I stručno-naučni skup sa međunarodnim učešćem AKTUELNOSTI U EDUKACIJI I REHABILITACIJI OSOBA SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Transcript

1 I stručno-naučni skup sa međunarodnim učešćem AKTUELNOSTI U EDUKACIJI I REHABILITACIJI OSOBA SA SMETNJAMA U RAZVOJU Šabac, decembar godine ZBORNIK REZIMEA Novi Sad, 2012.

2 AKTUELNOSTI U EDUKACIJI I REHABILITACIJI OSOBA SA SMETNJAMA U RAZVOJU Zbornik rezimea Izdavač: Društvo defektologa Vojvodine Za izdavača: Marinela Šćepanović Urednici: Prof. dr Goran Nedović Slobodan Banković Mr Sanja Trgovčević Tehnički urednik: Biljana Krasić Dizajn korica: Mr Boris Petrović Štampa: BIG štampa Tiraž: 200 ISBN

3 I stručno-naučni skup sa međunarodnim učešćem AKTUELNOSTI U EDUKACIJI I REHABILITACIJI OSOBA SA SMETNJAMA U RAZVOJU Šabac, decembar godine Organizatori: Resursni centar za specijalnu edukaciju, Beograd Regionalni centar za profesionalni razvoj zaposlenih u obrazovanju, Šabac OŠ Sveti Sava, Šabac Društvo defektologa Vojvodine, Novi Sad Programski odbor: Prof. dr Goran Nedović, Univerzitet u Beogradu Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija, predsednik Mr Nataša Stanojkovska-Trajkovska, Univerzitet Sv. Kiril i Metodij - Filozofski fakultet, Institut za defektologiju, Skoplje, Makedonija Mr Aleksandra Karovska-Ristovska, Univerzitet Sv. Kiril i Metodij - Filozofski fakultet, Institut za defektologiju, Skoplje, Makedonija Mr Olivera Rašić-Canevska, Univerzitet Sv. Kiril i Metodij - Filozofski fakultet, Institut za defektologiju, Skoplje, Makedonija Mr Sanja Trgovčević, Univerzitet u Beogradu Fakultet političkih nauka, Beograd, Srbija Organizacioni odbor: Marinela Šćepanović, predsednik Mirjana Đorđević, generalni sekretar Mr Goran Stojićević Snežana Radovanović Slobodan Banković Srećko Potić Dragana Jocić Milivoje Pavlović Minire Hani Tatjana Milošević Snežana Stantić Milica Vitorović Daniela Tamaš Vasilije Baloš

4

5 PROGRAM

6

7 Petak, :00-17:00 Registracija učesnika 17:00-17:30 Otvaranje Skupa i pozdravna reč organizatora 17:00-17:45 Prezentacija Zbornika Uvodna izlaganja 17:45-18:15 Radno predsedništvo: Goran Nedović, Goran Stojićević, Snežana Radovanović, Marinela Šćepanović Goran Nedović, Srećko Potić, Maja Nedović Savremeni pristupi i problemi u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji Goran Stojićević Savremeni koncept profesionalnog razvoja zaposlenih u obrazovanju Aleksandra Urošević, Milka Kovačević, Snežana Radovanović OŠ Sveti Sava, Šabac istorijat, misija i vizija 18:15-19:00 Poster prezentacije Moderator: Goran Nedović Nebojša Nikolić, Tanja Rana detekcija i prevencija Nikolić, Mirza Ramičević, dekoncentracije dece Minela Kerla, Nevena Račić Mirjana Japundža- Milisavljević, Aleksandra Đurić-Zdravković, Sanja Gagić Aleksandra Grbović, Ksenija Stanimirov, Branka Jablan Svetlana Tanacković, Srđan Smiljanić, Milica Šović Vesna Đurek Forsirana rekognicija kod dece s lakom intelektualnom ometenošću Procena spremnosti dece sa problemima u vizuelnoj percepciji za polazak u školu Stilovi učenja učenika sa ometenošću u srednjoj školi Šest šešira za razmišljanje kod učenika s intelektualnim teškoćama Renata Škrbić, Špela Uticaj socio-ekonomskih faktora Golubović, Nina Brkić na kvalitet života adolescenata sa oštećenjem sluha Elisaveta Vržaleva Inkluzija u praksi. Studija slučaja - iskustva iz prakse Marta Dedaj Individualni obrazovni plan -multidisciplinarni pristup Branka Savović, Mira Jedan osvrt na stavove naših vaspitača Jovanović, prema inkluziji u vrtićima Biljana Banović Vesna Vasić, Biljana Koldan, Aktuelnosti u edukaciji dece sa Jasmina Štrbac smetnjama u razvoju u specijalnoj školi Biljana Koldan, Vesna Vasić, Potencijal specijalnih škola kao Jasmina Štrbac resursnih centara 7

8 Đurđica Ivančić Vladana Mulić, Dubravka Janić Pokazatelji kvalitete inkluzivne osnovne škole Stanovanje uz podršku za osobe sa intelektualnom ometenošću Vesna Lazić Mira Jovanović Snežana Jovanova- Mitkovska Slavica Marković, Dragana Pašćan Jovan Marković, Milica Božić Srećko Potić, Milena Milićević, Marinela Šćepanović Miloš Đorđević, Nebojša Macanović, Jelena Radosavljević, Goran Stojićević, Dragana Đurić Marinela Šćepanović, Sanela Slavković Sanja Geratović, Vesna Radovanović, Jelena Sovrlić Marina Radić-Šestić, Biljana Milanović-Dobrota Biljana Milanović-Dobrota, Marina Radić-Šestić Vladimir Mentus Marija Trajkov, Dragana Kljajić, Sanela Pacić Jelena Vrcelj, Dolores Stegić-Coglievina Vladimir Ilievski Prezentacija projekta Moj Pinokio u inkluzivnom vrtiću Edukacija personalnih asistenata i pružanje usluga osobama sa smetnjama u razvoju Inkluzivna praksa predškolskog vaspitača Servis za podršku asistivnim tehnologijama u inkluzivnom procesu Radni centar Barijere i teškoće pri zapošljavanju osoba sa invaliditetom Osvrt na stavove poslodavaca prema zapošljavanju osoba sa invaliditetom Servisni/resursni centri izazovi, prednosti i problemi Radionice primenjenog pozorišta za gluve i nagluve učenike srednjoškolskog uzrasta Uticaj komunikacije osoba sa intelektualnom ometenošću na socijalne interakcije u radnoj sredini Samoefikasnost na praktičnoj nastavi kod učenika sa lakom intelektualnom ometenošću Regresivni model finansiranja pomoći osoba sa invaliditetom u Srbiji Podrška porodicama dece obolele od cistične fibroze Primjena senzorne integracije kod učenika sa sniženim intelektualnim funkcioniranjem Vaninsticuionalna zaštita dece sa mentalnim smetnjama u razvoju u Republici Makedoniji 8

9 Bojana Mastilo, Ivana Zečević, Andrijana Pavlović Socijalna kompetencija osoba sa invaliditetom Sandra Ilanković Danijela Krstić, Iva Šarac, Suzana Miković Iva Šarac, Danijela Krstić, Suzana Miković Milena Milićević, Srećko Potić, Sanja Dutina, Sanela Pacić Danka Krstić, Milena Milićević Slavica Dimitrijević, Ljubica Aničić Sanja Gagić, Mirjana Japundža-Milisavljević Aleksandra Maksimović Rani psihomotorni razvoj deteta nakon porođaja forceps tehnikom Igra u nastavi za decu ometenu u intelektualnom razvoju Art terapija kao vid tretmana dece sa smetnjama u razvoju Psihološke teškoće osoba sa cerebralnom paralizom u odraslom dobu Faktori odabira igara i igračaka za decu sa višestrukom ometenošću Usmeravanje osećanja ljutnje i besa dece sa cerebralnom paralizom kroz nastavu fizičkog vaspitanja Struktura porodice, akademska i kreativna postignuća dece s lakom intelektualnom ometenošću Savremena tehnologija kao podrška u obrazovanju učenika sa dodatnim obrazovnim potrebama 19:00-20:00 Koktel dobrodošlice Sesija 1 Sala: Biblioteka Moderator: Srećko Potić 09:00-09:10 Saša Delić Uticaj karakteristika zaposlenika ustanova za osobe sa intelektualnom ometenošću na pojavu sindroma profesionalnog sagorevanja 09:10-09:20 Aleksandra Jovanović- Magyar Ispitivanje stepena sindroma sagorevanja kod vaspitača 09:20-09:30 Aneta Martinovska, Nataša Stanojkovska-Trajkovska, Risto Petrov 09:30-09:40 Dejan Kozić, Irena Vanić, Bojana Mišković, Dušan Janjanin 09:40-09:50 Snežana Senji, Smilja Komluški 09:50-10:00 Otilia Velišek-Braško, Nino Manojlović Nivo empatičnosti i altruizma studenata specijalne edukacije i rehabilitacije iz Skoplja Model organizacije civilnog društva kao pružaoca podrške u lokalnoj zajednici Tolerancija i prosocijalnost-imperativ udruženja Naša kuća Sportske aktivnosti dece i omladine sa smetnjama u razvoju 9

10 10:00-10:10 Goran Petković Deinstitucionalizacija doma Kulina 10:10-10:20 Jasna Nikolić Mala domska zajednica 10:20-10:30 Slaviša Sorak Projekat Porodica i za mene 10:30-10:40 Goran Rojević, Milena Deinstitucionalizacija u praksi Beočanin 10:40-10:50 Sanja Selimović, Amila Mujezinović, Stanko Blatnik Eswimming i ilearn projekti za podršku osoba sa invaliditetom iz programa celoživotnog učenja 10:50-11:00 Svetlana Glavinić Predah nega za decu sa smetnjama u razvoju 11:00-11:10 Nenad Glumbić, Mirjana Đorđević, Bojana-Konsuelo Talijan 11:10-11:20 Nikola Petković, Marina Višnjić, Ana Čavić 11:20-11:30 Sonja Banjac, Sonja Milojević 11:30-11:50 Pauza za osveženje Osobe sa intelektualnom ometenošću u ulozi seksualnih prestupnika Zaštita dece od seksualnog zlostavljanja na Internetu Emocionalna inteligencija maloletnih prestupnika 11:50-12:00 Sonja Milojević, Sonja Banjac Psihološke intervencije u prevenciji i tretmanu maloletničkog prestupništva 12:00-12:10 Mila Beljanski, Otilia Velišek-Braško Grupni rad sa mladima koji imaju izrečenu vaspitnu meru pojačan nadzor organa starateljstva vizura mladih 12:10-12:20 Diskusija Radionica 12:20-13:00 Nebojša Nikolić, Mirza Ramičević Unapređenje profesionalne samosvesti 13:00-14:00 Pauza za ručak 10

11 Subota, :00-09:00 Registracija učesnika Sesija 2 Sala: Kongresna sala Moderator: Goran Nedović 09:00-09:10 Ivanka Pejić intervencije za djecu s poremećajem iz autističnog spektra - primjer dobre Značaj i organizacija sustava rane prakse 09:10-09:20 Mirjana Stakić Govorne vežbe i rana detekcija govornih grešaka i govornih poremećaja 09:20-09:30 09:30-09:40 09:40-09:50 09:50-10:00 10:00-10:10 10:10-10:20 10:20-10:30 10:30-10:40 10:40-10:50 10:50-11:00 11:00-11:10 11:10-11:20 Jelena Tapušković, Mira Stevanović Primena procene u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji Slavka Nikolić, Mirjana Savić, Jelena Petrović Razvoj reči na ranom uzrastu dece sa oštećenim sluhom Radmila Zeba Djeca s govornim poremećajima i njihov status u društvu Stefanija Pešić, Snežana Lateralizovanost kao kulturološko Nikolić, Snežana Ilić nasleđe Stefanija Pešić, Snežana Utvrđivanje determinanti od značaja za Nikolić, Snežana Ilić pisanje dece predškolskog uzrasta Anita Kovačić, Marina Fizička oštećenja kod osoba sa Milivojević, Fadilj Eminović motoričkim poremećajima Ivana Sretenović, Procena motoričkog razvoja kod dece Gorana Šarac-Marić, sa smetnjama u razvoju Snježana Kojić, Dijana Vila Dušica Jokić, Radmila Nikić, Efekti učenja na grafičkim crtežima kod Fadilj Eminović dece sa cerebralnom paralizom Gorana Šarac-Marić, Ivana Sretenović, Dijana Vila Daniela Tamaš Miodrag Stošljević, Milosav Adamović, Vojislav Todorović Jasna Daragan-Saveljić, Jasmina Milašinović, Miloš Saveljić Procena brzine izvođenja pokreta kod dece sa različitim stepenom intelektualne ometenosti Mogućnosti prognoze ishoda autističnog poremećaja Dermatoglifske karakteristike digitopalmarnog kompleksa kod Retovog sindroma Novi pristupi u detekciji problema i poremećaja u ponašanju kod dece 11

12 11:20-11:30 11:30-11:50 Ivana Vučković Sistematski skrining emocionalnih i bihejvioralnih poremećaja kod dece u osnovnoj školi: specijalnopedagoški model procene i intervencije Pauza za osveženje 11:50-12:00 12:00-12:10 12:10-12:20 12:20-12:30 Jasmina Milašinović, Jasna Daragan-Saveljić, Dragoljub Jovanović, Miloš Saveljić Ana Nikolić Miroslava Kojić, Zagorka Markov Monika Mićević-Tabakov 12:30-13:00 Diskusija Mogućnosti rane procene i kratke intervencije u bolestima zavisnosti kod mladih Interpersonalni odnosi dece sa intelektualnom ometenošću Likovna kreativnost dece iz hraniteljskih porodica Tipovi grešaka u usvajanju drugog jezika u uslovima sredinskog bilingvizma 13:00-14:00 Pauza za ručak Sesija 3 Sala: Učionica Moderator: Slobodan Banković Pluralizam diskursa inkluzivnog 09:00-09:10 Smiljana Kojić-Grandić procesa 09:10-09:20 09:20-09:30 09:30-09:40 Miroslav Kuka, Jasmina Madžgalj, Ildiko Đokić Sanijela Brusin, Olgica Bradaš Draginja Zupanc, Tamara Bukelić, Brankica Gligorin, Ljiljana Bajić, Valerija Prokić, Svetlana Tatić, Snežana Ristivojević, Jelena Mićić, Dragana Stojanović, Marija Horvatin-Rakić Kompatibilnost novih obrazovnih strukturiranja sa inkluzivnim obrazovanjem i vaspitanjem Dete sa smetnjama u razvoju u inkluzivnom vrtiću primer dobre prakse Inkluzivna praksa - uloga defektologavaspitača 09:40-09:50 Velimir Kozarev Podsticanje likovne kreativnosti u radu sa decom sa smetnjama u razvoju 09:50-10:00 Dragana Stojanović, Marija Strategija razvoja inkluzivne prakse u Horvatin-Rakić predškolskoj ustanovi 10:00-10:10 Mirjana Simić, Natalija Jocić Inkluzija u osnovnoj školi 10:10-10:20 Ljubica Pavlović Kompetencije nastavnika za inkluzivno obrazovanje 12

13 10:20-10:30 Zlatko Bukvić 10:30-10:40 Raisa Cvetković 10:40-10:50 10:50-11:00 11:00-11:10 11:10-11:20 11:20-11:30 Tanja Stankova Svetlana Kalabić, Sanja Kalaba Gordana Pavlović, Branislava Oljača Stanko Blatnik, Sanja Selimović, Amila Mujezinović Svetlana Mioković-Tomeska, Gordana Todoroska- Zdravkova Inkluzija učenika s teškoćama u osnovnoj školi: percepcija i spremnost učitelja Model obrazovanja na daljinu u inkluzivnoj nastavi Stavovi i mišljenja nastavnika i roditelja o trenutnoj inkuziji učenika sa posebnim obrazovnim potrebama u redovnim školama u Skoplju Mišljenje studenata o inkluzivnom obrazovanju Vaspitanje i obrazovanje dece sa smetnjama u razvoju. Studije slučaja - iskustva iz prakse Procjena kvalitete odgojno-obrazovnog sistema učenika sa posebnim potrebama Inkluzija deteta sa Down sindromom 11:30-11:50 Pauza za osveženje 11:50-12:00 12:00-12:10 12:10-12:20 12:20-12:30 12:30-12:40 Zagorka Markov, Miroslava Kojić Violeta Petković Mirjana Jeftović, Živorad Milenović Živorad Milenović, Mirjana Jeftović Tatjana Grumić, Milena Karović-Banjac 12:40-12:50 Svetlana Karić 12:50-13:00 Aleksandra Crnomarković Individualni obrazovni plan i njegova primena u praksi Stavovi i mišljenja učenika o primeni individualnih obrazovnih planova za decu sa posebnim potrebama u obrazovanju i vaspitanju Primena modela interaktivne tandemske inkluzivne nastave u nastavi Svet oko nas u mlađim razredima osnovne škole Primena modela grupnog rada u obrnutom dizajnu u nastavi Svet oko nas u mlađim razredima osnovne škole Primena magične računaljke u nastavi i defektološkom tretmanu Promocija zdravlja u predškolskoj ustanovi Rad sa detetom sa cerebralnom paralizom u školskom okruženju studija slučaja 13

14 13:00-14:00 Pauza za ručak 14:00-14:10 Zorana Radovanović Stavovi učenika i roditelja o kvalitetu nastave u srednjoj školi 14:10-14:20 Mira Stevanović, Jelena Tapušković Asistivna tehnologija - nastava, komunikacija, vežbanje 14:20-14:30 Vojislav Todorović, Milosav Adamović, Miodrag Stošljević Asistivne tehnologije u radu sa višestruko ometenom decom 14:30-14:40 Radmila Stojkovska- Aleksova 14:50-15:00 Magdalena Dimkova- Velevska 15:00-15:10 Ana Đorđević, Dragana Mitrović, Neda Bruzulović, Aleksandra Vuković Otvorete gi prozorcite - uloga servisne službe u procesu inkluzivnog obrazovanja Asistivna tehnologija - instrument za najbolje obrazovne mogućnosti Asistivna tehnologija u funkciji edukacije i rehabilitacije dece i odraslih sa smetnjama u razvoju 15:10-15:20 Nedeljka Ložajić Bibliotečke usluge korisnicima oštećenog vida u Narodnoj biblioteci Srbije 15:20-15:30 Bogoljub Radovanović Porodica deteta sa smetnjama u mentalnom razvoju. Stavovi i emocionalne reakcije prema ometenoj deci 15:30-15:40 Nebojša Nikolić, Mirza Ramičević, Tanja Nikolić, Minela Kerla 15:40-15:50 Renata Kos, Gordana Labaš, Natalija Luić, Blaženka Maltar, Ines Žukina 15:50-16:20 Diskusija 16:20-16:30 Pauza za osveženje 16:30-16:40 Mirjana Jovanović, Jasna Jančić, Svetlana Slavnić, Vedrana Milić-Rašić 16:40-16:50 Goran Nedović, Sanja Trgovčević, Lidija Medenica Mentalitet kao faktor prijemčivosti za saradnju roditelja dece sa teškoćama u razvoju Projekat Zajedno možemo više Sesija 4 Sala: Učionica Moderator: Slobodan Banković Kvalitet života osoba sa invaliditetom i ljudska prava Povrede kao uzrok umanjenog kvaliteta života starih osoba 14

15 16:50-17:00 Marija Cakić, Vladimir Trajkovski 17:00-17:10 Sanja Trgovčević, Goran Nedović, Vojin Vidanović 17:10-17:20 Edina Šarić, Senad Mehmedinović, Lejla Matović, Sanja Selimović, Stanko Blatnik Svakodnevni život mladih sa invaliditetom u Republici Makedoniji Socijalne interakcije i društvena uključenost starih osoba sa invaliditetom Funkcionalne i psihosocijalne karakteristike osoba treće životne dobi 17:20-17:30 Lidija Penko Sva djeca odrastu pa i ona s autizmom 17:30-17:40 Jelena Petrović, Mirjana Savić, Slavka Nikolić Profesionalana rehabilitacija osoba sa invaliditetom 17:40-17:50 Emilija Spasojević, Jelica Petrović, Emin Golubović Uloga stručnih radnika u preduzećima za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa invaliditetom 17:50-18:30 Diskusija Sesija 5 Sala: Kongresna sala Moderator: Mirjana Đorđević 14:00-14:10 Aida Rizvanović, Dženan Skelić 14:10-14:20 Neda Milošević, Dragan Čauševac, Mirna Zelić 14:20-14:30 Mila Veselinović, Renata Škrbić, Gordana Mumović, Vesela Milankov 14:30-14:40 Milica Mandić, Valentina Miković 14:40-14:50 Sanja Batić, Valentina Baić, Daniela Vrhovac Primjena modela za planiranje brige Davida Brandona kod djece sa smetnjama u razvoju Postupci u korekciji poremećaja i smetnji govora primenom Safa sistema Rehabilitacija glasa i govora posle totalne laringektomije primenom vokalne proteze Augmentativna i alternativna komunikacija Razlike u prepoznavanju značenja facijalnih ekspresija od strane čujućih i slušno oštećenih osoba 14:50-15:00 Amra Imamović Uloga kreativnih radionica u socijalizaciji djece s teškoćama u razrednim okruženjima 15:00-15:10 Ivana Stajković, Slađana Petrović Uloga NVO u razvijanju socioterapijskog modela u radu sa osobama sa smetnjama Muzika u radu sa djecom sa mentalnom razvojnom teškoćom 15:10-15:20 Naira Jusufović, Izet Pehlić, Anela Hasanagić 15:20-15:30 Barbara Kopačin Terapija muzikom i uključenje gluhe i nagluhe djece u redovnu osnovnu školu 15:30-15:40 Marina Krstić Značaj multisenzorne stimulacije u procesu rehabilitacije kod osoba sa smetnjama u razvoju 15

16 15:40-15:50 Dragana Kovačević, Svetlana Polisenzorna stimulacija u radu Popović, Vera Tošić, Mirjana Pavlović, Dragana Popović sa decom predškolskog uzrasta sa višestrukim smetnjama 15:50-16:00 Marija Cvijetić Komplementarni oblici tretmana kod osoba sa autizmom 16:00-16:10 Danijela Đukić, Tatjana Cakić 16:10-16:30 Pauza za osveženje Terapija senzorne integracije kao sastavni deo uspešnog tretmana dece sa autizmom 16:30-16:40 Sandra Skendžić, Danijela Đukić Igra kao sastavni deo uspešnog tretmana dece sa autizmom 16:40-16:50 Biljana Vujasin Integralna metoda u radu sa roditeljima dece sa smetnjama u razvoju 16:50-17:00 Marija Zulić Joga za osobe sa invaliditetom 17:00-17:10 Alenka Fidler, Branko Ravnak Koristi terapeutskog ronjenja kod osoba sa smetnjama u razvoju 17:10-17:20 Daniela Tamaš Dnevni boravak za osobe sa autizmom u okviru ŠOSO Milan Petrović u Novom Sadu: put ka socijalnoj inkluziji 17:20-17:30 Milijana Stojanović, Marina Vidojević, Tatijana Gavrilović 17:30-17:40 Mirjana Đorđević, Nenad Glumbić, Bojana-Konsuelo Talijan 17:40-17:50 Andrijana Blaževska, Nataša Stanojkovska-Trajkovska, Risto Petrov 17:50-18:20 Diskusija Saradnja ustanova za dnevno zbrinjavanje sa porodicom osoba sa smetnjama u razvoju Specijalizovano hraniteljstvo kao alternativni oblik smeštaja osoba sa intelektualnom ometenošču Stanovanje uz podršku u Republici Makedoniji kroz primer stambenih jedinica u Negotinu 18:30-19:00 Završna diskusija, donošenje zaključaka i zatvaranje Skupa 16

17 SAVREMENI PRISTUPI I PROBLEMI U SPECIJALNOJ EDUKACIJI I REHABILITACIJI Goran Nedović 1, Srećko Potić 2, Maja Nedović 3 1 Univerzitet u Beogradu - Fakultet za specijalnu edukaciji i rehabilitaciju, Beograd, Srbija 2 Visoka medicinska škola strukovnih studija Milutin Milanković, Beograd, Srbija 3 OŠ Anton Skala, Beograd, Srbija Savremeni pristupi i problemi u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji razmatrani su sa teorijskg i praktičnog aspekta: teorijski deo problema zasnovan je na rezultatima osnovnih i primenjenih istraživanja, a praktični na spoljnim i unutrašnjim faktorima koji opterećuju praksu specijalne edukacije i rehabilitacije. Osnovna istraživanja u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji usmerena su na proučavanje bio-psiho-socijalnog potencijala i njegove dispozicije za edukaciju ili rehabilitaciju, dok su primenjena istraživanja orjentisana ka eksperimentalnim modelima u kojima se razmatraju oblici, metode, tehnike i uslovi u kojima se deca i omladina ometena u razvoju mogu obrazovati ili rehabilitovati. Biopsihosocijalna orijentacija je suštinsko obeležje teorije i prakse specijalne edukacije i rehabilitacije. Razvojem nauke, došlo je do značajnog korigovanja metodološkog pristupa i do promene klasičnog i tradicionalnog gledanja na edukaciju i rehabilitaciju dece i omladine ometene u razvoju. Međutim, osnovni problem je, što se naučna i istraživačka otkrića nedovoljno i sporo implementiraju u praksu specijalne edukacije i rehabilitacije. Ključne reči: deca ometena u razvoju, specijalna edukacija i rehabilitacija 17

18 SAVREMENI KONCEPT PROFESIONALNOG RAZVOJA ZAPOSLENIH U OBRAZOVANJU Goran Stojićević Regionalni centar za profesionalni razvoj zaposlenih u obrazovanju, Šabac, Srbija U ovom radu biće prikazan savremeni institucionalni koncept profesionalnog razvoja zaposlenih u obrazovanju i njihovog stručnog usavršavanja, na primeru Regionalnog centra za profesionalni razvoj zaposlenih u obrazovanju u Šapcu. Delatnost Centra je višestruka i obuhvata: izdavanje knjiga, brošura, muzičkih knjiga i drugih publikacija; izdavanje časopisa i drugih periodičnih izdanja; izdavanje zvučnih zapisa; obrada podataka; izgradnja baze podataka; aktivnosti u vezi sa kompjuterima; konsalting i menadžment poslovi; uređivanje aktivnosti i društvenih delatnosti - upravljanje programima čiji je cilj unapređenje obrazovanja. Centar obavlja sledeće stručne poslove: utvrđuje potrebe za stručnim usavršavanjem u regionu; vrši izbor odobrenih programa stručnog usavršavanja i daje prednost onim programima za koje proceni da na najcelishodniji način obezbeđuju postizanje opštih standarda postignuća; usavršavanje programa za obuku za nastavnike i druge zaposlene u obrazovanju, u saradnji sa Školskom upravom; organizuje seminare, obuke i druge aktivnosti prosvetnih radnika; vrednuje kvalitet programa stručnih usavršavanja; obezbeđuje objekte za obuku; osniva i rukovodi funkcionisanjem centra za resurse za zaposlene u obrazovanju; formira i održava bazu podataka o polaznicima i programima koji su realizovani u centru; pruža usluge u obrazovanju. Ključne reči: profesionalni razvoj, stručno usavršavanje, obrazovanje 18

19 OŠ SVETI SAVA, ŠABAC ISTORIJAT, MISIJA I VIZIJA Aleksandra Urošević, Milka Kovačević, Snežana Radovanović OŠ Sveti Sava, Šabac U ovom radu prikazan je istorijat osnovne škole Sveti Sava iz Šapca, njena misija, značaj i uloga koju ima u obrazovnom sistemu i društvenom životu regiona. Predstavljeni su i organizacioni i infrastrukturni kapaciteti kojima škola raspolaže, oblici vaspitno-obrazovnog rada kao i druge aktivnosti u čijoj realizaciji učestvuje škola. Pored toga, u radu je istaknuto mesto i uloga škole u implementaciji inkluzivnomg obrazovanja i razmotrene mogućnosti stvaranja koncepta škole kao resursnog centra. Na kraju, autori iznose viziju škole i njeno mesto u vremenu koje je pred nama. Ključne reči: škola, inkluzivno obrazovanje, resursni centa 19

20 ZNAČAJ I ORGANIZACIJA SUSTAVA RANE INTERVENCIJE ZA DJECU S POREMEĆAJEM IZ AUTISTIČNOG SPEKTRA - PRIMJER DOBRE PRAKSE Ivanka Pejić Centar za autizam - Zagreb, Podružnica Rijeka, Rijeka, Hrvatska Cilj trogodišnjeg programa je omogućavanje roditeljima lako dostupan tim stručnjaka edukacijskog profila radi utvrđivanja djetetovih sposobnosti, izradu individualnog odgojno-obrazovnog plana rada, te pravovremene i primjerene edukacijske postupke, govorno-jezičnu terapiju, likovne radionice za braću i sestre i vršnjačke grupe malih korisnika. Članovima obitelji pruža se individualna i grupna psihološka podrška i pružanje neophodnih informacija o autizmu i o intervencijskim metodama. Istovremeno, roditelji se informiraju o pravima iz područja socijalne i zdravstvene skrbi. Obitelji se omogućuje sustavni rad i praćenje djeteta tijekom trajanja programa. Informiranje, suradnja i pružanje pomoći i podrške stručnih suradnika programa djelatnicima predškolskih ustanova u koje je dijete već uključeno (uz program rane intervencije) u redovnom programu ili će biti s navršene četiri godine starosti, neophodne su i važne kao dio tranzicijskog programa prelaska ne samo djeteta već i cijele obitelji u predškolski sustav. Na taj način smatramo mogućim podizanje kvalitete skrbi za obitelji s malom djecom u krajnjem cilju organizacije sustava rane intervencije unutar navedenih ustanova u lokalnoj zajednici. Ključne riječi: prikaz dobre prakse - suradnja Centra za autizam, dječjeg vrtića, Centra socijalne skrbi i udruge roditelja, programi rane intervencije za djecu s poremećajem iz autističnog spektra, Rijeka, Primorsko-goranska županija, Hrvatska 20

21 PRIMENA PROCENE U SPECIJALNOJ EDUKACIJI I REHABILITACIJI Jelena Tapušković, Mira Stevanović OŠ Novi Beograd, Beograd, Srbija Različite teškoće u učenju mogu da variraju po svom intenzitetu, tipu i osetljivosti na testovne materijale. Često, deca imaju više teškoća odjednom pa se može reći da svako dete predstavlja izazov u smislu procene. Da bi se mogao uspešno planirati rad sa decom sa teškoćama u razvoju, neophodno je prikupiti što više informacija. Podaci koje dobijamo od roditelja, drugih stručnjaka i lekara jednako su dragoceni kao i individualizovani izbor naših metoda i tehnika procene. Naš cilj nije da utvrdimo dijagnozu već da, koristeći testovni materijal, otkrijemo način na koji dete rešava probleme, što je često važnije od toga da li ih uspešno rešava. Tako dobijamo uvid u strategiju na koju se dete oslanja u interakciji sa svetom. Na nama je da dobijene rezultate usmerimo ka onim oblicima vežbi i tretmana uzimajući u obzir dečije snage, slabosti i interesovanja. Interpretacijom ovako dobijenih rezultata otvara se mogućnost da drugima olakšamo komunikaciju sa detetom, motivišemo ga za rad i pojasnimo specifične teškoće sa kojima se dete sreće ali i snage na koje treba da se oslonimo da bi došli do cilja. Procena je, uz druge izvore informacija, sredstvo za izradu plana edukacije i rehabilitacije za svako dete ponaosob. Ona ne sme ostati zbir skorova na papiru ili dijagnoza, već biti putokaz za ciljane vežbe koje će pomoći daljem razvoju deteta. Ključne reči: procena, individualizovani pristup, ciljane vežbe 21

22 PROCENA SPREMNOSTI DECE SA PROBLEMIMA U VIZUELNOJ PERCEPCIJI ZA POLAZAK U ŠKOLU Aleksandra Grbović, Ksenija Stanimirov, Branka Jablan Univerzitet u Beogradu - Fakultet za specijalnu edukaciji i rehabilitaciju, Beograd, Srbija Spremnost deteta za polazak u školu predstavlja dostizanje određenog nivoa zrelosti struktura neophodnih za uspešno savladavanje čitanja i pisanja. Spremnost ili gotovost za polazak u školu pretpostavlja intelektualnu, fizičku, emocionalnu, socijalnu zrelosti i samostalnost, u obimu koji je neophodan za uspešan početak školovanja. Kod dece sa ometenošću, nedostatak prilika za sticanje iskustava i manji obim perceptivnih iskustava usporavaju dostizanje zrelosti za polazak u školu. Jedan od faktora koji značajno ometa dostizanje zrelosti za polazak u školu je postojanje problema u vizuelnoj percepciji. Osim slepe i slabovide dece, kod oko 20% dece sa intelektualnom ometenošću, 40% dece sa motornim problemima i 15% dece sa oštećenjem sluha uočavaju se problemi u vizuelnoj percepciji. Teškoće u vizuelnoj percepciji imaju i deca sa različitim sindromima i hroničnim oboljenjima. Dakle, među decom sa različitim vrstama ometenosti rasprostranjeni su problemi vizuelne percepcije i obrnuto: oko 60% dece sa oštećenjem vida ima neki dodatni oblik ometenosti. Preporuke su da procenu spremnosti za polazak u školu dece sa problemima u vizuelnoj percepciji treba vršiti u području komunikacije, orijentacije i kretanja, svakodnevnih aktivnosti i uspešnosti izvršavanja zadataka rada na blizinu. Cilj ovog rada je da opiše deo procedure za procenu spremnosti dece sa problemima u vizuelnoj percepciji za polazak u školu. U radu će biti prikazan Protokol za procenu obrazovnih potreba dece sa problemima u vizuelnoj precepciji (Learning Media Assessment LMA, autora Koenig & Holbrook, 1995) kojim se procenjuje kvalitet izvršavanja zadataka rada na blizinu i mogućnost sticanja znanja na različitim obrazovnim medijima radi sticanja funkcionalne pismenosti. Ključne reči: spremnost za polazak u školu, deca sa problemima vizuelne percepcije, procena obrazovnih potreba, funkcionalno opismenjavanje 22

23 GOVORNE VEŽBE I RANA DETEKCIJA GOVORNIH GREŠAKA I GOVORNIH POREMEĆAJA Mirjana Stakić Visoka škola za vaspitače strukovnih studija Gnjilane Bujanovac, Bujanovac, Srbija U radu se bavimo ispitivanjem uloge i značaja govornih vežbi u ranoj detekciji govornih grešaka i govornih poremećaja i kroz kreativne primere različitih tipova govornih vežbi pokazujemo kako je moguće u nastavnoj praksi izvršiti blagovremeno otkrivanje govornih grešaka i govornih poremećaja. Većina govornih grešaka i govornih poremećaja pojavljuje se u ranom detinjstvu i mogu se otkloniti ako su na vreme detektovani. Vaspitač ima ogromnu ulogu u otkrivanju govornih grešaka i poremećaja, pa je neophodno da je stručno edukovan da razlikuje govorne greške razvojne prirode, koje traju određeno vreme i lako se uočavaju, od pravih grešaka, koje je potrebno ispravljati planski osmišljenim radom putem govornih vežbi, kako ne bi prerasle u govorne poremećaje i mane. Govorne vežbe imaju veliku ulogu u radu na razvoju govora dece, ali pored toga one omogućavaju i ranu detekciju govornih grešaka i govornih poremećaja. Različite vrste govornih vežbi, tipa vežbi slušanja i diskriminacije, kao i vežbi za arktikulaciju glasova omogućavaju vaspitaču da blagovremeno otkrije govorne greške kod dece i stručnim radom usmerenim ka njihovom otklanjanju spreči da one prerastu u govorne poremećaje. Ključne reči: govorne vežbe, govorne greške, govorni poremećaji, vežbe slušanja, vežbe diskriminacije, vežbe za artikulaciju glasova 23

24 RAZVOJ REČI NA RANOM UZRASTU DECE SA OŠTEĆENIM SLUHOM Slavka Nikolić 1, Mirjana Savić 2, Jelena Petrović 3 1 OŠ Radivoj Popović, Zemun, Srbija 2 Opšta bolnica Šabac, Šabac, Srbija 3 Dom zdravlja Šabac - Razvojno savetovalište, Šabac, Srbija U ranom periodu upotrebe reči, dete sa oštećenim sluhom koristi reči za koje ne zna značenje. Značenje reči čine jedinice/crte, komponente i semantički markeri. Opšte semantičke crte usvajaju se ranije od posebnih semantičkih crta. Upotreba većeg broja reči označava period pojave upotrebe reči proširenog značenja. Upotreba reči proširenog značenja kod dece se javlja individualno, u periodu od meseca života i traje oko 8 meseci. Kraj upotrebe ranih oblika reči proširenog značenja često prati nagli porast rečnika deteta. Reči se grupišu po značenju. Leksičko jezgro reči iz sebe izvodi reči srodne po značenju stvarajući leksički skup. Širi leksički skupovi čine semantička polja. Leksičko jezgro okuplja i proizvodi srodne reči po značenju, obrazujući leksički skup. Širi leksički skupovi čine semantička polja. Semantičko polje čine lekseme i leksički proizvodi. U gramatičkom smislu, reči pripadaju istim i različitim gramatičkim vrstama. Reč se vezuje za značenje pojma koje se obogaćuje sa uzrastom deteta. Reč/ pojam se postepeno razvija. Od početka formiranja pojma, pojam/reč je nosilac predstava o grupi predmeta. Značenje pojma kao reči sadrži veliki broj komponenti. Dete u početku koristi jednu ili dve komponente sadržaja reči. Kasnije, reči dobijaju specifično značenje. Značenje reči ima horizontalnu i vertikalnu dimenziju. Horizontalna dimenzija reči uključuje veći broj komponenti vezanih za pojam. Horizontalno širenje pojma teče preko upoznavanja reči za pojam i na kraju se proširuje na njegove delove. Vertikalna dimenzija reči proizvodi raslojavanje od najkonkretnijeg do najapstraktnijeg nivoa značenja. Vertikalno širenje pojma ide u apstraktnu dubinu značenja. Sadržaj dečijeg leksikona zavisi od leksičkih i semantičkih vežbi na koje se nadograđuju stilske vežbe i vežbe sintakse, koje sve skupa čine funkcionalnu celinu. Semantika proučava značenje reči i rečenica u jeziku. Polisemantika polisemija, jedna reč objašnjava više pojmova. Antonimija objašnjava suprotno značenje. Hiponimija objašnjava pripadanje istoj grupi pojmova. Sinonimija označava isto značenje. Metonimija označava odnos prenešenog značenja. Ključne reči: polisemija, antonimija, hiponimija, sinonimija, metonimija 24

