áåé þñïò ÌÁÚÏÓ 2004 ÔÅÕ ÏÓ 1 ISSUE 1 ÔÏÌÏÓ 3 VOLUME 3

Transcript

1 áåé þñïò ÊÅÉÌ ÅÍÁ ÐÏ ËÅÏÄÏÌÉÁÓ, ÙÑ ÏÔÁÎ ÉÁÓ Ê ÁÉ Á ÍÁÐÔÕÎ ÇÓ ÔÏÌÏÓ 3 VOLUME 3 ÔÅÕ ÏÓ 1 ISSUE 1 ÌÁÚÏÓ 2004 ÌÁY 2004

2 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚH ΕΠΙΤΡΟΠH - Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ΚΟΚΚΩΣΗΣ ΧΑΡΗΣ ΜΠΕΡΙΑΤΟΣ ΗΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΕΤΡΑΚΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΟΥΣΙΟΣ ΗΜΗΤΡΗΣ ΕΦΝΕΡ ΑΛΕΞΗΣ ΨΥΧΑΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΥΜ ΒΟΥ ΛΟΙ ΣΥ ΝΤΑ ΞΗΣ Α ρα βα ντι νός Α θα νά σιος - Ε ΜΠ Αν δρι κό που λος Αν δρέ ας - Οι κο νο µι κό Πα νε πι στή µιο Α θη νών Βα σεν χό βεν Λου δο βί κος - Ε ΜΠ Γιαν να κού ρου Τζί να - Υ ΠΕ ΧΩ Ε Γιαν νιάς η µή τρης - Πα νε πι στή µιο Θεσ σα λί ας ελ λα δέ τσι µας Παύ λος - Χα ρο κό πειο Πα νε πι στή µιο ε µα θάς Ζα χα ρί ας - Πά ντει ο Πα νε πι στή µιο Ιω αν νί δης Γιάν νης - Tufts University, USA Κα λο γή ρου Νί κος - ΑΠ Θ Κα ρύ δης η µή τρης - Ε ΜΠ Κο σµό που λος Πά νος - ΠΘ Κου κλέ λη Ε λέ νη - University of California, USA Λα µπρια νί δης Λό ης - Πα νε πι στή µιο Μα κε δο νί ας Λου κά κης Παύ λος - Πά ντει ο Πα νε πι στή µιο Λου ρή Ε λέ νη - Οι κο νο µι κό Πα νε πι στή µιο Α θη νών Μα ντου βά λου Μα ρί α - Ε ΜΠ Με λα χροι νός Κώ στας - University of London, Queen Mary, UK Μο δι νός Μι χά λης - Εθν. Κέντρο Περιβ. και Αειφ. Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ) Μπρια σού λη Ε λέ νη - Πα νε πι στή µι ο Αι γαί ου Πα πα θε ο δώ ρου Αν δρέ ας - University of Surrey, UK Πρε βε λά κης Γεώρ γιος-στυλ. - Universite de Paris I, France Φω τό που λος Γιώρ γος - Πα νε πι στή µι ο Πατρών Χα στά ο γλου Βίλ µα - ΑΠ Θ ιεύθυνση: Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Περιοδικό ΑΕΙΧΩΡΟΣ Πεδίον Άρεως, ΒΟΛΟΣ aeihoros@prd.uth.gr τηλ.: fax:

3 ÊÅÉÌÅÍÁ ÐÏËÅÏÄÏÌÉÁÓ ÙÑÏÔÁÎÉÁÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇÓ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ áεπιστηµονικό Περιοδικό áåé þñïò åé þñ ï ò

4 áåé þñïò åé þñ ï ò ÅðéìÝëåéá Ýêäïóçò : ííá Óáìáñßíá - Ðáíáãéþôçò ÐáíôáæÞò Layout : ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò Èåóóáëßáò Ó åäéáóìüò åîùöýëëïõ : Ãéþñãïò ÐáñáóêåõÜò Åêôýðùóç : ÁëÝêïò ÎïõñÜöáò ÊåíôñéêÞ äéüèåóç : ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò Èåóóáëßáò

5 ÊÅÉÌÅÍÁ ÐÏËÅÏÄÏÌÉÁÓ ÙÑÏÔÁÎÉÁÓ ÊÁÉ ÁÍÁÐÔÕÎÇÓ Ðåñéå üìåíá ÅéóáãùãÞ ÐåôñÜêïò Ã. ÐåñéöåñåéáêÝò áíéóüôçôåò êáé ðåñéöåñåéáêþ ðïëéôéêþ óôçí ÅëëÜäá Ïéêïíüìïõ Ä. Ç ðåñéöåñåéáêþ äéüóôáóç ôïõ Ã' Êïéíïôéêïý Ðëáéóßïõ ÓôÞñéîçò: Ðñþôåò åêôéìþóåéò Øõ Üñçò Ã. ÐåñéöåñåéáêÞ ðïëéôéêþ êáé ðåñéöåñåéáêü ðñïãñüììáôá ôùí Êïéíïôéêþí Ðëáéóßùí ÓôÞñéîçò ôçò ÅëëÜäáò: Áðïôßìçóç êáé ðñïïðôéêýò ÑïâïëÞò Á. Åßíáé "ÏéêïíïìéêÞ" ç ÏéêïíïìéêÞ ÁíÜëõóç ôïõ þñïõ; ÐåñéöåñåéáêÞ ÅðéóôÞìç, ÏéêïíïìéêