Organizatori: MH Elektroprivreda Republike Srpske, Matično preduzeće a.d. Trebinje; ZP RiTE Ugljevik, a.d. Ugljevik

Transcript

1 Naziv konferencije: I MEĐUNARODNA KONFERENCIJA "TERMOENERGETIKA I ODRŽIVI RAZVOJ - TENOR 2010" Ugljevik, godine Povodom obilježavanje 25 godina rada RiTE Ugljevik i 110 godina rada rudnika u Ugljeviku Organizatori: MH Elektroprivreda Republike Srpske, Matično preduzeće a.d. Trebinje; ZP RiTE Ugljevik, a.d. Ugljevik Pokrovitelji: Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva Republike Srpske; MH Elektroprivreda Republike Srpske, Matično preduzeće a.d. Trebinje; Broj referata: 53 (BiH, Srbija, Njemačka, Rusija, Ukrajina, BJR Makedonija, Slovenija, Mađarska, Ukrajina i td.) Broj učesnika na koferenciji: 145 Prezentacija firmi: BELAZ, Hitachi FGD Technology, ZAO "ZiO-KOTEC" Moskava, Esotech Slovenija, BEA-Company Njemačka, VOITH TURBO GmbH & Co. KG Njemačka, Rafako i dr. Konferenciju su otvorili u ime organizatora skupa Branislava Milekić, generalni direktor MH Elektroprivreda Republike Srpske i dr Ante Gajić, direktor ZP RiTE Ugljevik, a.d. Ugljevik. U ime pokrovitrelja konferenciju je pozdravio dr Ljubo Glamočić, pomoćnik ministra u Ministarstvu industrije, energetike i rudarstva Republike Srpske. Uvodni referati Prof. dr sci. Dragomir Miličić: Termoenergetika kao komponenta strategije razvoja energetike Republike Srpske i BiH; Prof.dr.Milan Petrović: Termoenergetske tehnologije Stanje i perspektive razvoja i primene Mr. Cvjetko Stojanović: Analiza stanja i strateški pravci razvoja rudarskog kompleksa Ugljevik Prof.dr.Milan Radovanović: Prezentacija rada o Ekologiji Posebna zahvalnost na pomoći oko organizacije i učešću: Društvo termičara Srbije

2 Galerija fotografija

3

4 Prijedlog zaključaka 1. Republika Srpska i Bosna i Hercegovina raspolažu sa značajnim rezervama mrkog uglja i lignita, što predstavlja dobru osnovu za umjereni razvoj termoenergetike do kraja ovog stoljeća u skladu sa principima održivog razvoja. Planom razvoja energetike, odnosno Strategijom razvoja energetike Republike Srpske do godine ukazano je na komparativne prednosti Republike Srpske u posjedovanju sopstvenih prirodnih resursa za proizvodnju električne energije, kao što su; domaći ugalj, energija vodotoka kao i dobra povezanost prenosnog sistema. 2. Razvoj elektroenergetskog sistema Republike Srpske baziran je na sopstvenim resursima termoenergetskog i hidroenergetskog potencijala. Raspoloživi resursi uglja u Gatačkom i Ugljevičkom ugljenom basenu na današnjem stepenu istraženosti omogućuju planiranje i nesmetan rad novih energetskih blokova. Kako raniji planirani projekti TE Gacko II i TE Ugljevik II, sa instalisanom snagom od 300 MW nisu realizovani, urađeno je nekoliko varijantnih rješenja za TE Gacko II i TE Ugljevik II. Realizacijom ovih projekata obezbjedila bi se nezavisnost Republike Srpske u energetskom smislu, povećanje ekonomske sposobnosti zemlje, pouzdano snabdijevanje potrošača električnom energijom, izvoz električne energije, zapošljavanje radne snage, dinamičko povećanje privrednog razvoja u cjelini, zaštita životne sredine itd. 3. U Republici Srpskoj trenutno rade dvije termoelektrane i njihovo učešće u proizvodnji električne energije iznosi oko 55%. S obzirom na rezerve mrkog uglja i lignita kojima raspolaže Republika Srpska evidentno je da u ovom sektoru ima najznačajniji potencijal za proizvodnju električne energije. Termoelektrane su u pogonu već 25 godina i potrebna je njihova revitalizacija sa ciljem produženja radnog vijeka, poboljšanja tehničkih i ekonomskih karakteristika i zadovoljavanja ekoloških propisa. 4. Kao što je poznato u Termoelektrani Ugljevik, u godini, urađene su značajne aktivnosti na rekonstrukciji i modernizaciji, a takođe, planirana je izgradnja postrojenja za odsumporavanje dimnih gasova, sa rokom završetka do godine, što je u skladu sa obavezama BiH iz Energetskog ugovora i produženjem životnog vijeka postojećeg bloka za narednih dvadesetak godina. Realizacija navedenih investicija, svakako će utjecati na povećenje cijene električne energije, što u uslovima slobodnog tržišta električne energije može biti limitirajući faktor za budući rad. Osim toga, potpisanim ugovorom o kreditnom zaduženju sa japanskom JICA, za izgradnju postrojenja za odsumporavanje dimnih gasova, predviđen je rok vraćanja kredita od trideset godina, pa se i sa tog aspekta postavlja pitanje vraćanja kredita, ukoliko se ne obezbijedi kontinuitet Ugljevičkog termoenergetskog kompleksa. U cilju postizanja konkurentne cijene na tržištu električne energije, izgradnja novog bloka, sa daleko većom efikasnošću od postojećeg i uz korišćenje već izgrađenih zajedničkih objekata za oba bloka, učinila bi specifične troškove izgradnje nižim, a time i proizvodnu cijenu elekrične energije konkurentnijom. U tom cilju neophodno je razviti i potrebne rudarske kapacitete kako bi se obezbijedile dovoljne količine uglja. 5. U narednom periodu planirana je izgradnja novih termoenergetskih blokova u RS i FBiH. Od posebnog značaja je da u prvoj fazi tog razvoja budu odabrane napredne energetske tehnologije prelaznog perioda sa stepenom iskorišćenja energije goriva više o 40%. U

5 drugoj, daljnjoj fazi, treba se pripremati za prihvat savremenih čistih tehnologija za korišćenje uglja kao goriva sa η TE > 50%. 6. Pregledom sadašnjeg i budućeg razvoja energetskog sistema u svijetu uočena je potreba za izgradnjom nove energetske strategije koja će se zasnivati na multikriterijalnoj analizi stanja i potreba energetskih sistema. Pri tome se naročita pažnja ogleda u potrebi razumijevanja energetskog sistema kao kompleksnog sistema koji u sebi sadrži ekonomske, ekološke, resursne i socijalne aspekte. 7. Revitalizacija/Rekonstrukcija konvencionalnih termoelektrana na ugalj je jedan od načina obezbjeđenja održive proizvodnje električne energije, što je osnova Rezolucije od u Zelenoj knjizi, Evropskog parlamenta, gdje se podstiče efikasnija proizvodnja električne energije i zaključaka Kyoto protokola o klimatskim promjenama 8. U strukturi rezervi uglja u BiH nalazi se 2,66 milijardi tona bilansnih rezervi i 2,55 milijardi potencijalnih rezervi mrkog i lignitnog uglja, što ukazuje na slabu istraženost rezervi uglja. Međitim, velike su razlike u aktuelnim podacima o rezervama uglja. U većini analiza o energetskim rezervama uglja naglašava se potreba za hitnom provjerom podataka o rezervama uglja i posebno potreba naučnog pristupa utvrđivanju gubitaka u eksploatacionim rezervama prije nego što se pristupi planiranju izgradnje energetskih objekata na ugalj. Pri sitraživanju rezervi uglja, posebnu pažnju treba posvetiti i karakteristikama uglja potrebnih za definisanje adekvatne organizacije sagorijevanja uglja u ložištima kotlova (izbor tipa kotla i ložišta). Naravno, navedene provjere i istraživanja zahtijevaju odgovarajuće vrijeme i finansijska sredstva, koja treba blgovremeno planirati i obezbijediti. 9. U eri povećenja energetske efikasnosti termoelektrana, sistemi kontrole kvaliteta uglja su nezaobilazni. Za efikasan i ekonomičan rad rudnika uglja i termoelektrana neophodno je da se termoelektrane snabdjevaju ugljem ujednačenog kvaliteta, da se obezbijedi potpuno sagorjevanje uglja u ložištima parnih kotlova i da se efikasno štiti životna sredine od produkata sagorjevanja. 10. Kompleksna geohemijska ispitivanja uglja u ležištu, uglja na ulazu u termoelektranu te procesa sagorjevanja uglja u ložištima parnih kotlova termoelektrana omogućavaju projektovanje racionalnijeg iskorišćenja ležišta, kroz blokovsko otkopavanje i homogenizaciju uglja, kao i racionalizaciju rada termoelektrana, kroz modeliranje uslova sagorjevanja i njihovo korigovanje i predikciju uticaja produkata sagorjevanja na životnu sredinu. 11. Znajući da je razmjena toplote u velikim ložištima parnih kotlova termoelektrana veoma složen proces i da se pri projektovanju i izboru ložišta parnih kotlova za pojedine ugljeve (zbog neispitanosti karakteristika i ponašanja pri sagorjevanju) mogu napraviti i greške i da ima primarni uticaj u radu parnog kotla, preporučuje se izvođenje kontrolnih proračuna metodama koje su primjenjive za veliki broj postojećih ložišta i koje dozvoljavaju korišćenje računara s ciljem simulacije procesa sagorjevanja i rada velikih ložišta, koji su predmet moguće revitalizacije, pri čemu bi se mogla iskoristiti i sva pozitivna iskustva dobijena u radu pri eksploataciji. Važno je napomenuti da je kod konačne rasprave i definisanja energetskih blokova velike vrijednosti, bitno mišljenje multidisciplinarnog

6 tima, ali sa referencama, koji bi naučno a posebno stručno razmotrio sve relevantne činjenice i predložio održivu opciju bloka sa svih aspekata, saglasno datim uslovima. 12. Mineralni i hemijski sastav pepela i šljake i sadržaji mikroelemenata, zavise od karakteristika uglja koji dolazi u termoelektranu ali i od procesa sagorjevanja uglja u termoelektrani. Proučavanjem pepela i šljake iz termoelektrana odnosno analizom mineralnih transformacija u sistemu ugalj-pepeo/šljaka, prije svega minerala gvožđa, moguće je uticati na uslove pri sagorjevanju uglja. 13. Posle mogući su različiti scenariji u zavisnosti od klimatskih promjena, ali i razvoja tehnologija. Dugoročno sagledavanje primjene tehnologija, za period posle godine, predstavlja veliku nepoznanicu. Ekonomski i tehnološki jakim zemljama ostaje da eksperimentišu sa primjenom naprednih tehnologija u cilju pronalaženja što boljeg enegetskog miksa za zadovoljenje svojih energetskih potreba. Ono što se nameće zemljama u razvoju, je realnost da će se u narednih petnaestak godina razvoj bazirati na uglju, pa u tom smislu treba sačekati rasplet u svijetu vezan za trku tehnologija. Šta će se posle graditi, koje će tehnologije dobiti primat, zavisi od mnogo faktora. Najuticajniji faktori su klimatske promjene, količine i cijene fosilnih goriva, naročito gasa, kao i napredak i konkurentnost nuklearnih tehnologija, napredak tehnologija nultih emisija i drugih savremenih energetskih tehnologija. Do tada nam ostaje da nastojimo da što više unapredimo postojeće, uvođenjem i primjenom sistema upravljanja kvalitetom uglja, uvođenjem komunikacionih sistema između TE i Rudnika (neophodnost izrade veoma važne sudije (elaborata) pod naslovom: Uticaj kvaliteta uglja na cjenu električne energije, kojom bi se na bazi semiempirijskih metoda proračuna i mjerenja, dobili realni i održivi reperi neophodni za održivi razvoj rudnika i TE-a), uvođenjem savremene opreme na kopovima, većim razvojem postojećih i otvaranjem novih kopova, automatizacijom i regulacijom procesa proizvodnje i eksploatacije rezervi uglja, da što optimalnije i mudro koristimo postojeće rezerve energenata Još uvek postoji značajan nesklad između postojeće slike o uglju i aktuelnih performansi i potencijala uglja. Od izuzetnog značaja za industriju uglja je da pošalje poruku širokoj javnosti da ugalj može da obezbedi održivi most ka budućnosti, uz preduzete paralelne aktivnosti u smislu povećanja efikasnosti, uvođenja savremenih tehnologija, kroz bolju organizaciju i unapređenje mjera zaštite životne sredine. Naglasak na održivom upravljanju tehnologijom, u ovom slučaju eksploatacijom uglja, se odnosi na ulogu tehnologije i njenu poziciju u srži svih poslova, i sa osvrtom na osnovne operacije koje donose vrijednost u formi proizvoda i usluga klijentima, ali i u zadovoljavanju ciljeva društva, privrede, lokalnih zajednica, simultano razvijajući profitabilne poslovne rezultate. Racionalnija upotreba trenutno dominantnih energetskih izvora mogla bi da da značajan doprinos štednji energije i energetskoj efikasnosti, a to utiče i na smanjuje ekološki štetnih emisija. 15. Kod procesa odsumporavanja dimnih gasova u Termoelektrani Ugljevik očekuje se ukupna proizvodnja gipsa od oko t/godinu. Nastali gips predstavlja važnu sekundarnu sirovinu za njegovu komercijalnu preradu i upotrebu. Neophodno je još u toku faze pripreme i realizacije projekta odsumporavanja sagledavanje tržišta samoga gipsa i proizvoda od gipsa i pripremati odgovarajuća tehnološka rješenja prerade i korišćenja nastalog gipsa. Ekonomski i ekološki najlošije rješenje bi bilo njegovo prosto odlaganje na deponiju čvrstog otpada na odlagalištu rudnika. Gips ima realne osnove za upotrebu za proizvodnju portland cementa, specijalnog kalcijum sulfo aluminatažnog cementa, proizvodnju gipsanih panela u građevinarstvu, upotrebu u poljopriovredi za

7 stabilizaciju zemljišta i drugo. Zbog mogućnosti široke primjene nastali gips kod procesa odsumporavanja u Termoelektrani Ugljevik, kao značajna sirovina, predstavlja osnovicu ekonomskog razvoja opština Ugljevik, Bijeljina,Semberije i Republike Srpske. 16. Aktivnosti na zaštiti prirode pri površinskoj eksploataciji obuhvataju naučno zasnovane, organizaciono - tehničke mjere čija realizacija u okviru zone radova obezbjeđuje postizanje postavljenih ekoloških normativa u procesima površinske eksploatacije. Sastavni dio aktivnosti sačinjava i optimizacija organizacione strukture upravljanja zaštitom prirode, smanjenje količina neprečišćene ili slabo prečišćene vode, prelaz na normirano vodosnabdijevanje u vodenom sistemu, uklanjanje izvora zagađenja vazduha posebnim postrojenjima i uređajima, ubrzavanje dinamike rekultivacije i uvođenje ekološki čistih tehnoloških procesa površinske eksploatacije sa maksimalnim umanjenjem emisija tečnih, čvrstih i gasovitih štetnih materija u proizvodnji. Otpadne vode nastale u termoenergetici nose različite zagađujuće materije uključujući i teške metale koje dovode do brojnih fizičkih, hemijskih i bioloških promjena u recipijentu otpadnih voda, a posredno i do krajnje i najopasnije posljedice - uticaj na kvalitet pijaće vode. Ispitivanja ukazuju da će otpadne vode RiTE Ugljevik vrlo brzo ugroziti izvorišta vodosnabdjevanja Ugljevika, a sprečavanje potencijalne opasnosti je kvalitetna rekonstrukciija postrojenja otpadnih voda koja je u toku. 17. U današnjem vremenu, koje karakteriše nedostatak energije u cijelom svijetu, osim iznalaženja alternativnih izvora i gradnje novih postrojenja, veoma je aktuelna ušteda energije, odnosno povećanje energetske efikasnosti u proizvodnji, transportu i potrošnji energije. Uštede na mjestu proizvodnje samim tim obezbjeđuju više energije za tržište. U tom smislu buduća vizija održivog razvoja TE-a u RS i FBiH, treba biti uvođenje uravnotežene kogeneracije toplifikacijom Bjeljine, Gacka i td., te Zenice i šireg područja Tuzle. Takođe pored iskorištenja nus proizvoda iz TE a, buduća vizija treba biti iskorištenje hortikultivisanih deponija šljake i pepela za npr. solarne sisteme, vjetrosisteme itd., što bi definisale predstojeće Studije. S druge strane, asihroni elektromotori predstavljaju ogroman udio u potrošnji električne energije, od kojih najveći broj radi u aplikacijama pumpi i ventilatora. Primjenom elektromotornih pogona sa regulacijom brzine kod pogona za pumpe i ventilatore može se značajno uštediti na utrošenoj električnoj energiji što treba posmatrati u direktnoj vezi sa manjom količinom sagorelog uglja i manjim emisijama gasova staklene bašte. 18. Ulaganja u energetsku efikasnost na svim nivoima je isplativa i bez zahtjeva za ograničavanje emisija CO Prvi korak u pokušaju smanjenja sopstvene potrošnje električne energije u proizvodnim postrojenjima, prvenstveno termoelektranama, bi trebao biti izrada studije o mogućnostima uštede i utvrđivanje prioriteta. 20. Politika održivog razvoja za korišćenje uglja kao primarnog goriva pored ekonomskog i socijalnog stuba se oslanja i na ekološki stub, koji podrezumjeva: - obezbjeđenje kontrole prihvatljivog nivoa rizika negativnih uticaja na životnu sredinu od rudarskog sektora; - promovisanje očuvanja zemljišta kroz rekulticaciju i praksu kontinualnog monitoringa;

