Βαλσαμίδης (2000). Προσφυγικές εγκαταστάσεις στο Κιλκίς και την περιφέρεια του. Μακεδονικά, 32,

Transcript

1 Μακεδνικά Τμ. 32, 2000 Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρεια τυ Βαλσαμίδης Πασχάλης 0.268/makednika.72 Cpyright 2000 ΜΑΚΕΔΝΙΚΑ T cite this article: Βαλσαμίδης (2000). Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρεια τυ. Μακεδνικά, 32, epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

2 ΠΡΣΦΥΓΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤ ΚΙΛΚΙΣ ΚΑΙ ΤΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΥ Στ Κιλκίς, καθώς και στα γύρω χωριά τυ, πριν την απελευθέρωσή τυς από τν ελληνικό στρατό τ 932, κατικύσαν πλλί Βύλγαρι3. ρισμένι Έλληνες ήλθαν από τη Βυλγαρία στην περιφέρεια τυ Κιλκίς τ 906. μεγάλη μάζα τυ ελληνικύ πληθυσμύ εγκαταστάθηκε στην πόλη και την περιφέρεια μετά την απελευθέρωση της περιχής από τν ελληνικό στρατό. Τότε ι Βύλγαρι κάτικι εγκατέλειψαν την πόλη και τα γύρω χω ριά της. Με τη συνθήκη τυ Βυκυρεστίυ τ 934 καθρίζνταν τα σύνρα των βαλκανικών κρατών. Σύμφωνα με αυτήν χιλιάδες Έλληνες, Μυσυλμά νι, Βύλγαρι και Σέρβι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψυν τις πατρίδες τυς και να αναζητήσυν καταφύγι στα μητρπλιτικά τυς κέντρα. Στην παρύσα μελέτη θα αναφερθύμε στυς Έλληνες πυ εγκατέλειψαν τα πα τρώα εδάφη τυς και ήλθαν πρόσφυγες στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ. περιφέρεια αυτή πλιτικά, κατά την περίδ της θωμανικής αυτκρατρίας, απτελύσε έδρα καζά (υπδιίκηση) πυ έφερε την νμασία Αβρέτ Χισάρ. Για τ Κιλκίς γενικότερα βλ. Σ. Σκληρός, Ή νέα Ελλάς, τ. Α, έν Άλεξανδρείμ 93, σσ Α. Ριζάκης, «Στό Κιλκίς, τίς Θερμπύλες τής Μακεδνίας», Μακεδνική Ζωή 8 (967) 3 Α. Λευκίδης, Τ Κιλκίς καί η επαρχία τυ, Κιλκίς 990 Α. Σιδέρης, «Εκκλησίες και παρεκκλήσια της πόλεως Κιλκίς», Κιλκίσιακό μερλόγι (984) 6372 T. Vlahv, Kukus i negvt isterìeesk minal (T Κιλκίς και τ ιστρικό παρελθόν τυ), Sfija 963 R. Grulich, Die unierte Kirche in Mazednien (85699), AugustinusVerlag Wurzburg 977, σσ. 4348, 8687Π. Τσαμαντυρίδης, Αξέχαστες μνήμες, Κιλκίς Για την απελευθέρωση τυ Κιλκίς και την περιέφειά τυ από τν ελληνικό στρατό βλ. Αναμνηστικόν λεύκωμα έρταστικών εκδηλώσεων, έπί τή 50/έτηρίδι από τής Ιστρικής μάχης τϋ Κιλκίς καί τής άπελευθερώσεως τής πόλεως 93963, (έπιμέλεια Λ. Αριστείδης), Θεσσα λνίκη 964 Σ. Κωνσταντινίδης, έλληνβυλγαρικός πόλεμς. Ή μάχη τϋ Κιλκίς 9293, Άθηναι 923 I. Ττός, Τό ήμερλόγιν τϋ τραυματίυ τής μάχης τϋ Κιλκίς, έν Άθήναις 938 Θ. Βυδικλάρης, Ή εππιία ΚιλκίςΛαχανά (92 Ιυνίυ 93), Άθηναι, χωρίς χρόν Β. Ρώτας, μάχη τυ Κιλκίς από αφήγηση στη σύντρφό τυ Βύλα Δαμιανάκυ, Κιλκίς Ίντς, «Τά ικεία κσμείν καί σώζειν...». Κείμενα για τη γενέθλια γη, Κιλκίς 999, σσ (στ εξής: Τά ικεία κσμείν). 3. Για τη βυλγαρική δράση στν καζά Αβρέτ Χισάρ βλ. Α. Αγγελόπυλς, Ai ξέναιπρπαγάνδαι είς την επαρχίαν Πλυανής κατά την περίδν 87092, Θεσσαλνίκη 2993, σσ Πρβλ. D. Brancff, La Macédine et sa ppulatin chrétienne, Paris 905, σσ Για τη συνθήκη τυ Βυκυρεστίυ βλ.. Νικλάυ, Διεθνείς πλιτικές και στρατιωτι κές συνθήκεςσυμφωνίες και συμβάσεις από 453 μέχρι σήμερα, Αθήνα 2996, σσ συν θήκη τυ Βυκυρεστίυ και η Ελλάδα. Συμπόσι. (Ίδρυμα Μελετών Χερσνήσυ τυ Αίμυ, Θεσσαλνίκη 68 Νεμβρίυ 988), Θεσσαλνίκη epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

3 220 Πασχάλης Βαλσαμίδης (Γυνακόκαστρ)5 και υπαγόταν στ σαντζάκι της Θεσσαλνίκης, τ πί ανήκε στ βιλαέτι της Θεσσαλνίκης. Μετά την απευλευθέρωση της περιχής τ Κιλκίς και η περιφέρειά τυ διικητικά ανήκαν στ νμό Θεσσαλνίκης και απτελύσαν την υπδιίκηση Κιλκίς και τα υπό αυτών υπαγόμενα διι κητικά τμήματα: Κάτω Θεδωράκι και Αρχαγγέλων. ι Έλληνες πρόσφυγες πυ εγκαταστάθηκαν τ 94 στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ πρέρχνταν από την Τυρκία, τη Ρωσία (Καύκασ) και τη Βυλγαρία6, ενώ κατά τα έτη από τη Μικρά Ασία και την Ανατλική Θράκη και τ 925 από την Ανατλική Ρωμυλία. σν αφρά στις μεταναστεύσεις των πρσφύγων της περιόδυ 9394 στ Κιλκίς και εν γένει στην ελεύθερη ελληνική Μακεδ νία, όπυ βρήκαν καταφύγι ι Έλληνες, αυτές φείλνται στυς πλέμυς εκείνης της περιόδυ και στις αναταραχές πυ είχαν δημιυργήσει κλίμα 5. καζάς Αβρέτ Χισάρ εκτεινόταν περίπυ στα γεωγραφικά όρια πυ έχει σημερινός νμός Κιλκίς. Σύμφωνα με τν Δ. Φιλιππίδη τ 906 στην υπδιίκηση Αβρέτ Χισάρ κατι κύσαν μυσυλμάνι, σχισματικί,.300 υνίτες,.080 ρθόδξι και 00 σερβίζντες. Στ Κιλκίς ή Kukus ζύσαν.000 σχισματικές, υνιτικές, σερβίζυσες, 250 μυσυλμα νικές και 40 ελληνικές ικγένειες. Στην υπδιίκηση Αβρέτ Χισάρ τ 909 ζύσαν κά τικι. Από αυτύς ι ήταν Τύρκι, ι σχισματικί Βύλγαρι και ι 530 Έλλη νες, ενώ ι υπόλιπι ήταν Αθίγγανι χριστιανί, καθώς και κάπιι διαμαρτυρόμενι. Ν. Ιγγλέσης, τ 90, αναφέρει ότι στν καζά Αβρέτ Χισάρ ζύσαν συνλικά κάτικι. Κατά τν ίδι πληθυσμός τυ Κιλκίς ανερχόταν σε περίπυ κατίκυς από τυς πίυς ι ήταν Βύλγαρι και ι Τύρκι ι Έλληνες ήταν λιγάριθμι. Τ ίδι έτς στ Κιλκίς υπήρχαν δύ εκκλησίες. μία ανήκε στυς Βύλγαρυς σχισματικύς και η άλλη, της Παναγίας, στυς υνίτες. ι ρθόδξι διατηρύσαν ένα παρεκκλήσι και ι Τύρκι δύ τεμένη. Τ ένα τέμενς έφερε την νμασία Eski Carni πυ κτίστηκε από τν Cigalazâde Ahmet Bey τ 835. Υπήρχε ακόμη η μνή τυ αγίυ Γεωργίυ. Στ Κιλκίς είχε την έδρα τυ επίτρπς τυ επισκόπυ Πλυανής. Βλ. Δ. Φιλιππίδης, Ή Μακεδνία ίστρικώς, έθνλυγικώς, γεωγραφίκώς, σταησηκώς, έν Άθήναις 906, σ. 69 Ν. Ιγγλέσης, δηγός τής Ελλάδς, Άθήναι 909, σσ. 9, 78 (στ εξής: δηγός τής Ελλάδς) E. akki, Ayverdi, Avrupa da smanli mimârî eserleri (θωμανικά αρχιτεκτνικά μνημεία στην Ευρώπη), τόμ. 4, βιβλί 5, Istanbul 982, σ. 284 Στατιστική τϋ βιλαετιύ Θεσσαλνίκης, έν Άθήναις 90. Πύλις, «Εκ κλησιαστική διαίρεσις», Μακεδνικόν Ήμερλόγιν (Παμμακεδνικϋ Συλλόγυ), έτς Δ 9, έν Άθήναις 9, σ. 67 Α. Χαλκιόπυλς, Μακεδνία, εθνλγική στατιστική των βιλαετίων Θεσσαλνίκης καί Μναστηριύ, έν Άθήναις 90, σσ. 394 Σ. Κόκκινης, Τά μνα στήρια τής Ελλάδς. δηγόςίστρίαθησαυρίβιβλιγραφία, Αθήνα 976, σ. 55. ΓΙρβλ. Ν. Σχινάς, διπρικάί σημειώσεις Μακεδνίας, πείρυ, νέας όρθετικής γραμμής καί Θεσσα λίας, τεύχς β, έν Άθήναις 886, σ. 368 Α. Αρβανίτης, Ή Μακεδνία εικνγραφημένη, έν Άθήναις 909, σ Από υπόμνημα της Ύπατης Αρμστείας Κωνσταντινυπόλεως πληρφρύμαστε ότι τ 94 ήλθαν στην Ελλάδα πρόσφυγες από τυς πίυς περίπυ εγκαταστάθη καν στη Μακεδνία. Από αυτύς πρέρχνταν από τη Βυλγαρία, από την Ανα τλική Θράκη, από τη Μικρά Ασία και από τν Καύκασ. Στα νησιά τυ Αιγαίυ εγκαταστάθηκαν από τη Μικρά Ασία και στην Παλαιό Ελλάδα περίπυ πυ στην πλειψηφία τυς ήταν μικρασιάτες υπήρχαν όμως και πρόσφυγες από τη Θράκη. Ιστρικό Αρ χεί Μακεδνίας, Γενική Διίκηση Μακεδνίας (στ εξής: ΙΑΜ, ΓΔΜ), φακ. 65, υπόμνημα «έπί τύ ζητήματς τής παλιννστήσεως των έν Έλλάδι ευρισκμένων πρσφύγων, έν Κωνσταντι νυπόλει 3/6 Μαΐυ 99». epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

