβδ ειπεζνία. Κθείκμκηαξ, ζοβπνμκζγυιεκεξ ιε ηζξ ηαηαζηάζεζξ πνμζμπήξ ηςκ ανεθχκ, μζ ιδηένεξ δμιμφκ παζβκζχδεζξ αθθδθεπζδνάζεζξ ηαζ δζεοημθφκμοκ ηδκ ακάπηολδ ηδξ αίζεδζδξ αοηυ- απμηεθεζιαηζηυηδηαξ ηςκ ανεθχκ (Joy-Bryant, 1991 Tinbergen, 1974), ημο θεηηζημφ δζαθυβμο (Beebe, Alson, Jaffe, Feldstein,& Crown, 1988 Isabella, 1993 Jasnow & Feldstein,1986, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Feldman, 2007), ηδξ ζοιαμθζηήξ ζηακυηδηαξ (Feldman & Greenbaum, 1997), ηαζ άθθςκ βκςζηζηχκ θεζημονβζχκ (Feldman, Greenbaum, Yirmiya, & Mayes, 1996, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Harrist & Waugh, 2002). οκεπχξ, οπάνπμοκ εκδείλεζξ υηζ δ δοαδζηή ζοβπνμκία ιεηαλφ ηςκ ανεθχκ ηαζ ηςκ ιδηένςκ, έπεζ πμθθαπθέξ αίμ- θοζζμθμβζηέξ, ημζκςκζηέξ ηαζ βκςζηζηέξ θεζημονβίεξ Ζ ζεσξία ησλ ζπζηεκάησλ γηα ηελ ξύζκηζε ησλ αιιειεπηδξάζεσλ Η ιεθέηδ ηςκ αθθδθεπζδνάζεςκ πνέπεζ κα δζενεοκά πχξ ηάεε ζφκηνμθμξ επδνεάγεηαζ απυ ηδκ δζηή ημο ζοιπενζθμνά, δδθαδή ηδκ «αοημννφειζζδ», ηαεχξ ηαζ απυ ηδκ ζοιπενζθμνά ημο εηένμο- «αιμζααία νφειζζδ» (Thomas & Malone, 1979 Thomas & Martin, 1976, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Beebe & Lachmann, 1998). Με άθθα θυβζα, δ μνβάκςζδ ηδξ ζοιπενζθμνάξ εα πνέπεζ κα ιεθεηάηαζ ςξ ζημζπείμ ημο ζοζηήιαημξ ιδηέναξ- ανέθμοξ, ηαεχξ ηαζ ςξ ζημζπείμ αημιζηυ. Η αοημννφειζζδ οπμδδθχκεζ ηδκ ζηακυηδηα ηςκ επζημζκςκμφκηςκ ζοκηνυθςκ κα νοειίγμοκ ηζξ ακηίζημζπεξ ηαηαζηάζεζξ ημοξ. οβηεηνζιέκα, ακαθένεηαζ ζηδκ ζηακυηδηα ηάεε ιέθμοξ ηδξ δοάδαξ βζα ηδ νφειζζδ ηδξ δζέβενζδξ, ηδ δζαηήνδζδ ηδξ εβνήβμνζδξ, ηδκ άιαθοκζδ ηδξ έκηαζδξ απυ οπεν- ενεεζζιμφξ ηαζ 24

25 ηέθμξ, ηδκ ακάπηολδ πνμαθεπυιεκςκ ηφηθςκ ζοιπενζθμνάξ (Korner & Grobstein, 1976). Σα κεμβκά ένπμκηαζ ζηδ γςή ιε ζηακυηδηεξ κα νοειίγμοκ ηζξ εζςηενζηέξ ημοξ ηαηαζηάζεζξ ηαεχξ ηαζ ηα πενζααθθμκηζηά ενεείζιαηα (Als, Duffy, McAnulty, & Badian, 1989 Sigman, Beckwith, Cohen, &Parmalee, 1989, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Beebe & Lachmann, 1998). Μενζηά παναδείβιαηα ζηναηδβζηχκ αοημννφειζζδξ απμηεθμφκ ηα αοηυ-αββίβιαηα, δ απμζηνμθή ημο αθέιιαημξ, ηαζ μ πενζμνζζιυξ ημο εφνμοξ ηςκ εηθνάζεςκ ημο πνμζχπμο. ηδκ ανεθζηή δθζηία, δ αοημννφειζζδ είκαζ έκαξ ζδιακηζηυξ πανάβμκηαξ ηδξ ζηακυηδηαξ ηςκ ανεθχκ κα δίκμοκ πνμζμπή ηαζ κα ειπθέημκηαζ ιε ημ πενζαάθθμκ (Freedman, Barosso, Bucci, & Grand, 1978). Γζα ημκ υνμ «αιμζααία νφειζζδ», πνδζζιμπμζμφκηαζ, εκαθθαηηζηά μζ υνμζ «αιθίδνμιδ» ηαζ «ζοκ- δμιδιέκδ» νφειζζδ. Αοημί μζ υνμζ δεκ οπμδδθχκμοκ αιμζααζυηδηα, αθθά ακαθένμκηαζ ζηδκ ζοιαμθή ηάεε ζοκηνυθμο ζηδκ νφειζζδ ηςκ ζοκαθθαβχκ. Φαζκυιεκα ελάνηδζδξ παναηδνμφκηαζ ηαζ απυ ηζξ δομ ηαηεοεφκζεζξ, ςζηυζμ δεκ οπμκμείηαζ ζοιιεηνία, ηαεχξ ηάεε ιέθμξ ημο γεφβμοξ επδνεάγεζ ημ άθθμ ιε δζάθμνμοξ ηνυπμοξ ηαζ ζε άκζζμ ααειυ. Δπίζδξ, αοηή δ δζαδζηαζία δεκ είκαζ αζηζαηή, αθθά πνμαθεπηζηή, ηαζ ζοκήεςξ ζοιααίκεζ αοευνιδηα ηαζ ιδ ζοκεζδδηά. Γδθαδή, δ νφειζζδ ηαεμνίγεηαζ απυ ηδκ πζεακυηδηα δ ζοιπενζθμνά ημο εκυξ ζοκηνυθμο κα πνμαθεθεεί απυ αοηή ημο άθθμο. Σέθμξ, δεκ είκαζ ιυκμ μζ εεηζηέξ ηαζ επζηοπδιέκεξ αθθδθεπζδνάζεζξ, αθθά ηαζ μζ ανκδηζηέξ ζοιπενζθμνέξ απμζηνμθήξ πμο νοειίγμκηαζ επίζδξ αιθίδνμια (Beebe, Jaffe, Feldstein, Mays, & Alson, 1985 Beebe & Lachmann, 1988, 1994 Beebe et al., 1997 Beebe & Lachmann, 1998 Tronick, 1989). Ο υνμξ «αιθίδνμιδ», πενζθαιαάκεζ, επίζδξ, ηδκ άπμρδ υηζ δ αιμζααία δζαδζηαζία νφειζζδξ ηαζ δ αοημννφειζζδ επδνεάγμοκ δ ιζα ηδκ άθθδ. Οζ δφμ πνςημπυνμζ εεςνδηζημί ηδξ πνμζέββζζδξ αοηήξ είκαζ δ Sander (1977, 1985, 1995) ηαζ μ Tronick (1989, 1988), μζ μπμίμζ οπμζηδνίγμοκ υηζ δ «αοηυ» ηαζ «αιμζααία» νφειζζδ είκαζ δζαδζηαζίεξ μζ μπμίεξ ζοιπίπημοκ πνμκζηά, επδνεάγμκηαξ δ ιία ηδκ επζηοπία ηδξ άθθδξ. Δπίζδξ, εεςνμφκηαζ ηαοηυπνμκεξ, ζοιπθδνςιαηζηέξ ηαζ ζδακζηά, ζε δοκαιζηή ζζμννμπία, ιε εοεθζλία κα ηζκμφκηαζ ιπνμξ ηαζ πίζς. Η αθθδθεπίδναζδ ηδξ «αοηυ» ηαζ «αιμζααίαξ» νφειζζδξ ζπεηίγεζ ημ αημιζηυ ιε ημ δοαδζηυ ηαζ απμζαθδκίγεζ ηδκ δοαδζηυηδηα ημο ζοζηήιαημξ. 25

26 ηδ ζοκέπεζα, μ Fogel (1992a, 1992b), πενζβνάθεζ αοηυ ημ ζφζηδια ςξ «ζοκνφειζζδ», μνίγμκηαξ ηδκ επζημζκςκία ςξ ζοκαθθαβή, πανά ςξ δνάζδ- ακηίδναζδ. Όθεξ μζ ζοιπενζθμνέξ εηηοθίζζμκηαζ ηαοηυπνμκα βζα ημ ηάεε άημιμ, εκχ, ηδκ ίδζα ζηζβιή, δζανηχξ ιεηαηνέπμοκ ηαζ ιεηαηνέπμκηαζ απυ ηζξ αθθαβέξ ζηδκ ζοιπενζθμνά ημο εηένμο. Σέθμξ, επζζδιαίκεζ υηζ δζαηνζηά ζήιαηα ιπμνμφκ κα ενιδκεοημφκ ιυκμ ζηα πθαίζζα ηδξ ζοιπενζθμνζηήξ νμήξ, δ μπμίμ ηαηεοεφκεηαζ ηαζ απυ ημοξ δομ ζοκηνυθμοξ (Birdwhistell, 1970 Fogel, 1992a, 1992b, 1993 Sameroff, 1983 Scheflin, 1973, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Beebe & Lachmann, 1998). Η ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ ζοκμζημδμιμφκ ηδκ αθθδθεπίδναζδ ιε δομ δζαθμνεηζημφξ ηνυπμοξ. Πνχημκ, πζμ βεκζηά, δ ιδηένα ηάκεζ ιεηααζαάζεζξ ζημ ανέθμξ, μζ μπμίεξ ααζίγμκηαζ ζηδκ δζηή ηδξ ζζημνία, ηαζ ημ ανέθμξ, απυ ηδκ άθθδ πθεονά, θένκεζ δοζημθίεξ αοημννφειζζδξ, βζα πανάδεζβια, δοζημθίεξ ζηδ νφειζζδ ηδξ δζέβενζδξ ή αζοκήεζζηεξ εοαζζεδζίεξ, μζ μπμίεξ απμδίδμκηαζ ζηζξ δοζημθίεξ ηδξ ζδζμζοβηναζίαξ ημο ανέθμοξ. Δπμιέκςξ, μ ηάεε ζφκηνμθμξ ζοιαάθεζ ζε ιζα απμζηνμθή ζηδκ επζημζκςκία ιε αοηυ ημκ ηνυπμ. Γεφηενμκ, ηάεε ιέθμξ ηδξ δοάδαξ ζοιαάθεζ ζηζξ ζοκαθθαβέξ πμο δζαιείαμκηαζ, ζηζβιή πνμξ ζηζβιή, πνμζανιυγμκηαξ μ ηαεέκαξ ηζξ ζοιπενζθμνέξ ημο ιε αοηέξ ημο άθθμο. Πνμζανιυγμοκ, δδθαδή, ημ πνυκμ (νοειυ, παφζεζξ, αθθαβή ζεζνάξ), ηα ιμηίαα (πνμζέββζζδ ή απμθοβή), ηα εηθναζηζηά ηαζ θςκδηζηά ζήιαηα, ηαεχξ ηαζ ηζξ δζεβένζεζξ (ζοιπενζθμνέξ δζαδνάζεςκ/ ακαζημθχκ), ηα μπμία ζοκαπμηεθμφκ ηζξ ααζζηέξ δζαζηάζεζξ ημο ζοζηήιαημξ. οιπεναζιαηζηά, ημ παναπάκς ιμκηέθμ πνμηείκεζ υηζ δ επζημζκςκία δεκ πνμηφπηεζ απυ ημ έκα ιέθμξ ηδξ δοάδαξ, αθθά ηαηαζηεοάγεηαζ ηαζ απυ ηα δφμ, έπμκηαξ ςξ πθαίζζμ ηζξ πανμφζεξ, αθθά ηαζ ηζξ πανεθεμφζεξ αθθδθεπζδνάζεζξ. Καη αοηυκ ημκ ηνυπμ, ηάεε ιέθμξ ιζαξ δοάδαξ πνμζπαεεί κα νοειίζεζ ημ ηζ ζοιααίκεζ εκηυξ ημο- αοημννφειζζδ, ζε ζπέζδ ιε ημ ηζ ζοιααίκεζ εκενβδηζηά ηαηά ηδκ δζαδζηαζία, ζοκ- νφειζζδ. Γζαθμνέξ ζηδκ αοημννφειζζδ επδνεάγμοκ ηδκ επζηοπία ηδξ αιμζααίαξ νφειζζδξ ηαζ ακηζζηνυθςξ. Γζαθμνέξ ζηδκ θφζδ ηδξ αιμζααίαξ νφειζζδξ ιπμνμφκ κα δζεοημθφκμοκ ή κα ειπμδίζμοκ ηδκ αοημννφειζζδ (Beebe & Lachmann, 1994 Tronick, 1989). Δπίζδξ, έπεζ πνμηαεεί υηζ ζδακζηά επίπεδα ημζκςκζηήξ επζημζκςκίαξ ηαζ ακάπηολδξ ζοιααίκμοκ υηακ οπάνπεζ εοεθζλία ιεηαηίκδζδξ ιεηαλφ ηδξ «αοηυ» ηαζ «αιμζααίαξ» νφειζζδξ, απμθένμκηαξ, ζε ζπεηζηά ζηακμπμζδηζηά επίπεδα, ηδκ 26

