ΦΟΗΒΟ Δ. ΠΔΣΡΗΓΖ ΗΑΣΡΟ ΔΗΓΗΚΔΤΟΜΔΝΟ ΝΔΤΡΟΛΟΓΗΑ ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ ΤΠΟΒΛΖΘΖΚΔ ΣΟ ΣΜΖΜΑ ΗΑΣΡΗΚΖ ΣΖ ΥΟΛΖ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΤΓΔΗΑ

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΤΓΔΗΑ ΣΜΖΜΑ ΗΑΣΡΗΚΖ-ΣΟΜΔΑ ΝΔΤΡΟΔΠΗΣΖΜΧΝ Α ΝΔΤΡΟΛΗΓΗΚΖ ΚΛΗΝΗΚΖ ΓΗΔΤΘΤΝΣΖ: ΚΑΘΖΓΖΣΖ Α. ΧΡΟΛΟΓΑ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ ΝΔΤΡΟΠΑΘΟΛΟΓΗΑ ΚΑΗ ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΖ ΜΗΚΡΟΚΟΠΖΔΧ ΤΠΔΤΘΤΝΖ: ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ ΒΑΗΛΗΚΖ Γ. ΚΧΣΑ Πανεπ. Ζτοσ: Αριθμόσ Διατριβήσ: 3909 Μνξθνινγηθέο αιινηώζεηο ηεο λήζνπ ηνπ Reil θαη ηνπ ακπγδαινεηδνύο ππξήλα ζηε λόζν Alzheimer : Μειέηε δηα ηεο ηαρείαο κεζόδνπ ρξώζεσο ησλ λεπξηθώλ θπηηάξσλ θαηά Golgi ΦΟΗΒΟ Δ. ΠΔΣΡΗΓΖ ΗΑΣΡΟ ΔΗΓΗΚΔΤΟΜΔΝΟ ΝΔΤΡΟΛΟΓΗΑ ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ ΤΠΟΒΛΖΘΖΚΔ ΣΟ ΣΜΖΜΑ ΗΑΣΡΗΚΖ ΣΖ ΥΟΛΖ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΤΓΔΗΑ ΣΟΤ ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟΤ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟΤ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2017

2 2

3 Η ΣΡΙΜΕΛΗ ΤΜΒΟΤΛΕΤΣΙΚΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ 1. Καζεγεηήο Νεπξνινγίαο θ. Εαθεηξόπνπινο Αξηζηείδεο 2. Οκόηηκνο Καζεγεηήο Νεπξνινγίαο θ. Σάζθνο Νηθόιανο 3. Δπίθνπξνο Καζεγήηξηα Νεπξνινγίαο θ. πειηώηε Μάξζα Ζ ΔΠΣΑΜΔΛΖ ΔΞΔΣΑΣΗΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ 1. Καζεγεηήο Νεπξνινγίαο θ. Εαθεηξόπνπινο Αξηζηείδεο 2. Οκόηηκνο Καζεγεηήο Νεπξνινγίαο θ. Σάζθνο Νηθόιανο 3. Δπίθνπξνο Καζεγήηξηα Νεπξνινγίαο θ. πειηώηε Μάξζα 4. Καζεγεηήο Φπρηαηξηθήο θ. Γηαθνγηάλλεο Ησάλλεο 5. Καζεγήηξηα Νεπξνινγίαο θ. Μπνζηαληδνπνύινπ- Κακπνύξνγινπ εβαζηή 6. Καζεγεηήο Νεπξνινγίαο θ. Γξεγνξηάδεο Νηθόιανο 7. Δπίθνπξνο Καζεγήηξηα Νεπξνινγίαο θ. Αξλανύηνγινπ Μαξηάλζε «Ζ έγθξηζε ηεο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο ππό ηεο Ηαηξηθήο ρνιήο ηνπ Α.Π.Θ. δελ ππνδεινί απνδνρή ησλ γλσκώλ ηνπ ζπγγξαθέσο» Νόκνο 5343/32, άξζξν 202, παξ. 2 θαη λ. 1268/82 άξζξν 50 3

4 4

5 ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΤΓΕΙΑ ΣΜΗΜΑ ΙΑΣΡΙΚΗ ΠΡΟΕΔΡΟ ΣΜΗΜΑΣΟ ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ-ΑΝΑΣΑΙΟ ΓΑΡΤΦΑΛΛΟ ΔΙΕΤΘΤΝΣΗ ΣΟΜΕΑ ΝΕΤΡΟΕΠΙΣΗΜΩΝ ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΙΩΑΝΝΗ ΔΙΑΚΟΓΙΑΝΝΗ 5

6 6

7 Σηοσς Δαζκάλοσς μοσ Σηοσς γονείς μοσ Σηα αδέλθια μοσ Βαζίλειο και Γεώργιο Σηην αγαπημένη μοσ Θεία 7

8 8

9 Πεξηερόκελα ΠΡΟΛΟΓΟ ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟ ΕΙΑΓΩΓΙΚΑ ΣΟΙΧΕΙΑ Ι. Η ΝΗΟ ΣΟΤ REIL Ιςτορική αναδρομή Εμβρυολογική ανάπτυξη Ανατομία Συνδζςεισ τησ νήςου του Reil Φλοιϊκζσ ςυνδζςεισ Μετωπιαίοσ λοβόσ Βρεγματικόσ λοβόσ Κροταφικόσ λοβόσ Ο φλοιόσ τησ ζλικασ του προςαγωγίου Σο Αμυγδαλοειδζσ ςϊμα Άλλεσ λιμβικζσ περιοχζσ Η αιμάτωςη τησ νήςου του Reil Κυτταροαρχιτεκτονική δομή Ζ θεζημονβζηυηδηα ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ημο Reil Κλινικά φαινόμενα επί βλάβησ τησ νήςου του Reil

10 ΙΙ. Ο ΑΜΤΓΔΑΛΟΕΙΔΗ ΠΤΡΗΝΑ Ανατομία Εμβρυολογική ανάπτυξη Ιςτολογική Υφή Οι πυρήνεσ του ςυμπλζγματοσ του αμυγδαλοειδοφσ πυρήνα βάςει τησ κυτταροαρχιτεκτονικήσ δομήσ Συνδζςεισ Προςαγωγζσ ςυνδζςεισ Απαγωγζσ ςυνδζςεισ Ο ρόλοσ του Αμυγδαλοειδοφσ πυρήνα Αμυγδαλή και αυτιςμόσ Η κυτταροαρχιτεκτονική δομή του Αμυγδαλοειδοφσ πυρήνα Η ΝΟΟ ΣΟΤ ALZHEIMER Ειςαγωγή Ιςτορική αναδρομή Επιδημιολογία τησ νόςου Alzheimer Γεωγραφική κατανομή τησ νόςου Προδιαθεςικοί παράγοντεσ Διάγνωςη τησ νόςου Alzheimer Κνζηήνζα DSM-IV TR βζα ηδκ κυζμ ημο Alzheimer Κνζηήνζα NINCDS-ADRDA βζα ηδκ κυζμ ημο Alzheimer

11 Γενετική τησ νόςου Alzheimer Παθοφυςιολογία τησ νόςου του Alzheimer Βιοδείκτεσ ςτην νόςο Alzheimer Η. Βζμδείηηεξ ζημ πθάζια ΗΗ. Βζμδείηηεξ ζημ ΔΝΤ ΗΗΗ. Βζμδείηηεξ Απεζηυκζζδξ Μαβκδηζηή Σμιμβναθία-MRI Λεζημονβζηή M.R.I. f.m.r.i Σμιμβναθία εηπμιπήξ πμγζηνμκίςκ (PET) ηαζ Σμιμβναθία εηπμιπήξ απθμφ θςημκίμο (SPECT) Ιςτοπαθολογία τησ νόςου Alzheimer Το Αβ πεπτίδιο ςτην παθογζνεια τησ νόςου Alzheimer Η ταυ πρωτεΐνη Η απολιποπρωτεΐνη Ε Νευροπαθολογία τησ νόςου Alzheimer Η. Μαηνμζημπζηή εζηυκα ΗΗ. Μζηνμζημπζηή εζηυκα Νεονμσκζδζαηά ημθφπζα Αιοθμεζδζηέξ πθάηεξ Αμυλοειδική εγκεφαλική αγγειοπάθεια Κοκκιοκενοτοπιϊδησ εκφφλιςη και ςωμάτια του Hirano

12 Απϊλεια των ςυνάψεων Αλλοιϊςεισ υπό το Ηλεκτρονικό Μικροςκόπιο Επικάλυψη τησ νόςου Alzheimer με την νόςο με τα διάχυτα ςωμάτια του Lewy ΣΟ ΓΗΡΑ Νευροπαθολογικζσ αλλοιϊςεισ κατά το γήρασ Μαηνμζημπζηά εονήιαηα Μζηνμζημπζηέξ αθθμζχζεζξ ζηδκ θαζά μοζία οκαπηζηή ποηκυηδηα Νόςοσ του Alzheimer και νήςοσ του Reil Νόςοσ του Alzheimer και Αμυγδαλοειδήσ πυρήνασ Μζθοδοι απεικόνιςησ των νευρικϊν κυττάρων και του δενδριτικοφ δικτφου Ι. Η ΜΕΘΟΔΟ ΧΡΩΗ ΚΑΣΑ GOLGI ΙΙ. Η ΑΝΑΛΤΗ ΣΩΝ ΔΕΝΔΡΙΣΙΚΩΝ ΠΕΔΙΩΝ ΚΑΣΑ SHOLL ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟ ΤΛΙΚΟ-ΜΕΘΟΔΟΙ Μζθοδοσ Golgi Μορφομετρική ανάλυςη Σριςδιάςτατη ανακαταςκευή νευρϊνων Κριτήρια επιλογήσ νευρϊνων που μελετήθηκαν ςτην μορφομετρική ανάλυςη τατιςτική επεξεργαςία των αποτελεςμάτων

13 ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ Νήςοσ του Reil Μορφολογικά και μορφομετρικά χαρακτηριςτικά Αμυγδαλοειδήσ πυρήνασ Μορφομετρικά χαρακτηριςτικά ΤΖΗΣΗΗ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Summary Βιβλιογραφία

14 14

15 ΠΡΟΛΟΓΟ Ζ κυζμξ ημο Alzheimer είκαζ ιζα πνμμδεοηζηή κεονμεηθοθζζηζηή δζαηαναπή ημο εβηεθάθμο ηαζ απμηεθεί ηδκ ζοπκυηενδ ιμνθή άκμζαξ ηαηά ηδκ πνμβενμκηζηή ηαζ βενμκηζηή δθζηία, δ ζοπκυηδηα ηδξ μπμίαξ αολάκεηαζ ιε ηδκ αφλδζδ ημο πνμζδυηζιμο γςήξ ημο ακενχπμο. Οζ ζδιακηζηυηενεξ παεμβεκεηζηέξ δζενβαζίεξ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer είκαζ δ ζοβηέκηνςζδ ημο Αα πεπηζδίμο, ημ μπμίμ πνμένπεηαζ απυ ηδκ πνυδνμιδ πνςηεΐκδ ημο αιοθμεζδμφξ, ζημκ κεονμπζθζιαηζηυ πχνμ ιε ηδκ ιμνθή ηςκ βενμκηζηχκ ή κεονζηζδζηχκ πθαηχκ ηαζ δ ζοζζχνεοζδ ηδξ οπενθςζθμνοθζςιέκδξ ηαο πνςηεΐκδξ ιε ηδκ ιμνθή ηςκ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ, ιε απμηέθεζια κα δνμφκ ημλζηά ηαζ κα επδνεάγμοκ ηδκ θεζημονβία ηςκ ζοκάρεςκ ηαζ ηςκ ιζημπμκδνίςκ. Σμ ηθζκζηυ πενίβναιια ηδξ κυζμο πενζθαιαάκεζ ηζξ ικδιμκζηέξ δζαηαναπέξ μζ μπμίεξ είκαζ ήπζεξ ανπζηά, επζδεζκχκμκηαζ υιςξ πνμσυκημξ ημο πνυκμο ηαηαθήβμκηαξ ζηδκ πθήνδ ικδιμκζηή απυζαεζδ. Δπζπθέμκ πνμζηίεεκηαζ δζαηαναπέξ ηδξ ηνζηζηήξ ζηακυηδηαξ ηαζ ημο μπηζημπςνζημφ πνμζακαημθζζιμφ, εκχ πανάθθδθα δζαηανάζζεηαζ ηαζ δ ζοιπενζθμνά ημο αζεεκμφξ ιε απμηέθεζια κα ειθακίγεηαζ αδοκαιία ζηδκ θήρδ απμθάζεςκ ιέπνζ ηδκ ηναβζηυηενδ εζηυκα ηδξ ειθάκζζδξ ηςκ κεονμροπζαηνζηχκ θαζκμιέκςκ υπςξ παναζζεήζεζξ, ρεοδαζζεήζεζξ, πανακμσηά ζημζπεία, άβπμξ, ακδζοπία ηαζ ζοκαζζεδιαηζηέξ δζαηαναπέξ. Ζ θεζημονβία ημο θυβμο ηςκ αζεεκχκ δζαηανάζζεηαζ πνμσυκημξ ημο πνυκμο ηαεχξ επίζδξ ειθακίγμκηαζ ηαζ δζαηαναπέξ ηςκ δελζμηήηςκ ηαζ ηςκ εοπναλζηχκ θεζημονβζχκ μζ μπμίεξ ζοκ ης πνυκς επζδεζκχκμοκ ηδκ πμζυηδηα ηδξ γςήξ ηςκ αζεεκχκ. Πενζμπέξ μζ μπμίεξ ζοβηεκηνχκμοκ ημ εκδζαθένμκ ηςκ ενεοκδηχκ επί ηδξ κυζμο ημο Alzheimer είκαζ μ ζππυηαιπμξ, μ ιεηςπζαίμξ θθμζυξ, μζ πονήκεξ ημο πμθζκενβζημφ ζοζηήιαημξ, μ αημοζηζηυξ ηαζ μπηζηυξ θθμζυξ. Ο αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ ςξ επζημονζηή πενζμπή ηδξ ικήιδξ αθθά ηαζ δ κήζμξ ημο Reil πνμζαάθθμκηαζ ήδδ απυ ηα ανπζηά ζηάδζα ηδξ κυζμο ηαζ απμηεθμφκ πενζμπέξ μζ μπμίεξ ηαηά ημ πανεθευκ έπμοκ ιεθεηδεεί εθάπζζηα ςξ πνμξ ηδκ ζοζπέηζζή ημοξ ιε ηδκ κυζμ ημο Alzheimer. 15

16 ημπυξ ηδξ πανμφζαξ δζαηνζαήξ είκαζ δ ακαθοηζηή πενζβναθή ηδξ ηοηηανμανπζηεηημκζηήξ ηδξ κήζμο ημο Reil ηαζ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ημο ακενχπζκμο εβηεθάθμο ηαζ μζ ιεηααμθέξ πμο επένπμκηαζ επί ηδξ κυζμο ημο Alzheimer. Οζ πενζμπέξ αοηέξ ημο εβηεθάθμο είκαζ βκςζηυκ υηζ ζοκδέμκηαζ άιεζα ιεηαλφ ημοξ ιέζς κεονςκζηχκ ηοηθςιάηςκ, ηςκ μπμίςκ δ εφννοειδ θεζημονβία μθμηθδνχκεζ ημκ άκενςπμ ςξ μκηυηδηα ηαζ δζαηδνεί αηιαίεξ ηζξ κμδηζηέξ ημο ζηακυηδηεξ. Γζα ημκ ζημπυ αοηυ πναβιαημπμζήεδηε δ ηνζζδζάζηαηδ ακαηαηαζηεοή ηςκ κεονχκςκ, πμο εθήθεδζακ απυ παναζηεοάζιαηα ηα μπμία πνςιαηίζεδηακ ιε ηδκ ιέεμδμ Golgi, εθανιυγμκηαξ ημ πνυβναιια ιμνθμιεηνζηήξ ακάθοζδξ Neuromantic, έκα πνυβναιια εθεφεενμο βναιιζημφ ηχδζηα ηαζ πανέπεηαζ εθεφεενα ζημκ ζζηυημπμ Ζ πνςημηοπία ηδξ πανμφζαξ ιεθέηδξ έβηεζηαζ ζηδκ πενζβναθή ηδξ ηοηηανμανπζηεηημκζηήξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ηαζ ηδξ κήζμο ημο Reil ζε ακενχπζκμ εβηέθαθμ ηαζ ζηδκ πνήζδ ιεευδςκ ηνζζδζάζηαηδξ ακαηαηαζηεοήξ ηςκ κεονχκςκ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer. Οζ ακαημιζηέξ αοηέξ δμιέξ έπμοκ ιεθεηδεεί ανηεηά ζε πεζναιαηυγςα αθθά ζηενμφκηαζ εηηεκμφξ ιεθέηδξ ζε ακενχπζκμ εβηέθαθμ. Ζ πανμφζα δζαηνζαή πναβιαημπμζήεδηε ζημ Δνβαζηήνζμ Νεονμπαεμθμβίαξ ηαζ Ζθεηηνμκζηήξ Μζηνμζημπήζεςξ ηδξ Α Νεονμθμβζηήξ Κθζκζηήξ ημο Ανζζημηεθείμο Πακεπζζηδιίμο Θεζζαθμκίηδξ, οπεφεοκδ ημο μπμίμο είκαζ δ Καεδβήηνζα Νεονμθμβίαξ η. Βαζζθζηή Κχζηα ηαζ δ μπμία ιε πενζέααθε ιε αιένζζηδ αβάπδ ηαεχξ ηαζ υθμοξ ημοξ ζοκενβάηεξ ημο Δνβαζηδνίμο. Ηδζαίηενα εα ήεεθα κα εοπανζζηήζς ημκ Οιυηζιμ Καεδβδηή Νεονμθμβίαξ η. ηαφνμ Μπαθμβζάκκδ, μ μπμίμξ είκαζ μ Γάζηαθυξ ιμο ζηδκ ιεθέηδ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ ηαζ ηςκ κεονςκζηχκ δζηηφςκ, ζηδκ εηιάεδζδ ηαζ εθανιμβή ηδξ πνχζδξ ηαηά Golgi ζημ ΚΝ ηαζ ιε αμήεδζε κα εέζς ηζξ αάζεζξ ζημ πεδίμ ηδξ Νεονμπαεμθμβίαξ. Οζ ζοιαμοθέξ ημο ζηδκ εηπυκδζδ ηδξ δζαηνζαήξ αθθά ηαζ ζηδκ δδιμζίεοζδ ηςκ ενβαζζχκ ζε δζεεκή πενζμδζηά απμηέθεζακ ακεηηίιδημ μδδβυ ηαηά ηδκ δζάνηεζα αοηχκ ηςκ πνυκςκ. Θα ήεεθα εενιά κα εοπανζζηήζς ημκ Καεδβδηή Νεονμθμβίαξ η. Ανζζηείδδ Εαθεζνυπμοθμ βζα ηδκ πμθφηζιδ ηαεμδήβδζδ ηαζ ζηήνζλή ημο, μ μπμίμξ ςξ ηφνζμξ Δπζαθέπςκ ιε πενζέααθε ιε ειπζζημζφκδ υθα 16

17 αοηά ηα πνυκζα ηαζ παναημθμφεδζε υθδ ηδκ πμνεία εηπυκδζδξ ηδξ πανμφζαξ δζαηνζαήξ. Δπίζδξ εα ήεεθα κα εοπανζζηήζς ημκ Οιυηζιμ Καεδβδηή Νεονμθμβίαξ η. Νζηυθαμ Σάζημ, ιέθμξ ηδξ Σνζιεθμφξ οιαμοθεοηζηήξ Δπζηνμπήξ, βζα ηζξ εφζημπεξ παναηδνήζεζξ ημο επί ηδξ ζοββναθήξ ηδξ δζαηνζαήξ ηαζ ηζξ πμθφηζιεξ ζοιαμοθέξ ημο ηαζ ηδκ εκεάννοκζδ ημο βζα ζοκέπζζδ ηδξ ιεθέηδξ ηαζ ηδξ ένεοκαξ ζηδκ Νεονμπαεμθμβία. Αηυιδ εα ήεεθα κα εοπανζζηήζς ηδκ Δπίημονμ Καεδβήηνζα Νεονμθμβίαξ η. Μάνεα πδθζχηδ, δ μπμία ςξ ιέθμξ ηδξ Σνζιεθμφξ οιαμοθεοηζηήξ Δπζηνμπήξ ζοκέααθε ζδιακηζηά ζηδκ εηπυκδζδ ηδξ πανμφζαξ δζαηνζαήξ. Δοπανζζηίεξ ζηα ιέθδ ηδξ Δπηαιεθμφξ Δλεηαζηζηήξ Δπζηνμπήξ ημκ Καεδβδηή Φοπζαηνζηήξ η. Ηςάκκδ Γζαημβζάκκδ, ηδκ Καεδβήηνζα Νεονμθμβίαξ η. εααζηή Μπμζηακηγμπμφθμο, ημκ Καεδβδηή Νεονμθμβίαξ η. Νζηυθαμ Γνδβμνζάδδ ηαζ ηδκ Δπίημονμ Καεδβήηνζα Νεονμθμβίαξ η. Μανζάκεδ Ανκαμφημβθμο βζα ηζξ πμθφηζιεξ ζοιαμοθέξ ημο. Θενιέξ εοπανζζηίεξ ζηδκ Καεδβήηνζα Νεονμθμβίαξ ηαζ Γζεοεφκηνζα ηδξ Γ Νεονμθμβζηήξ Κθζκζηήξ ημο ΑΠΘ η. εααζηή Μπμζηακηγμπμφθμο βζα ηδκ ζηήνζλή ηδξ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ εζδζηυηδηάξ ιμο, ηζξ εοηαζνίεξ πμο ιμο πνμζθένεζ ηαζ ηδκ εκεάννοκζή ηδξ βζα ηδκ μθμηθήνςζδ ηδξ δζαηνζαήξ. Θα ήεεθα επίζδξ κα εοπανζζηήζς ημκ Γζεοεοκηή ημο Σμιέα Νεονμεπζζηδιχκ Καεδβδηή Φοπζαηνζηήξ η. Ηςάκκδ Γζαημβζάκκδ βζα ηζξ ζοιαμοθέξ ηαζ ηδκ ηαεμδήβδζδ ζηδκ δζεοεέηδζδ ηςκ ζπεηζηχκ ιε ηδκ μθμηθήνςζδ ηδξ δζαηνζαήξ. Θα ήεεθα αηυιδ κα εοπανζζηήζς ημκ ζοκενβάηδ ημο Δνβαζηδνίμο Νεονμπαεμθμβίαξ ηαζ δζδάηημνα ημο Ανζζημηεθείμο Πακεπζζηδιίμο Θεζζαθμκίηδξ Νεονμθυβμ η. Ηςάκκδ Μαονμοδή βζα ηζξ βκχζεζξ ημο ζηζξ ιεευδμοξ πνχζδξ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ, ηδξ ηνζζδζάζηαηδξ απεζηυκζζδξ ηαζ ηδξ ιμνθμιεηνζηήξ ακάθοζδξ ημοξ ηαεχξ επίζδξ ηαζ ηδκ αιένζζηδ ζοιπανάζηαζδ ηαζ ηζξ ζοιαμοθέξ ημο ηαηά ηδκ δζάνηεζα υθςκ αοηχκ ηςκ πνυκςκ ηδξ εηπυκδζδξ ηδξ δζαηνζαήξ ζε επζζηδιμκζηυ ηαζ πνμζςπζηυ επίπεδμ. Σέθμξ εέθς κα εοπανζζηήζς εη αάεμοξ ροπήξ ημοξ πμθοηζιυηενμοξ ακενχπμοξ ζηδκ γςή ιμο, ημοξ βμκείξ ιμο Δοζηνάηζμ Πεηνίδδ ηαζ Δοβεκία Πεηνίδμο, μζ μπμίμζ ςξ οπένθαιπνμζ θάνμζ ιε 17

18 ηαεμδδβμφκ ζημ απένακημ πέθαβμξ ηδξ γςήξ ιμο ηαζ παναιέκμοκ πδβή έιπκεοζδξ ηαζ βαθήκδξ πανίγμκηάξ ιμο απθυπενα υθα ηα απαναίηδηα εθυδζα βζα κα ζοκεπίζς ηδκ πμνεία ιμο. 18

19 ΓΔΝΗΚΟ ΜΔΡΟ 19

20 20

21 ΔΗΑΓΧΓΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ Η. Ζ ΝΖΟ ΣΟΤ REIL Ηζηνξηθή αλαδξνκή Ζ κήζμξ πενζεβνάθεζ βζα πνχηδ θμνά απυ ημκ Johann Christian Reil ( ). ε ζπέζδ ιε ημοξ οπυθμζπμοξ θμαμφξ ηςκ εβηεθαθζηχκ διζζθαζνίςκ απμηεθεί ηδκ πθέμκ άβκςζηδ θεζημονβζηχξ ιμίνα αοηχκ. Μεηά ηδκ ανπζηή πενζβναθή απυ ημκ Reil ημ 1809, αημθμφεδζε δ πενζβναθή ηδξ ιμνθμθμβίαξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο απυ ημκ Clark ημ 1896, δ ηοηηανμανπζηεηημκζηή αοηήξ απυ ημκ Kodama ημ 1926 ηαζ δ πενζβναθή ηδξ ηαθφπηναξ αοηήξ απυ ημκ Cunningham ημ Δκβξπνινγηθή αλάπηπμε Καηά ηδκ δζαιυνθςζδ ηςκ εβηεθαθζηχκ διζζθαζνίςκ, δ κήζμξ ηαηαθαιαάκεζ ηδκ πθάβζα άκς επζθάκεζα αοηχκ ηαζ εκ ζοκεπεία δ ηαπέςξ ακαπηοζζυιεκμζ ιεηςπζαίμξ, ηνμηαθζηυξ ηαζ ανεβιαηζηυξ θμαυξ απςεμφκ ηδκ κήζμ επί ηα εκηυξ ηαζ ηδκ ηαθφπημοκ εκχ πανάθθδθα δ ακαπηοζζυιεκδ πθάβζα ζπζζιή, ζηα υνζα ηδξ ζοκακηήζεςξ ηςκ ακςηένς θμαχκ, απςεεί ζημ αάεμξ ηδκ κήζμ, δ μπμία ηαείζηαηαζ πθέμκ οπυεεια αοηήξ [1-3]. Καηά ηδκ 15 δκ ειανοσηή εαδμιάδα ανπίγεζ κα ειθακίγεηαζ δ αθμνζζηζηή αφθαηα ηαζ αιοδνχξ μζ πνχηεξ έθζηεξ ηαζ αφθαηεξ ζημκ θείμ ιέπνζ ηυηε θθμζυ ηδξ κήζμο. Δκ ζοκεπεία ακαπηφζζεηαζ δ άκς αθμνζζηζηή αφθαηα δ μπμία εκμφιεκδ ιε ηδκ ηάης ζπδιαηίγμοκ ηδκ ηοηθζηή αφθαηα [4,5]. Απυ ηδκ 20 δκ ειανοσηή εαδμιάδα μζ αφθαηεξ ηαζ μζ έθζηεξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο έπμοκ ζαθέζηενδ δζαιυνθςζδ. Καηά ηδκ 32 δκ εαδμιάδα μ θθμζυξ ηδξ κήζμο έπεζ πθήνςξ δζαιμνθςεεί ηαζ ειθακίγεηαζ ακαημιζηχξ ιε ηδκ ιμνθμθμβία ηδκ μπμία δζαηδνεί επί 21

22 ημο ςνίιμο αηυιμο. Ζ ακάπηολδ ηδξ δελζάξ κήζμο μθμηθδνχκεηαζ κςνίηενα ζε ζπέζδ ιε ηδκ ανζζηενή, εκχ δ επζθάκεζα ηδξ ανζζηενήξ κήζμο είκαζ εονφηενδ ηδξ δελζάξ [1]. Αλαηνκία Ζ κήζμξ ημο Reil, ςξ δ ανπαζυηενδ ζζμθθμζσηή πενζμπή, δεκ είκαζ μναηή επί ημο ςνίιμο εβηεθάθμο ηαηά ηδκ ιαηνμζημπζηή ελέηαζδ ηδξ ελςηενζηήξ επζθακείαξ [6]. Καθφπηεηαζ απυ ιένμοξ ημο ιεηςπζαίμο, ημο ηνμηαθζημφ ηαζ ημο ανεβιαηζημφ θθμζμφ μζ μπμίμζ ζοβηθίκμοκ ηαζ ζπδιαηίγμοκ ηδκ ηαθφπηνα ηδξ κήζμο. Ζ ιεηςπζαία ηαθφπηνα απμηεθείηαζ απυ ηδκ ηνίβςκμ έθζηα, ηδκ ηαθοπηνζηή ιμίνα ηδξ ηάης ιεηςπζαίαξ έθζηαξ ηαζ ημ πθάβζμ πέναξ ηδξ πνυζεζαξ ηεκηνζηήξ έθζηαξ. Ζ ανεβιαηζηή ηαθφπηνα απμηεθείηαζ απυ ηιήια ηδξ μπίζεζαξ ηεκηνζηήξ έθζηαξ ηαζ ιμίναξ ημο ηάης ανεβιαηζημφ θμαίμο, εκχ δ ηνμηαθζηή ηαθφπηνα απμηεθείηαζ απυ ηδκ άκς ηνμηαθζηή έθζηα. Δπί ελαζνέζεςξ ηδξ ηαθφπηναξ απμηαθφπηεηαζ δ κήζμξ δ μπμία έπεζ άηοπμ απμπθαηοζιέκμ ποναιμεζδέξ ζπήια, ιε αάζδ θενυιεκδ πνμξ ηα έζς ηαζ ημνοθή θενυιεκδ πνμξ ηα ηάης, πνυζς ηαζ έλς. Ο θθμζυξ ηδξ κήζμο δζαπςνίγεηαζ ζε 4 έςξ 6 έθζηεξ μζ μπμίεξ θένμκηαζ νζπζδμεζδχξ απυ ηδκ ημνοθή ηδξ ποναιίδμξ πνμξ ηδκ αάζδ αοηήξ ζηδκ μπμία ζπδιαηίγεηαζ δ ηοηθμηενήξ αφθαηα ηαζ δ κήζμξ δζαπςνίγεηαζ απυ ηδκ ηαθφπηνα αοηήξ. Ζ κήζμξ αδνά ιπμνεί κα δζαηνζεεί ζε 2 ιμίνεξ, ηδκ πνυζεζα ή ηεθαθζηή ή πνυζεζμ θμαυ ηαζ ηδκ μπίζεζα ή μοναία ή μπίζεζμ θμαυ. πλδέζεηο ηεο λήζνπ ηνπ Reil Ζ κήζμξ ημο Reil ζοκδέεηαζ 1) ιε ημκ ιεηςπζαίμ θμαυ ηαζ ζδίςξ ιε ηδκ ιεηςπζαία ηαθφπηνα, 2) ιε ημκ ανεβιαηζηυ θμαυ ηαζ ηζξ ζςιαημαζζεδηζηέξ πενζμπέξ, 3) ιε ημκ ηνμηαθζηυ θμαυ ηαζ ζδίςξ ιε ημκ αημοζηζηυ θθμζυ, ημκ ηνμηαθζηυ πυθμ, ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα 22

23 ηαζ ημκ εκδμννζκζηυ θθμζυ, 4) ιε ηδκ έθζηα ημο πνμζαβςβίμο, 5 ) ιε ημκ μπηζηυ εάθαιμ ηαζ ζδζαζηένςξ ιε ημοξ ναπζαίμοξ πονήκεξ αοημφ, 6) ιε ημκ οπμεάθαιμ, 7) ιε ηα ααζζηά βάββθζα ηαζ ζδίςξ ιε ημκ θαημεζδή πονήκα ηαζ ηδκ μονά ημο ηενημθυνμο πονήκα [7,8] ηαζ 8) ιε ημοξ πονήκεξ ημο αοημκυιμο κεονζημφ ζοζηήιαημξ ημο εβηεθαθζημφ ζηεθέπμοξ ηαζ πζμ ζοβηεηνζιέκα ιε ηα κεονςκζηά δίηηοα ηδξ ηεκηνζηήξ θαζάξ μοζίαξ πένζλ ημο οδναβςβμφ ημο Sylvius ηαεχξ ηαζ ιε ημοξ ναπζαίμοξ πονήκεξ ηδξ ναθήξ [9]. Γζα ηςκ πενζμπχκ αοηχκ δ κήζμξ ακαπηφζζεζ ηυζμ θοβμηέκηνμοξ υζμ ηαζ ηεκηνμιυθμοξ ζοκδέζεζξ. 1. Φινητθέο ζπλδέζεηο 1.1 Μεησπηαίνο ινβόο Απαβςβέξ ζοκδέζεζξ ηδξ κήζμο οθίζηακηαζ ιε ημκ ιεηςπζαίμ θθμζυ ζοιπενζθαιαακμιέκμο ημο θθμζμφ πμο ζοκέπεηαζ ιε ηδκ ηζκδηζηή πενζμπή, ηδκ ιεηςπζαία ηαθφπηνα, ημκ πνμηζκδηζηυ θθμζυ, ηδκ μπίζεζα ηαζ ηζξ πθάβζεξ ημβπζηέξ πενζμπέξ, ηδκ ηάης ιεηςπζαία έθζηα ηαζ επίζδξ ιε ηζξ πενζμπέξ 6 ηαζ 12 ηαηά Brodmann. Πνμζαβςβέξ ζοκδέζεζξ απυ ημκ ιεηςπζαίμ θμαυ πνμξ ηδκ κήζμ ανπίγμοκ απυ ημκ πνμηζκδηζηυ θθμζυ, ημκ πθάβζμ ημβπζηυ θθμζυ, ηδκ μπίζεζα ημβπζηή έθζηα ηαζ ηδκ ιεηςπζαία ηαθφπηνα. 1.2 Βξεγκαηηθόο ινβόο Ζ κήζμξ πνμαάθθεζ απαβςβέξ ίκεξ πνμξ ημκ θθμζυ ημο ανεβιαηζημφ θμαμφ ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηδκ ζςιαημαζζεδηζηή πενζμπή, ημκ πνυζεζμ ηάης ανεβιαηζηυ θθμζυ ηαζ ηδκ ανεβιαηζηή ηαθφπηνα. Οζ πνμζαβςβέξ ίκεξ πνμξ ηδκ κήζμ ανπίγμοκ απυ ημοξ πνςηεφμκηεξ ηαζ δεοηενεφμκηεξ ζςιαημαζζεδηζημφξ θθμζμφξ, ημκ 23

24 πνυζεζμ ηάης ανεβιαηζηυ θθμζυ, ηδκ πενζμπή 5 ηαηά Brodmann ηαζ ηδκ ανεβιαηζηή ηαθφπηνα. 1.3 Κξνηαθηθόο ινβόο Οζ απαβςβέξ ίκεξ απυ ηδκ κήζμ πνμζεββίγμοκ ημκ ηνμηαθζηυ θμαυ ζοιπενζθαιαακμιέκμο ημο ηνμηαθζημφ πυθμο. Οζ πνμζαβςβέξ ίκεξ πνμξ ηδκ κήζμ ανπίγμοκ απυ ημκ ηνμηαθζηυ θμαυ, ηδκ πνςημβεκή αημοζηζηή πενζμπή, ημκ ιέηα-αημοζηζηυ θθμζυ ηαζ ηδκ ηνμηαθζηή ηαθφπηνα. Ο Markovitsch ηαζ μζ ζοκενβάηεξ ημο πενζέβναρακ πνμζεηαμθέξ απυ ηα βφνς πεδία ημο ηνμηαθζημφ θμαμφ ζοιπενζθαιαακμιέκδξ ηαζ ηδξ κήζμο ζηδκ πενζμπή 39 ηαηά Brodmann, ζημκ ηνμηαθζηυ πυθμ [10]. 1.4 Ο θινηόο ηεο έιηθαο ηνπ πξνζαγσγίνπ Ζ πενζμπή ηδξ έθζηαξ ημο πνμζαβςβίμο πενζθαιαάκεζ ηζξ πενζμπέξ 25,24,29,30,23 ηαζ πζεακυκ ηδκ πενζμπή 31 ηαηά Brodmann. Οζ πενζμπέξ 24 ηαζ 23 έπμοκ οπμδζαζνεεεί ζηζξ πενζμπέξ 24a-c ηαζ 23ac. Μζα μιάδα πνμζαβςβχκ ζκχκ ανπίγμοκ απυ ηζξ πενζμπέξ 24 ηαζ 23 ηαηά Brμdmann πνμημφ πνμαάθθμοκ ζηδκ κήζμ. Πανάθθδθα έπμοκ πενζβναθεί απαβςβέξ ίκεξ απυ ηδκ κήζμ πνμξ ηδκ πνυζεζα έθζηα ημο πνμζαβςβίμο. 2. Σν Ακπγδαινεηδέο ζώκα Ζ κήζμξ ζηέθκεζ ίκεξ ζηδκ ααζζηή πθάβζα (ζοιπενζθαιαακμιέκδξ ημκ πθάβζμ, ημκ ααζζηυ ηαζ ημκ επζημονζηυ πονήκα) ηαζ ζηδκ ιεζμθθμζχδδ (ζοιπενζθαιαακμιέκδξ ημκ ηεκηνζηυ πονήκα, ηδκ πνυζεζα αιοβδαθζηή πενζμπή, ημκ θθμζσηυ ηαζ ημκ ιέζμ αιοβδαθμεζδή πονήκα) πενζμπή ηδξ αιοβδαθήξ. 24

25 3. Άιιεο ιηκβηθέο πεξηνρέο Ζ κήζμξ δέπεηαζ ίκεξ απυ ημκ ιεζμηεκηνζηυ (VM), ημκ ναπζαίμ έζς (VA), ημκ μπίζεζμ-ηάης ημζθζαηυ ηαζ ημκ μπίζεζμ έζς ημζθζαηυ πονήκα ημο εαθάιμο. Ζ κήζμξ ιε ηδκ ζεζνά ηδξ ζηέθκεζ ίκεξ ζημοξ ιέζμοξ ημζθζαημφξ ηαζ ιεζμηεκηνζημφξ πονήκεξ ηαζ ζημοξ μπίζεζμοξ έλς ηαζ μπίζεζμοξ έζς ημζθζαημφξ πονήκεξ ημο εαθάιμο. Δπίζδξ πνμαάθθεζ ζημκ παναημζθζαηυ πονήκα ηαεχξ ηαζ ζημκ ναπζαίμ πονήκα ημο εαθάιμο. Γεκζηά δ πνυζεζα ιμίνα ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ζοκδέεηαζ ηονίςξ ιε ημκ ηνζημεζδή θμαυ, ιε ηδκ ιεηςπζαία ηαθφπηνα, ηδκ ηάης επζθάκεζα ημο ιεηςπζαίμο θμαμφ, ημ ιεζμθυαζμ, ηδκ πθάβζα εκδμννζκζηή πενζμπή, ημκ θθμζυ ημο ηνμηαθζημφ θμαμφ ηαζ ηδκ ανεβιαηζηή ηαθφπηνα. Ζ ιέζδ ιμίνα ηδξ κήζμο ζοκδέεηαζ ηονίςξ ιε ημκ ιεηςπζαίμ ηαζ ημκ ηνμηαθζηυ θμαυ. Ζ μπίζεζα ιμίνα αοηήξ ζοκδέεηαζ, ηαηά ηφνζμ θυβμ, ιε ημκ ανεβιαηζηυ θμαυ. Ζ αηκάησζε ηεο λήζνπ ηνπ Reil Ζ αζιάηςζδ ηδξ κήζμο ημο Reil πνμένπεηαζ απυ ηδκ ιέζδ εβηεθαθζηή ανηδνία ηαζ πζμ ζοβηεηνζιέκα απυ ημ Μ2 ηιήια ηδξ ιέζδξ εβηεθαθζηήξ ανηδνίαξ. Δκίμηε ηθάδμζ απυ ημ Μ1 ηιήια ηαζ ημο Μ3 ηιήια αοηήξ ζοιαάθθμοκ επίζδξ ζηδκ αζιάηςζδ ηδξ κήζμο. Κάεε διζζθαίνζμ έπεζ πενί ηζξ 96 κδζζδζηέξ ανηδνίεξ, ηςκ μπμίςκ μ αοθυξ έπεζ δζάιεηνμ ηοιαζκυιεκδ απυ 0,1 έςξ 0,8mm. Σα πενζζζυηενα έιθναηηα ηδξ κήζμο πνμένπμκηαζ απυ ηδκ απυθναλδ ημο Μ1 ηαζ ημο Μ2 ηιήιαημξ ηδξ ιέζδξ εβηεθαθζηήξ ανηδνίαξ [6]. Οζ κδζζδζηέξ ανηδνίεξ ανδεφμοκ πνςηανπζηά ημκ θθμζυ ηδξ κήζμο, ηδκ έλς ηάρα ηαζ πενζζηαζζαηά ηδκ ελςηάηδ ηάρα ηαζ ημ πνμηείπζζια αθθά υπζ ημ ηέθοθμξ ημο θαημεζδμφξ πονήκα ηαζ ηδκ ςπνά ζθαίνα ή ηδκ έζς ηάρα, δ μπμία ανδεφεηαζ απυ ηζξ πθάβζεξ θαημεζδμνααδςηέξ ανηδνίεξ (LLAS). Ζ θθεαζηή επάκμδμξ ημο αίιαημξ πναβιαημπμζείηαζ απυ ηδκ ιέζδ επζπμθήξ εβηεθαθζηή θθέαα. (Δζηυκεξ 1,2). 25

26 1 2 Δηθόλεο 1,2 : Αββεζαηυ δίηηομ ηδξ κήζμο ημο Reil υπςξ απμηαθφπηεηαζ ηαηά ηδκ ελαίνεζδ ηδξ ηνμηαθζηήξ, ιεηςπζαίαξ ηαζ ανεβιαηζηήξ ηαθφπηναξ. Νεηνμημιζηυ παναζηεφαζια απυ ημ Δνβαζηήνζμ Νεονμπαεμθμβίαξ ηδξ Α Νεονμθμβζηήξ Κθζκζηήξ ΑΠΘ. 26

27 Κπηηαξναξρηηεθηνληθή δνκή Ο θθμζυξ ηδξ κήζμο ημο Reil είκαζ ημηηζχδδξ ηαζ απμηεθείηαζ απυ ιζηνά ηνζβςκζηά ηαζ ζθαζνζηά ηφηηανα [8]. Απυ ηοηηανμανπζηεηημκζηήξ πθεονάξ είκαζ δοκαηυκ κα δζαηνζεμφκ δφμ επζιένμοξ γχκεξ, δ πνυζεζα ηαζ δ μπίζεζα, εη ηςκ μπμίςκ δ πνυζεζα πενζθαιαάκεζ πενζμπή ηδξ μπμίαξ δ κεονςκζηή μνβάκςζδ είκαζ αθθμθθμζσημφ παναηηήνα θηςπμφ ζε ημηηζχδδ ζημζπεία ηαζ ζοκδέεηαζ ηαηά ηφνζμ θυβμ ιε ηζξ άθθεξ αθθμθθμζσηέξ πενζμπέξ ημο ιεηαζπιζαημφ ζοζηήιαημξ ηαζ ιε ημ αοηυκμιμ κεονζηυ ζφζηδια. Ο πνυζεζμξ θθμζυξ ηδξ κήζμο (agranular cortex) παναηηδνίγεηαζ απυ ηαθχξ ακεπηοβιέκεξ ποναιζδζηέξ ζηζαάδεξ ( ζηζαάδα ΗΗΗ ηαζ ΗV). Σα ποναιζδζηά ηφηηανα δζαηθαδίγμκηαζ ζε 2-5 ααζζημφξ δεκδνίηεξ, μζ μπμίμζ δζαζνμφκηαζ ζε πμθοάνζειμοξ δεοηενμηαβείξ ηαζ ηνζημηαβείξ δεκδνζηζημφξ ηθάδμοξ ηαθοπηυιεκμζ υθμζ απυ άηακεεξ, ζπδιαηίγμκηαξ έκα ποηκυ δεκδνζηζηυ πεδίμ ηαζ έκα απχηενμ ημ μπμίμ δίκεζ δεοηενμηαβείξ μνζγυκηζμοξ δεκδνζηζημφξ ηθάδμοξ μδδβχκηαξ ζηδκ ιμνζαηή ζηζαάδα ημο θθμζμφ. Γφμ ηφνζμζ ηφπμζ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ έπμοκ επζζδιακεεί ζηα ποναιζδζηά ηφηηανα ηδξ κήζμο ημο Reil. Ο πνχημξ ηφπμξ πενζθαιαάκεζ ιζζπςηέξ άηακεεξ ηαζ μ δεφηενμξ ημκηέξ ηαζ παπζέξ άηακεεξ. Ζ μπίζεζα ιμίνα ημο θθμζμφ απμηεθείηαζ απυ ημηηζχδδ ζζυθθμζμ (granular cortex), μ μπμίμξ ζοκδέεηαζ ιε άθθεξ ζζμθθμζσηέξ πενζμπέξ, ιε ηα ααζζηά βάββθζα ηαζ ημκ μπηζηυ εάθαιμ. Μεηαλφ ηδξ πνυζεζαξ ηαζ ηδξ μπίζεζαξ ιμίναξ ημο θθμζμφ πανειαάθθεηαζ ιεηαααηζηή γχκδ, δ μπμία παναηηδνίγεηαζ ςξ «δοζημηηζχδδξ» (dysgranular) γχκδ. Οζ ειιφεθεξ ίκεξ ηδξ πνυζεζαξ ιμίναξ ειθακίγμοκ πθδνέζηενδ ακάπηολδ ημο εθφηνμο ηδξ ιοεθίκδξ ζε ζπέζδ ιε ηδκ μπίζεζα. Υμθζκενβζημί κεονχκεξ ηαζ κεονχκεξ ζημοξ μπμίμοξ ακζπκεφεηαζ δ Αηεηοθμπμθζκεζηενάζδ (Ache) ακεονίζημκηαζ, ηαηά ηφνζμ θυβμ, ζηδκ πνυζεζα άηημημ ιμίνα ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο [7]. 27

28 Ζ ιεηηνπξγηθόηεηα ηνπ θινηνύ ηεο λήζνπ ηνπ Reil ημκ θθμζυ ηδξ κήζμο ακαπηφζζεηαζ ιζα πμθφιμνθδ θεζημονβζηυηδηα ζηδκ μπμία πενζθαιαάκμκηαζ: α) Ζ πιαρλναηζζεηηθή ιεηηνπξγία, ηαηά ηδκ μπμία μ θθμζυξ ηδξ κήζμο θένεζ πενζμπέξ μζ μπμίεξ δζεβείνμκηαζ απυ ημ βεοζηζηυ ενέεζζια ηαζ είκαζ ζδιακηζηή δ ζοιιεημπή αοηήξ ζηδκ απμδμπή ηαζ ακηίθδρδ ηδξ βεφζεςξ [11]. Ζ πνςημβεκήξ βεοζηζηή πενζμπή οπάνπεζ ηονίςξ ζημκ θθμζυ ηδξ ιεηςπζαίαξ ηαθφπηναξ ηδξ κήζμο ημο Reil [12]. ημκ άκενςπμ, θζβυηενμ απυ ημ 10% ηςκ κεονχκςκ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ζοιιεηέπμοκ ζηδκ ακηίθδρδ ηαζ ακάθοζδ ημο βεοζηζημφ ενεείζιαημξ. Λυβς ηδξ ζφκδεζδξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ιε ηδκ αίζεδζδ ηδξ βεφζεςξ εφθμβδ είκαζ δ ζοιιεημπή ηδξ κήζμο ζηδκ επζεοιία ή απνμεοιία πνμξ θήρδ ηνμθήξ. πθαπκμαζζεδηζηυηδηα δ μπμία ακαθένεηαζ ζημκ μζζμθάβμ ηαζ ζε άθθεξ ιμίνεξ ημο ακςηένμο βαζηνεκηενζημφ ζοζηήιαημξ έπεζ πενζβναθή επί πςνμηαηαηηδηζηχκ ελενβαζζχκ ηδξ κήζμο, βεβμκυξ ημ μπμίμ ζοκδβμνεί οπέν ηδξ ζοιιεημπήξ ημο θθμζμφ αοηήξ ζηδκ εονφηενδ ζπθαπκμαζζεδηζηή θεζημονβζηυηδηα [13]. β) Ζ σκαηναηζζεηηθή ιεηηνπξγία, ζηδκ μπμία μ θθμζυξ ηδξ κήζμο ζοιιεηέπεζ ζηδκ ζςιαημαζζεδηζηή ακηίθδρδ ηαζ ακάθοζδ. Έηζζ δ ζςιαηζηή αζζεδηζηυηδηα βίκεηαζ ακηζθδπηή ηαηά ηφνζμ ιεκ θυβμ ζηδκ μπίζεζα ηεκηνζηή έθζηα, ηαηά δεφηενμ δε θυβμ ζηδκ ανεβιαηζηή ηαθφπηνα ηαζ ζημκ θθμζυ ηδξ κήζμο. [14]. Ο θθμζυξ ηδξ κήζμο ζοιαάθθεζ ζηδκ ιεηάδμζδ ζςιαημαζζεδηζηχκ πθδνμθμνζχκ απυ ηδκ πνςημβεκή πενζμπή πνμξ ημκ ηνζημεζδή θμαυ ιεηέπμκηαξ έηζζ ζηδκ ακάπηολδ ηδξ απηζηήξ ικήιδξ ηαζ ζηδκ ακηίθδρδ ηδξ ζοιαμθζηήξ δζαζηάζεςξ ημο άθβμοξ [15,16]. Γζα πανάδεζβια ζε κεονμπαεμθμβζηέξ αθθμζχζεζξ ελαζηίαξ αθάαδξ ηδξ μπίζεζαξ ιμίναξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ηαζ ηδξ ανεβιαηζηήξ ηαθφπηναξ έπμοιε ημ ρεοδμεαθαιζηυ ζφκδνμιμ [17], ημ μπμίμ ζοκδοάγεηαζ ιε δοζαζζεδζίεξ ηαζ αζζεδηδνζαηή αθαζία. ε πναβιαημπμζδεείζεξ ηθζκζηέξ ιεθέηεξ, μζ αζεεκείξ αοημί είπακ ηδκ αίζεδζδ ημο ηαφζμο ή ημο ρφπμοξ ηαζ ημ άθβμξ αοηυ ζπεηζγυηακ ιε δζαηαναπή ζηδκ εηηίιδζδ ημο άθβμοξ ηαζ ηδξ εενιμηναζίαξ. Ζ εκ ης αάεεζ θεοηή μοζία ζηδκ μοναία ιμίνα ηδξ 28

29 κήζμο ηαζ δ μπίζεζα ανεβιαηζηή ηαθφπηνα ήηακ μζ πενζμπέξ πμο ζοιιεηείπακ. Πνμηάεδηε θμζπυκ υηζ αοηυ ημ ζφκδνμιμ μθείθεηαζ ζηδκ δζαημπή ηςκ ζοκδέζεςκ ιεηαλφ αοηχκ ηςκ θθμζσηχκ πενζμπχκ ηαζ ημο ναπζαίμο πονήκα ημο εαθάιμο. Ο αζθκίδζμξ πυκμξ είκαζ ημ παναηηδνζζηζηυ εφνδια αοηήξ ηδξ δζαημπήξ. Ζ ακαζημθή ηδξ πανειπμδίζεςξ εη ημο θθμζμφ ημο εαθάιμο ιπμνεί κα είκαζ μ οπμηείιεκμξ ιδπακζζιυξ ημο ζοκδνυιμο αοημφ. γ) Ζ πιαρλνθηλεηηθή ιεηηνπξγία ζηδκ μπμία έπεζ πενζβναθεί απυ ηθζκζηέξ ιεθέηεξ αολδιέκδ πενζζηαθηζηυηδηα ημο βαζηνεκηενζημφ ζςθήκα ηαζ ειθάκζζδ ειέηςκ, επί επζθδπηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο [18,19] εκχ πανάθθδθα ιπμνεί κα ειθακζζεμφκ ηανδζαηέξ αννοειίεξ, υπςξ αναδοαννοειίεξ, επί επζθδπηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ηδξ ανζζηενήξ κήζμο ηαζ ηαποαννοειίεξ επί επζθδπηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ηδξ δελζάξ κήζμο [20]. ε ηθζκζηή ιεθέηδ 1661 αζεεκχκ μζ μπμίμζ ειθάκζζακ αββεζαηυ εβηεθαθζηυ επεζζυδζμ βζα πνχηδ θμνά, μζ 24 ελ αοηχκ πανμοζίαζακ πνυζθαηδ ημθπζηή ιανιανοβή ηαηά ηδκ εζζαβςβή ζημ κμζμημιείμ. Δπζπθέμκ 17 αζεεκείξ ειθάκζζακ ημθπζηή ιανιανοβή απυ θίβεξ χνεξ ιέπνζ 3 διένεξ ιεηά ημ αββεζαηυ εβηεθαθζηυ επεζζυδζμ. Απυ ηδκ ζηζβιή πμο δ ημθπζηή ιανιανοβή δεκ ηνάηδζε παναπάκς απυ θίβεξ ιένεξ μζ ενεοκδηέξ ζοιπένακακ υηζ αοηυ ζοκέααζκε θυβς ημο εβηεθαθζημφ επεζζμδίμο. Ζ ανεβιαημ-κδζζδζηή ζοιιεημπή ηαζ δ ζοιιεημπή ημο εβηεθαθζημφ ζηεθέπμοξ ήηακ ζοκήεδξ ζηδκ πνυζθαηδ ειθάκζζδ ηδξ ημθπζηήξ ιανιανοβήξ απυ ημ ηανδζμειαμθζηυ έιθναηημ. Ζ ζοιιεημπή ηδξ μπίζεζαξ ιμίναξ ηδξ κήζμο ιπμνεί κα ζπεηίγεηαζ ιε αολδιέκμ ηίκδοκμ ειθάκζζδξ ημθπζηήξ ιανιανοβήξ ιεηά απυ μλφ αββεζαηυ εβηεθαθζηυ επεζζυδζμ. Αοηυ ημκίγεζ ηδκ αννοειζμβυκμ θφζδ ηδξ κήζμο ημο Reil ζημοξ ακενχπμοξ [21]. δ) Ζ ζπκκεηνρή ηεο λήζνπ ζε δηεξγαζίεο ηνπ Α.Ν.. ηαηά ηδκ μπμία δ κήζμξ ιεηέπεζ ζηδκ έηθοζδ πονεημφ, ειθάκζζδ θεοημηοηηανχζεςξ, πμθοηοηηαναζιίαξ, ή δζενβαζίεξ θθεβιμκήξ ή ηαζ δζενβαζίεξ μζ μπμίεξ πνμζμιμζάγμοκ ιε ηζξ αοημακμζμαζμθμβζηέξ ακηζδνάζεζξ. Καηά ημκ Ramirez-Amaya ηαζ ζοκ. [22] δ κήζμξ δζαδναιαηίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζηδκ δζενβαζία ηδξ ακμζμηαηαζημθήξ. Πζμ ζοβηεηνζιέκα, ιεθέηεξ ζε γχα, έδεζλακ υηζ δ κήζμξ ημο Reil νοειίγεζ ηδκ απυηηδζδ νοειζζιέκδξ ηαηαζημθήξ ιέζς ημο 29

