СЦЕНАРИЈА ЗА КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ ЗА МАКЕДОНИЈА

Transcript

1 УНИВЕРЗИТЕТ НА НОВА ГОРИЦА ЦЕНТАР ЗА АТМОСФЕРСКИ ИСТРАЖУВАЊА СЦЕНАРИЈА ЗА КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ ЗА МАКЕДОНИЈА ПРЕГЛЕД НА МЕТОДОЛОГИЈА И РЕЗУЛТАТИ ДОЦ.Д Р КЛЕМЕН БЕРГАНТ НОВА ГОРИЦА, СЛОВЕНИЈА, СЕПТЕМВРИ 2006 ГОДИНА 1

2 СОДРЖИНА СОДРЖИНА... 2 ВОВЕД... 3 ВЛИЈАНИЕ НА ЧОВЕКОТ ВРЗ КЛИМАТА... 6 ПРОЦЕНКА НА РЕАКЦИЈАТА НА КЛИМАТА НА ПРОМЕНИТЕ ВО СОСТАВОТ НА АТМОСФЕРАТА ПРОЕКЦИИ ЗА КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ ЗА МАКЕДОНИЈА ЈУГОИСТОЧЕН И ЦЕНТРАЛЕН ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈА / СУБМЕДИТЕРАНСКИ ЈУЖЕН И ЈУГОЗАПАДЕН ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈА/КОНТИНЕНТАЛЕН ИСТОЧЕН ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈА/КОНТИНЕНТАЛЕН СЕВЕРОЗАПАДЕН ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈ/АЛПСКИ НЕСИГУРНОСТИ ВО ПРОЕКЦИИТЕ ЗА КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ ОПШТИ ЗАКЛУЧОЦИ КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

3 ВОВЕД Неколку економски гранки, како што се земјоделството, градежништвото, енергетиката, туризмот, итн., се во голема мерка зависни од временските услови и од климата. Познавањето на сегашните и предвидувањето на идните климатски услови овозможува оптимално искористување на природните ресурси, земајќи ги предвид не само економски позитивните решенија, туку и решенија кои се поволни за животната средина во заложбите за подобар животен стандард. Постојат неколку климатски фактори што управуваат со климатските услови на одделни региони (пр: Piexoto и Oort, 1991): применото сончево зрачење, физичките и хемиските својства на атмосферата, својствата на површината, распределбата копно/море, атмосферската и океанската циркулација и релјефот. Со оглед на тоа што сите фактори манифестираат временска и/или просторна варијабилност, климатските услови не се константни во времето и/или во просторот. Ако се фокусираме на определен регион и на временски опсег од неколку века, влијанието на релјефот и на распределбата копно/море можат да се третираат како константа. Од друга страна, промените во сончевото зрачење, вулканските ерупции, користењето на земјиштето, антропогените емисии на стакленички гасови и аеросоли, итн., предизвикуваат промени во климатските фактори, како што се применото сончево зрачење, атмосферските и површинските својства, атмосферската и океанската циркулација. Варијабилноста на климатските фактори резултира во варијабилност и промена на климата, дури и во релативно краток временски опсег. Некои од причините за климатските промени се природни, но и човештвото игра важна, ако не и клучна улога во менувањето на климата. Антропогеното влијание врз варијабилноста на климата е особено евидентно од почетокот на индустриската ера (пр.: Houghton и соработници, 2001), главно преку емисии на стакленички гасови и на аеросоли во атмосферата и преку интензивно искористување на земјиштето. Директно антропогено влијание врз составот на атмосферата и врз својствата на површината може да резултира со индиректно влијание врз другите климатски фактори, како што се атмосферската и океанската циркулација, коишто придонесуваат дополнително кон климатските промени. Евидентен знак за променлива клима, што може барем во определена мерка да се поврзе со човештвото, е растечката зачестеност на екстремни настани (како што се поплави, суши, жешки бранови, итн.) во последниве неколку децении и константно позитивниот тренд во температурните временски серии во претходниот и во овој век, практично на целата планета. Зголемената свест за климатските промени како сериозна закана за човештвото ја наметна потребата за запознавање со начините на коишто климата би можела да се менува во иднина. Проценките за идните климатски промени треба да претставуваат вонредно важни информации за националните влади, а во долгорочните плански и развојни стратегии треба да се вклучат планови за миграции и за приспособување кон климатските промени. Основниот проблем во обидот за проценување на идната клима е стихијната природа на климатскиот систем (Lorenz, 1967), којашто не овозможува предвидливост на климата во наредните години. Сепак, една долгорочна систематска промена во граничните услови (пр.: промена во составот на атмосферата) може да влијае на статистиката за климата, а резултирачката долгорочна реакција на климата, сепак, може да се процени (Benestad, 2003). Проблемот на непредвидливоста останува во претпоставките за идните промени во граничните услови. Неколку претпоставки 3

4 за идниот социо економски развој и емисиите и концентрациите на стакленички гасови и сулфатни аеросоли во атмосферата, како последица од истиот, се предложени од Меѓувладиниот панел за климатски промени (IPCC) (Nakičenović и соработници, 2000). Таквите претпоставки, коишто претставуваат основа за проценка на потенцијалното антропогено влијание врз идната клима, носат несигурност на самиот почеток на секое проучување на идните климатски промени. Дополнителните претпоставки за влијанието на промените во составот на атмосферата врз глобалната, регионалната, па, дури и на локалната клима, ја зголемуваат кумулативната несигурност при квантитативните проценки на климатските промени. Со оглед на тоа што проекции за климатските промени се користат често во студии за влијанијата (пр.: Buma и Dehn, 2000), дополнителна несигурност произлегува од проценката на влијанието на климатските промени. Поради целокупната несигурност, проекциите на идните климатски промени и на нивните влијанија обично се изразуваат со терминот сценарио 1 а не со терминот предвидување. Сценаријата за климатските промени на национално или на регионално ниво се најчесто засновани на климатски симулации со GCM, а регионалните и локалните проекции на нивните резултати со емпириско намалување на размерот (пр.: Benestad, 2002). Целта на оваа студија е да понуди веродостојни проценки за регионалните идни климатски промени за Македонија, коишто ќе може да се користат во идни студии за влијанијата и како основа за подготвување на стратегии за ублажување на климатските промени и за приспособување кон нив. Исто така, се разгледуваат несигурностите поврзани со таквите сценарија. Овој извештај започнува со илустративен опис на улогата на човекот во климатските промени, заедно со опис на сценаријата за идните емисии и концентрации за стакленичките гасови и за сулфатните аеросоли што се разгледуваат во проценката на климатските промени за подрачјето на Македонија. Потоа, следи краток опис на Општите модели на циркулација (GCM), како општа алатка за проценка на реакцијата на климатскиот систем на промените во составот на атмосферата. Методолошкиот дел од извештајот вклучува краток опис на податоците и методите што се користат при развивањето на сценаријата за климатските промени за Македонија. Акцент е ставен на емпириското намалување на размерот на резултатите од GCM за подрачјето на Македонија. Резултатите за регионалните проценки на климатските промени, засновани на директниот производ од GCM, се прикажани во главниот дел на овој извештај, покрај резултатите од емпириското намалување на размерот за неколку региони во Македонија. Сите резултати се претставени збирно во табели, коишто можат да се користат како информативни сценарија за климатските промени за Македонија, за XXI век, одделно за различните сезони на годината. Очекуваните промени се презентирани во однос на референтниот период година. Извештајот завршува со генерален опис на несигурностите поврзани со регионалните сценарија за климатски промени. 1 СЦЕНАРИО: Веројатен и често поедноставен опис на начинот на којшто може да се одвива иднината, заснован на логична и интерно доследна група претпоставки за движечките сили и за клучните релации. Сценаријата може да се изведуваат од проекции, но често се засновани на дополнителни информации од други извори, понекогаш во комбинација со опис на текот на можниот развој (Houghton и соработници, 2001). 4

5 5

6 ВЛИЈАНИЕ НА ЧОВЕКОТ ВРЗ КЛИМАТА Климата секогаш манифестирала одредена природна варијабилност независно од човековите активности. Од друга страна, од почетокот на 1800 ите години, антропогеното влијание врз климата се зголемува, главно како последица на емисиите на стакленички гасови и различни аеросоли. Соодветните промени во составот на атмосферските концентрации на јаглероддвооксидот (CO2), метанот (CH4), азот оксидот (N2O) и на сулфатните аеросоли се прикажани на слика 1. Слика 1: Регистрирани промени во атмосферските концентрации на јаглероддвооксидот, метанот, азот оксидот и на сулфатните аеросоли (Houghton и соработници, 2001). Зголемените атмосферски концентрации на стакленички гасови резултираат во интензивирана апсорпција на долгобрановото зрачење што доаѓа од површината во атмосферата. Како последица на тоа, доаѓа до зголемување на радијационото дејство на стакленичките гасови што предизвикува зголемен ефект на стаклена градина. Од друга страна, аеросолите имаат главно ефект на ладење како резултат на директното влијание врз пренесувањето на сончевото зрачење низ атмосферата и како резултат на индиректното влијание преку нивната улога во формирањето на облаците. Проценките за природните и за антропогените дејствија врз глобалната температура, како индикатор за глобалните климатски промени, се прикажани на слика 2. Евидентно е дека порастот во глобалната температура по 1970 година, како очигледен индекс на глобалните климатски промени, не може да се објасни без да се земе предвид дејствувањето на човекот. Улогата на човекот во најновите климатски промени, преку емисиите на стакленички гасови, не може да се пренебрегнува, а се очекува таа да биде уште поизразена во иднина. За да се процени интензитетот на човековото влијание врз идната клима, потребно е познавање на идните емисии на стакленички гасови и на аеросоли. 6