27 πνμζμπή, ηα ζοκαζζεήιαηα ηαζ ηδκ δζέβενζδ ηςκ ανεθχκ (Beebe & Lachmann, 1998). Ακηίεεηα, υηακ ηάπμζμξ απυ ηδ δοάδα ακηαπμηνίκεηαζ πενζζζυηενμ απυ ημ ιέζμ επίπεδμ αοηυ ιπμνεί κα δδθχκεζ ιζα πνμζπάεεζα ακηζιεηχπζζδξ ηδξ δζαηάναλδξ ηδξ επζημζκςκίαξ (Malatesta, Culver, Tesman & Shepherd, 1989 Roe, Roe, Drivas, & Bornstein, 1990 Tobias, 1995, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Beebe & Lachmann, 1998). ε ιεθέηεξ βζα απμδζμνβακςιέκεξ αθθδθεπζδνάζεζξ ανεθχκ ιε ηα πνυζςπα θνμκηίδαξ, οπάνπεζ ιζα ηάζδ κα απμδίδμκηαζ αοηέξ ζηδκ ζοιπενζθμνά ημο εκυξ ή ημο άθθμο ζοκηνυθμο. Γδθαδή, είηε ζηζξ δοζημθίεξ αοημννφειζζδξ ηςκ ανεθχκ, είηε ζηδκ πανειααηζηυηδηα ηδξ ιδηέναξ, ηαζ κα ιδκ δζαπςνίγεηαζ δ ζοιαμθή ηδξ αοημννφειζζδξ ηαζ ηδξ αιμζααίαξ νφειζζδξ ηδξ δοάδαξ. Χζηυζμ, οπεναμθζηυξ έθεβπμξ εκυξ ζοκηνυθμο, ιε επζαάνοκζδ ηδξ αοημννφειζζδξ, απμηεθεί έκακ πυθμ ακζζμννμπίαξ- «εκενβδηζηή επαβνφπκδζδ». Δπίζδξ, απμηθεζζηζηή εκαζπυθδζδ ιε ηδκ αοημννφειζζδ, ζε αάνμξ ηδξ αιμζααίαξ νφειζζδξ απμηεθεί ημκ άθθμ πυθμ ηδξ ακζζμννμπίαξ- «απυζονζδ ή πανειπυδζζδ». ε ηάεε πυθμ ακζζμννμπίαξ, εηηζιάηαζ υηζ ημ ανέθμξ αβςκίγεηαζ ιε ιδ επζεοιδηά επίπεδα πνμζμπήξ, δζέβενζδξ ηαζ ζοκαζζεήιαημξ (Beebe & Mc Crorie, 1997 Jaffe et al., 1998). Γζα πανάδεζβια, οπεναμθζηή αοημννφειζζδ, ζε αάνμξ ηδξ αιμζααίαξ νφειζζδξ είκαζ ειθακήξ ζε ηάπμζα ανέθδ ηςκ μπμίςκ μζ ιδηένεξ ειθάκζγακ ηαηάεθζρδ. Αοηά είπακ ηδκ μθμηθδνςηζηή ιένζικα βζα ηαηεοκαζηζηέξ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ, πνμζακαημθζγυιεκεξ πνμξ ημκ εαοηυ (π.π. απμζηνμθή, απχθεζα ημο εθέβπμο ημο ιοσημφ ηυκμ, πνμθμνζηή αοηυ- πανδβυνδζδ, αοηυ- ανπάβιαηα ηαζ ηζκήζεζξ ιπνμξπίζς), ηαζ ζοκμδεουιεκεξ απυ ιεζςιέκδ αθθδθεπζδναζηζηή ελάνηδζδ (Tronick, 1989). Τπεναμθζηυξ έθεβπμξ ημο ζοκηνυθμο («επαβνφπκδζδ»), ζε αάνμξ ηδξ αοημννφειζζδξ, οπμζηδνίγεηαζ υηζ πνμαθέπεζ ακαζθαθή δεζιυ (άβπμοξ, απμθοβήξ ή απμδζμνβάκςζδξ) ηαζ ορδθυ ααειυ ελάνηδζδξ, ιε ακαιεκυιεκδ οπμπχνδζδ ηδξ αοημννφειζζδξ (Jaffe et al., 1998 Sander, 1995). Η δζάζηαζδ ηδξ επζηάθορδξ ηδξ αοημννφειζζδξ, απεζημκίγεηαζ ζε ιζα πεζναιαηζηή ζοκεήηδ πμο εθάνιμζε δ Field (1981). Παναηδνήεδηε υηζ, υηακ ηα ανέθδ επζπεζνμφζακ κα ιεζχζμοκ ηδκ δζέβενζδ, απμζηνέθμκηαξ ημ αθέιια απυ ηζξ ιδηένεξ, μζ ηεθεοηαίεξ είπακ δοζημθία κα ακεπεμφκ ηδκ ζηζβιή ηδξ «απμιάηνοκζδξ» ηαζ πνμζπαεμφζακ κα ηα επακαθένμοκ, ιζθχκηαξ ημοξ ή ελακαβηάγμκηάξ ηα κα ηζκήζμοκ ημ ηεθάθζ ημο πνμξ αοηέξ. 27

28 1.6. Ζ ζπκβνιή ηεο δπάδαο κεηέξαο- βξέθνπο ζηελ ζπλαηζζεκαηηθή ξύζκηζε ηα πθαίζζα ηςκ πνχζιςκ αθθδθεπζδνάζεςκ, μζ ζοκαθθαβέξ πμο δζαιείαμκηαζ ιεηαλφ ημο ανέθμοξ ηαζ ηδξ ιδηέναξ, ζε παζπκίδζ πνυζςπμ ιε πνυζςπμ, εεςνμφκηαζ ζδζαίηενα ζδιακηζηέξ. Πανέπμοκ ζηα ανέθδ ημζκςκζηέξ ειπεζνίεξ, μζ μπμίεξ εκζζπφμοκ ηδκ ακάπηολδ ηςκ ζηακμηήηςκ βζα ηδκ νφειζζδ ηδξ δζέβενζδξ (Stern, Trevarthen, 1974), ηςκ δελζμηήηςκ αθθδθεπίδναζδξ (Mayes & Carter, 1990 Tronick & Gianino, 1986), ηαεχξ ηαζ ηςκ ζοκαηυθμοεςκ βκςζηζηχκ θεζημονβίςκ (Fox & Porges, 1985, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Gable & Isabella (1992). Τπμζηδνίγεηαζ υηζ ηα ανέθδ, απυ ηζξ πνχηεξ ζηζβιέξ ηδξ γςήξ ημοξ, ακηαπμηνίκμκηαζ ζε εκδμβεκείξ ηαζ ελςβεκείξ πδβέξ ενεεζζιχκ (Hirschman, Melamed, & Oliver, 1982). Ακαθενυιεκμζ ζηδκ ιεηααθδηή θφζδ ηδξ δζέβενζδξ ηαζ ηδκ πνμθακή ζπέζδ ιεηαλφ ηδξ ηαηάζηαζδξ ηδξ δζέβενζδξ ηαζ ηςκ δζαθυνςκ εζδχκ ενεεζζιάηςκ, μ ηνυπμξ ιε ημκ μπμίμ ηα ανέθδ νοειίγμοκ αοηήκ ηδκ δζέβενζδ έπεζ πνμζεθηφζεζ ημ εκδζαθένμκ ηςκ ιεθεηδηχκ. Πνάβιαηζ, δ νφειζζδ ηδξ δζέβενζδξ εεςνείηαζ ςξ πνχζιμ ακαπηολζαηυ ένβμ βζα ηα ανέθδ (Emde, Gaensbauer, & Harmon, 1976 Sroufe, 1979a, 1979b Stern, 1974). Καηά ηζξ πνχηεξ αδμιάδεξ ηδξ γςήξ, ηα ανέθδ αηυια πνμζηαηεφμκηαζ απυ ηα ακχνζια αζζεδηδνζαηά ημοξ ζοζηήιαηα, απυ ημκ ελςηενζηυ ηυζιμ, ηαζ πνέπεζ κα πνμζπαεήζμοκ πνμηεζιέκμο κα πεηφπμοκ ηάπμζμο ααειμφ νφειζζδ ηδξ θοζζμθμβζηήξ δζέβενζδξ (Sroufe, 1979b). Ένεοκεξ μζ μπμίεξ ιεθεημφκ ηδκ δζαδζηαζία ηςκ δζαδνάζεςκ, ζηδκ πνχζιδ ακάπηολδ, ανήηακ ζοκδέζεζξ ιεηαλφ ηςκ ζοιπενζθμνχκ ηςκ ανεθχκ υπςξ παναηδνμφκηαζ ηαηά ηδκ αθθδθεπίδναζδ, ηαζ ηςκ θοζζμθμβζηχκ απμηνίζεςκ, μζ μπμίεξ πανέπμοκ αηνζαείξ ιεηνήζεζξ ηδξ δζέβενζδξ (Gable & Isabella, 1992). Έπεζ πνμηαεεί υηζ ζοβηεηνζιέκεξ ζοβηζκδζζαηέξ εηθνάζεζξ ζπεηίγμκηαζ ζδιακηζηά ιε ηζξ θεζημονβίεξ ημο νοειμφ ηδξ ηανδζάξ ηςκ ανεθχκ (Brazelton, Koslowski, & Main, 1974 Field, 1981 Mandler, 1975 Sroufe, 1979a Staller & Field, 1982, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Gable & Isabella, (1992). Γζα πανάδεζβια, ηαηά ηδκ δζάνηεζα ιζαξ αθθδθεπίδναζδξ, υπμο δεκ ειθακίγεηαζ δοζθμνία, ημ παιυβεθμ ημο ανέθμοξ ζπεηίγεηαζ ιε επζανάδοκζδ ηςκ ηανδζαηχκ παθιχκ, ηαζ μδδβεί ηεθζηά, ζε νφειζζδ ηδξ δζέβενζδξ (Brazelton et al., 1974 Field, 1981). 28

29 Δπζπνυζεεηα ιε ηζξ ζοβηζκδζζαηέξ ακηζδνάζεζξ, ημ αθέιια ημο ανέθμοξ ζπεηίγεηαζ ιε ηδ νφειζζδ ηδξ δζέβενζδξ. Ο Brazelton (1974), μζ Vaughn ηαζ Sroufe (1979) ανήηακ υηζ δ απμζηνμθή ημο αθέιιαημξ, ζπεηίγεηαζ ιε επζανάδοκζδ ηςκ ηανδζαηχκ παθιχκ ηαηά ηδκ αθθδθεπίδναζδ. ηζβιή πνμξ ζηζβιή, ηα ανέθδ ιπμνμφκ κα ιεηααάθθμοκ ημ αθέιια ημοξ, κα ημ ζηνέρμοκ πνμξ ή ιαηνζά απυ ημ ενέεζζια ακάθμβα ιε ηδκ έκηαζδ ή ημ επζεοιδηυ επίπεδμ ηδξ δζέβενζδξ. Άθθςζηε, μζ ηζκήζεζξ ηςκ ιαηζχκ ημο ανέθμοξ ηαζ ηα πνυηοπα ηδξ μπηζηήξ πνμζμπήξ απμηεθμφκ ηζξ πνχηεξ εββεκείξ ζοιπενζθμνέξ βζα ηδκ δζεοηυθοκζδ ηδξ δζαδζηαζίαξ ηδξ νφειζζδξ (Stern, 1974). Μεηά ημοξ πνχηεξ ιήκεξ ηδξ γςήξ, ηα ανέθδ βνήβμνα βίκμκηαζ εοαίζεδηα/ εοάθςηα ζηδκ δζέβενζδ πμο πνμηφπηεζ απυ ελςηενζηά ενεείζιαηα (π.π. ζοιπενζθμνέξ ημο επζημζκςκμφκημξ ζοκηνυθμο) (Mayes & Carter, 1990). ηζξ πνυζςπμ ιε πνυζςπμ αθθδθεπζδνάζεζξ δ ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ ηάεμκηαζ ημκηά ηαζ δείπκμοκ κα ειπθέημκηαζ ζε δζάθμβμ. Αοηή δ εββφηδηα ημοξ επζηνέπεζ κα εκημπίγμοκ ηαζ κα ακηζδνμφκ ζε ηείκεξ ηζξ ζοιπενζθμνέξ ηςκ ανεθχκ (π.π. αθέιια, ζοβηζκδζζαηέξ ακηζδνάζεζξ), πμο πζζηεφμοκ υηζ οπδνεημφκ ιζα θεζημονβία νφειζζδξ (Stern, 1974). Όπςξ οπμζηδνίγεηαζ απυ ηδκ Field (1978), μ νυθμξ ηςκ ιδηένςκ πνμηεζιέκμο κα αμδεήζμοκ ηα ανέθδ κα μνβακςεμφκ ζοιπενζθμνζηά ηαζ αζμθμβζηά έβηεζηαζ ζηδκ ακάβκςζδ ηςκ ζδιάηςκ ηςκ ανεθχκ, ηαζ ζηδκ πανμπή ακάθμβςκ οπμηζκήζεςκ, ιε ζεααζιυ πνμξ ηδκ ιμνθή, ηδκ έκηαζδ, ηδκ πμζηζθμιμνθία ηαζ ηδκ ζοκάθεζα ηςκ ενεεζζιάηςκ. Απυ ηδκ άθθδ, ηα ανέθδ δζααάγμοκ ηα ζήιαηα ηδξ ιδηέναξ ηαηά ηδκ ημζκςκζηή αθθδθεπίδναζδ, ηαζ ακαγδημφκ ή πνμζεββίγμοκ ηζξ ζδακζηέξ οπμηζκήζεζξ, μζ μπμίεξ ελανηχκηαζ απυ ηδκ ςνζιυηδηα ηαζ ηζξ πνμδβμφιεκεξ ειπεζνίεξ ημοξ (π.π. πνμηίιδζδ ζε ενεείζιαηα). Γζα πανάδεζβια, απμζφνμκηαζ ηαζ απμηνέπμοκ ηδκ ιδ ζδακζηή οπμηίκδζδ, εκχ απμηνίκμκηαζ ιε ζοκάθεζα ζηζξ ζοιπενζθμνέξ ηδξ ιδηέναξ, ζοκήεςξ ιέζς ηδξ ιίιδζδξ. Όηακ δ ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ είκαζ ζηακμί κα οζμεεηήζμοκ αοημφξ ημοξ νυθμοξ, επζηοβπάκεηαζ εκανιυκζζδ ηαζ μζ ημζκςκζηέξ αθθδθεπζδνάζεζξ θαίκμκηαζ ανιμκζηέξ ηαζ ζοβπνμκζζιέκεξ. Δκδζαθένμκ πανμοζζάγμοκ ιεθέηεξ πμο δείπκμοκ υηζ δζαθμνμπμζήζεζξ ζηζξ αθθδθεπζδναζηζηέξ ζοιπενζθμνέξ ηςκ ανεθχκ ζπεηίγμκηαζ ιε ακαπαναβυιεκεξ δζαθμνμπμζήζεζξ ζηδξ ζοιπενζθμνέξ ηςκ ιδηένςκ (Cohn & Tronick, 1983 Field, 29