30 πμθθαπθαζζαζιμφ ηςκ ζπθδκμηοηηάνςκ ηαζ ηδκ παναβςβή ζκηενθεοηίκδξ-2 ηαζ ζκηενθενυκδξ-β ζε ζοιπενζθμνζηχξ νοειζγυιεκα πνυηοπα ακμζμηαηαζημθήξ ζε ανμοναίμοξ [23]. Δπζπθέμκ ηαιζά αθθαβή ζηδκ ακμζμαπυηνζζδ υπςξ απμηαθφθεδηε απυ ημοξ ηίηθμοξ αζιμζοβηυθθδζδξ ή ηα επίπεδα παναβςβήξ ακηζζςιάηςκ έπεζ παναηδνδεεί ζε ανμοναίμοξ ιε εθθείιιαηα ζηδκ κήζμ ζε παναδείβιαηα ζπεηζηά ιε ημκ ηνμηαθζηυ θθμζυ [24,25]. ιςξ ζηδκ άθθδ άηνδ ημο θάζιαημξ μζ κδζζδζηέξ αθθμζχζεζξ θαίκεηαζ κα επδνεάγμοκ ηδκ βκςζηζηή θεζημονβία. Πνυζθαηεξ ιεθέηεξ έπμοκ ηαηαδείλεζ υηζ αζεεκείξ ιε εζηζαηή αθάαδ ηδξ κήζμο είπακ επδνεαζιέκεξ επζδυζεζξ ζηδκ θήρδ απμθάζεςκ υπςξ επίζδξ ειθάκζγακ ζδιακηζηή ακάθδρδ ηζκδφκμο ζε ζπέζδ ιε ημοξ οβζείξ ιάνηονεξ [26]. ε) Ζ λήζνο ηνπ Reil σο επηθνπξηθή θηλεηηθή πεξηνρή, ηαηά ηδκ μπμία επί επζθδπηζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο είκαζ δοκαηυκ κα παναηδνδεμφκ ζηνμθζηέξ ηζκήζεζξ ημο ημνιμφ ηαζ ηςκ άηνςκ ηαεχξ ηαζ ζηνμθζηέξ ηζκήζεζξ ηδξ ςιζηήξ γχκδξ, ηάιρεζξ ηαζ εηηάζεζξ δαηηφθςκ ηαζ βονμεζδείξ ηζκήζεζξ. Έπεζ ηαηαδεζπεεί, απυ ιεθέηεξ πμο πναβιαημπμζήεδηακ, υηζ επί ζζπαζιζηχκ αθααχκ ή άθθςκ αθθμζχζεςκ ζηδκ πνυζεζα ηζκδηζηή έθζηα δ κήζμξ ιπμνεί κα ακαθάαεζ ημκ νυθμ ημο πνςηεφμκημξ ηζκδηζημφ θθμζμφ ηαζ ιε αοηυ ημκ ηνυπμ κα ζοιαάθθεζ ζηδκ απμηαηάζηαζδ ηδξ ηζκδηζηυηδηαξ ηδξ πάζπμοζαξ πενζμπήξ. Ο Weiller ηαζ μζ ζοκενβάηεξ [27] ημο πενζέβναρακ 8 αζεεκείξ ιε πθήνδ απμηαηάζηαζδ έπεζηα απυ ηναοιαηζζιυ ηδξ έλς ηάραξ ζημ ποναιζδζηυ ζφζηδια. Παναηήνδζακ ιεβάθδ δναζηδνζυηδηα ζηδκ πνυζεζα ιμίνα ηδξ κήζμο ή ζημκ ηάης ηνμηαθζηυ θθμζυ ζημοξ 7 απυ ημοξ 8 αζεεκείξ ηαζ μδδβήεδηακ ζημ ζοιπέναζια υηζ αοηέξ μζ πενζμπέξ ζπδιαηίγμοκ έκα επζημονζηυ ηζκδηζηυ ζφζηδια πμο ζοκδέεηαζ θεζημονβζηά ιε ημ θοζζμθμβζηυ ηζκδηζηυ δίηηομ. ζη) Ζ ιεηηνπξγηθόηεηα ηεο λήζνπ σο εμαξηεκέλε κάζεζε, ηαηά ηδκ μπμία δ κήζμξ δζαδναιαηίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζηδκ απμικδιυκεοζδ ηαζ εηιάεδζδ βεοζηζηχκ ηαζ μζθνδηζηχκ πθδνμθμνζχκ, δ μπμία πναβιαημπμζείηαζ απυ ηδκ θςζθμνοθίςζδ ηδξ ηονμζίκδξ ηςκ NMDA 2B οπμδμπέςκ [28,29]. Πανάθθδθα, δ μπίζεζα ιμίνα ηδξ κήζμο ζοιαάθθεζ ζηδκ εηιάεδζδ ημο πχνμο ηαζ ηδκ δζαηήνδζδ ζηακμπμζδηζημφ πνμζακαημθζζιμφ ζημκ πχνμ. Ζ 30

31 απμικδιυκεοζδ αζεμοζαίςκ ενεεζζιάηςκ, δ μπμία απμηεθεί ιένμξ ηδξ ημπμηζκδηζηήξ ικήιδξ, δζαηανάζζεηαζ ηαηά ηακυκα επί δζαηαναπήξ ηςκ ζπέζεςκ ηδξ κήζμο ιε ημκ ανεβιαηζηυ θμαυ. δ) Ζ νθζαικνθίλεζε, ζηδκ μπμία πανάθθδθα ιε ημκ πυδα ηδξ δεοηέναξ ιεηςπζαίαξ έθζηαξ ζοιιεηέπεζ ηαζ δ πανεβηεθαθίδα, δ έθζηα ημο πνμζαβςβίμο, δ ςπνά ζθαίνα ηαζ ιένμξ ηςκ μπζζείςκ πονήκςκ ημο εαθάιμο. Ο θθμζυξ ηδξ κήζμο ζοιιεηέπεζ ζηδκ μνβάκςζδ ηαζ εηηέθεζδ ηςκ ζαηηαδζηχκ ηζκήζεςκ ηςκ μθεαθιχκ ηαζ ζηζξ ακηακαηθαζηζημφ ηφπμο μθεαθιμηζκδηζηέξ απακηήζεζξ, ζε ιζηνυηενμ ααειυ ζε ζπέζδ ιε ηδκ δεοηένα ιεηςπζαία έθζηα [30]. ε) Ζ ιεηηνπξγία ηνπ ιόγνπ. ε αθθμζχζεζξ ζζπαζιζημφ ή ηναοιαηζημφ παναηηήνα είκαζ δοκαηυκ κα πνμηθδεμφκ δζαηαναπέξ ςξ πνμξ ηδκ έηθναζδ ημο θυβμο, ημο ηφπμο ηδξ ηζκδηζηήξ αθαζίαξ ή ηδξ δοζθαζίαξ [31,32]. Βθάαεξ ζηδκ πνυζεζα ιμίνα ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ιπμνεί κα πνμηαθέζμοκ αθαζζηά θαζκυιεκα ημο ηφπμο ηδξ ηζκδηζηήξ αθαζίαξ ημο Broca [33]. Ζ ιέζδ ιμίνα ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ειπθέηεηαζ ζηδκ αθαζία ηφπμο αβςβζιυηδηαξ, δ δε μπίζεζα ιμίνα ζοκδέεηαζ ιε θαζκυιεκα αζζεδηδνζαηήξ αθαζίαξ, αζζεδηδνζαηήξ παναθαζίαξ ηαζ αημοζηζηήξ αβκςζζηήξ αθαζίαξ [34-36]. Σέθμξ δ κήζμξ ζοιιεηέπεζ ζηδκ ηαηακυδζδ ηδξ αημοζηζηήξ πθδνμθμνίαξ ηαζ δζαδναιαηίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζηδκ ηαηακυδζδ ημο πνμθμνζημφ θυβμο [37]. ζ) Ζ δηακόξθσζε ηνπ ζπλαηζζήκαηνο. Δνεοκδηέξ, ιεθεηχκηαξ ηδκ θθμζσηή δναζηδνζυηδηα ηδξ κήζμο, ζοκανηήζεζ ηςκ ζοκαζζεδιαηζηχκ ακηζδνάζεςκ μζ μπμίεξ πνμηαθμφκηαζ απυ μπηζηέξ παναζηάζεζξ, δζαπίζηςζακ πςξ μζ πενζμπέξ πμο δζεβείνμκηακ ήηακ 1) μ ιεηςπμανεβιαηζηυξ θμαυξ αιθμηενμπθεφνςξ, 2) ηα διζζθαίνζα ηδξ πανεβηεθαθίδμξ, 3) μ οπμεάθαιμξ, 4) μζ πνυζεζεξ ηνμηαθζηέξ πενζμπέξ, 5) μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ ηαζ 6) μ ζππυηαιπμξ [38]. Ζ ακάηθδζδ αθβεζκχκ βζα ημ άημιμ ικδιμκζηχκ εβπανάλεςκ αολάκεζ ηδκ αζιαηζηή ηοηθμθμνία ζηδκ πνυζεζα ιμίνα ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο εκχ δ ικδιμκζηή ακάηθδζδ εκμπζηχκ αζςιάηςκ αολάκεζ ηδκ αζιαηζηή ηοηθμθμνία ζημοξ ηνμηαθζημφξ πυθμοξ αιθμηενμπθεφνςξ, ζηδκ πνυζεζα ιμίνα ηδξ έθζηαξ ημο πνμζαβςβίμο, ζηδκ ηάης επζθάκεζα ημο ιεηςπζαίμο θθμζμφ ηαζ ζηδκ μπίζεζα ιμίνα ημο θθμζμφ ηδξ ανζζηενήξ κήζμο [39]. 31

32 Πανάθθδθα μ θθμζυξ ηδξ κήζμο ζοιιεηέπεζ ζηζξ ακηζδνάζεζξ ημο εοιμφ, ηδξ μνβήξ, ημο θυαμο, ημο πακζημφ, ηδξ πανάξ ηαζ ημο εκεμοζζαζιμφ.ε ιεθέηδ πμο πναβιαημπμζήεδηε απυ ημκ Biver ηαζ ημοξ ζοκενβάηεξ ημο [40],ανέεδηε υηζ μζ οπμδμπείξ ηδξ ζενμημκίκδξ (5-ΖΣ2) ζηδκ πνυζεζα ιμίνα ηδξ κήζμο πανμοζζάγμοκ ιζηνυηενδ πνυζθδρδ αθηαζενίκδξ ζε αζεεκείξ μζ μπμίμζ πάζπμοκ απυ ηαηάεθζρδ ηαζ ζδίςξ αοημί πμο δζαηαηέπμκηαζ απυ ζδέεξ αοημηαηαζηνμθήξ ζε ζφβηνζζδ πνμξ ημοξ οβζείξ. Πνυζθαηα κέεξ ιεθέηεξ απυ ημοξ Brooks ηαζ ημοξ ζοκ. (2009) [39] ηαηυπζκ ζηαηζζηζηχκ ακαθφζεςκ ηαηέδεζλακ υηζ μζ ηαηαεθζπηζημί αζεεκείξ πανμοζζάγμοκ απυθοηα ιεζςιέκμ ιεηααμθζζιυ ημπζηά ηαζ ζηζξ δφμ κήζμοξ (πενζζζυηενμ ανζζηενά απυ δελζά). Ο Herwig ηαζ ζοκ. (2009) [41] έδεζλακ υηζ δ εκενβμπμίδζδ ημο εβηεθάθμο ζηδκ ηαηάεθζρδ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ακαιεκμιέκςκ βεβμκυηςκ αβκχζημο ζοκαζζεδιαηζημφ ηυκμο, ήηακ ζοβηνίζζιδ ιε ηδκ εκενβμπμίδζδ πμο οθίζηαηαζ ηαηά ηδκ ακαιμκή εκυξ αέααζμο ανκδηζημφ βεβμκυημξ. Σα απμηεθέζιαηα αοηά ήηακ δζαθμνμπμζδιέκα ζε ζφβηνζζδ ιε ημοξ ιάνηονεξ πμο ελεηάζεδηακ ζηδκ κδζζδζηή ηαζ ζηδκ ναπζαία πθάβζα πνμιεηςπζαία πενζμπή. Σέθμξ ζε ιζα ιεθέηδ ιεηα-ακάθοζδξ ελήπεδ ημ ζοιπέναζια υηζ δ κήζμξ είκαζ ιεηαλφ άθθςκ, απυ ηζξ πενζζζυηενμ πνμζδζoνζγυιεκεξ ιε ζοκέπεζα πενζμπέξ ζηδκ εηδήθςζδ ηδξ ιείγμκαξ ηαηάεθζρδξ (Fitzgerald ηαζ ζοκ. 2008) [42]. η) Ζ ζπκκεηνρή ζηελ αθνπζηηθή αληίιεςε. Ο θθμζυξ ηδξ κήζμο παίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζηζξ δζενβαζίεξ πμο αθμνμφκ ηδκ ακηίθδρδ ηαζ ηδκ ικδιμκζηή εβπάναλδ ηςκ αημοζηζηχκ ενεεζζιάηςκ υπςξ ζοιααίκεζ ζε αιθμηενυπθεονεξ αθάαεξ ηδξ κήζμο, μζ μπμίεξ ζοκεπάβμκηαζ πθήνδ αημοζηζηή αβκςζία [37]. Μεθέηεξ ιε fmri ηαζ ιε PET ηαηέδεζλακ υηζ μ θθμζυξ ηδξ κήζμο ζοιιεηέπεζ ζηδκ ηζκδημπμίδζδ ηδξ αημοζηζηήξ πνμζμπήξ, ζηδκ ακηίθδρδ κέςκ ήπςκ, ζηδκ ακάθοζδ αοηχκ ηαζ ζηδ ζφκδεζή ημοξ ιε ζφβπνμκεξ μπηζηέξ παναζηάζεζξ. Ο Bamiou ηαζ ζοκ. (2006) ιεθέηδζακ 8 αζεεκείξ ιε αιθμηενυπθεονδ ζζπαζιία ζηδ κήζμ ημο Reil ηαζ ζηζξ παναηείιεκεξ πενζμπέξ ηαζ 8 κεονμθμβζηά θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ ηαζ εηηίιδζακ ηδκ αιζβή δπμιεηνία/ηοιπακμιεηνία. Οζ αζεεκείξ ιε κδζζδζηέξ αθθμζχζεζξ πανμοζίαζακ εθθείιιαηα ζηδκ ηεκηνζηή αημοζηζηή θεζημονβία ηαζ εζδζηυηενα ζηδκ ηνμηαθζηή ακάθοζδ ηαζ αημθμοεία [43]. 32

33 Κιηληθά θαηλόκελα επί βιάβεο ηεο λήζνπ ηνπ Reil ε αθθμζχζεζξ ή αθάαεξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ιπμνεί κα πνμηθδεμφκ θαζκυιεκα απυ ηδκ ροπζηή ζθαίνα ημο ακενχπμο. Έηζζ δ κήζμξ ειπθέηεηαζ ζημ πνυαθδια ηςκ ιμνθμθμβζηχκ αθθμζχζεςκ ημο εβηεθάθμο ζηδκ ζπζγμθνέκεζα ηαεχξ έπεζ δζαπζζηςεεί υηζ δ επζθάκεζα ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ηαζ ηαη επέηηαζδ μ υβημξ αοημφ είκαζ ιζηνυηενμξ ζε αζεεκείξ μζ μπμίμζ έπαζπακ απυ ζπζγμθνέκεζα ζε ζπέζδ ιε ημκ βεκζηυ πθδεοζιυ. Πζμ ζοβηεηνζιέκα οπάνπεζ δζαθμνά υβημο ιεηαλφ ηδξ ανζζηενήξ ηαζ ηδξ δελζάξ κήζμο ηαζ αζοιιεηνία ςξ πνμξ ηδκ δζαιυνθςζδ ηςκ πνμζείςκ διζιμνίςκ ηδξ κήζμο ζηα δφμ διζζθαίνζα [44,45]. Γζάθμνεξ θμαζηέξ ηαηαζηάζεζξ ηαζ ζδίςξ ημζκςκζηή θμαία ηαζ ακαζθάθεζα, ζοκδοαγυιεκεξ ιε αολδιέκμ άβπμξ έπμοκ πενζβναθεί ζε αζεεκείξ μζ μπμίμζ ειθάκζγακ αολδιέκδ ιεηααμθζηή δναζηδνζυηδηα ηυζμ ζηδκ πενζμπή ημο αιοβδαθμεζδή πονήκα υζμ ηαζ ζημκ θθμζυ ηδξ κήζμο ημο Reil [46]. ημκ θθμζυ ηδξ κήζμο ακαθφμκηαζ πθδνμθμνίεξ ακαθενυιεκεξ ζηδκ βεφζδ ηαζ ηαεμνίγμκηαζ ιαγί ιε ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ ημκ ηνμηαθζηυ ζζυθθμζμ, ςξ ιμνθέξ ροπζηήξ ζοιπενζθμνάξ ημο αηυιμο ςξ πνμξ ηδκ απμδμπή ηδξ ηνμθήξ ηαζ ηδκ επζεοιία ή απυννζρή ηδξ, υπςξ ζοιααίκεζ ζηδκ αμοθζιία ηαζ ηδκ ροπμβεκή ακμνελία [47,48]. Πανάθθδθα ζημκ θθμζυ ηδξ κήζμο ημο Reil, ακαπηφζζμκηαζ οπμδμπείξ πνμξ ελανηδζζμβυκεξ μοζίεξ ηαζ εεζζιυξ πνμξ αοηέξ [49,50]. Βθάαεξ ή αθθμζχζεζξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο έπεζηα απυ ζζπαζιζηή ή ηναοιαηζηή αζηζμθμβία είπακ ζακ απμηέθεζια ηδκ άνζδ ηδξ επζεοιίαξ πνμξ θήρδ ημο ελανηδζζμβυκμο αοημφ πανάβμκηα ιε απμηέθεζια κα απαθθαβεί μ αζεεκήξ απυ ηδκ ελάνηδζή ημο, υπςξ έπεζ δζαπζζηςεεί ανηεηέξ θμνέξ ζε πνυκζμοξ ηαπκζζηέξ [51]. Οζ ενεοκδηέξ Naqvi ηαζ Bechara (2009) [49] ακαεεχνδζακ ανηεηέξ ιεθέηεξ κεονμαπεζηυκζζδξ ακαθένμκηαξ ηδκ ειπθμηή ηδξ κήζμο ζηζξ ζοιπενζθμνέξ εεζζιμφ ηαζ ζοκεπχξ οπμζηήνζλακ ημκ ζδιακηζηυ νυθμ ηδξ κήζμο ζηδκ ζοκεζδδηή επζθμβή ηςκ ελανηδζζμβυκςκ μοζζχκ. Πνυζθαηδ ιεθέηδ ζε επίιοεξ έδεζλε δζαηαναπή ζηδκ αηαηάζπεηδ επζεοιία ηαζ ηαημοπία ιεηά ηδκ αδνακμπμίδζδ ηςκ ενεεζζιάηςκ ηδξ κήζμο (Contreras ηαζ ζοκ. 2007) [52]. 33

34 ηδκ δπζιεμία, είηε ζηδκ ακαθενυιεκδ ζηδκ δοζημθία ηδξ ακάβκςζδξ είηε ηδξ βναθήξ, παναηδνείηαζ δ ζοιιεημπή ηδξ κήζμο ημο Reil, υπςξ αοηυ έπεζ δζαπζζηςεεί ιε ηδκ πνήζδ ηδξ πμγζηνμκζηήξ ημιμβναθίαξ ηαζ ηζξ ιεευδμοξ κεονμαπεζηυκζζδξ [53]. ε αθάαδ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο παναηδνείηαζ δοζπένεζα ζηδκ αημοζηζηή απμικδιυκεοζδ θέλεςκ ηαζ ζηδκ ικδιμκζηή ακάηθδζδ αοηχκ. Οζ αζεεκείξ πμο ειθακίγμοκ ιμνθμθμβζηέξ αθθμζχζεζξ ζημκ θθμζυ ηδξ κήζμο, είκαζ δοκαηυκ κα αζηζχκηαζ βζα έκημκα άθβδ ζημκ ημνιυ ηαζ ζηα άηνα, ηα μπμία μιμζάγμοκ ιε ηα εαθαιζηά άθβδ ηαζ ηα μπμία ζοκδοάγμκηαζ ιε αζζεδηζηέξ δζαηαναπέξ ηδξ επζπμθήξ ηαζ ηδξ εκ ης αάεεζ αζζεδηζηυηδηαξ. Αοηά ηα ρεοδή εαθαιζηά θαζκυιεκα εηθφμκηαζ ζε αθάαεξ πμο εκημπίγμκηαζ ζημ μπίζεζμ διζιυνζμ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ηαζ ζηδκ θεοηή μοζία αοηήξ [17]. Πανάθθδθα, επί αθάαδξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ημο Reil παναηδνμφκηαζ ηα ρεοδή ανεβιαηζηά θαζκυιεκα, ηαηά ηα μπμία οθίζηαηαζ αζοιαμθία ημο πυκμο ηαζ εκίμηε αδοκαιία ζςιαημημπζηήξ εκηυπζζδξ ημο άθβμοξ, θαζκυιεκα ηα μπμία παναηδνμφκηαζ ζε αθάαεξ πμο εκημπίγμκηαζ ζηζξ ζςιαημαζζεδηζηέξ πενζμπέξ ημο ανεβιαηζημφ θθμζμφ [54]. Γεκ είκαζ ζπάκζμ ημ βεβμκυξ υηζ επί αθάαδξ ηδξ κήζμο οπάνπεζ δοζπένεζα ζηδκ ζςιαημημπζηή εκηυπζζδ ημο απηζημφ ενεείζιαημξ ηαζ ζηδκ ακηίθδρδ ηςκ ζοκαζζεδιαηζηχκ πνμεηηάζεςκ αοημφ. Σέθμξ επί αηφπμο αζμδθεηηνζηήξ δναζηδνζυηδηαξ ηδξ κήζμο ημο Reil ιπμνεί κα πνμηθδεμφκ επζθδπηζηέξ εηδδθχζεζξ, μζ μπμίεξ ζοκίζηακηαζ ζε αθαθία, αίζεδια αδοκαιίαξ ηαηά ηδκ ηαηάπμζδ, δοζαζζεδζίεξ ζημ πνυζςπμ ηαζ ζημ ζχια, δοζημκζηά θαζκυιεκα, ζφζημζπμοξ αοημιαηζζιμφξ ηαζ ακηίζημζπα πανεηζηά θαζκυιεκα ζημ άκς άηνμ, πανμδζηή διζπάνεζδ, βεοζηζηέξ ρεοδαζζεδζίεξ, αζθκίδζεξ ηνίζεζξ ζθίββςκ ζοκδοαγυιεκεξ ιε ειέημοξ ηαζ ζηαηζημηζκδηζηή αζηάεεζα ηαζ ηονίςξ πθεζάδα δοζαοημκμιζηχκ εηδδθχζεςκ οπυ ηδ ιμνθή απθχκ ή ζφκεεηςκ επζθδπηζηχκ θαζκμιέκςκ, ηα μπμία εηδδθχκμκηαζ ςξ αζθκίδζμζ έιεημζ, έκημκα ημζθζαηά άθβδ, πνμηάνδζα άθβδ, ηαποαννοειίεξ ή αναδοαννοειίεξ, δοζπκμσηέξ ηνίζεζξ, αζθκίδζεξ εθζδνχζεζξ, άηοπα ζθζβηηδνζαηά θαζκυιεκα, απυημιεξ δζαηοιάκζεζξ ηδξ ανηδνζαηήξ πίεζδξ [55]. 34

35 Μεηά απυ πνμζεηηζηή ζφκμρδ ηςκ ιεθεηχκ πμο έπμοκ βίκεζ υζμκ αθμνά ηζξ αθθμζχζεζξ ζηδκ ακενχπζκδ κήζμ, ιπμνμφκ κα πενζβναθμφκ ιενζηχξ ζοβηεηνζιέκεξ ημπμβναθζηέξ ζδζυηδηεξ. Αζφιιεηνεξ δζαηαναπέξ ζηδκ θεζημονβία ηδξ κήζμο έπμοκ ακαβκςνζζεεί ζηδκ αζαθζμβναθία ηαηά ημ πανεθευκ (π.π. ζοιπαεδηζηή/παναζοιπαεδηζηή θεζημονβία, Craig 2005) [56].οκμθζηά, αθάαεξ ζηδκ δελζά κήζμ θαίκεηαζ κα επδνεάγμοκ ηονίςξ ημ ζοιπαεδηζηυ ζφζηδια ηαζ κα πνμηαθείηαζ δζέβενζδ ζοκαζζεδιάηςκ, αιέθεζα, απάεεζα ηαζ ιεζςιέκδ αμοθδηζηή δναζηδνζυηδηα. Βθάαεξ ζηδκ ανζζηενή κήζμ απυ ηδκ άθθδ πθεονά είκαζ πζμ ημκηά ζηζξ δζαηαναπέξ ηζξ ζπεηζγυιεκεξ ιε ημ παναζοιπαεδηζηυ αοηυκμιμ ζφζηδια ηαζ πανάβμοκ εθθείιιαηα ζηδκ αημοζηζηή δζαδζηαζία ζημκ ηνμηαθζηυ θμαυ ηαεχξ επίζδξ ηαζ εθθείιιαηα ζπεηζγυιεκα ιε ηδκ θεζημονβία ημο θυβμο. Βθάαεξ ζηδκ πνυζεζα πθεονά ηδξ κήζμο ζπεηίγμκηαζ ζοπκυηενα ιε ιεζςιέκδ επίβκςζδ ημο δζαπνμζςπζημφ πχνμο ημο αηυιμο, ηαεχξ επίζδξ ηαζ ιε ηζξ ζοκαζζεδιαηζηέξ δζαζηάζεζξ ημο πυκμο ηαζ ιε ηαηαζηάζεζξ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε δζαηαναπέξ ηδξ δζάεεζδξ υπςξ επίζδξ ηαζ ημ άβπμξ. Βθάαεξ ζηδκ μπίζεζα πθεονά ηδξ κήζμο θαίκεηαζ κα επδνεάγμοκ πενζζζυηενμ ηδκ ελςπνμζςπζηή μθμηθήνςζδ ημο αηυιμο, ημκ ζοκημκζζιυ ηςκ ζοκαζζεδιαηζηχκ πηοπχκ ημο πυκμο ηαεχξ επίζδξ ηαζ ηδκ ζςιαημηζκδηζηή, αζεμοζαία ηαζ ηδκ ηζκδηζηή μθμηθήνςζδ. Γζ αοηυ ημ θυβμ αθάαεξ πμο ζοκδοάγμοκ πθεονζηέξ ηαζ πνμζεζμπίζεζεξ εκημπίζεζξ ηείκμοκ κα απμδίδμοκ εκημκυηενα εθθείιιαηα υπςξ π.π. αθάαεξ ζηδκ μπίζεζα δελζά κήζμ πανάβεζ πανεηθίκμοζεξ ζςιαημηζκδηζηέξ αζζεδηζηυηδηεξ, εκχ αθάαεξ ζηδκ πνυζεζα δελζά κήζμ πνμηάθεζε δζαηαναπέξ δζάεεζδξ ηαζ ζοκαζζεήιαημξ. Δπζπθέμκ, ηέημζα εηπθδηηζηή πμζηζθία εθθεζιιάηςκ πμο μθείθμκηαζ ζε δζαηαναπέξ ηδξ κήζμο ιπμνεί ιενζηχξ κα ελδβδεεί απυ ηζξ ζοκδοαγυιεκεξ ζδζυηδηεξ ηδξ κήζμο. Ζ πενζμπή αοηή πανμοζζάγεζ πμθθαπθέξ ακαημιζηέξ ηαζ θεζημονβζηέξ ζοκδέζεζξ ιε δζάθμνεξ θθμζσηέξ ηαζ οπμθθμζχδεζξ πενζμπέξ, υπςξ ημκ εάθαιμ, ηδκ αιοβδαθή, ημκ θθμζυ ηδξ έθζηαξ ημο πνμζαβςβίμο, ημκ πνμιεηςπζαίμ θθμζυ, ημ νααδςηυ ζχια, ημοξ ανεβιαηζημφξ, ζκζαημφξ ηαζ ηνμηαθζημφξ θθμζμφξ ηαζ ηαη αοηυκ ημκ ηνυπμ, ειπθέηεηαζ ζε πμθθαπθά κεονςκζηά δίηηοα. 35

36 Τπάνπμοκ επίζδξ ηαζ εκδμ- κδζζδζηέξ πνμζεηαμθέξ μζ μπμίεξ πμνεφμκηαζ απυ ηζξ πνυζεζεξ πνμξ πενζζζυηενμ μπίζεζεξ πενζμπέξ, μζ μπμίεξ επίζδξ οπμζηδνίγμοκ ημκ νυθμ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ημο Reil,ςξ ιία μθμηθδνςιέκδ εηενμηνμπζηή πενζμπή ζφκδεζδξ βζα ηζξ πέκηε αζζεήζεζξ. Αηυιδ πανά ηδκ εηηεηαιέκδ ζοκδεζζιυηδηα δ πμζηζθία ηςκ κδζζδζηχκ αθθμζχζεςκ επδνεάγεζ ηδκ βκςζηζηή δζαδζηαζία. Πζμ ζοβηεηνζιέκα αοηή δ πμθοηνμπζηή πενζμπή ζφβηθζζδξ θαίκεηαζ κα παίγεζ έκακ εειεθζχδδ ηαζ μθμηθδνςηζηυ νυθμ ζηδκ ζοκενβαζία ιεηαλφ εζςηενζηήξ ηαζ ελςηενζηήξ πθδνμθυνδζδξ ιέζς ηδξ οπμηεζιεκζηήξ ζοκαζζεδιαηζηήξ ακηίθδρδξ. Ο Craig δδιμζίεοζε ηδκ ηνμπμπμίδζδ ηςκ ζοκδοαζιέκςκ ενεεζζιάηςκ ζε ιζα οπμηεζιεκζηή ειπεζνία ηαζ ζήιενα είκαζ απμδεηηυ υηζ μ θθμζυξ ηδξ κήζμο παίγεζ νυθμ ζηδκ εζςδεηηζηή ακηίθδρδ [57]. Αηυιδ μ Damasio [58] πνυηεζκε υηζ άθθεξ πενζμπέξ πένακ ηδξ κήζμο είκαζ οπεφεοκεξ βζα ηδκ ζοκενβαζία ημο ζχιαημξ ιε ηζξ πθδνμθμνίεξ ζπεηζηά ιε ημκ ηυζιμ. Δπίζδξ μζ Naqvi ηαζ Bechara (2009) [49] πνυηεζκακ υηζ δ κήζμξ είκαζ ιζα πενζμπή ζηακή κα εκζςιαηχζεζ ζςιαηζηέξ ηαηαζηάζεζξ ζε ζοκεζδδηά ζοκαζζεήιαηα ηαζ ζε δζαδζηαζίεξ θήρδξ απμθάζεςκ. οκμπηζηά, δ κήζμξ ελαζηίαξ ηςκ αιμζααίςκ ζοκδέζεςκ ιε πμθθαπθέξ πενζμπέξ ημο εβηεθάθμο ιεηαθένεζ ημ κυδια ημο ηφηθμο δνάζδξ ακηίθδρδξ, ιε ηδκ ζοκενβαζία ηςκ εζςηενζηχκ ηαζ ζοκαζζεδιαηζηχκ ηαηαζηάζεςκ ημο ζχιαημξ ιε ηζξ πμθθαπθέξ ελςηενζηέξ πθδνμθμνίεξ. Νήςοσ του Reil Καηά ιέηςπμ ημιή θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο ζηδκ μπμία δζαηνίκεηαζ δ κήζμξ ημο Reil. Δνβαζηήνζμ Νεονμπαεμθμβίαξ Α Νεονμθμβζηήξ Κθζκζηήξ Α.Π.Θ. Νήςοσ του Reil 36

37 Ζ κήζμξ ημο Reil θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο, υπςξ δζαηνίκεηαζ ιεηά ηδκ πθήνδ εηημιή ηδξ. Δνβαζηήνζμ Νεονμπαεμθμβίαξ Α Νεονμθμβζηήξ Κθζκζηήξ Α.Π.Θ. Ποναιζδζημί κεονχκεξ ηδξ κήζμο ημο Reil θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο. Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ 37

38 ΗΗ. Ο ΑΜΤΓΓΑΛΟΔΗΓΖ ΠΤΡΖΝΑ Αλαηνκία Βνίζηεηαζ εκηυξ ημο ηνμηαθζημφ θμαμφ ηαζ ζοβηεηνζιέκα ζημ πνυζεζμ πέναξ ημο άκς ημζπχιαημξ ημο ηνμηαθζημφ ηέναημξ ηδξ πθάβζαξ ημζθίαξ υπςξ πενζεβνάθδ ζηζξ ανπέξ ημο 19 μο αζχκα απυ ημκ Burdach [60]. ημκ άκενςπμ ημ αιοβδαθμεζδέξ ζχια είκαζ έκα ζφιπθεβια πονήκςκ ηαεέκαξ ιε ιζα λεπςνζζηή δμιή, κεονμδζααζααζηέξ ηαζ ζοκδέζεζξ. Πίζς απυ ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ανίζηεηαζ μ ζππυηαιπμξ ηαζ ζηδκ πανμοζία ηδξ αιοβδαθήξ μθείθεηαζ δ ακάηαιρδ ημο ζππμηάιπμο ιε ημκ επαηυθμοεμ ζπδιαηζζιυ ημο αβηίζηνμο (uncus). Μεηαλφ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ηαζ ημο ζππμηάιπμο δζαηνίκεηαζ δ πανμζθνδηζηή αφθαηα. Ζ ακάπηολή ημο ανπίγεζ ηαηά ηδκ 30 δ -50 δ διένα ηδξ ηοήζεςξ ηαζ μθμηθδνχκεηαζ ιεηά ηδκ βέκκδζδ [61]. Σμ αιοβδαθμεζδέξ ζχια δζαζνείηαζ ζε: α) Φινηώδεηο έζσ ππξήλεο ( ηεκηνζηυξ, ιέζμξ, θθμζχδδξ, πονήκαξ πθάβζαξ μζθνδηζηήξ πμνδήξ). α) Βαζηθνύο έμσ ππξήλεο ( πθάβζμξ, ααζζηυξ, αμδεδηζηυξ ααζζηυξ πονήκαξ) ηαζ β) Σμκ θεληξηθό ππξήλα πμο πανέπεζ ηονίςξ απαβςβέξ πνμαμθέξ πνμξ ημ ζηέθεπμξ ημο εβηεθάθμο. Δκβξπνινγηθή αλάπηπμε ημκ άκενςπμ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ ακήηεζ ζημ νααδςηυ ζχια ηαζ απμηεθεί ηδκ ιζηνυηενδ ηαζ ηδκ πμθοπθμηυηενδ οπμδζαίνεζή ημο ηαζ είκαζ ημ πνχημ ημο ηιήια πμο ειθακίγεηαζ ειανομθμβζηά ηαζ ημ ηεθεοηαίμ πμο μθμηθδνχκεζ ηδκ δζαθμνμπμίδζδ ημο. 38

39 Οζ πνχημζ κεονμαθάζηεξ πμο πνμμνίγμκηαζ κα απμηεθέζμοκ ημκ ανπέβμκμ πονήκα ιεηακαζηεφμοκ απυ ηδκ επεκδοιαηζηή ζηζαάδα ηδξ πθάβζαξ ημζθίαξ υηακ ημ έιανομ έπεζ ιήημξ πενίπμο 10mm. Ζ ακάπηολή ημο ηαηά ηδκ ειανοσηή γςή ήηακ ανπζηά ακηζηείιεκμ ιεθέηδξ ηδξ Trymphena Humphrey (1968) [62] ηαζ θίβα πνυκζα ανβυηενα ζοιπθδνςιαηζηά ζημζπεία βζα ηδκ ειανομθμβζηή ακάπηολή ημο πνμένπμκηαζ απυ ηζξ ιεθέηεξ ημο Nicolic ηαζ ζοκ. (1986) [63]. Ζ ειανομθμβζηή ακάπηολδ πενζθαιαάκεζ ηα ελήξ ζηάδζα: 1) ηζξ 6-6,5 εαδμιάδεξ υηακ ημ έιανομ είκαζ πενίπμο 13-14mm ακαβκςνίγεηαζ βζα πνχηδ θμνά μ ανπέβμκμξ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ εκχ πανάθθδθα ακαβκςνίγεηαζ μ έζς θθμζσηυξ πονήκαξ ηαζ μζ δφμ αοημί πονήκεξ ζοκζζημφκ ηδκ εζςθθμζσηή οπμπονδκζηή μιάδα. Καηά ηδκ ίδζα πενίμδμ ειθακίγεηαζ ηαζ δ ααζζηή έλς οπμπονδκζηή μιάδα ζηδκ μπμία υιςξ δεκ είκαζ αηυια δοκαηυκ κα ακαβκςνζζεμφκ μζ επζιένμοξ πονήκεξ. Ζ ακαβκχνζζδ ηςκ πονήκςκ βίκεηαζ ηδκ επυιεκδ εαδμιάδα υηακ ημ έιανομ έπεζ πενίπμο δζπθαζζάζεζ ημ ιήημξ ημο δδθαδή είκαζ 20,7mm. θμζ μζ πονήκεξ ηδξ ααζζηήξ έλς οπμπονδκζηήξ μιάδαξ δδθαδή μ ααζζηυξ πονήκαξ, μ έλς πονήκαξ ηαζ μ επζημονζηυξ ααζζηυξ πονήκαξ ακαβκςνίγμκηαζ ιε εοηνίκεζα. 2) ηζξ 8-8,5 εαδμιάδεξ υηακ ημ έιανομ είκαζ πενίπμο 25-27mm δζαηνίκεηαζ βζα πνχηδ θμνά μ ηεκηνζηυξ πονήκαξ. Δπίζδξ ζημ μπίζεζμ άηνμ ηδξ ήδδ δζαιμνθςιέκδξ έλς νααδςηήξ αηνμθμθίαξ, δζαπςνίγεηαζ απυ ημ ιοεθζηυ επζεήθζμ ιζα ιειμκςιέκδ ιάγα ηοηηάνςκ πμο ακηζπνμζςπεφεζ ημ ημζκυ ηενημ-θαημ-αιοβδαθμεζδέξ ζφιπθεβια. 3) ηζξ 9,5-10,5 εαδμιάδεξ ηδξ ηοήζεςξ υηακ ημ έιανομ έπεζ ιήημξ πενίπμο 32-44mm ειθακίγεηαζ μ πονήκαξ ηδξ έλς μζθνδηζηήξ πμνδήξ μ μπμίμξ ακήηεζ ζηδκ επζπμθήξ ή ηδκ θθμζσηή οπμπονδκζηή μιάδα, μ ηεθεοηαίμξ απυ ημοξ πονήκεξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ ζοιπθέβιαημξ πμο ειθακίγεηαζ ζημκ άκενςπμ. Καηά ηδκ ίδζα πενίμδμ ειθακίγεηαζ δ έζς ηάρα ηαζ επζηεθείηαζ μ δζαπςνζζιυξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα απυ ημ οπυθμζπμ νααδςηυ ζχια. ηδκ δθζηία ηςκ 10 εαδμιάδςκ ανπίγμοκ επίζδξ κα ακαπηφζζμκηαζ ηα ηεκηνμιυθα ηαζ θοβυηεκηνα ζοζηήιαηα αοημφ. 4) ηζξ εαδμιάδεξ ηδξ ηοήζεςξ υηακ ημ έιανομ έπεζ ιήημξ 48-60mm παναηδνείηαζ ακάπηολδ ημο ηνμηαθζημφ ηέναημξ ηδξ 39

40 πθαβίαξ ημζθίαξ, βεβμκυξ ημ μπμίμ έπεζ ςξ απμηέθεζια ηδκ επζπθέμκ πνμχεδζδ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα πνμξ ηα πνυζς. Δπίζδξ οθίζηαηαζ μ μνζζηζηυξ δζαπςνζζιυξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ ζοιπθέβιαημξ απυ ηδκ έζς νααδςηή αηνμθμθία θυβς πθδνέζηενδξ ακάπηολδξ ηδξ έζς ηάραξ. 5) Καηά ηδ δζάνηεζα ηδξ 16δξ-18δξ εαδμιάδμξ υηακ ημ έιανομ έπεζ ιήημξ πενίπμο mm ζοκηεθείηαζ μ ιεβαθφηενμξ ααειυξ ηδξ έζς ζηνμθήξ ημο ηνμηαθζημφ θμαμφ. 6) Σέθμξ ηαηά ηδκ 24δ εαδμιάδα ακάπηολδξ υηακ ημ έιανομ έπεζ ιήημξ 216mm πενίπμο, έπεζ επέθεεζ ιζα ιεβάθδ ζηνμθή ημο ηνμηαθζημφ θμαμφ ηαζ ζπεδυκ έπμοκ δζαθμνμπμζδεεί υθεξ μζ δμιέξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ ζοιπθέβιαημξ. οκεπχξ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ ανπίγεζ ηαζ ακαπηφζζεηαζ πνζκ απυ ηδκ ακάπηολδ ημο ηνμηαθζημφ ηέναημξ ηδξ πθαβίαξ ημζθίαξ ηαζ ανπζηά ανίζηεηαζ ζημ πνυζεζμ ημίπςια ηδξ πνςημβεκμφξ πθάβζαξ ημζθίαξ. Με ηδκ ακάπηολδ ηδξ εονφηενδξ ηνμηαθζηήξ πενζμπήξ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ ζηνέθεηαζ πνμξ ηα έζς. Ζ ηεθζηή ημο εέζδ είκαζ ιπνμζηά απυ ημ ηνμηαθζηυ ηέναξ εκχ μ ζππυηαιπμξ πνμαάθθεζ εκηυξ ημο ηνμηαθζημφ ηέναημξ ηδξ πθαβίαξ ημζθίαξ. Φοθμβεκεηζηά μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ οπάβεηαζ ζημ ανπαζμνααδςηυ ζχια ηαζ απμηεθεί έκα ιεηαααηζηυ ζπδιαηζζιυ ιεηαλφ ημο θθμζμφ ηαζ ημο πονήκα. Σμ ιέβεευξ ημο αολάκεηαζ ιε ηδκ εκδθζηίςζδ υπςξ ηαζ δ δναζηδνζυηδηά ημο. Πζζηεφεηαζ υηζ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ απμηεθεί έκα θεζημονβζηυ ιένμξ ημο ιεηαζπιζαημφ ζοζηήιαημξ. Ηζηνινγηθή Τθή Ο αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ απμηεθεί έκα ζφιπθεβια ιζηνμηένςκ πονήκςκ πενζααθθυιεκμ απυ ημκ πενζαιοβδαθζηυ θθμζυ. Γεκζηά, ιπμνμφιε κα εεςνήζμοιε υηζ απμηεθείηαζ απυ δφμ ιμίνεξ: ιζα θθμζχδδ ιμίνα, ημκ θθμζχδδ πονήκα, ηαζ ιζα ααεφηενδ ζδίςξ πονδκζηή ιμίνα. Παθαζυηενα επζζηεφεημ υηζ οπήνπακ ιυκμ δφμ μιάδεξ πονήκςκ [64]: α) Ζ θθμζσηή-έζς μιάδα, δ μπμία είκαζ θοθμβεκεηζηά παθαζυηενδ ηαζ πενζθαιαάκεζ ημκ θθμζχδδ ή θθμζσηυ πονήκα ηαζ ημκ 40

41 ηεκηνζηυ αιοβδαθζηυ πονήκα. ηδκ μιάδα αοηή ηαηαθήβμοκ ίκεξ απυ ημκ μζθνδηζηυ αμθαυ ηαζ εηπμνεφμκηαζ μζ ίκεξ ηδξ ηεθζηήξ ή ιεευνζαξ ηαζκίαξ ηαζ εεςνείηαζ υηζ ακηζζημζπεί ζηδκ πενζμπή απυ ηδκ μπμία ανπίγεζ δ ηεθζηή ή ιεευνζα ηαζκία. Ζ μιάδα αοηή δέπεηαζ μζθνδηζηέξ δζεβένζεζξ. α) Ζ ααζζηή-έλς μιάδα, δ μπμία είκαζ θοθμβεκεηζηά κευηενδ ηαζ πενζθαιαάκεζ ημκ ααζζηυ-έλς πονήκα ηαζ ημκ επζημονζηυ ααζζηυ αιοβδαθζηυ πονήκα ή ααζζηυ ηαζ έλς πονήκα. Ζ μιάδα αοηή δέπεηαζ μπηζηέξ ηαζ αημοζηζηέξ δζεβένζεζξ, ζοκδέεηαζ δε ιε ημκ πνμαπζμεζδή ηαζ ημκ ιεηαααηζηυ νζκζηυ θθμζυ. ήιενα μζ πενζζζυηενμζ ζοββναθείξ εεςνμφκ υηζ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ απμηεθείηαζ απυ 3 μιάδεξ οπμπονήκςκ ζφιθςκα ιε ηδκ ηεθεοηαία ηαλζκυιδζδ πμο έβζκε απυ ημοξ Price J.L., Russchen F.T. ηαζ Amaral D.G. [65-68]. Οζ μιάδεξ αοηέξ είκαζ: 1) Ζ θινητθή-έζσ μιάδα, ζηδκ μπμία πενζθαιαάκμκηαζ μ θθμζχδδξ ή θθμζσηυξ-έζς πονήκαξ ηαζ ζοκδέεηαζ ιε ημκ μζθνδηζηυ αμθαυ ηαζ ημκ μζθνδηζηυ θθμζυ. 2) Ζ θεληξηθή θαη πξόζζηα μιάδα, ζηδκ μπμία πενζθαιαάκμκηαζ μ ηεκηνζηυξ αιοβδαθζηυξ πονήκαξ ηαζ ζοκδέεηαζ ιε ημ εβηεθαθζηυ ζηέθεπμξ, ημκ οπμεάθαιμ ηαζ ηζξ ζπθαπκμαζζεδηζηέξ πενζμπέξ υπςξ μ πονήκαξ ηδξ ιμκήνμοξ δεζιίδαξ. 3) Ζ βαζηθή-έμσ μιάδα, ζηδκ μπμία πενζθαιαάκμκηαζ μ ααζζηυξ πονήκαξ, μ επζημονζηυξ ηαζ μ έλς πονήκαξ μζ μπμίμζ ζοκδέμκηαζ ιε ημκ εβηεθαθζηυ θθμζυ ηαζ ιε ηζξ πενζμπέξ ηδξ αζζεδηδνζαηήξ ακάθοζδξ υπςξ μ μπηζηυξ, μ αημοζηζηυξ ηαζ μ νζκζηυξ θθμζυξ. Οζ ζφβπνμκεξ ιεθέηεξ απέδεζλακ υηζ δ ηεθεοηαία μιάδα ηαζ ζδζαίηενα δ έζς ιμίνα ιπμνεί κα ηαλζκμιδεεί: - ηδκ θθμζμ-έζς μιάδα ηαζ - ηδκ θθμζμ-έλς μιάδα ηαζ βίκεηαζ πνμζπάεεζα κα ζοζπεηζζεμφκ μζ δφμ μιάδεξ ηςκ πονήκςκ αοηχκ αάζεζ ηδξ δζαθμνεηζηήξ θοζζμθμβζηήξ ζοιπενζθμνάξ, ηαεχξ δ θθμζμ-έζς μιάδα εεςνείηαζ υηζ πνμηαθεί ηδκ επζεεηζηυηδηα, εκχ δ θθμζμ-έλς μιάδα έπεζ ηαηαζηαθηζηή δνάζδ. 41

42 Οη ππξήλεο ηνπ ζπκπιέγκαηνο ηνπ ακπγδαινεηδνύο ππξήλα βάζεη ηεο θπηηαξναξρηηεθηνληθήο δνκήο Ο Burdach, ζηζξ ανπέξ ημο 19μο αζχκα ήηακ μ πνχημξ πμο πενζέβναρε ηδκ ααζζηή-έλς ιμίνα ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα. Έηημηε ελαζηίαξ ημο ζδζαίηενα ζδιακηζημφ νυθμο αοημφ ζηδκ δζαιυνθςζδ ημο ζοκαζζεήιαημξ ηαζ ηςκ δζενβαζζχκ ημο αοημκυιμο κεονζημφ ζοζηήιαημξ, έπμοκ βίκεζ πμθοάνζειεξ ιεθέηεξ πμο αθμνμφκ ηδκ ακαημιία ηαζ ηδκ θοζζμθμβία ημο. ήιενα, αάζεζ ηδξ ηοηηανμανπζηεηημκζηήξ, ηδξ ζζημπδιείαξ, ηςκ ζοκδέζεςκ ηαζ ηδξ δζαθμνεηζηήξ θεζημονβζηήξ απμζημθήξ ηςκ κεονςκζηχκ μιάδςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα, δζαηνίκμοιε πενζζζυηενμοξ απυ δέηα επζιένμοξ πονήκεξ [68]. Ζ ζφβπνμκδ ηαλζκυιδζδ πενζθαιαάκεζ: Α. Σδκ ααζζηή-έλς μιάδα, πμο απμηεθείηαζ απυ ημκ έλς, ημκ ααζζηυ ηαζ ημκ επζημονζηυ πονήκα. Β. Σδκ επζπμθήξ μιάδα, πμο απμηεθείηαζ απυ ημοξ θθμζσημφξ πονήκεξ ηαζ ημκ πονήκα ηδξ έλς μζθνδηζηήξ ηαζκίαξ. Γ. Σδκ ηεκηνζηή-έζς μιάδα πμο απμηεθείηαζ απυ ημοξ έζς ηεκηνζημφξ πονήκεξ. Σέθμξ οπάνπμοκ δζαηνζηέξ ηοηηανζηέξ μιάδεξ μζ μπμίεξ δεκ ηαλζκμιμφκηαζ ζημοξ παναπάκς πονήκεξ ηαζ απμηεθμφκ ηζξ δζάιεζεξ κεονςκζηέξ ιάγεξ πμο είκαζ ηιήιαηα ημο GABA-ενβζημφ ζοζηήιαημξ. πλδέζεηο Ο αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ ζοκδέεηαζ ιε ηα άθθα ηιήιαηα ημο εβηεθάθμο ιέζς δφμ κεονζηχκ δειαηίςκ [69,70]: α) Σδκ ηεθζηή ηαζκία, δ μπμία ανπίγεζ απυ ηα μπίζεζα ηιήιαηα ημο πονήκα, πμνεφεηαζ πνμξ ηα μπίζς, ζηδ ζοκέπεζα ηάιπηεηαζ πνμξ ηα άκς ηαζ εκηυξ ηδξ πθάβζαξ ημζθίαξ, πμνεφεηαζ επί ηα εκηυξ ημο ηενημθυνμο πονήκα ηαζ ηαηαθήβεζ ζημοξ πονήκεξ ημο δζαθνάβιαημξ. ημ ζδιείμ πμο πθδζζάγεζ ημκ πνυζεζμ πυθμ ημο εαθάιμο δζαζημνπζζιέκεξ μιάδεξ ιζηνχκ κεονχκςκ απακηχκηαζ ιεηαλφ ηςκ δειαηίςκ ηδξ ηαζκίαξ ηαζ απμηεθμφκ ημκ ααζζηυ πονήκα ηδξ ηεθζηήξ ηαζκίαξ. 42

43 α) Σδκ ημζθζαηή αιοβδαθυθοβδ μδυ (VAFP: ventral amygdalofugal pathway), δ μπμία ανπίγεζ απυ ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ θεάκεζ ζημκ οπμεάθαιμ, ζημ ζηέθεπμξ, ζηδκ πενζμπή ημο δζαθνάβιαημξ, ζε μζθνδηζηέξ πενζμπέξ, ζηδκ πνυζεζα δζάηνδηδ μοζία, ζε ημβπζηέξ πενζμπέξ ηαεχξ ηαζ ζηδκ έθζηα ημο πνμζαβςβίμο. Μενζηέξ ίκεξ θεάκμοκ ζηδκ πνυζεζα πανοθή ημο ηενημθυνμο πονήκα ηαζ ημο επζηθζκή πονήκα ( nucleus accumbens). Πξνζαγσγέο ζπλδέζεηο Ο αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ δέπεηαζ αζζεδηδνζαηέξ πθδνμθμνίεξ απυ υθεξ ηζξ αζζεδηζηέξ πενζμπέξ. Οζ χζεζξ αοηέξ ηαηαθεάκμοκ ηονίςξ ζημκ πθάβζμ ηαζ ζημκ ααζζηυ πονήκα. Οζ πνμζαβςβέξ ζοκδέζεζξ πνμξ ημοξ θθμζχδεζξ έζς πονήκεξ λεηζκμφκ ηονίςξ απυ οπμθθμζχδεζξ ιεηαζπιζαηέξ δμιέξ πμο ζοιπενζθαιαάκμοκ ημκ μζθνδηζηυ αμθαυ, ημοξ πονήκεξ ημο δζαθνάβιαημξ, ημοξ οπμεαθαιζημφξ πονήκεξ (VM, LHA), ημκ εάθαιμ, ημκ ααζζηυ πονήκα ηδξ ηεθζηήξ ηαζκίαξ ηαζ ημοξ ιμκμαιζημφξ πονήκεξ ημο αοημκυιμο κεονζημφ ζοζηήιαημξ ζημ εβηεθαθζηυ ζηέθεπμξ. Ο αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ δέπεηαζ χζεζξ πμο αθμνμφκ ενεείζιαηα μζθνδηζηά, ζςιαημαζζεδηζηά, βεοζηζηά, αημοζηζηά, μπηζηά ηαεχξ ηαζ χζεζξ πμο αθμνμφκ ηδκ ζπθαπκμαζζεδηζηυηδηα [68-70]. Οζ πενζζζυηενεξ ζςιαημαζζεδηζηέξ χζεζξ ηαηαθεάκμοκ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ιέζς ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ημο Reil [71]. Αοηέξ μζ χζεζξ απμθήβμοκ ζημκ πθάβζμ, ζημκ ααζζηυ ηαζ ζημκ ηεκηνζηυ πονήκα [71-73]. ςιαημαζζεδηζηέξ χζεζξ θεάκμοκ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ απυ ημοξ εαθαιζημφξ πονήκεξ υπςξ ηαζ απυ ημκ πανααναπζυκζμ πονήκα ( parabrachial nucleus) [74,75]. Γεοζηζηέξ πθδνμθμνίεξ ένπμκηαζ απυ ηδκ κήζμ ημο Reil ηαζ ηαηαθήβμοκ ζημκ πθάβζμ, ζημκ ααζζηυ ηαζ ζημκ ηεκηνζηυ πονήκα. Αημοζηζηέξ πθδνμθμνίεξ θεάκμοκ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα απυ ημκ αημοζηζηυ θθμζυ, ημκ εάθαιμ ηαζ ημ έζς βμκαηχδεξ ζχια ηαζ ηαηαθήβμοκ ζημκ πθάβζμ πονήκα [76,77]. Πνμιεηςπζαίεξ πενζμπέξ ηαεχξ ηαζ πενζμπέξ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε ηδκ πνυζθαηδ ικήιδ υπςξ μ 43

44 ζππυηαιπμξ ηαζ μ πνμννζκζηυξ θθμζυξ πνμαάθθμοκ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα. Απαγσγέο ζπλδέζεηο Οζ απαβςβέξ ίκεξ ηςκ θθμζςδχκ έζς πονήκςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ ζχιαημξ πνμαάθθμοκ ιέζς ηδξ ηεθζηήξ ηαζκίαξ ηονίςξ πνμξ οπμθθμζχδεζξ πονήκεξ υπςξ μζ πονήκεξ ημο δζαθνάβιαημξ, μ ναπζαίμξ έζς πονήκαξ ημο εαθάιμο, μζ οπμεαθαιζημί πονήκεξ, μ ααζζηυξ πονήκαξ ηδξ ηεθζηήξ ηαζκίαξ, μ επζηθζκήξ πονήκαξ ηαζ ημ ναπζαίμ νααδςηυ ζχια. Απαβςβέξ ίκεξ απυ ημοξ ααζζημφξ έλς πονήκεξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ ζχιαημξ πνμαάθθμοκ ιέζς ηδξ ημζθζαηήξ αιοβδαθυθοβδξ μδμφ πνμξ εηηεκείξ πενζμπέξ ημο εβηεθάθμο, πενζθαιαακμιέκςκ ημο ιεηςπζαίμο θθμζμφ, ημο θθμζμφ ηδξ έθζημξ ημο πνμζαβςβίμο, ημο ηάης ηνμηαθζημφ θθμζμφ, ημο οπμεέιαημξ, ημο εκδμννζκζημφ θθμζμφ ηαεχξ ηαζ πνμξ οπμθθμζχδεζξ ιεηαζπιζαηέξ πενζμπέξ, πενζθαιαακμιέκςκ ηςκ οπμεαθαιζηχκ πονήκςκ, ηςκ πονήκςκ ημο δζαθνάβιαημξ, ημο πμθζκενβζημφ ααζζημφ πονήκα ηαζ ηδξ ακχκοιδξ μοζίαξ. Ο ηεκηνζηυξ αιοβδαθζηυξ πονήκαξ δέπεηαζ χζεζξ ηονίςξ απυ εζςηενζηέξ ζοκδέζεζξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ ζχιαημξ ηαζ απμζηέθθεζ εηηεκείξ απαβςβέξ ζοκδέζεζξ ιέζς ηδξ ημζθζαηήξ αιοβδαθυθοβδξ μδμφ πνμξ δζαθυνμοξ πονήκεξ ημο αοημκυιμο κεονζημφ ζοζηήιαημξ ηαζ ιακμαιζκενβζημφξ πονήκεξ ημο εβηεθαθζημφ ζηεθέπμοξ, εαθαιζημφξ πονήκεξ ηδξ ιέζδξ βναιιήξ, ημκ ααζζηυ πονήκα ηδξ ηεθζηήξ ηαζκίαξ ηαζ ημκ πμθζκενβζηυ ααζζηυ πονήκα [78]. Ζ πνμζμπή, δ ικήιδ, δ θήρδ απμθάζεςκ ηαζ άθθεξ δζαδζηαζίεξ επδνεάγμκηαζ απυ ημ ζοκαίζεδια ηαζ ειπθέημοκ ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα. Έηζζ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ πνμαάθθεζ ζημκ ζππυηαιπμ πμο ειπθέηεηαζ ζηδκ θεζημονβία ηδξ ικήιδξ, ζημκ πνμιεηςπζαίμ θθμζυ πμο ειπθέηεηαζ ζημκ ζπεδζαζιυ, ζηδκ θμβζηή ηαζ ζηδκ θήρδ απμθάζεςκ [79]. πςξ έπεζ ακαθενεεί μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ ειπθέηεηαζ ζηζξ απακηήζεζξ ημο ζοκαζζεήιαημξ, ηονίςξ ημκ θυαμ. Αοηέξ μζ 44