25 DJECA S GOVORNIM POREMEĆAJIMA I NJIHOV STATUS U DRUŠTVU Radmila Zeba Dječji vrtić Radost, Zagreb, Hrvatska U redovnim dječjim vrtićima primjetan je značajan broj djece s govornim poremećajima vrlo širokog dijapazona, vrstom, stupnjem i etiološki, a smještajući ih, formalno-pravno, u kategoriju djece s posebnim potrebama, u odgojno-obrazovni sistem unosi više nemira i nedoumica, nego reda i sustavnog rješavanja razvojne govorno-jezične patologije. U odnosu na darovitu, i posebice djecu s teškoćama u razvoju, gdje je uzročno-posljedična paradigma jasna i predvidljiva, nameću se određena pitanja i problemi, i to: koje posebne potrebe imaju djeca logopati bez pridruženih smetnji s bio-psiho-socijalnog aspekta, gdje je kronološka granica između djeteta i odraslog i gdje njegov govorni poremećaj prevazilazi kategoriju razvojnosti, koja je terminološko-kategorijalna formulacija adekvatna, za odraslu osobu s evidentnim govornim poremećajem? I naposlijetku, pitanje etičke prirode, može li se o odrasloj osobi, s govornim poremećajem koja primjereno prihvaća i odgovara na društvene norme i konvencije, a s aspekta obrazovanja, odabira profesije i cjeloživotnog profesionalnog angažmana, uspješno doprinosi svom i društvenom rastu i razvoju, govoriti, kao o osobi s posebnim potrebama? Ključne riječi: društvo, govorni poremećaji, dijete, posebne potrebe, status 25

26 LATERALIZOVANOST KAO KULTUROLOŠKO NASLEĐE Stefanija Pešić 1, Snežana Nikolić 2, Snežana Ilić 2 1 Društvo defektologa Srbije, Beograd, Srbija 2 Univerzitet u Beogradu Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija Stručna i naučna javnost decenijama unazad intrigirana je kontroverzama o lateralizovanosti i, shodno tome, realizovana su brojna istraživanja koja su u svom fokusu imala ovu problematiku. Međutim, i pored velikog broja studija indukovanih sa različitih stanovišta, ovaj problem je ostao mistifikovan i do kraja nerazjašnjen. Iako aspekte lateralizovanosti možemo posmatrati pojedinačno (neurološki, psihološki, antropološki, edukativni i dr.) za potpuno razumevanje ovog problema neophodno je sagledati lateralizovanost kao celinu. U ovom radu teorijski je obrađen jedan od pristupa u određenju i proceni lateralizovanosti, zasnovan na uticaju kulturološkog nasleđa. Možemo zaključiti, na osnovu pregleda literature, da se dominantna lateralizovanost ne treba smatrati hereditarnom odlikom, s obzirom na to da će za određenu radnju individua pokazati prednost u upotrebi jedne strane u odnosu na drugu shodno složenosti radnje, odnosno neophodnom stepenu spretnosti za izvršavanje te radnje. Bilo da su preference podstaknute veštinom ili su pokazane zbog veštine, lateralizovanost je uvek relativno stanje koje uključuje recipročne faktore individue i okoline. Ključne reči: lateralizovanost, procena, kulturološko nasleđe 26

27 UTVRĐIVANJE DETERMINANTI OD ZNAČAJA ZA PISANJE DECE PREDŠKOLSKOG UZRASTA Stefanija Pešić 1, Snežana Nikolić 2, Snežana Ilić 2 1 Društvo defektologa Srbije, Beograd, Srbija 2 Univerzitet u Beogradu Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija Pisanje je kompleksna perceptivno-motorička veština koja zavisi od sazrevanja i integracije velikog broja kognitivnih, perceptivnih i motoričkih sposobnosti, razvija se kroz nastavu i predstavlja veštinu pravilnog grafičkog oblikovanja slova rukom i sredstvom za pisanje. Cilj istraživanja je utvrditi determinante od značaja za pisanje dece predškolskog uzrasta i spremnost ove dece za početak formalnog obrazovanja pisane komunikacije. Uzorkom je obuhvaćen 31 ispitanik predškolskog uzrasta (od pet godina i devet meseci do šest godina i 11 meseci), od čega 58,1% muškog i 41,9% ženskog pola. Istraživanje je obavljeno u četiri predškolske ustanove u Beogradu u drugoj polovini i prvoj polovini godine. Instrument korišćen u istraživanju je predikcioni test za disgrafiju. Rezultati dobijeni istraživanjem ukazuju da više od polovine ispitanika (54,8%) nije tačno reprodukovalo zadati model, pri čemu je samo 6,4% ispitanika u potpunosti adekvatno odgovorilo na sve zahteve predikcionog testa za disgrafiju. Može se zaključiti da su se među ispitanicima izdvojila deca suspektna na probleme u grafomotorici. Sveukupna uspešnost na testu korelira sa nalazima vizuelne percepcije i orijentacije u prostoru. Naime, neadekvatna vizuelna diskriminacija veličine i oblika zadatih i nacrtanih figura i orijentacija u prostoru na papiru, kao i primena neadekvatnih vaspitnih metoda uslovile su ovakve rezultate. Kod ove dece treba individualizovanim somatopedskim tretmanom izgraditi neophodnu osnovu za usvajanje zadataka budućeg osnovnoškolskog obrazovanja. Ključne reči: procena, pisanje, deca predškolskog uzrasta 27

28 FIZIČKA OŠTEĆENJA KOD OSOBA SA MOTORIČKIM POREMEĆAJIMA Anita Kovačić 1, Marina Milivojević 1, Fadilj Eminović 2 1 Student doktorskih studija, Univerzitet u Beogradu Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija 2 Univerzitet u Beogradu Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija Saznanja do kojih se došlo kako kod domaćih tako i kod stranih autora, kada su u pitanju posturalni poremećaji i telesni deformiteti predškolske i školske populacije, ukazuju na veoma visok procenat prisutnih posturalnih poremećaja. Cilj ovog rada je dobijanje informacija o zastupljenosti fizičkih oštećenja kod osoba sa motoričkim poremećajima, kao i predlog mera koje bi se mogle dodatno uvesti. Uzorak smo formirali od 101 ispitanika, koji čine učenici osnovne škole i odrasle osobe sa motoričkim poremećajima. Za potrebe našeg istraživanja konstruisan je poseban upitnik, a koristili smo i dostupnu školsku i defektološku dokumentaciju. Istraživanjem je evidentirana visoka učestalost različitih fizičkih oštećenja (68,32%), a iz dobijanih rezultata možemo zaključiti da su fizička oštećenja u većem broju prisutna kod odraslih osoba sa invaliditetom, nego u dečjoj dobi. Kod odraslih osoba, oštećenje kičmenog stuba je prisutno za 5,2% više nego kod mladih ispitanika; oštećenje grudnog koša za 16,6%; oštećenje gornjih ekstremiteta za 8,7%, a oštećenje donjih ekstremiteta 5,5% više je prisutno kod odraslih osoba. Ovim istraživanjem došli smo do podataka da 66% ispitanika nije uključeno u neki vid defektološkog tretmana za ublažavanje navedenih fizičkih oštećenja, zbog toga, veoma je važno istaći da preventivno korektivni rad ima značajnu ulogu u ublažavanju fizičkih oštećenja ali da nije dovoljno zastupljen u radu sa ispitanicima. Ključne reči: fizička oštećenja, osobe sa motoričkim poremećajima, osnovnoškolski uzrast, odrasli sa invaliditetom 28

29 PROCENA MOTORIČKOG RAZVOJA KOD DECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU Ivana Sretenović 1, Gorana Šarac-Marić 2, Snježana Kojić 3, Dijana Vila 2 1 Savez za cerebralnu i dečiju paralizu Srbije, Beograd, Srbija 2 OŠ Heroj Pinki, Bačka Palanka, Srbija 3 PU Venčić, Beograd, Srbija U prvim godinama života putem motorike dete stiče prva iskustva i uspostavlja kontakt i komunikaciju sa objektivnim svetom i socijalnom sredinom. Razvoj motorike ide paralelno i uzajamno sa razvojem ostalih funkcija, tako da svako oštećenje koje onemogućava motorno funkcionisanje višestruko utiče na sve oblasti detetovog života, determinišući čitav njegov razvoj. Na taj način, dete se nalazi u situaciji da prima redukovana iskustva, posebno u manipulativnim i senzornim aktivnostima, kao i redukovane socijalne kontakte. Samim tim, detetov celokupni razvoj je usporen. Cilj ovog istraživanja je procena motoričkog razvoja kod dece sa smetnjama u razvoju. Istraživanje je sprovedeno tokom godine u PU Venčić, na uzorku od 32 dece (22 dečaka i 10 devojčica), smeštenih u instituciji ili porodici, sa različitim dijagnozama (Sy De-Lowe, Sy West, Sy Down, autizam, RPM). Prosečan uzrast ispitanika bio je 8,6 godina. Procena motoričkog razvoja izvršena je primenom testa H. C. Gunzberg II. Rezultati istraživanja analizirani su u odnosu na pol, uzrast i smeštaj ispitanika i pokazuju da deca sa smetnjama u razvoju imaju opšti pad postignuća na testu H. C. Gunzberg II. U oblasti komunikacije i rada dobijeni su statistički značajni rezultati u korist ispitanika muškog pola, u korist dece na institucionalnom smeštaju kao i u korist grupe dece uzrasta preko 8 godina. Testiranjem veštine samoposluživanja statistička značajnost dobijena je u korist grupe dece koja se nalaze na institucionalnom smeštaju, kao i u odnosu na grupu dece uzrasta preko 8 godina, dok ne postoji statistička razlika između ispitanika muškog i ženskog pola. Slični rezultati su dobijeni i u oblasti socijalizacije. Pored pada postignuća, dobijen je i statistički značajan rezultat u korist ispitanika uzrasta preko 8 godina i u korist ispitanika ženskog pola. Statistički značajana razlika ne postoji u grupi dece koja se nalaze na porodičnom ili institucionalnom smeštaju. Rezultati našeg istraživanja jasno su pokazali da deca sa smetnjama u razvoju imaju značajan pad postignuća na testovima motorike, i da kao takvi stavljaju naglasak na motoričku stimulaciju, kao prioritetan oblik tretmana, u ranom periodu razvoja ove dece. Takođe, struktura dobijenih rezultata nam govori da su deca sa smetnjama u razvoju heterogena grupa u odnosu na motoričke sposobnosti, što zahteva individualni pristup i individualno planiranje programa specijalne edukacije i rehabilitacije. Ključne reči: deca sa smetnjama u razvoju, motorički razvoj, test Gunzberg II 29

30 RANI PSIHOMOTORNI RAZVOJ DETETA NAKON POROĐAJA FORCEPS TEHNIKOM Sandra Ilanković Visoka medicinska škola strukovnih studija Milutin Milanković, Beograd, Srbija U okviru ovog rada istražen je problem povezanosti porođaja forcepsom kao faktora rizika za rani psihomotorni razvoj deteta. Cilj istraživanja odnosi se na ispitivanje povezanosti uslova pod kojima je obavljen porođaj majke i ranog psihomotornog razvoja dece. Prvu, eksperimentalnu grupu, činile su porodilje čiji je tok porođaja bio kompromitovan. Drugu, kontrolnu grupu, činile su porodilje čiji je tok porođaja bio spontan. Komparativna analiza rađena je ispitivanjem 40 porodilja, starosne dobi od 20 do 38 godina. Komparativno praćenje psihomotornog razvoja dece tokom prva dva meseca života, rađeno je na uzorku od 20 dece koja su rođena putem forceps tehnike i 20 dece koja su rođena prirodnim putem. U ispitivanju su korišćeni: zdravstveni karton trudnice, partogram, standardizovani upitnik za prikupljanje podataka o porodilji i toku trudnoće (Ilanković S., 2006) i modifikovani Protokol za procenu psihomotornog statusa novorođenčeta (Ilanković V., 1996). Istraživanje je obavljeno u Institutu za ginekologiju i akušerstvo KCS, u DZ Novi Beograd, u DZ Palilula, u Centru za zdravo potomstvo (Sokobanjska 13) i prilikom patronažnih obilazaka porodilja i novorođenčadi. Rezultati istraživanja potvrđuju da porođaj koji odstupa od prirodnog a završen je primenom forceps tehnike predstavlja značajan faktor rizika za normalan tok psihomotornog razvoja deteta i to kako na nivou procene neonatalnog statusa, tako i na nivou procena vršenih u periodu od rođenja do navršenih mesec dana života deteta. Praktične implikacije dobijenih rezultata odnose se na rano identifikovanje i rani tretman razvojnih smetnji kod dece koje nastaju kao sekundarna posledica izazvana porođajem koji je završen forceps tehnikom. Ključne reči: porođaj, forceps, psihomotorni razvoj 30

31 EFEKTI UČENJA NA GRAFIČKIM CRTEŽIMA KOD DECE SA CEREBRALNOM PARALIZOM Dušica Jokić 1, Radmila Nikić 2 Fadilj Eminović 2 1 Vojnomedicinska akademija, Beograd, Srbija 2 Univerzitet u Beogradu Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija Dečji crtež otkriva kompletan dečji razvoj. Najslobodniji, najspontaniji i najkomunikatibilniji način izražavanja kod zdrave i bolesne dece predstavlja crtež. Dečji crteži razvijaju se u formalnom i sadržajnom pogledu, uporedo sa razvojem motorike i fizičkih karakteristika deteta, sa razvojem govora, percepcije, imaginacije, sa emocionalnim sazrevanjem i proširivanjem kruga socijalnih odnosa u koje dete stupa. Cilj ovog istraživanja je da se sagledaju efekti učenja, kvalitet i grafomotorne sposobnosti na grafičkim crtežima kod dece sa cerebralnom paralizom. Istraživanjem je obuhvaćeno 8 učenika, sa dijagnozom cerebralna paraliza. Uzorak našeg istraživanja čine učenici V, VI, i VIII razreda OŠ Dragan Hercog u Beogradu. Ispitanici su podeljeni u dve grupe, eksperimentalnu i kontrolnu grupu. Kriterijumi za podelu ispitanika na dve grupe su: motoričke i intelektualne sposobnosti i manipulativna spretnost. Zadatak ispitanika na početku i kraju istraživanja, je bio da nacrtaju modele papagaja, pauna, radijatora i grejalice. Eksperimentalna grupa je bila podučavana 3 puta nedeljno, programima za razvoj pažnje (budnost pažnje), pamćenja (ponavljanje brojeva i zapamćivanje sličica), i grafomotorne sposobnosti, ukupno tri nedelje. Rezultati istraživanja su pokazali da ispitanici iz eksperimentalne grupe pokazuju bolji uspeh prilikom crtanja jednostavnijih modela (radijator i grejalica), u odnosu na crtanje složenijih modela (papagaj i paun). Ključne reči: crtež, cerebralna paraliza, model 31