30 1977 Fogel et al., 1982 Gusella et al., 1988 Symons & Moran, 1987 Tronick et al., 1979, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Gable & Isabella (1992). ε ιδ αοευνιδηεξ αθθδθεπζδνάζεζξ, υηακ, βζα πανάδεζβια, δίκεηαζ δ μδδβία ζηζξ ιδηένεξ κα επζδζχλμοκ ή κα δζαηδνήζμοκ ηδκ πνμζμπή ηςκ ανεθχκ, αοηά επζδεζηκφμοκ πενζζζυηενμ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια, θζβυηενα παιυβεθα ηαζ αθέιιαηα πνμξ ηζξ ιδηένεξ, ζε ζπέζδ ιε ιζα θοζζηή/ καημοναθζζηζηή, πνυζςπμ ιε πνυζςπμ επαθή (Field, 1977 Symons & Moran, 1987). Χζηυζμ, εα πνέπεζ κα ζδιεζςεεί υηζ υθμζ μζ πεζνζζιμί ηδξ ιδηνζηήξ ζοιπενζθμνάξ δεκ ηαηαθήβμοκ, απαναίηδηα, ζε ιδ επζεοιδηά απμηεθέζιαηα. Όηακ δίκμκηαζ μζ μδδβίεξ ζηζξ ιδηένεξ κα ιζιδεμφκ ηζξ ζοιπενζθμνέξ ηςκ ανεθχκ, ημ αθέιια ηςκ ανεθχκ ηαζ δ ακηαπυηνζζδ πνμξ αοηέξ ανέεδηε υηζ αολάκεηαζ (Field, 1977 Symons & Moran, 1987). οκεπχξ, γδηχκηαξ απυ ηζξ ιδηένεξ κα ειπθαημφκ ζε ακηαπμηνζκυιεκεξ ζοιπενζθμνέξ (π.π. ιίιδζδ) θαίκεηαζ κα απμζπμφκ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ ηδξ δζέβενζδξ. Απυ ηδκ άθθδ πθεονά, πεζνζγυιεκμζ ηδκ ζοιπενζθμνά ηδξ ιδηέναξ ζε ακηίεεηεξ, οπεναμθζηέξ ηαηαζηάζεζξ, υπςξ ζημ πανάδεζβια ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο» (δίκμκηαξ ηδκ μδδβία ζηδ ιδηένα κα παναιείκεζ αηίκδηδ ιε παβςιέκμ πνυζςπμ), πανάβμκηαζ ανκδηζηά απμηεθέζιαηα. Σα ανέθδ ειθακίγμοκ θζβυηενεξ εεηζηέξ ακηζδνάζεζξ ηαζ ημζημφκ ιαηνζά απυ ηδ ιδηένα πενζζζυηενμ απ υηζ ζοιααίκεζ ηοπζηά ζε αοευνιδηεξ αθθδθεπζδνάζεζξ (Brazelton, Tronick, Adamson, Als, & Wise, 1975 Fogel et al., 1982 Trevarthen, 1977 Tronick, Als, Adamson, Wise, & Brazelton, 1978). Σα παναπάκς ηαηαδεζηκφμοκ υηζ μζ αθθδθεπζδνάζεζξ οπδνεημφκ έκα ζδιακηζηυ πθαίζζμ βζα ηδκ πνχζιδ ακάπηολδ. Μέζς αοηχκ, ηα ανέθδ ηαεμδδβμφκηαζ κα πνμζανιυγμοκ ηδκ ζοιπενζθμνά ημοξ, χζπμο κα επζηφπμοκ ζηακμπμζδηζηά επίπεδα νφειζζδξ ηδξ δζέβενζδξ απυ εζςηενζηά ή ελςηενζηά ενεείζιαηα, επζζδιαίκμκηαξ, ζοβπνυκςξ, ηδκ αιμζααζυηδηα ηςκ ζοιπενζθμνχκ ημοξ ιε αοηέξ ηςκ ιδηένςκ (Cohn & Tronick, 1987 Kaye & Fogel, 1980 Tronick & Gianino, 1986). 30

31 1.7. Γηαηάξαμε ηεο αιιειεπίδξαζεο: Ζ θπζηθή ή ζπλαηζζεκαηηθή απνπζία ηεο κεηέξαο. Ακαθένεδηε παναπάκς υηζ δ ζηακυηδηα ηςκ ανεθχκ βζα ζοκαζζεδιαηζηή νφειζζδ ακαπηφζζεηαζ ζηα πθαίζζα ηςκ πνχζιςκ αθθδθεπζδνάζεςκ ιε ημ πνυζςπμ θνμκηίδαξ. Η ιδηένα οζμεεηεί δζάθμνμοξ νυθμοξ ζε αοηέξ ηζξ αθθδθεπζδνάζεζξ, υπςξ ηαζ ημ κήπζμ, ηαζ ιαγί ακαπηφζζμοκ εκανιυκζζδ. Πζμ ζοβηεηνζιέκα, ηα πένζα ηδξ ιδηέναξ ηαζ δ δζάεεζδ βζα άββζβια ηαζ επαθή είκαζ ημ ιένμξ υπμο δ δζαηνζηή αζζεδηδνζαηή ειπεζνία ηςκ ανεθχκ, λεηζκά κα εδναζχκεηαζ ζε ιζα οπμηοπχδδ αίζεδζδ εαοημφ (Gottlieb, 1976 Sander, 1984) ηαζ υπμο μζ ζπέζεζξ ελεθίζζμκηαζ ζε έκακ ζοβηεηνζιέκμ ηαζ ελαημιζηεοιέκμ δεζιυ (Bowlby, 1958 Winnicott, 1956). Καεχξ ηα ανέθδ είκαζ ζπεηζηά ακχνζια ηαηά ηδ βέκκδζδ, ελανηχκηαζ απυ ηα πνυζςπα θνμκηίδαξ βζα ζπεηζηά ιεβάθεξ πενζυδμοξ ηαζ απαζημφκ ζοβηεηνζιέκα πενζααθθμκηζηά εζζζυκηα βζα ηδκ νφειζζδ ηςκ αζμθμβζηχκ ηαζ ζοιπενζθμνζηχκ ζοζηδιάηςκ (McKenna& Mosko, 1994). Η πζμ ζδιακηζηή πδβή βζα ηδκ πανμπή αοηχκ ηςκ εζζζυκηςκ απμηεθεί ημ ιδηνζηυ ζχια, δ θοζζηή πανμοζία, ηαζ δ ιδηνζηή αιεζυηδηα. Μδ νφειζζδ ηςκ ζοκαζζεδιάηςκ ιπμνεί κα ζοιαεί υηακ μζ ιδηένεξ είκαζ είηε θοζζηά απμφζεξ, υπςξ ηαηά ημοξ πνχζιμοξ απμπςνζζιμφξ, είηε, αηυια πεζνυηενα, ζοκαζζεδιαηζηά ιδ δζαεέζζιεξ, βζα πανάδεζβια μζ ηαηαεθζπηζηέξ ιδηένεξ. Η θοζζηή ή ζοκαζζεδιαηζηή ιδ δζαεεζζιυηδηα ηδξ ιδηέναξ ζοιαάθεζ ζηδκ δοζημθία ηδξ νφειζζδξ ηςκ ανεθχκ, ηαεχξ αοηή δεκ ιπμνεί κα δνάζεζ ςξ ζδακζηυ ενέεζζια ηαζ νοειζζηήξ ηςκ δζεβένζεςκ βζα ημ ανέθμξ. Ο Winnicott (1956) επζζδιαίκεζ ημκ ηίκδοκμ ζηδκ πενίπηςζδ πμο δ ιδηένα δεκ είκαζ δζαεέζζιδ κα παίλεζ ημκ νυθμ ημο ηαενέθηδ, ιε απμηέθεζια ημ ανέθμξ κα δοζημθεφεηαζ κα δεζ, ηαηά ηάπμζμκ ηνυπμ, ημκ εαοηυ ημο «ζε ακηακάηθαζδ» ζημ ιδηνζηυ πνυζςπμ. ε μνζζιέκεξ πενζπηχζεζξ δ ιδηένα δεκ ακηακαηθά πανά ιυκμ ηδ δζηή ηδξ άηαιπηδ ροπζηή ηαηάζηαζδ ηαζ ηδκ αηαιρία ηςκ αιοκχκ ηδξ. Με άθθα θυβζα, δεκ απακηά ζοκαζζεδιαηζηά ηαζ έηζζ ημ ανέθμξ δεκ έπεζ ηαιζά εζηυκα ημο εαοημφ ημο. Η δδιζμονβζηή ημο ζηακυηδηα δεκ ακαπηφζζεηαζ ηαζ δ ανπή ιζαξ ακηαθθαβήξ ιε ημκ ελςηενζηυ ηυζιμ δεκ είκαζ δοκαηή. 31

32 Ένεοκεξ βζα ηδκ ιδηνζηή απμζηένδζδ έπμοκ δείλεζ υηζ δ ιδηνζηή απμοζία ζπεηίγεηαζ υπζ ιυκμ ιε αζμθμβζηέξ απμννοειίζεζξ αθθά ηαζ ιε ημζκςκζηή απυζονζδ, απάεεζα ηαζ ιδ δέζιεοζδ (Harlow, 1958 Spitz, 1946). Πνάβιαηζ, υηακ ηα ανέθδ πανειπμδίγμκηαζ κα πεηφπμοκ ημοξ ζηυπμοξ ημοξ βζα ημζκςκζηή αθθδθεπίδναζδ ηαζ ελενεφκδζδ ακηζηεζιέκςκ, εοιχκμοκ, αζχκμοκ ιείςζδ ηδξ εοπανίζηδζδξ, ηαζ αζζεάκμκηαζ υηζ ημ πνυζςπμ θνμκηίδαξ είκαζ ιδ δζαεέζζιμ ηαζ ακαλζυπζζημ. Με άθθα θυβζα, δεκ αζζεάκμκηαζ υηζ έπμοκ ηδκ δφκαιδ κα αθθάλμοκ ηα πνάβιαηα, ακηίεεηα, ηα ανέθδ απμηημφκ έκα αίζεδια ααμδεδζίαξ ηαζ έθθεζρδξ εθπίδαξ (Field, 1981). Σμ παναπάκς βίκεηαζ θακενυ ζηζξ ζοκαζζεδιαηζηέξ δζαηανάλεζξ ηαζ ζηζξ αθθαβέξ ζηα ηζκδηζηά, θοζζμθμβζηά ηαζ αζμ- νοειζηά επίπεδα δναζηδνζυηδηαξ ηςκ ανεθχκ, ςξ ζοκέπεζα ηδξ πνμζςνζκήξ ή πνυκζαξ απχθεζαξ εκυξ ζδιακηζημφ ελςηενζημφ νοειζζηή, ζημκ μπμίμ ααζίγμκηαζ. Έκα πανάδεζβια απμηεθμφκ μζ ηαηαεθζπηζηέξ ιδηένεξ, μζ μπμίεξ δοζημθεφμκηαζ κα ακηαπμηνζεμφκ ζηα ζήιαηα ημο ανέθμοξ βζα εηαζνμ- πνμζακαημθζγυιεκδ νφειζζδ, ηαζ ζοκεπχξ απμηοβπάκμοκ κα ημο πανέπμοκ ηαηάθθδθδ αμήεεζα (Tronick& Giannino, 1987). οκμρίγμκηαξ, ακ ηαζ ζημ ηέθμξ ημο πνχημο πνυκμο, ημ ανέθμξ έπεζ απμηηήζεζ ζοιπενζθμνέξ αοημννφειζζδξ, υπςξ δελζυηδηεξ απμζηνμθήξ ημο αθέιιαημξ ηαζ αοηυ- ηαηεοκαζηζηέξ ζοιπενζθμνέξ (π.π. ημ πζπίθζζια ημο ακηίπεζνα), πνμηεζιέκμο κα ιεζχζεζ ημ ζηνεξ πμο ζπεηίγεηαζ ιε ημκ απμπςνζζιυ απυ ηδκ ιδηένα, ςζηυζμ, μζ ζοκδοαζιέκεξ ζοκέπεζεξ ηδξ εηηεηαιέκδξ απχθεζαξ ιζαξ ζδακζηήξ πδβήξ ενεεζζιάηςκ ηαζ νφειζζδξ ιπμνεί κα μδδβήζμοκ ζε αζμθμβζηή απμννφειζζδ ηςκ νοειχκ ηδξ ηανδζάξ, ηςκ ζοιπενζθμνχκ παζπκζδζμφ, ηςκ ζοκαζζεδιάηςκ, ημο επζπέδμο δναζηδνζυηδηαξ ηαζ άθθςκ θεζημονβζχκ. Ανηεηέξ πεζναιαηζηέξ δζαηανάλεζξ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ ιδηέναξ- ανέθμοξ πνμζπαεμφκ κα ιζιδεμφκ ηδκ ζοκαζζεδιαηζηή ιδ δζαεεζζιυηδηα ηδξ ιδηέναξ. ε αοηά ηα παναδείβιαηα γδηείηαζ απυ ηζξ ιδηένεξ κα δείπκμοκ έκα ηαηαεθζπηζηυ πνμζςπείμ ή κα παναιείκμοκ ιε «ακέηθναζημ πνυζςπμ» (Stoller & Field, 1982 Tronick, Als, Adamson, Wise, & Brazelton, 1978). Καζ ζηζξ δομ πενζπηχζεζξ δ ιδηένα είκαζ ζοκαζζεδιαηζηά ιδ δζαεέζζιδ ηαζ ιεηά απυ ακεπζηοπείξ πνμζπάεεζεξ ημο ανέθμοξ κα επακαθένεζ ιζα θοζζμθμβζηή αθθδθεπίδναζδ, επένπεηαζ έκηαζδ. 32