45 απακηήζεζξ παναηηδνίγμκηαζ απυ εκζζποιέκμ θυαμ, απεθεοεένςζδ ζηνεζμβυκςκ μνιμκχκ ηαζ αθθαβέξ ζηδκ ανηδνζαηή πίεζδ ηαζ ζηδκ ηανδζαηή ζοπκυηδηα μζ μπμίεξ πνμηθήεδηακ απυ εκενβμπμίδζδ ημο αοημκυιμο ηαζ ημο μνιμκζημφ ζοζηήιαημξ [80-82]. Δκενβμπμίδζδ ημο ηεκηνζημφ πονήκα (central nucleus) επζθένεζ αοηή ηδκ απάκηδζδ ημο αοημκυιμο κεονζημφ ζοζηήιαημξ ιέζς δζέβενζδξ μιάδαξ κεονχκςκ ζημ εβηεθαθζηυ ζηέθεπμξ πμο εθέβπμοκ ημ ΑΝ ή εκαθθαηηζηά ιέζς δζέβενζδξ ηςκ οπμεαθαιζηχκ πονήκςκ μζ μπμίμζ νοειίγμοκ αοηά ηα ηέκηνα [83]. φιθςκα ιε αοηέξ ηζξ ζοιπενζθμνζηέξ απακηήζεζξ μ ηεκηνζηυξ πονήκαξ δίκεζ ακηίζημζπεξ πνμζεηαμθέξ ζημκ εάθαιμ, ζημκ ααζζηυ πονήκα ηδξ ηεθζηήξ ηαζκίαξ ηαζ ζε ιενζημφξ πονήκεξ ζημκ ιέζμ εβηέθαθμ, ζηδκ βέθονα ηαζ ζημκ κςηζαίμ ιοεθυ [84]. Οζ πνμζεηαμθέξ ζημ εβηεθαθζηυ ζηέθεπμξ είκαζ ζε ηνεζξ ηονίςξ πενζμπέξ: α) ζηδκ πενί ημκ οδναβςβυ ημο Sylvius ηεκηνζηή θαζά μοζία, πμο μδδβεί ζηδκ θςκμπμίδζδ, ζημ λάθκζαζια, ζηδκ ακαθβδζία ηαζ ζηζξ ηανδζαββεζαηέξ ιεηααμθέξ [85,86], α) ζημκ πανααναπζυκζμ πονήκα, μ μπμίμξ ειπθέηεηαζ ζηδκ μδυ ημο άθβμοξ [87,88] ηαζ β) ζημκ πονήκα ηδξ ιμκήνμοξ δεζιίδαξ, μ μπμίμξ ζοκδέεηαζ ιε ημ πκεοιμκμβαζηνζηυ ζφζηδια [89]. Ο οπμεάθαιμξ πενζέπεζ μιάδα πονήκςκ μζ μπμίμζ έπμοκ ιζα ιέβζζηδ επζννμή ζημκ ζοκημκζζιυ θήρδξ ηνμθήξ, ακαπαναβςβήξ ηαζ αιοκηζηχκ ζοιπενζθμνχκ [90]. Ο ιέζμξ ηαζ μ ηεκηνζηυξ πονήκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ κεονχκμοκ πενζζζυηενμ ηζξ πθάβζεξ ναπζαίεξ ηαζ πθάβζεξ μονζαίεξ πενζμπέξ ημο οπμεαθάιμο [91]. Αοηέξ μζ πενζμπέξ ημο οπμεαθάιμο πνμαάθθμοκ ζηδκ μιάδα αοηυκμιςκ ηοηηάνςκ ζημ εβηεθαθζηυ ζηέθεπμξ ηαζ ζημκ κςηζαίμ ιοεθυ [92]. Απαβςβέξ ίκεξ απυ ηδκ πθάβζα ιμίνα ημο ηεκηνζημφ πονήκα ηαζ απυ πονήκεξ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε ημ μζθνδηζηυ ζφζηδια ζημκ αιοβδαθμεζδή, επίζδξ πνμαάθθμοκ ζε αοηέξ ηζξ πενζμπέξ. Άθθμζ οπμεαθαιζημί πονήκεξ πμο δέπμκηαζ ίκεξ απυ ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα είκαζ μζ ιέζμζ πονήκεξ πμο αθμνμφκ ημκ έθεβπμ ηδξ ζοιπενζθμνάξ. Ο ημζθζαηυξ έζς πονήκαξ ημο οπμεαθάιμο, μ μπμίμξ ειπθέηεηαζ ζηδκ ακαπαναβςβζηή ζοιπενζθμνά, κεονμφηαζ επίζδξ απυ ημοξ πονήκεξ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε ημ μζθνδηζηυ ζφζηδια ζημκ αιοβδαθμεζδή, ζοβηεηνζιέκα ιε ημκ ιέζμ πονήκα, μπίζεζμ ααζζηυ πονήκα ηαζ μπίζεζμ-πθάβζμ θθμσζηυ πονήκα. Ο ιέζμξ πονήκαξ δίδεζ επίζδξ πνμζεηαμθέξ ζηδκ 45

46 οπμεαθαιζηή κεονμεκδμηνζκζηή γχκδ ηονίςξ ζημκ πνυζεζμ παναημζθζαηυ πονήκα [91,93]. Δηηυξ απυ αοηέξ ηζξ πνμζεηαμθέξ ζημκ οπμεάθαιμ, μ ηεκηνζηυξ πονήκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ δίκεζ ζζπονέξ πνμζεηαμθέξ ηαζ ζημκ ααζζηυ πονήκα ηδξ ηεθζηήξ ηαζκίαξ δ μπμία επίζδξ κεονχκεζ οπμεαθαιζημφξ πονήκεξ. Δπζπθέμκ ηαζ μ ααζζηυξ πονήκαξ ηδξ ηεθζηήξ ηαζκίαξ δίκεζ ζζπονέξ πνμζεηαμθέξ ζε ακζμφζεξ ιμκμαιζκενβζηέξ ηαζ πμθζκενβζηέξ μιάδεξ κεονχκςκ. Αοηέξ πενζθαιαάκμοκ ημκ κμναδνεκενβζηυ οπμιέθακα ηυπμ, ηδκ κημπαιζκενβζηή ιέθαζκα μοζία ηαζ ηδκ πενζμπή ηδξ ηαθφπηναξ, ημοξ ζενμημκενβζημφξ πονήκεξ ηδξ ναθήξ ηαζ ημκ πμθζκενβζηυ ααζζηυ πονήκα [68,94]. θμζ αοημί μζ ζπδιαηζζιμί κεονχκμοκ ιεβάθεξ πενζμπέξ ημο πνυζεζμο εβηεθάθμο ηαεχξ επίζδξ ηαζ ηζξ πενζμπέξ ικήιδξ ζημκ ηνμηαθζηυ θμαυ πανέπμκηαξ ενεείζιαηα ζημ αιοβδαθμεζδέξ ζχια. Μεβάθμξ ανζειυξ κεονχκςκ ζημκ ηεκηνζηυ ηαζ ζημκ ααζζηυ πονήκα είκαζ GABA-ενβζημί ηαζ αοηέξ μζ πνμαμθέξ απυ ημκ ηεκηνζηυ πονήκα έπεζ οπμηεεεί υηζ είκαζ ακαζηαθηζηέξ [96]. Ο ξόινο ηνπ Ακπγδαινεηδνύο ππξήλα Απυ ηζξ δμιέξ ημο θζιαζημφ ζοζηήιαημξ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ δζαδναιαηίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζηδκ δυιδζδ ημο ζοκαζζεήιαημξ ηαζ ζημκ ηαεμνζζιυ ηδξ ζοιπενζθμνάξ ημο ακενχπμο. Δίκαζ βκςζηυκ υηζ πμθθέξ απυ ηζξ άηοπεξ ζοκαζζεδιαηζηέξ ακηζδνάζεζξ ημο ακενχπμο μθείθμκηαζ ζε ιμνθμθμβζηέξ αθθμζχζεζξ αοηήξ ηδξ πενζμπήξ ημο Κ.Ν.. Συζμ ζε πεζναιαηζηέξ παναηδνήζεζξ υζμ ηαζ ζε ηθζκζηέξ παναηδνήζεζξ ζημκ άκενςπμ έπεζ ηαηαδεζπεεί υηζ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ : α) Ρπζκίδεη ηνλ ζπλαηζζεκαηηθό ηόλν. Δνεεζζιυξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα είκαζ δοκαηυκ κα πνμηαθέζεζ έκημκμ άβπμξ, ακηζδνάζεζξ πακζημφ ηαζ έκημκα θμαζηά αζχιαηα. Ακηίεεηα δ ηαηαζηνμθή ημο είκαζ δοκαηυκ κα πνμηαθέζεζ ζοκαζζεδιαηζηή επζπέδςζδ ημο αηυιμο. Αζζεήιαηα υπςξ μ θυαμξ απμοζζάγμοκ αηυιδ ηαζ ιπνμζηά ζηα πζμ έηδδθα θμαζηά ενεείζιαηα. Σμ άημιμ δζαηαηέπεηαζ απυ απάεεζα ηαζ δεκ παναηδνμφκηαζ δζαηοιάκζεζξ ζημ 46

47 επίπεδμ ημο ζοκαζζεήιαημξ ηυζμ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ διέναξ υζμ ηαζ βεκζηυηενα ζηδ γςή ημο [97]. Δίκαζ βεβμκυξ υηζ ιενζημί άκενςπμζ ιε παεμθμβζηυ άβπμξ δεκ ιπμνμφκ κα ακαηαθέζμοκ ηάπμζμ ζοβηεηνζιέκμ ηναοιαηζηυ βεβμκυξ πμο ιπμνεί κα ημ πνμηάθεζε [98]. Ο Freud πίζηεοε υηζ μζ άκενςπμζ αοημί έπμοκ απςεήζεζ ηζξ ηναοιαηζηέξ ειπεζνίεξ ζε ηάπμζμ οπμζοκείδδημ ιμκμπάηζ ημο ιοαθμφ ημοξ. Μζα πζεακή ελήβδζδ ηδξ εεςνίαξ αοηήξ πνμηφπηεζ απυ ηα ζφβπνμκα επζζηδιμκζηά εονήιαηα υηζ ηα ροπμπζεζηζηά βεβμκυηα δδιζμονβμφκ δοζθεζημονβία ημο ζππμηάιπμο. οβηεηνζιέκα, υηακ είιαζηε εηηεεεζιέκμζ ζημ ζηνεξ εκενβμπμζείηαζ δ αιοβδαθή, δ μπμία δζεβείνεζ ημκ οπμεάθαιμ. Ο οπμεάθαιμξ ιε ηδκ ζεζνά ημο δζεβείνεζ ηδκ οπυθοζδ δ μπμία εηηνίκεζ ηδκ ACTH. Ζ ACTH επζδνά ζηα επζκεθνίδζα απυ υπμο εηηνίκμκηαζ βθοημημνηζημεζδή. Σα βθοημημνηζημεζδή ιεηαθένμκηαζ ζημκ εβηέθαθμ δζα ηδξ ηοηθμθμνίαξ ημο αίιαημξ ηαζ ζοκδέμκηαζ ιε οπμδμπείξ πμο ανίζημκηαζ ζημκ ζππυηαιπμ, ηδκ οπυθοζδ, ηδκ αιοβδαθή ηαζ αθθμφ. Ακ ημ ζηνεξ παναηαεεί βζα ιεβάθμ δζάζηδια, μ ζππυηαιπμξ ανπίγεζ κα δοζθεζημονβεί. Γεδμιέκδξ ηδξ ζοιιεημπήξ ημο ζππμηάιπμο ζηδκ ικήιδ ηαζ ζηδκ ιάεδζδ μζ θεζημονβίεξ αοηέξ επδνεάγμκηαζ [99,100]. Απυ ηδκ άθθδ πθεονά ηα ζηενμεζδή δεκ πανειπμδίγμοκ ηδκ θεζημονβία ηδξ αιοβδαθήξ, ίζςξ αηυια ηαζ κα ηδκ εομδχκμοκ. Ζ αιοβδαθή θαίκεηαζ κα ζοκδέεηαζ ιε ηδκ ελανηδιέκδ ιάεδζδ ηαζ ηδκ δδιζμονβία θμαζηήξ ζοιπενζθμνάξ ςξ απάκηδζδ ζε έκα ζηνεζμβυκμ ενέεζζια [101]. Αοηυ ιπμνεί κα ελδβεί βζαηί ηάπμζμξ εκχ δεκ έπεζ ζοκεζδδηή ακάικδζδ ηάπμζμο ηναοιαηζημφ βεβμκυημξ, πανάθθδθα δζαιμνθχκεζ ιζα ζζπονή αζοκείδδηδ ζοκαζζεδιαηζηή ακάικδζδ πμο ηαεμνίγεζ ηδκ ζοιπενζθμνά ημο, υπςξ άθθςζηε οπμζηδνίγεηαζ ηαζ απυ ηδκ ροπακαθοηζηή εεςνία. α) Διέγρεη ηελ ιήςε ηεο ηξνθήο θαη ηελ ιήςε ύδαηνο [102,103]. Δνεεζζιυξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα έπεζ ζακ άιεζμ απμηέθεζια ηδκ πμθοθαβία, ηδκ πμθοδζρία, ηδκ αφλδζδ ημο ζςιαηζημφ αάνμοξ ηαζ ηδκ άηοπδ ηαηακμιή ημο θζπχδμοξ ζζημφ ζημ ζχια. Ακηζεέηςξ ηαηαζηνμθή αοημφ έπεζ ςξ απμηέθεζια ηδκ έκημκδ απμθοβή ηδξ ηνμθήξ ηαζ ηδκ ιεβαθφηενδ αηυια απμθοβή θήρδξ φδαημξ. Γζ αοηυ άθθςζηε ζηδκ κεονμβεκή ακμνελία δ αζηία μοζζαζηζηά ανίζηεηαζ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα. 47

48 β) ηνλ ακπγδαινεηδή ππξήλα ππάξρεη ε δπλαηόηεηα ειέγρνπ ηεο ειεθηξνιπηηθήο ηζνξξνπίαο ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ππνζάιακν. Σμ ζζμγφβζμ ημο Κ, ημο Na, ημο Cl, ημο Mg, ημο Mn ηαζ ημο Zn εθέβπεηαζ ηαζ ηαεμνίγεηαζ απυ ηδκ δναζηδνζυηδηα ηςκ ηοηηάνςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ηαζ είηε αθάαδ ημο πονήκα είηε αθάαδ ημο οπμεαθάιμο μδδβεί ζε άηοπδ ηαηακμιή ηςκ δθεηηνμθοηχκ ζημκ ιεζμηοηηάνζμ πχνμ [104]. Δίκαζ βκςζηή δ οπμκαηνζαζιία ή ακηίεεηα δ οπενκαηνζαζιία πμο παναηδνείηαζ ζε οπμεαθαιζηή αθάαδ ηαζ αθάαδ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα. δ) ηνλ ακπγδαινεηδή ππξήλα δηακνξθώλεηαη ην ζρήκα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ αλζξώπνπ ηαζ αθ εκυξ ιεκ δζαιμνθχκεηαζ ημ ζπήια ηδξ ημζκςκζηήξ ζοιπενζθμνάξ ημ μπμίμ εθέβπεηαζ ηαζ απυ ημκ ζοκαζζεδιαηζηυ ηυκμ, εκχ αθ εηένμο δζαιμνθχκεηαζ ημ ζπήια ηδξ ζοιπενζθμνάξ πμο ακαθένεηαζ ζηδκ δζαζχκζζδ ημο είδμοξ [105]. Έηζζ αθάαεξ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα έπμοκ ςξ απμηέθεζια αδνέξ δζαηαναπέξ ηδξ ημζκςκζηήξ ζοιπενζθμνάξ ημο αηυιμο [106]. Άημια πμο δεκ έπμοκ ζοκείδδζδ ηςκ δεζηχκ αλζχκ ηαζ εκενβμφκ ακελάνηδηα απυ έκα αλζμθμβζηυ ζφζηδια πμθθέξ θμνέξ έπμοκ δζάιεζεξ αθάαεξ, δζάιεζεξ ζκχζεζξ ζηδκ πενζμπή ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ηαζ άημια πμο πανμοζζάγμοκ αδνά δζαηαναπή υζμκ αθμνά ηδκ ζοιπενζθμνά πμο ζοκδέεηαζ ιε ηδκ δζαζχκζζδ ημο είδμοξ έπμοκ εζηζαηέξ αθάαεξ ζηδκ πενζμπή ηδξ αιοβδαθήξ. πςξ παναηήνδζακ ενεοκδηέξ μζ ηαε έλζκ ηθεπημιακείξ πανμοζζάγμοκ αιθμηενυπθεονεξ εζηζαηέξ αθάαεξ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα [107]. Απυ ηζξ θεζημονβίεξ πμο ακαθένεδζακ δ ικήιδ ζοκδέεηαζ άιεζα ιε ηδκ πενζμπή αοηή ημο Κ.Ν. [99-110]. Δίκαζ βκςζηυκ υηζ μ ζππυηαιπμξ ηαζ ζδζαίηενα δ CA1 πενζμπή αοημφ απμηεθεί ημ πνςημβεκέξ ηέκηνμ εβπάναλδξ ηδξ ικήιδξ. Δίκαζ βκςζηυκ επίζδξ υηζ αθάαδ ζηδκ πενζμπή CA1 ημο ζππμηάιπμο έπεζ ςξ απμηέθεζια ηδκ αικδζία ηαζ ηδκ αδοκαιία εβπάναλδξ ηςκ πνυζθαηςκ ικδιμκζηχκ παναζηάζεςκ. Ακ δ αθάαδ είκαζ εηηεηαιέκδ ηαζ απμηθείεζ ημκ ζππυηαιπμ απυ ημοξ άθθμοξ θζιαζημφξ ζπδιαηζζιμφξ ηυηε παναηδνείηαζ ημ θαζκυιεκμ ηδξ ζδιεζαηήξ ικήιδξ. Χζηυζμ μ Hirano φζηενα απυ παναηδνήζεζξ ζε άημια πμο πανμοζζάγμοκ άκμζα ιε ελςποναιζδζηά θαζκυιεκα μδδβήεδηε ζημ ζοιπέναζια υηζ εηηυξ απυ ημ ηέκηνμ ημο ελςποναιζδζημφ ζοζηήιαημξ, αδνά ιμνθμθμβζηή δζαηαναπή είπε παναηδνδεεί ηαζ ζημκ 48

49 αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ ζοκέδεζε ηδκ ικδιμκζηή απυζαεζδ ηςκ αηυιςκ αοηχκ ιε ηδκ ιμνθμθμβζηή αθθμίςζδ ηδξ πενζμπήξ αοηήξ ημο Κ.Ν. [111]. Ανβυηενα παναηδνήζεζξ επί ηδξ κυζμο ημο Alzheimer ηαηέδεζλακ υηζ ηυζμκ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ υζμκ ηαζ μ ηεθζηυξ πονήκαξ ημο Meynert δζαδναιαηίγμοκ ζδιακηζηυ νυθμ ζηδκ ικήιδ βζαηί ηα άημια πμο πάζπμοκ απυ ηδκ κυζμ ημο Alzheimer πανμοζζάγμοκ ιμνθμθμβζηή αθθμίςζδ ηαζ ιεηααμθή ζημ κεονμπδιζηυ οπυααενμ ηςκ δφμ αοηχκ πενζμπχκ ηαζ ηαη επέηηαζδ ακαπηφζζμοκ έκα έκημκμ ακμσηυ ζφκδνμιμ ζημ μπμίμ ηονζανπμφκ ηονίςξ μζ ικδιμκζηέξ δζαηαναπέξ [112]. Ο αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ νοειίγεζ επίζδξ ηδκ θεζημονβία ημο εζςηενζημφ θυβμο ημο αηυιμο. Απυ ιεθέηεξ πμο έβζκακ έπεζ παναηδνδεεί υηζ ζε ιμνθμθμβζηή αθθμίςζδ αοημφ, ημ ζηεπηζηυ οθζηυ ημο ακενχπμο αναπφκεηαζ ηαζ πενζμνίγεηαζ ηαζ μ πνυκμξ πμο δζαεέηεζ ημ άημιμ ζημκ εζςηενζηυ θυβμ ηαζ ζηδκ επζημζκςκία ιε ημκ εαοηυ ημο βίκμκηαζ ελαζνεηζηά ζφκημιεξ ηαζ πενζμνίγμκηαζ απθά ζε αδνά ηαζ ανπέβμκα ζπήιαηα ζηέρδξ. Ζ θεπηυηδηα ηδξ ζηέρδξ, δ μπμία απμηεθεί βκχνζζια ηδξ θεζημονβζηυηδηαξ ηςκ θθμζσηχκ κεονχκςκ, ζοκδέεηαζ επίζδξ ηαζ ιε ενεείζιαηα ηα μπμία εα λεηζκήζμοκ απυ ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα. Αοηή δ θεπηυηδηα πάκεηαζ υηακ έπμοιε αθάαδ ζηδκ πενζμπή αοηή ημο Κ.Ν. [113]. Δίκαζ βκςζηά μνζζιέκα ηθζκζηά ζφκδνμια ηα μπμία αμήεδζακ ζηδκ ηαηακυδζδ ηδξ πενζμπήξ αοηήξ υπςξ δ κυζμξ ημο Alzheimer, δ κυζμξ ημο Hirano, δ αιθμηενυπθεονδ εηθφθζζδ ηςκ ηνμηαθζηχκ πυθςκ υπςξ ζοιααίκεζ ζηδκ κυζμ ημο Pick, δ πμθοεζηζαηή εβηεθαθμπάεεζα ηαηά ηδκ μπμία ζοιααίκεζ απμιοεθίκςζδ ζημκ ηνμηαθζηυ πυθμ ηαζ μζ ηναοιαηζηέξ ηαηχζεζξ απυ αιθμηενυπθεονδ εθάζδ ζημκ ηνμηαθζηυ θμαυ. Πμθοπθδεείξ ενβαζίεξ ηαζ ιεθέηεξ ήδδ απυ ημκ 19 μκ αζχκα ζοκέααθακ ζηδκ ζοβηέκηνςζδ ζημζπείςκ υζμκ αθμνά ηδκ θεζημονβζηυηδηα ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα. Δίκαζ βκςζηέξ μζ πεζνμονβζηέξ εηημιέξ ημο ηνμηαθζημφ πυθμο απυ ημκ Kluver ηαζ Bucy [114,115] ιε ηζξ μπμίεξ ακενςπμεζδείξ πίεδημζ, πμο οπμαθήεδηακ ζε πεζνμονβζηή εηημιή ηδξ αιοβδαθήξ, πανμοζίαζακ αθθμίςζδ ηδξ υθδξ ζοιπενζθμνάξ ημοξ. Μέζα ζηα πθαίζζα ημο ζοκδνυιμο ηςκ Kluver ηαζ Bucy παναηδνείηαζ απάεεζα, αικδζία, δζαηαναπή θήρδξ ηνμθήξ ηαζ φδαημξ, 49

50 παποζανηία, επίιμκεξ ιζιζηέξ εηθνάζεζξ ημο πνμζχπμο ηαζ ηδξ άηναξ πεζνυξ ή δ ηέθεζα αιζιία, δζαηαναπή ηδξ βεκεηήζζαξ ζοιπενζθμνάξ ηαζ έκημκδ επζεεηζηυηδηα ή ακηίεεηα παεδηζηυηδηα ιέζα ζηα πθαίζζα ηδξ απάεεζαξ ηαζ ηδξ αδζαθμνίαξ ημο αηυιμο ςξ πνμξ ηδκ επζαίςζή ημο. Μεηά απυ ζεζνά πεζναιαηζηχκ εηημιχκ ηαζ δ εκ ζοκεπεία ειθφηεοζδ δθεηηνμδίςκ ιέζα ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ δ δδιζμονβία πνμτπμεέζεςκ εηθεηηζημφ ενεεζζιμφ ζε μνζζιέκεξ απυ ηζξ ηοηηανζηέξ ιμκάδεξ, ηαηέδεζλε υηζ ενεεζζιυξ ηδξ έζς ναπζαίαξ ιμίναξ πνμηαθεί έκημκδ θμαζηή ακηίδναζδ πμο ζοκμδεφεηαζ πμθθέξ θμνέξ απυ ακηίδναζδ πακζημφ, εκχ ενεεζζιυξ ζημοξ πνυζεζμοξ πονήκεξ πνμηαθεί έκημκδ επζεεηζηυηδηα, απυννζρδ ηαζ βεκζηά ακηζημζκςκζηή ζοιπενζθμνά. ε ακαημιζηή ιεθέηδ αοημφ δζαπζζηχεδηε υηζ οπάνπμοκ δφμ ηοηθχιαηα: α) ημ ιαηνμηοηηανζηυ πμο απμηεθείηαζ απυ εοιεβέεδ πμθοεδνζηά ηφηηανα ηαζ ποναιμεζδή ηφηηανα ηαζ πμο έπεζ ηδκ ηάζδ ηδξ αοευνιδηδξ εηθυνηζζδξ ηαζ α) ημ ιζηνμηοηηανζηυ πμο ακαπηφζζεηαζ ζηδκ πενζθένεζα ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ηαζ εκ ζοκεπεία δζεζζδφεζ ααεφηενα ιέζα ζηζξ ηοηηανζηέξ ημο ζηζαάδεξ ηαζ δδιζμονβεί εκζαίμ πθέβια, ζηα πθαίζζα ημο μπμίμο ακαπηφζζμκηαζ ηοηθχιαηα ηαηαζηαθηζηά ημο ιεβαθμηοηηανζημφ ζοζηήιαημξ [116]. φιθςκα ιε ηζξ ακςηένς ιμνθμθμβζηέξ παναηδνήζεζξ μζ Baloyannis ηαζ ζοκ. ηαηέθδλακ ζημ ζοιπέναζια υηζ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ εονίζηεηαζ οπυ ημκ άιεζμ έθεβπμ ηςκ ηαηαζηαθηζηχκ ιζηνμκεονχκςκ ηαζ υηζ αοηυκμιδ δζεβενζζιυηδηα ημο πονήκα δεκ είκαζ ηαημνεςηή εθυζμκ ημ ιζηνμηοηηανζηυ ζφζηδια πμο επζημζκςκεί ιε ημκ εβηεθαθζηυ θθμζυ έπεζ ηδκ δοκαηυηδηα κα ηαηαπαφεζ ηάεε αοευνιδηδ εηδήθςζδ εη ιένμοξ ηςκ ιεβαθμκεονχκςκ. Πμθθέξ θμνέξ μζ αηοπίεξ ηδξ ζοιπενζθμνάξ εκυξ αηυιμο ζοκδέμκηαζ ιε ηδκ ακαζημθή ηδξ δνάζδξ ημο ιζηνμηοηηανζημφ ζοζηήιαημξ ζημοξ εοιεβέεδξ ποναιμεζδείξ κεονχκεξ ημο έζς ναπζαίμο πονήκα,ιε απμηέθεζια ηδκ δζαηαναπή ηδξ ζοιπενζθμνάξ ηαζ ηδκ αηοπία ηςκ παναηηδνζμθμβζηχκ εηθνάζεςκ ημο αηυιμο. 50

51 Ακπγδαιή θαη απηηζκόο Ο αοηζζιυξ είκαζ ιζα εηενμβεκήξ δζαηαναπή ιε πμθθαπθέξ αζηίεξ, ιεβάθμ εφνμξ ζοιπηςιάηςκ ηαζ πμθθέξ ζοκοπάνπμοζεξ δζαηαναπέξ [117]. Οθμέκα ηαζ πενζζζυηενμζ ενεοκδηέξ ακαθένμκηαζ ζε έκα «θάζια αοηζζιμφ» πανά ζε έκακ ηαζ ιυκμ θαζκυηοπμ αοηζζιμφ [118]. πςξ είπε ανπζηά πενζβναθεί μζ πάζπμκηεξ απυ αοηζζιυ πανμοζζάγμοκ ηνία ηφνζα παναηηδνζζηζηά: 1) δοζθεζημονβία ζηδκ αιμζααία ημζκςκζηή αθθδθεπίδναζδ, 2) ιδ θοζζμθμβζηή ακάπηολδ ηαζ πνήζδ ηδξ βθχζζαξ ηαζ 3) επακαθαιαακυιεκεξ ηαζ «ηεθεημονβζηέξ» ζοιπενζθμνέξ ζε έκα ζηεκυ θάζια εκδζαθενυκηςκ. Ζ επζηνάηδζδ ηδξ κμδηζηήξ ηαεοζηένδζδξ ζημκ ζδζμπαεή αοηζζιυ ακένπεηαζ ζημ 60%, εκχ ακ ημ αοηζζηζηυ θάζια ιεηνδεεί ςξ μθυηδηα ημ πμζμζηυ ακένπεηαζ πενίπμο ζημ 30% [119]. Ζ επζθδρία έπεζ ζοζπεηζζηεί επί ιαηνυκ ιε ημκ αοηζζιυ ακ ηαζ εηηζιήζεζξ ειθάκζζδξ ηςκ επζθδπηζηχκ ηνίζεςκ πμζηίθθμοκ απυ 5% έςξ 44% [120]. Σμ άβπμξ ηαζ μζ δζαηαναπέξ ηδξ δζάεεζδξ είκαζ επίζδξ ζοπκέξ εηδδθχζεζξ ζημκ αοηζζιυ [121]. Ζ αιοβδαθή ζε αβυνζα ιε αοηζζιυ θαίκεηαζ κα οπμαάθθεηαζ ζε ιζα ακχιαθδ ακαπηολζαηή πμνεία ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο πνυκμο, πμο πενζθαιαάκεζ ιζα πενίμδμ πνχζιδξ αφλδζδξ ημο ιεβέεμοξ αοηήξ, δ μπμία ελαημθμοεεί κα οθίζηαηαζ ιέπνζ ηα ηέθδ ηδξ παζδζηήξ δθζηίαξ [122,123] Ο Sparks ηαζ ζοκ. πενζέβναρακ ιία 13%-16% ακχιαθδ αφλδζδ ηδξ αιοβδαθήξ ζε κέα παζδζά ιε αοηζζιυ (36-56 ιδκχκ) [122]. Πνυζθαηεξ ιεθέηεξ πνμηείκμοκ υηζ δ αφλδζδ ημο ιεβέεμοξ ηδξ αιοβδαθήξ ζπεηίγεηαζ ιε ζοιπηχιαηα ιεβάθδξ ακδζοπίαξ ηαζ πεζνυηενεξ ημζκςκζηέξ ηαζ επζημζκςκζαηέξ δελζυηδηεξ [124]. Δπίζδξ, ιεθέηδ απυ ημοξ Schumann ηαζ ζοκ., ελεηάγμκηαξ ημοξ αιοβδαθμεζδείξ πονήκεξ αβμνζχκ δθζηίαξ 8-18 εηχκ, ακέδεζλε ηδκ ακαπηολζαηή ιεηααμθή ηαηά ηδκ πμνεία ημο πνυκμο [125]. Καηά ηδκ ιεθέηδ αοηή δ αιοβδαθή ήηακ αολδιέκδ ηαηά 15% ζηα αβυνζα,δθζηίαξ απυ 8 έςξ 12 εηχκ ιε αοηζζιυ, ζε ζπέζδ ιε ηδκ θοζζμθμβζηά ακαπηοζζυιεκδ μιάδα εθέβπμο, αθθά δεκ δζέθενε ζηα παζδζά απυ 13 έςξ 18 εηχκ. 51

52 Δκχ δ αιοβδαθή ζηα θοζζμθμβζηά ακεπηοβιέκα αβυνζα αολήεδηε ζε ιέβεεμξ πενίπμο 40% απυ ηδκ δθζηία ηςκ 8 έςξ 18 εηχκ, δ ίδζα ηνμπζά ακάπηολδξ δεκ οθίζηαηαζ ζηα αβυνζα ιε αοηζζιυ. Πανυθμ πμο ηα εονήιαηα αοηά ακαιέκμοκ επζαεααίςζδ απυ πενζζζυηενμ ιαηνμπνυκζεξ ιεθέηεξ, εκημφημζξ δ αιοβδαθή θαίκεηαζ ανπζηά κα είκαζ ιεβαθφηενδ ζηα παζδζά ιε αοηζζιυ αθθά δεκ οθίζηακηαζ ηδκ ίδζα πνμεθδαζηή αφλδζδ ημο υβημο πμο θαιαάκεζ πχνα ζηα θοζζμθμβζηά ακαπηοζζυιεκα παζδζά. Μεθέηεξ εζηζαζιέκεξ πνςηανπζηά ζε εθήαμοξ, εκήθζηεξ ή ζε έκα ιεβάθμ δθζηζαηυ εφνμξ αηυιςκ ηαηέδεζλακ υηζ δεκ οπήνπε δζαθμνά [126] ή αηυιδ ιζηνυηενμξ υβημξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα, ζε αζεεκείξ ιε αοηζζιυ ζε ζπέζδ ιε ηδκ μιάδα εθέβπμο [127,128]. Ζ πνχηδ ακαθμνά, ςξ πνμξ ηδκ ιζηνμζημπζηή μνβάκςζδ ηδξ αιοβδαθήξ ζημκ αοηζζιυ, έβζκε απυ ημοξ Kemper ηαζ Bauman [129]. Πμζμηζηέξ παναηδνήζεζξ ζε 6 postmortem πενζπηχζεζξ αοηζζιμφ δθζηίαξ απυ 9 έςξ 29 εηχκ, ηαηέδεζλακ υηζ μζ κεονχκεξ ζε ζοβηεηνζιέκμοξ οπμπονήκεξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ, ζηζξ πενζπηχζεζξ ημο αοηζζιμφ ειθακίγμκηαζ αζοκήεζζηα ιζηνμί ηαζ ζε ιεβαθφηενδ ποηκυηδηα απυ ηδκ μιάδα εθέβπμο. ε πνυζθαηδ ιεθέηδ μζ Schumann ηαζ Amaral εηηίιδζακ ημκ ανζειυ ηαζ ημ ιέβεεμξ ηςκ κεονχκςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ζε εκκέα πενζπηχζεζξ αοηζζιμφ, δθζηίαξ εηχκ, πςνίξ κα ειθακίγμοκ επζθδρία ηαζ ημοξ ζοκέηνζκακ ιε 10 θοζζμθμβζηά ακαπηοζζυιεκα άημια [130]. ηα απμηεθέζιαηα ανέεδηε υηζ δ μιάδα ιε ημκ αοηζζιυ είπε ζδιακηζηά θζβυηενμοξ κεονχκεξ ζε υθμ ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ ζημκ πθάβζμ οπμπονήκα ζε ζπέζδ ιε ηδκ μιάδα εθέβπμο. Ζ θπηηαξναξρηηεθηνληθή δνκή ηνπ Ακπγδαινεηδνύο ππξήλα ηδκ ιμνθμθμβζηή ακάθοζδ ηςκ ζημζπείςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα δζαηνίκμοιε [116]: α) Σμοξ αηναηημεζδείξ κεονχκεξ. Τπάνπμοκ κεονχκεξ μζ μπμίμζ δζαηδνμφκ παναηηδνζζηζηή πμθζηυηδηα. Απυ ημκ έκακ πυθμ εηθφεηαζ 52

53 εθζημεζδήξ αναπείαξ πμνείαξ δεκδνίηδξ ηαζ απυ ημκ άθθμ πυθμ εηθφμκηαζ εοζακμεζδχξ 3-4 δεκδνίηεξ ηαεέκαξ απυ ημοξ μπμίμοξ αημθμοεεί εθζημεζδή πμνεία (Δζη.3). ηδκ δζπμθζηή δζάηαλδ ηςκ δζπμθζηχκ κεονχκςκ οπάβμκηαζ επίζδξ ηφηηανα ηα μπμία έπμοκ κεονάλμκα εηθουιεκμ απυ ηδκ ιεζυηδηα ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ ηαζ 3-4 δεκδνίηεξ εθζημεζδμφξ πμνείαξ εηθουιεκμοξ απυ ημοξ δφμ πυθμοξ ηδξ ηοηηανζηήξ αηνάηημο κm Δηθόλα 3: Αηναηημεζδήξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ζημκ μπμίμ απυ ημκ έκα πυθμ εηθφεηαζ εθζημεζδήξ δεκδνίηδξ αναπείαξ πμνείαξ ηαζ απυ ημκ άθθμ πυθμ εηθφμκηαζ εοζακμεζδχξ 3 δεκδνίηεξ. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 500ιm. 53

54 Οζ δφμ επζιένμοξ δεκδνζηζημί εφζακμζ,μζ μπμίμζ απμηεθμφκ ηαζ ηα επζιένμοξ δεκδνζηζηά πεδία, δφκαηαζ κα είκαζ ακμζηημί θυβς ηδξ πθάβζαξ πνμξ ηα έλς πμνείαξ ηςκ δεκδνζηχκ, δφκαηαζ κα είκαζ ηθεζζημί δίηδκ ηοπανίζζμο θυβς ηδξ πανάθθδθδξ πμνείαξ ηςκ δεκδνζηχκ ή κα ζπδιαηίγμοκ ηδκ εζηυκα ημο ακμζηημφ ζηζαδίμο θυβς ηδξ ανπζηήξ ιδ παναθθήθμο πμνείαξ ηςκ δεκδνζηχκ ηαζ ηδξ εκ ζοκεπεία δζακμίλεςξ αοηχκ (εζη.4,5,6). Τπάνπμοκ επίζδξ ιεζμιεβέεεζξ αηναηημεζδείξ κεονχκεξ μζ μπμίμζ δίκμοκ απυ ημκ έκακ ιεκ πυθμ έκακ δεκδνίηδ εηθουιεκμ δζα παπείαξ εηθοηζηήξ αάζεςξ,μ μπμίμξ ηαπέςξ δζαπςνίγεηαζ ζε 3-4 δεοηενμβεκείξ δεκδνζηζημφξ ηθάδμοξ, απυ ημκ άθθμκ δε πυθμ δφμ δζθοείξ δεκδνίηεξ ηαεέκαξ απυ ημοξ μπμίμοξ δζαπςνίγεηαζ οπυ μλεία βςκία ζε δεοηενμβεκείξ ηθάδμοξ, μζ μπμίμζ αημθμοεμφκ πανάθθδθδ πνμξ ημ ηφνζμ δεκδνζηζηυ ζχια πμνεία mκ 500κm Δηθόλεο 4, 5: Γζπμθζηή δζάηαλδ κεονχκςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα, ηαηά ηδκ μπμία απεζημκίγμκηαζ κεονχκεξ πμο είκαζ ακμζηημί θυβς ηδξ πθάβζαξ πνμξ ηα έλς πμνείαξ ηςκ δεκδνζηχκ (εζη.4) ηαζ ηθεζζημί δίηδκ ηοπανίζζμο θυβς ηδξ πανάθθδθδξ πμνείαξ ηςκ δεκδνζηχκ (εζη.5). Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 667ιm ηαζ 500ιm ακηίζημζπα. 54

55 6 917μm Δηθόλα 6: Γζπμθζηή δζάηαλδ κεονχκα ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο οπυ ηδκ ιμνθή ακμζηημφ ζηζαδίμο. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 917ιm. Άθθμηε μζ ιεζμιεβέεεζξ αηναηημεζδείξ κεονχκεξ δίκμοκ έκακ δεκδνίηδ απυ ημκ ηάεε πυθμ, μ μπμίμξ δίηδκ Σ δζαπςνίγεηαζ ζε δφμ δεοηενμβεκείξ ηθάδμοξ ηαεέκαξ απυ ημοξ μπμίμοξ δδιζμονβεί έκακ ακελάνηδημ δεκδνζηζηυ εφζακμ, μ μπμίμξ θένεηαζ θμλχξ πνμξ ηα έλς (εζη. 7). Τπάνπμοκ αηναηημεζδείξ κεονχκεξ μζ μπμίμζ δδιζμονβμφκ δεκδνζηζηά δίηηοα ηυζμ απυ ημοξ δφμ πυθμοξ υζμ ηαζ απυ ηδκ ιεζυηδηα ηδξ ηοηηανζηήξ επζθάκεζαξ (Eζη.8). Σέθμξ ζηα πθαίζζα ηςκ ιεζμιεβέεςκ αηναηημεζδχκ κεονχκςκ παναηδνμφκηαζ κεονζηά ηφηηανα ηα μπμία έπμοκ έκακ επζιήηδ ημνοθαίμ δεκδνίηδ,μ μπμίμξ ιεηά απυ πμνεία 2-4ιm δίδεζ μνζγμκηίςξ θενυιεκμοξ δεοηενμβεκείξ ηθάδμοξ, εηθουιεκμοξ απυ ηδκ παπεία εηθοηζηή ιμίνα ημο ηαζ εκ ζοκεπεία ηαηά ηδκ πμνεία ημοξ δίκμοκ 3-4 επζιήηεζξ δεοηενμβεκείξ δεκδνζηημφξ ηθάδμοξ, μζ μπμίμζ δζαπθέημκηαζ εκηυξ πθμοζζμηένμο πθέβιαημξ απυ πανάπθεονα αλμκζηά ηθςκία πνμενπυιεκα εη ημο ζδίμο ηοηηάνμο (εζη. 9). 55

56 7 833μm Δηθόλα 7: Αηναηημεζδήξ κεονχκαξ δίηδκ Σ, μ μπμίμξ δζαπςνίγεηαζ ζε δφμ δζαθμνεηζημφξ ηθάδμοξ, δδιζμονβχκηαξ έκακ δεκδνζηζηυ εφζακμ. Υνχζδ Golgi. Κθίιαηα 833ιm κm Δηθόλα 8: Αηναηημεζδήξ κεονχκαξ μ μπμίμξ δδιζμονβεί δεκδνζηζηά δίηηοα ηυζμ απυ ημοξ δφμ πυθμοξ υζμ ηαζ απυ ηδκ ιεζυηδηα ηδξ ηοηηανζηήξ ημο επζθάκεζαξ. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 1000ιm. 56

57 μm 1083μm Δηθόλα 9: Μεζμιεβέεδξ αηναηημεζδήξ κεονχκαξ ιε επζιήηδ ημνοθαίμ δεκδνίηδ, μ μπμίμξ δίκεζ δεοηενμβεκείξ δεκδνίηεξ ηαζ μζ μπμίμζ ιε ηδκ ζεζνά ημοξ δζαπθέημκηαζ ιε πανάπθεονα αλμκζηά ηθςκία, πνμενπυιεκα απυ ημ ίδζμ ημ ηφηηανμ. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 1083 ιm. Τπάνπμοκ μνζζιέκα αηναηημεζδή ηφηηανα ηςκ μπμίςκ ημ ηοηηανζηυ ζχια είκαζ οπυ ηδκ ιμνθή «ηοπέθμο» (εζη.10,11,12). Σα ηφηηανα αοηά πνμαάθθμοκ δεκδνίηεξ εηθουιεκμοξ δζα παπείαξ δεκδνζηζηήξ αάζεςξ, δ μπμία πμθθέξ θμνέξ ιεηά ηδκ ανπζηή έηθοζδ πανμοζζάγεζ δζεφνοκζδ ημο ηφνζμο δεκδνζηζημφ ζηεθέπμοξ. ημ ζφκμθμ ημοξ ηα ηφηηανα αοηά πανέπμοκ ηδκ εζηυκα πμθοζφκεεημο κεονχκα ημο μπμίμο ημ δεκδνζηζηυ πεδίμ εηηείκεηαζ ζε ζηακή απυζηαζδ βφνς απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια. Ονζζιέκα εοιεβέεδ αηναηημεζδή ηφηηανα πανμοζζάγμοκ ηδκ αοηή δζπμθζηυηδηα ιε ηα πνμακαθενεέκηα ηφηηανα ηαζ ειθακίγμοκ απυ ημκ έκα ιεκ πυθμ έηθοζδ πμθοανίειςκ δεκδνζηχκ, μζ μπμίμζ θένμκηαζ πνμξ ηα έλς,ιε απμηέθεζια ηδκ δζαιυνθςζδ ροηηνμεζδμφξ ζπδιαηζζιμφ, απυ ημκ άθθμ δε πυθμ δίκμοκ δφμ πνςημβεκείξ δεκδνζηζημφξ ηθάδμοξ,μζ μπμίμζ πμθφ βνήβμνα δζαπςνίγμκηαζ ζε 57

58 πενζμνζζιέκμ ανζειυ δεοηενμβεκχκ ηθάδςκ, υπμο μζ ιζζπςηέξ άηακεεξ είκαζ πμθφ πενζμνζζιέκεξ (εζη. 13) κm 833,3κm κm Δηθόλεο 10, 11, 12: Αηναηημεζδή ηφηηανα ιε ηδκ ιμνθή «ηοπέθμο» απυ ηδκ πνυζεζα ιμίνα ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα θοζζμθμβζημφ ιάνηονα. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηεξ 1166ιm, 833,3ιm ηαζ 916ιm ακηίζημζπα. 58

59 κm Δηθόλα 13: Αηναηημεζδήξ κεονχκαξ θοζζμθμβζημφ αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 1250ιm α) Οζ ιζηνμί ζθαζνζημί κεονχκεξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα πνμαάθθμοκ ζοκήεςξ ιεβάθμ ανζειυ πνςημβεκχκ δεκδνζηχκ ιε αηηζκμεζδή δζάηαλδ βφνς απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια ηαζ ηαπέςξ δζαπςνίγμκηαζ ζε δεοηενμβεκείξ ηαζ ηνζημβεκείξ ηθάδμοξ δδιζμονβχκηαξ έκα αθδεζκυ ζθαζνζηυ δεκδνζηζηυ πθέβια (εζη. 14,15) μm 1083μm Δηθόλεο 14, 15: Μζηνμί ζθαζνζημί κεονχκεξ απυ ηδκ πνυζεζα ιμίνα ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 1166ιm ηαζ 1083ιm ακηίζημζπα. 59

60 Δκ ημφημζξ δεκ είκαζ ζπάκζα κα παναηδνδεεί δ δζπμθζηή ή δ ακζζυηζιδ δεκδνζηζηή δζάηαλδ. Ονζζιέκα απυ ηα ζθαζνζηά ηφηηανα δζαηδνμφκ ημκ παναηηήνα ηδξ οπυ μνεή βςκία δζαιμνθχζεςξ ημο δεκδνζηζημφ δζηηφμο ημοξ, άθθα ακαπηφζζμοκ δεκδνζηζηυ δίηηομ οπυ μλεία βςκία ςξ πνμξ ημκ ηφνζμ εηθοηζηυ ηθάδμ ηαζ δδιζμονβμφκ 2-3 επζιένμοξ εοζακμεζδείξ ζπδιαηζζιμφξ, εκχ άθθα ακαπηφζζμοκ δεκδνζηζηυ δίηηομ ηφπμο ηοπανίζζμο. Γεκζηά μζ ιζηνμί ζθαζνζημί κεονχκεξ παναηηδνίγμκηαζ απυ ημ πθήεμξ ηςκ πνςημβεκχκ ηαζ δεοηενμβεκχκ ηθάδςκ, απυ ηδκ εονεία πμνεία ελάπθςζδξ ημο δεκδνζηζημφ δζηηφμο ζε ζηακή απυζηαζδ βφνς απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια ηαζ εκίμηε απυ ηδκ πμθζηυηδηα ηδκ μπμία ειθακίγμοκ μνζζιέκμζ απυ αοημφξ ηαεχξ ηαζ ηδκ εηενυπθεονδ ιεβαθφηενδ ελάπθςζδ ημο δεκδνζηζημφ δζηηφμο ημοξ. β) Οζ απζμεζδείξ κεονχκεξ παναηηδνίγμκηαζ απυ ημκ ιεβάθμ ανζειυ ηςκ δεκδνζηχκ ημοξ μπμίμοξ πνμαάθθμοκ. Απυ ημ πθμφζζμ δεκδνζηζηυ δίηηομ εοηνζκχξ πνμαάθθεζ μ ημνοθαίμξ δεκδνίηδξ, μ μπμίμξ εηθφεηαζ δζα παπζάξ αάζεςξ ηαζ ηαηά ηδκ ανπζηή εηθοηζηή ιμίνα ημο ιέπνζ ηδκ απυζηαζδ ημο πνχημο δεοηενμβεκμφξ δεκδνζηζημφ ηθάδμο, ημ πάπμξ ημο οπενααίκεζ ημ πάπμξ ηςκ δεκδνζηχκ μζ μπμίμζ εηθφμκηαζ πανά ηδκ αάζδ ή απυ άθθεξ πθεονέξ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ (εζη.16,17,18) κm 1500κm κm Δηθόλεο 16 16, 17, 18: Απζμεζδείξ κεονχκεξ θοζζμθμβζημφ αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ζημοξ μπμίμοξ δζαηνίκεηαζ ημ πθμφζζμ δεκδνζηζηυ ημοξ πεδίμ ηαεχξ επίζδξ ηαζ μ ημνοθαίμξ δεκδνίηδξ. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηεξ 1333ιm, 1500ιm, 1000ιm μm

61 Σμ ζπήια ηςκ ηοηηάνςκ αοηχκ είκαζ απζμεζδέξ, ηείκεζ δε κα πνμζθάαεζ ημκ παναηηήνα ημο ηνζβςκζημφ ηοηηάνμο ηαζ είκαζ εκηοπςζζαηυ ημ βεβμκυξ υηζ μζ θμζπμί πνςημβεκείξ δεκδνίηεξ εηθφμκηαζ απυ υθεξ ηζξ πθεονέξ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ πςνίξ κα παναηδνείηαζ εζδζηή πμθζηυηδηα, εηηείκμκηαζ δε ζε ζηακή απυζηαζδ απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια. Ο κεονάλμκαξ ηςκ πενζζζμηένςκ ηοηηάνςκ εηθφεηαζ εη ιζαξ εη ηςκ πθαβίςκ επζθακεζχκ ή απυ ηδκ αάζδ ημο ηοηηάνμο εθυζμκ αοηυ έπεζ ηνζβςκζηυ ζπήια ηαζ ζπακίςξ παναηδνείηαζ εθζημεζδήξ πμνεία αοημφ, δζαζηαονχκεηαζ ηαηά εέζεζξ ιε ημοξ ηφνζμοξ δεκδνζηζημφξ ηθάδμοξ ηςκ ηοηηάνςκ αοηχκ πςνίξ κα ακαπηφζζεζ αλμκμδεκδνζηζηέξ ζοκάρεζξ (εζη.19). Μεηά ηδκ ανπζηή εθζημεζδή πμνεία μ κεονάλμκαξ δζαηθαδίγεηαζ ιε παθίκδνμια ηθςκία ηαζ ακαπηφζζεζ ηαζ αοηυξ εονφηαημ πθέβια εκηυξ ημο κεονμπζθδιιαηζημφ πχνμο. Πμθθά απυ ηα ηφηηανα αοηά έπμοκ αηναηημεζδείξ άηακεεξ ζημοξ δεοηενμβεκείξ ηαζ ηνζημβεκείξ δεκδνζηζημφξ ηθάδμοξ εκχ ζε μνζζιέκα παναηδνήεδηακ πενζεθίλεζξ μζ μπμίεξ πανέπμοκ ηδκ εζηυκα ηδξ δζεονφκζεςξ ηςκ ηιδιάηςκ ηςκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ αοηχκ. Πμθθά απυ ηα απζμεζδή ηφηηανα πανμοζζάγμοκ εονφηαημ δεκδνζηζηυ δίηηομ επεηηεζκυιεκμ ζε ειααδυκ θμνέξ ιεβαθοηένμο ημο ειααδμφ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ κm Δηθόλα 19: Απζμεζδήξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα θοζζμθμβζημφ ιάνηονα ζημκ μπμίμ δζαηνίκεηαζ δ έηθοζδ ημο κεονάλμκα απυ ηδκ πθάβζα επζθάκεζα ημο ηοηηάνμο (αέθμξ) πςνίξ κα ειθακίγεζ εθζημεζδή πμνεία ηαζ πςνίξ κα ακαπηφζζεζ αλμκμδεκδνζηζηέξ ζοκάρεζξ. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 667 ιm. 61

62 δ) Οζ πμθοεδνζημί κεονχκεξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα είκαζ ηαηά ηακυκα 5εδνμζ ή 6εδνμζ υηακ παναηδνμφκηαζ ζημ μνζγυκηζμ επίπεδμ. Ο ζοκμθζηυξ ανζειυξ ηςκ εδνχκ ημοξ ελανηάηαζ απυ ημκ ανζειυ ηςκ αζηενμεζδχξ εηθομιέκςκ πνςημβεκχκ δεκδνζηχκ (εζη.20) κm Δηθόλα 20: Πμθοεδνζηυξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα απυ θοζζμθμβζηυ ιάνηονα. Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 1333ιm. Δίκαζ δφζημθδ δ δζάηνζζδ εκυξ ημνοθαίμο δεκδνίηδ αθθά υζεξ θμνέξ ακαβκςνίγεηαζ δζαπζζηχκεηαζ υηζ ημ δεκδνζηζηυ πθέβια ημ μπμίμ ελμνιάηαζ απυ αοηυκ είκαζ πθμοζζυηενμ ηαζ εονφηενμ ηςκ άθθςκ πνςημβεκχκ δεκδνζηχκ ηαζ παναηηδνίγεηαζ απυ πμθοάνζειεξ αηναηημεζδείξ ηαζ ζθαζνζηέξ άηακεεξ. Άθθμηε υηακ δ δζάηνζζδ ημο ημνοθαίμο δεκδνίηδ είκαζ δοζπενήξ ηυηε ηα ακαθουιεκα πθέβιαηα είκαζ ηαηά ηακυκα ζζυηζια ηυζμ ςξ πνμξ ηδκ ιμνθή ηδξ έηθοζδξ ηςκ δεοηενμβεκχκ ηθάδςκ υζμ ηαζ ςξ πνμξ ηδκ ιμνθή ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ. οκήεςξ οπάνπεζ πθμφζζμ δεκδνζηζηυ δίηηομ ημ μπμίμ ηαθφπηεζ ζηακή απυζηαζδ βφνς απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια. 62

63 Ζ έηθοζδ ηςκ δεοηενμβεκχκ δεκδνζηχκ ζε ανηεηά ιεβάθμ ανζειυ πμθοεδνζηχκ κεονχκςκ βίκεηαζ άθθμηε ιεκ οπυ μλεία βςκία άθθμηε δε οπυ μνεή βςκία. Οζ δεοηενμβεκείξ ηθάδμζ αημθμοεμφκ πανάθθδθδ πμνεία πνμξ ημοξ πνςημβεκείξ ηθάδμοξ ή έπμοκ ζπέζδ μνεήξ βςκίαξ πνμξ αοημφξ. Οζ ηνζημβεκείξ δεκδνζηζημί ηθάδμζ είκαζ πενζμνζζιέκδξ ηαζ αναπείαξ πμνείαξ θένμκηεξ μζ πενζζζυηενμζ ελ αοηχκ αηναηημεζδείξ άηακεεξ. ε) Οζ ηνζβςκζημί κεονχκεξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ηαηά ημ πθείζημκ έπμοκ ποναιμεζδέξ ζπήια (εζη.21,22, 23) ηαζ μιμζάγμοκ ιε ημοξ ποναιμεζδείξ κεονχκεξ ημο ζππμηάιπμο. Ζ μιμζυηδηα αοηή μθείθεηαζ ζημ βεβμκυξ υηζ είκαζ πμθφ εοδζάηνζημξ μ ημνοθαίμξ δεκδνίηδξ, μ μπμίμξ ζοκήεςξ εηθφεηαζ εη παπζάξ εηθοηζηήξ αάζεςξ απυ ηδκ ημνοθή ημο ηοηηάνμο ηαζ θένεηαζ πνμξ ηδκ εθεφεενδ επζθάκεζα ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα. Ο ημνοθαίμξ δεκδνίηδξ ιεηά απυ πμνεία 2-3ι ζοκήεςξ δζπάγεηαζ ηαζ δίκεζ δεοηενμβεκείξ ηθάδμοξ ηαεέκαξ απυ ημοξ μπμίμοξ δίκεζ ζεζνά ηνζημβεκχκ ηθάδςκ. Καηά ημ πθείζημκ μζ ηνζβςκζημί κεονχκεξ ακαπηφζζμκηαζ αζηενμεζδχξ εκηυξ ημο κεονμπζθδιιαηζημφ πχνμο δίκμκηαξ πθεζάδα κεονςκζηχκ ηθάδςκ. Δκίμηε δ πμνεία μνζζιέκςκ εη ηςκ ηθάδςκ αοηχκ είκαζ πμθφ ιεβάθδ, ακενπυιεκδ πενίπμο ζημ δεηαπθάζζμ ημο ιήημοξ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ. 63

64 κm Δηθόλα 21: Σνζβςκζηυξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα θοζζμθμβζημφ ιάνηονα ιε ημκ ημνοθαίμ δεκδνίηδ κα εηθφεηαζ απυ παπεία εηθοηζηή αάζδ (αέθμξ). Υνχζδ ηαηά Golgi. Κθίιαηα 1166ιm κm κm Δηθόλεο 22, 23: Σνζβςκζημί κεονχκεξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο, μζ μπμίμζ πανμοζζάγμοκ ποναιμεζδέξ ζπήια μιμζάγμκηεξ ιε ημοξ ποναιμεζδείξ κεονχκεξ ημο ζππμηάιπμο. Υαναηηδνζζηζηή δ εζηυκα ημο ημνοθαίμο δεκδνίηδ μ μπμίμξ εηθφεηαζ απυ παπεία εηθοηζηή αάζδ (αέθδ). Μέεμδμξ Golgi. Κθίιαηα 1167ιm ηαζ 833ιm ακηίζημζπα. 64