8 - promovisanje istraživanja i razvoja,na primjer, ekoloških rudarskih metoda, efikasnog korišćenja materijala,zamjne, reciklaže i korišćenja najboljih raspoložih (BAT) tehnika. 21. Važan zaključak je da eksploatacija i konverzija energije uglja u električnu energiju, zajedno sa hirdoptencijalima, dugoročno posmatrano, predstavlja okosnicu elektroenergetskog sistema, te privrednog i ukupnog razvoja Republike Srpske i BiH. Sa aspekta globalnih kretanja, na polju energetike, predviđanja su da će značaj uglja, kao primarnog energetskog resursa, biti sve prisutniji. Kad je u pitanju strateški razvoj, zaključak je da poslovne organizacije, naročito u oblasti termoenergetike, nemaju alternativu procesu strateškog menadžmenta. Da bi organizacija obezbijedila kvalitetan opstanak na tržištu i imala permanentan rast, uslov je kontinuirano bavljenje procesom strateškog menadžmenta u svim njegovim fazama. 22. Predloženom tehnologijom odsumporavanja dimnih gasova iz Termoelektrane Ugljevik, uz očekivani procenat od 98,4% i smanjenje sadržaja SO 2 do 400 mg/nm 3 koliki je zahtjevani normativ Evropske Unije za velika ložišta koja su puštena u rad prije donošenja normativa emisije sumpordioksida od strane Evropske Unije. Smanjenje emisije sumpordioksida dovodi i do smanjenja ekvivalentne količine CO 2 odnosno, indirektnog uticaja na efekat staklene bašte. 23. Pitanje održivog razvoja energetike je bitno i za održivi razvoj uopšte, zbog sve većeg oslanjanja razvoja na energiju. S jedne strane razvoj je neophodno potreban da bi se ograničeni resursi efikasnije trošili, ali s druge strane on donosi i daljnje trošenje resursa. Traženje optimuma je put prema održivosti razvoja.