33 1.8. Σν πεηξακαηηθό παξάδεηγκα ηνπ «Αλέθθξαζηνπ Πξνζώπνπ» Σμ 1975, ζηδ ζοκάκηδζδ ηδξ «Society for Research in Child Development», μ Edward Tronick ηαζ ζοκ. (Tronick, Adamson, Als, & Brazelton, 1975) πανμοζίαζακ ιζα ιεθέηδ ιε ημκ ηίηθμ «Τα ζπλαηζζήκαηα ησλ βξεθώλ ζε θπζηθέο θαη δηαθνπηόκελεο αιιειεπηδξάζεηο» ( Infant Emotions in Normal and Pertubated Interactions ), εηεέημκηαξ ημ θαζκυιεκμ ηδξ «επίδναζδξ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο». Η ιεθέηδ αοηή δδιμζζεφηδηε ζημ πενζμδζηυ Journal of the American Academy of Child Psychiatry, ημ 1978 ιε ηίηθμ «Η ακηίδναζδ ηςκ ανεθχκ ζε ακηζθαηζηά ιδκφιαηα ηαηά ηδκ πνυζςπμ ιε πνυζςπμ αθθδθεπίδναζδ» ( The Infant s Response to Entrapment Between Contradictory Messages in Face-to-Face Interactions ). Ο Tronick γδημφζε απυ ηζξ ιδηένεξ κα ιεηααάθθμοκ αζθκίδζα ημκ ηνυπμ πμο αθθδθεπζδνμφκ ιε ηα ανέθδ ημοξ, δθζηίαξ 2 έςξ 6 ιδκχκ, οπμζηδνίγμκηαξ υηζ, υηακ ηα ανέθδ έπμοκ λαθκζηά κα ακηζιεηςπίζμοκ έκακ ιδ δζαεέζζιμ ζοκέηαζνμ, μ μπμίμξ απέπεζ ζοκαζζεδιαηζηά απυ ηδκ επζημζκςκία, ηοπζηά ακηζδνμφκ ιε απμζηνμθή ημο αθέιιαημξ ηαζ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια. Γζα πνχηδ θμνά έκαξ πεζναιαηζηυξ πεζνζζιυξ ζηδ ζοιπενζθμνά ημο εκήθζηα πενζεθάιαακε ιζα πενίμδμ ιδ ακηαπυηνζζδξ ζε ιζα ημζκςκζηή αθθδθεπίδναζδ ιε ημ ανέθμξ. Η ζοκαζζεδιαηζηή απμιάηνοκζδ ηδξ ιδηέναξ απυ ηδκ αθθδθεπίδναζδ έπεζ δεζπεεί υηζ είκαζ δναιαηζηή βζα ηα ανέθδ (Legerstee & Bowman, 1989). Φαίκεηαζ δ δζαδζηαζία ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» κα είκαζ πζμ εκμπθδηζηή, απυ άθθεξ δζαηανάλεζξ ζηδκ αθθδθεπίδναζδ, ζοιπενζθαιαακμιέκμο ηαζ ηςκ ζφκημιςκ θοζζηχκ απμπςνζζιχκ απυ ημ πνυζςπμ θνμκηίδαξ (Field, Stoller, Vega-Lahr, Scafidi, & Goldstein, 1986 Field, Vega-Lahr, Scafidi, & Goldstein, 1986, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Field, 1994) ή ηςκ δζαημπχκ ηαηά ηδκ αθθδθεπίδναζδ, υηακ, δδθαδή, δ ιδηένα ζηνέθεηαζ ιαηνζά απυ ημ ανέθμξ βζα κα ζογδηήζεζ, βζα θίβμ, ιε ημκ ενεοκδηή (Murray& Trevarthen, 1985). 33

34 φιθςκα ιε ημ πανάδεζβια ημο «Aκέηθναζημο Πνμζχπμο», ηα ανέθδ ειπθέημκηαζ ιε ημ πνυζςπμ θνμκηίδαξ ζε ηνία πθαίζζα αθθδθεπίδναζδξ. Ανπζηά, έπμοκ κα ακηζιεηςπίζμοκ έκα ηαηάθθδθμ βζα ηδκ δθζηία ημοξ ακαπηολζαηυ ένβμπνυζςπμ ιε πνυζςπμ αθθδθεπίδναζδ ιε ηδ ιδηένα, υπμο αοηή ηαθείηαζ κα παίλεζ ιε ημ ανέθμξ, πςνίξ κα πνδζζιμπμζήζεζ παζπκίδζα. ηδ ζοκέπεζα ηα ανέθδ ένπμκηαζ ακηζιέηςπα ιε ιζα ιδ ακαιεκυιεκδ ή/ηαζ ζηνεζμβυκμ ηαηάζηαζδ. Η ιδηένα παναιέκεζ ζοκαζζεδιαηζηά ιδ δζαεέζζιδ, δζαηδνχκηαξ παβςιέκμ πνυζςπμ πνμξ ημ ανέθμξ, πςνίξ κα βεθά, κα ιζθά ή κα ημ αββίγεζ. Σέθμξ, δ δζαδζηαζία μθμηθδνχκεηαζ ιε έκα επεζζυδζμ επακαζφκδεζδξ (πνυζςπμ ιε πνυζςπμ παζπκίδζ ιε ηδκ ιδηένα), ηαηά ημ μπμίμ ημ ανέθμξ ηαζ δ ιδηένα επακαδζαπναβιαηεφμκηαζ ηδκ αθθδθεπίδναζδ, ιεηά ηδκ πανειαμθή ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο». Κάεε επεζζυδζμ δζανηεί ηοπζηά δομ ή ηνία θεπηά, ηαζ δ ιέεμδμξ αοηή έπεζ πνδζζιμπμζδεεί ζε ανέθδ δθζηίαξ απυ 2 έςξ 9 ιδκχκ (Toda & Fogel, 1993 Weinberg & Tronick, 1994). Mεηά ηδκ πανμοζίαζδ απυ ημκ Σronick (1978), δ δζαδζηαζία ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο» ηαζ μζ παναθθαβέξ ηδξ, έπμοκ πνδζζιμπμζδεεί, βζα πάκς απυ 25 έηδ, ζε έκα εονφ θάζια δθζηζχκ, πθδεοζιχκ, ηαζ πεζναιαηζηχκ πθαζζίςκ (Carvajal& Iglesias, 1997 Ellsworth, Muir,& Hains, 1993 Gusella, Muir,&Tronick, 1988 Nadel, Croue, Pelaez-Nogueras, Field, Hossain, & Pickens, 1996 Tronick, Als, Adamson, Wise, & Brazelton, 1978, υπςξ ακαθφμκηαζ ζημ Adamson & Frick, 2003). Ακ ηαζ ζε υθεξ ηζξ ιεθέηεξ, πμο έπεζ πνδζζιμπμζδεεί, έπεζ δζαηδνδεεί δ ααζζηή δμιή ηδξ ζοκεήηδξ, δδθαδή, πνυζςπμ ιε πνυζςπμ αθθδθεπίδναζδ, αημθμοεμφιεκδ απυ ηδκ έθθεζρδ δζαεεζζιυηδηαξ ημο εκήθζηα, ηαζ ηέθμξ επζζηνμθή ζηδκ θοζζμθμβζηή ημζκςκζηή επαθή, άθθα ιεεμδμθμβζηά ζημζπεία ιεηααάθθμκηαζ ακά ιεθέηδ (Adamson & Frick, 2003). ε αοηά πενζθαιαάκμκηαζ δ δθζηία ηςκ ανεθχκ (M= 5.2 ιήκεξ, εφνμξ = 1 12 ιήκεξ ηαζ ιζα ιεθέηδ ιε παζδζά ιε αοηζζιυ δθζηίαξ 5-12 πνμκχκ), μ πνυκμξ πμο δζανηεί ηάεε θάζδ ηδξ ζοκεήηδξ (M= sec, εφνμξ = 34

35 45 ιε 180 sec), ηαεχξ ηαζ δ ζοιπενζθμνά ημο εκήθζηα ιεηαλφ ηςκ θάζεςκ (π.π. απμζηνέθεζ ημ πνυζςπμ, αβαίκεζ ηαζ επακένπεηαζ ζημ δςιάηζμ, δεκ οπάνπεζ δζάθεζιια ηαηά ημ πέναζια ζηδκ επυιεκδ θάζδ). Δπίζδξ, ακ ηαζ δ πθεζμρδθία ηςκ ιεθεηχκ έπεζ ελεηάζεζ ηονίςξ οβζή, ηεθεζυιδκα ανέθδ, ημ πανάδεζβια ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» έπεζ εθανιμζηεί ηαζ ζε άθθα δείβιαηα. Γζα πανάδεζβια, έπμοκ ελεηαζηεί πνυςνα ανέθδ (Als et al., 1981), ηςθά (Koester, 1995 Koester & Meadow-Orlans, 1999 Smith-Gray & Koester, 1995), ηοθθά (Als et al., 1980), ιε ζφκδνμιμ Down (Carvajal&Iglesias, 1997 Legerstee& Bowman, 1989), αοηζζιυ (Nadel et al., 2000), εβηεθαθζηή αθάαδ ή βεκεηζηή ακςιαθία (Als & Brazelton, 1981), ανέθδ ιδηένςκ ιε ηαηάεθζρδ, ιε αβπχδεζξ δζαηαναπέξ (Pelaez-Nogueras, Field, Hossain, & Pickens, 1996) ή πνήζηεξ μοζζχκ (Bendersky & Lewis, 1998) ηαζ ηέθμξ ανέθδ Κζκέγςκ (Kisilevsky et al., 1998) ηαζ Αθνμαιενζηακχκ (Segal et al., 1995). Όζμκ αθμνά ηδ δοάδα ανέθμοξ ηαζ πνμζχπςκ θνμκηίδαξ, ημ πανάδεζβια ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» έπεζ πνδζζιμπμζδεεί υπζ ιυκμ ζε γεφβδ ιδηένςκ ιε ηα ανέθδ ημοξ, αθθά ηαζ ζε δοάδεξ ανεθχκ ιε ημοξ παηένεξ (Braungart-Rieker et al., 1998), ιε ηάπμζμ λέκμ (π.π. ημκ ενεοκδηή) (Ellsworth et al., 1993 Stack& Muir, 1992), αηυια ηαζ ιε ιαβκδημζημπδιέκδ εζηυκα εκυξ εκήθζηα, ηονίςξ ηδξ ιδηέναξ ημο ανέθμοξ (Gusella et al., 1988) Δθαξκνγέο θαη επξήκαηα ηνπ παξαδείγκαηνο ηνπ «Αλέθθξαζηνπ Πξνζώπνπ» Ο πεζναιαηζηυξ πεζνζζιυξ ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο», έπεζ εονέςξ πνδζζιμπμζδεεί βζα ηδκ εηηίιδζδ ηδξ ζηακυηδηαξ ηςκ ανεθχκ βζα επζημζκςκία, ηδξ εοαζζεδζίαξ ημοξ ζηζξ αθθαβέξ ηδξ ιδηνζηήξ ζοιπενζθμνάξ ηαζ ηδξ ζηακυηδηαξ κα νοειίγμοκ ηζξ ζοβηζκδζζαηέξ ηαηαζηάζεζξ (Tronick, 1989). Με άθθα θυβζα, εθέβπεηαζ δ οπυεεζδ υηζ ηα ανέθδ είκαζ ζηακά κα ειπθαημφκ ζε αιμζααίεξ ζοκαθθαβέξ ιε ηα πνυζςπα θνμκηίδαξ, ζοιιεηέπμκηαξ εκενβά ζε ιζα αθθδθεπίδναζδ, δ μπμία 35

36 νοειίγεηαζ, απυ ημζκμφ, απυ ηδ δοάδα ιδηένα- ανέθμξ (Brazelton et al., 1974 Stern, 1974 Trevarthen, 1974). Έηημηε, ημ πανάδεζβια ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» έβζκε πμθφ δδιμθζθέξ ηαζ πνμηάθεζε ημ εκδζαθένμκ ηςκ ενεοκδηχκ βζα πμθθέξ δεηαεηίεξ (Adamson& Frick, 2003). Η παναηήνδζδ ηδξ ζοιπενζθμνάξ ημο ανέθμοξ πνζκ, ηαηά ηδ δζάνηεζα ηαζ ιεηά ηδκ δζαηάναλδ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ εβείνεζ γδηήιαηα, υπζ ιυκμ βζα ηδκ μνβάκςζδ ηςκ ημζκςκζηχκ αθθδθεπζδνάζεςκ, αθθά επίζδξ βζα ηδκ ακηίθδρδ ηαζ ηαηακυδζδ ηδξ ζοκαζζεδιαηζηήξ ακάπηολδξ ηςκ ανεθχκ, ηζξ πνμζανιμζηζηέξ ζοιπενζθμνέξ, ηαεχξ ηαζ ηδκ ζηακυηδηα ημοξ κα νοειίγμοκ ηζξ ζοβηζκδζζαηέξ ακηζδνάζεζξ ηαζ ηδκ πνμζμπή, ζε ακαιεκυιεκεξ ή ιδ αθθδθεπζδνάζεζξ (Tronick, 1989 Tronick & Weinberg, 1996). Οζ πενζζζυηενεξ ένεοκεξ πάκς ζημ πανάδεζβια έπμοκ επζηεκηνςεεί ζημ επεζζυδζμ ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο». Καηά ηδκ δζάνηεζα αοημφ ημο επεζζμδίμο, γδηείηαζ απυ ηδκ ιδηένα κα παναιείκεζ ιε μοδέηενμ/ παβςιέκμ πνυζςπμ, κα ημζηά δδθαδή ημ ανέθμξ, αθθά κα ιδκ ακηαπμηνίκεηαζ ζηα ζήιαηά ημο. Όπςξ πενζβνάθεηαζ απυ ημκ Tronick ηαζ ζοκ. (1978), «ηα βξέθε αληηδξνύλ, αξρηθά, ζην «αλέθθξαζην πξόζσπν» ηεο κεηέξαο, ζηξεθόκελα πξνο απηήλ, κε πεξηζζόηεξεο θσλνπνηήζεηο θαη ηελ αλακέλνπλ κε πξνζκνλή. Ωζηόζν, όηαλ ε κεηέξα απνηπγράλεη λα αληαπνθξηζεί θαηάιιεια, ηα βξέθε βξίζθνληαη ζε έληαζε θαη απμάλεηαη ε αλεζπρία ηνπο. Αλ θαη θάλνπλ πξνζπάζεηεο λα θέξνπλ ηελ αιιειεπίδξαζε ζηα ζπλεζηζκέλα πξόηππα, όπνπ βξίζθνπλ ακνηβαία αληαπόθξηζε, όηαλ απνηύρνπλ, απνζύξνληαη θαη πξνζαλαηνιίδνπλ ην πξόζσπν θαη ην ζώκα ηνπο καθξηά από ηελ κεηέξα, κε κηα έθθξαζε ζιίςεο θαη απνγνήηεπζεο» (ζει.7). (Tronick, Als, Adamson, Wise, & Brazelton, 1978 Carpenter, Tecce, Stechler, & Friedman, 1970, υπςξ ακαθένμκηαζ ζημ Adamson & Frick, 2003). Όπςξ επαθδεεφηδηε ζε άθθεξ ιεθέηεξ (Field, Vega- Lahr, Scafidi, & Goldstein, 1986 Fogel, Diamond, Langhorst, & Demos, 1982 Gusella, Muir, & Tronick, 1988 Mayes & Carter, 1990 Stack & Muir, 1990, 1992 Stoller & Field, 1982 Toda & Fogel, 1993), ηα ανέθδ ηοπζηά ακηζδνμφκ ζημ ακέηθναζημ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ ημοξ, ζε ακηίεεζδ ιε ηα ανπζηυ επεζζυδζμ αθθδθεπίδναζδξ, ιε ιεζςιέκμ παιυβεθμ, αθέιια ιαηνζά απυ ηδκ ιδηένα, ηαζ αολδιέκδ ηζκδηζηή δναζηδνζυηδηα. 36