65 Ζ ΝΟΟ ΣΟΤ ALZHEIMER Δηζαγσγή Ζ κυζμξ ημο Alzheimer απμηεθεί ηδκ ζοπκυηενδ ιμνθή άκμζαξ ηαηά ηδκ πνμβενμκηζηή ηαζ βενμκηζηή δθζηία ηαζ δ ζοπκυηδηα αοηήξ αολάκεηαζ υζμ αολάκεηαζ ημ πνμζδυηζιμ επζαίςζδξ ημο ακενχπμο. Ζ κυζμξ ειθακίγεηαζ ζηδκ 6 δ 7 δ δεηαεηία ηδξ γςήξ ιε ακαθμβία 0,07% πενζπηχζεζξ ακά έημξ. Ζ ζοπκυηδηά ηδξ αολάκεηαζ αολακμιέκδξ ηδξ δθζηίαξ ηαζ ακένπεηαζ ζημ 4% πενίπμο ζε άημια δθζηίαξ εηχκ. Οζ ζδιακηζηυηενεξ παεμβεκεηζηέξ δζενβαζίεξ πμο επζζοιααίκμοκ ηαηά ηδκ κυζμ ημο Alzheimer είκαζ δ ζοβηέκηνςζδ ημο Αα πεπηζδίμο, ημ μπμίμ πνμένπεηαζ απυ ηδκ πνυδνμιδ πνςηεΐκδ ημο αιοθμεζδμφξ (ΑΡΡ), οπυ ηδκ ιμνθή ηςκ κεονζηζδζηχκ πθαηχκ ηαζ δ ζοβηέκηνςζδ ηδξ οπενθςζθμνοθζςιέκδξ η-πνςηεΐκδξ οπυ ηδκ ιμνθή ηςκ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ(tangles). Ζ ιεθέηδ ηςκ μνβακοθίςκ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ οπυ ημ δθεηηνμκζηυ ιζηνμζηυπζμ απμηαθφπηεζ ζδιακηζημφ ααειμφ ιζημπμκδνζαηέξ αθθμζχζεζξ. Σμ ζπμοδαζυηενμ ηθζκζηυ θαζκυιεκμ πμο ςεεί ημκ αζεεκή ηαζ ημοξ μζηείμοξ ημο πνμξ ακαγήηδζδ ζαηνζηήξ αμήεεζαξ είκαζ μζ ικδιμκζηέξ δζαηαναπέξ μζ μπμίεξ ζηδκ ανπή ηδξ ελέθζλδξ ηδξ κυζμο είκαζ ήπζμο παναηηήνα, ζηδ ζοκέπεζα υιςξ πνμσυκημξ ημο πνυκμο ηαείζηακηαζ ζμαανέξ ηαζ ηαηαθήβμοκ ζε πθήνδ ικδιμκζηή απυζαεζδ. Πανάθθδθα εβηαείζηακηαζ δζαηαναπέξ ηδξ ηνζηζηήξ ζηακυηδηαξ ηαζ ημο πνμζακαημθζζιμφ ηαεχξ επίζδξ ακαπηφζζμκηαζ ηαζ ζοιπενζθμνζηέξ δζαηαναπέξ ημο αηυιμο. Ζ θεζημονβία ημο θυβμο δζαηανάζζεηαζ ηονίςξ ηαηά ηδκ πνμβενμκηζηή έκανλδ ηδξ κυζμο, υπζ υιςξ ζηδκ έηηαζδ πμο παναηδνείηαζ ηαηά ηδ ιεηςπζαία ηαζ ιεηςπμηνμηαθζηή άκμζα. Με ηδκ πάνμδμ ημο πνυκμο εβηαείζηακηαζ ηαζ δζαηαναπέξ ηςκ εοπναλζηχκ θεζημονβζχκ ημο αηυιμο πνάβια πμο δοζπεναίκεζ ηαζ επζδεζκχκεζ ηδκ πμζυηδηα γςήξ ημο πάζπμκημξ. ηα ηεθζηά ζηάδζα ηδξ κυζμο είκαζ δοκαηυκ κα ειθακζζεμφκ επζθδπηζηέξ 65

66 ηνίζεζξ ζε πμζμζηυ 10-20% ηαζ πνζκ ημ ηέθμξ μζ πάζπμκηεξ ιεηαπίπημοκ ζε θοηζηή ηαηάζηαζδ υπμο επένπεηαζ μ εάκαημξ. ήιενα δ δζάβκςζδ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer πενζθαιαάκεζ ζεζνά κεονμαπεζημκζζηζηχκ ελεηάζεςκ υπςξ είκαζ δ Μαβκδηζηή ημιμβναθία (MRI), δ πμγζηνμκζηή ημιμβναθία (PET) ηαζ δ ημιμβναθία δζα ιμκήνμοξ θςημκζαηήξ δέζιδξ (SPECT). Δπίζδξ ζδιακηζηήξ δζαβκςζηζηήξ ζδιαζίαξ είκαζ δ ηθζκζηή ηαζ κεονμροπμθμβζηή εηηίιδζδ ηςκ παζπυκηςκ. Ζ εεναπεοηζηή ακηζιεηχπζζδ ηδξ κυζμο πενζθαιαάκεζ ηδκ θανιαηεοηζηή αβςβή, δ μπμία ζοκίζηαηαζ ζηδκ εκίζποζδ ημο πμθζκενβζημφ ζοζηήιαημξ, ηδκ δζαζηδηζηή αβςβή, ηδκ κμδηζηή εκδοκάιςζδ ημο αζεεκμφξ, ηδκ θοζζμεεναπεοηζηή αβςβή, ηδκ ροπμεεναπεοηζηή πνμζέββζζδ αοημφ, ηδκ δεζηή εκίζποζδ αοημφ ηαζ ηδκ ημζκςκζηή πνμζηαζία ηαζ ιένζικά ημο. Ηζηνξηθή αλαδξνκή Απυ ηδκ Δθθδκμνςιασηή πενίμδμ ημ βήναξ ακαθένεηαζ ζηα ανπαία ηείιεκα ςξ «αθ εαοημφ αζεέκεζα», πανμοζζάγμκηαξ έηζζ ηδκ έηπηςζδ ηδξ κυδζδξ ςξ θοζζμθμβζηή ζοκέπεζα ηδξ βήνακζδξ [131]. ηα ηείιεκα ημο Ποεαβυνα ( π.π.) βίκεηαζ βζα πνχηδ θμνά ακαθμνά ζηδκ δθζηζμελανηχιεκδ κμδηζηή έηπηςζδ ηαηά ηδκ μπμία μ ηφηθμξ ηδξ γςήξ δζαζνμφκηακ ζε πέκηε δζαηνζηά ζηάδζα απυ ηα μπμία ηα δφμ ηεθεοηαία ηα υνζγε ςξ βήναξ (senium) [132]. Σα ζηάδζα αοηά ήηακ πενίμδμζ έηπηςζδξ ηαζ αδοκαιίαξ ημο ζχιαημξ πμο ζοκμδεουηακ απυ απχθεζα ηςκ κμδηζηχκ ζηακμηήηςκ. Ο Ηππμηνάηδξ εεχνδζε υηζ δ έηπηςζδ ηδξ κυδζδξ ήηακ ιζα ακαπυθεοηηδ ζοκέπεζα ηδξ βήνακζδξ θυβς δζαηάναλδξ ηδξ ζζμννμπίαξ ηςκ οβνχκ πμο ηαεζζημφζε ημ ζχια «ηνφμ» ηαζ «λδνυ» (φιθςκα ιε ηδκ εεςνία ημο Ηππμηνάηδ ηέζζενεζξ ηφνζεξ εειεθζχδεζξ ζδζυηδηεξ, γεζηυ, ηνφμ, οβνυ ηαζ λδνυ ακηζζημζπμφζακ ζε ηαεέκακ απυ ημοξ ποιμφξ ημο ζχιαημξ). Σμ 1906 μ Alois Alzheimer ( ) πνδζζιμπμζχκηαξ ηδκ ιέεμδμ Bielschowsky πενζέβναρε ιζα κέα παεμθμβζηή ελενβαζία ζημκ εβηέθαθμ ζε ιζα απυ ηζξ αζεεκείξ ημο. Δπνυηεζημ βζα ηδκ Auguste D, ιζα βοκαίηα δθζηίαξ 51 εηχκ, δ μπμία εζζήπεδ ζημ 66

67 κμζμημιείμ ηδξ Φνακηθμφνηδξ ηαζ πανμοζίαγε έκα ζφιπθεβια ηθζκζηχκ ζοιπηςιάηςκ πμο πενζεθάιαακακ πνμσμφζα αικδζζηή δζαηαναπή, αθαζία, αθελία ηαζ αβναθία ζοκμδεουιεκα απυ απμπνμζακαημθζζιυ, απνυαθεπηδ ζοιπενζθμνά, έκημκδ ακδζοπία, αημοζηζηέξ ρεοδαζζεήζεζξ, πανάκμζα ηαζ έκημκδ ροπμημζκςκζηή έηπηςζδ. Ζ Auguste D πέεακε ημκ Απνίθζμ ημο 1906 έπεζηα απυ ηέζζενα πνυκζα απυ ηδκ έκανλδ ηδξ κυζμο [133]. Ζ ηαπφηδηα ηδξ ηθζκζηήξ πμνείαξ ζε ζοκδοαζιυ ιε ημ κεανυ ηδξ δθζηίαξ μδήβδζε ημκ Alzheimer κα ενεοκήζεζ ηα κεονμπαεμθμβζηά παναηηδνζζηζηά. Έηζζ ημ 1907 δδιμζίεοζε ηδ ιεθέηδ ημο ζηδκ μπμία πενζβνάθεζ πςξ είπε ελαθακζζεεί ημ έκα ηνίημ έςξ ημ έκα ηέηανημ ηςκ κεονχκςκ ημο εβηεθαθζημφ θθμζμφ εκχ πμθθμί απυ ημοξ εκαπμιείκακηεξ κεονχκεξ πενζείπακ ζημ ηοηηανυπθαζιά ημοξ παπέα ακεζηναιιέκα πθέβιαηα ζκζδίςκ. Υνδζζιμπμζχκηαξ ηδκ ιέεμδμ Bielschowsky, o Alzheimer παναηήνδζε έκημκδ πνχζδ ηςκ κεονμσκζδίςκ. Δπίζδξ πένα απυ ηα πνςιαηζζιέκα κεονμσκζδζαηά πθέβιαηα ηαζ ημκ πανάθθδθμ εηθοθζζιυ ηςκ κεονχκςκ μ Alzheimer παναηήνδζε ηδκ εηηεηαιέκδ φπανλδ πθαηχκ [131]. Σμ 1910 μ Kraepelin μκυιαζε ηδκ άκμζα απυ ηδκ μπμία έπαζπε δ εκ θυβς αζεεκήξ «Νυζμ ημο Alzheimer» θυβς ηδξ ζδζαζηενυηδηαξ ηςκ κεονμπαεμθμβζηχκ εονδιάηςκ ηα μπμία πενζέβναρε θεπημιενχξ μ Alois Alzheimer [134]. Δπηδεκηνινγία ηεο λόζνπ Alzheimer Ζ κυζμξ ημο Alzheimer είκαζ δ ζοκδεέζηενδ κεονμεηθοθζζηζηή κυζμξ ηδξ βενμκηζηήξ δθζηίαξ ηαζ ζοιπενζθαιαάκεηαζ ζηζξ δέηα πνχηεξ αζηίεξ εακάημο ζηζξ δοηζηέξ ημζκςκίεξ [135]. Ζ ζοπκυηδηά ηδξ αολάκεηαζ ιε ηδκ δθζηία ημο αηυιμο [136] ηαζ ακένπεηαζ ζημ επίπεδμ ημο 3,9% ηςκ πενζπηχζεςκ ζε άημια δθζηίαξ εηχκ. Έπεζηα απυ ιεθέηεξ πμο πναβιαημπμζήεδηακ, οπμθμβίζηδηε υηζ ημ 2000 πενίπμο 25 εηαημιιφνζα άημια έπαζπακ απυ ηδκ κυζμ Alzheimer παβημζιίςξ ηαζ μ ανζειυξ αοηχκ πμο έπμοκ πνμζαθδεεί 67

68 απυ ηδκ κυζμ πνμαθέπεηαζ υηζ εα δζπθαζζάγεηαζ ηάεε 20 πνυκζα, χζηε ημ 2020 εα είκαζ 42,3 εηαημιιφνζα ηαζ ημ 2040 εα θηάζεζ ζηα 81 εηαημιιφνζα [137]. Με αάζδ ηζξ δζαεέζζιεξ ιεθέηεξ δζαπζζηχκεηαζ ζοκεπχξ υηζ δ επίπηςζδ ηδξ άκμζαξ αολάκεηαζ απυημια ιε ηδκ δθζηία, απυ πενίπμο 2-5 ακά 1000 άημια/έημξ ζηδκ δθζηία ηςκ 60 εηχκ, ζε ακά 1000 άημια/έημξ ζηδκ δθζηία ηςκ 85 εηχκ [138,139]. Ζ δζαηφιακζδ ζηα εονήιαηα ιεηαλφ ηςκ δζαθμνεηζηχκ βεςβναθζηχκ πενζμπχκ ακά ημκ ηυζιμ ηαζ μνζζιέκεξ θμνέξ ηαζ εκηυξ ηδξ ίδζαξ πχναξ ιπμνεί κα μθείθεηαζ ζε πμθθέξ αζηίεξ. Τπάνπμοκ ιεεμδμθμβζηέξ δζαθμνέξ υπςξ δ πνήζδ δζαθμνεηζηχκ ηνζηδνίςκ βζα ηδκ δζάβκςζδ ηδξ κυζμο ηαζ δζαθμνεηζηέξ ιέεμδμζ ζοθθμβήξ ζημζπείςκ ηαζ δεζβιαημθδρίαξ. Μπμνεί επίζδξ κα ακηζηαημπηνίγεζ ηδκ δζαθμνεηζηή δθζηζαηή δμιή ημο πθδεοζιμφ ή ηδκ έηεεζδ ζε δζαθμνεηζημφξ βεκεηζημφξ ή πενζααθθμκηζημφξ πανάβμκηεξ ηζκδφκμο. Δκηφπςζδ πνμηαθεί ημ βεβμκυξ υηζ ζε ανηεηέξ ιεθέηεξ οπήνλε πηχζδ ηδξ επίπηςζδξ ηδξ κυζμο ιεηά ηδκ δθζηία ηςκ 90 εηχκ [140,141]. Μζα αζηία βζ αοηή ηδκ δζαθμνά είκαζ μ ζπεηζηά ιζηνυξ ανζειυξ αηυιςκ ζε αοηή ηδκ δθζηζαηή μιάδα. Χζηυζμ ακ πνάβιαηζ ζζπφεζ αοηυ ημ εφνδια εα είκαζ ζφιθςκμ ιε ηδκ οπυεεζδ υηζ μζ βεκεηζημί πανάβμκηεξ πνμδζαεέημοκ ηάπμζμ άημιμ κα ακαπηφλεζ ηδκ κυζμ ημο Alzheimer εκχ άθθμζ πανάβμκηεξ νοειίγμοκ ηδκ δθζηία ηδξ ηθζκζηήξ εηδήθςζδξ ηδξ κυζμο. Έηζζ ιπμνεί ηακείξ κα οπμεέζεζ υηζ υζμζ επζαζχκμοκ ιέπνζ ημ πνμπςνδιέκμ βήναξ ηαζ δζαηδνμφκ ακέπαθδ ηδκ κμδηζηή ημοξ θεζημονβία έπμοκ βθζηχζεζ απυ ηδκ ηθδνμκμιζηυηδηα ηςκ πνμδζαεεζζηχκ βεκεηζηχκ παναβυκηςκ ηζκδφκμο. ήιενα μνζζιέκεξ ιεθέηεξ επζηεκηνχκμκηαζ ζε αοηυκ ημκ πθδεοζιυ ζε ιζα πνμζπάεεζα κα πνμζδζμνζζεμφκ μζ «πνμζηαηεοηζημί πανάβμκηεξ» έκακηζ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer [142,143]. ε ιζα ιεθέηδ απυ ηδκ Baltimore Longitudinal Study of Aging (Γζαπνμκζηή ιεθέηδ ηδξ Βαθηζιυνδξ βζα ηδκ βήνακζδ) δζαπζζηχεδηε υηζ δ ιέζδ ηζιή επζαίςζδξ ιεηά ηδκ δζάβκςζδ ηδξ κυζμο Alzheimer ελανηάηαζ ζε έκα ιεβάθμ ααειυ απυ ηδκ δθζηία ημο αζεεκμφξ ηαηά ηδκκ δζάβκςζδ [144]. Ζ ιέζδ ηζιή ημο πνυκμο επζαίςζδξ, ζηα άημια πμο ήηακ ζηδκ δθζηία ηςκ 65 εηχκ ηαζ ηάης υηακ έβζκε δ δζάβκςζδ, ήηακ 8,3 έηδ, ζηα άημια πμο ήηακ ζηδκ δθζηία ηςκ 65 έςξ 75 εηχκ υηακ έβζκε δ δζάβκςζδ ήηακ 6 έηδ, ζηα άημια πμο ήηακ ζηδκ δθζηία 68

69 ηςκ 75 έςξ 84 εηχκ υηακ έβζκε δ δζάβκςζδ ήηακ 5 έηδ ηαζ ζηα άημια πμο ήηακ ζηδκ δθζηία ηςκ 85 εηχκ ηαζ πάκς υηακ έβζκε δ δζάβκςζδ ήηακ 3,5 έηδ. Ζ εκδζζιυηδηα αολάκεηαζ ιε ηδκ αφλδζδ ηδξ δθζηίαξ ηςκ παζπυκηςκ ηαζ ηαείζηαηαζ ηεθζηά δ ηέηανηδ αζηία εακάημο βζα ηα άημια ιεβάθδξ δθζηίαξ ζηζξ δοηζηέξ ημζκςκίεξ. Μεηαλφ ηςκ δφμ θφθςκ μζ βοκαίηεξ πάζπμοκ απυ ηδκ κυζμ ζοπκυηενα απυ ημοξ άκδνεξ, βεβμκυξ ημ μπμίμ δζαπζζηχκεηαζ ιε αάζδ πμθθχκ επζδδιζμθμβζηχκ ιεθεηχκ παβημζιίςξ. Πανάθθδθα μζ άκδνεξ ειθακίγμοκ ηδκ κυζμ ζε ιεβαθφηενδ δθζηία ζε ζπέζδ ιε ηζξ βοκαίηεξ. Ζ ιεβαθφηενδ ζοπκυηδηα ηδξ κυζμο επί ηςκ βοκαζηχκ ίζςξ ενιδκεφεηαζ θυβς ημο ιεβαθφηενμο πνμζδυηζιμο επζαίςζδξ. Δκδεπμιέκςξ δ έζς έηηνζζδ δζαδναιαηίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζηδκ δζαθμνμπμίδζδ ηδξ ζοπκυηδηαξ ιεηαλφ ηςκ δφμ θφθςκ, δεδμιέκμο υηζ ηα μζζηνμβυκα απμηεθμφκ κεονμδζααζααζηέξ πμο ζοιαάθθμοκ ζηδκ ηνμθζηυηδηα ηαζ ζηδκ πθαζηζηυηδηα ημο κεονζημφ ηοηηάνμο, μζ οπμδμπείξ ηςκ μπμίςκ ηαηακέιμκηαζ ηονίςξ ζημκ ζππυηαιπμ, ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα, ημκ οπμεάθαιμ, ηδκ έθζηα ημο πνμζαβςβίμο ηαζ ημκ πνμιεηςπζαίμ θθμζυ. Ζ πηχζδ ηςκ επζπέδςκ ηςκ μζζηνμβυκςκ ηαηά ηδκ ηθζιαηηήνζμ εκδεπμιέκςξ κα έπεζ επίπηςζδ ζηα κεονςκζηά δίηηοα ηαζ ζηζξ ακςηένς πενζμπέξ ημο εβηεθάθμο. Γεσγξαθηθή θαηαλνκή ηεο λόζνπ Απυ πθεονάξ βεςβναθζηήξ ηαηακμιήξ δζαπζζηχκεηαζ υηζ δ ιεβαθφηενδ ζοπκυηδηα ηδξ κυζμο παναηδνείηαζ ζηδκ Κίκα ηαζ εονφηενα ζηζξ πχνεξ ηδξ ακαημθζηήξ Αζίαξ, ζηζξ μπμίεξ ηαηαβνάθμκηαζ 6 εηαημιιφνζα πάζπμκηεξ, ζε ακηίεεζδ ιε ηδκ Γοηζηή Δονχπδ ζηδκ μπμία ηαηαβνάθμκηαζ 4,9 εηαημιιφνζα πάζπμκηεξ [145] ηαζ ηδκ Βυνεζμ Αιενζηή ζηδκ μπμία ηαηαβνάθμκηαζ 3,4 εηαημιιφνζα πάζπμκηεξ. Ζ Λαηζκζηή Αιενζηή ειθακίγεζ ημ ήιζζο ημο επζπμθαζιμφ ηδξ κυζμο ζε ζπέζδ ιε ηδκ Βυνεζμ Αιενζηή, δδθαδή 1,8 εηαημιιφνζα πάζπμκηεξ μζ μπμίμζ ημ 2040 οπμθμβίγεηαζ υηζ εα ακέθεμοκ ζηα 9,1 εηαημιιφνζα [146]. ηζξ Ζ.Π.Α. ηαηαβνάθμκηαζ ηάεε έημξ 123 πενζπηχζεζξ κυζμο ημο Alzheimer ακά ηαημίημοξ. 69

70 Παβημζιίςξ ηαηαβνάθμκηαζ 3 κέεξ πενζπηχζεζξ ηαηά έημξ ακά ηαημίημοξ δθζηίαξ ηάης ηςκ 60 εηχκ ηαζ 125 κέεξ πενζπηχζεζξ ακά δθζηίαξ άκς ηςκ 60 εηχκ. Πξνδηαζεζηθνί παξάγνληεο Τπάνπμοκ πμθθμί πνμδζαεεζζημί πανάβμκηεξ βζα ηδκ κυζμ ημο Alzheimer μζ μπμίμζ είκαζ μζ ελήξ: α) δ πανμοζία ημο ζζμεκγφιμο Δ4 ηδξ απμθζπμπνςηεσκδξ Δ [147,148], α) δ πνυζθδρδ ιε ηδκ ηνμθή αανέςκ ιεηάθθςκ υπςξ είκαζ ημ ανβίθζμ, μ οδνάνβονμξ, μ ρεοδάνβονμξ ηαζ μ ιυθοαδμξ [ ], β) δ παποζανηία [ ], δ) μζ ηναοιαηζηέξ ηαηχζεζξ ηδξ ηεθαθήξ [155] επί ιαηνυ πνμκζηυ δζάζηδια, υπςξ ζοιααίκεζ ζημοξ ποβιάπμοξ, είκαζ δοκαηυκ κα ακαπηοπεεί άκμζα (βκςζηή ςξ dementia pugilistica) ηδξ μπμίαξ μζ κεονμπαεμθμβζημί παναηηήνεξ μιμζάγμοκ ιε ηδξ κυζμο ημο Alzheimer, υπςξ είκαζ δ ζοβηέκηνςζδ ημο Αα-πεπηζδίμο ηαζ μ ζπδιαηζζιυξ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ, ζηα πθαίζζα ηδξ παεμθμβζηήξ έηθναζδξ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ, ε) δ ροπμθμβζηή ηαηαπυκδζδ ηαζ ζη) δ πενζμνζζιέκδ παζδεία ηςκ παζπυκηςκ [156]. Φαίκεηαζ απυ ιεθέηεξ πμο έπμοκ δζεκενβδεεί υηζ δ παζδεία δνα πνμζηαηεοηζηά επί ηςκ ζοκαπηζηχκ ηαζ κεονςκζηχκ αθθμζχζεςκ ηαζ υηζ δ κμδηζηή αδνάκεζα βζα ιεβάθμ πνμκζηυ δζάζηδια επζηείκεζ ηδκ ειθάκζζδ ηδξ κυζμο ή ηδκ ιεηαεέηεζ ζε πνςσιυηενμ ζηάδζμ. Με ηδκ παζδεία ημ άημιμ απμηηά ζζπονά κμδηζηά απμεέιαηα έηζζ χζηε κα είκαζ ζε εέζδ κα ακηζζηαεεί ζηδκ επζηείιεκδ κμδηζηή ηάιρδ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer. Πμθθέξ επζδδιζμθμβζηέξ ιεθέηεξ ηαηέδεζλακ ηδκ ζοζπέηζζδ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer ιε ηδκ ανηδνζμζηθήνοκζδ [157]. Μζηνμαββεζαηέξ αθθμζχζεζξ παναηδνήεδηακ εκ εηηάζεζ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer. Οζ αββεζαηέξ αθθμζχζεζξ είκαζ δοκαηυκ κα επαολήζμοκ ηδκ εκαπυεεζδ ημο Αα-πεπηζδίμο ζημκ κεονμπζθζιαηζηυ πχνμ ηαεχξ επίζδξ ηαζ κα πνμηαθέζμοκ δζαηαναπέξ ημο αζιαημεβηεθαθζημφ θναβιμφ, απμηέθεζια ηςκ μπμίςκ είκαζ δ είζμδμξ ηοηημηζκχκ ζημκ εβηέθαθμ ηαζ δ ηζκδημπμίδζδ ζεζνάξ ακηζδνάζεςκ ακμζμαζμθμβζημφ παναηηήνα. Δπίζδξ οπάνπεζ ζοζπέηζζδ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer ιε ηδκ ανηδνζαηή οπένηαζδ, ημκ ζαηπανχδδ δζααήηδ, ηδκ δίαζηα ηδκ πθμφζζα ζε θίπδ ηαζ θεοηχιαηα ηαζ ηα αολδιέκα 70

71 επίπεδα μιμηοζηεσκδξ ζημ πθάζια [158]. Πζμ ζοβηεηνζιέκα δ αφλδζδ ηδξ μιμηοζηεσκδξ ζημ πθάζια απμηεθεί πανάβμκηα ηζκδφκμο βζα ηδκ κυζμ ημο Alzheimer ηαζ βζα άθθμο ηφπμο άκμζεξ ηαζ βζα ηανδζαββεζαηά ζοιαάιαηα. Σα επίπεδα ηδξ μιμηοζηεΐκδξ αολάκμκηαζ επί εθθείρεςξ θμθζημφ μλέμξ ηαζ αζηαιίκδξ Β12 [158]. Δκδζαθένμκ πανμοζζάγμοκ ιεθέηεξ ζφιθςκα ιε ηζξ μπμίεξ άημια ιέζδξ δθζηίαξ έπμκηα αολδιέκμ ζςιαηζηυ αάνμξ ηαζ ζηακή ζοβηέκηνςζδ ζπθαπκζημφ θίπμοξ πανμοζζάγμοκ παιδθυηενμ υβημ εβηεθάθμο ηαζ ιεβαθφηενδ επζννέπεζα πνμξ ηδκ κυζμ ημο Alzheimer ζε ζπέζδ ιε ηα άημια πμο πανμοζζάγμοκ ανιμκζηυ αάνμξ [159]. Ζ πνήζδ ημο ηαπκμφ απμηεθεί ζδιακηζηυ πανάβμκηα ηζκδφκμο [160]. Παθαζυηενεξ ιεθέηεξ οπμβνάιιζγακ υηζ μ ηαπκυξ δεκ απμηεθεί πανάβμκηα ηζκδφκμο βζα ηδκ κυζμ θυβς ηδξ δζεβένζεςξ ηςκ κζημηζκζηχκ οπμδμπέςκ. Πνυζθαηα εηηεηαιέκεξ ιεθέηεξ απμηάθορακ υηζ οθίζηαηαζ ειθακήξ ζοζπέηζζδ ιεηαλφ ηδξ πνήζεςξ ημο ηαπκμφ ηαζ ηδξ αολδιέκδξ ζοπκυηδηαξ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer, ηονίςξ ζημοξ άκδνεξ. Δάκ ζηδκ πνήζδ ηαπκμφ επζπνμζηεεεί ηαζ δ πνήζδ αθημυθδξ ζε ιεβάθδ ζοπκυηδηα ηυηε αολάκεηαζ δναιαηζηά μ ηίκδοκμξ ειθάκζζδξ ακμσηχκ θαζκμιέκςκ. Πενζααθθμκηζημί πανάβμκηεξ υπςξ είκαζ δ έηεεζδ ζηα δθεηηνμιαβκδηζηά πεδία, δ φπανλδ αθάηςκ οδνανβφνμο ζημ κενυ, δ φπανλδ ιμθφαδμο, δ έηεεζδ ζηα βεςνβζηά θάνιαηα, ζημοξ μνβακζημφξ δζαθφηεξ ηαζ δ ηαη επακάθδρδ οπμαμθή ημο αηυιμο ζε βεκζηή ακαζζεδζία δφκαηαζ κα απμηεθέζμοκ πανάβμκηεξ ηζκδφκμο [161]. Σμ βήναξ αοηυ ηαε εαοηυ ζε ζοκδοαζιυ ιε ηδκ ηαηάεθζρδ, ηδκ έθθεζρδ ημζκςκζηήξ ιένζικαξ, μζημβεκεζαηήξ πενζεάθρεςξ ηαζ ζοκαζζεδιαηζηήξ οπμζηδνίλεςξ απμηεθεί ηαη μοζίακ ημκ ζδιακηζηυηενμ πανάβμκηα ηζκδφκμο βζα ηδκ ακάπηολδ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer [162,163]. Δπζπθέμκ δ ροπμθμβζηή ηαηαπυκδζδ ηονίςξ ηαηά ηδκ ιέζδ δθζηία απμηεθεί πνμδζαεεζζηυ πανάβμκηα βζα ηδκ κυζμ ημο Alzheimer ηαηά ηδκ βενμκηζηή δθζηία θυβς ηδξ επζδνάζεςξ αοηήξ επί ηδξ έζς εηηνίζεςξ, ηςκ ακμζμαζμθμβζηχκ ιδπακζζιχκ [164], ηδξ ανηδνζαηήξ πζέζεςξ ηαζ εονφηενα επί ηςκ δζενβαζζχκ ημο αοημκυιμο κεονζημφ ζοζηήιαημξ. Άημια ιεβάθδξ δθζηίαξ ηα μπμία ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ γςήξ ημοξ ελεηέεδζακ ζε πέκηε έςξ έλζ πανάβμκηεξ ηζκδφκμο ζοκήεςξ 71

72 ακαπηφζζμοκ ηδκ κυζμ επηά θμνέξ ζοπκυηενα ζε ζπέζδ ιε ημκ βεκζηυ πθδεοζιυ. Γηάγλσζε ηεο λόζνπ Alzheimer Ζ δζάβκςζδ ηδξ κυζμο Alzheimer βίκεηαζ εοημθυηενδ υζμ αοηή ελεθίζζεηαζ. ήιενα δεκ οπάνπεζ ηάπμζμξ δείηηδξ μ μπμίμξ κα ιπμνεί ιε ηαηδβμνδιαηζηυ ηνυπμ κα δζαβζβκχζηεζ ηδκ κυζμ ζηα πνχζια ζηάδζά ηδξ. Δπί ημο πανυκημξ δ δζάβκςζδ βίκεηαζ ηθζκζηά. Σα ηεθεοηαία πνυκζα δ εηηεηαιέκδ ένεοκα επάκς ζηδκ ηθζκζηή έηθναζδ ηδξ κυζμο μδήβδζακ ζηδκ εέζπζζδ ηνζηδνίςκ ηα μπμία πνδζζιμπμζμφκηαζ εονέςξ βζα ηδκ δζάβκςζδ ηδξ κυζμο ηαζ ηα μπμία είκαζ : 1) DSM-IV-TR Δβπεζνίδζμ βζα ηδκ δζάβκςζδ ηαζ ηδκ ζηαηζζηζηή ακάθοζδ ηςκ δζακμδηζηχκ δζαηαναπχκ [165] ηαζ 2) NINCDS-ADRDA Δεκζηυ Ίδνοια βζα ηζξ κεονμθμβζηέξ ηαζ επζημζκςκζαηέξ δζαηαναπέξ ηαζ ηα εβηεθαθζηά επεζζυδζα-έκςζδ κυζμο Alzheimer ηαζ ζοκαθχκ δζαηαναπχκ [166]. Κξηηήξηα DSM-IV TR γηα ηελ λόζν ηνπ Alzheimer Α) Ζ ακάπηολδ πμθθαπθχκ κμδηζηχκ εθθεζιιάηςκ πμο εηδδθχκεηαζ ιε έκα απυ ηα δφμ παναηάης: 1. Έηπηςζδ ηδξ ικήιδξ (ιεζςιέκδ ζηακυηδηα εηιάεδζδξ κέςκ πθδνμθμνζχκ ή ακάηθδζδξ παθαζυηενςκ πθδνμθμνζχκ). 2. Μία ή πενζζζυηενεξ απυ ηζξ παναηάης: α) αθαζία, α) απναλία (ιεζςιέκδ ζηακυηδηα πναβιαημπμίδζδξ ηζκδηζηχκ δναζηδνζμηήηςκ πανά ηδκ αηεναζυηδηα ηδξ ηζκδηζηήξ θεζημονβίαξ), β) αβκςζία (αδοκαιία ακαβκχνζζδξ ηαζ πνμζδζμνζζιμφ ακηζηεζιέκςκ πανά ηδκ αηεναζυηδηα ηδξ αζζεδηδνζαηήξ θεζημονβίαξ), δ) δζαηαναπή ζηδκ εηηεθεζηζηή θεζημονβία. Β) Σα κμδηζηά εθθείιιαηα ζηα δζαβκςζηζηά ηνζηήνζα Α1 ηαζ Α2 μδδβμφκ ζε ζδιακηζηή έηπηςζδ ηδξ ημζκςκζηήξ ή επαββεθιαηζηήξ 72

73 θεζημονβζηυηδηαξ, ακηζπνμζςπεφμκηαξ ιζα ζδιακηζηή πηχζδ απυ ημ πνμδβμφιεκμ επίπεδμ θεζημονβζηυηδηαξ. Γ) Ζ πμνεία παναηηδνίγεηαζ απυ ααειζαία έκανλδ ηαζ ζοκεπζγυιεκδ βκςζζαηή έηπηςζδ. Γ) Σα βκςζζαηά εθθείιιαηα ηςκ ηνζηδνίςκ Α1 ηαζ Α2 δεκ μθείθμκηαζ ζε έκα απυ ηα παναηάης: 1) Άθθεξ παεήζεζξ ημο ηεκηνζημφ κεονζημφ ζοζηήιαημξ, μζ μπμίεξ πνμηαθμφκ πνμμδεοηζηά εθθείιιαηα ηδξ ικήιδξ ηαζ ηςκ κμδηζηχκ θεζημονβζχκ (π.π. κυζμξ ηςκ αββείςκ ημο εβηεθάθμο, κυζμξ ημο Parkinson, κυζμξ ημο Huntington, οπμζηθδνίδζμ αζιάηςια, οδνμηέθαθμξ θοζζμθμβζηήξ ηάζεςξ, υβημξ ημο εβηεθάθμο) 2) οζηδιαηζηέξ παεήζεζξ μζ μπμίεξ ςξ βκςζηυκ ιπμνμφκ δοκδηζηά κα πνμηαθέζμοκ άκμζα (π.π. οπμεονεμεζδζζιυξ, ακεπάνηεζα VitΒ12, θοθθζημφ μλέμξ ηαζ κζαζίκδξ, οπεναζαεζηζαζιία, κεονμζφθζθδ, θμίιςλδ απυ HIV). 3) Παεμθμβζηέξ ηαηαζηάζεζξ πμο πνμηαθμφκηαζ απυ ηδκ πνήζδ μοζζχκ. Δ) Δθθείιιαηα πμο δεκ πνμηφπημοκ απμηθεζζηζηά ηαηά ηδκ δζάνηεζα ζοβποηζηήξ ηαηάζηαζδξ. Σ) Ζ δζαηαναπή δεκ ελδβείηαζ ηαθφηενα απυ ιζα άθθδ δζαηαναπή ημο άλμκα Η (π.π. Μείγμκα ηαηαεθζπηζηή δζαηαναπή, πζγμθνέκεζα) Κξηηήξηα NINCDS-ADRDA γηα ηελ λόζν ηνπ Alzheimer Η) Κνζηήνζα βζα ηδκ ηθζκζηή δζάβκςζδ ηδξ ΠΗΘΑΝΖ κυζμο Alzheimer εδναζςιέκδξ απυ ηθζκζηέξ ελεηάζεζξ ηαζ ηεηιδνζςιέκδ απυ ημ Mini-Mental Test, ηδκ Blessed Dementia Scale ή ηάπμζεξ πανυιμζεξ ελεηάζεζξ ηαζ επζαεααζςιέκδ απυ κεονμροπμθμβζηέξ δμηζιαζίεξ εθθείιιαηα ζε δφμ ή ηνείξ ημιείξ ηδξ κυδζδξ, πνμμδεοηζηή επζδείκςζδ ηδξ ικήιδξ ηαζ ηςκ άθθςκ κμδηζηχκ θεζημονβζχκ, απμοζία δζαηαναπήξ ηδξ ζοκείδδζδξ, 73

74 έκανλδ ζε δθζηία ιεηαλφ 40 ηαζ 90 εηχκ, πζμ ζοπκά ιεηά ηδκ δθζηία ηςκ 65 εηχκ. Ζ δζάβκςζδ ηδξ πζεακήξ κυζμο Alzheimer εκζζπφεηαζ απυ ηδκ πνμσμφζα επζδείκςζδ α) ηδξ θεζημονβίαξ ημο θυβμο (αθαζία), α) ηςκ εοπναλζηχκ δελζμηήηςκ (απναλία), β) ηδξ ακηζθήρεςξ (αβκςζίαξ), δ) ηδξ ιεηααμθήξ ηδξ ζοιπενζθμνάξ ημο αηυιμο, ε) ηδξ δοζπένεζαξ ζηδκ ακηζιεηχπζζδ ηςκ απαζηήζεςκ ηδξ ηαεδιενζκήξ γςήξ, γ) ηδξ οπάνλεςξ μζημβεκεζαημφ ζζημνζημφ ζδίςξ ζε πενζπηχζεζξ ηδξ κυζμο μζ μπμίεξ επζαεααζχεδηακ ζζημθμβζηχξ, δ) ηδξ οπάνλεςξ εονδιάηςκ απυ ημ ΔΝΤ, ηα μπμία ζοκδβμνμφκ οπέν ηδξ κυζμο, εκχ ζημ ΖΔΓ δεκ οπάνπμοκ εονήιαηα ηαζ ε) ηδξ οπάνλεςξ εονδιάηςκ εβηεθαθζηήξ αηνμθίαξ ζηδκ αλμκζηή ημιμβναθία επί ζεζνάξ δζαδμπζηχκ ελεηάζεςκ. Μεηά ημκ απμηθεζζιυ ηςκ αζηζχκ ηδξ άκμζαξ πένακ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer, ζηα οπυθμζπα ηθζκζηά παναηηδνζζηζηά ηα μπμία είκαζ ζοιααηά ιε ηδκ δζάβκςζδ ΠΗΘΑΝΖ κυζμο Alzheimer πενζθαιαάκμκηαζ: α) μζ πνυκμζ ζηαεενμπμίδζδξ ηαηά ηδκ πμνεία ηδξ ελέθζλδξ ηδξ αζεέκεζαξ, α) ηα ζοκμδά ζοιπηχιαηα ηδξ ηαηάεθζρδξ, ατπκία, αηνάηεζα, παναθδνδηζηέξ ζδέεξ, ρεοδαζζεήζεζξ, παναζζεήζεζξ, ηαηαζηνμθζηέξ πνμθμνζηέξ, ζοκαζζεδιαηζηέξ ή ζςιαηζηέξ εηνήλεζξ, ζελμοαθζηέξ δζαηαναπέξ ηαζ απχθεζα αάνμοξ, β) άθθεξ κεονμθμβζηέξ ακςιαθίεξ ηάπμζςκ αζεεκχκ, εζδζηυηενα ζε πζμ πνμπςνδιέκα ζηάδζα ηδξ κυζμο, πμο πενζθαιαάκμοκ ηζκδηζηέξ δζαηαναπέξ, υπςξ αολδιέκμ ιοσηυ ηυκμ, ιομηθμκία ή δζαηαναπή ηδξ αάδζζδξ, δ) ζπαζιμί ζε πνμπςνδιέκμ ζηάδζμ κυζμο ηαζ ε) θοζζμθμβζηή CT βζα ηδκ δθζηία. ημζπεία ηα μπμία ηαεζζημφκ ηδκ δζάβκςζδ ηδξ πζεακήξ κυζμο ημο Alzheimer ααέααζδ είκαζ α) δ ειθάκζζδ επζθδπηζηχκ θαζκμιέκςκ, α) δ εβηαηάζηαζδ εζηζαηχκ κεονμθμβζηχκ εονδιάηςκ υπςξ είκαζ δ διζπάνεζδ, δ αζζεδηζηή απχθεζα, δ διζακμρία, δ πανεβηεθαθζδζηή ζοιπηςιαημθμβία ηαηά ηα ανπζηά ζηάδζα ηδξ κυζμο β) μζ ζπαζιμί ή δζαηαναπέξ ηδξ αάδζζδξ ηαηά ηδκ έκανλδ ή ζε πμθφ πνχζια ζηάδζα ηδξ πμνείαξ ηδξ κυζμο. 74

75 Γελεηηθή ηεο λόζνπ Alzheimer Πθδεχνα ιεθεηχκ έπμοκ απμηαθφρεζ ηδκ ζφκδεζδ ζεζνάξ βεκεηζηχκ αθθαβχκ ιε ημοξ επί ιένμοξ παεμβεκεηζημφξ ιδπακζζιμφξ ηδξ κυζμο. Έκα απυ ηα πνχηα βμκίδζα πμο εκημπίζηδηακ ήδδ απυ ημ 1987 πμο ζοκδέμκηαζ ιε ηδκ ιεηαθθαηηζηή έηθναζδ ηδξ πνυδνμιδξ πνςηεΐκδξ ημο αιοθμεζδμφξ, είκαζ αοηυ πμο ανίζηεηαζ ζημ 21 μ πνςιαηυζςια (21q21,3-q22,05) [167]. Ζ εκηυπζζδ ημο βμκζδίμο έβζκε απυ ηδκ ζοζπέηζζδ ηςκ κεονμπαεμθμβζηχκ αθθμζχζεςκ ημο ζοκδνυιμο Dμwn ιε ηα εονήιαηα πμο παναηδνήεδηακ επί ηδξ κυζμο ημο Alzheimer [168]. Σμ βμκίδζμ ημ μπμίμ είκαζ οπεφεοκμ βζα ηδκ ηςδζημπμίδζδ ηδξ APP έπεζ 19 ελυκζα εη ηςκ μπμίςκ ηα 16 ηαζ 17 ηςδζημπμζμφκ ηδκ εκ θυβς πνςηεΐκδ. Μφεξ πμο οπέζηδζακ δζαβναθή ημο βμκζδίμο αοηήξ εκεθάκζζακ αολδιέκδ βθμίςζδ ημο εβηεθάθμο ηαζ αθθμίςζδ ηδξ ηζκδηζηήξ ζοιπενζθμνάξ ηαζ έηδδθδ επζεεηζηή ζοιπενζθμνά. ημκ άκενςπμ μζ ιεηαθθάλεζξ ημο βμκζδίμο ζημ μπμίμ ηςδζημπμζείηαζ δ APP είκαζ πνυλεκμζ ηδξ ηθδνμκμιζηήξ ιμνθήξ ηδξ κυζμο. Απυ ημ 1992 ήδδ είπε πενζβναθεί απυ ημκ Karlinsky ηαζ ζοκ. [169] ιία μζημβέκεζα ζημ Σμνυκημ ημο Κακαδά δ μπμία είπε ηθδνμκμιζηή κυζμ ημο Alzheimer πμο ηθδνμδμημφκηακ ιε ημκ αοημζςιαηζηυ επζηναημφκηα παναηηήνα ηαζ μθεζθυηακ ζηδκ ιεηάθθαλδ ηδξ πνυδνμιδξ πνςηεΐκδξ ημο αιοθμεζδμφξ. Ζ πνχηδ ηαεμνζζηζηήξ ζδιαζίαξ ζοιιεημπή ηδξ APP ζηδκ παεμβέκεζα ηδξ κυζμο ημο Alzheimer, δζαπζζηχεδηε απυ ιία ιεηάθθαλδ δ μπμία ακαθενυηακ ζημ βθμοηαιζκζηυ μλφ ζε βμκίδζμ πμο εκημπίγεηαζ ζηδ εέζδ 22, ζε ιζα εονεία βεκεαθμβζηή ζεζνά αηυιςκ ηα μπμία έπαζπακ απυ ηθδνμκμιζηή αζιμνναβία απυ αιοθμείδςζδ, δ μπμία παναηδνήεδηε ζηδκ Οθθακδία [170]. Καη αοηήκ μζ αζεεκείξ οθίζηακηαζ πμθθαπθέξ εβηεθαθζηέξ αζιμνναβίεξ μζ μπμίεξ πνμένπμκηαζ απυ νήλδ ημο ημζπχιαημξ ιζηνχκ ηονίςξ ανηδνζχκ, ζημ ημίπςια ηςκ μπμίςκ παναηδνείηαζ ορδθή ζοβηέκηνςζδ Αα πεπηζδίμο. Ζ επυιεκδ ζδιακηζηή βεκεηζηή ακαηάθορδ ήηακ δ απμηάθορδ ηςκ ακςιαθζχκ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε ηα πνςηεσκζηά ιυνζα ηςκ 75

76 πνεζεθζκχκ. Ζ πνεζεκεθίκδ-1 είκαζ ιία πνςηεΐκδ 467 αιζκμλέςκ δ μπμία ανίζηεηαζ ζημ επίιδηεξ ζηέθμξ ημο πνςιμζχιαημξ 14 ηαζ ζοκδέεηαζ ιε ηδκ ηθδνμκμιζηή ιμνθή ηδξ κυζμο, ηδκ παναηηδνζγυιεκδ απυ πνχζιδ έκανλδ [171]. Γζ αοηυ ημ 50% ηςκ πνχζιςκ ιμνθχκ ηδξ κυζμο θένμοκ ιεηαθθαηηζηή έηθναζδ ηδξ πνεζεκεθίκδξ. Απυ ηδκ άθθδ πθεονά δ πνεζεκεθίκδ-2 ηςδζημπμζείηαζ απυ ημ βμκίδζμ STM-2 πμο εκημπίγεηαζ ζημ πνςιυζςια 1 [172]. Κακμκζηά αοηέξ μζ πνςηεΐκεξ (πνεζεκεθίκεξ) δνμοκ δζαζπχκηαξ πνςηεΐκεξ υπςξ δ APP. ηδκ θοζζμθμβζηή ημοξ ιμνθή μζ πνεζεκεθίκεξ ζοιαάθθμοκ ζηδκ εκενβμπμίδζδ πανάβμκηα ιεηαβναθήξ, μ μπμίμξ αολάκεζ ημοξ πανάβμκηεξ επζαζχζεςξ ημο ηοηηάνμο ηαζ ακαζηέθθεζ ηδκ δνάζδ ηςκ παναβυκηςκ μζ μπμίμζ ζοιαάθθμοκ ζηδκ εκενβμπμίδζδ ημο απμπηςηζημφ ιδπακζζιμφ. Οζ ιεηαθθάλεζξ ζηδκ πνεζεκεθίκδ-1 (PS-1) ηαζ ηδκ πνεζεκεθίκδ-2 (PS-2) ιπμνεί κα μδδβήζμοκ ζε ακχιαθδ νφειζζδ ημο αζαεζηίμο ζημ εκδμπθαζιαηζηυ δίηηομ πνμηαθχκηαξ οπεναμθζηή απεθεοεένςζδ αζαεζηίμο απυ ημ εκδμπθαζιαηζηυ δίηηομ, πνμάβμκηαξ ηδκ δοζθεζημονβία ηςκ ζοκάρεςκ ηαζ ημ εάκαημ ηςκ κεονχκςκ [173]. Ακηζεέηςξ οπυ ηδκ ιεηαθθαηηζηή ημοξ ιμνθή μζ πνεζεκεθίκεξ έπμοκ ακηίεεηα απμηεθέζιαηα. Ζ πνεζεκεθίκδ-1 (PS-1) εκενβμπμζεί ηδκ ηαδπενίκδ, δ μπμία εκενβμπμζεί ημκ πανάβμκηα PI3K/Akt μ μπμίμξ ζηδ ζοκέπεζα εκενβμπμζεί ηδκ GSK-3α ηαζ ηδκ απμπηςηζηή ηαζπάζδ 3, ζοιαάθθμοζα πανάθθδθα ζηδκ οπενθςζθμνοθίςζδ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ ηαζ ζηδκ παναβςβή ημο Αα πεπηζδίμο [174]. Δηηυξ απυ ηζξ αοημζςιαηζηέξ επζηναηδηζηέξ ιεηαθθάλεζξ είκαζ πζεακυκ κα οπάνπεζ ιζα αθθδθεπίδναζδ ακάιεζα ζε βεκεηζημφξ ηαζ πενζααθθμκηζημφξ πανάβμκηεξ. Έκαξ πανάβμκηαξ βεκεηζημφ ηζκδφκμο πμο έπεζ ζοκδεεεί ιε ηδκ κυζμ ημο Alzheimer είκαζ μ βμκυηοπμξ ηδξ απμθζπμπνςηεΐκδξ Δ (ApoE). Ζ APoE ιεηαθένεζ ηδκ πμθδζηενυθδ [175] ηαζ ζοιιεηέπεζ ζηδκ ηοηηανζηή επζδζυνεςζδ ηαζ ακαβέκκδζδ. Υνδζζιεφεζ ςξ ζοκδεηζηυ ιυνζμ βζα ημκ οπμδμπέα ηδξ απμθζπμπνςηεΐκδξ (LR). Σμ βμκίδζμ ηδξ ApoE απακηάηαζ ζημ πνςιυζςια 19 [176] ηαζ εηθνάγεηαζ ζε ηνεζξ δζαθμνεηζηέξ ιμνθέξ αθθδθμιμνθχκ ε2, ε3 ή ε4. Ο βμκυηοπμξ ε4 ηδξ ApoE ζοζπεηίγεηαζ ιε αολδιέκμ ηίκδοκμ βζα κυζμ Alzheimer [177]. οβπνυκςξ οπάνπμοκ εκδείλεζξ υηζ ηαζ άθθα βμκίδζα υπςξ ημ CLU (8p21-p12), ημ μπμίμ ηςδζημπμζεί ιζα άθθδ απμθζπμπνςηεΐκδ, 76

77 ηδκ βθοζηενίκδ [178,179], δζαδναιαηίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζημκ παεμβεκεηζηυ ιδπακζζιυ ηδξ κυζμο Alzheimer. Ζ βθοζηενίκδ αολάκεηαζ εκηυξ ηςκ ζζηχκ ζε ηναοιαηζηέξ ηαηαζηάζεζξ ηαζ θθεβιμκχδεζξ ηαηαζηάζεζξ. Δίκαζ ζε εέζδ κα δεζιεφζεζ ηαζ κα ζπδιαηίζεζ ζφιπθμηα ιε πμθοάνζειμοξ εηαίνμοξ υπςξ ακμζμζθαζνίκεξ, θζπίδζα, δπανίκδ, ααηηδνίδζα, ζοζηαηζηά ημο ζοιπθδνχιαημξ, αήηα αιοθμεζδέξ, ηαζ άθθα. ηδκ κυζμ ημο Alzheimer αολάκεηαζ ζημκ εβηεθαθζηυ θθμζυ ηαζ ζδίςξ εκηυξ ηςκ κεονζηζδζηχκ πθαηχκ ηαζ ακζπκεφεηαζ πανάθθδθα ηαζ ζημ ΔΝΤ. Πζμ ζοβηεηνζιέκα υηακ αοηή ζοκενβάγεηαζ ιε ηδκ ApoE ηαζ ζδζαίηενα ιε ημ ε4 ζζμέκγοιμ ηαζ εκ ζοκεπεία ζοκδέεηαζ ιε ημ Αα πεπηίδζμ ηαείζηαηαζ ιζα ζοκάενμζζδ αοημφ εκηυξ ηςκ κεονζηζδζηχκ πθαηχκ υπμο δ δζαθοηή ημο ιμνθή ιεηαηνέπεηαζ ζε αδζάθοηδ, αολάκεηαζ δ ημλζηυηδηά ημο ηαζ αολάκεηαζ δ δζέθεοζή ημο απυ ημκ αζιαημεβηεθαθζηυ θναβιυ. ε ακηίεεζδ ιε ηζξ πνςιμζςιζηέξ ιεηαθθάλεζξ μζ μπμίεξ εοεφκμκηαζ βζα ηδκ πνχζιδξ έκανλδξ κυζμο Alzheimer δ φπανλδ ημο ε4 βζα ηδκ ApoE δεκ πνμαθέπεζ υηζ μ θμνέαξ εα ακαπηφλεζ μπςζδήπμηε κυζμ Alzheimer. Σμ 50% πενίπμο ηδξ κυζμο Alzheimer δεκ ζπεηίγεηαζ ιε ημ βμκυηοπμ ε4 [180]. Συζμ μζ εεηζηέξ υζμ ηαζ μζ ανκδηζηέξ πνμαθεπηζηέξ ηζιέξ ηδξ βμκμηφπζζδξ ηδξ ApoE δεκ είκαζ επανηείξ χζηε κα πνμηαεεί δ πνήζδ ηδξ βζα πνμζοιπηςιαηζηυ έθεβπμ ζε άημια πμο εκδζαθένμκηαζ κα ιάεμοκ εάκ ιπμνεί κα ηζκδοκεφζμοκ ζημ ιέθθμκ απυ ηδκ κυζμ Alzheimer. Δκχ μζ ιεηαθθάλεζξ βζα ηδκ πνχζιδ έκανλδ ηδξ κυζμο Alzheimer είκαζ επανηείξ αθθά υπζ απαναίηδηεξ, ημ αθθήθζμ ε4 ηδξ ApoE δεκ είκαζ μφηε απαναίηδημ αθθά μφηε ηαζ επανηέξ βζα κα πνμηαθέζεζ ηδκ κυζμ. Ακη αοημφ θεζημονβεί ζακ βεκεηζηυξ πανάβμκηαξ ηζκδφκμο ζηδκ ειθάκζζδ κυζμο Alzheimer πμο εθαηηχκεζ ηδκ δθζηία έκανλδξ ζε έκα δμζμελανηχιεκμ ηνυπμ [147,148]. Λεζημονβζηά δ ApoE παίγεζ νυθμ ζηδκ ιεηαθμνά ηαζ ζημκ ιεηααμθζζιυ ηςκ θζπζδίςκ. Χζηυζμ πζζηεφεηαζ υηζ ζηδκ κυζμ Alzheimer παίγεζ νυθμ ζηδκ ηάεανζδ ημο Αα πεπηζδίμο απυ ημκ εβηέθαθμ [181]. Ο Roses ηαζ ζοκ. [182] πνυηεζκακ υηζ άθθα βμκίδζα ζημ πενζαάθθμκ ηδξ ApoE ιπμνμφκ κα ακαεέζμοκ ημκ ηίκδοκμ βζα ηδκ κυζμ Alzheimer, βζα πανάδεζβια, ιία πμθοιμνθζηή πμθο Σ 77

78 παναθθαβή ζημ βμκίδζμ TOMM40 πμο ηςδζημπμζεί ηδκ ηνακζθμηάζδ ζηδκ ελςηενζηή ιειανάκδ ηςκ ιζημπμκδνίςκ. Αοηυ ημ βμκίδζμ είκαζ ζε πθήνδ ακζζμννμπία ζφκδεζδξ ιε ηδκ ApoE ηαεχξ πανημβναθεί ιυκμ γεφβδ αάζεςκ. Οζ επακαθήρεζξ ηςκ «επζιήηςκ» πμθφ-σ βμκζδίςκ ζοκδέεηαζ ιε ηδκ πνχζιδ έκανλδ ηδξ κυζμο ακελανηήηςξ βμκμηφπμο ηδξ ApoE. Λαιαάκμοιε οπ υρζκ υηζ είκαζ εεςνδηζηά πζεακυκ, υηζ ηυζμ δ ApoE υζμ ηαζ ημ βμκίδζμ ΣΟΜΜ40 ζοιαάθθμοκ ζημκ ηίκδοκμ ειθάκζζδξ ηδξ κυζμο Alzheimer ηαζ απθχξ ηοπαίκεζ κα ανίζημκηαζ ημ έκα δίπθα ζημ άθθμ ζημ ακενχπζκμ βμκζδίςια. Δπεζδή θεζημονβζηέξ ιεθέηεξ έδεζλακ υηζ μ βμκυηοπμξ ηδξ ApoE επδνεάγεζ ηδκ εβηεθαθζηή ηάεανζδ ημο Αα πεπηζδίμο, δ ApoE εα θαζκυηακ πενζζζυηενμ οπμρήθζα έκακηζ ημο βμκζδίμο ΣΟΜΜ40. Πανάθθδθα, ζηδκ υθδ δζαιυνθςζδ ημο βεκεηζημφ θάζιαημξ ηδξ κυζμο ζοιιεηέπεζ ηαζ ημ βμκίδζμ ημ μπμίμ είκαζ οπεφεοκμ βζα ηδκ ηςδζημπμίδζδ ηςκ οπμδμπέςκ ηδξ ζμνηδθίκδξ-1 (SORL-1) [183]. Ζ πνςηεΐκδ αοηή ακήηεζ ζηδκ μζημβέκεζα ηςκ οπμδμπέςκ ηδξ θζπμπνςηεΐκδξ παιδθήξ ποηκυηδηαξ, μζ μπμίμζ ζοκδέμκηαζ ιε ηδκ θζπμπνςηεΐκδ ApoE, ζοιιεηέπμκηαξ ζοβπνυκςξ ζημκ ιεηααμθζζιυ ηδξ πμθδζηενίκδξ. οβπνυκςξ δ ζμνηδθίκδ δζαιμνθχκεζ ημκ δνυιμ πμο εα αημθμοεήζεζ δ ΑΡΡ εκηυξ ηςκ κεονχκςκ. Δθαηηςιέκδ έηθναζδ ηδξ ζμνηδθίκδξ ιεηααάθθεζ ηδκ ηζκδηζηυηδηα ηδξ πνυδνμιδξ πνςηεΐκδξ ημο αιοθμεζδμφξ ηαζ επζηνέπεζ ηδκ άηοπδ ζοβηέκηνςζδ αοηήξ επί ηδξ μπμίαξ εα δνάζεζ εκ ζοκεπεία δ πνεζεκεθίκδ-1. Μέπνζ ημ 2005 δ βεκζηή ανπή βζα ηδκ ακαηάθορδ κέςκ πνμδζαεεζζηχκ βμκζδίςκ βζα ηδκ κυζμ ημο Alzheimer ήηακ δ ακάθοζδ εκυξ ή πενζζζυηενςκ πμθοιμνθζζιχκ ζε έκα οπμρήθζμ βμκίδζμ. Έηημηε δ ηεπκμθμβζηή πνυμδμξ έπεζ ηνμπμπμζήζεζ ηζξ βεκεηζηέξ ιεθέηεξ ηςκ πμθφπθμηςκ παναηηδνζζηζηχκ υπςξ ζηδκ κυζμ Alzheimer [184]. Αθεηδνία αοηήξ ηδξ πνμυδμο ήηακ δ ακάπηολδ εονέςξ ηαηακμδηχκ βμκζδζςιάηςκ, επζηνέπμκηαξ ηδκ ηαοηυπνμκδ αλζμθυβδζδ ηςκ απθχκ κμοηθεμηζδζηχκ πμθοιμνθζζιχκ (SNPs) ζε ιεθέηεξ ζοζπέηζζδξ ζε επίπεδμ βμκζδζχιαημξ (Genome-wide Association Studies-GWASs). Οζ πνχηεξ ιεθέηεξ, πνδζζιμπμζχκηαξ πζθζάδεξ πενζπηχζεςκ αζεεκχκ ιε κυζμ Alzheimer αθθά ηαζ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ, ηαηάθενακ κα ακαηαθφρμοκ ανηεημφξ κέμοξ βεκεηζημφξ πνμδζαεεζζημφξ πανάβμκηεξ ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηδκ βθοζηενίκδ (CLU) πμο ήδδ ακαθένεδηε κςνίηενα, ηδκ πνςηεΐκδ 78