7 Слика 2. Споредба на измерената (црвена линија) и моделираната (сива линија) варијабилност на глобалната температура. Промените во атмосферските концентрации на стакленички гасови и сулфатни аеросоли беа разгледувани во случајот на моделираната варијабилност во однос на природните (горен лев дијаграм) и на антропогените извори (горен десен дијаграм), како и во однос на двата вида извори (долен дијаграм) (Houghton и соработници, 2001). Со оглед на тоа што иднината е непредвидлива, а може единствено да се претпоставува според сегашните сознанија, IPCC разви неколку социо економски можни текови на развојот, коишто би можеле да се остварат во XXI век (Houghton и соработници, 2001). Таквите можни текови на развојот претставуваат основа за сценаријата за емисиите содржани во Посебниот извештај за емисиони сценарија (SRES) (Nakičenović и соработници, 2000). Семејството на можниот тек на развојот и сценариото A1 опишува иден свет на многу брз економски развој, светско население што достигнува максимален број во средината на векот, а потоа опаѓа и брзо воведување на нови и поефикасни технологии. Главните носечки теми се обединувањето на регионите, градењето на капацитети и зголемената културна и општествена соработка, со значително намалување на регионалните разлики во приходот по жител. Семејството на сценаријата А1 се развива во три групи, коишто ги опишуваат алтернативните насоки на технолошките промени во енергетскиот систем. Трите групи на А1 се разликуваат според нивната технолошка нагласеност: енергетски извори со интензивно користење на фосилни горива (A1FI), енергетски извори без користење на фосилни горива (A1T), или рамнотежа меѓу сите извори (A1B). Семејството на можниот тек на развојот и сценариото A2 опишува еден мошне хетероген свет. Носечката тема е потпирањето и зачувувањето на локалните идентитети. Моделите на продуктивност се приближуваат бавно меѓу регионите, што резултира во континуиран раст на населението. Економскиот развој е, главно, регионално ориентиран, а економскиот раст по жител и технолошките промени се пофрагментирани и побавни отколку во другите можни текови на развојот. Семејството на можниот тек на развојот и сценариото B1 опишува свет што се 7

8 обединува со еднаков број на светско население, што достигнува максимален број во средината на векот, а потоа опаѓа, како во можниот тек на развој A1, но со нагли промени во економските структури во насока на услужна и информатичка економија, со намалување во материјалниот интензитет и воведување на чисти и ефикасни технологии, во поглед на ресурсите. Акцентот се става на глобални решенија за економска, социјална и еколошка одржливост, вклучувајќи зголемена еднаквост, но без дополнителни иницијативи поврзани со климата. Семејството на можниот тек на развојот и сценариото B2 опишува свет во којшто акцентот е на локални решенија за економска, социјална и еколошка одржливост. Тоа е свет со перманентно растечки број на светското население, со стапка пониска од таа во A2, средни нивоа на економски развој и помалку брзи, а поразновидни технолошки промени отколку во можните текови на развојот во A1 и B1. Ова сценарио, исто така, е ориентирано кон заштитата на животната средина и кон социјалната еднаквост, но се фокусира на локално и на регионално ниво. Квалитативните насоки за сценаријата од SRES за различни индикатори се прикажани на слика 3. Слика 3: Квалитативни насоки во сценарија од SRES за различни индикатори во XXI век (Metz и соработници, 2001). 8

9 Слики 4: Сценарија за емисија и концентрација за некои од стакленичките гасови (CO2, CH4 и N2O) и сулфур двооксид/сулфатни аеросоли во XXI век (Houghton и соработници, 2001). Емисиите на некои стакленички гасови (CO2, CH4 и N2O) и на сулфур двооксид (SO2), кои се очекува да следат различни социо економски текови на развој, се претставени на слика 4. Може да се види дека сценаријата според SRES може да доведат до мошне различни концентрации на CO2 и на другите стакленички гасови. Ниту еден од можните текови на развојот и ниту едно од односните сценарија за емисиите/концентрацијата не се смета за поверодостојно за иднината во споредба со останатите. Со оглед на тоа што широкиот опсег на можни сценарија за емисиите, заедно со односните промени во атмосферските концентрации на стакленички гасови и сулфатни аеросоли, изнесуваат суштински информации во симулациите на идната клима со GCM, истиот носи голем обем на несигурност на самиот почеток на секое идно проучување на климатските промени. 9

10 ПРОЦЕНКА НА РЕАКЦИЈАТА НА КЛИМАТА НА ПРОМЕНИТЕ ВО СОСТАВОТ НА АТМОСФЕРАТА GCM се меѓу најзначајните алатки во проучувањето на варијабилноста на климата и на климатските промени (Zorita & Storch, 1999; Houghton и соработници, 2001) и покрај определн скептицизам во однос на нивната сигурност (пр.: Schackley и соработници, 1998; Idso, 1998). Овие 3D нумерички модели се најнови нумерички поврзани модели коишто вклучуваат опис на основните физички, хемиски и биолошки процеси во атмосферата, океаните, поларниот мраз и на земјината површина, како и нивните меѓусебни дејствија (McGuffie & Handerson Sellers, 1997). Споредбата меѓу резултатите од симулацијата со GCM и следењето на климата во минатото покажува добра усогласеност во описот на крупните климатски појави (Houghton и соработници, 2001). Сигурноста на нивните резултати е многу помала во регионален, па дури и во локален размер. Фактот дека моделите вршат квалитетна функција на глобално ниво, а не се толку успешни во регионални рамки, се чини како да е контрадикција. Но, глобалната клима е во голема мера реакција на диференцијалното соларно дејство, на ротацијата на земјата и на обемната структура на земјината површина (распределба копно/море, топографија). Регионалните климатски услови, од друга страна, ја претставуваат реакцијата на глобалната клима кон регионалните специфики (топографија, вегетација, влажност на почвата, итн.) коишто не се добро разработени во GCM. Просторната резолуција на GCM обезбедува несоодветен опис на структурата на површината на Земјата. Распределбата копно/море е прилично замачкана, а планините се појавуваат како широки рамни ридови. Со резолуцијата на моделот се поврзува и проблемот на претставувањето на процесите во подрегионален размер, како што се формирањето на облаци, врнежите, инфилтрацијата, испарувањето, истекувањето, итн. Тие мора да се параметризираат во GCM и со зголемувањето на резолуцијата на моделот може да се претставуваат експлицитно сé поголем број процеси, но голем број од нив сé уште се појавуваат во премали размери за да биде можно нивно реално моделирање во сегашната и веројатно во следната генерација на климатски модели (Zorita & Storch, 1999). Хоризонталната резолуција на GCM чиишто резултати се моментно достапни за широката научна заедница (пр.: види IPCC, Центар за дистрибуција на податоци на ddc.cru.uea.ac.uk/), изнесува обично 2 2 или повеќе (Crane и соработници, 2002). Подмрежните процеси, кои не се добро опишани со GCM, се всушност оние со најголеми влијанија врз животната средина и врз општеството, бидејќи вршат силни влијанија врз локалните климатски услови, во рамките на човековата или на еколошката средина (Zorita & Storch, 1999). Со оглед на тоа што апликативниот размер на GCM се дефинира најмалку на растојанија од 8 мрежни точки (пр.: Grotch & MacCracken, 1991; Storch и соработници, 1993), директното користење на резултатите од GCM во проучувањето на влијанијата е мошне ограничено. Наспроти релативно ниската хоризонтална резолуција, симулациите со GCM се сé уште со големи барања за пресметки, особено кога се анализира голем временски опсег. Токму затоа, симулациите за климата во иднина се генерално засновани само на неколку претставници на емисионите сценарија, а размерот се утврдува подоцна и за други групи сценарија. Во последниот извештај со оценка (Houghton и соработници, 2001), IPCC ги употреби резултатите од симулации со девет GCM засновани на сценаријата на SRES со A2 и B2 маркери, за коишто дополнително се утврди 10