37 Σέθμξ, ηα ανέθδ πανμοζζάγμοκ αφλδζδ ηςκ ανκδηζηχκ εηθνάζεςκ ημο πνμζχπμο ηαζ ηςκ θςκδηζηχκ απμηνίζεςκ, υπςξ, βζα πανάδεζβια, βηνζιάηζεξ, ζοκμθνφςια ηςκ θνοδζχκ ηαζ ηθάια. Αοηέξ μζ ζοιπενζθμνέξ ακηακαηθμφκ ηζξ ημζκςκζηέξ πνμζδμηίεξ βζα ημοξ ηνυπμοξ αθθδθεπίδναζδξ πμο έπμοκ ιάεεζ απυ ηζξ ιδηένεξ ημοξ, ηδκ εοαζζεδζία ηςκ ανεθχκ βζα ηζξ ζοκαζζεδιαηζηέξ ειπεζνίεξ ηςκ άθθςκ, ηαεχξ ηαζ ηζξ πνμζπάεεζεξ αοημννφειζζδξ (Carter et al, 1990 Toda & Fμgel, 1993 Kogan & Carter, 1996). Οζ ζοιπενζθμνέξ αοημννφειζζδξ ηςκ ανεθχκ ηαηά ημ επεζζυδζμ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο ηαηαδεζηκφμκηαζ ιε αφλδζδ ηδξ ηζκδηζηυηδηαξ (ηζκήζεζξ ιε ηα δάπηοθα, πεζνμκμιίεξ ηφπμο αβηαθζά), πενζζζυηενα αββίβιαηα ηαζ ανπάβιαηα (π.π. ημο εαοημφ, ηςκ νμφπςκ, ηςκ ακηζηεζιέκςκ- ημ παζδζηυ ηαεζζιαηάηζ), απυζπαζδ ηδξ πνμζμπήξ ιαηνζά απυ ηδ ιδηένα ηαζ απυζονζδ (Ellsworth, Muir, & Hains, 1993 Toda & Fogel, 1993 Weinberg & Tronick, 1994, 1996). Σα εονήιαηα αοηά ιανηονμφκ υηζ αηυια ηαζ ηα πμθφ ιζηνά ανέθδ, ακηζθαιαάκμκηαζ υηζ μζ ιδηένεξ ημοξ απμδεζιεφμκηαζ ζοκαζζεδιαηζηά απυ ηδκ αθθδθεπίδναζδ ηαζ ηνμπμπμζμφκ ηδκ ζοιπενζθμνά ημοξ ηαηά ηάπμζμ πνμαθεπυιεκμ ηνυπμ, μ μπμίμξ ακηακαηθά ηδκ εθίρδ ηαζ ηδκ ακαζηάηςζή ημοξ. (Mayes & Carter, 1990 Staller & Field, 1982 Toda & Fogel, 1993 Tronick et al., 1978). οκεπχξ, εκανιμκίγμκηαζ ζημ πενζαάθθμκ ηαζ έπμοκ ζημζπεζχδεζξ πνμζδμηίεξ βζα ηδ θφζδ ηςκ πνυζςπμ ιε πνυζςπμ αθθδθεπζδνάζεςκ. Ακαιέκμοκ απυ ημ πνυζςπμ θνμκηίδαξ κα είκαζ ζοκεπέξ ηαζ κα οπάνπεζ αιμζααία δζαπνμζςπζηή αθθδθεπίδναζδ (Ellsworth et al., 1993 Muir & Hains, 1993 Rochat & Striano, 1999). Γζάθμνεξ ενιδκείεξ έπμοκ πνμηαεεί βζα ηδκ επίδναζδ ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο» ζηα ανέθδ. Μζα απυ αοηέξ ακαθένεζ υηζ ημ παβςιέκμ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ ηαηαζηναηδβεί ηζξ πνμζδμηίεξ ηςκ ανεθχκ βζα θοζζμθμβζηή αθθδθεπίδναζδ (Field et al., 1986 Tronick et al., 1978). Η υηζ δ ιδηένα ζοιπενζθένεηαζ ιε έκακ ηνυπμ αζφιθςκμ ιε ηα ζπήιαηα ηςκ ανεθχκ βζα ηζξ θοζζμθμβζηέξ ζοιπενζθμνέξ (McCall & Cagan, 1967). Άθθδ ενιδκεία ακαθένεζ υηζ μζ ιδηένεξ, απμζφνμκηαξ ηάεε είδμξ επαθήξ ιε ημ ανέθμξ, δεκ ημο πανέπμοκ ηζξ νοειζζηζηέξ εζζυδμοξ, απαναίηδηεξ βζα κα μνβακχζεζ ηζξ ημζκςκζηέξ ηαζ ζοβηζκδζζαηέξ ηαηαζηάζεζξ ημο (Stack & Muir, 1990). φιθςκα ιε ένεοκεξ, υηακ επζηνέπεηαζ ζηζξ ιδηένεξ κα αββίγμοκ ηα ανέθδ, ηαηά ηδκ θάζδ ημο 37

38 «ακέηθναζημο πνυζςπμο», μζ ανκδηζηέξ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ιεζχκμκηαζ (Gusella et al., 1988 Stack & Muir, 1990, 1992). Δκαθθαηηζηά, μ Tronick (1980, 1989) δζαηείκεηαζ υηζ δ έθθεζρδ ακηαπυηνζζδξ ηδξ ιδηέναξ δζαηανάζζεζ ημκ ζηυπμ ηςκ ανεθχκ βζα ημζκςκζηή δέζιεοζδ. Αοηή δ νήλδ επζθένεζ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια, αθθά ηαζ ηαοηυπνμκεξ πνμζπάεεζεξ ημο ανέθμοξ κα νοειίζεζ αοηέξ ηζξ ηαηαζηάζεζξ ιε ημ κα απμδεζιεοηεί ηαζ κα πνδζζιμπμζήζεζ αοηυ- ηαηεοκαζηζηέξ ζοιπενζθμνέξ. Οζ παναπάκς ελδβήζεζξ ζοιθςκμφκ υηζ ηα ανέθδ έπμοκ ςξ ζηυπμ ημ κα ζπεηίγμκηαζ ιε ημοξ άθθμοξ, εκχ υηακ οπάνπμοκ ειπυδζα ζηδκ επίηεολδ αοημφ ημο ζηυπμο, αβπχκμκηαζ ηαζ ειθακίγμοκ ανκδηζηέξ ζοκαζζεδιαηζηά ηαηαζηάζεζξ (Trevarthen, 1977). Πνέπεζ κα ζδιεζςεεί υηζ δ απμζηνμθή ημο αθέιιαημξ ηαζ δ ιείςζδ ηςκ εεηζηχκ ζοκαζζεδιάηςκ, δεκ δίκμοκ ιζα επανηή πενζβναθή ηδξ ζοκαζζεδιαηζηήξ ειπεζνίαξ ηςκ ανεθχκ ηαηά ημ πανάδεζβια ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο». Σα ηεθεοηαία πνυκζα, ηάπμζμζ ενεοκδηέξ (Bendersky & Lewis, 1998 Kogan & Carter, 1996 Weinberg & Tronick, 1996) οπμζηδνίγμοκ υηζ δ θάζδ ηδξ επακαζφκδεζδξ, ζηδκ μπμία, ςζηυζμ, έπεζ δμεεί θίβδ πνμζμπή ζηδκ αζαθζμβναθία, πανέπεζ ιζα ηαηάθθδθδ εοηαζνία βζα κα παναηδνδεεί δ ζηακυηδηα ηςκ ανεθχκ βζα ακαδζμνβάκςζδ ιεηά απυ ιζα ζοκαζζεδιαηζηά εκμπθδηζηή ηαηάζηαζδ. Η εκ θυβς θάζδ θςηίγεζ ηδκ ζοβηζκδζζαηή ηαζ δοαδζηή δζαδζηαζία νφειζζδξ πμο επζζοιααίκεζ ηαηά ηδκ αθθδθεπίδναζδ ιδηέναξ- ανέθμοξ (Weinberg & Tronick, 1996). Οζ Tronick & Cohn (1989) ηαζ μζ Beebe & Lachmann (1994), πενζβνάθμοκ αθθδθεπζδνάζεζξ ιδηέναξ- ανέθμοξ μζ μπμίεξ παναηηδνίγμκηαζ απυ πμθθά αθθδθεπζδναζηζηά θάεδ ή ιδ ηαζνζάζιαηα ηα μπμία δζμνεχκμκηαζ εφημθα. Η αθθδθεπίδναζδ ηζκείηαζ βνήβμνα απυ ηαηαζηάζεζξ ζοκενβαζίεξ ζε απμοζία ζοκενβαζίαξ ηαζ ζε εη κέμο ζοκενβαζία. Με αάζδ ηα παναπάκς, ηαηά ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ, ημ ανέθμξ ηαζ δ ιδηένα πνέπεζ κα επζδζμνεχζμοκ ηδκ αθθδθεπίδναζδ δ μπμία αημθμοεεί έκα παναηεηαιέκμ αθθδθεπζδναζηζηυ θάεμξ, δδθαδή, ημ «ακέηθναζημ πνυζςπμ». οκεπχξ, ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ πανμοζζάγεζ ζημ ανέθμξ έκα ζοκαζζεδιαηζηά πενίπθμημ ηαζ απαζηδηζηυ ένβμ νφειζζδξ. 38

39 Σμ ανέθμξ εα πνέπεζ ηαοηυπνμκα κα ακηζιεηςπίζεζ ηδκ επακαθμνά ηδξ ιδηνζηήξ ζοιπενζθμνάξ-έκα εεηζηυ βεβμκυξ, ηαεχξ ηαζ ιζα εκδμ ηαζ δζαπνμζςπζηή ιεηαθμνά ημο ανκδηζημφ ζοκαζζεήιαημξ απυ ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ. φιθςκα ιε ημοξ Weinberg & Tronick, (1996) αοηέξ μζ ακηζθαηζηέξ απαζηήζεζξ εα εηθναζημφκ ιε έκα ιεζηηυ πνυηοπμ εεηζημφ ηαζ ανκδηζημφ ζοκαζζεήιαημξ πμο ίζςξ δεκ παναηδνείηαζ ζηδκ αθθδθεπίδναζδ πμο πνμδβείηαζ ηδξ δζαηάναλδξ ηδξ επζημζκςκίαξ. φιθςκα ιε αζαθζμβναθζηά δεδμιέκα, ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ πνμηαθεί ιζα πενίπθμηδ ζοκαζζεδιαηζηή ακηίδναζδ ζηα ανέθδ. Πμθθέξ ένεοκεξ ακαθένμοκ ιζα ιεηαθμνά ημο ανκδηζημφ ζοκαζζεήιαημξ απυ ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ (Field et al., 1986 Fogel et al., 1982 Tronick et al., 1978). Γζα πανάδεζβια, μζ Tronick ηαζ ζοκ. (1978) ακαθένμοκ υηζ ηα ανέθδ δείπκμοκ ιζα ανπζηή πενίμδμ επζθοθαηηζηυηδηαξ ηαζ εοιμφ υηακ μζ ιδηένεξ επακένπμκηαζ ζηδκ αθθδθεπίδναζδ, ηα μπμία είκαζ πενζζηαζζαηά, αημθμοεμφιεκα απυ ηονηχιαηα ηςκ ανεθχκ ιαηνζά απυ ηδ ιδηένα, «ζαλ λα κελ ηεο έρνπλ ζπγρσξήζεη ηελ πξνεγνύκελε πξνζβνιή» (ζει. 10). Η Field (1986) έδεζλε υηζ ηα ανέθδ κζχεμοκ δοζθμνία ηαζ ιεηά ηδκ επακαθμνά ηδξ ιδηνζηήξ ζοιπενζθμνάξ. Ακαθένεζ υηζ δ ηζκδηζηή δναζηδνζυηδηα ηςκ ανεθχκ, ημ ζοκμθνφςια ηςκ θνοδζχκ ηαζ ημ ηθάια αολάκμκηαζ ηαηά ημ επεζζυδζμ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο ηαζ παναιέκμοκ ζε ορδθά επίπεδα ηαηά ημ επεζζυδζα ηδξ επακαζφκδεζδξ. Πανμιμίςξ, μ Fogel παναηήνδζε υηζ ηα ανέθδ ηθαίκε πενζζζυηενμ ηαηά ηδκ ζοκεήηδ ηδξ επακαζφκδεζδξ απ υηζ ζηα άθθα δομ επεζζυδζα (Fogel et al Toda & Fogel, 1993), ηαζ επίζδξ, παιμβεθμφκ θζβυηενμ (Fogel et al., 1982). Μζα πζεακή ενιδκεία βζα ηδ ιεηαθμνά ηςκ ανκδηζηχκ ζοκαζζεδιάηςκ απυ ηδ θάζδ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο ζηδ θάζδ ηδξ επακαζφκδεζδξ είκαζ υηζ δ ζοιπενζθμνά ηδξ ιδηέναξ είκαζ οπεφεοκδ βζα ηζξ ακηζδνάζεζξ ημο ανέθμοξ ηαηά ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ. Η Mayes ηαζ ζοκ. (1990) οπμζηδνίγμοκ υηζ ηάπμζεξ ιδηένεξ δεκ επακαθαιαάκμοκ ημ ζοκδεζζιέκμ φθμξ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ ιεηά ημ «ακέηθναζημ πνυζςπμ». οβηεηνζιέκα, ανήηακ υηζ ιδηένεξ μζ μπμίεξ αζζεάκεδηακ άαμθα ηαηά ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ, επέζηνερακ ζηδκ αθθδθεπίδναζδ ιε πζμ ακαημοθζζηζηά ζπυθζα. Χζηυζμ ζε άθθεξ ένεοκεξ, ανέεδηακ θίβεξ αθθαβέξ ζηδκ ιδηνζηή 39