79 PICALM, ημκ οπμδμπέα ημο ζοιπθδνχιαημξ 1 (CR1), ηδκ πνςηεΐκδ ΒΗΝ1 (bridging integrator protein 1) ηαζ πνςηεΐκεξ ηοηηανζηήξ επζθακείαξ ηςκ ακμζμπμζδηζηχκ ηοηηάνςκ, μζ μπμίεξ δεζιεφμοκ ημ ζζαθζηυ μλφ ηαζ μζ μπμίεξ ακήημοκ ζημκ οπυηοπμ I ηςκ θεηηζκχκ (sialic acid binding immunoglobulin (Ig) like lectin) (CD33) [ ]. Μεηαβεκέζηενεξ ιεθέηεξ μζ μπμίεξ είπακ ζακ δείβια πενζπηχζεζξ αηυιςκ πμο κυζδζακ απυ ηδκ κυζμ ηαζ πανυιμζμ ανζειυ ιανηφνςκ ακαβκχνζζακ επζπνυζεεηεξ πενζμπέξ ιε ζδιακηζηά ζημζπεία ζφκδεζδξ ιε ημ βμκζδίςια υπςξ: δ πενζμπή ιε ηδκ μζημβέκεζα βμκζδίςκ MS4A, δ μπμία πενζέπεζ βμκίδζα πμο ζπεηίγμκηαζ ιε ηδκ θθεβιμκχδδ απάκηδζδ ημο μνβακζζιμφ (MS4A4A, MS4A6A, MS4A6E), δ πνςηεΐκδ CD2AP (CD2 associated protein) δ μπμία ηςδζημπμζείηαζ απυ ημ CD2AP βμκίδζμ ηαζ ανίζηεηαζ ζημ βμκίδζμ 6q12 ζημ πνςιυζςια, μ οπμδμπέαξ ηδξ Δθνίκδξ-1 (Ephrin receptor A1-EPHA1, ιέθμξ ηδξ μζημβέκεζαξ ηςκ εθνζκχκ ηςκ οπμδμπέςκ ηδξ ηονμζζκζηήξ ηζκάζδξ) ηαζ μ οπυηοπμξ Α7 ηςκ ιεηαθμνέςκ ABC (ATP binding cassette transporter-abca7), μ μπμίμξ είκαζ έκαξ δζαιειανακζηυξ οπμδμπέαξ ηαζ ανίζηεηαζ ζημ πνςιυζςια 19p13.3 [188,189]. Πνυζθαηα, ιεηα-ακαθφζεζξ ιεθεηχκ ζοζπέηζζδξ ημο βμκζδζχιαημξ (GWASs) έπμκηαξ ςξ δείβια πενίπμο άημια απυ 4 ιεβάθεξ επζζηδιμκζηέξ εηαζνείεξ, επζαεααίςζακ ηζξ πνμδβμφιεκεξ ζοζπεηίζεζξ ηαζ ακέθενακ 12 κέεξ βμκζδζαηέξ εέζεζξ βζα ηδκ κυζμ Alzheimer: Cas scaffolding protein family member 4 (CASS4), CUGBP, Elav-like family member 1 (CELF1), δ Γεζιμβθεΐκδ 2 (DSG2), Fermitin family member 2 (FERMT2), δ ηάλδ ΗΗ ημο ζοζηήιαημξ ιείγμκμξ ζζημζοιααηυηδηαξ HLA, DR beta 5-1 (HLA- DRB5-DRB1), Inositol polyphosphate-5-phosphatase (INPP5D), μ πανάβςκ εκίζποζδξ ηςκ ιομηοηηάνςκ 2C (MEF2C), NME/NM23 family member 8 (NME8), δ πνςηεΐκδ ηδξ ηονμζζκζηήξ ηζκάζδξ 2α (PTK2B), solute carrier family 24 (SLC24A4), Ras and rab interactor 3 (RIN3), sortilin-related receptor L, A repeats containing (SORL1), δ πνςηεΐκδ zinc finger ηαζ δ πνςηεΐκδ ZCWPW1 [190]. Χζηυζμ, ιέπνζ ζήιενα δεκ είκαζ λεηάεανμ εάκ αοηέξ μζ βμκζδζαηέξ παναθθαβέξ ή βεζημκζηέξ βμκζδζαηέξ παναθθαβέξ είκαζ οπεφεοκεξ βζα ηδκ ανπζηή ζοζπέηζζδ ιε ηδκ κυζμ. Δίκαζ πζεακυ υηζ ηαεχξ ημ ιέβεεμξ ηςκ δεζβιάηςκ ζοκεπίγεζ κα αολάκεηαζ, επζπθέμκ πνμδζαεεζζηέξ βεκεηζηέξ 79

80 πενζμπέξ εα απμηαθφπημκηαζ. Χζηυζμ υιςξ ιέπνζ αοηέξ μζ βεκεηζηέξ ιεθέηεξ ζοζπέηζζδξ μθμηθδνςεμφκ είκαζ δφζημθμ κα πνμαθεθεεί πμζα είκαζ ηα αθδεζκά βμκίδζα ηζκδφκμο βζα ηδκ κυζμ ημο Alzheimer. Μέζα ζηα πθαίζζα ηςκ βεκεηζηχκ ιεθεηχκ μζ κεονμαπεζημκίζεζξ δζδφιςκ ηαζ μθυηθδνςκ μζημβεκεζχκ έπμοκ ακαδείλεζ υηζ πμθθά βκςνίζιαηα πμο πνμένπμκηαζ απυ ημκ εβηέθαθμ, υπςξ δμιζηέξ, θεζημονβζηέξ ηαζ ιεηααμθζηέξ ιεηνήζεζξ είκαζ ζδιακηζηά ηθδνμκμιήζζια[191,192]. Οζ απεζημκζζηζημί θαζκυηοπμζ πνδζζιμπμζήεδηακ βζα ηδκ ακαηάθορδ βμκζδίςκ πνδζζιμπμζχκηαξ ηζξ πνμζεββίζεζξ ηςκ ιεθεηχκ GWASs βζα ηδκ ηαθφηενδ ηαηακυδζδ ηςκ θαζκμηφπςκ πμο ζοζπεηίγμκηαζ ιε ημοξ βκςζημφξ βεκεηζημφξ πανάβμκηεξ ηζκδφκμο. Σμ βμκίδζμ πμο ιεθεηήεδηε πενζζζυηενμ ζηζξ ιεθέηεξ απεζηυκζζδξ ζηδ κυζμ Alzheimer ήηακ αοηυ ηδξ απμθζπμπνςηεΐκδξ Δ (ApoE). Οζ θμνείξ ημο αθθδθίμο ε4 ηδξ ApoE πανμοζίαζακ επζηαποκυιεκδ απχθεζα ηδξ θαζάξ μοζίαξ ιε ηδκ πάνμδμ ηδξ δθζηίαξ [193], εθαηηςιέκδ ζοκδεζζιυηδηα ζε ιεθέηεξ κεονςκζηχκ δζηηφςκ ιε ηδκ πνήζδ ηδξ f.m.r.i. [194], αολδιέκδ αηνμθία ζππμηάιπμο [195], αφλδζδ εκαπυεεζδξ αιοθμεζδμφξ, υπςξ έπεζ ακζπκεοεεί ιε ημοξ ζοκδέηεξ ημο Αα πεπηζδίμο [196,197]. 80

81 Παζνθπζηνινγία ηεο λόζνπ ηνπ Alzheimer Μεθεηχκηαξ ηδκ παεμθοζζμθμβία ηδξ κυζμο Alzheimer, δ ζογήηδζδ πδβαίκεζ πίζς ζηδκ επμπή υπμο ημ 1907 μ Alois Alzheimer παναηήνδζε ηα κεονμπαεμθμβζηά παναηηδνζζηζηά ηδξ κυζμο υπςξ ηζξ πθάηεξ αιοθμεζδμφξ ηαζ ηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα. Έηημηε δζάθμνεξ οπμεέζεζξ έπμοκ πνμηαεεί ζηδκ αάζδ ηςκ δζαθυνςκ αζηζμθμβζηχκ παναβυκηςκ ιε ζημπυ κα ελδβδεεί αοηή δ πμθοπαναβμκηζηή κυζμξ [198], υπςξ δ πμθζκενβζηή οπυεεζδ, δ οπυεεζδ ημο Αα αιοθμεζδμφξ, δ οπυεεζδ ηδξ η-πνςηεΐκδξ ηαζ δ θθεβιμκχδδξ οπυεεζδ [199]. Πνυζθαηεξ ιεθέηεξ έπμοκ ημκίζεζ ημκ νυθμ ηςκ Αα μθζβμιενχκ ζηδκ ζοκαπηζηή αθάαδ, οπμδδθχκμκηαξ υηζ αοηά είκαζ, ηαηά ηφνζμ θυβμ, μζ εκδείλεζξ ηδξ ηαηαζηνμθήξ ηδξ αηεναζυηδηαξ ηςκ θεζημονβζχκ ημο εβηεθάθμο [ ]. Δπίζδξ μζ ζπδιαηζζιμί αιοθμεζδζηχκ πθαηχκ πμο ακαπηφζζμκηαζ ζε ιεβαθφηενδ δθζηία θαίκεηαζ κα είκαζ ιάθθμκ ιεηαβεκέζηενμ θαζκυιεκμ [202]. φιθςκα ιε ηδκ αιοθμεζδζηή οπυεεζδ, δ πνυδνμιδ πνςηεΐκδ ημο αιοθμεζδμφξ (APP) θοζζμθμβζηά δζαζπάηαζ απυ ηδκ α-ζεηνεηάζδ εκχ ηαηά ηδκ αιοθμεζδμβέκεζδ δζαζπάηαζ απυ ηδκ α- ηαζ β-ζεηνεηάζδ έπμκηαξ ζακ απμηέθεζια ηδκ δζαηαναπή ηδξ ζζμννμπίαξ ιεηαλφ ηδξ παναβςβήξ ηαζ ηδξ ηάεανζδξ ημο Αα πεπηζδίμο [201]. Καηά ζοκέπεζα ηα Αα πεπηίδζα αενμίγμκηαζ ζε δζαθοηά μθζβμιενή ηαζ εκχκμκηαζ βζα κα δδιζμονβήζμοκ αδζάθοηα ζκίδζα, ηα μπμία εκ ηέθεζ εκαπμηίεεκηαζ ζε δζάποηεξ βενμκηζηέξ πθάηεξ. Πνυζθαηεξ ιεθέηεξ έπμοκ ηαηαδείλεζ υηζ ηα μθζβμιενή ημο πεπηζδίμο Αα42 πανάβμκηαζ απυ ηζξ ζοκενβαγυιεκεξ δναζηδνζυηδηεξ ηςκ κεονχκςκ ηαζ ηςκ αζηνμηοηηάνςκ [202]. Έπεζ παναηδνδεεί υηζ ηα μθζβμιενή ημο Αα42 πεπηζδίμο επζθένμοκ μλεζδςηζηή αθάαδ, πνμάβμοκ ηδκ οπενθςζθμνοθίςζδ ηδξ η- πνςηεΐκδξ, ιε απμηέθεζια κα παναηδνμφκηαζ ημλζηέξ επζδνάζεζξ ζηζξ ζοκάρεζξ ηαζ ζηα ιζημπυκδνζα [198,199]. Ζ εκενβμπμίδζδ ηδξ ιζηνμβθμίαξ έπεζ ςξ απμηέθεζια ηδκ παναβςβή ηαζ απεθεοεένςζδ πνμθθεβιμκςδχκ ηοηημηζκχκ, ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηςκ IL-1α, TNF-α, IFN-β. Με ηδκ ζεζνά ημοξ αοηέξ μζ ηοηημηίκεξ δζεβείνμοκ ημοξ κεονχκεξ ηαζ ηα αζηνμηφηηανα ζηδκ παναβςβή πεναζηένς πμζμηήηςκ 81

82 μθζβμιενχκ Αα42 εκενβμπμζχκηαξ έηζζ πενζζζυηενμ ηδκ παναβςβή ημο Αα42 πεπηζδίμο ηαζ ηδκ δζαζπμνά αοημφ [202]. Σα ζοβηνίιαηα ηςκ μθζβμιενχκ ημο Αα πεπηζδίμο εεςνμφκηαζ οπεφεοκα βζα ηδκ κεονςκζηή ηαζ αββεζαηή εηθφθζζδ ζημοξ εβηεθάθμοξ ιε κυζμ Alzheimer [204]. Αοηυ μδδβεί ζε μλεζδςηζηυ ζηνεξ, ηαηάζηαζδ ζηδκ μπμία ηα μθζβμδεκδνμηφηηανα είκαζ ζδζαίηενα εοαίζεδηα επεζδή ημ πενζεπυιεκμ ηδξ ακαπεείζαξ βθμοηαεεζυκδξ (GSH) είκαζ παιδθυ ηαζ έπμοκ ορδθή ζοβηέκηνςζδ ζζδήνμο, πανμοζζάγμκηαξ έηζζ ιεζςιέκδ ζηακυηδηα κα δεζιεφμοκ νίγεξ μλοβυκμο [203]. Έπεζ επίζδξ ακαθενεεί υηζ ηα μθζβμιενή ημο Αα42 ηαηέπμοκ ιζα αολδιέκδ ζηακυηδηα ζηδκ ηαηαζηνμθή ηςκ πθμφζζςκ ιειανακχκ πμθδζηενυθδξ, υπςξ αοηέξ πμο ακεονίζημκηαζ ζηα μθζβμδεκδνμηφηηανα ηαζ ζηδκ ιοεθίκδ [204,205]. Πνμδβμφιεκεξ ιεθέηεξ ζπεηζηά ιε ηδκ θανιαημθμβία ημο πεπηζδίμο Αα έπμοκ ηαηαδείλεζ υηζ ηα ιμκμιενή ημο Αα42 εκενβμπμζμφκ ημκ οπμδμπέα IGF-1R (insulin-like growth factor-1 receptor), εκχ ηα μθζβμιενή ημο Αα42 ζημπεφμκ ζε ιζα ζεζνά οπμδμπέςκ ηδξ ιειανάκδξ ηςκ κεονχκςκ ηαζ ηςκ αζηνμηοηηάνςκ υπςξ μ οπμδμπέαξ RAGE (receptor for advanced glycation end products), μ οπμδμπέαξ ηδξ ζκζμοθίκδξ, μζ οπμδμπείξ NMDA, μ κεονμηνυθμξ πανάβμκηαξ p75 (p75ntr), μ a7 κζημηζκζηυξ οπμδμπέαξ ηδξ αηεηοθμπμθίκδξ (a7nachr), μζ οπμδμπείξ ηδξ ApoE, μ οπμδμπέαξ FPRL1, δ ηοηηανζηή prion πνςηεΐκδ πμο δνα ςξ οπμδμπέαξ ημο Αα μθζβμιενμφξ ηαζ μ οπμδμπέαξ ακηίθδρδξ ημο αζαεζηίμο (calciumsensing receptor-casr) [206,207]. Ζ απμιάηνοκζδ ηςκ Αα μθζβμιενχκ απυ ημκ εβηέθαθμ θαιαάκεζ πχνα ιε δζάθμνεξ μδμφξ ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηδκ πνςηεμθοηζηή απμδυιδζδ ιε ηδκ πνςηεάζδ κεπνζθοζίκδ ηαζ ημο εκγφιμο απμδυιδζδξ ηδξ ζκζμοθίκδξ (insulin degrading enzyme-ide), εκ ζοκεπεία πνυζθδρδ απυ ηα αζηνμηφηηανα ηαζ ηδκ ιζηνμβθμία, παεδηζηή νμή ιέζα ζημ εβηεθαθμκςηζαίμ οβνυ ηαζ ηεθζηά ηδκ δέζιεοζή ημοξ ιέζα ζημκ αββεζαηυ πχνμ οπυ ηδκ δζαθοηή ιμνθή ημο οπμδμπέα παιδθήξ ποηκυηδηαξ θζπμπνςηεΐκδξ πμο ζπεηίγεηαζ ιε ηδκ πνςηεΐκδ 1 (lowdensity lipoprotein receptor related protein 1-LRP1) [208,209]. Ζ δνάζδ ημο ΝΟ ζηδκ απμδυιδζδ ημο Αα, δζαιέζμο ημο εκγφιμο απμδυιδζδξ ηδξ ζκζμοθίκδξ IDE, έπεζ ιεθεηδεεί ηαζ έπεζ θακεί υηζ αολδιέκα επίπεδα NO, ηα μπμία έπμοκ παναηδνδεεί ζηδκ κυζμ ημο 82

83 Alzheimer, ιπμνμφκ κα ιεζχζμοκ ηδκ θεζημονβία ημο εκγφιμο IDE, έπμκηαξ δοκδηζηά ςξ απμηέθεζια ηδκ αολδιέκδ εκαπυεεζδ ηςκ Αα μθζβμιενχκ ζημκ εβηέθαθμ ηαζ ηδκ ακάπηολδ κυζμο Alzheimer [210]. Πνυζθαηα έπεζ ηαηαδεζπεεί υηζ οπάνπεζ ιία ιεηαδμηζηή δζάποζδ ηςκ μθζβμιενχκ Αα42 ηαζ ηςκ μθζβμιενχκ ηδξ οπενθμζθςνοθζςιέκδξ η-πνςηεΐκδξ ιέζς ελςηφηηςζδξ ή ελςζςιάηςκ ζε παναηείιεκα ηφηηανα ζηυπμοξ (αζηνμηφηηανα ηαζ μθζβμδεκδνμηφηηανα), ηα μπμία ιε ηδκ ζεζνά ημοξ βίκμκηαζ παναβςβμί Αα ηαζ tau μθζβμιενχκ [211]. Ζ ζδιακηζηή ζοκέπεζα ηςκ δζαζοκδέζεςκ αζηνμηοηηάνςκ-κεονχκα είκαζ δ ζηακυηδηα ηςκ αζηνμηοηηάνςκ κα πνμάβμοκ ή κα εθαηηχκμοκ ηδκ απεθεοεένςζδ κεονμδζααζααζηχκ εκηυξ ηςκ ζοκάρεςκ πμο εζςηθείμοκ, ιε ηδκ δζαηίκδζδ ηςκ ζυκηςκ αζαεζηίμο [212]. ηακ δ παναβςβή ημο Aα42 ηςκ κεονχκςκ οπεναεί ημ ηνζηζηυ ζδιείμ, ημλζηά μθζβμιενή Αα42 ανπίγμοκ κα δζαπέμκηαζ έλς απυ ημοξ κεονχκεξ ηαζ ζηα παναηείιεκα αζηνμηφηηανά ημοξ ηαζ μζ δφμ ηφπμζ ηοηηάνςκ δζαεέημοκ οπμδμπείξ ζφκδεζδξ ηςκ Αα42 μθζβμιενχκ εηηυξ απυ ηδκ ζοζζχνεοζδ ή δζαζπμνά ζημκ ελςηοηηάνζμ πχνμ [202]. Δλαζηίαξ ηδξ ζηεκήξ θοζζηήξ ηαζ θεζημονβζηήξ δζαπεναηυηδηαξ ιεηαλφ ηςκ κεονχκςκ, ηα μθζβμιενή ημο Αα42 πμο απεθεοεενχκμκηαζ απυ ημοξ κεονχκεξ ιπμνμφκ απεοεείαξ κα ζοκδεεμφκ ιε ημοξ α7 κζημηζκζημφξ οπμδμπείξ ηδξ αηεηοθμπμθίκδξ (a-7nachrs) ηςκ παναηείιεκςκ αζηνμηοηηάνςκ [83]. Οζ πθδνμθμνίεξ απυ αοημφξ ημοξ οπμδμπείξ πνμάβμοκ ηα αζηνμηφηηανα κα ελςηοηηανχζμοκ ημ βθμοηαιζκζηυ μλφ πμο έπμοκ θάαεζ απυ ηζξ κεονςκζηέξ ζοκάρεζξ [213]. Δκ ζοκεπεία ημ βθμοηαιζκζηυ εκενβμπμζεί ημοξ ελςζοκαπηζημφξ NMDA οπμδμπείξ ηςκ αζηνμηοηηάνςκ [210,213]. Οζ πνμηφπημοζεξ πθδνμθμνίεξ πονμδμημφκ ηφιαηα ζυκηςκ αζαεζηίμο πνμηαθχκηαξ έκακ ηαηαννάηηδ βεβμκυηςκ, υπςξ ηδκ δοζθεζημονβία ηςκ ιζημπμκδνίςκ ζηδκ απμαμθή εθεοεένςκ νζγχκ μλοβυκμο ιε απμηέθεζια ηδκ μλεζδςηζηή ηαηαζηνμθή, ηδκ εκενβμπμίδζδ ηδξ ηαζπάζδξ-3, ηδκ οπενθμζθςνοθίςζδ ηδξ ηαοπνςηεΐκδξ ιε απμηέθεζια δ πενίζζεζα παναβςβήξ μλεζδίμο ημο αγχημο, μζ εθεφεενεξ νίγεξ μλοβυκμο ηαζ μ αολδηζηυξ πανάβμκηαξ ημο εκδμεδθίμο ηςκ αββείςκ (VEG-F vascular endothelial growth factor) κα πνμηαθμφκ ηαηαζηνμθή ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ, ηςκ κεονζηχκ 83

84 ζοκάρεςκ ηαζ δζαημπή ηδξ επζημζκςκίαξ ιεηαλφ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ ηαζ ηςκ αζηνμηοηηάνςκ [213]. Σδκ ηεθεοηαία δεηαεηία οπήνλακ ζδιακηζηέξ ελεθίλεζξ ζηδκ ελαηνίαςζδ ηςκ ιδπακζζιχκ βέκεζδξ ηαζ ηδξ παεμθοζζμθμβίαξ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer. πςξ έπεζ ηαηαδεζπεεί απυ ηζξ δζάθμνεξ ιεθέηεξ οπάνπεζ έκαξ ηαηαννάηηδξ βεβμκυηςκ, o μπμίμξ δδιζμονβεί ηδκ κεονμπαεμθμβία πμο εοεφκεηαζ βζα ηδκ κυζμ. Βηνδείθηεο ζηελ λόζν Alzheimer Οζ αζμδείηηεξ είκαζ πνήζζιμζ ζημκ πνμζδζμνζζιυ ημο ηζκδφκμο ακάπηολδξ ηδξ κυζμο αθθά επίζδξ είκαζ ηαζ ακεηηίιδημζ ζηδκ εδναίςζδ ηδξ δζάβκςζδξ. Η. Βηνδείθηεο ζην πιάζκα Οζ αζμδείηηεξ ζημ πθάζια ημο αίιαημξ ζηδκ AD πενζθαιαάκμοκ ιυκμ ιζηνέξ ή θζπμθζθζηέξ πνςηεΐκεξ ηαζ πνςηεΐκεξ μζ μπμίεξ ιεηαθένμκηαζ απυ ιεηαθμνείξ πμο είκαζ ζηακμί κα δζαπενάζμοκ ημκ αζιμημεβηεθαθζηυ θναβιυ. Τπυ θοζζμθμβζηέξ ζοκεήηεξ οπάνπμοκ θοζζμθμβζηά επίπεδα Αα αιοθμεζδμφξ ζημκ εβηέθαθμ, ηα μπμία ελζζμννμπμφκηαζ απυ ηδκ παναβςβή ηαζ εκαπυεεζδ ημο Αα αιοθμεζδμφξ ζημκ εβηέθαθμ ηαζ ηδκ παναβςβή ζηδκ πενζθένεζα απυ ηα αζιμπεηάθζα. Χξ απμηέθεζια, ζε κμδηζηά οβζείξ ακενχπμοξ, ηα επίπεδα ημο Αα αιοθμεζδμφξ ζημκ εβηέθαθμ ακηζηαημπηνίγμκηαζ απυ ηα επίπεδα ημο Αα αιοθμεζδμφξ ζημ πθάζια ημο αίιαημξ. ημοξ αζεεκείξ ιε άκμζα, ζημοξ μπμίμοξ ημ Αα εκαπμηίεεηαζ ζηζξ αιοθμεζδζηέξ πθάηεξ, δ ζπέζδ ιεηαλφ ημο επζπέδμο ημο Αα αιοθμεζδμφξ ζημκ εβηέθαθμ ηαζ ζημ πθάζια δεκ είκαζ λεηάεανδ. ηδκ μζημβεκή ιμνθή ηδξ κυζμο Alzheimer [214,215] ηαζ ζημ ζ. Down ιε ημκ ηνζπθαζζαζιυ ηδξ APP [216], ηα μθζηά επίπεδα ημο Αα αιοθμεζδμφξ ηαζ ημο Αα 1-42 είκαζ αολδιέκα. ηδκ ζπμναδζηή ιμνθή ηδξ κυζμο, ιεθέηεξ μζ μπμίεξ ενεοκμφκ ηδκ πνδζζιυηδηα ημο Αα αιοθμεζδμφξ ζημ πθάζια ςξ αζμδείηηδ ηζκδφκμο είκαζ αιθζθεβυιεκεξ 84

85 [217,218], πζεακχξ ελαζηίαξ ηςκ δζαηοιάκζεςκ ζημ πνμκμδζάβναιια θήρδξ ηςκ δεζβιάηςκ ζε υθεξ ηζξ ιεθέηεξ, ζηδκ πνήζδ δζαθμνεηζηχκ ακηζζςιάηςκ βζα ηδκ ακίπκεοζδ ημο Αα αιοθμεζδμφξ ηαζ ζηδκ έθθεζρδ ηδξ επζηφνςζδξ ηςκ επζπέδςκ ημο Αα ζημ πθάζια ςξ αζμδείηηδ ηζκδφκμο βζα ηδκ κυζμ Alzheimer. Τπάνπμοκ εκδείλεζξ υηζ αολδιέκα επίπεδα ημο Αα 1-42 είκαζ έκαξ επαηυθμοεμξ πανάβςκ ηζκδφκμο βζα ηδκ ζπμναδζηή ιμνθή ηδξ κυζμο ημο Alzheimer, ηαεχξ εθαηηςιέκα επίπεδα ή ιείςζδ ημο θυβμο Ab1 42/Ab1 40 οπμδδθχκεζ έκανλδ ηδξ κυζμο. Ανηεηά άθθα ιυνζα πμο ιεθεηήεδηακ ςξ αζμδείηηεξ πθάζιαημξ βζα ηδκ AD υπςξ δ πμθδζηενυθδ, δ μιμηοζηεΐκδ, δ CRP, δ ζκηενθεοηίκδ-1α, μ TNF, δ ζκηενθεοηίκδ-6 ηαζ μ TGF-α (transforming growth factor) είπακ ακηζθαηζηά απμηεθέζιαηα. ΗΗ. Βηνδείθηεο ζην ΔΝΤ Λυβς ηδξ εθεφεενδξ ιεηαθμνάξ πνςηεσκχκ ιεηαλφ ημο εβηεθάθμο ηαζ ημο ΔΝΤ, ηα επίπεδα ημο Αα 1-42, ηδξ μθζηήξ η- πνςηεΐκδξ (t-tau) ηαζ ηδξ p-tau πνςηεΐκδξ ζημ ΔΝΤ ακηζηαημπηνίγμοκ ηζξ ιεηααμθζηέξ δζαδζηαζίεξ ζημκ εβηέθαθμ ηαζ ιπμνμφκ κα πνδζζιμπμζδεμφκ ςξ δείηηεξ ηδξ αηνζαμφξ δζάβκςζδξ ηδξ κυζμο Alzheimer ζηα πνχζια ζηάδζα αοηήξ [219]. ηδκ ήπζα βκςζηζηή δζαηαναπή (MCI) ή ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer ηα επίπεδα ημο αιοθμεζδμφξ Αα 1-42 ζημ ΔΝΤ είκαζ ιεζςιέκα ηαζ ηα επίπεδα ηςκ πνςηεσκχκ p-tau ηαζ t-tau είκαζ αολδιέκα ζε ζφβηνζζδ ιε ημοξ οβζείξ ακενχπμοξ [220]. Ζ ζοζπέηζζδ ιεηαλφ ηςκ αζμδεζηηχκ ζημ ΔΝΤ ηαζ ηςκ ζοβηεκηνχζεςκ ημο εκαπμηεεέκημξ αιοθμεζδμφξ ηαζ ηςκ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ ζημκ εβηέθαθμ παναιέκεζ αζαθήξ. Έπεζ πνμηαεεί υηζ δ εκαπυεεζδ ημο Αα πεπηζδίμο ζηζξ αιοθμεζδζηέξ πθάηεξ ιπμνεί κα μδδβήζεζ ζε εθάηηςζδ ημο δζαθοημφ Αα πεπηζδίμο ζημκ εβηέθαθμ ηαζ ζημ ΔΝΤ [221]. Μενζηέξ ιεθέηεξ πνυηεζκακ ηδκ ζοζπέηζζδ ιεηαλφ ηςκ επζπέδςκ ηδξ p-tau ζημ ΔΝΤ ηαζ ηδξ ζοβηέκηνςζδξ ηςκ κεονζηζδζηχκ πθαηχκ ζημοξ αζεεκείξ ιε AD [222], εκχ άθθεξ ιεθέηεξ δεκ πενζβνάθμοκ ακάθμβεξ ζοζπεηίζεζξ [223,224]. Δπζπθέμκ, ηα επίπεδα 85

86 ηδξ ApoE ζοζπεηίγμκηαζ εεηζηά ιε ηα επίπεδα ηδξ t-tau ηαζ ηδξ 24Sοδνμλοπμθδζηενυθδξ (24S-hydroxycholesterol -24S-OHC) ζε αζεεκείξ ιε κμδηζηή δζαηαναπή [225]. Μεβάθδξ ηθίιαηαξ ιεηαακάθοζδ απυ 14 ιεθέηεξ πμο δζενεοκμφκ ημοξ αζμδείηηεξ βζα ηδκ πνμηθζκζηή AD πνυηεζκακ υηζ δ εοαζζεδζία ημο Αα 1-42, ηδξ p-tau ηαζ ηδξ t-tau είκαζ ιέηνζα [226]. ΗΗΗ. Βηνδείθηεο Απεηθόληζεο Μαγλεηηθή Σνκνγξαθία-MRI ηδκ απεζηυκζζδ ιε ιαβκδηζηή ημιμβναθία, δ υρζιδ ιμνθή ηδξ κυζμο Alzheimer παναηηδνίγεηαζ απυ αηνμθία ζημκ έζς ηνμηαθζηυ θμαυ ηαζ ζοβηεηνζιέκα ζηδκ πανασππμηάιπεζα έθζηα ηαζ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα. ηδκ πνχζιδξ έκανλδξ κυζμ Alzheimer, δ εβηεθαθζηή αηνμθία ιπμνεί κα ελαπθςεεί πενζζζυηενμ μπίζεζα επδνεάγμκηαξ ημκ μπίζεζμ θθμζυ [227], ημοξ ζκζαημφξ θμαμφξ ηαζ ημ πνμζθδκμεζδέξ θυαζμ [228]. Αηνμθία ημο ζππμηάιπμο ηαζ ημο εκδμννζκζημφ θθμζμφ ζπεηίγεηαζ ιε έηπηςζδ ζηδκ ικδιμκζηή θεζημονβία [229] ηαζ αολδιέκμ ηίκδοκμ ειθάκζζδξ κυζμο Alzheimer [230]. Δπζπθέμκ ιεηααμθέξ ζηδκ θεοηή μοζία ηςκ διζζθαζνίςκ ιπμνεί κα ειθακζζεμφκ. ιςξ ηαιία απυ αοηέξ ηζξ ιεηααμθέξ δεκ είκαζ εζδζηέξ βζα ηδκ κυζμ Alzheimer ιζαξ ηαζ υιμζα εζηυκα ιπμνεί κα οθίζηαηαζ ηαζ ζε άθθα κεονμεηθοθζζηζηά κμζήιαηα ηαεχξ επίζδξ ηαζ ζημ θοζζμθμβζηυ βήναξ. Πανμθ αοηά, ανηεηέξ ιεθέηεξ έπμοκ πνμηείκεζ ζοβηεηνζιέκμοξ απεζημκζζηζημφξ αζμδείηηεξ μζ μπμίμζ ηαηέπμοκ ιζα δζαηνζηζηή δζαβκςζηζηή ζζπφ. Τπάνπεζ έκδεζλδ υηζ ιεηαλφ ηςκ αζεεκχκ ιε αικδζζηή ήπζα βκςζηζηή δζαηαναπή, αοημί πμο ιεηαπίπημοκ ζε υρζιδξ έκανλδξ AD ειθακίγμοκ ιεβαθφηενδ αηνμθία ζημκ ζππυηαιπμ ηαζ ζημοξ έζς ηαζ ιέζς ηνμηαθζημφξ θμαμφξ απυ αοημφξ πμο δεκ ιεηαπίπημοκ ζε κυζμ Alzheimer [231]. Δπίζδξ οπάνπμοκ εκδείλεζξ υηζ αηνμθία ζδζαζηένςξ ηδξ πνυζεζαξ ιμίναξ ημο ιεζμθμαίμο ιπμνεί κα αμδεήζεζ ζηδκ δζάηνζζδ ηδξ κυζμο Alzheimer απυ ηδκ ιεηςπμηνμηαθζηή άκμζα, ζηδκ 86

87 μπμία δ μπίζεζα πενζμπή ημο ιεζμθμαίμο ειθακίγεζ ιεβαθφηενδ αηνμθία [232]. Οζ αημθμοείεξ δζάποζδξ επζηνέπμοκ κα ακαβκςνζζεμφκ ιεηααμθέξ ζηδκ αηεναζυηδηα ηδξ θεοηήξ μοζίαξ ζε ζοβηεηνζιέκεξ πενζμπέξ ημο εβηεθάθμο αζεεκχκ παζπυκηςκ απυ ηδκ κυζμ Alzheimer [ ] ηαζ απυ ήπζα βκςζζαηή δζαηαναπή [ ] ζε ζπέζδ ιε ημοξ οβζείξ ιάνηονεξ, οπμδδθχκμκηαξ υηζ αοηέξ μζ αθθαβέξ οθίζηακηαζ κςνίξ ζηδκ δζαδζηαζία ηδξ κυζμο. φιθςκα ιε αοηή ηδκ εεςνία, μζ θμνείξ ηςκ ιεηαθθάλεςκ ηδξ μζημβεκμφξ ιμνθήξ ηδξ κυζμο ειθακίγμοκ εκζζποιέκδ απμδυιδζδ ηδξ θεοηήξ μοζίαξ ζε ζπέζδ ιε ημοξ ιδθμνείξ [238]. Λεηηνπξγηθή M.R.I. f.m.r.i. Ζ θεζημονβζηή ιαβκδηζηή ημιμβναθία απεζημκίγεζ ηδκ κεονςκζηή δναζηδνζυηδηα, ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ ακάπαοζδξ ή ηαηά ηδκ επζηέθεζδ ιζαξ ενβαζίαξ, ζε ζοβηεηνζιέκδ πενζμπή ημο εβηεθάθμο. Ζ πζμ ημζκή ιέεμδμξ πμο πνδζζιμπμζείηαζ πνμζδζμνίγεζ ηζξ δζαηαναπέξ ηδξ αζιαηζηήξ νμήξ ιε αάζδ ηζξ αθθαβέξ ζηδκ ζοβηέκηνςζδ ηδξ δεμλοαζιμζθαζνίκδξ [239]. Ονζζιέκεξ ιεθέηεξ έπμοκ ακαδείλεζ ιεζςιέκμ ζήια αζιάηςζδξ ζημκ έζς ηνμηαθζηυ θμαυ, ανεβιαηζηυ θμαυ ηαζ ηζξ ζππμηάιπζεξ πενζμπέξ ζηα άημια πμο έπαζπακ απυ ηδκ κυζμ ημο Alzheimer ζε ζπέζδ ιε ημοξ οβζείξ ηαηά ηδκ δζάνηεζα κμδηζηήξ άζηδζδξ [ ]. Γεδμιέκμο υηζ οπάνπεζ δζαημπή ζηδκ ζοκδεζζιυηδηα ηςκ κεονςκζηχκ δζηηφςκ ζημοξ εβηεθάθμοξ πμο ειθακίγμοκ ηδκ AD ζε ζπέζδ ιε ημοξ οβζείξ [243,244], δ fmri ιπμνεί κα πνδζζιμπμζδεεί ζηδκ δζενεφκδζδ ηςκ θεζημονβζηχκ εθθεζιιάηςκ ζοκδεζζιυηδηαξ ζηδκ κυζμ Alzheimer. φιθςκα ιε αοηή ηδκ ακηίθδρδ ιεθέηεξ έπμοκ δείλεζ επίζδξ υηζ δ fmri ιπμνεί κα δζαθμνμδζαβκχζεζ ηδκ AD απυ ηδκ ήπζα βκςζζαηή δζαηαναπή (MCI) ηαζ ηδκ MCI απυ ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ [245]. οβηνίκμκηαξ ηδκ fmri εκ δνειία ηαζ ζε κμδηζηή εβνήβμνζδ αηυιςκ μζ μπμίμζ ειθακίγμοκ ηίκδοκμ ειθάκζζδξ κυζμο Alzheimer, μζ ακαθφζεζξ ηδξ εκ δνειία fmri πανέπμοκ πζμ ζζπονά ηαζ εοαίζεδηα δεδμιέκα [246]. Ζ ιεθέηδ ηδξ βκςζηζηήξ ζοιπενζθμνζηήξ θεζημονβίαξ ζηα πνχζια ζηάδζα ηςκ 87

88 κεονμεηθοθζζηζηχκ δζαηαναπχκ ιπμνεί κα επζηνέρεζ ηδκ ηαοημπμίδζδ ηςκ κεονμακαημιζηχκ δζηηφςκ πμο επδνεάγμκηαζ ζε αοηέξ ηζξ παεήζεζξ ηαζ ιπμνμφκ κα αμδεήζμοκ ζηδκ δζαθμνζηή δζάβκςζδ ηςκ δζαθυνςκ δζαηαναπχκ μζ μπμίεξ απμηεθμφκ ηδκ αάζδ ηδξ άκμζαξ. Ανηεηέξ ένεοκεξ έπμοκ ηαηαδείλεζ αολδιέκδ εβηεθαθζηή εκενβμπμίδζδ ηαηά ηδκ δζάνηεζα εηηέθεζδξ κμδηζηχκ ενβαζζχκ ιεηά ηδκ πμνήβδζδ ακαζημθέςκ αηεηοθμπμθζκεζηενάζδξ (AChEIs) [247,248]. Σνκνγξαθία εθπνκπήο πνδηηξνλίσλ (PET) θαη Σνκνγξαθία εθπνκπήο απινύ θσηνλίνπ (SPECT). Ζ απεζηυκζζδ ιε ημιμβναθία εηπμιπήξ πμγζηνμκίςκ (PET) ηαζ ιε ημιμβναθία εηπμιπήξ απθμφ θςημκίμο (SPECT) αλζμθμβήεδηακ εηηεκχξ ςξ δζαβκςζηζηά ενβαθεία ζηδκ άκμζα ηαζ θάκδηε υηζ ηαζ μζ δφμ ιέεμδμζ οπμζηδνίγμκηαζ απυ ηαθέξ δζαβκςζηζηέξ ηαζ πνμβκςζηζηέξ ζηακυηδηεξ. Ανηεημί PET ζοκδέηεξ ζηυπεοζδξ ημο αιοθμεζδμφξ, ηδξ η-πνςηεΐκδξ ή βεκζηυηενα ιεηααμθζηήξ δναζηδνζυηδηαξ έπμοκ δζενεοκδεεί. Έκαξ πνχζιμξ ναδζμ-ακζπκεοηήξ θάκδηε κα ζοκδέεηαζ ημ ίδζμ ιε ηζξ αιοθμεζδζηέξ πθάηεξ ηαζ ηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα ηαζ είκαζ μ FDDNP - 2-(1-{6-[(2-[F- 18]fluoroethyl)(methyl)amino]-2naphthy l}ethylidene) malononitrile [249]. Ο FDDNP απεζημκίγεζ ηα πνςηεσκζηά ζοβηνίιιαηα ζηζξ θζιαζηέξ πενζμπέξ, ζοιπενζθαιαακμιέκμο ημο ζππμηάιπμο ηαζ ηδξ αιοβδαθήξ, δμιέξ πμο ζπεηίγμκηαζ ιε βκςζηζηά εθθείιιαηα ζηδκ κυζμ Alzheimer [250,251] ηαζ δζαθμνμπμζείηαζ ιεηαλφ ηςκ αηυιςκ ιε AD, ιε ήπζα βκςζζαηή δζαηαναπή ηαζ θοζζμθμβζηχκ αηυιςκ [251]. Πανυθα αοηά ιζηνέξ δζαθμνέξ ζημ ζήια ζημκ θθμζυ ημο εβηεθάθμο ιπμνμφκ κα ιεζχζμοκ ηδκ πνδζζιυηδηά ημο [250]. Ο πνχημξ αιοθμεζδζηυξ εζδζηυξ ακζπκεοηήξ πμο ακαπηφπεδηε ήηακ ημ ναδζεκενβυ ακάθμβμ Pittsburgh compound B (PIB). Σμ PIB ζοκδέεηαζ επζθεηηζηά ζηζξ πθάηεξ ημο αιοθμεζδμφξ, δείπκμκηαξ ιζα ζζπονή ζοζπέηζζδ ιε ηδκ δζάβκςζδ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer, ιε ηζξ ζκζδζαηέξ πθάηεξ ηαηά ηδκ ιζηνμζημπζηή ελέηαζδ [ ] ηαζ ζπεηίγεηαζ ακηζζηνυθςξ ιε ηα επίπεδα ημο πεπηζδίμο Αα42 ζημ ΔΝΤ ζημοξ 88

89 πάζπμκηεξ απυ AD [255]. Χζηυζμ οπάνπεζ επίζδξ ζδιακηζηή ζοβηνάηδζδ ημο PIB ζε ιδ ακμσηά άημια [254] ηαζ βζα ημ θυβμ αοηυ πνεζάγμκηαζ ιαηνμπνυκζεξ ιεθέηεξ κα δζεοηνζκίζμοκ εάκ αοηή δ ζοβηνάηδζδ ακηζπνμζςπεφεζ ηδκ πνμηθζκζηή κυζμ ημο Alzheimer. Πνυζθαηα έπμοκ ακεονεεεί δφμ κέα ιέζα απεζηυκζζδξ ημο αιοθμεζδμφξ, ημ Florbetaben (18F-BAY ) ηαζ ημ Florbetapir (18F AV-45), ηα μπμία έπμοκ ημ ίδζμ πνμθίθ ζφκδεζδξ ιε ημ PIB αθθά πενζζζυηενμ πνυκμ διίζεζαξ γςήξ ηαζ ιπμνμφκ κα δζαθμνμδζαβκχζμοκ ηδκ AD απυ ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ ηαζ απυ άθθμοξ ηφπμοξ ακμζχκ [254,256] έπμκηαξ ιεβαθφηενδ εοαζζεδζία ηαζ ελεζδίηεοζδ [246,257]. Ο ιεηααμθζζιυξ ημο εβηεθάθμο, υπςξ ιεηνάηαζ απυ ηδκ 18Ffluorodeoxyglucose (FDG)-PET απεζηυκζζδ, είκαζ εθαηηςιέκμξ ζηδκ κυζμ Alzheimer. Ονζζιέκεξ ιεθέηεξ έπμοκ ηαηαδείλεζ ηαηά ηυπμοξ εθάηηςζδ ημο ιεηααμθζζιμφ ηδξ βθοηυγδξ ζημκ εβηέθαθμ ζημοξ αζεεκήξ ιε ήπζα βκςζζαηή δζαηαναπή ή ιε κυζμ Alzheimer, ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ [258,259]. Οζ απεζημκίζεζξ ιε FDG- PET ζπεηίγμκηαζ ζζπονά ιε βκςζηζηά εθθείιιαηα [255,259] ηαζ ιπμνεί πεναζηένς κα είκαζ ζε εέζδ κα πνμαθέρμοκ ηδκ ελέθζλδ απυ ηδκ ήπζα βκςζζαηή έηπηςζδ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer [260,261]. Έπεζ ορδθή εοαζζεδζία (94%) αθθά παιδθή ελεζδίηεοζδ (73-78%) βζα ηδκ δζάβκςζδ ηδξ άκμζαξ [262]. Οζ ζοκδοαζιέκεξ ακαθφζεζξ ηςκ FDG-PET ηαζ ASL-MRI (arterial spin labeling-mri) ιπμνμφκ κα δζαθμνμδζαβκχζμοκ ημοξ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer απυ ημοξ θοζζμθμβζημφξ, πζμ απμηεθεζιαηζηά απυ άθθεξ ηεπκζηέξ [263]. Σέθμξ, ακζπκεοηέξ ιμνζαηήξ απεζηυκζζδξ εκδεζηηζημί ηδξ εκενβμπμίδζδξ ηδξ ιζηνμβθμίαξ έπμοκ ακαπηοπεεί βζα πνήζδ ζηζξ PET αημθμοείεξ. Οζ πενζζζυηενμζ απυ αοημφξ ημοξ ναδζμζοκδέηεξ ζοκδέμκηαζ ιε ιζα πνςηεΐκδ θμνέα, βκςζηή ηαζ ςξ πενζθενζηυξ οπμδμπέαξ αεκγμδζαγεπίκδξ, δ μπμία ακηακαηθά ηζξ κεονμθθεβιμκχδεζξ δζαδζηαζίεξ [264]. Ο πζμ ζοπκά πνδζζιμπμζμφιεκμξ ακζπκεοηήξ PET, μ 11 C-(R)-PK11195, ειθακίγεζ αολδιέκδ ζοβηνάηδζδ ζημοξ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer [265] ηαζ ζημοξ αζεεκείξ ιε ήπζα βκςζζαηή δζαηαναπή [266] ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ. Πμθθμί ακζπκεοηέξ ημο SPECT ζημπεφμοκ ημοξ κημπαιζκζημφξ ιεηαθμνείξ ή οπμδμπείξ [267]. Αοημί μζ ζοκδέηεξ λεπςνίγμοκ ηδκ AD 89

90 απυ ηδκ άκμζα ιε ζςιάηζα ημο Lewy ιε ορδθή εοαζζεδζία ηαζ ελεζδίηεοζδ ηαζ έπμοκ επίζδξ πνδζζιμπμζδεεί βζα κα απμδεζπεεί υηζ εθαηηςιέκδ απμννυθδζδ απυ ημ νααδςηυ ζχια ακηζζημζπεί ζε ιεζςιέκμ κεονςκζηυ ανζειυ ζηδκ ιέθαζκα μοζία αθθά υπζ ζηδκ παεμθμβία ημο Αα πεπηζδίμο ηδξ tau πνςηεΐκδξ ηαζ α-ζοκμοηθεΐκδξ [268]. Άθθμζ ναδζμακζπκεοηέξ έπμοκ ακαπηοπεεί βζα ηδκ απεζηυκζζδ ιε SPECT, υπςξ μ 123 I-QNB ( 123 I-quinuclidinyl benzilate), μζ μπμίμζ ζημπεφμοκ ζημοξ ιμοζηανζκζημφξ οπμδμπείξ ηδξ αηεηοθμπμθίκδξ ηαζ ακηακαηθμφκ ηδκ αηεναζυηδηα ημο πμθζκενβζημφ ζοζηήιαημξ. Οζ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer πανμοζζάγμοκ παιδθή πνυζθδρδ 123 I- QNB ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ, οπμδεζηκφμκηαξ εθαηηςιέκδ πμθζκενβζηή θεζημονβία. Ακζπκεοηέξ μζ μπμίμζ ζημπεφμοκ ημοξ ηοζηζημφξ ιεηαθμνείξ ηδξ αηεηοθμπμθίκδξ ( 123 I-IBVM) ηαζ ημοξ κζημηζκζημφξ οπμδμπείξ ηδξ αηεηοθμπμθίκδξ ( 123 I-5IA-85380) ειθακίγμοκ πανυιμζεξ ιεζχζεζξ ζηδκ πμθζκενβζηή δναζηδνζυηδηα ζημοξ αζεεκείξ ιε AD ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ [269]. Αοημί μζ ακζπκεοηέξ εα είκαζ ζηακμί κα παναημθμοεμφκ ηδκ ελέθζλδ ηδξ κυζμο ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηθζκζηχκ δμηζιχκ ζοιπηςιαηζηχκ θανιάηςκ πμο ζημπεφμοκ ζημοξ πμθζκενβζημφξ κεονχκεξ ηαζ κα ηεηιδνζχκμοκ ηδκ δζαηήνδζδ ηςκ κεονχκςκ ζε θανιαημθμβζηέξ δμηζιέξ ιε κεονμπνμζηαηεοηζημφξ πανάβμκηεξ. Ηζηνπαζνινγία ηεο λόζνπ Alzheimer ηδ κυζμ ημο Alzheimer οπάνπμοκ δφμ ααζζηά κεονμπαεμθμβζηά μνυζδια: δ βενμκηζηή πθάηα (SP: senile plaque) δ μπμία ζπδιαηίγεηαζ βφνς απυ έκακ πονήκα α-αιοθμεζδμφξ, ηαζ ηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα (NFT: neurofibrillary tangle), έκα γεφβμξ εθζημεζδχξ εζπεζναιέκςκ ζκζδίςκ ιε ζοζζχνεοζδ οπενθςζθμνοθζςιέκδξ ηαο πνςηεΐκδξ [270]. Αοηέξ μζ κεονμπαεμθμβζηέξ αθθμζχζεζξ ανπίγμοκ κα ζπδιαηίγμκηαζ υπςξ θαίκεηαζ πνυκζα πνζκ ηδκ πθήνδ ηθζκζηή εηδήθςζδ ηδξ άκμζαξ ηαζ ζδζαίηενα ηαηά ηα ζηάδζα ηδξ ήπζαξ κμδηζηήξ ηάιρδξ, δ μπμία είκαζ ζοκήεςξ πνυδνμιδ ηαηάζηαζδ ηδξ κυζμο Alzheimer [271]. 90

91 Απυ ηζξ ααζζηυηενεξ θεζημονβίεξ ηδξ θοζζμθμβζηήξ ηαο πνςηεΐκδξ ζημοξ κεονχκεξ είκαζ κα ζοκδέεηαζ ιε ηα ιζηνμζςθδκάνζα αμδεχκηαξ ζηδκ θοζζμθμβζηή αλμκμπθαζιαηζηή νμή [272]. Αοηή δ ζφκδεζδ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ εεςνείηαζ απαναίηδηδ βζα ηδκ δζαηήνδζδ ηδξ αηεναζυηδηαξ ημο κεονάλμκα ηςκ κεονχκςκ. ημκ ακενχπζκμ εβηέθαθμ οπάνπμοκ έλζ ζζμιμνθέξ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ [273]. Ζ θςζθμνοθζςιέκδ ηαηάζηαζδ ηςκ ηαο ζζμιμνθχκ ηαεμνίγεζ ηδκ ζοββέκεζα δέζιεοζήξ ηςκ ιε ηα ιζηνμζςθδκάνζα. ηδκ κυζμ Alzheimer επένπεηαζ παεμθμβζηή οπενθςζθμνοθίςζδ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ. Αοηυ ιε ηδκ ζεζνά ημο πονμδμηεί έκακ ηαηαννάηηδ βεβμκυηςκ πμο πενζθαιαάκεζ ηδκ απυζπαζδ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ απυ ηα ιζηνμζςθδκάνζα ηαζ ηδκ παεμθμβζηή πηφπςζδ ηαζ ζοκάενμζζδ ηδξ θςζθμνοθζςιέκδξ ηαο πνςηείκδξ [274]. Σμ βεβμκυξ αοηυ απμζηαεενμπμζεί ηα ιζηνμζςθδκάνζα, δζαηανάζζεζ ηδκ αλμκμπθαζιαηζηή νμή ηαζ μδδβεί ζημκ ηοηηανζηυ εάκαημ [275]. Σα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα απμηεθμφκ ημ ηεθζηυ απμηέθεζια ηδξ ζοκάενμζζδξ ηδξ οπενθςζθμνοθζςιέκδξ ηαο πνςηεΐκδξ. Ζ ακεφνεζδ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ δεκ απμηεθεί ιμκαδζηυ παεμβκςιζηυ εφνδια ηδξ κυζμο Alzheimer. ηζξ παεήζεζξ ζηζξ μπμίεξ ειθακίγμκηαζ ηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα πενζθαιαάκμκηαζ δ πνμσμφζα οπενπονδκζηή πανάθοζδ, δ θθμζμααζζηή εηθφθζζδ, δ κυζμξ ημο Pick, ημ ζφκδνμιμ Hallervorden-Spatz, ημ ζφκδνμιμ Gerstmann- Straussler-Scheinker, ηα δζάποηα κεονμσκζδζαηά ζοιπθέβιαηα ιε αζαέζηςζδ, μ πανηζκζμκζζιυξ ηδξ οπμλείαξ ζηθδνοκηζηήξ πακεβηεθαθίηζδαξ, μ ιεηεβηεθαθζηζδζηυξ πανηζκζμκζζιυξ, δ άκμζα ηςκ ποβιάπςκ, ημ ζφιπθεβια πανηζκζμκζζιμφ-άκμζαξ ηδξ κήζμο Guan ηαζ δ άκμζα ιεηά δζαπφηςκ ζςιαηίςκ ημο Lewy [276]. Οζ βενμκηζηέξ πθάηεξ ηαλζκμιμφκηαζ ζε ηέζζενεζξ ιμνθμθμβζημφξ ηφπμοξ: δζάποηδ, πνςημβεκήξ, ηθαζζηή ηαζ ζοιπαβήξ. Ανπζηά οπήνπε δ οπυεεζδ υηζ μζ ιμνθέξ αοηέξ ακηζπνμζχπεοακ δζαθμνεηζηά ζηάδζα εκυξ ιυκμο ηφπμο πθάηαξ. Χζηυζμ πνυζθαηεξ εκδείλεζξ οπμδδθχκμοκ υηζ αοημί μζ δζαθμνεηζημί ηφπμζ πθάηαξ ακαπηφζζμκηαζ ακελάνηδηα ηαζ ςξ εη ημφημο ζημκ ζπδιαηζζιυ ημοξ είκαζ δοκαηυκ κα ζοιιεηέπμοκ λεπςνζζημί πανάβμκηεξ [277]. Σα δθζηζςιέκα άημια πςνίξ κυζμ Alzheimer ιπμνεί κα θένμοκ ηάπμζα ποηκυηδηα βενμκηζηχκ πθαηχκ ακ ηαζ ανηεηά ζοπκά αοηέξ είκαζ δζάποηεξ αθθά υπζ ζοιπαβείξ υπςξ επί ηδξ κυζμο Alzheimer [278]. 91