4 Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρεια τυ 22 εφιαλτικό για τυς Έλληνες. Στα τέλη τυ 93 και στις αρχές τυ 94 τ μεγαλύτερ τμήμα της Ανατλικής Θράκης ήταν ερειπωμέν και ι κάτικί της ειδπιύνταν να επιστρέφυν στα σπίτια τυς, διότι θα καταλαμβάν νταν από τυς μυατζήριδες (πρόσφυγες), δηλαδή από Τύρκυς πυ εγκατέλειψαν τη Μακεδνία7. Τα ίδια πρβλήματα αντιμετώπισαν και ι Έλληνες της Μικρός Ασίας, της Βυλγαρίας και τυ Καυκάσυ. ι Έλληνες8 εγκαταστάθηκαν στν Καύκασ τ 828, όταν Ρώσς στρατηγός Πάσκεβιτζ9 με τ στρατό τυ επέστρεφε από τη Μικρά Ασία στη Ρωσία. Την περίδ εκείνη τν ακλύθησαν πλλές ελληνικές ικγένειες από τν Πόντ λόγω των κακών συνθηκών πυ επικρατύσαν στην περιχή και εγκαταστάθηκαν στη Ρωσία0, στις περιφέρειες τυ Κάρς και της Τσάλκας. Έτσι λιπόν ερημώθηκαν λόκληρες πόλεις και χωριά τυ Πόντυ. Αργότερα τυς μεταστάντες ακλύθησαν ι λεγόμενι «Σταυριώτες», δηλαδή ι Κρυπτχριστιανί2, ενώ παράλληλα στις αρχές τυ 20ύ αιώνα πλλί 7. Κ. Βακαλόπυλς, Διωγμί και γενκτνία τν Θρακικύ Ελληνισμύ. πρώτς ξερι ζωμός (90897), Θεσσαλνίκη 998, σ Για τυς Έλληνες τυ Καυκάσυ βλ. τις μελέτες Π. Μιχαηλίδης, «Άνά τν Καύκασν, ή έγκατάστασις τών Ελλήνων τύ Μεσχαλδίυ είς Κάρς καί ή εις τήν θρησκείαν καί τά γράμματα κλίσις αυτών», Ξενφάνης 5 (907908) I. Κάλφγλυ, ί "Ελληνες έν Καυκάσω, Άθήναι 908 Γ. Τηλικίδης, «έν Καυκάσω Ελληνισμός», Πντιακά φύλλα 2 (937) , 30632, 35836, Σ. Μαυργένης, Τό κυβερνείν τύ Κάρς τύ Άντικαυκάσυυ (Κάρσκαγια μπλάτς) καί τό έν αύτφ ελληνικόν στιχείν κατά τήν περίδν , Θεσσα λνίκη 963 Γ. Γρηγριάδης, ί Πόντιι τυ Καυκάσυ περιφέρειας ΚάρςΆρταχάν, Θεσσα λνίκη 957 τυ ίδιυ, Πόντς καί τό Κάρς, Άθήναι 973 I. Λαυρεντίδης, «Ή κατά τό μετικεσία Ελλήνων Πντίων τύ Καυκάσυ είς Ελλάδα», Άρχείυν Πόντυ 3 (97972) (στ εξής: κατά τό μετικεσία) Κ. Παπυλίδης, «Έλ. Βενιζέλς καί ό Ελληνισμός τύ Καυκάσυ τό 94», Βαλκανικά Σύμμεικτα 3 (989) 297 (στ εξής: Έλ. Βενιζέλς). 9. Βλ.. Λαμψίδης, «Πόντς κατά τόν ρωστυρκικόν πόλεμν τύ », Άρχεϊν Πόντυ 9 (954) Πρβλ. Ρ. Tuglaci, smanli Çehirleri (θωμανικές πόλεις), Istanbul 985, σ Βλ. Γ. ΚλεάνθηςΣκαλιέρης, Λαί καί φυλαί τής Μικρός Ασίας, Άθήναι 922, σσ Τ Καρς σήμερα ανήκει στην Τυρκία, ενώ η Τσάλκα απτελεί τμήμα της Γεωργίας. Για τ Καρς βλ. Α. Ιωακειμίδης, ελληνισμός τυ Κάρς, Άθήναι 949. Σαμυηλίδη,ς Τ χρνικό τυ Καρς, (χωρίς τόπ και χρόν έκδσης) Β. Φραγκίδης, Από τ Καρς τυ Καυκάσυ (Τσαπίκ, Κιασσάρ, Παντζαρότ κτλ ) στ Μελισσυργεί Κιλκίς (920988). Ιστ ρική, λαγραφική και πλιτιστική επισκόπηση της ζωής των κατίκων, Θεσσαλνίκη 988 (στ εξής: Από τ Καρς τυ Καυκάσυ ). Για την Τσάλκα βλ. Σ. Αγγελίδης, ιστρία των ελληνικών εκκλησιών και των σχλείων της νότιας και δυτικής Γεωργίας και της Ατζαρίας, Θεσσαλνίκη 999 (στ εξής: ιστρία των ελληνικών εκκλησιών). 2. Σταυριώτες για κάπιυς νμάζνταν ι Κρυπτχριστιανί πυ αναγνώριζαν τ ση μεί τυ Σταυρύ, ενώ για κάπιυς άλλυς αυτί πυ κατάγνταν από τ χωριό Σταυρί(ν) τυ βιλαετιύ Τραπεζύντας. Εκτενέστερα για τυς Σταυριώτες βλ. τις μελέτες τυ Γερβασίυ Συμελίδη, επισκόπυ Σεβαστείας, ί Σταυριώται, έν Κωνσταντινυπόλει 99 Δ. Παπαδόπυλς, ΆρχείυνΣταυρί, Άθήναι 985. Για τυς Κρυπτχριστιανύς βλ. τη μελέτη τυ Κ. Φωτιάδη, epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

5 222 Πασχάλης Βαλσαμίδης Έλληνες είχαν καταφύγει ως πρόσφυγες στη Ρωσία για να μην υπηρετήσυν τη στρατιωτική τυς θητεία στν τυρκικό στρατό. Κατά τ έτς 93 αριθ μός των Ελλήνων πρσφύγων τυ Καύκασύ ξεπερνύσε τις Δυστυ χώς όμως με τα συστηματικά μέτρα πυ εφάρμζε η Ρωσική Κυβέρνηση μέσω των σχλείων και της Εκκλησίας και λόγω της κινής θρησκείας ελληνι σμός κινδύνευε να αφμιωθεί. βασική εκπαίδευση των ελλήνων μαθητών γινόταν υπχρεωτικά στη ρωσική γλώσσα. Την περίδ αυτή η ελληνική κυ βέρνηση δεν είχε τη δυνατότητα να ασχληθεί με ζητήματα εξωτερικής φύσεως και να υπστηρίξει τα δικαιώματα των πρσφύγων της Ρωσίας. Γι αυ τό θεώρησε πι εφικτό να μεταναστεύσυν ι πρόσφυγες στην Ελλάδα. Έτσι λιπόν ι Καυκάσιι Έλληνες για να μη χάσυν την ταυτότητά τυς πήραν τ δρόμ της πρσφυγιάς. ελληνική κυβέρνηση θεώρησε την ενέργεια αυτή ως ρθότερη, διότι θα χρησιμπιύσε τυς πρόσφυγες για την πλυτπαραγωγική ανάπτυξη της χώρας, δηλαδή η Ελλάδα θα απκτύσε νέ εργατικό πρσωπικό, εμπόρυς, τεχνίτες, βιμηχάνυς, γεωργύς κ.ά3. Την περίδ αυτή στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ εγκαταστάθηκαν αρκετές ικγένειες από τν Καύκασ, στις πίες θα αναφερθύμε στη συνέχεια της μελέτης μας αναλυτικά, μαζί με τυς άλλυς πρόσφυγες πυ ήλθαν στις πε ριχές αυτές. Σύμφωνα με μία συγκεντρωτική αριθμητική εκτίμηση των πρσφύγων, κατά περιχές πρέλευσης, έως τη 2η Ιυλίυ τυ 94 κατέφυγαν στην Ελ λάδα από τη Θράκη ικγένειες ( άτμα), τη Μικρά Ασία 6.87 ικγένειες (24.77 άτμα), τη ΒυλγαρίαΣερβία 6.27 ικγένειες ( άτμα), τη Βόρει Ήπειρ 80 ικγένειες (827 άτμα) και από τν Καύκασ 853 ικγένειες (3.757 άτμα). Εγκαταστάθηκαν συνλικά ικγένειες (08.60 άτμα)4. Από αυτές στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ βρήκαν φι λξενία και καταφύγι άτμα5. 6 Σύμφωνα με τ δελτί της 9ης Αυγύστυ τυ 94 στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ εγκαταστάθηκαν μόν 0 πρόσφυγες και αριθμός τυς αυξήθηκε από σε 7.788ι6. Τ γεγνός ι εξισλαμισμί της Μικράς Ασίας και ι Κρυπτχριστιανί τυ Πόντυ, Θεσσαλνίκη ΙΑΜ, ΓΑΜ, φακ. 70, επιστλή τυ Διμήδη Βασιλειάδη πρς την Εσωτερική Διίκηση, Θεσσαλνίκη, 25 Σεπτεμβρίυ ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 64, Επιτρπή Εγκαταστάσεως Πρσφύγων, δελτίν τής 2ης Ιυλίυ 94. Για τυς μετατπισθέντες πρόσφυγες της Ανατλικής Θράκης, της Μικράς Ασίας και τυ Καυκάσυ της Ρωσίας βλ. περισσότερα Πατριαρχική Κεντρική Επιτρπή, Ή περίθαλψις καί έγκατάστασις των εν Τυρχίφ πρσφύγων τΰ Ευρωπαϊκύ πλέμυ, έν Κωνσταντινυπόλει 92 (στ εξής: Πατριαρχική Κεντρική Επιτρπή). 5. ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 64, Επιτρπή Εγκαταστάσεως Πρσφύγων, δελτίν τής 2ης Ιυλίυ ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 64, Επιτρπή Εγκαταστάσεως Πρσφύγων, δελτίν τής 9ης Αύγύστυ epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

6 Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ 223 αυτό δικαιλγείται ότι στ μικρό και σχετικά φτωχό Κιλκίς είχε ήδη εγκατα σταθεί μεγάλς αριθμός των πρσφυγών. Σε ένα συγκεντρωτικό πίνακα πυ υπέβαλε η Επιτρπή Εγκαταστάσεων Πρσφύγων στ Γενικό Διικητή Μακεδνίας για τυς πρόσφυγες παρατίθε νται ι περιχές7 όπυ εγκαταστάθηκαν ι πρόσφυγες από τη Θράκη, τη Μι κρά Ασία, τη Βυλγαρία και τν Καύκασ. Από τν πίνακα πληρφρύ μαστε ότι έως την 8η Ιυνίυ τυ 94 στην Κεντρική Μακεδνία, από την Κατερίνη έως τη Δράμα, είχαν εγκατασταθεί συνλικά ικγένειες (56.76 άτμα). Πι συγκεκριμένα ι πρόσφυγες τυ Κιλκίς και της περιφέρειάς τυ πρέρχνταν από τη Θράκη, τη Μικρά Ασία, τη Βυλγαρία και τν Καύκασ. ι πρερχόμενι από τη Θράκη εγκαταστάθηκαν στις παρακάτω κινότητες: Αρμυτζή (Μεγάλη Βρύση) 74 ικγένειες (36 άτμα) πυ πρ έρχνταν από τ Μπαμπά Εσκί8 και τη Βιζύη9, ΓενίΜαχλέ (Λειψύδρι) 26 ικγένειες (0 άτμα) πυ ήλθαν από τη Βιζύη, Απστλάρ (Απόστλι) 72 ικγένειες (29 άτμα) πυ κατάγνταν από τη Ραιδεστό και τ Μπαμπά Εσκί, Δϊρανλή 38 ικγένειες (60 άτμα) από την Αδριανύπλη20, Χασάν 7. Στη μελέτη μας διατηρύμε την ρθγραφία και τις νμασίες των κιντήτων όπως καταγράφνται στις στατιστικές και στα διάφρα έγγραφα. Σήμερα ρισμένες κινότητες δεν υπάρχυν, διότι έχυν διαλυθεί και ι κάτικί τυς εγκαταστάθηκαν σε πλησιέστερες κινότη τες όταν μας είναι γνωστή, δίνυμε και τη σημερινή νμασία της κινότητας. Για τις μετνμασίες των κιντήτων βλ. Πίναξ μετνμασιών πρσφυγικών συνικισμών Μακεδνίας, Θεσ σαλνίκη 926 Πίναξ μετνμασθεισών κιντήτων καί συνικισμών τυ κράτυς, Άθηναι 929 Στιχεία συστάσεως καί έξελίξεως τών δήμων καί κιντήτων, 25, νμός Κιλκίς ("Εκδσις της Κεντρικής Ένώσεως Δήμων καί Κιντήτων τής Ελλάδς), Άθηναι Για τ Μπαμπά Εσκί βλ. «ΕΙδήσεις έξ επαρχιών», Εκκλησιαστική Αλήθεια 3 (907) (στ εξής: ΕΑ) I. Σπαθάρης, «Ή Ανατλική Θράκη κατά τόν Έβλιά Τσελεμπήν, Τύρ κν περιηγητήν τύ VII αίώνς», Θρακικά 9 (938) Βιζύη είναι αρχαία πόλη της Θράκης. Βρίσκεται ντιδυτικά των Σαράντα Εκκλη σιών, δυτικά της παραθαλάσσιας Μήδειας και βρειδυτικά της Κωνσταντινυπόλεως, από την πία απέχει 00 περίπυ χιλιόμετρα. Βιζύη είναι η πατρίδα τυ γνωστύ Έλληνα λγίυ και πιητή Γεωργίυ Βιζυηνύ (848894). ι κάτικι της Βιζύης αναγκάστηκαν την άνιξη τυ 94 να αναχωρήσυαν για τη Θεσσαλνίκη επέστρεψαν στην πατρίδα τυς μετά την υπγραφή της συνθήκης των Σεβρών (0 Αυγύστυ 920). Αναχώρησαν ριστικά για την Ελλάδα μετά την κατάρρευση τυ μικρασιατικύ μετώπυ στα τέλη Σεπτεμβρίυ τυ 922. Για τη Βιζύη βλ. περισσότερα Μ. Μαραβελάκης Α. Βακαλόπυλς, ί πρσφυγικές έγκαταστάσεις στήν περιχή τής Θεσσαλνίκης, Θεσσαλνίκη 2993, σσ (στ εξής: ί πρσφυγικές εγκαταστάσεις) Σ. Ίωαννίδης, «Ή βυζαντινή Βιζύη καί τά μνημεία της», Άρχεΐν τυ Θρακικυ Λαγραφικΰ καί Γλωσσικύ Θησαυρύ 22 (957) (στ εξής: ΑΘΛΓΘ) F. Dirimtekin, Trakya tetkikleri, Vize (Byzei), Pinarhisar, Çatalca (Metrai), Midye (Mydeia) (Μελέτες για τη Θράκη: Βιζύη, Πινάρχισαρ, Τσατάλτζα (Μέτρες) και Μήδεια) (Ayasfya müzesi yilligi) (Λεύκω μα τυ μυσείυ της Αγίας Σφίας), τ. 5, Istanbul 964, σσ. 536 Β. Σταυρίδης, Επισκπική ιστρία τυ ικυμενικύ Πατριαρχείυ, Θεσσαλνίκη 996, σ. 383 (στ εξής: Επισκπική ιστρία). 20. Αδριανύπλη είναι κτισμένη στη συμβλή των πταμών Έβρυ, Τόνσυ και Αρδα. Τ όνμά της κατά την παράδση έδωσε Ρωμαίς αυτκράτρας Αδριανός (738 μ.χ.). Τ 36 η Αδριανύπλη καταλήφθηκε από τν συλτάν Μυράτ Α (369389). ι Τύρκι epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