11 размерот за емисиони сценарија со други маркери SRES A1T, A1Fl, A1B и B1, со примена на методот на утврдување на размер за модел (Mitchell, 2003). Во овој метод се користат проценките за глобалното затоплување според различни сценарија од SRES, коишто се проценети со моделот MAGICC 2. Опсег на промени на глобалната температура според различни емисиони сценарија за XXI век, со примена на различни GCM, е прикажан на слика 5. Слика 5: Проекциите за средната глобална температура за шест илустративни сценарија од SRES со примена на едноставен климатски модел се преточија во одреден број комплексни модели со одреден опсег на чувствителност на климата. Потемно засенчениот дел го претставува збирот на целата група од 35 сценарија од SRES, со примена на просечните вредности на резултатите од моделот (средната климатска чувствителност е 2.8 C). Посветло засенчениот дел е збирот заснован на сите девет проекции на моделот (со климатска чувствителност во опсегот 1,7 до 4.2 C). За секое од шесте илустративни сценарија од SRES, прикажан е опсегот на резултати од едноставен модел во 2100 година за седум подесувања на AOGCM (Houghton и соработници, 2001). Проекциите за промените во глобалната температура (слика 5) и за другите варијабили на глобалната клима ни даваат груба претстава на очекуваните климатски промени во иднина. Со оглед на тоа што не се очекува просторните модели на климатските промени да бидат еднакви на целата планета, проценките за таквите модели би претставувале повредни информации отколку глобалните просечни вредности. Резултатите од GCM може да се користат за проценка на просторните модели на климатските промени во голем размер. За жал, нивната ниска хоризонтална резолуција го ограничува директното користење на резултатите од GCM во студиите за влијанијата (пр.: за земјоделството, шумарството, енергетиката, водните ресурси, туризмот), бидејќи се потребни информации во многу подетален просторен размер (Dubrovsky, 1997; Benestad, 2001; Houghton и соработници, 2001). Веројатно ќе поминат децении пред GCM да можат да утврдат доволно мали размери за повеќето студии за 2 Сегашната верзија на моделот, заедно со софтверот за развивање на климатски промени SCENGEN е достапна бесплатно на 11

12 влијанијата на климатските промени. Од таа причина, преточувањето на производот од GCM во сигурни информации за регионален и за локален размер останува еден од најтешките проблеми со кои се соочуваат климатолозите (Crane и соработници, 2002). Предизвикот е да се изнајде начин да се премости недостатокот меѓу големиот размер, кадешто постојат информации од GCM и регионалниот или локалниот размер, кадешто се потребни информации за проучување на влијанијата. Имајќи предвид дека премостувањето на овој недостаток е прашање на различни просторни размери, да ги дефинираме најнапред хоризонталните размери што се користат при толкувањето на резултатите од GCM (Storch и соработници, 1993), а често се користат и во овој извештај: Минимален размер: растојание меѓу соседни мрежни точки во GCM; Апликативен размер: размер, кадешто резултатите од GCM содржат употребливи информации; Голем размер: размер поголем од апликативниот размер; Регионален размер: размер помал од апликативниот размер; Локален размер: размер за една локација; Глобален размер: размер на целата планета. Минималниот размер соодветствува со хоризонталната резолуција на GCM и е за модели, чиишто резултати се достапни во Центарот за дистрибуција на податоци 3 на IPCC, меѓу 2 и 5. Апликативниот размер на GCM треба да содржи растојанија со најмалку осум мрежни точки (Storch et al., 1993; Storch, 1995; Benestad, 2001). Основната задача на оваа студија е да се премости недостатокот меѓу големиот размер, кадешто имаме информации за очекуваните климатски промени и за климатската варијабилност од GCM, и регионалниот или локалниот размер, коишто покриваат различни климатски региони во Македонија, кадешто ни се потребни информации за проучување на ранливоста и за оценката. За информациите за сегашната и за идната климатска варијабилност во голем размер, ќе се користат резултатите од четири GCM 3 заедно со податоците од повторената анализа NCEP/NCAR (Kalnay и соработници, 1996; Kistler и соработници, 2001), коишто ја претставуваат следената климатска варијабилност во голем размер (Табела 1). Четирите GCM се Австралискиот усогласен GCM CSIRO/Mk2, развиен од страна на Организацијата за научни и индустриски истражувања на Комонвелтот (Godron & O Farrel, 1997), усогласениот GCM UKMO/HadCM3 на Обединетото Кралство, развиен од Центарот Хедли на Метеоролошката служба на Обединетото Кралство (Pope и соработници, 2; Gordon и соработници, 2000), усогласениот GCM DOE NCAR/PCM на САД развиен како заеднички проект на Националниот центар за истражувања и Секторот за енергетика (Washington и соработници, 2000), и германскиот усогласен GCM MPI DMI/ECHAM4 OPYC3, развиен како заеднички проект на Max Planck Institut für Meteorologie и Deutsches Klimarechenzentrum (Roeckner и соработници, 1996; Stendell и соработници, 2000). 3 Јавно достапни на веб страниците на Центарот за дистрибуција на податоци на IPCC ddc.cru.uea.ac.uk/ 12

13 Табела 1: Општи модели на циркулација, чиишто резултати беа употребени во оваа студија: ознака на модел, земја на развивање, период за којшто беа употребени податоците, приближна хоризонтална резолуција на податоците и неколку извори на податоци за моделите и/или симулациите. Модел Земја Период Резолуција Повторена анализа на САД г. 1,9 1,9 4 NCEP/NCAR Модел CSIRO/Mk2 Австралија г. 5,6 3,2 Модел UKMO/HadCM3 Обдинето г. 3,8 2,5 Кралство Модел DOE NCAR/PCM САД г. 2,8 2,8 Модел ECHAM4 OPYC3 5 Германија г. 2,8 2,8 Целото подрачје на Македонија соодветствува со големината на приближно една мрежна точка, со што станува очигледно дека GCM не можат да ја објаснат просторната варијабилност на македонската клима. Има евидентна потреба за методи за регионални проекции на резултатите од GCM во размерот во којшто ќе се пресметуваат регионалните специфики за Македонија. Пристапите кон регионалните проекции на климатските промени што се користат за проценка на климатските промени во Македонија, заедно со нивните резултати, се опишани во следните поглавја. 4 Во случајот на податоците за морскиот притисок, хоризонталната резолуција од повторената анализа на NCEP NCAR е Целосното име на моделот ги содржи центрите за развивање на етикетата (MPI DMI/ECHAM4 OPYC3). За овој модел беа достапни податоците за месечните просечни вредности на максималните и минималните дневни температури. 13

14 ПРОЕКЦИИ ЗА КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ ЗА МАКЕДОНИЈА Како резултат на фактот што топографијата и површинските својства, како најважни фактори за просторната климатска варијабилност во регионален размер, се стабилни во времето, основна причина за регионалните или за локалните климатски промени е климатската варијабилност во голем размер. Доколку постои јасен однос меѓу климатската варијабилност во голем размер и во регионален/локален размер, тој може да се употреби за да се премости недостатокот меѓу производот од GCM и информациите што се потребни за проучувањата на влијанијата во регионален/локален размер (Benestad и соработници, 2002). Може да се применат различни пристапи за премостување на овој недостаток и за развивање на сценарија за регионалните или за локалните климатски промени врз основа на производот од GCM (слика 6). Слика 6: Различни пристапи кон креирањето на податоци за временските услови со висока резолуција од производот на општиот модел на циркулација (Dubrovsky, 1997). Со исклучок на директниот производ од GCM, сите овие методи може да се карактеризираат како методи на намалување на размерот. Постојат два основни пристапа кон намалувањето на размерот. Едниот е динамички, кадешто регионалните климатски модели (RCM) се вгнездени во GCM (пр.: Giorgi & Mearns, 1999; Wang и соработници, 2004), или се користат GCM со варијабилна хоризонтална резолуција (пр.: Deque et и соработници, 1998). Другиот пристап е емпириски (или статистички) (пр.: Wilby & Wigley, 1997; Wilby и соработници, 1998; Zorita & Storch, 1999), кадешто се користат едноставни математички/статистички модели за да се опише односот меѓу динамиката на климатските варијабили во голем размер (предвидувачи) и климатските варијабили во регионален/локален размер (предвидувања). Овие модели се користат подоцна за проектирање на резултатите од GCM за идни климатски симулации на регионално/локално ниво. Друг пристап кон сценаријата за 14

15 регионалните климатски промени, којшто се применува најчесто во проучувањето на влијанијата, е пристап на сценарија на пораст. Различни можни комбинации на промени во просечните вредности и варијабилноста на локалните климатски варијабили кои се од интерес се додаваат на вредностите што се следат (Carter и соработници, 1999). Во својата наједноставна верзија, сценаријата на пораст може да се засновани само на груби експертски судови за потенцијалните климатски промени, но, од друга страна, тие може да се засновани на детална анализа на климатската варијабилност во минатото, на идни климатски симулации со GCM, и финален експертски суд. Меѓу наведените пристапи, директниот производ од GCM и емпириското намалување на размерот, во комбинација со утврдување на размер на моделот, ќе се користат за проекциите на климатските промени за Македонија, а се подетално опишани во следните делови. За истражување на односот меѓу климатската варијабилност во голем размер и регионалната варијабилност на македонската клима, се користат следењата од 15 метеоролошки станици (слика 7, табела 2, заедно со резултатите од повторената анализа во голем размер и од GCM (табела 1). Избраните локации претставуваат различни климатски типови и подтипови коишто влијаат на климата во Македонија, како комбинација од три поголеми двигатели на климата коишто се среќаваат над регионот на Македонија: медитерански, континентален и алпски. Според климатските типови предложени од Ристевски (Филиповски и соработници 1996; Ристевски, 2006), дефинирани, главно, во однос на географската височина и според типичниот годишен циклус на средно дневна температура на воздухот и на количеството на врнежи (слика 8), шест географски региони на Македонија беа третирани одделно во нашата анализа: 1. југоисточниот дел, со суб медитеранска клима; 2. централниот дел, со комбинирана суб медитеранско континентална клима; 3. јужниот дел со континентална клима; 4. југозападниот дел со континентална клима; 5. источниот дел со континентална клима; 6. северозападниот дел со доминантно планинска/алпска клима. Popova Šapka Lazaropole Слика 7: Приближни локации на избраните 15 метеоролошки станици во Македонија. 15

16 Просечните месечни вредности за средните (Tavg), максималните (Tmax) и минималните (Tmin) дневни температури на воздухот, како и за просечното дневно количество врнежи (Prec) за периодот година беа обезбедени за петнаесет метеоролошки станици од страна на Управата за хидрометеоролошки работи на Македонија. Во текот на анализата беа утврдени неколку проблеми во врска со локалните метеоролошки податоци. Беа применети едноставни тестирања на квалитетот (пр.: Tavg > Tmin, Tavg < Tmin, Tavg (Tmin + Tmax)/2) за да се откријат грешките во податоците. Беше откриено дека во податоците што беа обезбедени многу често се среќаваат грешки, како што се отсуство на негативниот знак за зимските температури, 10 C до ниска или до висока вредност, итн. Откриените грешки беа коригирани пред нивното користење во понатамошната анализа, доколку причината за грешката беше евидентна, но веројатно некои од грешките не беа откриени со овие едноставни тестови. Покрај тоа, за врнежите не може да се спроведат такви едноставни тестови на меѓусебно споредување. Грешните податоци може во голема мерка да ги доведат во прашање проценетите следени трендови, како и развиените емпириски модели со коишто се опишуваат односите меѓу климатската варијабилност во голем размер и во локален размер. Доколку за проектирање на идната клима се користи необјективен модел, со којшто се опишува не само реалниот климатски сигнал, туку и вештачкиот сигнал предизвикан од грешните податоци, резултатите од таквата проекција, исто така, се субјективни ефектот ставаш отпад, вадиш отпад. Ова е важен извор на несигурност во проектирањето на регионалните/локалните климатски промени, за којшто мора да бидеме свесни. За идната работа на проекции на климатските промени во која ќе се користат податоци од мерења, предлагаме сеопфатно тестирање на квалотетот на податоците пред тие да се дадат за понатамошна анализа! Табела 2: Избрани метеоролошки станици со географски податоци за истите: λ лонгитуда, φ латитуда и z алтитуда),доминантни климатски влијанија и географски регион. Метеоролошка станица Географски податоци Доминантни климатски влијанија Географски регион λ [ V] φ [ S] z [m] Гевгелија Суб медитеранско Југ/исток Нов Дојран Суб медитеранско Југ/исток Велес Суб медитеранско/континентално Централен Струмица Суб медитеранско/континентално Централен Скопје Петровец Суб медитеранско/континентално Централен Штип Суб медитеранско/континентално Централен Битола Континентално Југ Прилеп Континентално Југ Охрид Континентално Југ/запад Ресен Континентално Југ/запад Берово Континентално Исток Крива Паланка Континентално Исток Лазарополе Планинско/континентално Север/запад Попова Шапка Суб алпско Север/запад Солунска Глава Алпско Север/запад Понекогаш, трендовите во измерените вредности се користат во модел на екстраполација како прва проценка за климатските промени во иднина. Проблемот 16

17 при користењето на следените трендови за проектирање на идните климатски промени е нестационарноста на трендовите. Изборот на подпериодот за којшто се пресметува трендот може да има силно влијание врз проценетите вредности на трендот, па така и на проценетите проекции на климатските промени. Исто така, промените во локациите на станиците или во постапките на мерење можат да внесат вештачки тренд, којшто не е поврзан со промените во климатските услови. Ова е илустрирано со пример на средната годишна тепература на воздухот мерена во Битола (слика 9), кадешто се користат дополнителни информации за промените во локацијата и за воведувањето на метеоролошки куќички (Трајановска и соработници, 2004). Покрај тоа, не се претпоставува дека идниот тренд во температурите ќе биде линеарен. Како последица од проблемите со трендовите како извор на информации за идните климатски промени, нашите проекции за идните климатски промени во Македонија ги базиравме на резултатите од симулациите со избрани GCM. Следените локални податоци беа искористени за групирање на станиците во различни климатски региони на Македонија (табела 2, слика 8) и за развивање на емпириски модели за проекции на локалните климатски промени. 17

18 Слика 8: Годишен циклус на отстапувања на температурата на воздухот и на количествата на врнежи од просечните годишни вредности (во легендите на сликите) измерени во периодот година, во различни метеоролошки станици во Македонија, групирани според сличноста на годишните циклуси и просечните годишни вредности. 18

19 Слика 9: Просечна годишна температура на воздухот во Битола и нејзините линеарни трендови за различни подпериоди на мерења со последователни проекции за идните климатски промени до 2025 година. Црните испрекинати вертикални линии ги претставуваат годините кога станицата ги менувала локациите, а црвената испрекината линија годината во којашто биле воведени метеоролошките куќички. ОДРЕДУВАЊЕ НА РАЗМЕРОТ НА МОДЕЛОТ ЗА РАЗЛИЧНИ ЕМИСИОНИ СЦЕНАРИЈА Како што се споменува во поглавјето за реакцијата на климата на промените во составот на атмосферата, идните климатски симулации со GCM земаат предвид само ограничен број на претставници за емисионите сценарија, вообичаено A2 и B2 од SRES. За резултатите од овие симулации или од нивните проекции во регионален размер може понатаму да се одредува размерот за други емисиони сценарија со користење на методот на одредување на размер на модел. Методот, предложен од Mitchell (2003), беше веќе користен во третиот извештај со оценка на IPCC (Houghton и соработници, 2001). Суштината на методот на одредување на размер на модел е претпоставката дека постои линеарен однос меѓу регионалните или локалните климатски услови и количеството на глобалното затоплување (Mitchell, 2003). На овој начин можеме да ја процениме регионалната/локалната реакција на климатската варијабила на избрано сценарио од SRES ( y sel ) преку познавање на регионалната/локалната реакција на референтно сценарио од ( y ref ), и на глобалното затоплување според избраното ( T sel ) и референтното сценарио од SRES ( T ref ). Во нашиот случај, при користењето на резултатите од GCM за сценаријата A2 и B2 од SRES, проценките за другите сценарија од SRES (A1FI, A1T, A1B, и B1) на локално ниво беа пресметани како y sel / y ref = T sel / T ref. Сценариото А2 од SRES беше употребено како референтно за сценаријата A1 (FI, T, B) од SRES, а сценариото B2 од SRES за сценариото B1 од SRES. Ова е во согласност со препораките на Mitchell (2003), според коишто одредувањето на размерот за модел треба да се врши од сценарио со поголем раст во радијационото дејство. Сите разлики ( ) беа пресметувани во однос на 1990 година, со употреба на односите 19