40 ζοιπενζθμνά ιεηαλφ ηδξ πνχηδξ θάζδξ παζπκζδζμφ ηαζ ηδξ επακαζφκδεζδξ (Weinberg, 1992). Μζα άθθδ ενιδκεία πνεζαεφεζ υηζ δ πμθοπθμηυηδηα ηδξ ακηίδναζδξ ηςκ ανεθχκ ηαηά ηδκ επακαζφκδεζδ ίζςξ ακηακαηθά ηδκ δζαδζηαζία ζοβηζκδζζαηήξ ηαζ αιμζααίαξ νφειζζδξ πμο ζοιααίκεζ ζηζξ αθθδθεπζδνάζεζξ ανέθμοξ- ιδηέναξ. Καηά ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ, ηα ανέθδ ένπμκηαζ ακηζιέηςπα ιε έκα ιδ δζμνεχζζιμ θάεμξ αθθδθεπίδναζδξ. Αηυια ηαζ ακ ηάκμοκ πνμζπάεεζεξ κα αθθάλμοκ ηδ ζοιπενζθμνά ηδξ ιδηέναξ ηαζ κα επζδζμνεχζμοκ ηδκ αθθδθεπίδναζδ, μζ ιδηένεξ παναιέκμοκ ιδ δζαεέζζιεξ. Σμ αθθδθεπζδναζηζηυ θάεμξ παναιέκεζ, δ επζδζυνεςζδ απμηοβπάκεζ ηαζ ςξ απμηέθεζια, ημ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια είκαζ ηονίανπμ. Ακηίεεηα, ηαηά ηδκ επακαζφκδεζδ, δ ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ ιπμνμφκ κα λεηζκήζμοκ ηδκ δζαδζηαζία επζδζυνεςζδξ, δ μπμία ακ είκαζ επζηοπήξ, μδδβεί ζε εεηζηυ ζοκαίζεδια. Χζηυζμ, ημ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια ηςκ ανεθχκ δεκ ηαηαπναΰκεηαζ εφημθα, ηαεχξ ημ θαζκυιεκμ ηδξ ιεηαθμνάξ ανκδηζηχκ εηθνάζεςκ απυ ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ ζηδκ επακαζφκδεζδ ηάκεζ ηδκ δζυνεςζδ δφζημθδ. Σμ ηεθεοηαίμ είκαζ ειθακέξ απυ ηδκ ορδθή ζοπκυηδηα ειθάκζζδξ ακαζηάηςζδξ ηαζ ηθάιαημξ ζε ζπέζδ ιε αοηή πμο παναηδνείηαζ ηαηά ημ παζπκίδζ ή ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ (Kogan & Carter, 1996 Weinberg & Tronick, 1996). Απυ ηδκ άθθδ πθεονά, ζε άθθεξ ιεθέηεξ, δεκ ακαθένεηαζ ιζα ζοκέπζζδ ή αφλδζδ ηςκ ανκδηζηχκ απμηνίζεςκ ηαηά ηδκ επακαθμνά ηδξ ιδηέναξ ζηδκ αθθδθεπίδναζδξ. Οζ Gusella, Muir, ηαζ Tronick (1988) δεκ ανήηακ ζηήνζλδ ζημ υηζ ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ είκαζ ελίζμο ή πενζζζυηενμ ζηνεζμβυκμ απ υηζ αοηυ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο. Ακηίεεηα, ανήηακ αολδιέκμ αθέιια πνμξ ηδ ιδηένα ηαζ παιυβεθα ηαηά ηδκ επακαθμνά ηδξ ζηδκ αθθδθεπίδναζδ. Αοηά ηα αζαθζμβναθζηά εονήιαηα είκαζ ζοκεπή ιε ενιδκείεξ υηζ ηα ανέθδ αζχκμοκ εεηζηέξ αθθά ηαζ ανκδηζηέξ ακηζδνάζεζξ ηαηά ηδκ επακαζφκδεζδ ιε ηδ ιδηένα. οιπεναζιαηζηά, δ πμθοπθμηυηδηα ζηζξ ζοβηζκδζζαηέξ ειπεζνίεξ ηςκ ανεθχκ ηαηά ηδκ επακαζφκδεζδ ακηακαηθά ηζξ πνμζπάεεζεξ ηδξ δοάδαξ κα επακαδζαπναβιαηεοεμφκ ηδκ ηοπζηή αθθδθεπίδναζδ ηαζ κα ακηζιεηςπίζμοκ ημ ανκδηζηυ εκδμ ηαζ δζαπνμζςπζηυ επαηυθμοεμ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο (Weinberg & Tronick, 1996). 40

41 Η οπυεεζδ υηζ δ αοηυκμιδ δναζηδνζυηδηα εα ακηακαηθά ηδκ ηονίανπδ ζοκαζζεδιαηζηή ηαηάζηαζδ, δ μπμία ζοκδέεηαζ ιε ηάεε επεζζυδζμ ημο παναδείβιαημξ πνυζςπμ ιε πνυζςπμ- ακέηθναζημ πνυζςπμ, ανίζηεζ ιενζηή ζηήνζλδ (Moore& Calkins, 2004). Πζμ ζοβηεηνζιέκα, ηα δεδμιέκα απυ ημκ ηανδζαηυ νοειυ ηαζ ημκ ιοσηυ ηυκμ επζαεααζχκμοκ ηδκ ζηνεζμβυκα θφζδ ημο επεζζμδίμο ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» (Bazhenova, Plonskaia, & Porges, 2001 Haley & Stansbury, 2003 Stoller & Field, 1982). Παναηδνήεδηε αφλδζδ ηςκ ηανδζαηχκ παθιχκ ηαζ ακηίζημζπδ ιείςζδ ημο ιοσημφ ηυκμο ζηδ δζάνηεζα ημο επεζζμδίμο ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο, ζε ζφβηνζζδ ιε αοηυ ημο παζπκζδζμφ. Σμ ζοβηεηνζιέκμ πνυηοπμ αοηυκμιδξ δναζηδνζυηδηαξ δείπκεζ υηζ ηα ανέθδ αζχκμοκ ημ επεζζυδζμ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο ςξ ζηνεζμβυκμ. Χζηυζμ, ηα δεδμιέκα απυ ημκ ηανδζαηυ νοειυ ηαζ ημκ ιοσηυ ηυκμ ηαηά ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ δεκ είκαζ εφημθμ κα ενιδκεοημφκ, ηαεχξ, μζ ηανδζαημί παθιμί ηαζ μ ιοσηυξ ηυκμξ επακήθεακ ζηα ανπζηχξ παναηδνμφιεκα επίπεδα, υπςξ ηαηαβνάθδηακ ζημ παζπκίδζ. Δπέζηνερακ, δδθαδή ζε ιδ ζηνεζμβυκα βζα ηα ανέθδ επίπεδα. Χζηυζμ, μζ εηθνάζεζξ ημο πνμζχπμο ηαζ μζ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ ήηακ πμθφ δζαθμνεηζηέξ ηαηά ηα δομ αοηά επεζζυδζα παζπκζδζμφ (Μoore& Calkins, 2004 Haley & Stansbury, 2003). ημ ανπζηυ παζπκίδζ, ηα ανέθδ ήηακ βεκζηχξ εεηζηά ιε εθάπζζημ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια, απυ ηδκ άθθδ πθεονά, ζηδκ επακαζφκδεζδ, ηα ανέθδ ειθακίζακ έκα ιζηηυ πνυηοπμ εεηζημφ ηαζ ανκδηζημφ ζοκαζζεήιαημξ. Μζα ενιδκεία είκαζ υηζ μζ ανκδηζηέξ ζοβηζκδζζαηά ακηζδνάζεζξ ηαζ μζ αοηυκμιεξ ιεηνήζεζξ δεκ ζοκδέμκηαζ ζηεκά. Ο Cunnar ηαζ ζοκ. (Cunnar, Mangelsdorf, Larson, & Hertsgaard, 1989) δεκ δζαπίζηςζακ ζφκδεζδ ιεηαλφ ηςκ ζοιπενζθμνζηχκ ηαζ ηςκ μνβακζηχκ ιεηνήζεςκ ημο ζηνεξ, οπμζηδνίγμκηαξ υηζ ηα ανέθδ δεκ πανμοζζάγμκηαζ αζμθμβζηά ζηνεζανζζιέκα, ζε ακηίεεζδ ιε ηζξ ζοβηζκδζζαηέξ απμηνίζεζξ ημοξ. Με άθθα θυβζα, ακ ηαζ μζ ζοκαζζεδιαηζηέξ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ζπεηίγμκηαζ ιε ηα δζαθμνεηζηά πθαίζζα αθθδθεπίδναζδξ, μζ αζμθμβζηέξ ημοξ ακηζδνάζεζξ δεκ ειθακίγμοκ ηα ίδζα επίπεδα ζδζαζηενυηδηαξ. Μζα εκαθθαηηζηή οπυεεζδ οπμζηδνίγεζ υηζ ημ εεηζηυ ζοκαίζεδια ηςκ ανεθχκ, ςξ ακηαπυηνζζδ ηδξ επακαθμνάξ ηδξ ιδηέναξ ζηδκ αθθδθεπίδναζδ, πνμζηαηεφεζ ημ ανέθμξ απυ ημ παναηεηαιέκμ ζηνεξ ή ημ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια. Αοηή 41

42 δ άιαθοκζδ ημο ζοκαζζεήιαημξ είκαζ έκδεζλδ επζζηνμθήξ ζε ιδ ζηνεζμβυκα επίπεδα ζηζξ αοηυκμιεξ ιεηνήζεζξ. ηα πθαίζζα ηςκ αοηυκμιςκ ακηζδνάζεςκ, ημ παναπάκς θακενχκεζ, επίζδξ, ιζα ζζμννμπία ηςκ νοειζζηζηχκ ιέζςκ ημο παναζοιπαεδηζημφ ηαζ ζοιπαεδηζημφ ζοζηήιαημξ. Αοηή δ ζζμννμπία ηαζνζάγεζ ιε ηδκ οπυεεζδ υηζ ηα ανέθδ αζχκμοκ δοκαηά αζζεήιαηα αιθζεοιίαξ ηαηά ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ. οκμρίγμκηαξ, μζ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ζημ επεζζυδζμ ημο παζπκζδζμφ, ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο ηαζ ηδξ επακαζφκδεζδξ θακενχκμοκ ιζα πμθοπθμηυηδηα ηαζ ζδζαζηενυηδηα, ζε ζπέζδ ιε ημ επζημζκςκζαηυ ηαζ αθθδθεπζδναζηζηυ πθαίζζμ ηάεε επεζζμδίμο. Αοηή δ πμθοπθμηυηδηα, ζηζξ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ενιδκεφεηαζ ιε αάζδ ηδκ ζδιαζία πμο δίκεηαζ ζε ηάεε βεβμκυξ αθθδθεπίδναζδξ, ηαζ ημ πθαίζζμ ζημ μπμίμ παναηδνείηαζ (Weinberg & Tronick, 1994 Fogel et al., 1992 Trevarthen,1977). Ιδςιέκδ δ ζοκεήηδ ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» απυ ηδκ ζημπζά ηςκ βμκζχκ, ημ κυδια πμο έπεζ ημ εκ θυβς πανάδεζβια βζα ηζξ ιδηένεξ, έπεζ εθάπζζηα ιεθεηδεεί. Oζ Brazelton ηαζ Cramer (1991), εκδζαθένεδηακ βζα ημ πχξ επδνεάγμκηακ μζ ίδζεξ μζ ιδηένεξ απυ ηδκ ειθακή απμβμήηεοζδ ηςκ ανεθχκ ζηδ ιδ δζαεεζζιυηδηά ημοξ. Γζαπίζηςζακ υηζ δ πθεζμρδθία ηςκ ιδηένςκ ζηεκαπςνζυηακ υηακ ημ ιςνυ έκζςεε απμβμήηεοζδ ηαζ απμζονυηακ, εκχ ακαημοθζγυηακ υηακ επακενπυηακ ζε αθθδθεπίδναζδ ιαγί ημο. Όπςξ επζζδιαίκεηαζ, αοηή δ ζφκημιδ δζαηάναλδ ηδξ επαθήξ ηάκεζ, ανπζηά, ηζξ ιδηένεξ κα κζχεμοκ ααμήεδηεξ, ακαπμηεθεζιαηζηέξ, αηυια ηαζ ηνμιαβιέκεξ, ηαεχξ εεςνμφκηαζ ηαζ αοηέξ ακαζθαθείξ υζμκ αθμνά ηδκ ζηακυηδηά ημοξ κα δζαηδνήζμοκ ηδκ αθθδθεπίδναζδ. Απυ ηδκ άθθδ, ηαηά ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ, ζοκεζδδημπμζμφκ πυζμ απαναίηδηεξ είκαζ μζ ίδζεξ βζα ηα ανέθδ ηαζ πυζμ ζζπονή μιάδα απμηεθμφκ μζ δομ ημοξ ςξ γεφβμξ. Η ιδηένα είκαζ ανηεηά απμηεθεζιαηζηή βζα κα πεζνίγεηαζ ηαζ κα νοειίγεζ ηδκ εοαθςηυηδηα ημο ανέθμοξ, ηαζ εηείκμ θαίκεηαζ ζηακυ κα ηδξ ιεηαδχζεζ ηα ζήιαηα πμο πνεζάγεηαζ βζα κα ζοκεπίζεζ κα δζαιμνθχκεηαζ ςξ ιδηένα. οκεπχξ, δ «πανααίαζδ» ηαηά ηδκ αθθδθεπίδναζδ οπμβναιιίγεζ ηδ ζδιαζία ηδξ πνμζπάεεζαξ πμο έπμοκ ήδδ ηάκεζ κα πνμζεββίζμοκ μ έκαξ ημκ άθθμκ, ηαζ ημκίγεζ ηδκ ακαβηαζυηδηα κα ιεθεηχκηαζ ηα ανέθδ ιαγί ιε ηζξ ιδηένεξ ημοξ. 42