92 Ο πονήκαξ ηςκ βενμκηζηχκ πθαηχκ ζπδιαηίγεηαζ απυ ηδκ ζοκάενμζζδ αδζάθοηςκ πθεβιάηςκ πμθοπεπηζδίςκ α-αιοθμεζδμφξ (Αα). Σμ Αα ακαθένεηαζ ζε πεπηίδζα αιζκμλέςκ ηα μπμία ζπδιαηίγμκηαζ ιέζς ηδξ πνςηεμθοηζηήξ δζάζπαζδξ ημο πνμδνυιμο ιμνίμο ηδξ δζαιειανακζηήξ πνςηεΐκδξ ημο αιοθμεζδμφξ (ΑΡΡ) [279]. Σν Αβ πεπηίδην ζηελ παζνγέλεηα ηεο λόζνπ Alzheimer πςξ είκαζ βκςζηυκ δ ζφκεεζδ ημο Αα πεπηζδίμο ηαζ ζδζαζηένςξ ηςκ ιμκμιενχκ αοημφ απμηεθεί ημκ ηφνζμ παεμβεκεηζηυ πανάβμκηα ηδξ κυζμο ηαεχξ αοηά εα δνάζμοκ αθαπηζηχξ επί ηςκ δζαθυνςκ κεονςκζηχκ ζοκάρεςκ, ηονίςξ ημο ζππμηάιπμο, ιε απμηέθεζια κα οθίζηαηαζ δζαηαναπή ηδξ ικήιδξ ηαζ ηςκ βκςζζαηχκ θεζημονβζχκ [280]. ε πνυζθαηεξ ιεθέηεξ έπεζ ηαηαδεζπεεί υηζ μνζζιέκα μθζβμιενή ημο Αα πεπηζδίμο (μαα) απμηεθμφκ ημκ μοζζςδέζηενμ κεονμημλζηυ πανάβμκηα, μ μπμίμξ εοεφκεηαζ βζα ηδκ ζοκεπή κμδηζηή επζδείκςζδ ηςκ παζπυκηςκ απυ ηδκ κυζμ Alzheimer [281]. Πανάθθδθα δ μλεζδςηζηή ηαηαπυκδζδ, δ μπμία πνμένπεηαζ απυ ηδκ ζοβηέκηνςζδ ημο Αα πεπηζδίμο ηαζ δ επίδναζή ημο επί ηςκ ιζημπμκδνίςκ, ζε ζοκδοαζιυ πνμξ ηδκ εονεία θθεβιμκχδδ ακηίδναζδ ζοιαάθθμοκ ζηδκ εονεία κεονςκζηή απχθεζα ηαζ ηδκ εθάηηςζδ ηςκ κεονμδζααζααζηχκ [282]. Ζ ηαπ πξσηεΐλε Ζ ηαο πνςηεΐκδ ακήηεζ ζηζξ πνςηεΐκεξ εηείκεξ μζ μπμίεξ ιεηέπμοκ ζηδκ θεζημονβζηυηδηα ηςκ ιζηνμζςθδκανίςκ ηαζ πζμ ζοβηεηνζιέκα ζηδκ δζενβαζία ηδξ αλμκμπθαζιαηζηήξ νμήξ. Μέζς αοηήξ ηδξ δζενβαζίαξ ηα μνβακφθθζα ηαζ ημ πνςηεσκζηυ οθζηυ δζαηζκμφκηαζ απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια ζηζξ κεονζηέξ απμθήλεζξ ηαζ ακηίζηνμθα [283]. 92

93 Ο νυθμξ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ είκαζ δ ζοβηέκηνςζδ ηαζ δ ζηαεενμπμίδζδ ηςκ ιζηνμζςθδκανίςκ εκηυξ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ ηαζ ηςκ κεοναλυκςκ. ηδκ κυζμ ημο Alzheimer επένπεηαζ πνμμδεοηζηή αθθμίςζδ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ δ μπμία είκαζ ειθακήξ ζε δζάθμνεξ πενζμπέξ ημο εβηεθάθμο εκ ακηζεέζεζ πνμξ ηδκ ζοβηέκηνςζδ ημο Αα πεπηζδίμο δ μπμία είκαζ δζάποηδ εκηυξ ηδξ εβηεθαθζηήξ μοζίαξ. Χξ βκςζηυκ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer βίκεηαζ οπενθςζθμνοθίςζδ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ δ μπμία ζηδ ζοκέπεζα ζοβηεκηνχκεηαζ ιε ηδκ ιμνθή ηςκ ηαηά γεφβδ εθζημεζδχξ εζπεζναιέκςκ ζκζδίςκ ηα μπμία ζημ ζφκμθυ ημοξ ζοβηνμημφκ ηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα αενμζγυιεκα εκηυξ ηςκ κεονχκςκ. Ζ οπενθςζθμνοθίςζδ αοηή ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ πνμηαθεί δζαηαναπή ηδξ πηοπχζεχξ ηδξ ιε απμηέθεζια δ ζοιπενζθμνά ηδξ κα είκαζ πθδιιεθήξ έκακηζ ηςκ ιζηνμζςθδκανίςκ ηαζ ηαη επέηηαζδ ηδξ αλμκμπθαζιαηζηήξ νμήξ [284]. Ζ απνιηπνπξσηεΐλε Δ Ζ απμθζπμπνςηεΐκδ Δ (ApoE) είκαζ ιζα πνςηεΐκδ ημο πθάζιαημξ δ μπμία ζοιαάθθεζ ζηδκ ιεηαθμνά ηδξ πμθδζηενυθδξ πμο πανάβεηαζ εκηυξ ημο κεονζημφ ζοζηήιαημξ απυ ηα αζηνμηφηηανα, ηςδζημπμζείηαζ ζημ πνςιυζςια 19 (19q13,2) ηαζ ηςδζημπμζεί ηνία αθθήθζα (ε2,ε3,ε4). Σμ αθθήθζμ ε4 ηδξ ApoE ζπεηίγεηαζ ιε αολδιέκμ ηίκδοκμ ειθάκζζδξ ηδξ κυζμο [285,286]. Έκα αθθήθζμ ApoEε4 αολάκεζ ημκ ηίκδοκμ ειθάκζζδξ ηδξ κυζμο ηαηά 3 θμνέξ ηαζ δφμ αθθήθζα ApoEε4 αολάκμοκ ημκ ηίκδοκμ ειθάκζζδξ ηδξ κυζμο ηαηά 12 θμνέξ [287,288]. Δπίζδξ ημ αθθήθζμ ηδξ ε4 ζπεηίγεηαζ ιε πνςσιυηενδ έκανλδ ηδξ κυζμο εκχ ημ αθθήθζμ ε2 θαίκεηαζ υηζ δνά πνμζηαηεοηζηά ηαζ ζπεηίγεηαζ ιε πζμ υρζιδ έκανλδ ηδξ κυζμο ημο Alzheimer [285,286]. Ζ ApoE είκαζ νοειζζηήξ ημο ιεηααμθζζιμφ ηςκ θζπμπνςηεσκχκ [289] ηαζ παίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζημ ΚΝ υπςξ δ ιεηαθμνά ηδξ πμθδζηενυθδξ, δ πθαζηζηυηδηα ηςκ κεονχκςκ ηαζ δ θθεβιμκή [290]. Ζ ApoE ζοκδέεηαζ ιε ημ Αα πεπηίδζμ ηαζ επδνεάγεζ 93

94 ηδκ ηάεανζδ ημο δζαθοημφ Αα πεπηζδίμο ηαζ ηδκ εκαπυεεζή ημο ζημκ κεονμπζθδιιαηζηυ πχνμ [290,291]. Ζ ApoE επίζδξ νοειίγεζ ημ ιεηααμθζζιυ ημο Αα πεπηζδίμο ειιέζςξ αθθδθεπζδνχκηαξ ιε πνςηεσκζημφξ οπμδμπείξ υπςξ μ LRP1 (Low density lipoprotein receptor-related protein 1) [292]. Νεονμπαεμθμβζηέξ ηαζ κεονμαπεζημκζζηζηέξ ιεθέηεξ ακαδεζηκφμοκ υηζ μζ θμνείξ ημο αθθδθίμο ε4 πανμοζζάγμοκ επζηαποκυιεκδ ηαζ πζμ άθεμκδ εκαπυεεζδ Αα πεπηζδίμο απυ ηα ApoEε4 ανκδηζηά άημια [ ]. Ο βμκυηοπμξ ηδξ ApoE ζπεηίγεηαζ επίζδξ ιε ηα επίπεδα ημο Αα ηαζ ηδξ ηαο-πνςηεΐκδξ ζημ ΔΝΤ [ ]. Νεπξνπαζνινγία ηεο λόζνπ Alzheimer To 1907 μ Alois Alzheimer πενζέβναρε ιεηααμθέξ ζημκ εβηέθαθμ ιζαξ 56 πνμκδξ βοκαίηαξ δ μπμία έπαζπε απυ πνμσμφζα άκμζα [299]. Υνδζζιμπμζχκηαξ ιζα πνμζθάηςξ ακαπηοπεείζα ηεπκζηή ζζημθμβζηήξ πνχζδξ ( ιέεμδμξ ειπμηζζιμφ ανβφνμο ημο Bielchowsky), μ Αθηζπάζιεν ηαηέδεζλε ηδκ πανμοζία κεονμσκζδζαηχκ ζπδιαηζζιχκ ηαζ ηεβπνμεζδχκ εζηζχκ (βενμκηζηέξ πθάηεξ) ζημκ εβηεθαθζηυ ζζηυ ιεηά ημ εάκαημ. Πανά ημ βεβμκυξ υηζ πμθθέξ απυ αοηέξ ηζξ ιεηααμθέξ ηζξ είπακ πενζβνάρεζ ηαζ άθθμζ ζημ πανεθευκ, μ Αθηζπάζιεν ήηακ μ πνχημξ πμο εζηίαζε ημ εκδζαθένμκ ημο ζηδκ ζοζπέηζζδ ηςκ αθθμζχζεςκ αοηχκ ιε ηδκ ηθζκζηή εζηυκα ηδξ κυζμο. Η. Μαθξνζθνπηθή εηθόλα Πανυθμ πμο δ ιαηνμζημπζηή ελέηαζδ ημο εβηεθάθμο δεκ είκαζ δζαβκςζηζηή, ηοπζηή είκαζ δ ζοιιεηνζηή θθμζσηή αηνμθία δ μπμία ηονζανπεί ζημοξ έζς ηνμηαθζημφξ θμαμφξ ιε ζπεηζηή δζαηήνδζδ ηςκ ηζκδηζηχκ, αζζεδηζηχκ ηαζ μπηζηχκ θθμζχκ. Χξ απμηέθεζια ηδξ θθμζσηήξ αηνμθίαξ, μζ πθάβζεξ ημζθίεξ ηαζ ζδζαζηένςξ 94

95 ηα ηνμηαθζηά ηέναηα, ιπμνεί κα απεζημκίγμκηαζ απμζηνμββοθειέκα (Δζηυκα 24). Ζ εζηυκα αοηή είκαζ ηοπζηή ηαζ ιπμνεί κα ακαβκςνζζηεί ζηα πνχζια ζηάδζα ηδξ κυζμο ιε ηδκ απεζηυκζζδ ιε MRI [300,301]. Ζ εβηεθαθζηή αββεζαηή κυζμξ, ζοκήεςξ ιε ηδκ ιμνθή ηδξ ιζηνμσζπαζιζηήξ αββεζαηήξ κυζμο δ μπμία πνμηαθείηαζ απυ πνυκζα οπένηαζδ ηαζ άθθμοξ αββεζαημφξ πανάβμκηεξ ηζκδφκμο, είκαζ ιζα ηαηάζηαζδ δ μπμία ζοπκά ζοκμδεφεζ ημ βήναξ ηαζ ηδκ κυζμ ημο Alzheimer. οπκά ακεονίζημκηαζ θθμζσηά ιζηνμέιθναηηα, αμενζςηά έιθναηηα ζηα ααζζηά βάββθζα ηαζ απμιοεθίκςζδ ηδξ πενζημζθζαηήξ θεοηήξ μοζίαξ. Ζ πανμοζία θθμζσηχκ πεηεπεζςδχκ ιζηνμαζιμνναβζχκ ή αηυιδ ειθακείξ θμαζαηέξ αζιμνναβίεξ, εα πνέπεζ κα μδδβήζμοκ ζηδκ οπμρία ηαοηυπνμκδξ εβηεθαθζηήξ αιοθμεζδζηήξ αββεζμπάεεζαξ. ηδκ κυζμ ημο Parkinson ή ζηδκ άκμζα ιε ζςιάηζα ημο Lewy, δ ιέθαζκα μοζία δζαηδνεί ημ πνςιαηζζιυ ηδξ εκχ μ οπμιέθαξ ηυπμξ πνμζαάθθεηαζ ζηα ανπζηά ζηάδζα ηδξ κυζμο [302]. Α Β Δηθόλα 24: Ηζημηειάπζμ εβηεθάθμο πάζπμκημξ απυ κυζμ ημο Alzheimer (Α) ηαζ ζζημηειάπζμ εβηεθάθμο απυ θοζζμθμβζηυ ιάνηονα (Β). Δνβαζηήνζμ Νεονμπαεμθμβίαξ Α Νεονμθμβζηήξ Κθζκζηήξ Α.Π.Θ. 95

96 ΗΗ. Μηθξνζθνπηθή εηθόλα Νεπξντληδηαθά ηνιύπηα Σα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα (NFTs) πενζβνάθδηακ βζα πνχηδ θμνά απυ ημκ Alois Alzheimer ζηδκ ακαθμνά ημο ςξ εκδμκεονςκζηά κδιαημεζδή έβηθεζζηα ζημ πενζηάνομ ηςκ ποναιζδζηχκ κεονχκςκ [299]. Μμνθμθμβζηέξ ιεθέηεξ ζημοξ εβηεθάθμοξ ιε AD ακέδεζλακ υηζ ηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα δμιμφκηαζ ανπζηά απυ ηαηά γεφβδ εθζημεζδχξ εζπεζναιέκα ζκίδζα (PHFs-paired helical filaments), δζαιέηνμο πενίπμο 10nm πμο ζπδιαηίγμοκ γεφβδ ζε ιία ηνζζδζάζηαηδ δζαιυνθςζδ ιε θοζζμθμβζηή πενζμδζηυηδηα ηςκ 65nm πενίπμο [ ]. Πνυζθαηα ιεθέηεξ ιε ζφβπνμκεξ ηεπκζηέξ ιζηνμζηυπδζδξ έπμοκ απμηαθφρεζ ηδκ πανμοζία ζοβηνμηδιάηςκ tau ζκζδίςκ αιθζζαδηχκηαξ έηζζ ηδκ ζδέα ηςκ εθζημεζδχξ εζπεζναιέκςκ ζκζδίςκ [306]. Ακελάνηδηα απυ ηδκ ιμνθμθμβία ηςκ δμιχκ ημοξ, ημ ιείγμκ ζοζηαηζηυ ηςκ NFTs έπεζ ανεεεί υηζ είκαζ δ ζπεηζγυιεκδ ιε ηα ιζηνμζςθδκάνζα πνςηεΐκδ tau, δ μπμία πηοπχκεηαζ ιδ-θοζζμθμβζηά ηαζ οπενθμζθςνοθζχκεηαζ ακχιαθα επίζδξ. Σα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα είκαζ ανβονυθζθα ηαζ απεζημκίγμκηαζ ιε ιεευδμοξ πνχζεςκ ανβφνμο υπςξ δ πνχζδ Gallyas [307]. Δκαθθαηηζηή ιέεμδμξ βζα ηδκ ελέηαζδ ηςκ NFTs είκαζ δ πνχζδ ιε Thioflavin-S, δ μπμία ακαβκςνίγεζ ηδκ α-πηφπςζδ ηδξ δμιήξ ηςκ εθζημεζδχξ εζπεζναιέκςκ ζκζδίςκ [308] ή ιε ακμζμσζημπδιζηέξ ιεευδμοξ ιε ακηζζχιαηα έκακηζ ηδξ tau πνςηεΐκδξ. Μμνθμθμβζηά δζαηνίκμκηαζ 3 ζηάδζα : 1) ηα πνυδνμια κεονμσκζδζαηά ημθφπζα (pre- NFTs) ηα μπμία μνίγμκηαζ απυ δζάποηδ ηαζ ιενζηέξ θμνέξ έκημκδ πνχζδ ηδξ tau πνςηεΐκδξ εκηυξ ημο ηοηηανμπθάζιαημξ, ηςκ ηαηά ηα άθθα μπηζηά θοζζμθμβζηχκ κεονχκςκ, ιε ηαθή δζαηήνδζδ ηςκ δεκδνζηχκ ηαζ έκακ ηεκηνζηυ πονήκα, 2) ηα χνζια ή εκδμκεονςκζηά κεονμσκζδζαηά ημθφπζα (infts-intraneuronal neurofibrillary tangles) ηα μπμία απμηεθμφκηαζ απυ ηοηηανμπθαζιαηζηά ζκζδζαηά ζοβηνίιαηα tau ηα μπμία απςεμφκ ημκ πονήκα πνμξ ηδκ πενζθένεζα ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ ηαζ ζοπκά εηηείκμκηαζ ζημοξ δεκδνίηεξ ηαζ ζημ 96

97 εββφξ ηιήια ημο κεονάλμκα, 3) ηα ελςκεονςκζηά κεονμσκζδζαηά ημθφπζα (enfts-extraneuronal neurofibrillary tangles) ηα μπμία είκαζ απμηέθεζια ημο εακάημο ηςκ κεονχκςκ ηςκ θενμιέκςκ εζπεζναιέκα ζκίδζα ηαζ είκαζ ακαβκςνίζζια απυ ηδκ απμοζία ημο πονήκα ηαζ ημ ηεπνςζιέκμ ηοηηανυπθαζια [ ]. ζμκ αθμνά ηδκ ημπμβναθζηή ηαηακμιή ηςκ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ ηαζ ηδκ ελέθζλή ημοξ πνυηεζηαζ βζα ιία δζαδζηαζία ιάθθμκ ζηενεμηοπζηή ηαζ πνμαθέρζιδ [307,308,312]. Δκ μθίβμζξ, δ κεονμσκζδζαηή εηθφθζζδ λεηζκά απυ ημκ αθθυθθμζμ ημο έζς ηνμηαθζημφ θμαμφ (εκδμννζκζηυξ θθμζυξ ηαζ ζππυηαιπμξ) ηαζ εηηείκεηαζ ζηζξ πνςημβεκείξ αζζεδηζηέξ, ηζκδηζηέξ ηαζ μπηζηέξ πενζμπέξ. ηδκ ηθζκζημπαεμθμβζηή ημοξ ιεθέηδ μζ Braak & Braak δζέηνζκακ έλζ ζηάδζα ηα μπμία ιπμνμφκ κα ζοκμρζζημφκ ζε ηνία υπςξ ημ εκδμννζκζηυ, θζιαζηυ ηαζ ζζμθθμζσηυ. Καηά ημ πνχημ ζηάδζμ ηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα ειθακίγμκηαζ ζημκ εκδμννζκζηυ θθμζυ ιε επαηυθμοεδ ελάπθςζδ ζηδκ πενζμπή CA1 ημο ζππμηάιπμο (ζηάδζμ 2). Δκ ζοκεπεία ηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα ακαπηφζζμκηαζ ηαζ ζοζζςνεφμκηαζ ζηζξ θζιαζηέξ δμιέξ υπςξ ημ οπυεεια ημο ζππμηάιπεζμο ζπδιαηζζιμφ (ζηάδζμ 3) ηαζ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα, ζημ εάθαιμ ηαζ ζημ πνμηείπζζια (ζηάδζμ 4). Σεθζηά, ηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα ελαπθχκμκηαζ ζε υθεξ ηζξ ζζμθθμζσηέξ πενζμπέξ ιε ηζξ ζοκεζνιζηέξ πενζμπέξ κα πνμζαάθθμκηαζ ζμαανυηενα (ζηάδζμ 5) απυ ηζξ πνςημβεκείξ αζζεδηζηέξ, ηζκδηζηέξ ηαζ μπηζηέξ πενζμπέξ (ζηάδζμ 6). μαανή ειπθμηή ημο νααδςημφ ζχιαημξ ηαζ ηδξ ιέθαζκαξ μοζίαξ ιπμνεί κα οθίζηαηαζ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ημο ζζμθθμζσημφ ζηαδίμο. διεζςηέμκ υηζ δ κεονμσκζδζαηή εηθφθζζδ επδνεάγεζ ηαηά ηφνζμ θυβμ ημοξ αζηενμεζδείξ κεονχκεξ ηδξ ζηζαάδαξ ΗΗ, ημ επζθακεζαηυ ηιήια ηδξ ζηζαάδαξ ΗΗΗ ηαζ ημοξ ιεβάθμοξ πμθοπμθζημφξ κεονχκεξ ηδξ ζηζαάδαξ IV εκηυξ ημο εκδμννζκζημφ θθμζμφ ηαζ ημοξ ποναιζδζημφξ κεονχκεξ ηςκ ζηζαάδςκ ΗΗΗ ηαζ IV εκηυξ ηςκ ζζμθθμζσηχκ πενζμπχκ [307,308,313]. Πμθθαπθέξ ηθζκζημπαεμθμβζηέξ ιεθέηεξ απυ δζαθμνεηζηέξ μιάδεξ αζεεκχκ έπμοκ εδναζχζεζ ηδκ άπμρδ υηζ δ ελάπθςζδ ηςκ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ ζπεηίγεηαζ ιε ηδκ ζμαανυηδηα ηαζ ηδκ δζάνηεζα ηδξ άκμζαξ [ ]. Δπζπθέμκ, δ επζθεηηζηή ημπμβναθζηή ηαηακμιή ηςκ NFTs ζοκάδεζ ιε ημ ζενανπζηυ κεονμροπμθμβζηυ πνμθίθ ημο ζοκδνυιμο ηδξ άκμζαξ ηφπμο AD. 97

98 Ζ πνμελάνπμοζα ανπζηή δζαηαναπή ηδξ επεζζμδζαηήξ ικήιδξ ςξ παναηηδνζζηζηυ ηδξ κυζμο Alzheimer ελδβείηαζ απυ ηδκ απμιυκςζδ ηςκ δμιχκ ημο έζς ηνμηαθζημφ θμαμφ απυ ηδκ ζφκδεζδ ημο ζζυθθμζμο ηαζ ηςκ οπμθθμζςδχκ πονήκςκ θυβς ηδξ ζοκεπζγυιεκδξ ιαγζηήξ κεονμσκζδζαηήξ εηθοθίζεςξ. ηδ ζοκέπεζα δ ζοιιεημπή ηαζ ηςκ άθθςκ ζζμθθμζσηχκ πενζμπχκ πνμζιεηνάηαζ ζηδκ πνμμδεοηζηή δζαηαναπή ηςκ βκςζηζηχκ πεδίςκ, ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηδκ εηηεθεζηζηή δοζθεζημονβία (πνμιεηςπζαίμξ θθμζυξ), ηδκ απναλία (ανεβιαηζηυξ θμαυξ), ηα μπηζημπςνζηά εθθείιιαηα (ανεβιαημσκζαηυξ θθμζυξ) ηαζ ηδκ ζδιαζζμθμβζηή ικήιδ (πνυζεζμξ ηνμηαθζηυξ θθμζυξ) δίκμκηαξ χεδζδ ζηδκ πθήνδ άκεζζδ ημο ακμσημφ ζοκδνυιμο [308,309,313]. Ακπινεηδηθέο πιάθεο Οζ βενμκηζηέξ πθάηεξ πμο πενζβνάθδηακ βζα πνχηδ θμνά απυ ημκ Alois Alzheimer είκαζ απμηέθεζια ηδξ ακχιαθδξ ελςηοηηάνζαξ ζοζζχνεοζδξ ηαζ εκαπυεεζδξ ημο α-αιοθμεζδμφξ πεπηζδίμο (Αα) ιε 40 ή 42 αιζκμλέα, δφμ θοζζμθμβζηά πανάβςβα ημο ιεηααμθζζιμφ ηδξ πνυδνμιδξ πνςηεΐκδξ ημο αιοθμεζδμφξ (APP) έπεζηα απυ ηδκ δζαδμπζηή ηαηάηιδζδ απυ ηα έκγοια ηςκ α ηαζ β-ζεηνεηαζχκ ζημοξ κεονχκεξ. Λυβς ημο ορδθμφ πμζμζημφ ηδξ ζκζδχζεςξ ηαζ ηδξ αδζαθοηυηδηαξ, ημ πεπηίδζμ Αα42 είκαζ ζε πενζζζυηενδ αθεμκία απυ ημ Αα40 εκηυξ ηςκ πθαηχκ. ζμκ αθμνά ηα ιμνθμθμβζηά παναηηδνζζηζηά ηςκ αιοθμεζδζηχκ πθαηχκ πμθθέξ πνμζπάεεζεξ έπμοκ βίκεζ βζα ηδκ ηαηακυδζδ ηδξ ακάπηολδξ ηςκ πθαηχκ ιεηά απυ ημκ ζπδιαηζζιυ ημοξ, ααζζγυιεκεξ ζηα ιμνθμθμβζηά ηνζηήνζα, δίκμκηαξ χεδζδ ζε έκακ ανζειυ μνζζιχκ ηςκ πθαηχκ αοηχκ ζοιπενζθαιαακμιέκμο ηζξ «πνςημβεκείξ», ηζξ «ηθαζζζηέξ» ηαζ ηζξ «ηεηαιιέκεξ» πθάηεξ. Παν υθα αοηά, ιζα πζμ πναηηζηή ηαζ εονέςξ πνδζζιμπμζμφιεκδ ιμνθμθμβζηή ηαλζκυιδζδ δζαηνίκεζ ιυκμ δφμ ηφπμοξ αιοθμεζδζηχκ πθαηχκ, ηζξ δζάποηεξ ηαζ ηζξ ποηκμπονδκζηέξ υπςξ απεζημκίγμκηαζ ιε ηζξ εζδζηέξ πνχζεζξ ενοενμφ ημο Κμκβηυ ( Congo Red) ηαζ Thioflavin- S. Αοηή δ απθμφζηενδ ηαλζκυιδζδ είκαζ ζπεηζηή ιε ηδκ κυζμ δζυηζ μζ πθάηεξ ιε ποηκυ πονήκα πμο είκαζ εεηζηέξ ζηδκ πνχζδ ιε Thioflavin- 98

99 S ζε ζπέζδ ιε ηζξ δζάποηεξ πθάηεξ, ζπεηίγμκηαζ ιε ημλζηέξ επζπηχζεζξ ζημκ παναηείιεκμ κεονμπζθδιιαηζηυ πχνμ ζηζξ μπμίεξ πενζθαιαάκμκηαζ δ αολδιέκδ κεονςκζηή ηαιποθυηδηα ιε δοζηνμθζημφξ κεονχκεξ, δ ζοκαπηζηή απχθεζα, δ κεονςκζηή απχθεζα ηαζ δ ζηναημθυβδζδ ηαζ εκενβμπμίδζδ ηςκ αζηνμηοηηάνςκ ηαζ ηςκ ιζηνμβθμζαηχκ ηοηηάνςκ [ ]. Πνάβιαηζ, μζ δζάποηεξ αιοθμεζδζηέξ πθάηεξ είκαζ ζοκήεςξ ειθακείξ ζημοξ εβηεθάθμοξ κμδηζηά άεζηηςκ δθζηζςιέκςκ αηυιςκ, εκχ μζ πθάηεξ ιε ποηκυ πονήκα ηαζ εζδζηυηενα αοηέξ ιε κεονζηζδζηέξ δοζηνμθίεξ είκαζ ζοπκυηενεξ ζε αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer. Μεθέηεξ οπυ ημ δθεηηνμκζηυ ιζηνμζηυπζμ απμηάθορακ υηζ δ θεπηή δμιή ηςκ πθαηχκ ιε ποηκυ πονήκα απμηεθείηαζ απυ ιία ηεκηνζηή ιάγα απυ ελςηοηηάνζα ζκίδζα ηα μπμία εηηείκμκηαζ αηηζκςηά πνμξ ηδκ πενζθένεζα υπμο δζαπθέημκηαζ ιε κεονςκζηέξ, αζηνμηοηηανζηέξ ηαζ ιζηνμβθμζαηέξ δζαδζηαζίεξ. Αοηέξ μζ κεονςκζηέξ δζαδζηαζίεξ, βκςζημί ηαζ ςξ δοζηνμθζημζ κεονχκεξ, ζοπκά πενζέπμοκ δέζιεξ ιε γεφβδ εθζημεζδχξ εζπεζναιέκςκ ζκζδίςκ, ηαεχξ επίζδξ ηαζ άθεμκα ακχιαθα ιζημπυκδνζα ηαζ ποηκά ζςιάηζα πζεακχξ ιζημπμκδνζαηήξ ή θοζζμζςιζηήξ πνμέθεοζδξ [ ]. Χξ πνμξ ηδκ ημπμβναθζηή ηαηακμιή, μζ αιοθμεζδζηέξ πθάηεξ ζοζζςνεφμκηαζ ηονίςξ ζημκ ζζυθθμζμ. Πανυθμ πμο δ πςνμπνμκζηή ελέθζλδ ηδξ αιοθμεζδζηήξ εκαπυεεζδξ είκαζ θζβυηενμ πνμαθέρζιδ απυ αοηή ηςκ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ, ζε βεκζηέξ βναιιέξ μ αθθυθθμζμξ (ζοιπενζθαιαακμιέκμο ημο εκδμννζκζημφ θθμζμφ ηαζ ημο ζππμηάιπεζμο ζπδιαηζζιμφ), ηα ααζζηά βάββθζα, μζ πονήκεξ ημο ζηεθέπμοξ ηαζ δ πανεβηεθαθίδα ειπθέημκηαζ ζε ιζηνυηενδ έηηαζδ ηαζ ζε μρζιυηενμ ζηάδζμ απυ ημκ ζοκεζνιζηυ ζζυθθμζμ [308]. Πανά ηδκ εκδμζέζηενδ πνμαθερζιυηδηα ηδξ ελέθζλδξ ηδξ αιοθμεζδζηήξ εκαπυεεζδξ, έπμοκ πνμηαεεί δφμ ζοζηήιαηα ζηαδζμπμίδζδξ. Σμ πνχημ ζφζηδια πνμηάεδηε απυ ημοξ Braak & Braak μζ μπμίμζ δζέηνζκακ 3 ζηάδζα: 1) ηάδζμ Α, ιε αιοθμεζδζηέξ εκαπμεέζεζξ μζ μπμίεξ ανίζημκηαζ ηονίςξ ζηα ααζζηά ηιήιαηα ηςκ ιεηςπζαίςκ, ηνμηαθζηχκ ηαζ ζκζαηχκ θμαχκ, 2) ζηάδζμ Β, ηαηά ημ μπμίμ υθεξ μζ ζοκεζνιζηέξ πενζμπέξ ημο ζζμθθμζμφ πνμζαάθθμκηαζ εκχ μ ζππμηάιπεζμξ ζπδιαηζζιυξ ειπθέηεηαζ ζε θζβυηενμ ααειυ ηαζ μ πνςημβεκήξ αζζεδηζηυξ, ηζκδηζηυξ ηαζ μπηζηυξ θθμζυξ ζηενμφκηαζ αιοθμεζδμφξ, 3) ζηάδζμ Γ, ημ μπμίμ παναηηδνίγεηαζ απυ εκαπυεεζδ 99

100 αιοθμεζδμφξ ζε αοηέξ ηζξ πνςημβεκείξ ζζμθθμζσηέξ πενζμπέξ ηαζ εκίμηε ζηδκ ιμνζχδδ ζηζαάδα ηδξ πανεβηεθαθίδαξ ηαζ ζημοξ οπμθθμζχδεζξ πονήκεξ υπςξ ημ νααδςηυ ζχια, μ εάθαιμξ, μ οπμεάθαιμξ, μζ οπμεαθάιζμζ πονήκεξ ηαζ μ ενοενυξ πονήκαξ [307]. Ο Thal ηαζ ζοκ. πνυηεζκακ έκα άθθμ ζφζηδια ηαηά ημ μπμίμ δ εκαπυεεζδ ημο αιοθμεζδμφξ βίκεηαζ ζε 5 ζηάδζα : 1) ηάδζμ 1 ή ζζμθθμζσηυ, 2) ζηάδζμ 2 ιε επζπθέμκ εκαπμεέζεζξ ζημκ αθθυθθμζμ δδθ. εκδμννζκζηυ θθμζυ, ζππμηάιπεζμ ζπδιαηζζιυ, αιοβδαθμεζδή πονήκα, κήζμ ημο Reil ηαζ ημκ θθμζυ ηδξ έθζηαξ ημο πνμζαβςβίμο, 3) ζηάδζμ 3 ιε επζπνυζεεηδ ζοιιεημπή ηςκ οπμθθμζςδχκ πονήκςκ υπςξ ημ νααδςηυ ζχια, μζ πμθζκενβζημί πονήκεξ ηδξ πανμζθνδηζηήξ άθς, μ εάθαιμξ ηαζ μ οπμεάθαιμξ ηαζ δ θεοηή μοζία, 4) ζηάδζμ 4 ημ μπμίμ παναηηδνίγεηαζ απυ ηδκ ζοιιεημπή ηςκ δμιχκ ημο ζηεθέπμοξ, ζοιπενζθαιαακμιέκμο ημκ ενοενυ πονήκα, ηδκ ιέθαζκα μοζία, ημκ δζηηοςηυ ζπδιαηζζιυ ηαζ ηα άκς ηαζ ηάης δζδφιζα ηαζ 5) ζηάδζμ 5 ιε επζπθέμκ εκαπμεέζεζξ αιοθμεζδμφξ ζηδκ βέθονα ηαζ πζμ ζοβηεηνζιέκα ζημκ δζηηοςηυ ζπδιαηζζιυ, ζημοξ πονήκεξ ηδξ ναθήξ, ζημκ οπμιέθακα ηυπμ ηαζ ζηδκ ιμνζχδδ ζηζαάδα ηδξ πανεβηεθαθίδαξ [327]. Οζ εκαπμεέζεζξ αιοθμεζδμφξ ζοκήεςξ ειπθέημοκ ηαζ ηζξ 6 ζηζαάδεξ ημο ζζμθθμζμφ, ακ ηαζ μζ ζηζαάδεξ Η ηαζ VI πνμζαάθθμκηαζ θζβυηενμ απυ ηζξ ζηζαάδεξ II-V [307,308]. Χζηυζμ, ζε πνμπςνδιέκεξ πενζπηχζεζξ παναηδνείηαζ ζοπκά γςκμεζδήξ εκαπυεεζδ αιοθμεζδμφξ ζηδκ επζθάκεζα ημο θθμζμφ ηαζ αηυιδ ηαζ ιενζηέξ εκαπμεέζεζξ αιοθμεζδμφξ ζηδκ θεοηή μοζία πθδζίμκ ηδξ VI ζηζαάδαξ. Κθζκζημπαεμθμβζηέξ ιεθέηεξ έπμοκ απμδείλεζ υηζ ημ θμνηίμ ημο αιοθμεζδμφξ δεκ ζπεηίγεηαζ ιε ηδκ ζμαανυηδηα ή ηδκ δζάνηεζα ηδξ άκμζαξ [ ,328]. Πνάβιαηζ ζε ιία πενζμπή ιε πνχζιδ εκαπυεεζδ αιοθμεζδμφξ υπςξ μ ηνμηαθζηυξ ζοκεζνιζηυξ θθμζυξ, ημ θμνηίμ ημο αιοθμεζδμφξ θεάκεζ ζημ ακχηενυ ημο ζδιείμ (plateau) κςνίηενα απυ ηδκ ειθάκζζδ ηςκ κμδηζηχκ ζοιπηςιάηςκ ή αηυιδ ζημ πνμηθζκζηυ ζηάδζμ ηδξ κυζμο [318,329] ηαζ αηυιδ δ αφλδζδ ημο ιεβέεμοξ ηςκ πθαηχκ δεκ ζοιααδίγεζ μοζζαζηζηά ιε ηδκ ελέθζλδ ηδξ κυζμο [328]. Χζηυζμ είκαζ πζεακυκ υηζ δ πμζυηδηα ημο αιοθμεζδμφξ πμο ιεηνάηαζ ζε υθμ ημ θθμζυ κα αολάκεηαζ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ ηθζκζηήξ πμνείαξ ηδξ κυζμο ηαεχξ δ ηαηακμιή ηδξ αιοθμεζδζηήξ εκαπυεεζδξ ελαπθχκεηαζ αημθμοεχκηαξ ηα ζηάδζα πμο πενζβνάθδηακ 100

101 παναπάκς. Πνμηαηανηηζηά δεδμιέκα απυ ιεθέηεξ απεζηυκζζδξ ιε PET ζε γχκηεξ αζεεκείξ έπμοκ οπμζηδνίλεζ αοηή ηδκ οπυεεζδ [330]. οκμπηζηά ηα ιζηνμζημπζηά κεονμπαεμθμβζηά εονήιαηα πενζθαιαάκμοκ πμζηζθία εηθοθζζηζηχκ αθθμζχζεςκ ζοιπενζθαιαακμιέκδξ ηδξ κεονςκζηήξ απχθεζαξ, ηδξ ακηζδναζηζηήξ βθμίςζδξ ηαζ ηδξ εκενβμπμίδζδξ ηδξ ιζηνμβθμίαξ. Ζ κεονςκζηή απχθεζα ακένπεηαζ ζε ορδθά πμζμζηά ηαζ ζε ιενζηέξ πενζμπέξ ημο εβηεθάθμο υπςξ είκαζ μ ζππυηαιπμξ ηαζ μ ααζζηυξ πονήκαξ ημο Meynert ιπμνεί κα θηάζμοκ ημ 65%-67% ηαζ ημ 80% ακηίζημζπα [331]. Πανυιμζα έηηαζδ κεονςκζηήξ απχθεζαξ παναηδνείηαζ ηαζ ζημκ ιεηςπζαίμ ηαζ ηνμηαθζηυ κεμθθμζυ. Σέθμξ απυ κεονμπαεμθμβζηήξ πθεονάξ αλίγεζ κα ακαθενεμφκ μζ αθθμζχζεζξ πμο οθίζηαηαζ δ πανεβηεθαθίδα, μζ μπμίεξ δζαθένμοκ απυ ηζξ αθθμζχζεζξ πμο παναηδνμφκηαζ ζε άθθεξ δμιέξ ημο εβηεθάθμο. Ζ πανεβηεθαθίδα δεκ πανμοζζάγεζ ηδκ πθδεχνα ηςκ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ πμο πανμοζζάγμοκ μζ θμαμί ηςκ εβηεθαθζηχκ διζζθαζνίςκ. ημκ μδμκηςηυ πονήκα ειθακίγμκηαζ κεονμσκζδζαηά ημθφπζα αθθά ιυκμ ζηα πνμπςνδιέκα ζηάδζα ηδξ κυζμο. Οζ κεονζηζδζηέξ πθάηεξ ειθακίγμκηαζ ζπακίςξ ζηδκ ιμνζχδδ ζηζαάδα ημο θθμζμφ ηδξ πανεβηεθαθίδαξ ιε ηαοηυπνμκδ πανμοζία δοζηνμθζηχκ κεοναλυκςκ [332]. Οζ ζοκαπηζηέξ αθθμζχζεζξ, μζ μπμίεξ είκαζ μναηέξ ήδδ απυ ηα ανπζηά ζηάδζα ηδξ κυζμο, ηαζ δ ζοννίηκςζδ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ηςκ ηοηηάνςκ ημο Purkinje μδδβμφκ ζηδκ εθάηηςζδ ημο πάπμοξ ηδξ ιμνζχδμοξ ζηζαάδαξ ηδξ πανεβηεθαθίδαξ ηαηά 22% ζηα πνμπςνδιέκα ζηάδζα ηδξ κυζμο Alzheimer. Ακπινεηδηθή εγθεθαιηθή αγγεηνπάζεηα Σμ α-αιοθμεζδέξ εκαπμηίεεηαζ υπζ ιυκμ ζημ εβηεθαθζηυ πανέβποια ιε ηδκ ιμνθή αιοθμεζδζηχκ πθαηχκ αθθά επίζδξ εκαπμηίεεηαζ ζημ ημίπςια ηςκ αββείςκ ιε ηδκ ιμνθή ηδξ αιοθμεζδζηήξ εβηεθαθζηήξ αββεζμπάεεζαξ (CAA-cerebral amyloid angiopathy). Πνάβιαηζ ημ αδζάθοημ πεπηίδζμ Αα42 ηείκεζ κα ζοζζςνεφεηαζ ζημκ πονήκα ηςκ αιοθμεζδζηχκ πθαηχκ ηαζ ημ δζαθοηυ Αα40 πεπηίδζμ είκαζ ημ ηφνζμ ζοζηαηζηυ ηδξ αιοθμεζδζηήξ εβηεθαθζηήξ αββεζμπάεεζαξ, ημ μπμίμ ζοβηεκηνχκεηαζ ζημκ δζάιεζμ 101

102 πχνμ ιεηαλφ ηςκ ηοηηάνςκ θείςκ ιοσηχκ ζκχκ ηαζ ημο ιέζμο πζηχκα ηςκ αββείςκ [333]. Ζ πνχζδ ιε Thioflavin-S ή Δνοενυ ημο Κμκβηυ ηαζ μζ ακμζμσζημπδιζηέξ ιεθέηεξ ιε ακηζζχιαηα έκακηζ ημο Αα πεπηζδίμο είκαζ μζ ηαηάθθδθεξ ιέεμδμζ ιεθέηδξ ηδξ αιοθμεζδζηήξ εβηεθαθζηήξ αββεζμπάεεζαξ. Έπεζ εθανιμζεεί έκα ιμνθμθμβζηυ ζφζηδια πνχζδξ βζα κα πενζβνάρεζ ηδκ ζμαανυηδηα ηδξ CAA εκηυξ εκυξ ηαζ ιυκμ αββείμο. φιθςκα ιε ημ ζφζηδια αοηυ ζημ ζηάδζμ 0 δεκ οθίζηαηαζ πνχζδ, ζημ ζηάδζμ 1 οπάνπεζ πανμοζία ημκηβμθζθζηήξ ζηεθάκδξ ζε έκα ηαηά ηα άθθα θοζζμθμβζηυ αββείμ, ζημ ζηάδζμ 2 οπάνπεζ πθήνδξ ακηζηαηάζηαζδ ημο ιέζμο πζηχκα απυ ημκβημθζθζηυ οθζηυ, ζημ ζηάδζμ 3 παναηδνείηαζ έκα είδμξ νήλδξ ζηδκ ιεβαθφηενδ πενίιεηνμ ημο αββείμο (>50%) δίκμκηαξ ηδκ εζηυκα εκυξ αββείμο πμο μιμζάγεζ ιε «δζπθυ αανέθζ» ηαζ ζημ ζηάδζμ 4 οπάνπεζ ζκχδδξ κέηνςζδ ημο ημζπχιαημξ ημο αββείμο, ζοκμδεουιεκμ ζοπκά απυ επζπθέμκ εκαπυεεζδ αιοθμεζδμφξ ζημ πενζαάθθμκ κεονμπίθδια [334]. Σμπμβναθζηά δ αιοθμεζδζηή εβηεθαθζηή αββεζμπάεεζα επδνεάγεζ ηα ηνζπμεζδή ημο θθμζμφ, ηα ιζηνά ανηδνζυθζα ηαζ ηζξ ιέζμο ιεβέεμοξ ανηδνίεξ ηαεχξ επίζδξ ηαζ ηζξ θεπημιδκζββζηέξ ανηδνίεξ εκχ ηα θθεαίδζα, μζ θθέαεξ ηαζ δ θεοηή μοζία ζπάκζα ειπθέημκηαζ. Γζα άβκςζημοξ θυβμοξ, μζ μπίζεζεξ ανεβιαηζηέξ ηαζ ζκζαηέξ πενζμπέξ πνμζαάθθμκηαζ ειθακέζηενα απυ ημοξ ιεηςπζαίμοξ ηαζ ημοξ ηνμηαθζημφξ θμαμφξ ηαζ εκηυξ ηδξ ίδζαξ πενζμπήξ μζ θεπημιδκζββζηέξ ανηδνίεξ ζοκήεςξ ειθακίγμοκ πζμ ζμαανή αιοθμεζδζηή αββεζμπάεεζα απυ ηζξ θθμζσηέξ ανηδνίεξ [335]. φιθςκα ιε ηα ηνζηήνζα ηδξ Βμζηχκδξ, δ αιοθμεζδζηή εβηεθαθζηή αββεζμπάεεζα εα πνέπεζ κα οπμκμείηαζ έπεζηα απυ ιία ή πμθθαπθέξ ιαγζηέξ ζοιπηςιαηζηέξ αζιμνναβίεξ ζε έκακ δθζηζςιέκμ αζεεκή [336]. Αθθά ζημ πθαίζζμ ηδξ κυζμο Alzheimer, εηηυξ ακ βίκεζ αζοιπηςιαηζηή θυβς αοηήξ ηδξ αζιμνναβζηήξ επζπθμηήξ, δ αιοθμεζδζηή εβηεθαθζηή αββεζμπάεεζα ζοκήεςξ δζαβζβκχζηεηαζ ιε αζμρία. Χζηυζμ, ηνείξ ακελάνηδηεξ ιαηνμπνυκζεξ ιεηαεακάηζεξ ιεθέηεξ έπμοκ απμηαθφρεζ υηζ δ ηαηά ηα άθθα θαζκμιεκζηά αζοιπηςιαηζηή αιοθμεζδζηή εβηεθαθζηή αββεζμπάεεζα ιπμνεί κα είκαζ έκαξ ζοκενβζηυξ πανάβμκηαξ ηδξ κμδηζηήξ έηπηςζδξ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer [ ]. 102

103 Κνθθηνθελνηνπηώδεο εθθύιηζε θαη ζσκάηηα ηνπ Hirano Ζ ημηηζμηεκμημπζχδδξ εηθφθζζδ ηαζ ηα ζςιάηζα ημο Hirano είκαζ δφμ πηςπχξ ηαηακμδηέξ αθθμζχζεζξ μζ μπμίεξ είκαζ πανμφζεξ ζημ ηοηηανυπθαζια ηςκ ποναιζδζηχκ κεονχκςκ ημο ζππμηάιπμο ζημοξ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer. Πανά ημ βεβμκυξ υηζ υθμ ηαζ πενζζζυηενμ παναηδνμφκηαζ ηαηά ημ βήναξ ζηα άημια ιε θοζζμθμβζηή κμδηζηή θεζημονβία, αοηέξ μζ αθθμζχζεζξ είκαζ πενζζζυηενμ ζμαανέξ ηαζ ζοπκέξ ζημοξ αζεεκείξ ιε AD [340,341]. Ζ ημηηζμηεκμημπζχδδξ εηθφθζζδ απμηεθείηαζ απυ ηδκ ζοζζχνεοζδ ιεβάθςκ ζςιαηίςκ δζπθήξ ιειανάκδξ. Ζ πνμέθεοζδ ημοξ ηαζ δ ζδιαζία ημοξ είκαζ ααέααζδ. Πνχζιεξ ακμζμσζημπδιζηέξ ιεθέηεξ έπμοκ ακαθένεζ ακμζμθμβζηή ακηίδναζδ ηςκ ηεκμημπίςκ βζα ηζξ πνςηεΐκεξ ημο ηοηηανμζηεθεημφ ζοιπενζθαιαακμιέκμο ηδκ ημοιπμοθίκδ, ηζξ κεονμσκζδζαηέξ πνςηεΐκεξ ηαζ ηδκ tau πνςηεΐκδ [ ]. Δπεζδή ηα ζςιάηζα ηδξ ημηηζμηεκμημπζχδμοξ εηθφθζζδξ είκαζ επίζδξ εεηζηά ζε ιενζηέξ tau ηζκάζεξ, έπεζ πνμηαεεί μ νυθμξ ημοξ ζημκ ζπδιαηζζιυ ηςκ ημθοπίςκ [347]. Άθθμζ ζοββναθείξ οπμεέημοκ ημκ νυθμ ημοξ ζημκ απμπηςηζηυ ηοηηανζηυ εάκαημ ελαζηίαξ ηδξ ακμζμθμβζηήξ ημοξ ακηίδναζδξ βζα ηδκ εκενβμπμζδιέκδ ηαζπάζδ-3 [348]. Πνυζθαηεξ ιεθέηεξ ααζζγυιεκεξ ζηδκ εεηζηυηδηά ημοξ ζηδκ μοιπζηζηίκδ ηαζ ζημοξ αοημθαβζημφξ δείηηεξ, έπεζ πνμηαεεί υηζ αοηά ηα ημηηία είκαζ ηα ηεθζημφ ζηαδίμο ηεκμηυπζα [349,350]. Σα ζςιάηζα ημο Hirano είκαζ εςζζκμθζθζηά, νααδυιμνθα ηοηηανμπθαζιαηζηά έβηθεζζηα ηα μπμία εκημπίγμκηαζ ζηδκ CA1 πενζμπή ημο ζππμηάιπμο ηαηά ημ βήναξ. ιςξ ζημοξ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer μ ανζειυξ ηςκ ζςιαηίςκ ημο Hirano είκαζ ορδθυξ ηαζ εκημπίγμκηαζ ζηδκ ζηζαάδα ηςκ ποναιμεζδχκ κεονχκςκ ημο ζππμηάιπμο [351]. Ακ ηαζ δ ζδιαζία ηςκ ζςιαηίςκ ημο Hirano ζηδκ κυζμ Alzheimer δεκ είκαζ πθήνςξ ηαηακμδηή, ακαβκςνίγμκηαζ απυ ακηζζχιαηα έκακηζ ηδξ ηαο πνςηεΐκδξ, ζηα κεονμσκζδζαηά ημθφπζα, ζηδκ αηηίκδ ηαζ ζε άθθεξ πνςηεΐκεξ ημο ηοηηανμζηεθεηζημφ ζοζηήιαημξ. [ ]. 103

104 Απώιεηα ησλ ζπλάςεσλ Δηηυξ απυ ηδκ κεονςκζηή απχθεζα, δ απχθεζα ηςκ ζοκάρεςκ είκαζ αηυιδ έκαξ πανάβμκηαξ πμο μδδβεί ζηδκ θθμζσηή αηνμθία ζημοξ εβηεθάθμοξ ιε κυζμ Alzheimer. Ζ ζοκαπηζηή απχθεζα έπεζ ηαηαδεζπεεί ζε ιεθέηεξ ακμζμσζημπδιείαξ πνδζζιμπμζχκηαξ ακηζζχιαηα έκακηζ ηςκ πνμ ή ιεηαζοκαπηζηχκ πνςηεσκχκ (ζοκήεςξ ηδκ πνμζοκαπηζηή πνςηεΐκδ ζοκαπημθοζίκδ) ηαζ ζε ιεθέηεξ οπυ ημ δθεηηνμκζηυ ιζηνμζηυπζμ. Ζ ζοκαπηζηή απχθεζα δεκ μθείθεηαζ απμηθεζζηζηά ζηδκ κεονςκζηή απχθεζα αθθά ιπμνεί κα οπεναεί ηδκ οπάνπμοζα κεονςκζηή απχθεζα ιέζα ζε ιζα ζοβηεηνζιέκδ θθμζσηή πενζμπή. Αοηυ ηαηαδεζηκφεζ υηζ δ ζοκαπηζηή απχθεζα πνμδβείηαζ ηδξ κεονςκζηήξ απχθεζαξ ηαζ μζ εκαπμιείκακηεξ κεονχκεξ ζοκδέμκηαζ θζβυηενμ ιε άθθμοξ κεονχκεξ απυ υηζ ακαιεκυηακ ιυκμ απυ ημκ ανζειυ ηςκ αζχζζιςκ κεονχκςκ μζ μπμίμζ επζγμφκ ζε έκα ζοβηεηνζιέκμ ηφηθςια. Πζεακυκ αοηυξ είκαζ μ θυβμξ πμο δ ζοκαπηζηή ποηκυηδηα είκαζ δ ηαθφηενδ ζοζπέηζζδ ημο βκςζηζημφ εθθείιιαημξ ζηδκ AD [ ]. Δίκαζ εκδζαθένμκ υηζ έκαξ ακηίζηνμθμξ ζοζπεηζζιυξ έπεζ παναηδνδεεί ιεηαλφ ηδξ ζοκαπηζηήξ ποηκυηδηαξ ηαζ ημο ιεβέεμοξ ηςκ οπμθμίπςκ ζοκάρεςκ, υπςξ ιεηνάηαζ απυ ημ ιήημξ ηδξ ιεηαζοκαπηζηήξ ποηκυηδηαξ. Αοηή δ δζεφνοκζδ ηςκ οπμθμίπςκ ζοκάρεςκ έπεζ ενιδκεοεεί ςξ ιζα ακηζζηαειζζηζηή ακηαπυηνζζδ, πανά ςξ επζθεηηζηή απχθεζα ηςκ ιζηνχκ ζοκάρεςκ [355,357,358]. Αιινηώζεηο ππό ην Ζιεθηξνληθό Μηθξνζθόπην Πμθοάνζειεξ ιεθέηεξ ιε ηδκ πνήζδ ημο δθεηηνμκζημφ ιζηνμζημπίμο απμηαθφπημοκ ηζξ κεονμσκζδζαηέξ εηθοθίζεζξ πμο ζοκίζηακηαζ ηονίςξ απυ ηδκ εκδμηοηηάνζα ζοβηέκηνςζδ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ ηα μπμία θαίκμκηαζ οπυ ηδκ ιμνθή ηςκ ηαηά γεφβδ εθζημεζδχξ εζπεζναιέκςκ ζκζδίςκ ηα μπμία απμηεθμφκηαζ απυ ηαο πνςηεΐκδ [361,362]. Οζ ζοκαπηζηέξ αθθμζχζεζξ απμηεθμφκ παναηηδνζζηζηυ κεονμπαεμθμβζηυ εφνδια ζηδκ κυζμ Alzheimer ηαζ ζοκίζηακηαζ απυ 104

105 αθθμίςζδ ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ ηυζμ ζημοξ κεονχκεξ ημο ζππμηάιπμο υζμ ηαζ ζημοξ κεονχκεξ ηςκ εβηεθαθζηχκ διζζθαζνίςκ ηαζ ηδξ πανεβηεθαθίδαξ. Σα ιζημπυκδνζα ζηζξ πενζζζυηενεξ ηςκ πενζπηχζεςκ ζηα ανπζηά ζηάδζα ηδξ κυζμο πανμοζζάγμοκ αθθμζχζεζξ ημο ζπήιαημξ, ημο ιεβέεμοξ ηαζ ζδίςξ ηςκ αηνμθμθζχκ ημοξ. Οζ αθθμζχζεζξ ηςκ ιζημπμκδνίςκ εκηυξ ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ ζοκδοάγμκηαζ ηαηά ημ πθείζημκ ιεηά ηςκ ιμνθμθμβζηχκ αθθμζχζεςκ ηςκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ ηαζ ηςκ αθθμζχζεςκ ημο ζοκαπηζημφ ζπδιαηζζιμφ [363,364]. Οζ δεκδνζηζηέξ αθθμζχζεζξ ζηδκ κυζμ Alzheimer ζοκίζηακηαζ ζημκ πενζμνζζιυ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ηςκ κεονχκςκ, ζηδκ απχθεζα ηςκ ηνζημβεκχκ ηαζ ηεηανημβεκχκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ ηαζ ζδίςξ ζηδκ ζδιακηζηή απχθεζα ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ, βεβμκυξ πμο πενζμνίγεζ ηδκ ζοκαπηζηή επζημζκςκία ιεηαλφ ηςκ κεονχκςκ [364]. Δπηθάιπςε ηεο λόζνπ Alzheimer κε ηελ λόζν κε ηα δηάρπηα ζσκάηηα ηνπ Lewy. Ζ κυζμξ ημο Alzheimer (AD) ηαεχξ επίζδξ ηαζ δ κυζμξ ημο Parkinson (PD) είκαζ μζ ηφνζεξ αζηίεξ ειθάκζζδξ άκμζαξ ηαζ ηζκδηζηχκ δζαηαναπχκ ζημκ βδνάζημκηα πθδεοζιυ. ηζξ ΖΠΑ εηηζιάηαζ υηζ πενζζζυηενμ απυ 10 εηαημιιφνζα άκενςπμζ γμοκ ιε αοηέξ ηζξ ηαηαζηνμθζηέξ κεονμθμβζηέξ δζαηαναπέξ ηαζ οπμθμβίγεηαζ υηζ ιέπνζ ημ έημξ 2025 εα παναηδνδεεί εηήζζα αφλδζδ ηαηά 50% πανυιμζςκ αζεεκχκ [365]. Ζ AD ηαζ δ PD είκαζ δφμ λεπςνζζηέξ ηθζκζημπαεμθμβζηέξ μκηυηδηεξ. Δκχ απυ ηδ ιία πθεονά ζηδκ κυζμ Alzheimer δ ακχιαθδ ζοζζχνεοζδ ηδξ ιδ θοζζμθμβζηά πηοπςιέκδξ Αα πνςηεΐκδξ ζημ κεμθθμζυ ηαζ ζημ θζιαζηυ ζφζηδια εεςνείηαζ οπεφεοκδ βζα ηδκ κεονμεηθφθζζδ [366], απυ ηδκ άθθδ πθεονά δ εκδμηοηηάνζα ζοζζχνεοζδ ηδξ α-ζοκμοηθεΐκδξ ειπθέηεηαζ ηεκηνζηά ζηδκ παεμβέκεζα ηδξ κυζμο ημο Πάνηζκζμκ [ ]. ηδκ AD δ Αα πνςηεΐκδ ζοζζςνεφεηαζ ζημκ εκδμηοηηάνζμ ηαζ ζημκ ελςηοηηάνζμ πχνμ, μδδβχκηαξ ζημκ ζπδιαηζζιυ κεονζηζδζηχκ πθαηχκ, εκχ μ εκδμηοηηάνζμξ πμθοιενζζιυξ ηςκ θςζθμνοθζςιέκςκ ιμνίςκ ημο 105