20 TB1/ TB2 and TA1T,A1Fl,A1B/ TA2 (пр.: Bergant и соработници, 2006). Односите се засновани на резултатите од симулација на идната глобална температура на воздухот, со едноставен 1D модел MAGICC (Hulme и соработници, 2000). ДИРЕКТЕН ПРОИЗВОД ОД ГЕНЕРАЛНИТЕ МОДЕЛИ НА ЦИРКУЛАЦИЈА Наједноставниот пристап кон сценаријата за регионалните/локалните климатски промени, засновани на резултатите од GCM, е директното користење на производот од GCM. Резултатите од избрани четири GCM беа интерполирани на географската локација 21.5 E и 41.5 N приближно во средишниот дел на земјата со примена на едноставен билинеарен метод (Press и соработници, 2001). Со оглед на тоа што GCM вклучуваат само груб опис на топографијата и со оглед на тоа што големината на Македонија е споредлива со големината на една мрежна точка во избраните GCM, влијанието на нерамниот релјеф и отвореноста кон Егејското Море врз просторната вароијабилност на македонската клима е земена како просечна вредност во GCM. Како што е прикажано во претходната анализа (погледнете го прелиминарниот извештај), не е логично производот на GCM да се интерполира на една локација во Македонија, бидејќи интерполираните вредности за промените во температурата и во врнежите се, практично, исти за сите локации. Хетерогеноста на македонската клима, како резултат на различните зонални климатски типови медитерански, континентален и алпски, коишто минуваат преку македонскиот регион, заедно со локалното влијание на нерамниот релјеф, предизвикуваат голема просторна варијабилност на климата, којашто не може да се зафати добро во симулациите со GCM. Наспроти ограничената способност на GCM да ја опишуваат регионалната климатска варијабилност, како што е случајот со Македонија, со пристапот на директен производ од GCM се претпоставува дека интензитетот на климатските промени во регионален/локален размер ќе биде ист како и во голем размер, кадешто информациите на GCM се сигурни (Zorita & Storch, 1999). Во првиот чекор, дефинираме референтен период, вообичаено периодот година (контролна 1990 година), бидејќи за овој период постојните симулации со GCM се засновани на следени концентрации на стакленичките гасови и на сулфатните аеросоли, а по 1990 година на емисиони сценарија 6. Во проекциите за климатските промени за XXI век, со користење на методот на директен производ од GCM, на следените регионални/локални вредности ја додаваме проценката за апсолутните (пр.: во C за температура) или за релативните (пр.: во % за врнежи) промени во климатската варијабила во иднина. Проценките за промените се засновани на интерполирани вредности од GCM. Таквиот пристап, до одреден степен, е логичен за проекциите за температурата на воздухот, со оглед на тоа што GCM ги опишуваат добро моделите на температурата за голем размер. Имајќи предвид дека регионалното модифицирање на моделите на температурата за голем размер, во најголем дел, се поврзува со алтитудата (и влијанието на морето), зависноста од алтитудата се зема предвид индиректно преку 6 Ова е точно за симулациите со GCM кои се спроведуваа за третиот извештај со оценка на IPCC TOR (Houghton и соработници, 2001), кои се користат во нашата студија. Поновите резултати од симулации со GCM спроведени неодамна и достапни во Центарот за дистрибуција на податоци на IPCC се засновани на следените концентрации на стакленичките гасови и на сулфатните аеросоли до 2000 година. Поради ограниченото време за анализи, поновите резултати од GCM извршени за наредниот четврт извештај со оценка на IPCC AR4 не се користеа во оваа студија. 20

21 додавање на очекуваните промени кон следената просечна вредност за референтниот период, а не со користење на апсолутните вредности од GCM. Овој пристап е во голема мерка неуспешен во случајот на врнежите, бидејќи резултатите од GCM за оваа климатска варијабила се понесигурни во споредба со тие за температурата на воздухот, дури и во голем размер (Trigo & Palutikof, 2001), а и просторната варијабилност на врнежите е многу посилна отколку таа на температурата на воздухот. Генерално, врнежите се меѓу најтешките климатски варијабили за симулација, особено при разгледување на конвективни врнежи. Проценките за промените во средната, максималната и минималната дневна температура, како и во количеството на дневни врнежи во Македонија, во различни сезони, засновани на директниот производ од GCM, се презентирани на слика 10. Проекциите се засновани на интерполирани вредности од избрани четири GCM, чиишто резултати се засновани на емисионите сценарија A2 и B2 од SRES и за кои размерот е одреден дополнително за другите четири индикативни сценарија од SRES, имено A1T, A1Fl, A1B и B1. Промените, со утврдена просечна вредност за четирите GCM, се пресметуваат за сите сценарија (означени како A1T, A1Fl, A1B, A2, B1, и B2), како и нивната просечна вредност од сите сценарија (означена како средна). Покрај тоа, опсегот на сите индикативни сценарија од SRES, но со средна вредност од сите GCM (означена како опсег: среден), како и опсегот од сите GCM и сценарија од SRES (означени како опсег: сите GCM) се презентирани преку слики. Промените за периодите година (контролна 2025 год.), година (контролна 2050 год.), година (контролна 2075 год.) и година (контролна 2100 год.) во споредба со периодот година (референтен период, контролна 1990 год.) се презентирани и во табела 3. Со оглед на тоа што не се претпоставува дека кое било од емисионите сценарија од SRES е поверојатно од другите, вредностите во табелите се презентирани како средни вредности за сите шест индикативни сценарија (средна), како и нивниот опсег на сценаријата со употреба на средни вредности од сите GCM (ниска/висока) и опсегот на сите шест сценарија и четирите GCM (минимум/максимум). Во следниот текст, средната вредност се користи заедно со очекуваниот опсег, при што за вториот се подразбира опсегот меѓу ниска и висока вредност. Очекуваниот опсег е даден во текстот во загради, следејќи ја просечната вредност на промената. Најголемиот пораст во температурата на ниво на целата земја се очекува во лето заедно со најинтензивниот пад во врнежите. Очекуван пораст во средната дневна температура на воздухот за летниот период е 2.5 C (2.2 C до 2.9 C) во 2050 година и 5.4 C (3.7 C до 7.6 C) во 2100 година во споредба со 1990 година. Максималната дневна температура се очекува да расте повеќе отколку минималната дневна температура, 3.0 C (2.6 C до 3.4 C) наспроти 2.1 C (1.9 C до 2.4 C) во 2050 година и 6.2 C (4.3 C до 8.7 C) наспроти 3.5 C (2.5 C до 4.9 C) во 2100 година. Ова упатува на пораст во дневниот температурен опсег во лето. Силниот пораст во максималната дневна температура на воздухот, а последично и во средната дневна температура на воздухот се поврзува веројатно со очекуваниот силен пад во врнежите, кој се претпоставува дека ќе изнесува 17% ( 16% до 18%) во 2050 година и 37% ( 21% до 53%) во 2100 година. Во есен, средната дневна температура на воздухот се очекува да расте за околу 1.7 C (1.5 C до 2.0 C) во 2050 година и 4.2 C (2.8 C до 6.0 C) во 2100 година. Очекуваниот пораст во максималната дневна температура на воздухот, 1.9 C (1.7 C до 2.2 C) во 2050 година и 3.7 C (2.6 C до 5.3 C) во 2100 година, како и во минималната дневна температура на воздухот, 1.7 C (1.5 C до 2.0 C) во 2050 година и 3.5 C (2.5 C до 4.9 C) во 2100 година, не се разликуваат значајно од порастот во средната дневна температура 21

22 на воздухот, што укажува на помал пораст во дневниот температурен опсег во есен во споредба со летниот период. Врнежите во есен се очекува да опаднат за околу 4% ( 2% до 7%) во 2050 година и 13% ( 5% до 23%) во 2100 година. Очекуваниот пораст во средната дневна температура на воздухот во зима е 1.7 C (1.4 C до 1.9 C) во 2050 година и 3.0 C (2.2 C до 4.2 C) во 2100 година. Очекуваните промени во максималната дневна температура на воздухот и во минималната дневна температура на воздухот, 1.4 C (1.2 C до 1.8 C) наспроти 1.4 C (1.2 C до 1.6 C) во 2050 година и 2.7 C (1.7 C до 4.0 C) наспроти 3.2 C (2.4 C до 4.6 C) во 2100 година, укажуваат на мал пад во дневниот температурен опсег на воздухот во зима. Практично, не се очекуваат промени во врнежите за зимскиот период во XXI век во споредба со 1990 година. Во приолет, средната дневна температура на воздухот се очекува да порасне за околу 1.5 C (1.3 C до 1.8 C) во 2050 година и 3.2 C (2.2 C до 4.6 C) во 2100 година. Очекуваниот пораст во максималната дневна температура на воздухот, 1.4 C (1.3 C до 1.7 C) во 2050 година и 3.3 C (2.2 C до 4.7 C) во 2100 година, како и во минималната дневна температура на воздухот, 1.4 C (1.2 C до 1.6 C) во 2050 година и 3.1 C (2.2 C до 4.3 C) во 2100 година, е практично ист како порастот во средната дневна температура на воздухот, што не упатува на евидентни промени во дневниот температурен опсег. Врнежите во пролет се очекува да опаднат за 6% ( 2% до 10%) во 2050 година и 13% ( 5% до 22%) во 2100 година, што е речиси еднакво како во есен. Иако одредени проектирани промени за Македонија може да се чинат многу драматични, особено за промените во врнежите и во температурата за летниот период, проектираните вредности се во согласност со резултатите добиени со софтверот MAGICC/SCENGEN 7 со употреба на истите модели и сите шест индикативни сценарија (тестирани, но не и прикажани). Останува прашањето дали таквите проекции се реални или не, но тие се засновани на директниот производ од GCM. Ова значи дека, доколку резултатите од GCM во голем размер се реални, треба да се реални и нивните директни интерполации на локација што го претставува регионот на Македонија. Поголемиот пораст на температурата на воздухот во лето во споредба со другите периоди во годината би требало да се поврзат со очекуваното опаѓање во врнежите, бидејќи врнежите имаат ефект на разладување на температурните услови во близина на површината во летните месеци. Во случај на опаѓање во врнежите, не само што би требало да порасне просечната температура, туку и да се зголеми температурниот опсег, доколку има помалку врнежи, а повеќе сончеви денови. Ова истовремено го објаснува посилниот пораст во максималната температура во лето во споредба со порастот во минималната температура. Исто така, треба да бидеме свесни дека прикажувањето на промената во врнежите во проценти, што е вообичаено во студиите за климатски промени, носи одредени ограничувања. Промените за летниот период може да изгледаат подраматични во споредба со есента и со пролетта и како резултат на фактот според којшто во Македонија, во летните месеци, има минимални врнежи. Како резултат на ова, истата апсолутна промена прикажана како апсолутна вредност за лето и за есен, може да резултира во многу поинаква релативна вредност прикажана во %. 7 Софтверот MAGICC SCENGEN е достапен бесплатно на веб страницата: 22

23 Резултатите од директниот производ на GCM презентирани во оваа студија, исто така, кореспондираат со резултатите на проектот PRUDENCE за Македонија (PRUDENCE, 2004). Резултатите од овој проект укажуваат дека промена во глобалната клима од 1 C соодветствува на промена од 1.4 C (с.о C) во Македонија во годишни рамки, 1.3 C (с.о. 0.3 C) во зима, 1.2 C (с.о. 0.3 C) во пролет, 1.9 C (с.о. 0.4 C) во лето и 1.4 C (с.о. 0.3 C) во есен. Реакцијата во врнежите, во случај на промена во глобалната температура за 1 C за Македонија е 4.6% (с.о. 2.8%) промена во Македонија на годишно ниво, 1.1% (с.о. 3.5%) во зима, 4.0% (с.о. 3.8%) во пролет, 11.8% (с.о. 7.7%) во лето и 4.1% (s.d. 3.0%) во есен. Имајќи предвид дека се претпоставува дека глобалната температура ќе се промени за 3.6 C (1.4 C до 5.8 C) до крајот на XXI век, добиваме слични вредности за промените како и оние прикажани во нашата студија. Нашите проценки за промената во температурата и во врнежите во XXI век се подраматични од проценките засновани на емисионите сценарија IS92a и IS92d употребени во претходната студија (UNDP Македонија, 2003 година). Насоката на очекуваните промени (пр.: најсилен пораст во температурата на воздухот во лето, опаѓање на врнежите во лето, итн.) е во секој случај иста, но интензитетот е различен. Разликата, веројатно, е поврзана со фактот што емисионите сценарија IS92, предложени од IPCC во 1995 година, беа пооптимистични од сценаријата во SRES предложени во 2001 година. Ова може да се согледа и во проекциите за промените во глобалната температура засновани на емисионите сценарија IS92, коишто беа пониски од оние засновани на сценаријата од SRES (Houghton и соработници, 2001). Слични проекции беа дополнително изведени и за скаларната брзина на ветерот (ветер во m/s) и за индиректното сончево зрачење (Srad во W/m 2 ). Проценетите промени засновани на директниот производ од GCM се прикажани на слика 11. Резултатите за избрани временски распони (2025, 2050, 2075 и 2100 година) се дадени и во табела 4. За двете варијабили, релативните очекувани промени се мошне мали, практично не надминуваат 10% во која било насока, доколку се разгледува средниот опсег. Помал пораст во појавата на сончево зрачење се очекува во сите сезони, највисок во лето. Најекстремната проекција за летото покажува пораст до 25% до крајот на XXI век, но таа е поврзана со еден GCM, па, така, не е многу веројатна. Генерално малиот пораст во појавата на сончево зрачење во сите сезони, со најголем пораст во лето, кореспондира со проектираните промени во врнежите, со најголемо опаѓање во лето. Помалку врнежи веројатно ќе значи и повеќе сончеви денови, па така и поголема појава на сончево зрачење што се прима на површината. Практично, не се очекува промена во брзината на ветерот над Македонија, доколку се разгледува директниот производ од GCM за четирите GCM. 8 Стандардно отстапување 23

24 Слика 10: Очекувана промена во минималната, средната и максималната дневна температура на воздухот и во количеството на дневните врнежи во Македонија во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4 OPYC3 и NCAR PCM) интерполирани на географска локација 21.5 E и 41.5 N и со размер утврден за шест емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2). 24

25 Табела 3: Проектирани промени во просечната, максималната и минималната дневна температура на воздухот ( C) и во врнежите (%) за Македонија, засновани на директниот производ од GCM интерполиран на географската локација 21.5 E и 41.5 N. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите на резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM), со одреден размер за шест емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1, и B2). Средна: просек од различни емисиони сценарија и различни GCM, Ниска/Висока: минимум/максимум од различни сценарија со изведен просек од различните GCM, Максимум/Минимум: минимум/максимум во различни сценарија и во различните GCM. ПРОСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] ДЈФ MAM JJA СОН ГОДИШНО Минимална Ниска Средна Висока Максимална ВРНЕЖИ [%] ДЈФ MAM JJA СОН ГОДИШНО Минималнa Нискa Среднa Високa Максималнa МАКСИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] ДЈФ MAM JJA СОН ГОДИШНО Минимална Ниска Средна Висока Максимална МИНИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] ДЈФ MAM JJA СОН ГОДИШНО Минимална Ниска Средна Висока Максимална

26 Слика 11: Очекувана промена во појавата на сончево зрачење (десно) и скаларна брзина на ветерот (лево) во Mакедонија, во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4 OPYC3 и NCAR PCM) интерполирани на географската локација 21.5 E и 41.5 N и со утврден размер во шесте емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2).

27 Табела 4: Проектирани промени во појавата на сончево зрачење (%) и во скаларната брзина на ветерот (%) за Македонија засновани на директниот производ од GCM интерполирани на географската локација 21.5 E и 41.5 N. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите за резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM) со утврден размер за шесте емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2). Средна: просек од различните емисиони сценарија и различните GCM, Ниска/Висока: максимална/минимална во различните сценарија со изведен просек од различни GCM, максимална/минимална: минимална/максимална во различните сценарија и во различни GCM. ПОЈАВА НА СОНЧЕВО ЗРАЧЕЊЕ [%] ДЈФ MAM JJA СОН ГОДИШНО Минимална Ниска Средна Висока Максимална СКАЛАРНА БРЗИНА НА ВЕТЕРОТ [%] ДЈФ MAM JJA СОН ГОДИШНО Минимална Ниска Средна Висока Максимална

28 Во реалниот свет, просторната варијабилност на врнежите, како и на температурата и на брзината на ветерот и на појавата на сончевото зрачење е многу силна, особено во регионите со нерамен релјеф, како што е Македонија. Затоа, не можеме да очекуваме моделите на промени за овие варијабили да бидат униформни во целиот регион на Македонија, со оглед на тоа што различни фактори влијаат на климатските услови во различните македонски подрегиони. Хетерогената клима на Македонија не го претпочита пристапот на директен производ од GCM за примена во развивањето на сценарио за климатските промени за Македонија. Дополнителен проблем во врска со примената на пристапот на директен производ од GCM е што екстремните настани (суши, интензивни врнежи, топлотни бранови, итн.) се често ограничени на размер што е помал од минималниот размер за GCM, бидејќи се тие главно предизвикувани од регионалната модификација на временската состојба во голем (синоптички) размер. На пример, сушата е комбинација на отсуство на врнежи, што зависи од синоптичката временска состојба и од регионалната топографија, како и од водниот капацитет на почвата, што е локално својство. Кога резултатите од GCM се користат директно, ние изведуваме просек од сите екстреми коишто би можеле да се случат во подмрежен размер, што практично го содржи целиот регион на Македонија. Друго општо и големо ограничување за проучувањата на влијанијата на климатските промени врз екстремните настани со достапните следења и со резултатите од GCM е временската резолуција на податоците. За проучување на екстремните настани, потребeн е најмалку дневен временски размер, но во оваа студија се користеше месечен временски размер, бидејќи постојат само месечни просечни вредности за избраните климатски варијабили во голем и во локален размер. Во месечниот временски размер, проучувањата на промените во варијабилноста на климатските варијабили се мошне ограничени, а фокусот е, главно, на промените во просечните услови. Како последица од наведените факти, методот на директен производ од GCM ни обезбедува само груб опис на очекуваните климатски промени во XXI век во Македонија, главно за промените на просечните услови на ниво на целата земја. Од друга страна, пристапот на директен производ од GCM може да претставува репер за подетални и покомплицирани методи, коишто би страдале од други проблеми, како што се екстраполација со емпириските модели што се користат за регионални проекции на идните климатски промени во емпириското намалување на размерот. ЕМПИРИСКО НАМАЛУВАЊЕ НА РАЗМЕРОТ Емпириското намалување на размерот (пр.: Wilby & Wigley, 1997; Wilby и соработници, 1998; Zorita & Storch, 1999) се користи широко за премостување на недостатокот меѓу големиот размер (резултати од GCM) и локалниот размер (влезни податоци потребни во студиите за влијанијата). Основната цел на емпириското намалување на размерот (слика 12) е да се користат едноставни математички модели за да се опишат согледаните односи меѓу климатската варијабила во голем размер (предвидувач) и климата во локален размер или климатски условената варијабила (предвидување). Потоа, овие модели се користат за проектирање на резултатите од GCM за идната клима на регионално или на локално ниво. Се зема основната претпоставка дека реакцијата на локалната клима на климатската варијабилност во голем размер се опишува добро со емпирискиот модел и дека описот ќе биде валиден и во променети климатски услови. Целокупниот метод на емпириско намалување на размерот е заснован на оваа претпоставка (Giorgi & Mearns, 1991; Storch и соработници, 1993; 28