43 φιθςκα ιε ημκ Winnicott (1986), δ ιδηένα ηαζ ημ ανέθμξ απμηεθμφκ ιζα ιμκαδζηή, αθθδθέκδεηδ ιμκάδα, ηαζ «όηαλ βιέπνπκε έλα βξέθνο, βιέπνπκε επίζεο θαη ηελ πξνζθνξά ηνπ πεξηβάιινληνο, θαη ηειηθά, πίζσ από απηά βιέπνπκε ηελ κεηέξα» (Brazelton& Cramer, 2009) Αηνκηθέο δηαθνξέο ζηηο αληηδξάζεηο ησλ βξεθώλ ζην παξάδεηγκα H δζαδζηαζία ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο», έπεζ πνδζζιμπμζδεεί βζα κα απακηδεμφκ ενςηήιαηα υπςξ ηαηά πυζμ μζ δζαθμνεηζηέξ ειπεζνίεξ αθθδθεπίδναζδξ ιε ημκ ζφκηνμθμ ιπμνεί κα πνμένπμκηαζ απυ πνχζιεξ ειπεζνίεξ ή ιπμνμφκ κα πνμαθέρμοκ ημζκςκζημ- ζοκαζζεδιαηζηά πνυηοπα ζοιπενζθμνάξ ανβυηενα. Χζηυζμ, ιζα ηαθφηενδ ηαηακυδζδ ηδξ αζηζμθμβίαξ ηςκ αημιζηχκ δζαθμνχκ ζηζξ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ηαηά ημ πεζναιαηζηυ πανάδεζβια ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο», πνμτπμεέηεζ ηδκ ιεθέηδ ηςκ ελςβεκχκ- ιδηνζηή εοαζζεδζία, ηαζ εκδμβεκχκ παναβυκηςκ- θφθμ ή ζδζμζοβηναζία, ηαεχξ ηαζ αοηχκ εκηυξ ημο ζοζηήιαημξ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε ηζξ απμηνίζεζξ ηςκ ανεθχκ ζηδκ ζοκεήηδ. οβηεηνζιέκα, μζ δζαθμνμπμζήζεζξ ζηζξ ζοκαζζεδιαηζηέξ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ζημ «ακέηθναζημ πνυζςπμ» ηδξ ιδηέναξ είκαζ έκδεζλδ ηδξ πμζυηδηαξ ηδξ ζπέζδξ ηδξ ιδηέναξ ηαζ ημο ανέθμοξ (Braungart-Rieker et al., 1998 Cohn, Campbell, & Ross, 1991 Tarabulsy, Tessier, & Kappas, 1996). φιθςκα ιε εονήιαηα, ιδηένεξ μζ μπμίεξ εηθνάγμοκ πενζζζυηενμ εεηζηέξ ζοιπενζθμνέξ (Carter et al., 1990), είκαζ πζμ ζημνβζηέξ ηαζ εοαίζεδηεξ (Braungart-Rieker, Garwood, Powers, & Notaro, 1998) ηαζ βεκζηυηενα ειπθέημκηαζ εκενβά ιε ηα ανέθδ ημοξ ηαηά ηδκ πνχηδ θάζδ ηδξ δζαδζηαζίαξ, έπμοκ ανέθδ ηα μπμία ειθακίγμοκ ζοζηδιαηζηά παιδθυηενα επίπεδα δοζθμνίαξ ηαζ απυζονζδξ ζημ επεζζυδζμ ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο». Άθθεξ ιεθέηεξ (Stack & Muir, 1990 Pelàez-Nogueras, Field, Hossain& Pickens, 1996) έδεζλακ υηζ ημ ιδηνζηυ άββζβια ηαηά ηδ ζοκεήηδ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο ιεζχκεζ ζδιακηζηά ημ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια ηςκ ανεθχκ. Σέθμξ, μζ Kogan & Carter (1996) ακαθένμοκ υηζ ηα ανέθδ ιδηένςκ πμο πανμοζζάγμκηακ πζμ εοαίζεδηεξ ηαζ ζοκαζζεδιαηζηά δζαεέζζιεξ ηαηά ηδκ πνχηδ θάζδ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ, δείπκμοκ πενζζζυηενεξ δζαπνμζςπζηέξ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ (ημζημφκ ηαζ παιμβεθμφκ ζηδ ιδηένα) ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο παζπκζδζμφ πμο 43

44 αημθμοεεί ηδκ πενίμδμ ημο ακέηθναζημ πνμζχπμο. Ακηίεεηα, ηα ανέθδ ηςκ ιδηένςκ πμο ήηακ πζμ πανειααηζηέξ ηαζ αδζάθμνεξ θαίκμκηαζ πζμ απμθεοηηζηά ηαηά ηδκ επακαζφκδεζδ ιαγί ηδξ, ζε ζπέζδ ιε άθθεξ δοάδεξ. Όζμκ αθμνά ηδκ επίδναζδ ηδξ ζδζμζοβηναζίαξ ηςκ ανεθχκ ζηδκ ακηίδναζδ ημοξ ζημ «ακέηθναζημ πνυζςπμ» ηα απμηεθέζιαηα είκαζ ακηζθαηζηά. Ο Cohn (1991) ανήηε υηζ δεκ οπάνπεζ ζδιακηζηή επίδναζδ ηδξ ανκδηζηυηδηαξ ηςκ ανεθχκ, υπςξ ακαθένεηαζ ζηζξ αοημακαθμνέξ ηςκ ιδηένςκ, ζε ηαιία απυ ηζξ ηνεζξ θάζεζξ ημο παναδείβιαημξ. Απυ ηδκ άθθδ πθεονά, δ Braungart-Rieker (1998) έδεζλε υηζ ηα ανέθδ πμο παναηηδνίγμκηαζ απυ ηζξ ιδηένεξ ημοξ ςξ δφζημθα, πνμζακαημθίγμκηαζ θζβυηενμ πνμξ ακηζηείιεκα ηαζ πανμοζζάγμοκ θζβυηενεξ ζοιπενζθμνέξ αοημννφειζζδξ. Τπμζηδνίγεζ επίζδξ υηζ, ηα πζμ ακαζηαηςιέκα ανέθδ ελανηχκηαζ απυ ηζξ ιδηένεξ ημοξ πνμηεζιέκμο κα ηα αμδεήζμοκ κα δζαπεζνζζημφκ ηδκ έκηαζδ, βζ αοηυ ηαζ ακηζδνμφκ ιε ανκδηζηυ ζοκαίζεδια ηαηά ημ «ακέηθναζημ πνυζςπμ». Ακηίεεηα, ηα πζμ εφημθα ανέθδ πνδζζιμπμζμφκ πενζζζυηενμ ζοιπενζθμνέξ αοηυ- ακαημφθζζδξ. Σα απμηεθέζιαηα ηςκ ενεοκχκ υζμκ αθμνά ηζξ δζαθμνέξ ζηζξ ακηζδνάζεζξ ηςκ δομ θφθςκ ηαηά ηδ ζοκεήηδ ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» είκαζ επίζδξ αιθζθεβυιεκα. Οζ Toda and Fogel (1993) δεκ ανήηακ ζδιακηζηέξ δζαθμνέξ ιεηαλφ ηςκ δομ θφθςκ. Οζ Mayes & Carter (1990) ηαζ μζ Stoller & Field (1982) ακαθένμοκ υηζ ηα ημνίηζζα ακαζηαηχκμκηαζ πενζζζυηενμ απ υηζ ηα αβυνζα ηαηά ηδ ζοκεήηδ ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο». Απυ ηδκ άθθδ πθεονά, μζ Braungart-Rieker, Courtney, & Garwood (1999) ηαζ μζ Cohn & Tronick (1983) εεςνμφκ υηζ ηα ημνίηζζα έπμοκ πζμ εεηζηή ακηαπυηνζζδ. Σέθμξ, δ Weinberg (1999) οπμζηδνίγεζ υηζ ηα αβυνζα ηαζ ηα ημνίηζζα πνδζζιμπμζμφκ δζαθμνεηζηέξ ζηναηδβζηέξ αοημννφειζζδξ. οβηεηνζιέκα, ηα ημνίηζζα ελενεοκμφκ ακηζηείιεκα ςξ ζοιπενζθμνά νφειζζδξ ηδξ εκμπθδηζηήξ ηαηάζηαζδξ, εκχ ηα αβυνζα ακαγδημφκ πενζζζυηενμ ηδκ οπμζηήνζλδ ηδξ ιδηέναξ ημοξ. οκμρίγμκηαξ, υπςξ ηαζ ζε άθθεξ ιμνθέξ δμιδιέκδξ αθθδθεπίδναζδξ, μζ αημιζηέξ δζαθμνέξ ζηζξ ακηζδνάζεζξ ηςκ ανεθχκ ζημ «ακέηθναζημ πνυζςπμ» ηδξ 44

45 ιδηέναξ ημοξ, έπεζ ανεεεί υηζ ζπεηίγμκηαζ είηε ιε ηδκ ιδηνζηή εοαζζεδζία (Kogan & Carter, 1996), ηδκ οπεοεοκυηδηα (Bendersky & Lewis, 1998), ηδ εεηζηή δζάεεζδ (Carter, Mayes, & Pajer, 1990), ηδκ ηαηάεθζρδ ζηζξ ιδηένεξ (Moore et al., 2001 Pelaez-Nogueras et al., 1996 Tronick et al., 1985), ημ θφθμ (Weinberg, 1992 Weinberg & Tronick, 1992 Tronick & Cohn, 1989) ηαζ ηδκ ζδζμζοβηναζία ηςκ ανεθχκ (Fox & Kagan, 1989 Field, 1987), είηε ιε πζμ βεκζηέξ υρεζξ πμο αθμνμφκ ηδκ δοάδα, υπςξ βζα πανάδεζβια ηα πνυηοπα αθθδθεπίδναζδξ (Stoller & Field, 1982 Tronick et al., 1982) ή δ δοαδζηή ζοκενβαζία. (Cohn et al., 1986 Field, 1994 Van IJzendoorn, Goldberg, Kroonenberg& Frankel, 1992 Zuravin& DiBlasio, 1992). Χζηυζμ, δ επίδναζδ ηδξ ηεθεοηαίαξ ιεηααθδηήξ, ζηδκ δζαθμνμπμίδζδ ηςκ ακηζδνάζεςκ ηςκ ανεθχκ ζημ παβςιέκμ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ ημοξ εθάπζζηα έπεζ ιεθεηδεεί. φιθςκα ιε ημκ Robinson ηαζ ζοκ. (1993), ορδθυηενα επίπεδα ζοκενβαζίαξ (π.π. ζοβπνμκζζιμφ), ηαηά ημ ανπζηυ παζπκίδζ, ζπεηίγμκηαζ ιε πενζζζυηενδ δζαηάναλδ ηαζ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια ηαηά ηo επεζζυδζμ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο, υηακ δ ζηήνζλδ βζα νφειζζδ απμζφνεηαζ απυημια, ηαεχξ, ηαζ ηαηά ηδκ επακαζφκδεζδ. Απυ ηδκ άθθδ πθεονά, ορδθυηενα επίπεδα ζοκενβαζίαξ ηδξ δοάδαξ ιδηέναξανέθμοξ ζπεηίγμκηαζ ιε πζμ απμηεθεζιαηζηέξ ζηακυηδηεξ ακηζιεηχπζζδξ ημο ζηνεζμβυκμο πανάβμκηα ηαηά ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ ή ηαηά ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ, ηαεχξ δ επμζημδμιδηζηή ζοκενβαζία έπεζ δεζπεεί υηζ μδδβεί ηα ανέθδ ζε ιζα αίζεδζδ εθέβπμο, επάνηεζαξ ή/ ηαζ αοηυαπμηεθεζιαηζηυηδηαξ (Tronick& Giannino, 1986 Feldman et al., 2001). Δπίζδξ, μζ Moore, Cohn& Campbell (2004) ακαθένμοκ υηζ δ απμηεθεζιαηζηή δοαδζηή ζοκενβαζία ιεηαλφ ηδξ ιδηέναξ ηαζ ημο ανέθμοξ πνμαθέπμοκ ηαθφηενδ νφειζζδ ηςκ ζοκαζζεδιάηςκ ηςκ ανεθχκ. Ακηίεεηα, παιδθά επίπεδα ζοβπνμκζζιμφ ζπεηίγμκηαζ ιε ιεζςιέκμ εεηζηυ ζοκαίζεδια, αολδιέκδ δζέβενζδ ηαζ ιοσηυ ηυκμ ηαηά ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ. Χζηυζμ, οπάνπεζ αζοιθςκία ακαθμνζηά ιε ημ ακ ορδθά, ιέηνζα ή παιδθά επίπεδα ζοκενβαζίαξ ιεηαλφ ιδηένςκ ηαζ ανεθχκ ηαηά ηζξ αθθδθεπζδνάζεζξ, ζπεηίγμκηαζ ιε ηαθφηενδ πμζυηδηα ζπέζδξ ημο γεφβμοξ ζηδκ ανεθζηή δθζηία (Jaffe et al., 2001 Malatesta, Culver, Rich- Tesman& Shepard, 1989 Moore, Cohn& Campbell, 2004). 45