32 PROCENA BRZINE IZVOĐENJA POKRETA KOD DECE SA RAZLIČITIM STEPENOM INTELEKTUALNE OMETENOSTI Gorana Šarac-Marić 1, Ivana Sretenović 2, Dijana Vila 1 1 OŠ Heroj Pinki Bačka Palanka 2 Savez za cerebralnu i dečiju paralizu Srbije Beograd, Srbija Svesna motorna aktivnost veoma je složena i sastavljena je od niza uslova koji su neophodni za njeno ostvarivanje, te se iz nje ne mogu isključiti kognitivni procesi koji čine misaonu komponentu motorne radnje. Brzina, tačnost i rastojanje pokreta čine osnovu svakog motornog ponašanja. Kod osoba sa intelektualnom ometenošću preciznost i brzina izvođenja pokreta direktno zavise od težine oštećenja. Deficiti koje intelektualna ometenost nosi sa sobom se direktno odražavaju na sam kvalitet pokreta i organizovanje motornih aktivnosti, što ovu kategoriju osoba sa invaliditetom čini nespretnijim u odnosu na osobe prosečne inteligencije. Cilj rada je bila procena brzine izvođenja pokreta kod učenika sa različitim stepenom intelektualne ometenosti. Istraživanje je sprovedeno u Bačkoj Palanci u OŠ Heroj Pinki tokom juna godine. Uzorak istraživanja činilo je 20 učenika, oba pola, uzrasta od 10 do 16 godina. Učenici su kategorisani kao laka intelektualna ometenost i umerena intelektualna ometenost. Za potrebe istraživanja korišćeni su testovi motorike Ozoretzki. Rezultati istraživanja pokazuju da u kategoriji učenika sa lakom intelektualnom ometenošću, njih 50% ima postignuće na nivou godina, dok u grupi učenika sa umerenom intelektualnom ometenošću njih 50% ima nivo postignuća za 9 godina. 40% ispitanika ženskog pola zadovoljava nivo postignuća za 9 godina, dok u grupi ispitanika muškog pola, po 20% učenika ima nivo postignuća za uzrast 7, 9, 10, godina. Na osnovu dobijenih rezultata i analize podataka možemo zaključiti da kategorija ometenosti ima važnu ulogu u rezultatima brzine izvođenja pokreta, i to na svim ispitivanim zadacima. Takođe, učenici muškog pola pokazali su bolje rezultate od učenika ženskog pola, pa možemo zaključiti da i pol ima veoma važnu ulogu u razvoju, kako brzine izvođenja pokreta tako i motorike uopšte. Ako motornu aktivnost posmatramo kao proizvod učenja, ali i kao izvor kognitivnih podsticaja, smatramo da dobijeni rezultati mogu poslužiti kao polazište pri izradi individualnih programa za ove učenike. Ključne reči: brzina pokreta, intelektualna ometenost, testovi motorike Ozoretski 32

33 MOGUĆNOSTI PROGNOZE ISHODA AUTISTIČNOG POREMEĆAJA Daniela Tamaš ŠOSO Milan Petrović sa domom učenika, Novi Sad, Srbija Autizam je pervazivni razvojni poremećaj koji karakterišu široko smetnje u socijalnoj interakciji i komunikaciji, ograničena interesovanja i repetetivno ponašanje. Prognoza ishoda autističnog poremećaja je složena, prvenstveno zbog činjenice da je populacija osoba sa autizmom veoma heterogena u odnosu na širok dijapazon simptoma u oblasti kognitivnog, govorno jezičkog, bihejvioralnog i socijalnog funkcionisanja. Socijalni činioci imaju izvestan uticaj na ishod autističnog poremećaja, ali prognostički značajne varijable treba tražiti u individualnim karakteristikama svake osobe sa autizmom pojedinačno. Najvažniji prognostički faktor prema rezultatima pojedinih istraživanja je inteligencija. Cilj ovog rada je da se na osnovu stepena intelektualnog funkcionisanja predvidi ishod autističnog poremećaja. Uzorak istraživanja čine deca osnovnoškolskog uzrasta sa dijagnozom umerenog i teškog autizma koja su obuhvaćena kontinuiranim obrazovno vaspitnim programom u ŠOSO Milan Petrović u Novom Sadu. Ukupan broj ispitanika je 17. Istraživanje je obuhvatalo dva segmenta: početno i kontrolno merenje. Početno merenje je obuhvatalo tri merenja uz pomoć Skale za utvrđivanje stepena autističnog poremećaja (CARS) u vremenskom okviru od jedne školske godine. Rezultati su poređeni međusobno i sa rezultatima kontrolnog merenja, dobijenim nakon pet godina. Kontrolno merenje je rađeno sa ciljem da bi se uporedili rezultati dobijeni primenom CARS sa rezultatima dobijenim Koplanovom jednačinom. Na osnovu rezultata možemo da zaključimo da ne možemo sa sigurnošću predvideti tok ishoda autističnog poremećaja. Korelacija između rezultata sva tri merenja i rezutata dobijenih jednačinom su bliske nuli, što ukazuje na to da na osnovu ove jednačine ne možemo sa sigurnošću predvideti tok razvoja dece sa autizmom. Ključne reči: pervazivni razvojni poremećaji, autizam, prognoza, socijalni činioci, inteligencija, individualne karakteristike 33

34 DERMATOGLIFSKE KARAKTERISTIKE DIGITO-PALMARNOG KOMPLEKSA KOD RETOVOG SINDROMA Miodrag Stošljević 1, Milosav Adamović 1, Vojislav Todorović 2 1 Univerzitet u Beogradu - Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija 2 OŠ Dušan Dugalić, Beograd, Srbija Retov sindrom je progresivan razvojni neurološki poremećaj, tokom kojeg nastaje teško oštećenje kognitivnih, komunikativnih, motornih i vegetativnih funkcija, a u daljem toku i poremećaj koštano-zglobnog sistema. Javlja se isključivo kod devojčica. Dermatoglifika je nauka koja se bavi proučavanjem dermalnih šara (dermatoglifa) na volarnoj strani šake i tabanima. Pošto su dermatoglifi jedinstveni za svaku osobu, njihovim proučavanjem se može utvrditi niz parametara koji nam mogu pomoći u dijagnostikovanju i lečenju ispitivanih osoba. Klinička dermatoglifika nam omogućava da na ranom uzrastu djagnostikujemo preko 190 patoloških stanja, sa verovatnoćom do 99,99%. Cilj istraživanja je bio utvrđivanje moguće razlike u dermatoglifskim karakteristikama digito-palmarnog kompleksa između devojčica sa Retovim sindroma i tipične populacije. Ispitivanje je izvršeno tako što smo poredili dermatoglifske obrasce DPK kod 12 pacijenata ženskog pola uzrasta od 3-5 godina, kod kojih je dijagnostikovan Retov sindrom u odnosu na kontrolnu grupu koju su činile 32 osobe ženskog pola, uzrasta od 5-7 godina. Istražvanje je sprovedeno u periodu od godine u Zavodu za psihofiziološke poremećaje i govornu patologiju Prof. dr Cvetko Brajović, Beograd i Kabinetu za defektologiju Stošljević. Najznačajnija razlika između pacijentkinja sa Retovim sindromom i kontrolne grupe ustanovljena je za atd ugao, koji je kod ispitivane populacije u odnosu na kontrolnu grupu bio značajno veći (t = 2,21; 44 d.f.; p < 0,05). Klinička dermatoglifika može da se koristi prilikom dijagnostikovanja Retovog sindroma na ranom uzrastu isključivo kao pomoćna dijagnostička metoda. Ključne reči: dermatoglifika, Retov sindrom, dijagnostika 34