7 224 Πασχάλης Βαλσαμίδης μπασι (Πεδινό) 92 ικγένειες (354 άτμα) χωρίς να σημειώνεται τόπς πρέλευσής τυς, Καραμπνρνν (Μαυρνέρι) 55 ικγένειες (24 άτμα) πυ εγκατέλειψαν την Αδριανΰπλη, Σερσεμλή (Ξηρόβρυση) 63 ικγένειες (35 άτμα) από τη Βιζΰη, Ασχιλάρ (Ευρωπός) 28 ικγένειες (99 άτμα) πυ ξεκίνησαν από τ Μπαμπά Εσκί, Αλή Χτζαλάρ (Μικρόκαμπς) 5 ικ γένειες (67 άτμα) πυ ήλθαν από τ Κάστρ, Μυλάφτσα (λιόλυστ)2 6 ικγένειες (42 άτμα) για τις πίες η επιτρπή δεν διευκρινίζει την περιχή πρέλευσής τυς, Κνρκύτ (Τέρπυλλς) 78 ικγένειες (33 άτμα) πυ ξερι ζώθηκαν από τ Λυλέ Μπυργάζ22, ΣαρήΓχιόλ (Κρηστώνη) 339 ικγένειες (.446 άτμα) πυ ξεκίνησαν από τη Βιζΰη και 47 ικγένειες (75) πυ εγκατέλειψαν τη Ραιδεστό23 και έμεναν σε αντίσκηνα. Από τη Μικρά Ασία εγκα νόμαζαν (και νμάζυν) την Αδριανΰπλη Edirne, ενώ ι Βύλγαρι dryn. Αδριανύπλη από τν 4 αιώνα ήταν έδρα επισκπής, η πία ανέπτυξε αξιόλγη εκκλησιαστική, κι νωνική και εθνική δράση έως τν κτώβρι τυ 922, όταν ελληνικός πληθυσμός εγκατέλειψε την πόλη και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Περισσότερα για την Αδριανΰπλη βλ. Τ. Γριτσόπυλς, «Άδριανύπλις», Θρησκευτική και θική Εγκυκλπαίδεια, τόμ., στ τυ ίδιυ, «Ή Μητρόπλις Άδριανυπόλεως», ΑΘΛΓΘ 22 (957) 3233 Κ. Κυρτίδης, «Τά γράμματα είς τήν Άδριανύπλιν επί Τυρκκρατίας (36592)», ΑΘΛΓΘ 6 (938939) 33 τυ ίδιυ, «Ή Άδριανύπλις», Θρακικά 25 (956) 6573 Γ. Κωνσταντινίδης, «Ή έν Αδριανΰπλη Ελληνική κινότης», Θρακικά 8 (943) 5084, 9 (944) 397 Γ. Λαμπυσιάδης, «Ή Ελληνική κινότης Άδριανυπόλεως έπί Τυρκκρατίας», Θρακικά (928) 2983 Ι Ε Σαράφγλυ, «Περιγραφή τής Άδριανυπόλεως», Θρακικά 2 (929) 6686 Ν. Βαφείδης, «Εκκλησιαστικί έπαρχίαι τής Θράκης καί ό φάκελς 434 τής Βιβλιθήκης τής Βυλής περί Θράκης», ΑΘΛΓΘ 20 (955) 820 Σ. Σακκελλαριάδης, Πόλεις καί θέσμια Θράκης καί Ιωνίας, Θράκη, τ. Α, Άθήναι 929, σσ A. Yerlymps, «A Cntributin t the Tpgraphy f 9th Century Adrianple» Balkan Studies 3/ (993) 4972 A. Σαμθράκης, Λεξικόν γεωγραφικόν καί ιστρικόν τής Θράκης από τών άρχαιτάτων χρόνων μέχρι τής άλώσεως τής Κωνσταντινυ πόλεως 453, Άθήναι 2963, σσ Π. Άξιώτης, Ή Άδριανύπλις (Θράκη Ανατλική Ρωμυλία) από τών άρχαιτάτων χρόνων μέχρι τϋ 922, Θεσσαλνίκη 949 Tsyavizade R. sman, Edime Rehnümasi (Edirne ehir klavuzu) (δηγός της Αδριανύπλης), (επιμ. Ratip Kazancigil) Edirne 994. N. Peremeci, Edirne tarihi (Ιστρία της Αδριανύπλης), Istanbul 940. Yalçin, Edirne ( Αδριανΰπλη), Istanbul 959. Înalcik, «Edirne nin fethi (36)» [ άλωση της Αδριανύπλης (36)], Edirne. Edirne nin 600 fethi yildönümü armagan kitabi (Αδριανύπλης. Τιμητικός τόμς για την επέτει των 600 χρόνων από την άλωση της Αδριανύπλης), Ankara2993, σσ R. Kazancigil, Edirne ehir tarihi krnljisi (300994) [Χρνλγικός κατάλγς των ιστρικών γεγνότων της Αδριανύπλης (300994)], Edirne 995 Edirne serhattakipayitaht ( Αδριανΰπλη τ σύνρ της πρωτεύυσας), Istanbul Για την κινότητα αυτή βλ. Λ. Ιγνατιάδης, Τό λιόλυστ τϋ Κιλκίς, (χωρίς τύπ έκδσης) Για τ Λυλέ Μπυργάζ βλ. Γ. Λαμπυσιάδης, Άπό Άδριανυπόλεως είς Λυλέ Βυυργάζιν μελέτη ιστρική καί γεωγραφική μετά πλείστων στατιστικών πληρφριών περί τής κινήσεως τϋ πληθυσμύ τής παιδείας τής εμπρίας κτλ. (Θρακικών Μελετών, τόμς Α ), έν Άδριανυπόλει 9 «Ειδήσεις εξ επαρχιών», ΕΑ 3 (907) Καννισμός τής έφυρυεπιτρυπής έν ΛυλέΒυργάζ ελληνικής ρθδόξυ κινότητας, έν Κωνσταντινυπόλει Για την Ραιδεστό βλ. Α. Αλεξύδης, «Ειδήσεις περί τής έν Ραιδεστω Μητρπόλεως καί τών έν τή βιβλιθήκη αυτής αρχαίων χειργράφων βιβλίων», Θρακική Πρσωπγραφία, Αθήνα 299, σσ. 273 Μανυήλ Γεδεών, «Ειδήσεις έκ κωδίκων θρακικών», ΕΑ 3 (907) , epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

8 Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρεια τυ 225 ταστάθηκαν στις εξής κινότητες: Κιλκίς 4 ικγένειες (4 άτμα) από την Τραπεζύντα24, Γραμμάτια (Ευκαρπία) 42 ικγένειες (26 άτμα) από την Κλωνία25, Μυλάφτσα 6 ικγένειες (42 άτμα) από την Τρωάδα και στ Κνρκύτ 24 ικγένειες (97 άτμα) από τ Ερζερύμ. Στ Κιλκίς26 εγκατα στάθηκε τμήμα των πρσφύγων της Βυλγαρίας πυ ανέρχνταν σε 37 ικ γένειες (.285 άτμα) και πρέρχνταν από τη Στρώμνιτσα27. ι υπόλιπι , , Φ. Μανυηλίδης, «Ραιδεστός Άνατ. Θράκης», Θρακικά 24 (955) 7307 Τ. Γριτσόπυλς, «Συμβλή είς τήν εκκλησιαστικήν Ιστρίαν τής Ραιδεστϋ», ΑΘΛΓΘ 8 (953) 7992 Κ. Μαμώνης, «Από τήν Ιστρίαν καί δράσιν των συλλόγων Ραιδεστϋ Θράκης (87922)», Μνημσύνη 2 (968969) Cumhuriyetin 50 yihnda Tekirdag, 973, il yilhgi (Λεύκωμα τυ νμύ Ραιδεστύ για τα 50 χρόνια της δημκρατίας, 973), Istanbul Για την Τραπεζύντα βλ. κυρίως Τ. Εϋαγγελίδης, Ιστρία τής Πντιακής Τραπεζΰντς dtò τιν άρχαιτάτωνχρόνων των καθημάς, δησσός 898 Σ. Ίωαννίδης, Ιστρία καί στα τιστική Τραπεζΰντς καί περί αυτήν χώρας, εν Κωνσταντινυπόλει 870 Ε. Κυριακίδης, Βιυγραφίαι των έκ Τραπεζΰντς καί περί αυτήν χώρας από τής άλώσεως μέχρις ημών άκμασάντων λγιών, εν Άθήναις 897. Φιλιππίδης, Ή εκκλησία Τραπεζΰντς, ΆρχεΐνΠόντυ τόμ. 45, έν Άθήναις 933. Akbulut, Trabzn ( Τραπεζύντα), Istanbul Για την Κλωνία και για τη μητρόπλη Κλωνίας βλ. Γ. Πρεμετίδης (Μητρπλίτης Κλωνίας), Ή Ιερά Μητρόπλις Κλωνείας, Θεσσαλνίκη 987 Επιτρπή Πντιακών Μελε τών (Καβάλας), Ιστρία καί λαγραφία εκκλησιαστικής επαρχίας Κλωνίας καί Νικπόλεως Πόντυ (Σεμπίν Καραχισάρ), Καβάλα 964 I. Απστλίδης, «Ή έκπαίδευσις έν τη έπαρχίμ Κ λωνίας», Ξενφάνης 4 (906) Σ. Ζυμπυλίδης, «Ή Επαρχία Κλωνίας», Ξενφάνης 7 (90) ελληνική κυβέρνηση αρχικά είχε κάνει τη σκέψη να μετνμασθεί τ Κιλκίς σε Νέα Στρώμνιτσα και να εγκατασταθύν όλι ι πρερχόμενι από τη Στρώμνιτσα. Αργότερα απ φάσισε να διατηρήσει τ όνμα Κιλκίς, πυ είχε συνδεθεί με την ιστρική μάχη από την πία είχε κριθεί όλη η τύχη τυ ελληνβυλγαρικύ πλέμυ. απόφαση αυτή έδωσε την αφρμή να εγκατασταθύν και Στρωμνιτσιώτες στη Θεσσαλνίκη, ι πίι, για να μη χάσυν την ενότητά τυς, ίδρυσαν τ σύλλγ Στρωμνιτσιωτών «Τιβεριύπλις» με έδρα τη Θεσσαλνίκη και με παράρτημα στ Κιλκίς. Α. Άγγελόπυλς, Βόρεις Μακεδνία. έλληνισμός τής Στρωμνί τσης, τπγραφίαίστρίαέκκλησίαπαιδείαέθνική καί κιντική ζωή, Θεσσαλνίκη 980, σσ Για τη Στρώμνιτσα βλ. Δ. Ρίζς, «λίγα τινά περί Στρωμνίτσης», Ήμερυλάγιν τής Ανατλής 2 (883) Κ. Μπόνης, Ή Στρώμνιτσα, Θεσσαλνίκη 96 Π. Τιβεριυπλίτης, «Ή Στρώμνιτσα», Μακεδνικόν Ήμερλόγιν (Μακεδνικύ Συλλόγυ Μέγας Άλέ ξανδρς ), έτς Α 908, έν Άθήναις 908, σσ Ε. ΧαραράμπυςΧατζηδημητρίυ, «Τό λκαύτωμα τής Στρωμνίτσης», Μακεδνική Ζωή 5 (967) 3437 Α. Λευκίδης, «Τ λκαύτω μα της Στρωμνίτσης», Κιλκισιακό μερλόγι (984) 596 Λ. Φάσσς, Στρώμνιτσα από την εππιία, στ δρόμ, Κιλκίς 990 A. Istirkff, Stumisk ( επαρχία Στρωμνίτσης), Sfija 924 V. Kancv, «Putvane p dlinite na Struma, Mesta i Bregalnica» (Περιδεία στις κιλάδες της Στρώμνιτσας, Νέστυ και Bregalnica), Sbmik za nardni umtvrenija, nauka i kniznina 4 (89) 945 B. Panv, «Crkvnprsvetnite brbi v Strumick v I vek» (ι εκκλησιαστικί και εκπαιδευτικί αγώνες στην περιχή της Στρώμνιτσας κατά τν 9ν αιώνα), Glasnik na Institutt za Nacinalna Istrija 3 (959) 838 (μετάφραση στα ελληνικά βλ. Δελτίν Σλαβικής Βιβλιγραφίας 2 (969) 4670) Μ. PandevskiGtev Trnkata, Strmica i Strumick niz Istriata ( Σρώμνιτσα και η επαρχία Στρωμνίτσης δια της ιστρίας), Strumica 969 (βλ. βιβλιγραφικό σημείωμα υπό Αθανασίυ Αγγελπύλυ, στ Δελτίν Γιυγκσλαβικής Βιβλιγραφίας 2 (972) epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