29 Schubert, 1998), којашто не е воопшто гарантирана (Zorita и Storch, 1999). Доколку емпириските модели се засновани на долги групи податоци од мерења коишто вклучуваат различни временски состојби, некои од нив веројатно почести во иднина, таквиот пристап е прифатлив. Претпоставката е валидна само во опсегот на сегашната варијабилност на климата, што не мора да биде случај со проекциите на климатските промени, особено за втората половина на XXI век, со оглед на тоа што се очекува температурата да ги надмине овие гранични вредности. Во такви случаи, толкувањето на проекцијата може да има потреба од поголема претпазливост, а неопходна е и вкрстена валидација со други методи, како што е директен производ од GCM. Во литературата се достапни неколку прегледи на емпириското намалување на размерот (Hewitson & Crane, 1996; Wilby & Wigley, 1997; Zorita & Storch, 1997; Rummukainen, 1997; Weichert & Bürger, 1998; Zorita & Storch, 1999; Crane и соработници, 2002). Слика 12: Шематски приказ на емпириското намалување на размерот(heyen, 2002). Во нашиот случај беше применета Емпириска анализа на ортогоналните функции (пр.: Preisendorfer, 1988; Storch & Zwiers, 1999) со цел да се изведат важните карактеристики на големи групи податоци за различни климатски варијабили во голем размер. Овие карактеристики беа поврзани со локалните климатски варијабили со примена на Парцијална регресија со најмалку квадрати (пр.: Bro, 1998; Helland, 2001; Martens, 2001). Развиените емпириски модели беа употребени за проекции на локалните климатски промени (види Bergant и соработници, 2005, 2006, за подетален опис на методологијата). Моделите беа развиени одделно за четирите сезони (зима 29

30 ДЈФ, пролет MAM, лето JJA и есен СОН). Во развивањето на моделот беа користени измерените вредности за минималната (Tmin), максималната (Tmax) и средната дневна температура на воздухот (Tavg) и дневното количество на врнежи (Prec) на избрани 15 локации, заедно со податоците од повторената анализа на NCEP/NCAR во голем размер (Kalnay и соработници, 1996; Kistler и соработници, 2001) за истите климатски варијабили. Моделите беа применети на аномалии на предвидувачите во голем размер од производот од четири GCM. Потребна е одредена претходна обработка на податоците пред тие да можат да се користат во емпириското намалување на размерот. Локалните мерења од избраните метеоролошки станици во Македонија беа тестирани во однос на податоците што недостасуваа и што беа сомнителни. Таквите податоци беа заменети со вредности интерполирани со Емпириска анализа на ортогоналната функција во однос на нецелосните податоци (види Bergant и соработници, 2005, за детален опис на методологијата). Податоците од повторената анализа и резултатите од GCM беа интерполирани во општа мрежа од со едноставен метод на билинеарна интерполација (Press и соработници, 2001). Овој чекор е потребен за да се унифицира внесот на податоци за емпириските модели. Со оглед на тоа што доменот на предвидувачот влијае на квалитетот на емпириските модели (Benestad, 2002a,b), беа оценувани различни домени на предвидувачот, имајќи го предвид апликативниот размер на GCM (Grotch и Mac Cracken, 1991; von Storch и соработници, 1993). За средната, максималната и минималната дневна температура на воздухот беше избран домен на предвидувач кој се протега од 12.5 E до 30.0 E и од 35.0 N до 50.0 N, како најсоодветен, а за врнежите домен кој се протега од 15.0 E до 27.5 E и од 37.5 N до 47.5 N. Просечниот годишен циклус за референтниот период година беше отстранет од сите месечни вредности за климатските варијабили во локален и во голем размер, а преостанатите аномалии беа искористени за развивање на емпириските модели. Со оглед на фактот што локалната реакција на климатската варијабилност во голем размер на целата територија на македонскиот регион се разликува во различни делови на земјата, што може да се види и од различните годишни циклуси на врнежи и температура (слика 8), можеме да очекуваме и дека климатските промени ќе ги погодат овие региони на различен начин. Од таа причина, извршивме емпириско намалување на размерот за неколку локации во Македонија коишто ги претставуваат различните климатски подрегиони на Македонија (табела 2). Резиме од резултатите за проекциите за подрегионите е прикажано во табелите 5 до 12, заедно со графичката презентација на резултатите за една репрезентативна станица за секој подрегион во сликите од 13 до 20. Ако извршиме одредена општа споредба меѓу резултатите од емпириското намалување на размерот и директниот производ од GCM, можеме да видиме дека локалните проекции покажуваат посилен пораст во температурата на воздухот во зимскиот и во пролетниот период во споредба со директниот производ од GCM за Македонија. Покрај тоа, локалните проекции покажуваат помалку драстично опаѓање на врнежите во летниот период. Проекциите за промените во средната дневна температура на воздухот и на дневното количество на врнежи за другите сезони се компатибилни за двата метода. Исто така, промените во дневниот температурен опсег, во однос на проекциите на промените во максималните и минималните дневни температури на воздухот се конзистентни за двата метода. Евидентно опаѓање во дневниот температурен опсег на воздухот може да се види за зимскиот период, бидејќи се очекува просечната максимална дневна температура да расте помалку отколку просечната минимална дневна температура на воздухот. Обратна ситуација се 30

31 очекува за летниот период, но сосема мал пораст во дневниот температурен опсег за сезоните пролет и есен. Да ги разгледаме подетално локалните проекции за различни подрегиони на Македонија. ЈУГОИСТОЧЕН И ЦЕНТРАЛЕН ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈА / СУБ МЕДИТЕРАНСКИ Ако ги споредиме проекциите за климатските промени за регионот на југоисточна Македонија, со доминантно влијание на суб медитеранската клима (претставен преку Гевгелија и Нов Дојран) и за централна Македонија под влијание на комбинација на континентална и суб медитеранска клима (претставен преку Велес, Скопје Петровец, Струмица и Штип), помалку интензивна промена во температурата е евидентна за првиот регион во зима, а поинтензивна во лето и во есен. Промените во температурата на воздухот се компатибилни во двата подрегиона. Во двата подрегиона, најголем пораст на температурата на воздухот се очекува во лето. Разликата меѓу летниот и зимскиот пораст во температурата на воздухот е особено евидентна за југоисточниот регион. Со исклучок на зимата, се очекува поинтензивен пораст во максималната отколку во минималната температура (особено во лето), што ќе се одрази преку поголем дневен температурен опсег во овие сезони. Очекуваните промени во врнежите се слични за двата подрегиона. Практично, не се очекува промена во врнежите во зимската сезона, а се очекува опаѓање во врнежите во сите други сезони. Подетални резултати за овие два региона се прикажани во табела 5 и 6 и на сликите 13 и 14. ЈУЖЕН И ЈУГОЗАПАДЕН ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈА/КОНТИНЕНТАЛЕН Двата дела на Македонија, јужниот (претставен преку Битола и Прилеп) и југоисточниот (претставен преку Охрид и Ресен) се под доминантни влијанија на континенталната клима, според класификацијата предложена од Ристевски (2006 година). Проекциите за климатските промени за овие два региона се прилично различни, иако тие не се многу оддалечени еден од друг. Во случајот на јужниот регион, претставен преку Битола и Прилеп, проекциите за промената во врнежите се многу слични со регионите со доминатно или парцијално влијание на субмедитеранската клима. Промена во врнежите не се очекува речиси воопшто во зима, а се очекува опаѓање во другите сезони, најмногу во лето. Исто така, за овој регион се очекува благо посилен сигнал за температурна промена во споредба со регионите со влијание на суб медитеранска клима. Разликата е особено евидентна во проекциите за зимскиот период. Спротивно на ова, проекциите за температурните промени за југоисточниот регион претставени преку Охрид и Ресен се многу пониски отколку за регионот претставен преку Битола и Прилеп. Покрај тоа, сосема мал пораст во врнежите се очекува за зимскиот период, но и евидентно опаѓање во другите сезони. Различната реакција на овие два региона на климатската варијабилност во голем размер може да се поврзе со близината на големи водни тела (Преспанското и Охридското Езеро), во случајот на станиците од Охрид и од Ресен. Од друга страна, треба да бидеме свесни дека нашите проекции се засновани на емпириски модели, коишто би можеле да бидат доведени во прашање од вештачки сигнал содржан во податоците користени за калибрација на моделот. На пример, постојат одредени добро познати проблеми поврзани со податоците во случајот на станицата во Битола (види Трајановска и соработници, 2004), коишто би можеле да влијаат на моделите за проектирање. Повеќе детали за проекциите за промените во избраните локални 31