106 ηοηηανμζηεθεημφ υπςξ δ ηαο πνςηεΐκδ, έπεζ ςξ απμηέθεζια ημκ ζπδιαηζζιυ ηςκ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ [276]. ηδκ κυζμ ημο Πάνηζκζμκ, δ εκδμηοηηάνζα ζοζζχνεοζδ ηδξ α-ζοκμοηθεΐκδξ έπεζ ςξ παναηηδνζζηζηυ ημκ ζπδιαηζζιυ παναηηδνζζηζηχκ εβηθείζηςκ ηα μπμία μκμιάγμκηαζ ζςιάηζα ημο Lewy (Lewy bodies-lbs) [367,370,371]. Σα ηαζκμφνζα ημζκά ηνζηήνζα βζα ηδκ ηαλζκυιδζδ ηςκ παεήζεςκ ιε ζςιάηζα ημο Lewy (LBD) ακαβκςνίγμοκ δφμ ηθζκζηέξ μκηυηδηεξ, δ πνχηδ πμο εηθνάγεηαζ ςξ άκμζα ιε ζςιάηζα ημο Lewy ηαζ δ δεφηενδ ςξ κυζμξ ημο Πάνηζκζμκ ιε άκμζα (PDD) [ ]. Δκχ ζημοξ αζεεκείξ ιε άκμζα ιε ζςιάηζα ημο Lewy δ ηθζκζηή έηθναζδ ηδξ κυζμο είκαζ δ άκμζα αημθμοεμφιεκδ απυ πανηζκζμκζζιυ, ζημοξ αζεεκείξ ιε PDD ηα ανπζηά ζδιεία είκαζ πανηζκζμκζζιυξ αημθμοεμφιεκμξ απυ άκμζα [373,377,378]. Οζ εβηέθαθμζ ηςκ αζεεκχκ ιε DLB ηαζ PDD πανμοζζάγμοκ πανυιμζα παεμθμβία ιε ελαίνεζδ υηζ πνυζθαηεξ ιεθέηεξ έδεζλακ εηηεηαιέκδ εκαπυεεζδ ημο Αα αιοθμεζδμφξ ηαζ ηδξ α-ζοκμοηθεΐκδξ ζημ νααδςηυ ζχια ηαζ ζημκ ζππυηαιπμ ζημοξ αζεεκείξ ιε άκμζα ιε ζςιάηζα ημο Lewy ζε ζπέζδ ιε ημοξ αζεεκείξ ιε PDD μζ μπμίμζ είπακ ιυκμ α-ζοκμοηθεΐκδ [379,380]. Πανυθμ πμο δ δνζιφηδηα ηδξ κεονςκζηήξ απχθεζαξ ζηζξ οπμθθμζχδεζξ πενζμπέξ ιπμνεί κα ελδβήζεζ ιενζηά απυ ηα κεονμθμβζηά εθθείιιαηα ζημοξ αζεεκείξ ιε PD ηαζ DLB, μ οπεφεοκμξ κεονςκζηυξ πθδεοζιυξ βζα ηζξ πζμ ζφκεεηεξ κμδηζηέξ ηαζ ροπζαηνζηέξ δζαηαναπέξ δεκ έπεζ πθήνςξ απμζαθδκζζεεί. Ακχιαθδ ζοζζχνεοζδ ηδξ α-ζοκμοηθεΐκδξ ζηδκ πενζμπή CA2-3 ημο ζππμηάιπμο [381,382], ζηδκ κήζμ ημο Reil, ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ ζηδκ έθζηα ημο πνμζαβςβίμο έπεζ θακεί κα είκαζ έκα ζδιακηζηυ κεονμπαεμθμβζηυ παναηηδνζζηζηυ [367,368,374,383]. Πανά ηδκ ανπζηή εεςνμφιεκδ δζαηνζηή ηθζκζημπαεμθμβία ηςκ δφμ κυζςκ, ανηεηέξ ιεθέηεξ έπμοκ επζαεααζχζεζ υηζ ηα ηθζκζηά παναηηδνζζηζηά ηαζ δ παεμθμβία ηδξ κυζμο Alzheimer ηαζ ηδξ κυζμο Πάνηζκζμκ ιπμνεί κα αθθδθμηαθφπημκηαζ [373,376]. Πενίπμο ημ 25% ηςκ αζεεκχκ ιε κυζμ ημο Alzheimer ακαπηφζζμοκ πανηζκζμκζζιυ ηαζ πενίπμο ημ 50% υθςκ ηςκ πενζπηχζεςκ ιε κυζμ ημο Πάνηζκζμκ ακαπηφζζμοκ άκμζα ηφπμο Alzheimer ιεηά ηδκ δθζηία ηςκ 65 εηχκ [384]. Δπζπθέμκ, ημ 70% ηςκ αζεεκχκ ιε ζπμναδζηή κυζμ Alzheimer ειθακίγμοκ ημοξ 106

107 ζπδιαηζζιμφξ πμο μιμζάγμοκ ιε ηα έβηθεζζηα ηςκ ζςιαηίςκ Lewy πμο πενζέπμοκ α-ζοκμοηθεΐκδ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ ζηζξ θζιαζηέξ πενζμπέξ [369,385,386]. Οιμίςξ ζε αζεεκείξ ιε μζημβεκή ιμνθή κυζμο Alzheimer ηαζ ζφκδνμιμ Down, έπεζ ακαθενεεί παεμθμβία ζςιαηίςκ πμο μιμζάγμοκ ιε ηα ζςιάηζα Lewy ηαζ πανηζκζμκζζιυξ [385]. ΣΟ ΓΖΡΑ Νεπξνπαζνινγηθέο αιινηώζεηο θαηά ην γήξαο Οζ επζδνάζεζξ ηδξ δθζηίαξ ζημ κεονζηυ ζφζηδια ηαζ δ ζοζπέηζζδ ιεηαλφ ημο βήναημξ ηαζ ηδξ άκμζαξ έπμοκ ςξ απμηέθεζια μζ ενεοκδηέξ ηα ηεθεοηαία πνυκζα κα πναβιαημπμζμφκ ηθζκζηέξ, δθεηηνμθοζζμθμβζηέξ, αζμπδιζηέξ, ιμνθμθμβζηέξ ηαζ βεκεηζηέξ ιεθέηεξ. Καηά ηδκ δζάνηεζα ημο βήναημξ παναηδνείηαζ ιζα ααειζαία ηαζ πνμσμφζα έηπηςζδ ηςκ κμδηζηχκ θεζημονβζχκ. Μεθέηεξ απυ ημοξ Stevens WD ηαζ ζοκ. ζε πεζναιαηυγςα ηαζ ζε άκενςπμ ηαηέδεζλακ επζανάδοκζδ ηδξ ηαπφηδηαξ επελενβαζίαξ ηςκ πνμζθαιαακυιεκςκ πθδνμθμνζχκ, ηδξ ικδιμκζηήξ εβπάναλδξ ηαζ ηδξ μπηζημπςνζηήξ ακηίθδρδξ [387]. Μαθξνζθνπηθά επξήκαηα Καηά ηδκ ιαηνμζημπζηή ελέηαζδ μζ αθθαβέξ πμο επένπμκηαζ ζημκ εβηέθαθμ είκαζ ζοκανηήζεζ ηδξ αφλδζδξ ηδξ δθζηίαξ ηαζ μζ αθθαβέξ αοηέξ είκαζ ειθακείξ ηαηά ηδκ 7 δ δεηαεηία ηδξ γςήξ. Οζ αφθαηεξ είκαζ εθαθνχξ δζεονοιέκεξ ηαζ μζ έθζηεξ πενζζζυηενμ θεπηοζιέκεξ ζε ζπέζδ ιε έκακ κευηενμ εβηέθαθμ ηαεχξ επίζδξ παναηδνείηαζ πάποκζδ ηαζ εμθυηδηα ηςκ θεπηχκ ιδκίββςκ ηςκ διζζθαζνίςκ. 107

108 Ανηεηέξ ιεθέηεξ έπμοκ ηαηαδείλεζ ιζα ακηίζηνμθδ βναιιζηή ζπέζδ ιεηαλφ ηδξ δθζηίαξ ηαζ ημο αάνμοξ ημο εβηεθάθμο ηα ηεθεοηαία πνυκζα. ε ιζα ζεζνά πάκς απυ αοημρίεξ πμο πναβιαημπμίδζακ μ Peress ηαζ ζοκ.(1973) ανήηακ υηζ δ εθάηηςζδ ημο αάνμοξ ημο εβηεθάθμο βζκυηακ ακηζθδπηή ήδδ απυ ηα 30 έηδ ηαζ επδνέαγε ηζξ οπενζηδκίδζεξ ηαζ οπμζηδκίδζεξ πενζμπέξ ημο εβηεθάθμο [388]. Ανβυηενα μ Hartmann ηαζ ζοκ. (1994) οπμθυβζζακ υηζ ημ αάνμξ ημο εβηεθάθμο εθαηηχκεηαζ απυ ηδκ ιέζδ ηζιή βζα ημοξ κέμοξ άκδνεξ ζηα 1336g ηαζ ηζξ κέεξ βοκαίηεξ ζηα 1198g, πενίπμο 2,7g ακά έημξ βζα ημοξ πνχημοξ ηαζ 2,2g βζα ηζξ βοκαίηεξ [389]. Πζμ πνυζθαηεξ ιεθέηεξ έπμοκ δείλεζ υηζ δ ιέζδ εηήζζα απχθεζα ζζημφ ζημοξ εκήθζηεξ δθζηίαξ απυ 59 έςξ 85 εηχκ ήηακ 5.4, 2.4, ηαζ 3.1 ml βζα ημκ υβημ μθυηθδνμο ημο εβηεθάθμο, ηδξ θαζάξ ηαζ ηδξ θεοηήξ μοζίαξ ακηίζημζπα [390]. Γζα ημκ θυβμ αοηυ πανυθμ πμο οπάνπεζ ιενζηή ζοννίηκςζδ ηδξ θαζάξ μοζίαξ, ημ ιεβαθφηενμ ιένμξ ηδξ απχθεζαξ ημο αάνμοξ ημο εβηεθάθμο πνμένπεηαζ ελαζηίαξ ηδξ αηνμθίαξ ηδξ θεοηήξ μοζίαξ. Καεχξ ημ αάνμξ ημο εβηεθάθμο θείκεζ, ημ ιέβεεμξ ηςκ ημζθζχκ ηείκεζ κα αολάκεηαζ. Οζ επζδνάζεζξ ηδξ δθζηίαξ ζημκ υβημ ηςκ ημζθζχκ ηαζ ημο εβηεθαθμκςηζαίμο οβνμφ έπμοκ ιεθεηδεεί ηα ηεθεοηαία πνυκζα ιε ηδκ πνήζδ απεζημκζζηζηχκ ιεευδςκ. Πνυζθαηα ιάθζζηα ζε ιεθέηδ μιάδαξ αηυιςκ δθζηίαξ εηχκ θάκδηε υηζ μ ιέζμξ υβημξ ηςκ ημζθζχκ ημο εβηεθάθμο αολάκεηαζ ηαηά 1.4cm 3 ημκ πνυκμ [390]. Μηθξνζθνπηθέο αιινηώζεηο ζηελ θαηά νπζία Υνδζζιμπμζχκηαξ ζηενεμθμβζηέξ ιεευδμοξ βζα κα απμθεοπεμφκ ηα artifacts ελαζηίαξ ηδξ αηνμθίαξ ηδξ θαζάξ μοζίαξ, μ Pakkenberg ηαζ μζ ζοκ. (2003) οπμθυβζζακ ημκ ανζειυ ηςκ κεονχκςκ ημο κεμθθμζμφ ζηζξ ιεκ βοκαίηεξ ζημοξ 19,3 δζζεηαημιιφνζα κεονχκεξ, ζημοξ δε άκδνεξ ζημοξ 22,8 δζζεηαημιιφνζα κεονχκεξ, μ ανζειυξ δε ηςκ κεονχκςκ εθαηηχκεηαζ ηαηά 10% ιεηαλφ ηςκ 20 ηαζ 90 εηχκ [391]. Πμθθέξ ιεθέηεξ έπμοκ δείλεζ υηζ μ κεονςκζηυξ πθδεοζιυξ ζημκ εκδμννζκζηυ θθμζυ κμδηζηά θοζζμθμβζηχκ αηυιςκ παναιέκεζ 108

109 ζηαεενυξ ηαζ ζηδκ βενμκηζηή δθζηία [392,393]. Αοηυ ένπεηαζ ζε ακηίεεζδ ιε ηα εονήιαηα ζηδκ κυζμ Alzheimer ηαηά ηδκ μπμία δ ζδιακηζηή απχθεζα κεονχκςκ ζηζξ ζηζαάδεξ ΗΗ ηαζ IV απμηεθεί ανπζηυ εφνδια ηδξ κυζμο [393]. ημ πανεθευκ πμθθέξ ηαζ ακηζηνμουιεκεξ ιεθέηεξ δδιμζζεφεδηακ ηαζ αθμνμφζακ ηδκ έηηαζδ ηαζ ηδκ ηαηακμιή ηδξ κεονςκζηήξ απχθεζαξ ζημκ βδνάζημκηα ζππυηαιπμ. Δνεοκδηέξ υπςξ μ Miller ηαζ ζοκ. (1984) ηαηέβναρακ κεονςκζηή απχθεζα ζημκ ζππυηαιπμ δθζηζςιέκςκ αηυιςκ ηαζ ζδζαζηένςξ ζηδκ CA1 πενζμπή δ μπμία έθηακε ημ 3,6% ακά δεηαεηία [394]. Ανβυηενα ιε ηδκ αμήεεζα ζφβπνμκςκ ζηενεμθμβζηχκ ιεευδςκ οπυ ηςκ West ηαζ ζοκ. (1994) ανέεδηε ιζα δθζηζαηά ζπεηζγυιεκδ απχθεζα κεονχκςκ ζηδκ αβηζζηνςηή έθζηα ηαζ ζηδκ μδμκηςηή έθζηα ηδξ ηάλεςξ ημο 0,7% ηαζ 0,4% ακά έημξ ακηίζημζπα εκχ δεκ παναηδνήεδηακ αθθαβέξ ζημκ ανζειυ ηςκ κεονχκςκ ζηδκ CA1 πενζμπή ημο ζππμηάιπμο [395]. Πμθθέξ ένεοκεξ έπμοκ ηαηαδείλεζ υηζ οπάνπεζ ιζα ήπζα ή ηαευθμο ιείςζδ ημο ανζειμφ ηςκ κεονχκςκ ζημκ ααζζηυ πονήκα ημο Meynert, μ μπμίμξ απμηεθεί ηδκ πμθζκενβζηή είζμδμ ζημκ εβηεθαθζηυ θθμζυ [396]. φιθςκα ιε ημοξ Baloyannis ηαζ ζοκ. (1994) δ απχθεζα αοηή οθίζηαηαζ ζημοξ ιζηνμφξ αηακεςημφξ GABA-ενβζημφξ κεονχκεξ ημο ααζζημφ πονήκα, μζ μπμίμζ εθαηηχκμκηαζ ιε ηδκ δθζηία εκχ μζ ιεβάθμζ πμθζκενβζημί κεονχκεξ παναιέκμοκ ακέπαθμζ [331]. φιθςκα ιε αοηή ηδκ παναηήνδζδ δ ποηκυηδηα ηςκ πμθζκενβζηχκ ζκχκ ζημ κεμθθμζυ, ζημκ εκδμννζκζηυ θθμζυ ηαζ ζημκ αιοβδαθμεζδή ζπδιαηζζιυ εθαηηχκεηαζ εθαθνχξ ζημ θοζζμθμβζηυ βήναξ ζε ζπέζδ ιε ηδκ δναιαηζηή απχθεζα πμο οπάνπεζ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer. Ο ανζειυξ ηςκ κεονχκςκ ζε πμθθμφξ οπμθθμζχδεζξ πονήκεξ έπεζ ιεθεηδεεί υηζ παναιέκεζ ζπεηζηά ζηαεενυξ ιε ηδκ πάνμδμ ηδξ δθζηίαξ. Γεκ παναηδνείηαζ απχθεζα κεονχκςκ ζημοξ οπενμπηζημφξ ηαζ παναημζθζαημφξ πονήκεξ ημο οπμεαθάιμο [397] εκχ ακηίεεηα έπεζ πενζβναθεί κεονςκζηή απχθεζα ζημκ οπενπζαζιαηζηυ πονήκα, δ μπμία είκαζ ιζηνυηενδ απυ αοηή πμο παναηδνείηαζ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer [398]. Δπίζδξ έπεζ ηαηαβναθεί οπενηνμθία ηςκ κεονχκςκ πμο πενζέπμοκ οπμδμπείξ μζζηνμβυκςκ ζημκ ημλμεζδή πονήκα ιεηειιδκμπαοζζαηχκ βοκαζηχκ ηαζ εζηάγεηαζ υηζ ιπμνεί κα ζπεηίγεηαζ ιε ηζξ πενζβναθείζεξ ελάρεζξ ζε αοηή ηδκ δθζηία [399]. 109

110 Με ηδκ πάνμδμ ηδξ δθζηίαξ δ κεονςκζηή απχθεζα ζηδκ ιέθαζκα μοζία εκημπίγεηαζ ζηδκ ιέζδ ημζθζαηή ηαζ ναπζαία μιάδα ηδξ ζοιπαβμφξ ιμίναξ (pars compacta), εκχ δ κυζμξ ημο Parkinson επδνεάγεζ πενζζζυηενμ ηδκ πθάβζα μιάδα ηδξ ζοιπαβμφξ ιμίναξ [400]. πλαπηηθή ππθλόηεηα Καηά ημ βήναξ οπάνπεζ ιζηνή απχθεζα ηδξ ποηκυηδηαξ ηςκ ζοκάρεςκ ζημκ ζππυηαιπμ ηαζ ζε πενζμπέξ ημο εβηεθαθζημφ θθμζμφ [401] ιε πζεακή ελαίνεζδ ηδκ πενζμπή ημο πνςημβεκμφξ ζςιαημαζζεδηζημφ θθμζμφ υπμο ανέεδηε υηζ δ ποηκυηδηα ηςκ ζοκάρεςκ παναιέκεζ ζηαεενή [402]. Νευηενεξ ιεθέηεξ ηαηέδεζλακ υηζ δ ποηκυηδηα ηςκ ζοκαπηζηχκ πνςηεσκχκ ζημκ πνυζεζμ ηνμηαθζηυ θθμζυ ζπεηζγυηακ ιε ημκ βμκυηοπμ ηδξ απμθζπμπνςηεΐκδξ Δ (ApoE) [403]. ημκ πνυζεζμ ηνμηαθζηυ θθμζυ οβζχκ εβηεθάθςκ δ ζοβηέκηνςζδ ηδξ ιεηαζοκαπηζηήξ πνςηεΐκδξ PSD95 (postsynaptic density-95) ήηακ ορδθυηενδ ζημκ θθμζυ ηςκ ακενχπςκ ζε ζπέζδ ιε αοημφξ πμο δεκ θένμοκ ημ αθθήθζμ ε2 ηδξ απμθζπμπνςηεΐκδξ Δ. Ακηίεεηα δ εκαπυεεζδ ημο αθθδθίμο ε4 ηδξ απμθζπμπνςηεΐκδξ Δ ζπεηζγυηακ ιε παιδθέξ ζοβηεκηνχζεζξ δφμ πνμζοκαπηζηχκ πνςηεσκχκ, ηδκ ζοκαπημθοζίκδ ηαζ ηδκ ζοκηαλίκδ. ε ιεθέηεξ πμγζηνμκζηήξ δθεηηνμκζηήξ ημιμβναθίαξ (PΔΣ) ανέεδηε υηζ άημια πμο θένμοκ ημ αθθήθζμ ε4 έπμοκ παιδθυηενεξ ηζιέξ ιεηααμθζζιμφ βθοηυγδξ ζημκ μπίζεζμ θθμζυ ηδξ έθζηαξ ημο πνμζαβςβίμο, ζημκ ηνoηαθζηυ, ανεβιαηζηυ ηαζ πνμιεηςπζαίμ θθμζυ [404]. Δπίζδξ ζε ιεθέηεξ ιμνθμιεηνίαξ απμηαθφθεδηε υηζ μζ κεονχκεξ ζημκ ηεκηνζηυ πονήκα ημο Meynert ζε ακενχπμοξ πμο θένμοκ ημ αθθήθζμ ε4 έπμοκ ιζηνυηενδ ζοζηεοή ημο Golgi, δ μπμία απμηεθεί αηυια ιία πανάιεηνμ ιεηααμθζηήξ δναζηδνζυηδηαξ [405]. 110

111 Νόζνο ηνπ Alzheimer θαη λήζνο ηνπ Reil Ζ κήζμξ ημο Reil απμηεθεί ιζα απυ ηζξ παναθζιαζηέξ δμιέξ ημο ΚΝ, δ μπμία ηείηαζ εκηυξ ημο εβηεθάθμο ηάης απυ ηδκ ζπζζιή ημο Sylvius ηαζ ηαθφπηεηαζ απυ ηδκ ηνμηαθζηή, ιεηςπζαία ηαζ ανεβιαηζηή ηαθφπηνα. Γίκεηαζ μναηή ιε ηδκ ελαίνεζδ ηςκ ακςηένς ηαθοπηνχκ ηαζ έπεζ ζπήια ακάζηνμθδξ ποναιίδαξ. Δπζπθέμκ μ θθμζυξ ηδξ κήζμο ηαθφπηεζ ημ πνμηείπζζια ηαζ ηα ααζζηά βάββθζα [406]. Ζ κήζμξ ημο Reil παίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζε ιζα πμζηζθία νοειζζηζηχκ ιδπακζζιχκ πμο ηοιαίκεηαζ απυ ημκ ζπθαπκζηυ έθεβπμ ηαζ ηδκ αζζεδηζηυηδηα ιέπνζ ηαζ ηδκ εζςηενζηή ακηίθδρδ βζα ηδκ θήρδ απμθάζεςκ [ ]. Δζηζαηέξ αθάαεξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ημο Reil μζ μπμίεξ πνμηαθμφκηαζ απυ ελενβαζίεξ, ζζπαζιία ή βθμίςζδ ζοπκά επζθένμοκ βαζηνεκηενζηέξ, αββεζμηζκδηζηέξ, ηανδζαββεζαηέξ ηαζ άθθεξ δζαηαναπέξ ημο αοημκυιμο κεονζημφ ζοζηήιαημξ [ ]. ηζξ ηονζυηενεξ αζηίεξ εακάημο ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer πενζθαιαάκμκηαζ ημ έιθναβια ημο ιομηανδίμο, δ ηανδζαηή ακεπάνηεζα ηαζ μζ θμζιχλεζξ ημο ακαπκεοζηζημφ [414,415]. θεξ αοηέξ μζ ακεπάνηεζεξ ηςκ ζπθαπκζηχκ μνβάκςκ ιπμνεί κα πνμηθδεμφκ ή κα επζδεζκςεμφκ απυ ηδκ δοζθεζημονβία ημο αοημκυιμο κεονζημφ ζοζηήιαημξ [ ] ηαζ δ κήζμξ ημο Reil ιπμνεί κα δζαδναιαηίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ. Πμθθέξ ιεθέηεξ ηαηέδεζλακ υηζ δ κήζμξ ειπθέηεηαζ παεμθμβζηά ζηδκ κυζμ Alzheimer. Νεονμαπεζημκζζηζηέξ ιεθέηεξ έπμοκ απμηαθφρεζ αηνμθία ηδξ κήζμο [ ] ηαεχξ επίζδξ άθθεξ ιεθέηεξ έπμοκ δείλεζ ιεηααμθή ηδξ αζιαηζηήξ νμήξ ηδξ κήζμο [422], ζοβηέκηνςζδ αζμβεκχκ αιζκχκ ηαζ ποηκυηδηεξ ιμοζηανζκζηχκ οπμδμπέςκ [423], ιεηααμθζηή δναζηδνζυηδηα [424], δναζηδνζυηδηα ηδξ α-ιμκμαιζκζηήξ μλεζδάζδξ [420,425] ηαζ εθαηηςιέκδ πενζεηηζηυηδηα RNA ηαζ πνςηεΐκδξ [426]. Νεονμπαεμθμβζηά ζημοξ εβηεθάθμοξ αζεεκχκ ιε κυζμ Alzheimer εονέεδ υηζ μζ ποναιζδζημί κεονχκεξ πανμοζζάγμοκ ζδιακηζηή απχθεζα ηςκ ηεθζηχκ δεκδνζηχκ ημοξ. Οζ δεκδνζηζημί ηθάδμζ είκαζ ηα πενζζζυηενμ πθαζηζηά ζημζπεία ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο [427], μζ μπμίμζ παίγμοκ μοζζχδδ νυθμ ζηδκ ιεηάδμζδ ηςκ πθδνμθμνζχκ ηαζ ζηδκ βκςζηζηή θεζημονβία [428]. Ζ δζαηαναπή αοηή 111

112 ηδξ κεονςκζηήξ πθαζηζηυηδηαξ πμο έπεζ πενζβναθεί έπεζ ζοζπεηζζεεί απυ ενεοκδηέξ ιε εονήιαηα πμο έπμοκ πενζβναθεί ζημκ θθμζυ ηδξ κήζμο ημο Reil ζε αζεεκείξ πμο πάζπμοκ απυ ζπζγμθνέκεζα [ ]. Ζ απχθεζα ηςκ δεκδνζηχκ ηςκ ποναιζδζηχκ ηοηηάνςκ ηαζ ηςκ εκδμκεονχκςκ μδδβεί ζε μοζζαζηζηή ιείςζδ ηςκ ζοκαπηζηχκ επαθχκ ηαζ ζε ζδιακηζηή δζαηαναπή ηδξ ζοκδεζζιυηδηαξ ιεηαλφ ηςκ ποναιζδζηχκ ηαζ ηςκ άθθςκ ηοηηάνςκ. πςξ έπεζ πενζβναθεί απυ ημκ English ηαζ ζοκ., αοηέξ μζ αθθαβέξ δοκδηζηά ζπεηίγμκηαζ ιε ηδκ ηαηαζηνμθή ημο ηοηηανμζηεθεημφ ηαζ ηαη επέηηαζδ ηςκ πνςηεσκχκ πμο πνμάβμοκ ηα ενεείζιαηα [429,432]. Οζ ακςηένς ιεηααμθέξ ηδξ δεκδνζηζηήξ πμθζηυηδηαξ ηαζ ηδξ δεκδνζηζηήξ αηεναζυηδηαξ ιπμνμφκ επίζδξ κα ζοζπεηζζεμφκ ιε ηδκ πενζβναθείζα ζε πμθθέξ ιεθέηεξ βζα ηδκ vυζμ ημο Alzheimer, ιδ θοζζμθμβζηήξ έηθναζδξ ηςκ πνςηεσκχκ ηςκ ιζηνμζςθδκανίςκ MAP2 ηαζ MAP5 [427,433,434]. πςξ είκαζ βκςζηυκ δ κήζμξ ημο Reil δζαδναιαηίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζηδκ αίζεδζδ ηδξ βεφζδξ [435] δ μπμία δζαηανάζζεηαζ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer [436,437], επεζδή δ κήζμξ ςξ ιένμξ ηδξ πνςημβεκμφξ θθμζσηήξ βεοζηζηήξ πενζμπήξ πενζέπεζ κεονχκεξ μζ μπμίμζ ακηαπμηνίκμκηαζ ζε βεοζηζηά ενεείζιαηα [438,439]. Γζ αοηυ ημκ θυβμ παεμθμβζηέξ ηαηαζηάζεζξ ηδξ κήζμο παίγμοκ ζδιακηζηυ νυθμ ζηδκ ακαβκχνζζδ δοζάνεζηςκ βεοζηζηχκ ενεεζζιάηςκ [440,441]. Πανυθμ πμο ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer δεκ έπεζ ιεθεηδεεί εηηεκχξ δ ζοιπενζθμνά ηςκ αζεεκχκ ζπεηζηά ιε ηζξ δζαηνμθζηέξ ημοξ ζοκήεεζξ, έπεζ παναηδνδεεί απυ ημοξ θνμκηζζηέξ υηζ μζ αζεεκείξ αοημί ακαπηφζζμοκ ζοπκά ζδζυιμνθεξ δζαηνμθζηέξ ζοιπενζθμνέξ [442]. Ζ αδοκαιία ακαβκχνζζδξ ηαζ δ ζοκαζζεδιαηζηή ειπεζνία ηςκ ηνμθχκ ιπμνεί κα απμηεθεί έκα αηυια αζζεδηδνζαηυ έθθεζιια ηδξ κυζμο ημο Alzheimer, δ μπμία ιπμνεί κα απμδμεεί ζηδκ κήζμ ημο Reil [443]. 112

113 Νόζνο ηνπ Alzheimer θαη Ακπγδαινεηδήο ππξήλαο Ο αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ ςξ ιένμξ ημο θζιαζημφ ζοζηήιαημξ παίγεζ ζδιακηζηυ νυθμ ζηδκ επελενβαζία ηαζ ηδκ απμικδιυκεοζδ ηςκ ζοκαζζεδιαηζηχκ ακηζδνάζεςκ [444]. Ζ ζοιιεημπή ηδξ αιοβδαθήξ ζημ ζοκαίζεδια έπεζ ηεηιδνζςεεί ζε πζεήημοξ απυ ηδκ ζοκηνζπηζηή απχθεζα ηδξ θοζζμθμβζηήξ ημζκςκζηήξ ηαζ ζοκαζζεδιαηζηήξ ζοιπενζθμνάξ πμο απμννέεζ απυ ηδκ αιθμηενυπθεονδ ηαηαζηνμθή αοηήξ ηδξ δμιήξ ημο εβηεθάθμο [445,446]. Ζ αιοβδαθή επδνεάγεηαζ πνχζια ζηδκ κυζμ Alzheimer ηαζ ηα απμηεθέζιαηα απυ ηα κεονμροπζαηνζηά ζοιπηχιαηα μδδβμφκ ζε θεζημονβζηά εθθείιιαηα ηα μπμία ζοκεζζθένμοκ ηα ιέβζζηα ζηδκ ακαπδνία πμο ζπεηίγεηαζ ιε ηδκ κυζμ αοηή. Δλαζηίαξ ηδξ πνχζιδξ ηαηαζηνμθήξ ηδξ αιοβδαθήξ, ηα κεονμροπζαηνζηά ζοιπηχιαηα είκαζ ζοπκά ήδδ απυ ηα ιέζα ζηάδζα ηδξ κυζμο Alzheimer. Σεθζηά, πενίπμο ημ 80% ηςκ αζεεκχκ ιε κυζμ Alzheimer πανμοζζάγμοκ κεονμροπζαηνζηά ζοιπηχιαηα υπςξ παναζζεήζεζξ, ρεοδαζζεήζεζξ, πανακμσηά ζημζπεία, άβπμξ, ακδζοπία ηαζ ζοκαζζεδιαηζηέξ δζαηαναπέξ ηαηά ηδκ δζάνηεζα ηδξ κυζμο [447,448]. Άθθα ζοιπηχιαηα υπςξ δοζθμνία, εοενεεζζηυηδηα, άνζδ ακαζημθχκ ηαζ απάεεζα είκαζ επίζδξ ζοπκά [449]. Δπζπθέμκ ηςκ ακςηένς ζοιπηςιάηςκ, μζ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer πανμοζζάγμοκ ζοπκά αθθαβέξ ζηδκ πνμζςπζηυηδηά ημοξ μζ μπμίεξ επδνεάγμοκ ηδκ ηαεδιενζκυηδηά ημοξ ηαζ ηδκ ζπέζδ ημοξ ιε ημοξ θνμκηζζηέξ ημοξ. Αθθαβέξ ζηδκ πνμζςπζηυηδηα ιπμνεί κα ειθακζζεμφκ ζε ηάεε ζηάδζμ ηδξ άκμζαξ αθθά ζοπκά πνμδβμφκηαζ άθθςκ πνχζιςκ ηθζκζηχκ εηδδθχζεςκ ηδξ κυζμο υπςξ είκαζ δ βκςζηζηή δζαηαναπή ηαζ δ αθθαβή ηδξ δζάεεζδξ. Αοηέξ μζ αθθαβέξ ιπμνμφκ κα αμδεήζμοκ ζηδκ ηθζκζηή δζάβκςζδ ηδξ AD ζηα πνχζια ζηάδζα [450]. Οζ αθθαβέξ ηδξ πνμζςπζηυηδηαξ ηαζ ιενζηά κεονμροπζαηνζηά ζοιπηχιαηα υπςξ δ ακδζοπία, δοζθμνία ηαζ δ απάεεζα ζπεηίγμκηαζ ιε ηδκ ζμαανυηδηα ηςκ κμδηζηχκ, θεζημονβζηχκ ηαζ ζοιπενζθμνζηχκ δζαηαναπχκ πανά ιε ηδκ δθζηία, ημ θφθμ, ηδκ εηπαίδεοζδ ή ηδκ δζάνηεζα ηδξ κυζμο [447,451]. Έηζζ, αθθαβέξ ζηδκ πνμζςπζηυηδηα ηαζ ηα κεονμροπζαηνζηά ζοιπηχιαηα ιπμνεί κα 113

114 ακηακαηθμφκ ηδκ επίδναζδ ηδξ πνμμδεοηζηήξ αθάαδξ ημο εβηεθάθμο ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer [449]. Απμηεθέζιαηα ιεθεηχκ ζε πεζναιαηυγςα ηαζ ζε ακενχπμοξ ειπθέημοκ ζζπονά ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ζηδ ζοκαζζεδιαηζηή ικήιδ [452,453]. Δκχ είκαζ ακαβκςνζζιέκμ υηζ μζ θοζζμθμβζημί άκενςπμζ εκεοιμφκηαζ ηαθφηενα ηα βεβμκυηα ηα μπμία ζπεηίγμκηαζ ιε έκα ζοκαζζεδιαηζηυ ζημζπείμ, οπάνπεζ ιία δζαιάπδ ζπεηζηά ιε ηδκ δφκαιδ ηδξ ζοκαζζεδιαηζηήξ ικήιδξ ζημοξ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer [ ]. Απυ ηδκ ζηζβιή πμο μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ είκαζ απυ ηζξ δμιέξ πμο επδνεάγμκηαζ πνχζια ζηδκ κυζμ Alzheimer, έπεζ οπμηεεεί υηζ δ ζοκαζζεδιαηζηή ικήιδ εα πνέπεζ κα επδνεάγεηαζ ζημοξ αζεεκεί ιε κυζμ Alzheimer. Πνάβιαηζ, δεδμιέκα έπμοκ δείλεζ υηζ ζε ακηίεεζδ ιε ημοξ οβζείξ, μζ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer δεκ δείπκμοκ εκίζποζδ ηδξ ικήιδξ βζα ζοκαζζεδιαηζηά βεβμκυηα πανά ηζξ θοζζμθμβζηέξ ζοκαζζεδιαηζηέξ ακηζδνάζεζξ [457]. Δκχ ημ θοζζμθμβζηυ βήναξ πνςηανπζηά επδνεάγεζ ημκ πνμιεηςπζαίμ θθμζυ αθθά αθήκεζ ζπεηζηά ακέπαθεξ ηζξ πενζμπέξ ημο θζιαζημφ ζοζηήιαημξ, μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ ζημοξ αζεεκείξ πμο πάζπμοκ απυ ηδκ κυζμ Alzheimer πανμοζζάγεζ ζδιακηζηή ζοννίηκςζδ, παναιυνθςζδ ηαζ απχθεζα ηςκ κεονχκςκ ηαεχξ επίζδξ ηαζ εηηεηαιέκδ βθμίςζδ [458,459]. Ζ αηνμθία ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ζηδκ AD είκαζ απμηέθεζια ημο κεονςκζημφ εακάημο, ηαζ ζδζαζηένςξ ηςκ πονήκςκ ηδξ ααζζηήξ έλς ιμίναξ, ηαζ δ απχθεζα ηςκ δεκδνζηχκ ηαζ ηςκ αλυκςκ. Ζ ζοζζχνεοζδ ηςκ κεονμσκζδζαηχκ ημθοπίςκ, ηςκ ζςιαηίςκ ημο Lewy, ηαζ δ ελςηοηηάνζα εκαπυεεζδ ημο Αα πεπηζδίμο ζε πθάηεξ ζοκεζζθένμοκ ζδιακηζηά ζηδκ αηνμθία. Ακαθοηζηυηενα, παεμθμβζηέξ ιεθέηεξ έπμοκ δείλεζ υηζ πμθθά κεονμσκζδζαηά ημθφπζα ηαζ αιοθμεζδζηέξ πθάηεξ ανίζημκηαζ ζημοξ επζημονζημφξ ααζζημφξ ηαζ θθμζσημφξ πονήκεξ εκχ μ ααζζηυξ έζς πονήκαξ επδνεάγεηαζ θζβυηενμ [460]. Μεβάθμ ιεζμκέηηδια ζηζξ ζζημθμβζηέξ ιεθέηεξ πμο αθμνμφκ ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα είκαζ υηζ δ post-mortem ακάθοζδ αθμνά εβηεθάθμοξ αζεεκχκ πμο ήδδ ανίζημκηακ ζημ ηεθζηυ ζηάδζμ ηδξ κυζμο ηαζ έηζζ ζηενμφιαζηε πθδνμθμνζχκ ζπεηζηά ιε ηζξ κεονμπαεμθμβζηέξ αθθμζχζεζξ ζηα πνχζια ζηάδζα ηδξ κυζμο. Δκχ μζ ζζημθμβζηέξ ιέεμδμζ πνδζζιμπμζμφκηαζ βζα ηδκ δζενεφκδζδ ηδξ ακαημιζηήξ πμθοπθμηυηδηαξ ηδξ αιοβδαθήξ ζημοξ 114

115 αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer, δ ααζζηή απεζηυκζζδ ιε MRI ιπμνεί κα ακαβκςνίζεζ ιυκμ θίβεξ θεπημιένεζεξ. Ζ ακεφνεζδ υηζ δ κεονςκζηή απχθεζα είκαζ αζηία ηδξ αηνμθίαξ ημο αιοβδαθμεζδή πονήκα πανείπε ηδκ αάζδ βζα ιεηαβεκέζηενεξ ιεθέηεξ ζοζπεηζζιμφ ηδξ μβημιεηνίαξ ηδξ αιοβδαθήξ, υπςξ ιεηνάηαζ ιε ηδκ MRI, ιε ημ βκςζηζηυ επίπεδμ ηςκ αζεεκχκ ιε κυζμ Alzheimer. Πνάβιαηζ, δ MRI μβημιεηνία πνδζζιμπμζείηαζ ζήιενα εονέςξ ςξ ενεοκδηζηυ ενβαθείμ ζηδκ ιεθέηδ ηδξ ζπέζδξ ιεηαλφ ημο υβημο ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ηαζ ηδξ έκανλδξ ηαζ ελέθζλδξ ηδξ κυζμο Alzheimer [ ]. Σμ ηφνζμ ιεζμκέηηδια αοηήξ ηδξ ιεευδμο έβηεζηαζ ζηδκ δοζημθία κα μνζμεεηδεμφκ ιε αηνίαεζα ηαζ αλζμπζζηία ηα υνζα ηδξ αιοβδαθήξ in vivo. Ζ δοζημθία αοηή πνμηφπηεζ απυ ηδκ μιμζυηδηα ζημ ιαβκδηζηυ ζήια ηδξ αιοβδαθήξ ιε άθθεξ παναηείιεκεξ δμιέξ ημο ηνμηαθζημφ θμαμφ υπςξ μ ζππυηαιπμξ, δ αβηζζηνςηή έθζηα, μ εκδμννζκζηυξ θθμζυξ, μ ηαζκζμεζδήξ πονήκαξ ηαζ δ μονά ημο ηενημθυνμο πονήκα [464]. Πανυθα αοηά κέεξ απεζημκζζηζηέξ ιέεμδμζ υπςξ δ «ultra high field MRI» επζηνέπμοκ ηδκ ακίπκεοζδ in vivo ηαζ ημκ ηαηαηενιαηζζιυ ηδξ αιοβδαθήξ [465] ηαζ ιπμνεί κα πνδζζιμπμζδεεί ζηδκ δζενεφκδζδ ηςκ ακαημιζηχκ παναηηδνζζηζηχκ ηςκ δζαθυνςκ οπμπονήκςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ζημοξ αζεεκείξ πμο πάζπμοκ απυ AD. Πμθοάνζειεξ ιεθέηεξ ιέηνδζδξ ημο υβημο ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ζε αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer ζε δζαθμνεηζηά ηθζκζηά ζηάδζα ηαζ ζε θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ ηαηέδεζλακ ιζα ζοζπέηζζδ αοημφ ημο πανάβμκηα ιε ηδκ κεονμροπμθμβζηή απυδμζδ ημο ηάεε αζεεκή. Οζ ιεθέηεξ αοηέξ απμδεζηκφμοκ ηδκ εθάηηςζδ ημο υβημο ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ζημοξ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ [462, ]. ηδκ πναβιαηζηυηδηα ζηα ανπζηά ζηάδζα ηδξ κυζμο Alzheimer, δ εθάηηςζδ ημο υβημο ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ήηακ ηυζμ ιεβάθδ υζμ ηαζ δ εθάηηςζδ ημο υβημο ημο ζππμηάιπμο ιεηαλφ αζεεκχκ ηαζ οβζχκ ιανηφνςκ. Αηυιδ, μ υβημξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα έπεζ πνμηαεεί κα είκαζ ιζα ακελάνηδηδ ιεηααθδηή ζηδκ πνυαθερδ ιεηαηνμπήξ ιζαξ ήπζαξ βκςζηζηήξ δζαηαναπήξ ζε κυζμ Alzheimer [469]. θμ ηαζ πενζζζυηενεξ ιεθέηεξ κεονμαπεζηυκζζδξ έπμοκ πνδζζιμπμζδεεί ζηδκ ιεθέηδ ηδξ ιμνθμθμβίαξ ηαζ ηδξ θεζημονβίαξ ημο 115

116 αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα. Ακάιεζα ζε αοηέξ ηαζ δ θεζημονβζηή MRI (fmri) ηαηά ηδκ μπμία ελεηάγεηαζ δ κεονςκζηή δναζηδνζυηδηα ηδξ αιοβδαθήξ ακζπκεφμκηαξ ηζξ αθθαβέξ ζηδκ ημπζηή δζάποζδ ημο αίιαημξ, ημκ υβημ ημο αίιαημξ πμο δζένπεηαζ ηαεχξ ηαζ ηδκ μλοβυκςζή ημο. Οζ ιεθέηεξ ιε fmri έδεζλακ υηζ δ αιοβδαθή ακηαπμηνίκεηαζ οπεναμθζηά ζηζξ ακενχπζκεξ εηθνάζεζξ ζημοξ αζεεκείξ ιε ανπυιεκδ κυζμ Alzheimer ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ ζημ βήναξ [470]. Απυ ηδκ άθθδ πθεονά μζ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer πανμοζζάγμοκ εθθείιιαηα ζηδκ ακαβκχνζζδ ιενζηχκ εηθνάζεςκ ημο πνμζχπμο ςξ πνμξ ημ ζοκαίζεδια (πανά, θφπδ, θυαμξ) [471]. Αοηέξ μζ ιεηααμθέξ ζηδ θοζζμθμβζηή δναζηδνζυηδηα ηδξ αιοβδαθήξ πζεακχξ ζοιαάθθμοκ ζηα ζδιακηζηά ημζκςκζηά ηαζ ζοιπενζθμνζηά εθθείιιαηα πμο παναηδνμφκηαζ ζημοξ αζεεκείξ ιε AD. Σέθμξ, δ ημιμβναθία εηπμιπήξ πμγζηνμκίςκ (PET) έπεζ πνδζζιμπμζδεεί ζηδκ ακίπκεοζδ θεζημονβζηχκ ακςιαθζχκ ζηα ανπζηά ζηάδζα ηδξ κυζμο πνζκ ειθακζζεμφκ μζ ακαημιζηέξ αθθαβέξ. Γζα πανάδεζβια ημ PET έπεζ πνδζζιμπμζδεεί βζα κα ελεηάζμοιε in vivo ηδκ δναζηδνζυηδηα ηδξ αηεηοθμπζκεζηενάζδξ ζημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ ζημκ εβηεθαθζηυ θθμζυ [472]. Να ζδιεζςεεί υηζ ηα επίπεδα ηδξ αηεηοθμπμθίκδξ είκαζ ζδιακηζηά παιδθά ζηδκ κυζμ Alzheimer ελαζηίαξ ηδξ εηθφθζζδξ ηςκ ιεβαθμηοηηανζηχκ κεονχκςκ ημο πονήκα ημο Meynert μζ μπμίμζ ζηέθκμοκ πμθζκενβζηέξ πνμζεηαμθέξ ηονίςξ ζηδκ αιοβδαθή [473]. ηδκ πναβιαηζηυηδηα μ ααειυξ ηδξ πμθζκενβζηήξ απχθεζαξ ζπεηίγεηαζ ιε ηδκ ζμαανυηδηα ηδξ άκμζαξ ζηδκ AD [474], πζεακχξ θυβς ημο μοζζχδμοξ νυθμο ημο πονήκα ημο Meynert ζηδκ εδναίςζδ ηδξ ικήιδξ. Ζ δναζηδνζυηδηα ηδξ αηεηοθμπμθίκδξ είκαζ ιεζςιέκδ ζημοξ αζεεκείξ ιε κυζμ Alzheimer, ιε ανπυιεκδ ηαζ ιέηνζα κυζμ Alzheimer, οπμζηδνίγμκηαξ ηδκ ζδέα υηζ θθμζσηέξ ηαζ αιοβδαθμεζδζηέξ θεζημονβζηέξ αθθαβέξ ημο πμθζκενβζημφ ζοζηήιαημξ οθίζηακηαζ απυ ηα πνχηα ζηάδζα ηδξ κυζμο [475]. Καηά ζοκέπεζα, μζ εκ θυβς θεζημονβζηέξ ιεηααμθέξ πνμηείκεηαζ κα πνδζζιεφζμοκ ςξ έκαξ θοζζμθμβζηυξ ηαζ ιδ επειααηζηυξ δείηηδξ βζα μνζζιέκεξ κεονμροπζαηνζηέξ εηδδθχζεζξ ηδξ ήπζαξ κυζμο Alzheimer. 116

117 Μέζνδνη απεηθόληζεο ησλ λεπξηθώλ θπηηάξσλ θαη ηνπ δελδξηηηθνύ δηθηύνπ Η. Ζ ΜΔΘΟΓΟ ΥΡΧΖ ΚΑΣΑ GOLGI Ζ πνχζδ ιε άθαηα ανβφνμο εζζήπεδ ανπζηά ζηδκ ζζημθμβία ημ 1873 απυ ημκ Camillo Golgi, δ μπμία ανπζηά απμηαθμφκηακ ςξ «ιαφνδ ακηίδναζδ» (reazione near) [476]. Ζ θζθμζμθία αοηήξ ηδξ επακαζηαηζηήξ ηεπκζηήξ ααζίζηδηε ζημκ ζηαδζαηυ ειπμηζζιυ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ ιε πνςιζηυ άνβονμ, μ μπμίμξ εα ημοξ δχζεζ έκα έκημκμ ιαφνμ πνχια ζε ηίηνζκμ θυκημ. Ζ ηεπκζηή δζαδζηαζία απμηεθεί ηαηά αάζδ ηδκ ειαάπηζζδ ημο ιμκζιμπμζδιέκμο ζε θμνιαθδεΰδδ εβηεθάθμο ζε δζάθοια δζπνςιζημφ ηαθίμο, ημ μπμίμ αημθμοεείηαζ απυ ειαάπηζζδ ζε κζηνζηυ άνβονμ ηαζ ηέθμξ ζημ ζπδιαηζζιυ πνςιζημφ ανβφνμο. Γζα πμθθά πνυκζα δ ιέεμδμξ Golgi ηαζ μζ πμθοάνζειεξ εηδμπέξ ηδξ ηαζ ηνμπμπμζήζεζξ ηδξ παναιέκμοκ ζδακζηέξ ιέεμδμζ δζεοημθφκμκηαξ κα επζηεοπεεί ιζα λεηάεανδ απεζηυκζζδ ηςκ ιμνθμθμβζηχκ ηαζ ιμνθμιεηνζηχκ παναηηδνζζηζηχκ ημο δεκδνζηζημφ πνμζακαημθζζιμφ, ηςκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ, ηςκ αηακεχκ ηαζ ηδξ εηηίιδζδξ ηδξ ζοκαπηζηήξ ποηκυηδηαξ ζε παπζέξ ημιέξ ηφαςκ παναθίκδξ. Ζ ηεπκζηή αοηή πνδζζιμπμζήεδηε εηηεκχξ ηαζ ελεθίπεδηε απυ ημκ Santiago Ramon y Cajal ζηδκ ιμκαδζηή ημο πενζβναθή ηδξ ζζημθμβίαξ ημο κεονζημφ ζοζηήιαημξ δζαηοπχκμκηαξ ηδκ εεςνία ημο κεονχκμξ, ςξ πνμξ ηδκ ιμνθμθμβζηή ηαζ θεζημονβζηή μνβάκςζδ ημο κεονζημφ ζοζηήιαημξ [477,478]. Ζ ζδιαζία ηδξ ιεευδμο αοηήξ εδναζχεδηε ημ 1906 υηακ μ Camillo Golgi ηαζ Santiago Ramon y Cajal ιμζνάζηδηακ ημ ανααείμ Νυιπεθ, ημ μπμίμ απμκειήεδηε βζα ηδκ πενζβναθή ηδξ ζζημθμβζηήξ μνβάκςζδξ ημο ηεκηνζημφ κεονζημφ ζοζηήιαημξ, ααζζγυιεκδ ζηζξ ηεπκζηέξ ιε άθαηα ανβφνμο [479] Σα ηφνζα πθεμκεηηήιαηα ηδξ ιεευδμο Golgi είκαζ αθεκυξ δ απεζηυκζζδ ηδξ κεονςκζηήξ ιμνθμθμβίαξ ζηδκ μθυηδηά ηδξ ζε ζπέζδ ιε άθθεξ ιεευδμοξ μζ μπμίεξ πανμοζζάγμοκ πενζμνζζιυ ζηδκ απεζηυκζζδ ηςκ κεονςκζηχκ πνμζεηαμθχκ ηαζ αθεηένμο εζηζαζιέκδ ζοβηέκηνςζδ ηδξ πνςζηζηήξ ζε ζοβηεηνζιέκμ ανζειυ κεονχκςκ πμο 117

118 επζηνέπεζ ζημκ ενεοκδηή κα ιεθεηήζεζ ζε έκα δζαοβέξ ηίηνζκμ οπυζηνςια πςνίξ κα πανειαάθθμκηαζ άθθα παναηείιεκα ζημζπεία. ηδκ πνμζπάεεζα βζα ιζα ζαθή ηαζ αηνζαή απεζηυκζζδ ηςκ δζαδμπζηχκ ζηαδίςκ ηδξ κεονςκζηήξ εηθφθζζδξ ηαζ ημο ηοηηανζημφ εακάημο, μζ ηεπκζηέξ ιε άθαηα κζηνζημφ ανβφνμο δζαδναιάηζζακ ηονίανπμ νυθμ επί ζεζνά εηχκ επζηνέπμκηαξ ηδκ ιεθέηδ ηςκ εηθοθζζιέκςκ κεοναλυκςκ, δεκδνζηχκ, αηακεχκ ηαζ ζοκαπηζηχκ επαθχκ. Αοηέξ μζ ηεπκζηέξ πνςιαηίγμοκ επίζδξ ηαζ ημκ πθδεοζιυ ηςκ ακηζδνχκηςκ αζηνμηοηηάνςκ, δζεοημθφκμκηαξ ηδκ εηηίιδζδ ημο νοειμφ εηθφθζζδξ ημο κεονςκζημφ ηαζ αζηνμηοηηανζημφ πθδεοζιμφ. Δπίζδξ μζ ηεπκζηέξ αοηέξ ιπμνμφκ κα πνμζθένμοκ ιία εζηυκα ζηδκ παεμβέκεζδ ηςκ κεονμθμβζηχκ παεήζεςκ ηαζ κα δζαθεοηάκμοκ ιενζημφξ απυ ημοξ ιδπακζζιμφξ μζ μπμίμζ ειπθέημκηαζ ζηδκ ακαδυιδζδ ηςκ κεονςκζηχκ ηοηθςιάηςκ. Οζ κευηενεξ εηδμπέξ ηςκ ηεπκζηχκ αθάηςκ ανβφνμο ζοκεζζθένμοκ μοζζςδχξ ζηδκ ζοζζχνεοζδ ζδιακηζηχκ δεδμιέκςκ ηα μπμία θαιαάκμκηαζ απυ θεπημιενείξ ιμνθμθμβζηέξ ακαθφζεζξ ηςκ «ζημηεζκχκ» κεονχκςκ, ηςκ δεκδνζηζηχκ αθθμζχζεςκ, ηςκ κεονμσκζδζαηχκ εηθοθίζεςκ, ηςκ κεονζηζδζηχκ πθαηχκ, ημκ πμθθαπθαζζαζιυ ηςκ ιζηνμβθμζαηχκ ηοηηάνςκ ηαζ δζαηαναπχκ ηςκ ηνζπμεζδχκ ημο εβηεθάθμο [480]. Κάεε θμνά πμο μ κεονμεπζζηήιμκαξ εθανιυγεζ αοηέξ ηζξ ηεπκζηέξ εζζένπεηαζ ζηα ιμκμπάηζα ηδξ κεονςκζηήξ απμζφκεεζδξ, ηδκ απυπηςζδ ηαζ ημκ ηοηηανζηυ εάκαημ, ηα μπμία ιπμνμφκ κα ζοιαμφκ ηάης απυ δζάθμνεξ ζοκεήηεξ ηαζ ηάης απυ δζάθμνμοξ αζηζμθμβζημφξ πανάβμκηεξ [481]. Αηυιδ ηαζ ζήιενα, μζ πνχζεζξ κζηνζημφ ανβφνμο ηαζ ημ δθεηηνμκζηυ ιζηνμζηυπζμ πνμζθένμοκ πμθθέξ δοκαηυηδηεξ βζα ηδκ ιμνθμθμβζηή ηαζ ιμνθμιεηνζηή ιεθέηδ ημο εβηεθάθμο ηαηά ημ βήναξ [482] ηαζ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer. Δηηυξ απυ ηδκ ζηαδζμπμίδζδ ηςκ αθθμζχζεςκ ηδξ κυζμο Alzheimer ιε ηδκ ιέεμδμ ημο Golgi [307], δ πνχζδ ιε κζηνζηυ άνβονμ ζε ζοζπέηζζδ ιε ηζξ παναηδνήζεζξ οπυ ημ δθεηηνμκζηυ ιζηνμζηυπζμ, δζεοημθφκεζ ηδκ θεπημιενή ακάθοζδ ηδξ δεκδνζηζηήξ παεμθμβίαξ, μπηζημπμζχκηαξ ηαζ πμζμηζημπμζχκηαξ ηζξ δναιαηζηέξ αθθαβέξ ημο ιεβέεμοξ ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ, ημο ζπήιαημξ ηαζ ηδξ εζςηενζηήξ μνβάκςζδξ. Αοηυ πανέπεζ ιζα ειπενζζηαηςιέκδ ζδέα ςξ πνμξ ηδκ αθθδθμοπία ηςκ αθθμζχζεςκ πμο δζαδναιαηίγμκηαζ ζημοξ κεονχκεξ, ημοξ δεκδνίηεξ ηαζ ηζξ δεκδνζηζηέξ 118

119 άηακεεξ ηαεχξ δ κυζμξ ημο Alzheimer ελεθίζζεηαζ ηαζ επίζδξ ζηζαβναθεί ημκ νυθμ πμο παίγμοκ ηα ιζημπυκδνζα ηαζ δ ζοζηεοή ημο Golgi ζηδκ δεκδνζηζηή ηαζ ζοκαπηζηή παεμθμβία [363]. Ζ ιέεμδμξ Golgi ααζίγεηαζ ζηδκ δδιζμονβία ιζαξ θζπμπνςηεσκμ-πνςιζμ-κζηνζηήξ έκςζδξ [483,484]. Καεμνζζηζηυξ πανάβμκηαξ βζα ηδκ επζηοπία ηδξ πνχζδξ είκαζ δ ηαηάζηαζδ ημο ζζημφ. ηα πεζναιαηυγςα δ ακηζιεηχπζζδ πζεακχκ πνμαθδιάηςκ είκαζ ζπεηζηά εφημθδ. Ακηίεεηα, ηαηά ηδκ ιεθέηδ ακενχπζκμο εβηεθαθζημφ ζζημφ δ έκηαζδ ηδξ πνχζδξ ελανηάηαζ απυ ηδκ δθζηία ημο αηυιμο, ηδκ πενζμπή πμο εα ιεθεηδεεί ηαζ ηδκ ιμκζιμπμίδζδ ημο εβηεθάθμο πμο έπεζ πνμδβδεεί. αθείξ πενζααθθμκηζημί πανάβμκηεξ μζ μπμίμζ ζοιαάθθμοκ ζηδκ αεθηίςζδ ηδξ ηεπκζηήξ ηδξ Golgi δεκ έπμοκ ανεεεί, πανυθα αοηά δ πμθοεηήξ εθανιμβή ηαζ παναηήνδζδ ζημ Δνβαζηήνζμ Νεονμπαεμθμβίαξ ηδξ Α Νεονμθμβζηήξ Κθζκζηήξ ημο ΑΠΘ έδεζλε υηζ δ ζδακζηή εενιμηναζία δζαηήνδζδξ ημο ζζημφ είκαζ ιεηαλφ μ C, μ πνυκμξ παναιμκήξ ημο ζζημηειαπίμο ζε δζάθοια δζπνςιζημφ Καθίμο ηοιαίκεηαζ απυ 3-7 διένεξ ηαζ 2-7 διένεξ δ παναιμκή ζημ δζάθοια ημο κζηνζημφ ανβφνμο [485]. Δπίζδξ μζ παναηδνήζεζξ αοηέξ μδήβδζακ ζηδκ πνμζεήηδ 1ml δζαθφιαημξ θμνιαθδεΰδδξ 37% ακά 100ml δζαθφιαημξ δζπνςιζημφ ηαθίμο, δ μπμία υπςξ θαίκεηαζ ζοιαάθθεζ ζηδ δδιζμονβία βεθονχκ ιεηαλφ οπμθεζιιάηςκ ηοζηεΐκδξ ηςκ πνςηεσκχκ ηδξ ηοηηανζηήξ ιειανάκδξ ηαζ ζηδκ ζφκδεζδ ιε ηζξ πνςηεΐκεξ ημο ζοιπθέβιαημξ ημο θζπμ-πνςηεσκμ-πνχιζμ-κζηνζημφ έηζζ χζηε κα επζηοβπάκεηαζ πνχζδ ιεβαθφηενμο ανζειμφ κεονχκςκ ηαζ κα εθαπζζημπμζμφκηαζ ηα artifacts [332]. Ζ πνχζδ ηςκ κεονχκςκ λεηζκά απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια, ζηδκ ζοκέπεζα αημθμοεεί δ πνχζδ ημο ημνοθαίμο δεκδνίηδ ηαζ εκ ζοκεπεία ηςκ οπμθμίπςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ. Δάκ ημ ζζημηειάπζμ παναιείκεζ ζημ δζάθοια ημο κζηνζημφ ανβφνμο πενζζζυηενμ απυ 7 διένεξ επένπεηαζ δζάζπαζδ ηςκ ημνοθαίςκ δεκδνζηχκ ζε επζιένμοξ ηιήιαηα ηαεζζηχκηαξ ηδκ ιεθέηδ ημοξ δφζημθδ. Αοηυ πζεακχξ μθείθεηαζ ζημ βεβμκυξ υηζ ηα δζαθμνεηζηά ηιήιαηα ημο κεονχκα πενζέπμοκ ηαζ δζαθμνεηζηέξ πενζεηηζηυηδηεξ πνςηεσκχκ μζ μπμίεξ ζοκδέμκηαζ ιε ηα άθαηα ανβφνμο [483]. 119