9 226 Πασχάλης Βαλσαμίδης πρόσφυγες από τη Βυλγαρία εγκαταστάθηκαν στα παρακάτω χωριά: Δραγμίρ (Βαφιχώρι)28 75 ικγένειες (329 άτμα) από τη Στρώμνιτσα, ΑμάπρΚιόϊ (Μάνδρες) 53 ικγένειες (99 άτμα) από τ ρτάκιϊ29, Σνεντσε (Κε ντρικό) 95 ικγένειες (439 άτμα) από τη Στρώμνιτσα και στη Μνλάφτσα μία ικγένεια ( άτμ) από τη Στρώμνιτσα. Τέλς, ι πρόσφυγες τυ Καυκάσυ τπθετήθηκαν στις εξής κινότητες: Κιλκίς 60 ικγένειες (284 άτ μα) από τ Κάρς, Γκιόλμπασι (Πικρλίμνη) 39 ικγένειες (69 άτμα) από τ Κάρς, Δΐρανλή 8 ικγένειες (42 άτμα), για τις πίες πίνακας δεν διευκρινίζει την περιχή πρέλευσής τυς, ΣαρήΚώϊ (Πταμιά) 60 ικ γένειες (306 άτμα) από τ Κάρς και την Τιφλίδα, Μντύλβ (Μεταξχώρι) 0 ικγένειες (47 άτμα) από τ Κάρς, Μνλάφτσα 6 ικγένειες (29 άτμα) από τ Κάρς και στ Κυρκύτ 77 ικγένειες (37 άτμα) από τ Κάρς. Στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ εγκαταστάθηκαν συνλικά 943 ικγένειες (3.956 άτμα) από τη Θράκη, 86 ικγένειες (269 άτμα) από τη Μικρά Ασία, 595 ικγένειες (2.253 άτμα) από τη Βυλγαρία και 260 ικ γένειες (.94 άτμα) από τν Καύκασ. ι πρσφυγικές ικγένειες ανέρ χνταν συνλικά σε.868 (7.630 άτμα) (πίν. 2). Στην περιφέρεια Κάτω Θεδωράκι εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες πυ ήλθαν από τη Θράκη και συγκεκρι μένα από την επαρχία Βιζύης και Μήδειας30. Από τη Μηδεία εγκαταστάθη καν στ χωριό Μνζαλή (Κλιστό) 73 ικγένειες (30 άτμα), ενώ ι υπό λιπι πρόσφυγες πυ πρέρχνταν από τη Βιζύη εγκαταστάθηκαν στα εξής χωριά: Κνσβ (Κκκινιά) 25 ικγένειες (87 άτμα), ΜπαςΜαχλέ (Κεφα λχώρι) 00 ικγένειες (433 άτμα), ΔζιφλίκΜαχλέ (Λαγκαδχώρι) 2 ικ 28. Για την κινότητα Δραγμίρ βλ. Εθνικός Σύλλγς Διδασκάλων καί Νηπιαγωγών Παι νιας, Ή έκπαιδευτική περιφέρεια Παινίας γεωφυσική, ιστρική, ικνμική, λαγραφική καί δημσιγραφική μελέτη, Άθήναι 965, σσ (στ εξής: Εθνικός Σύλλγς Διδασκάλων). 29. Για τ ρτάκιϊ (Λιτίτσης) βλ. Ν. Ρδίνυ, «λίγα περί της μητρπόλεως Λιτί τσης», Θρακικά 2 (939) 9402 «Θράκη Ή εκπαιδευτική καί ήθική κατάστασις τής έπαρχίας Λιτίτσης σχλεία, διδάσκαλι καί μαθηταί εις τινα φείλεται ή τελύμενη νϋν πρό δς», έφ. Αγών 9 Απριλίυ 907, άριθ. φ. 47 πρβλ. «Ειδήσεις έξ επαρχιών», ΕΑ 3 (907) 9597 G. Chassitis, L instructin publique chez les Grecs, Paris 88, σ Βιζύη αρχικά αναφέρεται ως επισκπή στην Α ικυμενική σύνδ (325) και σε με ταγενέστερες ικυμενικές Συνόδυς, Γ (43) και Δ (45). Αργότερα πρήχθη σε αρχιεπισκπή και στα μέσα τυ Μυ αιώνα σε μητρόπλη. Πριν τ 682 ενώθηκε με την ερημωθείσα τότε μη τρόπλη Μήδειας και απετέλεσε τη μητρόπλη Βιζύης και Μήδειας. Στις αρχές τυ 8υ αιώνα ι δύ μητρπόλεις κατέστησαν και πάλι αυτόνμες, ενώ επί πατριάρχυ Ιερεμίυ Γ (α 76726) ενώθηκαν και πάλι. μητρόπλη Βιζύης και Μήδειας διαλύθηκε τ 922, διότι τ πί μνιό της μετανάστευσε στην Ελλάδα. Βλ. Σ. Λακίδης, Ιστρία τής επαρχίας Βιζύης καί Μήδειας άπό των άρχαιυτάτων χρόνων μέχρι τών καθ ημάς, έν Κωνσταντινυπόλει 899 τυ ίδιυ, «Ιστρία τής επαρχίας Βιζύης καί Μήδειας», Θρακικά 4 (982984) 3340 Ανθίμυ μητρ. Βιζύης, «Βιαιπραγίαι καί έπιβυλαί. Β Έκθεσις μητρπλίτυ Βιζύης», ΕΑ 32 (908) Ν. Βαφείδης, «Ή Εκκλησιαστική επαρχία Βιζύης», ΑΘΑΓΘ 9 (954) 9322 J. Darruzès, Ntitiae episcpatuum Ecclesiàe Cnstantinplitanae, Paris 98, σσ. 26, 32, 205 B. Σταυρίδης, Επισκπική ιστρία, σσ epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

10 Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρεια τυ 227 γένειες (88 άτμα), Μυστερέκ (Μελισσυργεί)3 29 ικγένειες (20 άτμα), Μύλβ (Ελληνικό) 40 ικγένειες (55 άτμα), Παντίτσα (Φύσκα)32 59 ικ γένειες (300 άτμα), Μπέϊκβα (Αγις Μάρκς) 29 ικγένειες (50 άτμα) και Ράγιάν (Βάθη) 36 ικγένειες (579 άτμα). Τ σύνλ των πρσφύγων πυ εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιφέρεια τυ Κάτω Θεδωρακίυ ανέρ χνταν σε 52 πρσφυγικές ικγένειες (2.68 άτμα) (πίν. 3). Στην περιφέ ρεια Αρχαγγέλων ήλθαν πρόσφυγες από τη Θράκη και τη Βυλγαρία. ι πρ ερχόμενι από τη Θράκη εγκαταστάθηκαν στις εξής κινότητες: Βλαδίρι (Α κρίτας) ικγένειες (40 άτμα) από τη Ραιδεστό και τις Σαράντα Εκκλη σίες33, Τσικύντσα (Μεγάλη Στέρνα) 3 ικγένειες (68 άτμα), για τις πίες δεν σημειώνεται τόπς πρέλευσής τυς, Καλίνβ (Συλτγιανναίϊκα)34 3 ικγένειες (49 άτμα) από τ Γιυβαλή, Σύρλβ (Αμάραντα) 87 ικγένειες (365 άτμα) πυ δεν σημειώνεται τόπς πρέλευσής τυς, Τσιγδεμλί (Μεταμόρφωση) 24 ικγένειες (97 άτμα) από τ Σαράϊ, Ακίντζαλη 2 ικγένειες (7 άτμα), για τις πίες δεν αναφέρεται τόπς πρέλευσής τυς, Κάτω Πρόϊα 6 ικγένειες (66 άτμα) από τις Μέτρες35, Άνω Πρόϊα 84 ικγένειες (347 άτμα), για τις πίες δεν γνωρίζυμε τν τόπ πρ έλευσής τυς, Κράσταλι (Κρώνα) 95 ικγένειες (337 άτμα) από τ Καβάκι, Σαράϊ και Τσακηρλί, Μπυγιυκλή (Ακρίτας) ικγένειες (32 άτμα) από τ ρτάκιϊ και τις Σαράντα Εκκλησιές και στ Έρτσελη (Αλεξάνδρα) μία ικγένεια (4 άτμα) από τη Γκιυμυλτζίνα (Κμτηνή). Στη Σφεταπέκτα (Αγία Παρασκευή) ήλθαν 7 ικγένειες (36 άτμα) από την Κλωνία 3. Για τ Μελισσυργεί βλ. Β. Φραγκίδης, Από τ Καρς τυ Καυχύσυ. 32. Για την Πλανίτσα (Φύσκα) βλ. Α. Κντείδης, Κιλχισιώτιχα πατριδγραψίχά θέματα Α \ Αθήνα 982, σ. 30 (στ εξής: Κιλχισιώτιχα πατριδγραψίχά θέματα). Πρβλ. Δ. Κανατσύλης, Ιστρία τής Μακεδνίας μέχρι τϋ Μεγάλυ Κωνσταντίνυ, Θεσσαλνίκη 964, σ Για τις Σαράντα Εκκλησιές βλ. Μ. Χριστόδυλς, Περιγραφή ίστριγεωγραφική τής επαρχίας Σαράντα Εκκλησιών, έν Αθήναις 88 τυ ίδιυ, Ή Θράκη καί αί Σαράντα Έκκλησίαι μετά τινων διικητικών καί εκκλησιαστικών ζητημάτων, έν Κωνσταντινυπόλει 897 Κ. Χατζόπυλς, «Ή έπαρχία 40 Εκκλησιών» Θραχική Πρσωπγραφία, σσ Καν νισμός διέπων τό Κιντικά τής Επαρχίας Σαράντα Εκκλησιών, έν Κωνσταντινυπόλει 908 Σ. Ψάλτης, Θρακικά ή μελέτη περί τϋ γλωσσικύ ιδιώματς των Σαράντα Εκκλησιών, (χωρίς τό π έκδσης) 905 I. Γιαννακόπυλς, Εν Σαράντα Εκκλησίαις της Ανατλικής Θράκης, Θεσ σαλνίκη 994 N. Karaçam, Efsaneden gerçege Kirklareli, (ι Σαράντα Εκκλησιές από τ μύθ στην πραγματικότητα), Kirklareli Για την κινότητα Καλίνβ (Συλταγιανναίϊκα) βλ. Εθνικός Σύλλγς Διδασκάλων, σσ Για τις Μέτρες βλ. Π. Βαλσαμίδης, Ιερά Μητρόπλις Μετρών και Αθύρων. Εκκλη σιαστική εκπαιδευτική και κινωνική δραστηριότητα επί τη βάσει ανεκδότων κωδίκων (μέσα 8υ αιώνα927) (ανέκδτς διδακτρική διατριβή πυ υπβλήθηκε στ Τμήμα Πιμαντικής και Κινωνικής Θελγίας της Θελγικής σχλής τυ Αρισττελείυ Πανεπιστημίυ Θεσσαλ νίκης), Θεσσαλνίκη 998 τυ ίδιυ, «Σφραγίδες της επαρχίας Μετρών και Αθύρων», Επιστη μνική Επετηρίδα Θελγικής Σχλής. Τμήμα Πιμαντικής και Κινωνικής Θελγίας 5 (998) Ε. Παπαθεδώρυ, Μέτρες, Σωζύπλη, Γέφυρα, Γέφυρα epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