32 климатски варијабили за станиците Битола и Прилеп, како и Охрид и Ресен, можат да се најдат во табелите 7 и 8 и на сликите 15 и 16. ИСТОЧЕН ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈА/КОНТИНЕНТАЛЕН За претставници на источниот дел на Македонија со доминантни влијанија на континенталната клима беа употребени станиците Берово и Крива Паланка. Годишниот модел на очекувана промена во температурата во овој регион е сличен со моделот за континенталниот регион во јужниот дел на Македонија, но интензитетот на промената е благо понизок. Споредено со Битола и Прилеп, исто така се очекува благ пораст во врнежите во зима, но опаѓање во сите други сезони, со најголем интензитет, во релативна смисла, во лето. Во лето, како и во есен, се очекува и пораст во дневниот температурен опсег. Повеќе детали за проекциите за промените во избраните локални климатски варијабили за станиците Берово и Крива Паланка можат да се најдат во табела 9 и на слика 17. СЕВЕРОЗАПАДЕН ДЕЛ НА МАКЕДОНИЈ/АЛПСКИ За сите три климатски подтипови под планинско влијание (планинско/континентално, суб алпско, алпско) што може да се најдат во северзападниот дел на Македонија и се претставени со станиците Лазарополе, Попова Шапка и Солунска Глава, проекциите за промените во температурата на воздухот и во врнежите се многу слични. Се очекува пораст во врнежите за неколку проценти до крајот на XXI век во зима, а поинтензивно опаѓање во сите други сезони. Очекуваната промена во температурата на воздухот е најсилна во овој регион на земјата. Највисок пораст во температурата на воздухот се очекува во лето, но разликите меѓу сезоните не се големи. Подетални резултати за овие два климатски региона се прикажани во табелите 10, 11 и 12 и на сликите 18, 19 и

33 Табела 5: Проектирани промени за просечна, максимална и минимална дневна температура на воздухот ( C) и за врнежи (%) за централниот дел на Македонија под комбинирано влијание на суб медитеранска и континентална клима. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите за резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2) за четири локации во Македонија (Велес, Струмица, Скопје Петровец, Штип). Средна: просек од емисионите сценарија и различните GCM, Ниска/Висока: минимална/максимална од различните сценарија си изведена просечна вредност од различни GCM, Максимална/Минимална: минимум/максимум од различните сценарија и од различни GCM. ПРОСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална ВРНЕЖИ [%] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МАКСИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МИНИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална

34 Слика 13: Очекувани промени во минималната, средната и максималната дневна температура на воздухот и количество на дневни врнежи на локацијата Скопје Петровец во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од емпириското намалување на размерот од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4 OPYC3 и NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2). 34

35 Табела 6: Проектирани промени за просечна, максимална и минимална дневна температура на воздухот ( C) и за врнежи (%) за југоисточниот дел на Македонија под доминантно влијание на суб медитеранска клима. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите за резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2) за две локации во Македонија (Гевгелија, Нов Дојран). Средна: просек од емисионите сценарија и различните GCM, Ниска/Висока: минимална/максимална од различните сценарија си изведена просечна вредност од различни GCM, Максимална/Минимална: минимум/максимум од различните сценарија и од различни GCM. ПРОСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална ВРНЕЖИ [%] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МАКСИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МИНИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална

36 Слика 14: Очекувани промени во минималната, средната и максималната дневна температура на воздухот и количество на дневни врнежи на локацијата Гевгелија во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од емпириското намалување на размерот од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4 OPYC3 и NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2). 36

37 Табела 7: Проектирани промени за просечна, максимална и минимална дневна температура на воздухот ( C) и за врнежи (%) за јужниот дел на Македонија под доминантно влијание на континентална клима. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите за резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2) за две локации во Македонија (Битола и Прилеп). Средна: просек од емисионите сценарија и различните GCM, Ниска/Висока: минимална/максимална од различните сценарија си изведена просечна вредност од различни GCM, Максимална/Минимална: минимум/максимум од различните сценарија и од различни GCM. ПРОСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална ВРНЕЖИ [%] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МАКСИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МИНИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална

38 Слика 15: Очекувани промени во минималната, средната и максималната дневна температура на воздухот и количество на дневни врнежи на локацијата Битола во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од емпириското намалување на размерот од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4 OPYC3 и NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2). 38

39 Табела 8: Проектирани промени за просечна, максимална и минимална дневна температура на воздухот ( C) и за врнежи (%) за југозападниот дел на Македонија под доминантно влијание на континентална клима. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите за резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2) за две локации (Охрид и Ресен). Средна: просек од емисионите сценарија и различните GCM, Ниска/Висока: минимална/максимална од различните сценарија со изведена просечна вредност од различни GCM, Максимална/Минимална: минимум/максимум од различните сценарија и од различни GCM. ПРОСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална ВРНЕЖИ [%] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МАКСИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МИНИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] DJF MAM JJA SON ГОДИШНА Минимална Ниска Средна Висока Максимална

40 Слика 16: Очекувани промени во минималната, средната и максималната дневна температура на воздухот и количество на дневни врнежи на локацијата Охрид во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од емпириското намалување на размерот од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4-OPYC3 и NCAR-PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2). 40

41 Табела 9: Проектирани промени за просечна, максимална и минимална дневна температура на воздухот ( C) и за врнежи (%) за источниот дел на Македонија под доминантно влијание на континентална клима. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите за резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2) за две локации (Берово и Крива Паланка). Средна: просек од емисионите сценарија и различните GCM, Ниска/Висока: минимална/максимална од различните сценарија си изведена просечна вредност од различни GCM, Максимална/Минимална: минимум/максимум од различните сценарија и од различни GCM. ПРОСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална ВРНЕЖИ [%] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МАКСИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МИНИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална

42 Слика 17: Очекувани промени во минималната, средната и максималната дневна температура на воздухот и количество на дневни врнежи на локацијата Берово во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од емпириското намалување на размерот од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4-OPYC3 и NCAR-PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2). 42

43 Табела 10: Проектирани промени за просечна, максимална и минимална дневна температура на воздухот ( C) и за врнежи (%) за северозападниот дел на Македонија под доминантно влијание на планинско/ континентална клима. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите за резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2) за локацијата Лазарополе. Средна: просек од емисионите сценарија и различните GCM, Ниска/Висока: минимална/максимална од различните сценарија си изведена просечна вредност од различни GCM, Максимална/Минимална: минимум/максимум од различните сценарија и од различни GCM. ПРОСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална ВРНЕЖИ [%] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МАКСИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МИНИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална

44 Слика 18: Очекувани промени во минималната, средната и максималната дневна температура на воздухот и количество на дневни врнежи на локацијата Лазарополе во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од емпириското намалување на размерот од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4-OPYC3 и NCAR-PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2).. 44

45 Табела 11: Проектирани промени за просечна, максимална и минимална дневна температура на воздухот ( C) и за врнежи (%) за северозападниот дел на Македонија под доминантно влијание на суб алпска клима. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите за резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2) за локацијата Попова Шапка. Средна: просек од емисионите сценарија и различните GCM, Ниска/Висока: минимална/максимална од различните сценарија си изведена просечна вредност од различни GCM, Максимална/Минимална: минимум/максимум од различните сценарија и од различни GCM. ПРОСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална ВРНЕЖИ [%] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МАКСИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МИНИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална

46 Слика 19: Очекувани промени во минималната, средната и максималната дневна температура на воздухот и количество на дневни врнежи на локацијата Попова Шапка во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од емпириското намалување на размерот од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4 OPYC3 и NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2). 46

47 .Табела 11: Проектирани промени за просечна, максимална и минимална дневна температура на воздухот ( C) и за врнежи (%) за северозападниот дел на Македонија под доминантно влијание на алпска клима. Вредностите се прикажани одделно за различни сезони и се засновани на проекциите за резултатите од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4/OPYC3, NCAR PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија (SRES A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2) за локацијата Солунска Глава. Средна: просек од емисионите сценарија и различните GCM, Ниска/Висока: минимална/максимална од различните сценарија си изведена просечна вредност од различни GCM, Максимална/Минимална: минимум/максимум од различните сценарија и од различни GCM. ПРОСЕЧНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална ВРНЕЖИ [%] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МАКСИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална МИНИМАЛНА ТЕМПЕРАТУРА [ C] Минимална Ниска Средна Висока Максимална

48 Слика 20: Очекувани промени во минималната, средната и максималната дневна температура на воздухот и количество на дневни врнежи на локацијата Солунска Глава во различни сезони во XXI век во споредба со периодот година. Прикажани се резултатите од емпириското намалување на размерот од четири GCM (CSIRO/Mk2, HadCM3, ECHAM4-OPYC3 и NCAR-PCM) со утврден размер за шест емисиони сценарија од SRES (A1T, A1Fl, A1B, A2, B1 и B2). 48