46 2. ΣΟΥΟΗ ΚΑΗ ΤΠΟΘΔΔΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Η πανμφζα ιεθέηδ απμζημπμφζε ζημ κα εηηζιήζεζ ημκ ααειυ ζοκενβαζίαξ ή/ ηαζ ημο ζοβπνμκζζιμφ ζηζξ αθθδθεπζδνάζεζξ ιδηέναξ- ανέθμοξ, ηαεχξ ηαζ ηα επίπεδα ζοκαζζεδιαηζημφ ηαζνζάζιαημξ ιεηαλφ ηςκ δοάδςκ. Έκακ επζπθέμκ ζηυπμ απμηέθεζε δ ζφβηνζζδ ηςκ ζοβηζκδζζαηχκ ακηζδνάζεςκ ηαζ ηςκ ζοιπενζθμνχκ νφειζζδξ ηςκ ανεθχκ ηαζ ηςκ ιδηένςκ ηαηά ηζξ θάζεζξ ημο παναδείβιαημξ ημο «Ακέηθναζημο Πνμζχπμο». Γζενεοκήεδηε, επίζδξ, δ ζπέζδ ιεηαλφ ηδξ ζοκενβαζίαξ ηςκ ζοκηνυθςκ ζημ παζπκίδζ, ιε ημ ζοκαίζεδια ηαζ ηζξ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ ηςκ ανεθχκ ηαηά ημ επεζζυδζμ ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» ηαζ ηδξ «επακαζφκδεζδξ». Σα επίπεδα δοαδζημφ ζοβπνμκζζιμφ πνδζζιμπμζήεδηακ ςξ πανάβμκηεξ αημιζηχκ δζαθμνχκ ζηζξ απμηνίζεζξ ηςκ ανεθχκ ζηδκ πεζναιαηζηή ζοκεήηδ. Δπίζδξ, εκδζαθενεήηαιε κα ιεθεηήζμοιε ηδ ζπέζδ ιεηαλφ ηςκ δζαθμνεηζηχκ επζπέδςκ ζοβπνμκζζιμφ ιε ηζξ ζηναηδβζηέξ πμο πνδζζιμπμζμφκηαζ απυ ηζξ ιδηένεξ βζα κα νοειίζμοκ ηδκ ζοκαζζεδιαηζηή δζέβενζδ ηςκ ανεθχκ, ιεηά ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ. Καεχξ οπάνπεζ ιζα ενεοκδηζηή αιθζζδιία υζμκ αθμνά ηζξ δζαθοθζηέξ δζαθμνέξ ζηζξ απμηνίζεζξ ζημ πανάδεζβια, ηεθεοηαίμ ζηυπμ απμηέθεζε δ ελέηαζδ ηςκ δζαθμνχκ ιεηαλφ ηςκ αβμνζχκ ηαζ ηςκ ημνζηζζχκ, ηυζμ ςξ πνμξ ηζξ ακηζδνάζεζξ ημοξ ζημ ακέηθναζημ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ, υζμ ηαζ ςξ πνμξ ηζξ δζαθμνεηζηέξ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ πμο πνδζζιμπμζμφκηαζ απυ ηζξ ιδηένεξ ζηδκ επακαζφκδεζδ, Πνχημκ, ακαιεκυηακ υηζ μζ αθθδθεπζδνάζεζξ εα παναηηδνίγμκηακ απυ ιέζα πνμξ ορδθά επίπεδα ζοβπνμκζζιμφ, ηαεχξ μζ δοάδεξ πενκμφκ απυ ηαζνζαζιέκεξ ζε ιδ ζοκαζζεδιαηζηέξ ηαηαζηάζεζξ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο παζπκζδζμφ. Γεφηενμκ, μζ ζοβηζκδζζαηέξ εηθνάζεζξ ηαζ μζ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ ηςκ ανεθχκ εα δζαθμνμπμζμφκηακ ακάθμβα ιε ηα πθαίζζα αθθδθεπίδναζδξ (παζπκίδζακέηθναζημ πνυζςπμ- επακαζφκδεζδ), ηαζ ζοβηεηνζιέκα ηαηά ημ επεζζυδζμ ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» ηα ανέθδ εα επζδείηκοακ πενζζζυηενμ ανκδηζηυ ζοκαίζεδια, απμζηνμθή ημο αθέιιαημξ ηαζ ζοιπενζθμνέξ νφειζζδξ, ζε ζπέζδ ιε ηα άθθα δομ επεζζυδζα. 46

47 Σνίημκ, υζμκ αθμνά ηδκ ζοκενβαζία ιδηέναξ- ανέθμοξ, μ ααειυξ ημο δοαδζημφ ζοβπνμκζζιμφ, ηαηά ημ παζπκίδζ πμο πνμδβείηαζ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο, ακαιεκυηακ κα επδνεάζεζ ηζξ ζοιπενζθμνέξ ηςκ ανεθχκ ζηα επυιεκα επεζζυδζα. Γζα πανάδεζβια, ανέθδ ηα μπμία ειθάκζζακ ορδθυηενα επίπεδα ζοβπνμκζζιμφ ηαζ ηαζνζάζιαημξ ηςκ ζοκαζζεδιάηςκ ηαηά ηδκ θάζδ ημο ανπζημφ παζπκζδζμφ ιε ηζξ ιδηένεξ ημοξ, ακαιεκυηακ κα πανέιεκακ μοδέηενα ηαηά ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ ηαζ κα επακένπμκηακ ιε εεηζηυ ζοκαίζεδια ηαηά ηδκ επακαζφκδεζδ. Ακηίεεηα, ανέθδ ηςκ μπμίςκ δ ζοκενβαζία ιε ηδκ ιδηένα ήηακ δοζακάθμβδ ακαιεκυηακ κα ειθακίζμοκ πενζζζυηενεξ δοζημθίεξ δζαηήνδζδξ ηδξ ζοκαζζεδιαηζηήξ νφειζζδξ ηαηά ημ επεζζυδζμ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο ηαζ ακάβηεξ ζηήνζλδξ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ ηαηά ηδκ επακαζφκδεζδ, ζε ζπέζδ ιε ηζξ άθθεξ δοάδεξ. Δπζπνμζεέηςξ, ακαιεκυηακ υηζ μζ δοάδεξ ιε παιδθυηενα επίπεδα ζοκενβαζίαξ, εα είπακ πενζζζυηενεξ δοζημθίεξ επακυνεςζδξ ηςκ θαεχκ ηδξ αθθδθεπίδναζδξ, ηαηά ημ επεζζυδζμ ηδξ επακαζφκδεζδξ, ιε ηζξ ιδηένεξ κα πνδζζιμπμζμφζακ δζαθμνεηζηέξ ηαζ πζμ ζοπκέξ ζοιπενζθμνέξ πνμηεζιέκμο κα αμδεήζμοκ ηα ανέθδ κα νοειίζμοκ ημ ζοκαίζεδια. Ακηίεεηα, ζηζξ δοάδεξ ιε ορδθή ζοκενβαζία δεκ ακαιέκμκηακ δζαθμνμπμζήζεζξ ζηζξ ζοιπενζθμνέξ ηςκ ιδηένςκ, ιεηά ημ επεζζυδζμ ημο ακέηθναζημο πνμζχπμο. Σέθμξ, ςξ πνμξ ηζξ δζαθοθζηέξ δζαθμνέξ, ακαιεκυηακ ηα αβυνζα κα ειθακίζμοκ πενζζζυηενεξ δοζημθίεξ ζημ κα δζαηδνήζμοκ ζοκαζζεδιαηζηή νφειζζδ, ζε ζπέζδ ιε ηα ημνίηζζα, ηαηά ημ ακέηθναζημ πνυζςπμ ηδξ ιδηέναξ ημοξ. Δπίζδξ ακαιεκυηακ κα ελανηζυκηακ πενζζζυηενμ απυ ηζξ ιδηένεξ βζα ηδκ νφειζζδ ηςκ ζοκαζζεδιάηςκ, ηαηά ηδκ θάζδ ηδξ επακαζφκδεζδξ. 47

48 3. ΜΔΘΟΓΟ 3.1. πκκεηέρνληεο Σμ δείβια ηδξ ένεοκαξ, απμηέθεζακ 11 ιδηένεξ ιαγί ιε ηα ανέθδ ημοξ. Δπηά δοάδεξ ανκήεδηακ κα ζοκαζκέζμοκ βζα ζοιιεημπή ζηδκ ένεοκα είηε θυβς ηδξ ηαποπμρίαξ ςξ πνμξ ηδκ ηαηαβναθή ηδξ αθθδθεπίδναζδξ ιε αζκηεμηάιενα, ηδξ ιδ ζοκαίκεζδξ ημο ζογφβμο βζα ζοιιεημπή ή ηδξ δζηήξ ημοξ επζθοθαηηζηυηδηαξ, είηε πνμθαζζγυιεκεξ αζεέκεζα ημο ανέθμοξ. Η δθζηία ηςκ ανεθχκ ημο δείβιαημξ ηοιαζκυηακ απυ 5 ιδκχκ έςξ 6 ιδκχκ ηαζ 3 εαδμιάδςκ (ιέζδ δθζηία 6 ιήκεξ, Σ.Α. 0.87). Δπζθέπεδηε δ ζοβηεηνζιέκδ δθζηία, ηςκ έλζ ιδκχκ, βζα ημοξ παναηάης θυβμοξ: Πνχημκ, δζυηζ εεςνήεδηε υηζ, ζε αοηήκ ηδκ πνμκζηή ζηζβιή, ηα ανέθδ έπμοκ ζηδκ δζάεεζή ημοξ ιζα ιεβάθδ πμζηζθία εηθναζηζηχκ ζοιπενζθμνχκ, ηαεχξ ηαζ βζαηί αοηή δ πενίμδμξ παναηηδνίγεηαζ απυ ιζα ακαπηολζαηή αθθαβή ημο ανέθμοξ, ημ μπμίμ ιπμνεί κα πνδζζιμπμζεί πζα ημ αολδιέκμ εκδζαθένμκ ηαζ ηδκ ζηακυηδηά ημο κα απαζπμθείηαζ ιε ακηζηείιεκα ςξ ζηναηδβζηή νφειζζδξ (Trevarthen, 1979). Σέθμξ, ηα ανέθδ ελεηάζηδηακ ζημοξ έλζ ιήκεξ, επεζδή οπάνπεζ ιζα αολδιέκδ ενεοκδηζηή πνήζδ ημο παναδείβιαημξ ημο «ακέηθναζημο πνμζχπμο» ζε αοηήκ ηδκ δθζηία, ηαεζζηχκηαξ πζμ εθζηηή ηδκ ζφβηνζζδ ηςκ απμηεθεζιάηςκ (Cohn& Tronick, 1987 Gusella, Muir&Tronick, 1988 Toda& Fogel, 1993 Weinberg& Tronick, 1994, 1996). Όθα ηα ανέθδ ημο δείβιαημξ ήηακ ηεθεζυιδκα ηαζ οβζή, ιε θοζζμθμβζηυ αάνμξ βέκκδζδξ. Ο ημηεηυξ ζε 2 απυ ηα 11 ανέθδ (18%) έβζκε ιε ηαζζανζηή ημιή, εκχ δεκ ακαθένεδηακ επζπθμηέξ ή ζαηνζηυ ζζημνζηυ. Σα έλζ απυ ανέθδ ήηακ αβυνζα (54,5%), εκχ ηα οπυθμζπα πέκηε ήηακ ημνίηζζα (45,4%). Όζμκ αθμνά ηδκ ζεζνά βέκκδζδξ ημο ανέθμοξ, ημ 55% ημο δείβιαημξ απμηεθμφζακ πνςηυημηα ανέθδ, ημ 27% ήηακ δεοηενυημηα ηαζ ημ 1,8% είπακ βεκκδεεί ηνίηα ηαηά ζεζνά (πίκαηαξ 1, δζάβναιια). 48

49 Πίλαθαο 1. Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία θαη ραξαθηεξηζηηθά ησλ βξεθώλ ΒΡΔΦΗ ΖΛΗΚΗΑ Μ.Ο.= 6 ιήκεξ Σ.Α.= 0.87 ΦΤΛΟ 54% αβυνζα 45% ημνίηζζα ΣΟΚΔΣΟ 82% θοζζμθμβζηυξ ΔΗΡΑ ΓΔΝΝΖΖ 55% πνςηυημηα 18% ηαζζανζηή ημιή 28% δεοηενυημηα 18% ηνζηυημηα Ποςοςτά φφλου και ςειράσ γέννηςησ βρεφών 27% 55% 18% 54% 45% ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΣΙΑ Πρωτότοκα Δευτερότοκα Σριτότοκα Οζ ιδηένεξ ηςκ ανεθχκ ήηακ ιέζδξ πνμξ ακχηενδξ εηπαίδεοζδξ, ηαεχξ μζ ηέζζενζξ είπακ πακεπζζηδιζαηή εηπαίδεοζδ, εκχ μζ οπυθμζπεξ ηαηείπακ ηάπμζα ηεπκζηή εζδίηεοζδ. Σμ 46% ηςκ ιδηένςκ ενβάγμκηακ ζημκ ζδζςηζηυ ημιέα, ημ 36% αζπμθμφκηακ ιε ηα μζηζαηά, εκχ ημ 9% είηε ήηακ ζημκ δδιυζζμ ημιέα είηε ήηακ θμζηήηνζεξ. Οζ δθζηίεξ ηςκ ιδηένςκ ηοιαίκμκηακ απυ 24 έςξ 34 εηχκ, ιε ιέζδ δθζηία ηα 29 έηδ (Σ.Α. 3,11). Σέθμξ υθεξ μζ ιδηένεξ ήηακ πακηνειέκεξ ηαζ γμφζακ ιε ημοξ ζογφβμοξ ημοξ. Ο ηυπμξ δζαιμκήξ ηςκ μζημβεκεζχκ ήηακ δ Αεήκα (18,2%), δ Θεζζαθμκίηδ (27,3%), δ Πάηνα (45,5%) ηαζ δ Υίμξ (0,9%). Οζ παηένεξ ηςκ ανεθχκ είπακ επίζδξ ιέζδ πνμξ ορδθή εηπαίδεοζδ, ηαζ ζοβηεηνζιέκα δ πθεζμρδθία ηςκ παηένςκ (64%) είπε πακεπζζηδιζαηή εηπαίδεοζδ. Χξ πνμξ ημ επάββεθια, ημ 55% ηςκ παηένςκ ενβάγμκηακ ζημκ ζδζςηζηυ ημιέα, ημ 18% ήηακ δδιυζζμζ οπάθθδθμζ, ηαζ ημ 9% ήηακ είηε επζπεζνδιαηίεξ, είηε, ζηναηζςηζημί είηε ενβάηεξ. Οζ δθζηίεξ ηςκ παηένςκ ηοιαίκμκηακ απυ 29 έςξ 40 εηχκ, ιε ιέζδ δθζηία ηα 35 έηδ (Σ.Α. 4) (Πίκαηαξ 2). 49

50 Πίλαθαο 2. Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία κεηέξσλ θαη παηέξσλ (ειηθία, επάγγεικα, κνξθσηηθό επίπεδν, ηόπνο δηακνλήο) ΜΖΣΔΡΔ ΠΑΣΔΡΔ ΖΛΗΚΗΑ Μ.Ο.= 29 έηδ (Σ.Α.= 3,11) Μ.Ο.= 35 έηδ (Σ.Α.= 4) ΔΠΑΓΓΔΛΜΑ: Ηδησηηθόο 46% 55% ππάιιεινο Γεκόζηνο 9% 18% ππάιιεινο Οηθηαθά 36% - Άιιν 9% 27% ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ: Παλεπηζηεκηαθή 36% 64% Σερληθή 64% 36% ΣΟΠΟ ΚΑΣΑΓΧΓΖ: Αζήλα 18,2% Θεζζαινλίθε 27,3% Πάηξα 45,5% Υίνο 0.9% Οικειακά 36% Άλλο Δημόςιοσ υπάλληλοσ 9% 9% 27% 18% ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΠΑΣΕΡΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΜΗΣΕΡΑ Ιδιωτικόσ υπάλληλοσ 55% 46% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ 0,9% 45,5% 18,2% 27,3% Αθήνα Θεςςαλονίκη Πάτρα Χίοσ 50