11 228 Πασχάλης Βαλσαμίδης της Μικράς Ασίας. ι πρόσφυγες της Βυλγαρίας εγκαταστάθηκαν στα χω ριά: Μπρες (Ακρλίμνη Μυριών) 7 ικγένειες (23 άτμα) από τη Δϊράνη, Σύγκβ (Αμάραντα) 24 ικγένειες (34 άτμα), για τις πίες δεν αναφέρεται τόπς πρέλευσής τυς, Ακίντσαλη (Μυριές) ικγένειες (37 άτ μα) από τη Δϊράνη, Κάτω Πρόϊα 24 ικγένειες (3 άτμα) από τ ρτάκιϊ, Πταρός (Δρσάτ) μία ικγένεια (5 άτμα) από τη Δϊράνη και στ Πόπβ (Μυριόφυτ) μία ικγένεια (5 άτμα) από τη Στρώμνιτσα. Σε δεκαέξι χωριά της περιφέρειας Αρχαγγέλων εγκαταστάθηκαν συνλικά 44 ικγένειες (.86 άτμα). 357 ικγένειες (.422 άτμα) πρέρχνταν από τη Θράκη, 77 ικγένειες (358 άτμα) από τη Βυλγαρία και 7 ικγένειες (36 άτμα) από τη Μικρά Ασία (πίν. 4)36. Από τα τέλη τυ 94 έως τ 95 εγκαταστάθηκαν στ Κιλκίς περίπυ 35 ικγένειες από τ Άκαλαν37 της Βυλγαρίας. Τ 970 στ Κιλκίς κατι κύσαν 76 ικγένειες (208 άτμα)38, ενώ σήμερα ζυν περισσότερες από 90 ικγένειες απόγνι των Ακαλανιωτών39. Από επιστλή τυ αντιπρσώπυ τυ διικητικύ τμήματς Αρχαγγέλων πρς τν υπδιικητή Κιλκίς, με ημερμηνία Δεκεμβρίυ τυ 94, πληρ φρύμαστε την πλιτική, ικνμική, εθνλγική και κινωνική κατάσταση τυ τμήματς. αντιπρόσωπς στην επιστλή τυ για τυς πρόσφυγες, τυς Τύρκυς και τυς βυλγαρόφωνυς σημειώνει τα εξής: είναι ανάγκη απόλυ τς, νά πρέλθη αρωγός πρωτίστως ή πλιτεία καί νά συστήση διά των ρ γάνων αυτής τν τρόπν καί τα μέσα, δι ών θά δυνηθώσι καί ί εις τά διά φρα χωρία έγκατασταθέντες πρόσφυγες καί ί θωμανί καί ί Χριστιανί Βυλγαρόφωνι, ώς επί τό πλείστν, πώς είναι δυνατόν νά έπιδθώσιν εις διάφρα βιπριστικά επαγγέλματα καί δή εις την καλλιέργειαν τών άπειρων έγκαταλελειμμένων γαιών... είναι ανάγκη απόλυτς, όπως ή υπηρεσία μεριμνήση καί χρηγηθώσι... έν πρώτις τ απαραίτητα γεωργικά εργαλεία καί εκ δευτέρυ νά έξαπστείλη ώς άλλυς άπστόλυς διαφόρυς γεωπόνυς, όπως διδάξωσιν αυτύς τόν τρόπν τής καλλιέργειας τής τόσω πρσδφό ρυ γωνίας ταύτης τής Μακεδνίας. αντιπρόσωπς στην επιστλή τυ ακό μη τνίζει δύναταί τις, νά έννήση καί τήν κινωνικήν θέσιν τών κατίκων, ιτινες ζώντες έν άρχεγόνω καταστάσει άγνϋσι τελείως τάς έν γένει κινω36. ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 64, Επιτρπή Έγκαταστάσεως Πρσφύγων, πρός τόν Γενικόν Διικη τήν Μακεδνίας, Θεσσαλνίκη, 2 Αύγυστυ Τ Ακαλάν εκκλησιαστικά ανήκε στη μητρόπλη Λιτίτσης. Βλ. Σ. Ψάλτης, Θράκη καί ή δύναμις τν έν αύτή ελληνικύ στιχείυ, έν Άθήναις 99, σσ. 55,56. Πίναξ γενικός τών έν τη Ευρωπαϊκή Τυρκίρ ελληνικών σχλείων, έν Κωνσταντινυπόλει 902, σσ Ζαφειριάδης, ί Άκαλανιώται καί τό χωριό τυς. Σημειώματα καί αναμνήσεις, Θεσ σαλνίκη 970, σσ Γ. Εχέδωρς, Ιστρία τυ Κιλκίς (μεταξύ Πάϊκυ καί Κρυαίωνχώρα), Κιλκίς 2996, σσ (στ εξής: Ιστρία τυ Κιλκίς). epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

12 Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ 229 νικάς καί ανθρωπιστικός αυτών υπχρεώσεις, ή όπια ελπίζω σύν τφ χρόν) νά βελτιωθή έπαισθητώς μετά την έγκατάστασιν μάλιστα των Ελλήνων διδα σκάλων. Την περίδ 9394 με την εγκατάσταση των πρσφύγων στη Μακεδ νία αρχίζει παράλληλα και η μαζική φυγή των μυσυλμανικών πληθυσμών της Μακεδνίας πρς την Τυρκία, ι πίι θα εγκατασταθύν στην Ανατ λική Θράκη και τη Μικρά Ασία40 4. Στις μεταναστεύσεις των Τύρκων από τη Μακεδνία αναφέρεται με δημσιεύματά της42 η τυρκική εφημερίδα Yeni Asir43 (Νές Αιώνας) όπυ μεταξύ άλλων διαμαρτύρεται για αυθαιρεσίες των Ελλήνων σε βάρς των Τύρκων στη Μακεδνία. ι ίδιες αυθαιρεσίες των Ελλήνων καταγγέλλνται επίσης τη 0η Αυγύστυ τυ 94 και από τ Γε νικό Πρξενεί Θεσσαλνίκης με διακίνωσή τυ στ Γενικό Διικητή Μακε δνίας. διακίνωσή είναι γραμμένη στα γαλλικά και μεταφρασμένη στα ελληνικά και κάνει λόγ για βίαιες ενέργειες σε χωριά της Μακεδνίας πυ υπκινήθηκαν, στ μεγαλύτερ πσστό τυς, από Έλληνες πρόσφυγες. σν αφρά στην περιχή Αβρετ Χισάρ (Κιλκίς), η διακίνωσή αναφέρει ότι ι Έλ ληνες πρόσφυγες κατέλαβαν τυς καλλιεργημένυς αγρύς των μυσυλμά νων και συμπεριφέρνταν σαν να ήταν νόμιμι ιδικτήτες. ι Αρίφ Αβδυλάχ Τσαύς, Μυσά Αγά και Χασάν Αγά είδαν τα 405 καλλιεργημένα στρέμ ματά τυς να σφετερίζνται από τυς Έλληνες πρόσφυγες44. Σε άλλη περί40. ΜΜ, ΓΔΜ, φακ. 4, επιστλή τυ αντιπρσώπυ τυ διικητικύ τμήματς Αρχαγ γέλων πρός τόν υπδιικητή Κιλκίς, Αρχάγγελι, Δεκεμβρίυ Για τις μεταναστεύσεις των Τύρκων βλ. Σ. Πελαγίδης, Πρσφνγική Ελλάδα (93930). πόνς και η δόξα, Θεσσαλνίκη 997, σσ. 330 (στ εξής: Πρσφνγική Ελλάδα) τυ ίδιυ, «Μετακινήσεις πληθυσμών μετά τυς βαλκανικύς πλέμυς. περίπτωση των Μυ συλμάνων της Μακεδνίας (9394)», Ελληνική Ιστρική Εταιρεία. Πρακτικά ΙΖ Πανελ λήνιυ Ιστρικύ Συνεδρίυ (3 Μαΐυ 2 Ιυνίυ 996), Θεσσαλνίκη 997, σσ Πρβλ. R. Kaplanglu, Bursa da Mübadele ( Yunanistan gçmenleri) ( ανταλλαγή στην Πρύσα). (ι πρόσφυγες από την Ελλάδα )), Istanbul 999, σσ. 67, Βλ. Για τα σχετικά δημσιεύματα της εφημερίδας Yeni Asir βλ. τη μελέτη τυ Σ. Πελαγίδη, Πρσφνγική Ελλάδα, σσ εφημερίδα ιδρύθηκε τ 895 στη Θεσσαλνίκη από τυς Abdurrahman Arif Bilgin και Fazh Necip και συνεχίζει να εκδίδεται από τ 924 στη Σμύρνη. Βλ. Τ. Parlale, Yeni Asir in Selänik yillan Evlâd i Fatihan diyârlan (Τα χρνικά της Γενί Ασίρ στη Θεσσα λνίκη «Τα εδάφη των παιδιών τυ Φατίχ Συλτάν Μεχμέτ»), Izmir 986 Μ. Κανδυλάκης, Εφημεριδγραφία της Θεσσαλνίκης συμβλή στην ιστρία τυ τύπν, A Τυρκκρατία, Θεσ σαλνίκη 998, σσ Μ. rhan Bayrak, Türkiye de gazeteler ve dergiler sözliigii (83993) (Λεξικό των εφημερίδων και των περιδικών της Τυρκίας (83993)), Istanbul 994, σσ Duman, smanlitiirk siireli yayinlari ve gazeteleri (828928) (θωμανικέςτυρκικές εκδόσεις και εφημερίδες (828928), Ankara 2000, σσ ΙΑΜ. ΓΔΜ, φακ. 76, διακίνωσή τύ Γενικύ Πρξενείυ Θεσσαλνίκης πρός τόν Γε νικό Διικητή Μακεδνίας, Θεσσαλνίκη, 0 Αυγύστυ 94. ι Τύρκι κάτικι της υπ διίκησης Κιλκίς άρχισαν να αναχωρύν συστηματικά από τν Μάρτι τυ 94 για την Τυρ κία. ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 4, επιστλή τυ υπδιικητή Κιλκίς πρς τν νμάρχη Θεσσαλνίκης, epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