120 ΗΗ. Ζ ΑΝΑΛΤΖ ΣΧΝ ΓΔΝΓΡΗΣΗΚΧΝ ΠΔΓΗΧΝ ΚΑΣΑ SHOLL Ζ ακάθοζδ ηαηά Sholl είκαζ ιία ιέεμδμξ πμζμηζηήξ ακάθοζδξ δ μπμία πνδζζιμπμζείηαζ εονέςξ ζηζξ ιεθέηεξ κεονςκζηχκ δζηηφςκ πνμηεζιέκμο κα δζαηνζεμφκ ηα ιμνθμθμβζηά παναηηδνζζηζηά εκυξ απεζημκζγυιεκμο κεονχκα. Ζ ιέεμδμξ αοηή πνδζζιμπμζήεδηε βζα πνχηδ θμνά ζηδκ πενζβναθή ημο μπηζημφ ηαζ ηζκδηζημφ θθμζμφ ηδξ βαθήξ [486]. Δίκαζ ιία εονέςξ πνδζζιμπμζμφιεκδ ιέεμδμξ ζηδκ επζζηήιδ ηδξ Νεονμαζμθμβίαξ, πναβιαημπμζείηαζ ιε ηδκ αμήεεζα ζοβηεηνζιέκμο θμβζζιζημφ (ImageJ) ζε ακηίβναθα κεονχκςκ πμο έπμοκ πνςιαηζζεεί ιε ηδκ ιέεμδμ Golgi ηαζ εθανιυγεηαζ βζα κα πμζμηζημπμζήζεζ ηδκ πμθοπθμηυηδηα ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο. Λαιαάκμκηαξ ςξ ηέκηνμ ημ ιέζμ ζδιείμ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ ζπεδζάγμκηαζ μιυηεκηνμζ ηφηθμζ ηςκ μπμίςκ δ απυζηαζδ είκαζ 10ιm ηαζ εκ ζοκεπεία οπμθμβίγεηαζ μ ανζειυξ ηςκ δεκδνζηζηχκ ηιδιάηςκ πμο ηέικμοκ αοημφξ ημο μιυηεκηνμοξ ηφηθμοξ. Με αοηυ ημκ ηνυπμ δφκαηαζ κα εηηζιδεεί δ ποηκυηδηα ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ζοκανηήζεζ ηδξ απυζηαζδξ απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια [332]. Ζ αλζμθυβδζδ ηςκ ιεηααμθχκ ζηδκ κεονςκζηή ιμνθμθμβία είκαζ απαναίηδηδ ηαηά ηδκ δζενεφκδζδ ηςκ ιδπακζζιχκ εηείκςκ πμο ειπθέημκηαζ ζηδκ ελέθζλδ ιζαξ κυζμο ηαζ ζημκ ζπεδζαζιυ ηςκ εεναπεζχκ [487]. Ζ ακάθοζδ ηαηά Sholl ιπμνεί επίζδξ κα πνδζζιμπμζδεεί ζηδκ ιεθέηδ ηςκ ζοκαπηζηχκ επαθχκ ή ηςκ ιζημπμκδνίςκ ιέζα ζηα δεκδνζηζηά πεδία ηαζ έηζζ κα πανάζπεζ ιζα ακάβκςζδ ηδξ κεονςκζηήξ ακάπηολδξ ή ηάπμζαξ κεονμεηθοθζζηζηήξ κυζμο [488]. Ζ ιέεμδμξ Sholl απμηεθεί έκα ακεηηίιδημ ενβαθείμ βζα ηδκ ιεθέηδ ηςκ ιδπακζζιχκ ηςκ παεήζεςκ, ηαεχξ ηαζ βζα ηδκ πμζμηζημπμίδζδ ηςκ επζπηχζεςκ ηςκ πζεακχκ εεναπεζχκ υπςξ δ κεονμηνμθζηή οπμζηήνζλδ [489]. 120

121 25 26 Δηθόλεο 25, 26: Ακαπανάζηαζδ ηδξ ιεευδμο ακάθοζδξ ηςκ δεκδνζηζηχκ πεδίςκ ηαηά Sholl ιε ηδκ πνήζδ ημο θμβζζιζημφ ακάθοζδξ εζηυκςκ ImageJ. 121

122 122

123 ΔΗΓΗΚΟ ΜΔΡΟ 123

124 124

125 ΤΛΗΚΟ-ΜΔΘΟΓΟΗ ηδκ πανμφζα δζαηνζαή βίκεηαζ ιεθέηδ ηδξ κήζμο ημο Reil ηαζ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα 15 εβηεθάθςκ πμο παναπςνήεδηακ απυ ημ Δνβαζηήνζμ Ηαηνμδζηαζηζηήξ ηαζ Σμλζημθμβίαξ ημο ΑΠΘ (ιε δζεοεοκηή ημκ Καε. Γδιήηνζμ Φανμφθδ) ζηα πθαίζζα ηδξ ζοκενβαζίαξ ιε ημ ενβαζηήνζμ Νεονμπαεμθμβίαξ ηδξ Α Νεονμθμβζηήξ Κθζκζηήξ ημο ΑΠΘ (ιε δζεοεοκηή ημκ Καε. ηαφνμ Μπαθμβζάκκδ) (Δζηυκεξ 27-34). Απυ ημ ζφκμθμ ηςκ εβηεθάθςκ μζ 8 πνμένπμκηακ απυ θοζζμθμβζημφξ εκήθζηεξ ηαζ μζ 7 απυ πάζπμκηεξ απυ ηδκ κυζμ ημο Alzheimer. Οζ θοζζμθμβζημί εβηέθαθμζ ηςκ εκδθίηςκ ήηακ δθζηίαξ απυ εηχκ (ιέζδ ηζιή :62,8 έηδ, ηοπζηή απυηθζζδ :9,2) εκχ μζ εβηέθαθμζ ηςκ αζεεκχκ ιε κυζμ Alzheimer ήηακ δθζηίαξ απυ εηχκ (ιέζδ ηζιή: 68,1 έηδ, ηοπζηή απυηθζζδ: 4,1). Σα άημια πμο ακήηακ ζημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ απεαίςζακ είηε απυ αηοπήιαηα, είηε απυ μλέα ζοιαάκηα υπςξ μλφ έιθναβια ημο ιομηανδίμο, πκεοιμκζηή ειαμθή η.α. Ο ηάεε εβηέθαθμξ ζοκμδεουηακ απυ έκα πθήνεξ ζαηνζηυ ζζημνζηυ ημ μπμίμ είπε θδθεεί απυ ημκ ζαηνμδζηαζηή πμο δζεκήνβδζε ηδκ κεηνμημιή ηαζ ζηδνίπεδηε ζηα ζημζπεία πμο ήηακ ηαηαβεβναιιέκα ζημ αζαθζάνζμ οβείαξ ημο ηάεε αηυιμο ηαεχξ ηαζ ζε ζαηνζηέξ αεααζχζεζξ ηαζ παναηθζκζηέξ ελεηάζεζξ. Οζ πάζπμκηεξ απυ κυζμ Alzheimer είπακ ηδκ ηθζκζηή δζάβκςζδ ηδξ κυζμο απυ κεονμθυβμ ηαζ εκ ζοκεπεία αοηή επζαεααζχεδηε ηαζ απυ ηδκ ιζηνμζημπζηή ιεθέηδ. Απυ ημοξ εβηεθάθμοξ εθήθεδζακ ζζημηειάπζα απυ ημκ αιοβδαθμεζδή πονήκα ηαζ ηδκ κήζμ ημο Reil ηαζ ζηδ ζοκέπεζα ημπμεεηήεδηακ ζε δζάθοια θμνιαθδεΰδδξ 10% ζημ μπμίμ πανέιεζκακ βζα ημοθάπζζημκ 25 διένεξ πνμηεζιέκμο κα ιμκζιμπμζδεμφκ πθήνςξ. Απυ ηζξ παναπάκς πενζμπέξ ιεθεηήεδηε δ ηοηηανμανπζηεηημκζηή ηςκ κεονχκςκ αοηχκ, δ μπμία ςξ βκςζηυκ ζοκδέεηαζ άιεζα ιε ηδκ εηθφθζζδ ή ιδ αοηχκ ηςκ κεονχκςκ ζηδκ κυζμ ημο Alzheimer. Απυ ηάεε πενζμπή ηςκ εβηεθάθςκ ιεθεηήεδηακ 60 κεονχκεξ. 125

126 27 28 Δηθόλεο 27, 28 : Ζ κήζμξ ημο Reil θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο υπςξ δζαηνίκεηαζ ιε ημ αββεζαηυ ηδξ δίηηομ (εζη.27) ηαζ ιεηά ηδκ αθαίνεζδ αοημφ (εζη. 28). 29 Δηθόλα 29: Ζ Νήζμξ ημο Reil θοζζμθμβζημφ ιάνηονα υπςξ δζαηνίκεηαζ ιεηά ηδκ αθαίνεζδ ηδξ ηνμηαθζηήξ ηαθφπηναξ. 126

127 30 31 Δηθόλεο 30 : Ζ κήζμξ ημο Reil θοζζμθμβζημφ ιάνηονα ιεηά ηδκ αθαίνεζδ ηδξ ανεβιαηζηήξ ηαθφπηναξ. Δηθόλα 31: Ζ κήζμξ ημο Reil ημο ζδίμο ιάνηονα ιεηά ηδκ αθαίνεζδ ηδξ ηαθφπηναξ Ακπγδαινεηδήο ππξήλαο Ακπγδαινεηδήο ππξήλαο Δηθόλεο 32, 33, 34: ηδκ εζη.32 ηάκαιε ιζα ηαηά ιέηςπμ ημιή ημο εβηεθάθμο ζημ φρμξ ηςκ ιαζηίςκ ζηδκ μπμία δζαηνίκεηαζ εοηνζκχξ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ, ζηδκ εζη.33 θαίκεηαζ μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ υπςξ δζαηνίκεηαζ ζημκ ηνμηαθζηυ πυθμ ηαζ ηέθμξ ζηδκ εζη.34 μ αιοβδαθμεζδήξ πονήκαξ υπςξ δζαηνίκεηαζ ηαηά ηδκ πθήνδ εηημιή ημο. 127

128 Μέζνδνο Golgi Ο ειπμηζζιυξ ηςκ ζζημηειαπίςκ δζα αανέςκ ιεηάθθςκ ηαηά Golgi πναβιαημπμζήεδηε ιε ηδκ παναηάης ηνμπμπμζδιέκδ ιέεμδμ πμο εθανιυγεηαζ ζημ Δνβαζηήνζμ ηδξ Α Νεονμθμβζηήξ Κθζκζηήξ ΑΠΘ: [1]. Μμκζιμπμίδζδ ηςκ ζζημηειαπίςκ ζε δζάθοια θμνιαθδεΰδδξ 10% ηαζ παναιμκή ζε αοηυ βζα ημοθάπζζημκ 20 διένεξ. [2]. Σμπμεέηδζδ ηςκ ζζημηειαπίςκ ζε δζάθοια δζπνςιζημφ ηαθίμο (K 2 Cr 2 O 7 ) ηαζ παναιμκή ζε αοηυ βζα 7 διένεξ ζε θςημζηεβέξ πενζαάθθμκ ζε εενιμηναζία 18 μ C. Γζα ηδκ παναζηεοή ημο δζαθφιαημξ ακαιζβκφμκηαζ 7βν δζπνςιζημφ ηαθίμο ζε 300ml φδαημξ ηαζ επζπνμζηίεεκηαζ 3ml δζαθφιαημξ θμνιαθδεΰδδξ. [3]. Έηπθοζδ ηςκ ζζημηειαπίςκ ιε δζάθοια κζηνζημφ ανβφνμο (AgNO 3 ) 1% ιέπνζξ υημο ημ δζάθοια κα παναιέκεζ δζαοβέξ ηαζ έπεζηα ημπμεέηδζδ ηςκ ζζημηειαπίςκ ηαζ παναιμκή ημοξ ζημ δζάθοια αοηυ βζα 7 αηυια διένεξ ζε θςημζηεβέξ πενζαάθθμκ ζε εενιμηναζία 18 μ C. [4]. Πνμεημζιαζία δζαδμπζηχκ δζαθοιάηςκ αζεοθζηήξ αθημυθδξ αολακυιεκδξ ποηκυηδηαξ (50%, 70%, 90% ηαζ 100%). ηδ ζοκέπεζα ημπμεέηδζδ ηςκ ζζημηειαπίςκ εκηυξ ηςκ δζαθοιάηςκ αοηχκ βζα δζάζηδια 5 θεπηχκ ημ ηαεέκα. Έπεζηα ημπμεέηδζδ ηςκ ζζημηειαπίςκ ζε δζάθοια λοθυθδξ βζα αηυιδ 5 θεπηά ηαζ ιεηά ζηήκςζδ αοηχκ ζε ηφαμοξ παναθίκδξ. [5]. Κμπή ηςκ ζζημηειαπίςκ ζε ημιέξ πάπμοξ 120ιm ιε ηδκ πνήζδ εκυξ ηοθζυιεκμο ιζηνμηυιμο ηφπμο Reinhart. [6]. ηαδζαηή αθοδάηςζδ ηςκ ζζημηειαπίςκ ιε ημπμεέηδζδ αοηχκ ζε δζαδμπζηά δζαθφιαηα λοθυθδξ, αολακυιεκδξ ποηκυηδηαξ αζεοθζηήξ αθημυθδξ (70%, 90%,100%), λοθυθδξ βζα δζάζηδια 5 θεπηά ημ ηαεέκα ηαζ εκ ζοκεπεία ημπμεέηδζή ημοξ ζε ακηζηεζιεκμθυνμοξ πθάηεξ ηαζ δ ηάθορδ ημοξ ιε Entellan ηαζ ηαθοπηνίδεξ. 128

129 Μνξθνκεηξηθή αλάιπζε Σξηζδηάζηαηε αλαθαηαζθεπή λεπξώλσλ Γζα ηδκ ηνζζδζάζηαηδ ακάθοζδ ηαζ ηδκ ιμνθμιεηνζηή ακάθοζδ ηςκ κεονχκςκ ηςκ πενζμπχκ πμο ιεθεηήεδηακ πνδζζιμπμζήεδηε ημ πνυβναιια Neuromantic (v ). Πνυηεζηαζ βζα πνυβναιια οπμθμβζζηή εθεφεενμο ηχδζηα πμο πνδζζιμπμζεί ηδκ βθχζζα πνμβναιιαηζζιμφ C++ ηαζ ακαπηφπεδηε βζα πνχηδ θμνά ζημ Πακεπζζηήιζμ Berkshire ηδξ Αββθίαξ ημ Ζ βνήβμνδ, εφημθδ ηαζ έλοπκδ θεζημονβία ημο ζε ζοκδοαζιυ ιε ηδκ διζαοηυιαηδ πανημβνάθδζδ ηαζ ηζξ ηαθέξ δοκαηυηδηεξ απεζηυκζζδξ ημ ηαεζζηά ιζα εθηοζηζηή εκαθθαηηζηή θφζδ έκακηζ ηςκ οπμθμίπςκ ειπμνζηχκ παηέηςκ. Υνδζζιμπμζείηαζ βζα ηδκ δδιζμονβία αηνζαχκ ακαπαναζηάζεςκ απυ ιζα εονεία πμζηζθία ηεπκζηχκ απεζηυκζζδξ. Ζ απμηεθεζιαηζηυηδηα ηαζ δ αηνίαεζα ιε ηδκ μπμία ημ Neuromantic ιπμνεί κα ακαηαηαζηεοάζεζ ηα δεκδνζηζηά δίηηοα είκαζ ζοβηνίζζιδ ιε ηα πνμβνάιιαηα ημζκήξ απμδμπήξ υπςξ ημ Neuron-Morpho ηαζ ημ Neurolucida (MicroBrightField,Inc.) [490]. Απυ ηάεε κεονζηυ ηφηηανμ πμο πθδνμί ηα ηνζηήνζα επζθμβήξ βζα ιεθέηδ, λεηζκά ιζα ιαβκδημζηυπδζδ εκυξ αίκηεμ 10 δεοηενμθέπηςκ ηαηά ημ μπμίμ δ επζθάκεζα ημο ιζηνμζημπίμο ηζκείηαζ ιε ηαπφηδηα πενίπμο 20ιm/sec. ηδ ζοκέπεζα ιε ηδκ αμήεεζα ημο πνμβνάιιαημξ ακάθοζδξ εζηυκαξ ImageJ ακαθφεηαζ ζε ζεζνά 200 ρδθζαηχκ εζηυκςκ ηάεε ιία απυ ηζξ μπμίεξ απμηεθεί έκα ζηζβιζυηοπμ πμο απέπεζ απυ ημ πνμδβμφιεκμ απυζηαζδ 1ιm. Οζ εζηυκεξ απμεδηεφμκηαζ ζε ιμνθέξ ανπείμο JPEG, BMP ή TIFF ηαζ ιπμνμφκ κα εζζαπεμφκ ζημ πνυβναιια Neuromantic ζε βηνζ απυπνςζδ βζα ηδκ πανημβνάθδζδ ημο κεονχκα ζηζξ ηνείξ δζαζηάζεζξ ημο πχνμο. Σέθμξ μζ κεονςκζηέξ ακαηαηαζηεοέξ απμεδηεφμκηαζ ζε ιμνθή ανπείμο SWC [491,492], ηφπμξ μ μπμίμξ πνμένπεηαζ απυ ηδκ βθχζζα πνμβναιιαηζζιμφ ASCII, ηαηά ηδκ μπμία ηα δεκδνζηζηά ηφηηανα απεζημκίγμκηαζ ςξ ηαηά ζεζνά εκςιέκμζ ηφθζκδνμζ δζαθυνμο αηηίκαξ. Ζ πανημβνάθδζδ λεηζκά απυ ημ ζπεδζαζιυ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ απυ ημκ πνήζηδ, έπμκηαξ ημ πνυβναιια Neuromantic ζε πεζνμηίκδηδ θεζημονβία (manual mode) ηαζ ζοκεπίγεηαζ ιε ημκ ζπεδζαζιυ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ζηδκ διζαοηυιαηδ θεζημονβία 129

130 (semi-automatic mode). Καηά ηδκ δζαδζηαζία αοηή ημ πνυβναιια είκαζ ζε εέζδ κα οπμθμβίγεζ ακά πάζα ζηζβιή ηδκ δζάιεηνμ ημο δεκδνζηζημφ ηθάδμο πμο ακαβκςνίγεζ ηαζ ιεηά ηδκ μθμηθήνςζή ηδξ είκαζ δοκαηή δ πθήνδξ ιμνθμιεηνζηή ακάθοζδ ημο κεονχκα ηαεχξ επίζδξ είκαζ δοκαηή ηαζ δ ζοβηνζηζηή ιεθέηδ ιεηαλφ ηςκ κεονχκςκ βζα ηζξ δζάθμνεξ παναιέηνμοξ πμο εα επζθεπεμφκ. Σέθμξ ζηδκ δεκδνζηζηή ακάθοζδ ηςκ κεονχκςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ηαζ ηδξ κήζμο ημο Reil εθανιυζηδηε δ ακάθοζδ ηαηά Sholl, ζηδκ μπμία ιεηνάηαζ μ ανζειυξ ηςκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ πμο ηέικμοκ ημοξ ζπεδζαγυιεκμοξ μιυηεκηνμοξ ηφηθμοξ μζ μπμίμζ έπμοκ ζοβηεηνζιέκδ απυζηαζδ απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια. 35 Δηθόλα 35: Πενζαάθθμκ ενβαζίαξ Neuromantic ζημ μπμίμ δζαηνίκμκηαζ ηα ζηάδζα πναβιαημπμίδζδξ ηδξ ηνζζδζάζηαηδξ ακαηαηαζηεοήξ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ. 130

131 Α Β Δηθόλα 36 : Σνζζδζάζηαηδ ακαπανάζηαζδ κεονχκα ιε ημ πνυβναιια Neuromantic (Α) ηαεχξ επίζδξ ηαζ δ αοηυιαηδ ελαβςβή ημο ζοκυθμο ηςκ ιμνθμιεηνζηχκ ζημζπείςκ ημο ζοβηεηνζιέκμο κεονχκα (Β). Κξηηήξηα επηινγήο λεπξώλσλ πνπ κειεηήζεθαλ ζηελ κνξθνκεηξηθή αλάιπζε Οζ κεονχκεξ πμο επζθέπεδηακ βζα ηδκ ιμνθμιεηνζηή ακάθοζδ πθδνμφζακ ηα ηνζηήνζα πμο εεζπίζηδηακ απυ ημοξ Jacobs, Driscoll & Schall [493] ζφιθςκα ιε ηα μπμία μ ηάεε κεονχκαξ απαζηείηαζ: [1]. Να πθδνμφηαζ μιμζυιμνθα δζα αθάηςκ ανβφνμο ζε υθδ ηδκ έηηαζδ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ ηαζ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο. [2]. Να ιδ ανίζηεηαζ πθδζίμκ άιμνθςκ εκαπμεέζεςκ ηαζ κα ιδκ οπάνπμοκ εκαπμεέζεζξ εκηυξ ημο δεκδνζηζημφ ημο πεδίμο. [3]. Να οπάνπεζ επανηήξ ακηίεεζδ ιε ημ οπυααενμ. [4]. Να δζαηδνείηαζ ζηαεενυ ημ πάπμξ ηςκ ημιχκ ημο ζζημφ. 131

132 ηδκ ιμνθμιεηνζηή ιεθέηδ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο εθανιυζηδηε δ ηαλζκυιδζδ πμο πενζβνάθδηε πνχηα απυ ημοξ Coleman ηαζ Riesen ηαζ ιεηαβεκέζηενα απυ ημοξ Koenderink ηαζ Uylings ζφιθςκα ιε ηδκ μπμία μ πνχημξ δεκδνίηδξ πμο εηθφεηαζ απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια ημο κεονχκα ηαθείηαζ πνςημηαβήξ ηαζ ζε ηάεε δζαηθάδςζδ ημο δ ηάλδ αημθμοεεί αφλμοζα πμνεία δδθ. δεοηενμηαβήξ, ηνζημηαβήξ η.μ.η [494,495]. ε αοημφ ημο είδμοξ ηζξ ιεθέηεξ είκαζ δοκαηυκ κα ειθακίγμκηαζ ακχιαθεξ ιεηααμθέξ βζα πανάδεζβια ηδξ δζαιέηνμο ημο δεκδνίηδ ζοκεπεία ηδξ πνμδβδεείζαξ αοημθοηζηήξ δζαδζηαζίαξ [496]. Γζ αοηυ ημ θυβμ ζηδκ πανμφζα ιεθέηδ πνμηεζιέκμο κα ελαζθαθζζεεί υηζ μζ ιεηααμθέξ ηςκ παναιέηνςκ δεκ ήηακ απμηέθεζια ηδξ αοηυθοζδξ ημο ζζημφ θυβς πανέθεοζδξ ιεβάθμο δζαζηήιαημξ απυ ηδκ χνα εακάημο ιέπνζ ηδκ χνα ηδξ ιμκζιμπμίδζδξ, εθανιυζηδηε δ ζηαηζζηζηή ιέεμδμξ οπμθμβζζιμφ ημο ζοκηεθεζηή ζοζπεηίζεςξ Pearson (ν) ιεηαλφ ηδξ ηάεε παναιέηνμο ηαζ ημο πνμκζημφ δζαζηήιαημξ. Ο ζοκηεθεζηήξ ζοζπέηζζδξ Pearson απμηεθεί έκακ εοαίζεδημ δείηηδ βζα ηδκ ιεθέηδ ηδξ βναιιζηήξ ζπέζδξ ιεηαλφ δφμ ιεηααθδηχκ ηαζ μζ ηζιέξ ηοιαίκμκηαζ απυ -1 έςξ +1. ηδκ πενίπηςζδ πμο δζαπζζηχκμκηακ εεηζηή ζοζπέηζζδ μ ζοβηεηνζιέκμξ εβηέθαθμξ δεκ ζοιπενζθαιαάκμκηακ ζηδκ ιεθέηδ. ηαηηζηηθή επεμεξγαζία ησλ απνηειεζκάησλ Ζ ζηαηζζηζηή επελενβαζία ηςκ απμηεθεζιάηςκ έβζκε ιε ηδκ πνήζδ ημο πνμβνάιιαημξ ζηαηζζηζηήξ ακάθοζδξ SPSS v Πζμ ζοβηεηνζιέκα έβζκε πνήζδ ημο student s test ζε ζοκμθζηυ πθδεοζιυ 900 ηοηηάνςκ πνμηεζιέκμο κα ιεθεηδεεί εάκ οπήνπε ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά ιεηαλφ ηςκ ιέζςκ ηζιχκ ηςκ παναιέηνςκ πμο ιεθεηήεδηακ ζηζξ δφμ μιάδεξ πθδεοζιμφ, δδθ. ζημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ ηαζ ζημοξ πάζπμκηεξ απυ ηδκ κυζμ ημο Alzheimer. Χξ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηακ ηα απμηεθέζιαηα ιε ηζιέξ ζημ p<0.05. Δπίζδξ δ ζηαηζζηζηή επελενβαζία βζα ηδκ 132

133 δδιζμονβία βναθδιάηςκ έβζκε ζε πενζαάθθμκ ενβαζίαξ Microsoft Office Excel έηδμζδξ Οζ πανάιεηνμζ πμο ιεθεηήεδηακ είκαζ μζ ελήξ: [1]. Ζ «ζοζπαζηζηυηδηα» (contraction) ημο κεονχκα. Δίκαζ έκαξ δείηηδξ ιέηνδζδξ ηδξ ιεηααμθήξ ηδξ δζαιέηνμο ηαζ ημο εθζβιμφ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο (ηζιέξ ηοιαίκμκηαζ ιεηαλφ 0 ηαζ 1), ιε ηδκ ηζιή 1 κα οπμδδθχκεζ άνζζηα εοεοβναιιζζιέκμοξ δεκδνίηεξ ηαζ ηαεχξ δ ηζιή θείκεζ οπμδδθχκεηαζ ζοζηνμθή ημο δεκδνίηδ. Ο δείηηδξ αοηυξ δείπκεζ ηδκ μιαθή θεζημονβία ημο ηοηηανμζηεθεημφ. [2]. Ο ζοκμθζηυ ανζειυξ ηςκ δζαηθαδχζεςκ ακά κεονχκα. [3]. Ο ζοκμθζηυξ ανζειυξ ηςκ δεκδνζηχκ ακά κεονχκα. [4]. Ο ζοκμθζηυξ ανζειυξ ηςκ ηεθζηχκ ηθάδςκ ακά κεονχκα. [5]. Ο ζοκμθζηυξ υβημξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο (ιm 3 ). [6]. Ο δείηηδξ αζοιιεηνίαξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο. Πνυηεζηαζ βζα έκακ απθυ δείηηδ ηαηά ημκ μπμίμ οπμθμβίγεηαζ μ ιέζμξ υνμξ δζπμηυιδζδξ υθςκ ηςκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ ηαζ πανέπεζ έκα παναηηδνζζιυ ηδξ δεκδνζηζηήξ αζοιιεηνίαξ. Λαιαάκεζ ηζιέξ απυ 0 έςξ 1 ιε ηζξ ηζιέξ πθδζίμκ ημο 0 κα οπμδδθχκμοκ δεκδνίηδ πθήνςξ ζοιιεηνζηυ ηαζ ηζιέξ πθδζίμκ ημο 1 κα οπμδδθχκμοκ δεκδνίηδ αζφιιεηνμ. Οζ παναπάκς ηζιέξ οπμθμβίγμκηαζ αοηυιαηα απυ ημ θεζημονβζηυ πνυβναιια Neuromantic, ημ μπμίμ ζηδνίγεηαζ ζημκ δείηηδ αζοιιεηνίαξ ημο Uylings [495]. [7]. Ζ δζάιεηνμξ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ (ιm). [8]. Ζ ιέζδ δεκδνζηζηή ηάλδ ακά κεονχκα ζηδκ μπμία ιεηνάηαζ δ ζεζνά ηςκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ ζε ζπέζδ ιε ημ ηοηηανζηυ ζχια. [9]. Σμ ζοκμθζηυ ιήημξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ακά κεονχκα (ιm). 133

134 134

135 ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ 135

136 136

137 Νήζνο ηνπ Reil Μνξθνινγηθά θαη κνξθνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά Με ηδκ ιέεμδμ Golgi ιεθεηήεδηακ μζ κεονχκεξ ζηζξ δφμ πενζμπέξ ηδξ κήζμο ημο Reil, ζηδκ πνυζεζα ημηηζχδδ ηαζ ζηδκ μπίζεζα άημηημ πενζμπή (Δζηυκεξ 37,38,39). Οζ ποναιζδζημί κεονχκεξ ηδξ κήζμο ημο Reil πμο πνμένπμκηακ απυ ημοξ εβηεθάθμοξ κυζμο Alzheimer, δεκ ειθάκζζακ ζδιακηζηή ιεηααμθή ηδξ δζαιέηνμο ηαζ ημο εθζβιμφ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο (contraction) ζε ζπέζδ ιε εηείκμοξ ηςκ θοζζμθμβζηχκ αηυιςκ (p<0.16) (Γζάβναιια 1) Δηθόλεο 37, 38: Ποναιζδζημί κεονχκεξ πμο πνμένπμκηαζ απυ ηδκ κήζμ ημο Reil θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ (ημηηζχδδξ ιμίνα). Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ 137

138 39 Δηθόλα 39: Ποναιζδζημί κεονχκεξ ημο θθμζμφ ηδξ κήζμο ημο Reil θοζζμθμβζηχκ ιανηφνςκ. Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ 1 0,89 0,88 0,87 «υςπαςτικότητα υμπίεςη» του νευρϊνα (Contraction of neuron) p=0.16 0,86 0,85 0,84 NC AD 0,83 0,82 NC AD Γηάγξακκα 1: Ροειυξ ιεηααμθήξ ηδξ δζαιέηνμο (contraction) ηςκ κεονχκςκ ηδξ κήζμο ημο Reil ιεηαλφ θοζζμθμβζηχκ ιανηφνςκ (NC: normal controls) ηαζ παεμθμβζηχκ ιε κυζμ Alzheimer (AD). Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p

139 Ο ζοκμθζηυξ ανζειυξ ηςκ δζαηθαδχζεςκ ακά κεονχκα ειθάκζζε ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά ιεηαλφ ηςκ δφμ μιάδςκ ιεθέηδξ (p<0.001) ιε ημκ ιέζμ ανζειυ ηςκ δζαηθαδχζεςκ ζημοξ θοζζμθμβζημφξ κεονχκεξ κα είκαζ 16.6 δζαηθαδχζεζξ ηαζ μ ιέζμξ ανζειυξ δζαηθαδχζεςκ ζημοξ παεμθμβζημφξ κεονχκεξ ιε κυζμ Alzheimer κα είκαζ 10.4 δζαηθαδχζεζξ ακηίζημζπα (Γζάβναιια 2) (Δζηυκεξ 40-44). 2 Γηάγξακκα 2:Μέζμξ υνμξ ζοκμθζημφ ανζειμφ δζαηθαδχζεςκ ακά κεονχκα ζηδκ κήζμ ημο Reil ζηζξ 2 μιάδεξ ιεθέηδξ. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 139

140 Α Β 600κm Δηθόλα 40: Ποναιζδζηυξ κεονχκαξ ηδξ κήζμο ημο Reil θοζζμθμβζημφ ιάνηονα (Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαηαηαζηεοή ημο ιε ηδκ πνήζδ ημο θμβζζιζημφ Neuromantic (Β). Υνχζδ ηαηά Golgi. Κθίιαηα 600ιm Α Β 700κm Δηθόλα 41: Ποναιζδζηυξ κεονχκαξ ηδξ κήζμο ημο Reil θοζζμθμβζημφ ιάνηονα 17 (Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαηαηαζηεοή ημο ιε ηδκ πνήζδ ημο θμβζζιζημφ 17 Neuromantic (Β). Υνχζδ 18 ηαηά Golgi. Κθίιαηα 700ιm

141 42Α 43Α 44Α 650κm 650κm 600κm 600κm 700κm 42Β 43Β 44Β Δηθόλεο : Ποναιζδζημί κεονχκεξ ηδξ κήζμο ημο Reil θοζζμθμβζημφ ιάνηονα (42Α,43Α,44Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαηαηαζηεοή ημοξ ιε ημ θμβζζιζηυ Neuromantic (42Β, 43Β, 44Β). Υνχζδ ηαηά Golgi. Κθίιαηα 650ιm, 600ιm ηαζ 700ιm ακηίζημζπα. 141

142 Ζ ζφβηνζζδ ηςκ ιμνθμιεηνζηχκ παναιέηνςκ ηςκ θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ ηαζ ηςκ εβηεθάθςκ ιε κυζμ Alzheimer ηαηέδεζλε υηζ ζημ ζοκμθζηυ ανζειυ ηςκ δεκδνζηχκ ακά κεονχκα οπήνπε ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά (p<0.001) ιε ηδκ ιέζδ ηζιή ημο ζοκμθζημφ ανζειμφ δεκδνζηχκ ακά κεονχκα ζημοξ θοζζμθμβζημφξ εβηεθάθμοξ κα είκαζ 37.6 κεονχκεξ ηαζ ζημοξ εβηεθάθμοξ Alzheimer κα είκαζ 24.4 κεονχκεξ ακηίζημζπα. Δπίζδξ ηαζ μ ζοκμθζηυξ ανζειυξ ηςκ ηεθζηχκ ηθάδςκ ακά κεονχκα πανμοζζάγεζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά ιεηαλφ ηςκ 2 μιάδςκ (p<0.0001) ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ εβηεθάθμοξ κα πανμοζζάγμοκ ιέζδ ηζιή 21.2 ηεθζηχκ ηθάδςκ ηαζ μζ εβηέθαθμζ ιε Alzheimer κα έπμοκ ιέζδ ηζιή 13.9 ζημοξ ηεθζημφξ δεκδνζηζημφξ ηθάδμοξ (Γζαβνάιιαηα 3,4) (Δζηυκεξ 45,46). Γηαγξάκκαηα 3, 4: φβηνζζδ ιμνθμιεηνζηχκ παναιέηνςκ ζοκμθζημφ ανζειμφ δεκδνζηχκ ακά κεονχκα ηαζ ζοκμθζημφ ανζειμφ ηεθζηχκ ηθάδςκ ακά κεονχκα ηδξ κήζμο ημο Reil. NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p<

143 Δηθόλεο 45, 46: Ποναιζδζημί κεονχκεξ ηδξ κήζμο ημο Reil εβηεθάθςκ Alzheimer (45A,46A) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαηαηαζηεοή ημοξ (45B,46B). Δκδεζηηζηή είκαζ δ εθάηηςζδ ημο ανζειμφ ηςκ δεκδνζηχκ ηαεχξ ηαζ ηςκ ηεθζηχκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ. Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 800Υ ηαζ 400Υ ακηίζημζπα.. 143

144 Με ηδκ ζφβηνζζδ ηδξ ιμνθμθμβζηήξ παναιέηνμο ηδξ δεκδνζηζηήξ αζοιιεηνίαξ δζαπζζηχεδηε ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά ιεηαλφ ηςκ δφμ μιάδςκ ιεθέηδξ (p<0.037). Πζμ ζοβηεηνζιέκα μζ δεκδνίηεξ πμο πνμένπμκηακ απυ ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ είπακ ιέζδ ηζιή πμο πθδζίαγε ζημ 0 (Asymmetry index: 0.48) οπμδδθχκμκηαξ ηδ ζοιιεηνζηυηδηά ημοξ ηαζ μζ δεκδνίηεξ πμο πνμένπμκηακ απυ ηδκ μιάδα εβηεθάθςκ Alzheimer πανμοζίαγακ ηζιή πμο πθδζίαγε ζημ 1 (asymmetry index: 0.53), οπμδδθχκμκηαξ ημκ ααειυ ηδξ αζοιιεηνίαξ ημοξ (Γζάβναιια 5). Γηάγξακκα 5: φβηνζζδ δείηηδ αζοιιεηνίαξ δεκδνζηζημφ πεδίμο ηδξ κήζμο ημο Reil θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ ηαζ παεμθμβζηχκ εβηεθάθςκ Alzheimer. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 144

145 Απυ ηδκ ζφβηνζζδ ηδξ δζαιέηνμο ηςκ ηοηηανζηχκ ζςιάηςκ ηςκ κεονχκςκ ηςκ θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ ηαζ ηςκ εβηεθάθςκ Alzheimer θάκδηε υηζ οπάνπεζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά, ιε ημ ιέζμ ιήημξ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ κα είκαζ 1.59ιm ηαζ 2.11 ιm ακηίζημζπα (Γζάβναιια 6). Ζ ζεζνά ηςκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ ζε ζπέζδ ιε ημ ηοηηανζηυ ζχια (ιέζδ δεκδνζηζηή ηάλδ ακά κεονχκα branch order) δζαθένεζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηά ιεηαλφ ηςκ δφμ μιάδςκ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ κεονχκεξ κα ειθακίγμοκ 3.98 δζαηθαδχζεζξ ηαζ μζ κεονχκεξ πνμενπυιεκμζ απυ εβηεθάθμοξ Alzheimer κα ειθακίγμοκ 3.57 δζαηθαδχζεζξ ζε ζπέζδ ιε ημ ηοηηανζηυ ζχια (Γζάβναιια 7) (Δζηυκεξ 47-50). 6 Γηάγξακκα 6: φβηνζζδ ιέζδξ ηζιήξ δζαιέηνμο ηοηηανζημφ ζχιαημξ ζημοξ θοζζμθμβζημφξ εβηεθάθμοξ ηαζ ζημοξ παεμθμβζημφξ εβηεθάθμοξ Alzheimer. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 145

146 Γηάγξακκα 7: φβηνζζδ ιέζςκ ηζιχκ δεκδνζηζηήξ ηάλδξ ακά κεονχκα ηςκ 2 μιάδςκ ιεθέηδξ. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p<0.05. NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease Δηθόλεο 47-50: Ποναιζδζημί κεονχκεξ απυ εβηεθάθμοξ Alzheimer. Δίκαζ ειθακήξ μ εθαηηςιέκμξ ανζειυξ ηςκ δζαηθαδχζεςκ απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια (ιέζδ δεκδνζηζηή ηάλδ). Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ. 146

147 Σμ ζοκμθζηυ ιήημξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ακά κεονχκα ήηακ ιεβαθφηενμ ζημοξ θοζζμθμβζημφξ εβηεθάθμοξ ζε ζπέζδ ιε ημοξ δεκδνίηεξ ηςκ εβηεθάθςκ Alzheimer πανμοζζάγμκηαξ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά p< (Γζάβναιια 8). Ακηζεέηςξ, δ ζφβηνζζδ ημο ζοκμθζημφ υβημο ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο (ιm 3 ) ακάιεζα ζηζξ δφμ μιάδεξ ιεθέηδξ δεκ πανμοζίαγε ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά p=0.14 (Γζάβναιια 9). Καηά ηδκ παναηήνδζδ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ οπυ ημ μπηζηυ ιζηνμζηυπζμ δζαπζζηχεδηε ζδιακηζηή απχθεζα ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ ζημοξ κεονχκεξ ηςκ εβηεθάθςκ Alzheimer ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ εβηεθάθμοξ. Πμθθμί κεονχκεξ ήηακ ζπεδυκ απμβοικςιέκμζ απυ δεκδνζηζηέξ άηακεεξ ηονίςξ ζημοξ ηεθζημφξ δεκδνίηεξ ημοξ (Δζηυκεξ 51-54). 8 9 Γηαγξάκκαηα 8, 9 : φβηνζζδ ιέζδξ ηζιήξ ζοκμθζημφ ιήημοξ δεκδνζηζημφ πεδίμο ακά κεονχκα (ιm) ηαζ ιέζδξ ηζιήξ ζοκμθζημφ υβημο δεκδνζηζημφ πεδίμο (ιm 3 ). Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 147

148 51 52 Δηθόλα 51: Ποναιζδζηυξ κεονχκαξ απυ παναζηεφαζια εβηεθάθμο Alzheimer (51Α) ιε ηδκ παναηηδνζζηζηή απχθεζα ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ (εζη. 51Β). Υνχζδ Golgi. Μεβέεοκζδ 600Υ ηαζ 1000Υ. Δηθόλα 52: Πμθοεδνζηυξ κεονχκαξ απυ παναζηεφαζια εβηεθάθμο Alzheimer (52Α). Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ απχθεζα ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ (52Β). Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ ηαζ 1000Υ. Α 51Β Β Δηθόλα 53: Ποναιζδζηυξ κεονχκαξ θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο (Α). ε ιεβέεοκζδ (1000Υ) ακαδεζηκφεηαζ μ πθμφζζμξ ανζειυξ ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ (Β). Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ. 148

149 Α Β Γ Δηθόλεο 54: Γεκδνίηεξ ποναιζδζημφ ηοηηάνμο θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο (Α). ε ιεβέεοκζδ (1000Υ) ακαδεζηκφεηαζ μ πθμφζζμξ ανζειυξ ηςκ δεκδνζηζηχκ αηακεχκ ( Β, Γ ). Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 600Υ. Ζ ακάθοζδ ηαηά Sholl ηαηέδεζλε ζδιακηζηή ιείςζδ ηδξ ποηκυηδηαξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ζηδκ μιάδα ηςκ κεονχκςκ εβηεθάθςκ Alzheimer ζε απυζηαζδ ιεβαθφηενδ απυ 80ιm απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια (p= ) ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ ιάνηονεξ (Γζάβναιια 10). Δκηοπςζζαηή είκαζ δ δζαθμνά ηδξ ηοηηανζηήξ ποηκυηδηαξ δ μπμία ζημ ιεβαθφηενμ ιένμξ ηδξ ακάθοζδξ είκαζ δζπθάζζα ιεηαλφ ηςκ 2 μιάδςκ ιεθέηδξ. 149

150 Γηάγξακκα 10: Ακάθοζδ ηαηά Sholl ηδξ ποηκυηδηαξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ηδξ κήζμο ημο Reil ζε θοζζμθμβζημφξ εβηεθάθμοξ (NC) ηαζ εβηεθάθμοξ Alzheimer (AD). Ακαδεζηκφεηαζ δ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά απυ ηδκ απυζηαζδ ηςκ 80ιm απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια. NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p<

151 πζπαζηηθόηεηαζπκπίεζε δελδξίηε (contraction) πλνιηθόο αξηζκόο δηαθιαδώζεσλ πλνιηθόο αξηζκόο δελδξηηώλ αλά λεπξώλα πλνιηθόο αξηζκόο ηειηθώλ θιάδσλ αλά λεπξώλα πλνιηθόο όγθνο δελδξηηηθνύ πεδίνπ (κm 3 ) NC AD Γείθηεο αζπκκεηξίαο Γηάκεηξνο θπηηαξηθνύ ζώκαηνο (κm) Μέζε δελδξηηηθή ηάμε πλνιηθό κήθνο δελδξηηηθνύ πεδίνπ αλά λεπξώλα (κm) Πίλαθαο 1 : οβηεκηνςηζηά ιμνθμιεηνζηά παναηηδνζζηζηά ηςκ δεκδνζηχκ ζημοξ θοζζμθμβζημφξ εβηεθάθμοξ (NC) ηαζ ζημοξ εβηεθάθμοξ Alzheimer (AD). 151

152 Δηθόλεο 55-57: Ποναιζδζημί κεονχκεξ απυ ηδκ ημηηζχδδ ιμίνα ηδξ κήζμο ημο Reil θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ. Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ Δηθόλεο 55-57: Ποναιζδζημί κεονχκεξ απυ ηδκ ιδ-ημηηζχδδ γχκδ ηδξ κήζμο ημο Reil θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ. Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 600Υ, 400Υ, 400Υ. 152

153 Ακπγδαινεηδήο ππξήλαο Μνξθνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά ηδκ ιεθέηδ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ιε ηδκ ιέεμδμ Golgi επζθέπεδηακ υθςκ ηςκ ηφπςκ μζ κεονχκεξ (αηναηημεζδείξ, ιζηνμί ζθαζνζημί, απζμεζδείξ, πμθοεδνζημί, ηνζβςκζημί). Πενίπμο 20 κεονχκεξ απυ ηάεε οπμμιάδα πονήκςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ ζχιαημξ επζθέπεδηακ πνμξ ιεθέηδ (Γζάβναιια 11). Γηάγξακκα 11: Ροειυξ ιεηααμθήξ ηδξ δζαιέηνμο (contraction) ηςκ κεονχκςκ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ιεηαλφ θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ-ιανηφνςκ (NC) ηαζ εβηεθάθςκ Alzheimer (AD). Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 153

154 Ο ζοκμθζηυξ ανζειυξ ηςκ δζαηθαδχζεςκ ζηδκ μιάδα ηςκ θοζζμθμβζηχκ ιανηφνςκ ζε ζπέζδ ιε ηδκ μιάδα ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ πνμενπυιεκςκ απυ ημοξ εβηεθάθμοξ Alzheimer πανμοζζάγεζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά (p<0.001). Ζ ιέζδ ηζιή ημο ζοκμθζημφ ανζειμφ ηςκ δζαηθαδχζεςκ ηςκ θοζζμθμβζηχκ δεκδνζηχκ είκαζ δζαηθαδχζεζξ εκχ δ ιέζδ ηζιή ζημοξ δεκδνίηεξ ηςκ εβηεθάθςκ Alzheimer είκαζ δζαηθαδχζεζξ. Δπίζδξ, ζημ ζοκμθζηυ ανζειυ ηςκ δεκδνζηχκ ακά κεονχκα θαίκεηαζ κα οπάνπεζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά ιεηαλφ ηςκ θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ ηαζ ηςκ εβηεθάθςκ Alzheimer (p=0.0009) (Γζαβνάιιαηα 12,13) (Δζηυκεξ 61-68) Γηαγξάκκαηα 12,13: φβηνζζδ ιμνθμιεηνζηχκ παναιέηνςκ ζοκμθζημφ ανζειμφ δζαηθαδχζεςκ ακά κεονχκα ηαζ ζοκμθζημφ ανζειμφ δεκδνζηχκ ακά κεονχκα. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 154

155 Α Β Δηθόλα 61: Απζμεζδήξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο (Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαηαηαζηεοή ημο (Β). Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ. Α Β Δηθόλα 62: Σνζβςκζηυξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο (Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαπανάζηαζή ημο (Β). Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ. 155

156 Α Β Δηθόλα 63: Πμθοεδνζηυξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο (Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαπανάζηαζή ημο (Β). Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ. Α Β Δηθόλα 64: Μζηνυξ ζθαζνζηυξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα θοζζμθμβζημφ εβηεθάθμο (Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαπανάζηαζή ημο (Β). Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ. 156

157 Α Β 5 Δηθόλα 65: Σνζβςκζηυξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα πνμενπυιεκμξ απυ εβηέθαθμ Alzheimer (Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαπανάζηαζή ημο (Β). Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ απχθεζα δεοηενμβεκχκ ή ηνζημβεκχκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ αοημφ ηυζμ ζηδκ πνχζδ ηαηά Golgi υζμ ηαζ ζηδκ ηνζζδζάζηαηδ απεζηυκζζδ. Μεβέεοκζδ 400Υ. Α Β Δηθόλα 66: Πμθοεδνζηυξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδή πονήκα εβηεθάθμο Alzheimer (Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαπανάζηαζή ημο (Β). Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ απχθεζα ηςκ ηεθζηχκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ ηαζ ημο ζοκυθμο ηςκ δεκδνζηζηχκ δζαηθαδχζεςκ. Υνχζδ ηαηά Golgi. 157

158 Α Β Δηθόλεο 67: Σνζβςκζηυξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα εβηεθάθμο Alzheimer (Α) ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαπανάζηαζή ημο (Β). Γζαηνίκεηαζ εθάηηςζδ ημο ανζειμφ ηςκ δζαηθαδχζεςκ ηαζ ημο ανζειμφ ηςκ δεκδνζηχκ. Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ. Α Β Δηθόλα 68: Πμθοεδνζηυξ κεονχκαξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα εβηεθάθμο Alzheimer (Α) ηαεχξ ηαζ δ ηνζζδζάζηαηδ ακαηαηαζηεοή ημο (Β). Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ εθάηηςζδ ημο ανζειμφ ηςκ δζαηθαδχζεςκ ηαζ ημο ανζειμφ ηςκ δεκδνζηχκ. Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ. 158

159 Ο ζοκμθζηυξ ανζειυξ ηεθζηχκ ηθάδςκ ακά κεονχκα πανμοζίαγε ζδιακηζηή δζαθμνά ζηαηζζηζηά (p<0.005) ιεηαλφ ηςκ θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ ηαζ ηςκ εβηεθάθςκ Alzheimer. Πζμ ζοβηεηνζιέκα, δ ιέζδ ηζιή ημο ηεθζημφ ανζειμφ ηςκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ ηςκ θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ είκαζ ηεθζημί ηθάδμζ, ζε ακηίεεζδ ιε ηδκ ιέζδ ηζιή ηςκ ηεθζηχκ ηθάδςκ ηςκ κεονχκςκ ηςκ εβηεθάθςκ Alzheimer (Γζάβναιια 14). 14 Γηάγξακκα 14: φβηνζζδ ιέζςκ ηζιχκ ηςκ ηεθζηχκ δεκδνζηζηχκ ηθάδςκ ακά κεονχκα ιεηαλφ ηςκ 2 μιάδςκ. Χξ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 159

160 Δπζπθέμκ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά (p=0.013) παναηδνείηαζ ιεηαλφ ηςκ 2 μιάδςκ ιεθέηδξ ςξ πνμξ ημκ δείηηδ αζοιιεηνίαξ ηςκ κεονχκςκ, μ μπμίμξ βζα ημοξ ιεκ θοζζμθμβζημφξ κεονχκεξ δ ιέζδ ηζιή κα είκαζ ίζδ ιε 0.47, βζα δε ημοξ κεονχκεξ ηςκ εβηεθάθςκ Alzheimer κα είκαζ ίζδ ιε 0.51(Γζάβναιια 15). 15 Γηάγξακκα 15: φβηνζζδ δείηηδ αζοιιεηνίαξ δεκδνζηζημφ πεδίμο ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ιεηαλφ θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ ηαζ εβηεθάθςκ Alzheimer. Χξ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. ηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά (p=0.011) παναηδνείηαζ επίζδξ ςξ πνμξ ηδκ δζάιεηνμ ημο ηοηηανζημφ ζχιαημξ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ (ιm) ιεηαλφ ηςκ 2 μιάδςκ ιε ηδκ ιέζδ ηζιή ζημοξ 160

161 παεμθμβζημφξ κεονχκεξ κα είκαζ 1.84ιm εκ ακηζεέζεζ δ ιέζδ ηζιή ζημοξ θοζζμθμβζημφξ κεονχκεξ κα είκαζ 1.57ιm (Γζάβναιια 16). Δπίζδξ δ ιέζδ δεκδνζηζηή ηάλδ ιεηαλφ ημο πθδεοζιμφ ηςκ ιεθεημοιέκςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ πανμοζζάγεζ ηαζ αοηή ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά (p<0.001), ιε ηδκ ιέζδ ηζιή ζημοξ θοζζμθμβζημφξ εβηεθάθμοξ κα ζζμφηαζ ιε 3.84 δεκδνίηεξ ηαζ δ ιέζδ ηζιή ζημοξ εβηεθάθμοξ Alzheimer κα ζζμφηαζ ιε 3.27 δεκδνίηεξ (Γζάβναιια 17). Γηάγξακκα 16, 17: φβηνζζδ δζαιέηνμο ηοηηανζημφ ζχιαημξ ηαζ ιέζδξ δεκδνζηζηήξ ηάλδξ ακά κεονχκα ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ζε θοζζμθμβζημφξ (NC) ηαζ εβηεθάθμοξ Alzheimer (AD). Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 161

162 Σμ ζοκμθζηυ ιήημξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ζημοξ θοζζμθμβζημφξ κεονχκεξ είκαζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηά ιεβαθφηενμ ημο ζοκμθζημφ ιήημοξ ηςκ δεκδνζηχκ ηςκ κεονχκςκ απυ κυζμ Alzheimer (p<0.001) ιε ηδκ ιέζδ ηζιή κα ζζμφηαζ ιε ιm ηαζ ιm ακηίζημζπα (Γζάβναιια 18). Σέθμξ, μ ζοκμθζηυξ υβημξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ηςκ θοζζμθμβζηχκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ πανμοζζάγεζ ηαζ αοηυ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά (p=0.0079) ζε ζπέζδ ιε ημκ ζοκμθζηυ υβημο ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ πμο πνμένπμκηαζ απυ ημοξ εβηεθάθμοξ ιε κυζμ Alzheimer. Πζμ ζοβηεηνζιέκα δ ιέζδ ηζιή ημο υβημο ηςκ θοζζμθμβζηχκ δεκδνζηχκ είκαζ ιm 3 ηαζ ηςκ παεμθμβζηχκ δεκδνζηχκ είκαζ ιm 3 (Γζάβναιια 19). 18 Γηάγξακκα 18: φβηνζζδ ημο ζοκμθζημφ ιήημοξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ακά κεονχκα (ιm) ηςκ 2 πθδεοζιχκ ηςκ κεονζηχκ ηοηηάνςκ. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 162

163 19 Γηάγξακκα 19: φβηνζζδ ζοκμθζημφ υβημο δεκδνζηζημφ πεδίμο (ιm 3 ) ιεηαλφ ηςκ δεκδνζηχκ θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ ηαζ ηςκ δεκδνζηχκ εβηεθάθςκ Alzheimer. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p<0.05. NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. Ζ ακάθοζδ ηαηά Sholl ηαηέδεζλε ζδιακηζηή ιείςζδ ηδξ ποηκυηδηαξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ζηδκ μιάδα ηςκ κεονχκςκ εβηεθάθςκ Alzheimer ζε απυζηαζδ ιεβαθφηενδ απυ 110ιm απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια (p=0.028) ζε ζπέζδ ιε ημοξ δεκδνίηεξ θοζζμθμβζηχκ εβηεθάθςκ.(γζάβναιια 20). Δκηοπςζζαηή είκαζ δ δζαθμνά ηδξ ηοηηανζηήξ ποηκυηδηαξ ιεηαλφ ηςκ 2 μιάδςκ ιεθέηδξ ιε ημκ ανζειυ ηςκ δεκδνζηζηχκ επαθχκ ζημοξ δεκδνίηεξ Alzheimer κα είκαζ εθαηηςιέκμξ ηαηά ημ ήιζζο ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ δεκδνίηεξ (Δζηυκα 69-72). 163

164 20 Γηάγξακκα 20: Ακάθοζδ δεκδνζηζηχκ πεδίςκ ηαηά Sholl ζηδκ μπμία ακαδεζηκφεηαζ δ εθάηηςζδ ηδξ ποηκυηδηαξ ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο ζημοξ δεκδνίηεξ ημο αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα ηςκ εβηεθάθςκ Alzheimer ζε ζπέζδ ιε ημοξ θοζζμθμβζημφξ δεκδνίηεξ ζε απυζηαζδ απυ ημ ηοηηανζηυ ζχια ιεβαθφηενδ ηςκ 110ιm. Ζ ζηαηζζηζηχξ ζδιακηζηή δζαθμνά μνίζηδηε ζημ p<0.05. NC: Normal Controls, AD: Alzheimer s disease. 164

165 Δηθόλεο 69-72: Απζμεζδήξ, ιζηνυξ ζθαζνζηυξ, αηναηημεζδήξ, πμθοεδνζηυξ κεονχκαξ αιοβδαθμεζδμφξ πονήκα εβηεθάθμο Alzheimer. Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ απχθεζα ηςκ δεκδνζηχκ, ηςκ δζαηθαδχζεςκ, ηςκ ηεθζηχκ ηθάδςκ ηαεχξ ηαζ ημο ζοκμθζημφ υβημο ημο δεκδνζηζημφ πεδίμο. Υνχζδ ηαηά Golgi. Μεβέεοκζδ 400Υ, 400Υ, 400Υ, 100Υ.. 165