13 230 Πασχάλης Βαλσαμίδης πτώση Τύρκι, και συγκεκριμένα ι κάτικι των χωριών Αρμυτλή (Μεγάλη Βρύση) και ρέβιστα (Πευκόδασ), όταν έφυγαν γκρέμισαν τις ικίες τυς, επειδή δεν βρήκαν ενικιαστές να τις νικιάσυν45. Δεν ήθελαν να εγκατα σταθύν σε αυτές Έλληνες πρόσφυγες. Από έγγραφ τυ διικητικύ αντιπρ σώπυ τυ τμήματς Κάτω Θεδωρακίυ, με ημερμηνία 4 Δεκεμβρίυ 94, πρς τν υπδιικητή Κιλκίς διαβάζυμε ρεμία καί ησυχία απόλυτς υπό την επψιν ταύτην κρατεί καθ λν τ τμήμα μυ. Καί τ έλάχιστν κί νημα πλίτικης φύσεως δεν έγένετ μέχρι τϋδε εν αύτώ καίπερ κατικυμένω υπό διαφόρων στιχείων, ήτι υπό Χριστιανώνπρός τής Ελληνικής κατχής φανατικών Βυλγάρωνθωμανών καί πρσφύγων μγενών. ί Βυλγαρόφωνι46 κάτικι, επίσης καί ί Τύρκι δντες ευχαριστημένι έκ τύ τρόπυ τής διικήσεως των Αρχών, διάγυν φιλησύχως, ασχλύμενι πρθύμως εις τά ειρηνικά των έργα. Τσαύτη δε είναι ή εύχαρίστησίς των, ώστε δεν παύυσι νά περιγράφωσι την καλήν των κατάστασιν εις τύς εν Βυλγαρίμ καί Τυρκίμ συγγενείς των πρτρέπντες αυτύς νά παλινστήσισι. Μόνν τά εις βάρς των συχνάκις διαπραττόμενα υπό τών συνικύντων πρσφύγων αδικήματα, ενχλϋσιν αύτύς πρκαλϋντα τήν δυσφρίαν Κιλκίς, 24 Δεκεμβρίυ ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 76, σημείωμα, με τίτλ: «Μεταναστεύσεις Μυσυλμάνων», έκθεσις χωρίς ημερμηνία (στ εξής: «Μεταναστεύσεις Μυσυλμάνων»), 46. αντιπρόσωπς τυ διικητικύ τμήματς Κάτω Θεδωρακίυ στ ίδι έγγραφ αναφέρει σχετικά: Ι Βυλγαρόφωνι, πρ 25ετίας ήσαν ρθόδξι, ύπό τό Πατριαρχεϊν, έδιδάσκντ τά Ελληνικά γράμματα χωρίς νά κατρθώνωσι νά έκμάθωσι τήν Ελληνικήν πτέ, ένεκα τής πλημμελεστάτης καί τά μάλιστα άμεθόδυ διδασκαλίας καί τής καθόλυ πεζότητας τών διδασκάλων τότε, περιριζμένων εις μόνην τήν άνάγνωσιν τών εκκλησιαστικών καί τήν δι έλληνικών χαρακτήρων γραφήν τής έπιτπίυ γλώσσης. Κατά τό διαρρεΰαν είκσιπενταετές διάστημα, άπεχωρίσθησαν τής Ανατλικής ρθδόξυ έκκλησίας πρσηλυτισθέντες ύπό τής Βυλγαρικής πρπαγάνδας τινές δ έξ αυτών ύπό τής Σέρβικης τιαύτης, διατηρηθέντες Πα τριαρχικί. Βραδέτερν ί πλεϊστι έγένντ Βύλγαρι καθλικί... Ή γλώσσα τήν όπιαν όμιλϋσιν, είναι μικτή συνισταμένη άπό λέξεις Ελληνικός, Τυρκικός, Λατινικός καί πρ πάντων Σλαβικός. ί γέρντες καί άνω τών 40 ετών ηλικίας γράφωσι καί άναγινώσκυσιν Έλ ληνιστί, πλήν έν τή γραφή μεταχειρίζνται βυλγαρικός λέξεις, ψελίζντες όλίγας μόνν Ελληνικός, τάς όπιας παπαγαλίσει έδιδάχθησαν καί ενθυμύνται ακόμη άπό τόν καιρόν τής φιτήσεώς των εις τό Έλλ. σχλεϊν. ί νέι πάντες έδιδάχθησαν τήν Βυλγαρικήν έν τφ σχυλείφ. "δη δέ ίδρυθείσης νυκτερινής σχλής, μανθάνυσι τήν Ελληνικήν καί μετ ύ πλύ θά ώσιν εις θέσιν νά συνδιαλέγωνται πωσδήπτε καί γράφωσιν Ελληνιστί. Μεγάλην πρόδν άπετέλεσαν ί κάτω τών 5 έτών ηλικίας, ήτι ί φυιτώντες νυν εις τό σχλεϊν εμαθυν καί γράφυν τήν Ελληνικήν άρκετά καλά. Ίδίμ τά παιδίμ καί τά κράσια μέχρις επτά έτών θαυ/,ιασίως πρώδευσαν καί έχυν πρφράν άρίστην μή διακρινόμενα ότι είναι Βυλγαρόφωνα. "Ελ ληνες βυλγαρόφωνι υπάρχυν έν Μυρόβφ μόνν, διατηρήσαντες τήν εθνικότητά των καί τά σχλεία των καί έν χαίρω τής βυλγαρικής τρμκρατίας κατά τόν Μακεδνικόν αγώνα, υπα γόμενι έκκλησιαστικώς εις τήν Ελληνικήν Επισκπήν Πλυανής (Δϊράνης). Διατηρήθηκε η ρθγραφία και η στίξη τυ κειμένυ. ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 4, έγγραφ τϋ διικητικύ αντιπρ σώπυ τύ Κάτω Θεδωρακίυ πρός τόν υπδιικητή Κιλκίς, Κάτω Θεδωράκι, 4 Δεκεμβρίυ epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

14 Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ 23 των καί τό μίσς μεταξύ των, καθιστάμενυ τυ βίυ των όυσκόλυ η νά μή εϊπω άβιώτυ, μάλιστα ήνάγκασαν τα τιαϋτα ικγένειας τινάς βυλγαρ φώνυς εις μετανάστευαιν. Από τ ίδι έγγραφ πληρφρύμαστε ότι στ δι ικητικό τμήμα Κάτω Θεδωρακίυ κατικύσαν μυσυλμάνι, πρόσφυγες και βυλγαρόφωνι. Τ έγγραφ μας πληρφρεί ακόμη ότι εκτός από τυς ελληνόφωνυς πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν και ξενόγλωσσι, όπως από την περιφέρεια της Στρώμνιτσας πυ μιλύσαν τη βυλγαρική και από τη Μικρά Ασία τη λαζική47. Την ίδια περίδ, μαζί με τυς Έλληνες πρόσφυγες πυ ήλθαν από τη Στρώμνιτσα και εγκαταστάθηκαν στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ ήλθαν και από κτώ χωριά της περίπυ Τύρκι, ι πίι έμειναν περίπυ ένα μήνα στ χωριό Γιυντξίδες (Κύμινα). Τ Γραφεί Εργασίας ανέλαβε την περίθαλψη και την τρφδσία τυς, με πρπτική να τυς πρωθήσει στα διακά στην περιφέρεια τυ Κιλκίς. ι Τύρκι όμως πρτίμησαν να πυλή συν τις περιυσίες τυς και να φύγυν στη Μικρά Ασία με έξδα της Ελλη νικής Κυβέρνησης48. Από άλλα επίσημα έγγραφα και αιτήσεις των πρσφύγων πρς τη Γενική Διίκηση Μακεδνίας πληρφρύμαστε ότι στις αρχές Μαρτίυ τυ 96 τ Γενικό Συμμαχικό Στρατηγεί απφάσισε να εκτπίσει τυς πρόσφυγες των κιντήτων Γραμμάτινα, Σεϊδελή (Ευζώνων), Ααυτλή (Επτάλφς) και Ερεσλή (Καλλίβαδ) της υπδιίκησης Κιλκίς και να κατεδαφίσει όλες τις ι κίες τυς49. Τα Ιταλικά και Γαλλικά στρατεύματα πυ εγκαταστάθηκαν στην περιχή μετέτρεψαν, κάνντας τις αναγκαίες εργασίες, τις ικίες των πρ σφύγων σε καταυλισμύς και χυρωματικά έργα. ι πρόσφυγες μαζί με τις ικίες τυς εγκατέλειψαν τα έπιπλα και τα σκεύη τυς, καθώς και τα χωρά φια πυ είχαν σπείρει. Εδώ να σημειώσυμε ότι εκτός από τις παραπάνω κινότητες, ζημιές υπέστησαν και άλλες κινότητες της υπδιίκησης Κιλκίς (πίν. ). Μετά τη λήξη τυ Α Παγκσμίυ πλέμυ (9498) ι κάτικι των παραπάνω κιντήτων ζήτησαν απζημιώσεις από την Ελληνική Κυ βέρνηση, υπβάλλντας πρς τη Γενική Διίκηση Μακεδνίας καταλόγυς, ι πίι θεωρήθηκαν μάλιστα βάσιμι και αληθείς50. Συγκεκριμένα η κινότη 47..π. 48. ΙΑΜ, ΓΑΜ, «Μεταναστεύσεις Μυσυλμάνων». ΓΙρβλ. Σ. Πελαγίδης, Πρσφυγική Ελ λάδα, σσ. 25, ι ικίες της κινότητας Γραμμάτινα κατεδαφίστηκαν από τα Ιταλικά στρατεύματα, εκτός από τ ναό της, ενώ των κιντήτων Σεϊδερλή, Δαυτλή και Ερέσελη από τα Γαλλικά. ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 94, επιστλή της Διεύθυνσης Επικισμύ Μακεδνίας πρς τη Γενική Διίκηση Μακεδνίας, Θεσσαλνίκη, 2 Μαΐυ 99 ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 94, κατάλγς έμφαίνων τάς πρξενειθείσας ζημίας εις τό χωρίν Γραμμάτινα ΰπό τών συμμαχικών στρατευμάτων, Κυρκύτ, 4 Μαρτίυ 99 (στ εξής: Κατάλγς έμφαίνων τάς πρξενειθεισας ζημίας). 50. ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 94, επιστλή της Διεύθυνσης Επικισμύ Μακεδνίας πρς τη Γενική epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

15 232 Πασχάλης Βαλσαμίδης τα Γραμμάτινα πυ κάτικύνταν από 48 πρσφυγικές ικγένειες δήλωσε ότι καταστράφηκαν 327 στρέμματα σίτυ πυ αντιστιχύσαν σε δραχ μές, 242 στρέμματα κρίθης σε δραχμές, 309 στρέμματα αραβόσιτυ σε δραχμές, 29 στρέμματα πατάτες σε δραχμές, 0 στρέμματα φα σόλια σε.000 δραχμές, 20 στρέμματα κυκιά σε.950 δραχμές, 24 στρέμ ματα καπνύ σε δραχμές, 4 στρέμματα σίκαλης σε 360 δραχμές, 68 στρέμματα λαχανόκηπων σε δραχμές, 4 στάβλι σε δραχμές, ικίες σε δραχμές, καφενεί σε δραχμές και όνς σε 500 δραχμές. ι ζημιές ανέρχνταν συνλικά στ πσό των δραχμών (πίν. 6). ι πρόσφυγες της κινότητας Σεϊδελή παρυσίασαν κατάλγ5 με 22 ικγένειες (96 άτμα) καταστράφηκαν 0 στρέμματα σίτυ πυ ανέρ χνταν σε.000 δραχμές, 0 στρέμματα κρίθης σε 8.00 δραχμές και 5 στέμματα βρόμης σε 600 δραχμές ι ζημιές ανέρχνταν συνλικά στ πσό των 2.0 δραχμών (πίν. 7)52. Στν κατάλγ της κινότητας Δαυτλή53 καταγράφνται 7 ικγένειες (72 άτμα), ι πίες υπέστησαν ζημιές σε 27 στρέμματα σίτυ και 5 στρέμματα κρίθης με συνλική αξία εσδείας πυ ανερχόταν στ πσό των 2.00 δραχμών (πίν. 8). Και η κινότητα Ερεσελή σε κατάλγ ζημιών της54 αναφέρει 0 ικγένειες (53 άτμα), των πίων καταστράφηκαν 67 στέμματα σίτυ και 45 στρέμματα κρίθης με συνλική αξία εσδείας πυ ανερχόταν στ πσό των δραχμών (πίν. 9). Από τις παραπάνω κινότητες τις μεγαλύτερες ζημιές υπέστη η κινότητα Γραμμάτινα55. ι κάτικί της σε αίτησή τυς πρς τ Υπυργεί Γεωργίας, στ τμή μα της Διεύθυνσης Δημσίων Κτημάτων, με ημερμηνία 5 Μαρτίυ 99 τόνιζαν τα εξής: Τυγχάνντες ϋπαντες πρόσφυγες εκ Μ. Ασίας εν όλω τεσσαράκντι καί κτώ ίκγένειαι, έγκατεστάθημεν εις τό χωρίν Γραμμάτινα της περιφέρειας Κιλκίς, ένθα καί διαμένντες επί διετίαν κατωρθώσαμεν iva διά τής φιλπνίας μας, άνακυφισθώμεν επί λίγν, λησμνϋντες τή πι κρία τϋ πρσφυγικϋ ημών παρελθόντς. Δυστυχώς όμως Έξχώτατε λόγι στρατιωτικί άφ ενός άφ έτέτρυ δέ άλλι λόγι μάς ήνάγκασαν iva έγκαταλείψωμεν άπαντα τά σπαρτά μας καί σχεδόν τήν ακίνητν περιυσίαν μας άπάσαν εις τήν διάθεσιν τών Συμμαχικών στρατευμάτων... καί νά έγκατασταθώμεν εις τό χωρίν Δαυτλή τής ιδίας περιφερείας... ϊνα άπζημιωθώ Διίκηση Μακεδνίας, Θεσσαλνίκη, 2 Μαΐυ κατάλγς υπγράφεται από τυς Στρατή Μαθιέλη και Σταυρή Παναγιωτάκη. 52. ΙΑΜ, ΓΑΜ, φακ. 94, επιστλή της Διεύθυνσης Επικισμύ Μακεδνίας πρς τη Γενική Διίκηση Μακεδνίας, Κιλκίς, 2 Απριλίυ Τν κατάλγ υπγράφυν ι Αθανάσις Λυλυδής και Γεώργις Κωνσταντής. 54. Υπγράφεται από τυς Θεδόση Σκυλή και Περικλή Τριανταφύλλυ. 55. ι ζημιές στυς αγρύς της κινότητας έγιναν αρχικά από τα Ιταλικά στρατεύματα και στη συνέχεια από τα Γαλλικά. ΙΑΜ, ΓΑΜ, κατάλγς έμφαίνων τάς πρξενειθείσας ζημίας. epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

16 Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ 233 μεν διά τήν έγκαταληφθεΐσαν περιυσίαν μας56. Τ ρεύμα μετανάστευσης πρς την περιχή τυ Κιλκίς δεν σταμάτησε. Καυκάσιι πρόσφυγες συνέχισαν να εγκαθίστανται στην περιχή μετά την κα τάρρευση τυ τσαρικύ καθεστώτς της Ρωσίας, τ Συγκεκριμένα στ Κιλκίς εγκαταστάθηκαν τ ικγένειες από τ χωριό Καράκιλίσε59. Τ Μάι τυ 920 στ Καραμπννάρ ήλθαν 5 ικγένειες από τ Συμπατάν60, ενώ στ Κράσταλη 5 ικγένειες6. Τ ίδι έτς στην περιφέρεια τυ Κιλκίς εγκαταστάθηκαν στ Χίρσβ (Χέρσ) ι κάτικι τυ χωριύ Αρ τς62, ενώ στα χωριά ΣαρίΓκιόλ, Καραμπννάρ και στην πόλη τυ Κιλκίς 56. ΙΑΜ, ΤΑΜ, φακ. 94, αίτηση κατίκων τυ χωριύ Γραμμάτινα πρς τ Υπυργεί Γε ωργίας, Κιλκίς, 5 Μαρτίυ 99. Την αίτηση υπγράφυν πάρεδρς Χαρίτς Σπανύδης, ι επίτρπι: Νικόλας Σερταρίδης, Αναστάσις Παπαδόπυλς και Παναγιώτης Αναστασιάδης και 7 κάτικι της κινότητας: Παύλς Μιχαηλίδης, Πρόδρμς, Ιρδάνης, ένας αγράμματς, Παναγιώτης Δημητρίυ, Ιρδάνης Μαυρίδης, Μ. Παπαδόπυλς, Χρίστς Καριπίδης, λίας Αδαμίδης, Ιωάννης Καριπίδης, Δημήτρις Μαχαιράς, Ιωάννης ρφανίδης, Παντελής Μιχαη λίδης, Θεόδωρς Παπαδόπυλς, Συμεών Παπαδόπυλς, Αναστάσις Ισαάκ και Θεόδωρς Λιντζεσελίδης. Πρβλ. ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 94, αίτηση πρσφύγων Αγιαννητών πρς τη Διεύθυνση Επικισμύ Μακεδνίας, Κιλκίς, 8 Μαρτίυ Κατά τη διάρκεια τυ Α Παγκσμίυ πλέμυ (9498) πλλί Έλληνες αναγκά στηκαν να εγκαταλείψυν τν Πόντ και τν Καύκασ. Τ Μάρτι τυ 98 από τ Κάρς έφυ γαν Έλληνες για τη Γεωργία, τ βόρει Καύκασ και τ Κυμπάν. Από τη 5η Ιανυάριυ έως την η Μαρτίυ τυ ίδιυ έτυς κατέφυγαν στη Ρωσία από τις εκκλησιαστικές επαρχίες Χαλδείας , Ρδπόλεως και Τραπεζύντας Έλληνες. Κ. Παπυλίδης, Έλ. Βενιζέλς, σ. 35. Βλ. Π. Τπαλίδης, Πόντς άνά τύς αιώνας, Δράμα Μ. Μαραβελάκης Α. Βακαλόπυλς, Ι πρσφυγικές εγκαταστάσεις, σ Χωριό της επαρχίας Καρς. Τ Καράκιλίσε ήταν παλαιό χωριό. ι κάτικί τυ ήταν άπικι της περιχής Αργυρυπόλεως και Καράισάρ (Γιαρασαρέτ) πυ είχαν εγκατασταθεί μετά τ Ρωστυρκικό πόλεμ τυ Τ 93 υπήρχαν.02 κάτικι. Διατηρύσαν εκ κλησία και πεντατάξι δημτικό σχλεί. Βλ. Μ. Μαραβελάκης Α. Βακαλόπυλς, ι πρ σφυγικές εγκαταστάσεις, σσ I. Ααυρεντίδης, κατά τό μετικεσία, σ. 42 Γ Θ. Μωϋσίδης, Τό Καρακιλίσε, Θεσσαλνίκη 959. Πρβλ. Α. Καραθανάσης, κόλπς τυϋ ρφα νύ καί ή περιχή τυ. ρφάνι, φρύνι, Γαληψός, Κάργιανη, Θεσσαλνίκη 998, σσ. 2627, ι πρόγνι τυ Συμπατάν κατάγνταν από την περιχή Μπαϊμπρύρτ τυ Ερζερύμ. Κατά τη διάρκεια τυ Ρωστυρκικύ πλέμυ (877878) μετανάστευσαν στ Κιυμπέτ της περιχής Τσάλκας. Μετά την κατάληψη τυ Καρς από τυς Ρώσυς, μετακινήθηκαν και εγκα ταστάθηκαν στ Συμπατάν, καθώς και σε άλλα χωριά τυ Καρς. ι κάτικι τυ Συμπατάν ήταν χριστιανί ρθόδξι και υπάγνταν στη ρωσική μητρόπλη τυ Καρς. Είχαν μία εκκλη σία αφιερωμένη στν άγι Γεώργι και τρία παρεκκλήσια: τυ αγίυ Γεωργίυ, τυ αγίυ Παύ λυ και της Αναλήψεως. Διατηρύσαν ακόμη και ένα τετρατάξι μικτό δημτικό σχλεί. Μ. Μαραβελάκης Α. Βακαλόπυλς, ί πρσφυγικές εγκαταστάσεις, σσ Για τ Μπαϊμπρύρτ βλ. Σ. Αγγελίδης, ιστρία των ελληνικών εκκλησιών, σ Μ. Μαραβελάκης Α. Βακαλόπυλς, ί πρσφυγικές εγκαταστάσεις, σ Κινότητα της επαρχίας Καρς. ι κάτικί τυ κατάγνταν από τη Χεριάνων τυ Πόντυ. Κατά την απγραφή τυ 93 είχε.034 κατίκυς. Διακρίννταν για την εργατικό τητα και τη φιλμάθειά τυς. I. Ααυρεντίδης, κατά τό μετικεσία, σ. 44. Περισ σότερα για την κινότητα βλ. Ε. Παυλίδης, Τό Άρτς τυ Κάρς, Θεσσαλνίκη epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

17 234 Πασχάλης Βαλσαμίδης ι κάτικι τυ χωριύ Χαλίφ γλύ63. Στ Κιλκίς βρίσκυμε ακόμη ρισμέ νες ικγένειες από τ Βεζίνκιϊ64. Πρσφυγικές ικγένειες εγκαταστάθη καν στ Κιλκίς και τ 92 από τ χωριό Τσιπλαχλί65. σν αφρά στν τμέα της υγείας στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ τα πρώτα χρόνια της πρσφυγιάς δεν υπήρχε ργανωμένη νσηλευτική περί θαλψη, αλλά ύτε και νσκμεί με απτέλεσμα ι πρόσφυγες να αντιμετω πίζυν σβαρά πρβλήματα υγείας. ι ασθένειες ήταν εφιάλτης πυ τυς ακλυθύσε μετά τν ξεριζωμό. ελνσία, κυρίως, θέριζε τυς πρόσφυγες, υπήρχαν όμως και άλλες αρρώστιες, όπως η φυματίωση και τύφς. Από έκθεση της Δημόσιας Υγείας Μακεδνίας πληρφρύμαστε ότι κατά τ τε λευταί δεκαπενθήμερ τυ Μαίυ τυ 92 διαπιστώθηκαν 56 κρύσματα εξανθηματικύ τύφυ από τα πία τα 5 σημειώθηκαν σε συνικισμύς των Καυκάσιων πρσφύγων και 5 στις περιφέρειες τυ Κιλκίς και Σιδηρκάστρυ66. Παρά τα μέτρα πυ έλαβε η πλιτεία, η ελνσία εξακλυθύσε να θερίζει και η αντιμετώπισή της γινόταν πι δύσκλη από τυς ιατρύς. ι πρόσφυγες στερύνταν φάρμακα και βασικά είδη διατρφής για να επιβιώ συν. Για τ σκπό αυτό η Διεύθυνση της Δημόσιας Υγείας Μακεδνίας έστελνε συνεχώς στυς πρόσφυγες κρέατα, αλεύρι, ρύζι και γάλα67. Για την καλύτερη αντιμετώπιση των ασθενειών των Καυκάσιων πρσφύγων της περι φέρειας τυ Κιλκίς η Διεύθυνση της Δημόσιας Υγείας Μακεδνίας απφάσι σε την 27η Σεπτεμβρίυ τυ 92 να διαιρέσει την περιφέρεια σε εννέα τμείς τπθετώντας σε κάθε τμέα από ένα βηθό ιατρό ως εξής68: α. Τμέας Πτρν (Δρσάτ). τμέας περιελάμβανε τα χωριά: Π63. Χωριό της επαρχίας Καρς. ι κάτικί τυ μεταναστέυσαν τ 856 από την Τσάλκα. Τ 908 είχε 207 κατίκυς και τ 93, 507. Είχαν δική τυς εκκλησία και δημτικό σχλεί. I. Λαυρεντίδης, κατά τό μετικεσία, σ. 448 Δ. Λαζαρίδης, Στατιστικί πίνακες της έκπαιδεύσεως τών Ελλήνων στόν Πόντ 82922, Αθήνα 988, σ Κινότητα της επαρχίας Καρς. ι κάτικί της μεταναστέυσαν πριν τ 878 από διά φρες περιχές τυ Πόντυ. Σύμφωνα με την απγραφή τυ 93 υπήρχαν.025 άτμα. Διατη ρύσαν εκκλησία και τετρατάξι δημτικό σχλεί. I. Λαυρεντίδης, κατά τό μετι κεσία, σ. 45 Μ. ΜαραβελάκηςΑ. Βακαλόπυλς, ί πρσφυγικές εγκαταστάσεις, σ. 279 σημ. 46. Περισσότερα βλ. Σ. Σαμυηλίδης, Τό χωριό Βεζίνκιϊ, Θεσσαλνίκη Χωριό της επαρχίας Σαρή Καμής τυ νμύ Καρς. ι κάτικί τυ ήταν χριστιανί ρθόδξι και υπάγνταν στη μητρόπλη τυ Καρς. εκκλησία τυ χωριύ ήταν αφιερωμένη στν άγι Δημήτρι. Για τη μόρφωση των νέων λειτυργύσε μία εξατάξια δημτική σχλή. Μ. Μαραβελάκης Α. Βακαλόπυλς, ί πρσφυγικές έγκαταστάσεις, σσ ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 0, έκθεση περί τής υγιεινής καταστάσεως τής πόλεως καί τών Καυ κασίων πρσφύγων πρός την Γενικήν Διίκησην Θεσσαλνίκης, Μάις 92, αριθ. εγγράφυ ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 0, έκθεση περί τής υγιεινής καταστάσεως τής πόλεως καί τών πρ σφύγων Καυκάσιων πρός τήν Γενικήν Διίκησην Θεσσαλνίκης, Ιύνις 92, αριθ. εγγράφυ ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 0, απόφαση τυ υπυργύ υγείας πρς την Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας Μακεδνίας, Υπηρεσία Περιθάλψεως Πρσφύγων, Θεσσαλνίκη, 27 Σεπτεμβρίυ epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

18 Πρσφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ 235 τρό, Σνρβ (Αμάραντα), Γκόλα (Κρυφή), Αατλή (Καβαλλάρης) και Ντυρμπαλί (Σύνρ Μυριών). Ως έδρα τυ τμέα είχε ριστεί τ Πτρό και βηθός ιατρύ τπθετήκε Βλδεμάρ Βλσιακβίτς. β. Τμέας Γραμμάτινας (Ευκαρπία). τμέας αυτός με έδρα τη Γραμ μάτια περιελάμβανε τα χωριά: Γραμμάτινα, ράκλει, Σερσεμλί (Ξυρόβρυση), Αλέξι (Μυλχώρι, Αντιγνειάς), Μράβτσα (Αντιγόνεια) και Σνάφτσα (Κεντρικό). Βηθός ιατρύ τπθετήθηκε Θεόδωρς Θεδωρίδης. γ. Τμέας Κνσόβν (Κκκινιά). τμέας Κυσόβυ περιελάμβανε τα εξής χωριά: Κνσβ, Κιρκντ (Τέρπυλλς), Μτνλεβ (Μεταξχώρι)69, Πλάνιτσα (Φύσκα), Ραγίαν (Βάθη) και Μυζδέρκιϊ (Μελισνργεί). Ως έδρα τυ τμέα είχε ριστεί τ Κυσόβ, ενώ καθήκντα βηθύ ιατρύ εκτελύσε Βόλδεμαρ Ζύμπαρεβ. δ. Τμέας Μνρσαλί (Αμπελόφυτ). Περιελάμβανε τις κινότητες: Μυρσαλί, Παπράτ (Πντκερασιά), Ικνλί, ντζα, Μαχαλά (Παρόχθι), Μίρβ (Ελληνικό) και Ααυτλί (Αμπελωχώρι) με έδρα τ Μνρσαλί. Τ αξίωμα βηθύ ιατρύ ασκύσε Σάββας Καρέλλης. ε. Τμέας Σαρίκιϊ (Πταμιά). τμέας αυτός περιελάμβανε τα χωριά: Σαρίκιϊ, Σέσλβ (Σεβαστό), Τσμεζλί (Διπόταμς) και Γενή Μαχαλά (Λειψύδρι). Έδρα τυ τμέα ήταν τ Σαρίκιϊ, ενώ βηθός ιατρύ διρίστηκε Αλέξανδρς ΠερεσβέτΣόλταν. στ. Τμέας Καραμπννάρ (Μαυρνέρι). τμέας Καραμπυρνάρ περιελάμβανε τα χωριά: Καραμπυρνάρ, Απστλάρ (Απόστλι), Γιόλ μπασι (Πικρλίμνη), ΚαρατζάΚαντί (Καμπάνης), Χασάν μπασί (Πεδινό) και Αμπάρκιϊ (Μάνδρες). Έδρα τυ ρίστηκε η κινότητα Καραμπννάρ και β ηθός ιατρύ τπθετήθηκε Βόλδεμαρ Πόσσε. ζ. Τμέας Αρμνντζί (Μεγάλη Βρύση). τμέας Αρμυντζί περιελάμβανε τις κινότητες: Αρμυτζί, Κιρέτα (Χωρύγι), ΑβρέτΧισάρ (Γυναικόκαστρ)70, Νιυρσαλί, Ασικλί (Λεβεντχώρι), Μνλάφτσα (λιόλυστ) και Χίρσβ (Χέρσ). έδρα τυ τμέα ήταν τ Αρμυτζί, ενώ βηθός ιατρύ δι ρίστηκε Ελευθέρις Λαζαρίδης. η. Τμέας Τσιτεμλί (Μεταμόρφωση). τμέας αυτός περιελάμβανε τα χωριά: Τσιτεμλί, Κράσταλι (Κρώνα), Βλάνταγια (Ακρίτας), Τσιγυντσί (Με γάλη Στέρνα) και Ερεσλί (Κρμηλιές, Πλαγίων). Ως έδρα τυ τμέα είχε ριστεί τ Τσιτεμλί. Καθήκντα βηθύ ιατρύ ανέλαβε Κωνσταντίνς Σιδηρόπυλς. θ. Τμέας Σμόλ (Μικρό Δάσς). τμέας Σμόλ περιελάμβανε τις κινό 69. Για την κινότητα βλ. Α. Κντείδης, Κιλκισιώτιχα πατριδγραφιχά θέματα, α Βλ. Π. Τααμαντυςίδης, Τ βυζαντινό κάστρ, (Αβρέτ Χισάρ). Παλαιό Γυναιχόκαστρ, Θεσσαλνίκη epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

19 236 Πασχάλης Βαλσαμίδης τητες: Σμόλ, Ματσίκβ (Εύζωνι) και ρφίτσα (Πευκόδασ). Έδρα είχε την κινότητα Σμόλ. Βηθός ιατρύ τπθετήθηκε Ξενφών Πιαστόπυλς. Στις αρχές κτωβρίυ τυ 92 η Διεύθυνση της Δημόσιας Υγείας Μακε δνίας αγόρασε για λγαριασμό της νσκμειακής μνάδας τυ Κιλκίς για την περίθαλψη των πρσφύγων από τν φαρμακέμπρ Κ. Κλτύρ δισκία κινίνης των 0,30 gr., 200 δισκία καμφρύχυ ελαίυ των 0,20 gr. και 200 gr. ιωδίυ. Τ κόστς των φαρμάκων ανήλθε συνλικά στ πσό των δραχμών7. Κατά τα έτη ι πρόσφυγες εξυπηρετύνταν από μία μικρή ν σκμειακή μνάδα της Επιτρπής Αμερικανικής Περιθάλψεως πυ στεγαζό ταν στ Κιλκίς. μνάδα αυτή δεν ήταν σε θέση να καλύψει όλες τις ανά γκες των πρσφύγων της περιχής, αλλά η συμβλή της ήταν εξαιρετικά με γάλη. Τ 926 η Επιτρπή Αμερικανικής Περιθάλψεως απφάσισε να παραδώσει τ μικρό αυτό νσκμεί στ ελληνικό κράτς, τ πί ανέλαβε και τη συντήρησή τυ. νσκμειακή μνάδα τότε μετνμάστηκε σε Πρσφυγικό Παράπηγμα Κιλκίς και βρισκόταν στ χώρ όπυ σήμερα βρίσκεται η Λέσχη Αξιωματικών Φρυράς Κιλκίς. Στη συνέχεια εξπλισμός τυ μετα φέρθηκε στ κτήρι πυ είχαν εγκαταλείψει τ 924 ι γαλλίδες καλγριές της Καθλικής μνής των Λαζαριστών72. Με την πάρδ τυ χρόνυ και τη μεγάλη αύξηση τυ πληθυσμύ στην περιχή τ μικρό νσκμεί δεν επαρκύσε για να καλύψει τη νσηλεία των κατίκων. Για τ σκπό αυτό απφασίστηκε από τυς τπικύς φρείς να κτιστεί νσκμεί, πυ άρχισε να λειτυργεί τ Τη 4/27 Νεμβρίυ τυ 99 στην πόλη τυ Νεϊγύ υπγράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Βυλγαρίας η μώνυμη συνθήκη από τν Ελευθέρι Βενιζέλ και τν πρωθυπυργό της Βυλγαρίας Σταμπλίνσκη. Σκπός της σύμβασης ήταν η μετανάστευση ελληνικών και βυλγαρικών πληθυσμών πυ ζύσαν στην Βυλγαρία και την Ελλάδα. πραγματική εφαρμγή της άρχισε από τ 7. ΙΑΜ, ΓΔΜ, φακ. 0, απόφαση τυ υπυργύ υγείας πρς την Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας Μακεδνίας, Υπηρεσία Περιθάλψεως Πρσφύγων, Θεσσαλνίκη, 6 κτωβρίυ Τ κτήρι κατασκευάστηκε τ 853 σύμφωνα με εντιχισμένη γαλλική επιγραφή πυ υπήρχε στην πρόσψη της μνής. Τ 894 αγράστηκε από τ Ίδρυμα των Αδελφών τυ Ελέυς τυ Αγίυ Βικεντίυ τυ Παύλυ της καθλικής εκκλησίας και ήταν γραμμέν εικνικά στην αδελφή Μαρία Πρταλές, διότι η θωμανική αυτκρατρία δεν αναγνώριζε σε νμικά πρόσω πα να έχυν στην κυριότητά τυς κινητή και ακίνητη περιυσία. Τ 95 στη μνή εγκαταστά θηκαν τα συμμαχικά στρατεύματα. Περισσότερα για τη μνή βλ. Θ. Βαφειάδης, «Καθλική μνή καλγραιών», Πρίσμα, Μάις 999, τόμ. 9, σσ. 03 τυ ίδιυ, Κιλκίς ρυμτμική εξέλιξη. Αξιόλγα κτίρια. (Αναπτυξιακή Κιλκίς), Κιλκίς 995, σσ. 59 I. Σκύρτης, «Γαλλικά σχλεία της Θεσσαλνίκης και της περιφέρειάς της μετά τ 92», Θεσσαλνίκη μετά τ 92. Πρακτικά συμπσίυ (Θεσσαλνίκη 3 Νεμβρίυ 985), Θεσσαλνίκη 986, σσ Βλ. Γ. Εχέδωρς, Ιστρία τυ Κιλκίς, σσ Κ. Γαβριηλίδης, «Πώς χτίστηκε τ νσκμεί Κιλκίς», εφ. Μαχητής τυ Κιλκίς, 24 Φεβρυάριυ 984 κ.ε. epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08

20 Πραφυγικές εγκαταστάσεις στ Κιλκίς και την περιφέρεια τυ 237 Δεκέμβρι τυ 922. Έτσι λιπόν ι βυλγαρίζντες πυ είχαν απμείνει στις επαρχίες Κιλκίς και Παινίας μετανάστευσαν στη Βυλγαρία, ενώ από τη Βυλγαρία ήλθαν Έλληνες74. Τη 0η Αυγΰστυ τυ 920 υπγράφηκε η συνθήκη των Σεβρών75, η πία παραχωρύσε στην Ελλάδα τη Δυτική και Ανατλική Θράκη με την Καλλίπλη76 ως την Τσατάλτζα. ι περισσότερι πρόσφυγες της Ανατλικής Θράκης, πυ εγκαταστάθηκαν στ Κιλκίς και την περιφέρειά τυ αλλά και σε λόκληρη τη Μακεδνία, επέστρεψαν στις εστίες τυς. Αρωγός των πρσφύ γων υπήρξε η Πατριαρχική Κεντρική Επιτρπή, η πία ιδρύθηκε την 24η κτωβρίυ τυ 98 με σκπό την περίθαλψη, εγκατάσταση και απόδση των περιυσιών των παλιννστύντων πρσφύγων τυ Α Παγκσμίυ πλέμυ ( 9498)77. κατάσταση αυτή διατηρήθηκε έως τη Μικρασιατική κατα στρφή. Υπεγράφη τότε τ πρωτόκλλ των Μυδανιών (27 Σεπτεμβρίυ / κτωβρίυ 922), σύμφωνα με τ πί ελληνικός στρατός διατάχθηκε μέ σα σε 5 ημέρες να εκκενώσει την Ανατλική Θράκη και να απσυρθεί δυτικά τυ πταμύ Έβρυ78. Μόλις άρχισαν να ριζώνυν ι πρόσφυγες, αναγκά στηκαν και πάλι να εγκαταλείψυν τις πόλεις και τα χωριά τυς και να ξαναπάρυν, ριστικά πλέν, τ δρόμ της πρσφυγιάς στην Ελλάδα. Την περί δ αυτή, εκτός από την Ανατλική Θράκη, κατέφυγαν στ Κιλκίς και στα γύρω χωριά τυ και Έλληνες από τν Πόντ79. ι σχέσεις και τα εδαφικά πρβλήματα μεταξύ Ελλάδας και Τυρκίας 74. Για τη σύμβαση τυ Νεϊγύ βλ. Π. Μηλιώτης, έν Νεϋγύ πύμβααις τής έλληνβυυλγαρικής μεταναστεύσεως τής 4/27 Νεμβρίυ 99 καί ή εφαρμγή αυτής, Θεσσαλνίκη 962. Πρβλ. Γ. Εχέδωρς, Ιστρία τυ Κιλκίς, σσ. 386 Τ. Χατζηαναστασίυ, «ι Ελληνικές κινό τητες της Βυλγαρίας. Σύντμη ιστρική εισαγωγή», ι Έλληνες της Βυλγαρίας. Ένα ιστρικό τμήμα τυ περιφερειακύ ελληνισμύ, Θεσσαλνίκη 999, σσ Βλ. Μ. AF. Frangulis, Mémire sur le Traité de Sèvres, Lndn 92 M. Paillarès, Le Kemalisme devant les alliés, Cnstantinple 922, σσ. 0733, 70, Για την Καλλίπλη βλ. Ε. Δράκς, Τα Θρακικά ήτι διαλέξεις περί των εκκλησιαστικών έπαρχιών Σηλυβρίας, Γόνυ καί Χώρας, Μέτρων καί Άθύρων, Μυριφύτυ καί Περιστάσεως, Καλλιυπόλεως καί Μαδύτυυ, τεύχς Α, Άθήνησιν 892, σσ Κ. Κωνσταντινίδης, Καλλίπλις. Ή πόλις τής Θρακικής χερσνήσυ, ήτι ιστρική καί τπγραφική αύτής περι γραφή πλιτική καί εκκλησιαστική διίκησις αρχιερείς, διδάσκαλι, μεγάλι εύεργέται, σχ λεία, πόρι, εμπόρων, βιμηχανία, Άθήναι 907 Κ Λΐζς, «Ιστρία Καλλιπόλεως Ανατλι κής Θράκης», Θρακικά 25 (956) 748 Α. Βυδύρης, «Ίεράς μητρπόλεως Καλλιπόλεως πίναξ άρχιερατευσάντων», ρθδξία 24 (949) 697 Κ. Βαφείδης, «Άνάλεκτα Καλλιπό λεως», Θρακικά 44 (970) 3935, 45 (97) 2567). 77. Πατριαρχική Κεντρική Επιτρπή, σ. 3, βλ. τις υπ αριθμόν,2,7 και 0 στατιστικές. 78. Κ. Βακαλόπυλς, Ιστρία τυ Βόρειυ Ελληνισμύ. Θράκη, Θεσσαλνίκη 99, σ. 34 (στ εξής: Ιστρία τν Βόρειν Ελληνισμύ). 79. Βλ. Μ. Μαραβελάκης Α. Βακαλόπυλς, ί πραφυγικές έγκαταστάσεις, σσ. 92, 22, 300, 372, 379, 432. Για τυς Έλληνες Πόντιυς της Σβιετικής Ένωσης βλ. I. Λαυρεντίδης, ί εκ Σβιετικής Ένώσεως ~Ελληνες Πντιακής καταγωγής καί τά έκ τής συνθήκης τής Λωζάννης δικαίωματά των, Άθήναι epublisher: EKT Dwnladed at 2/2/205 7:43:08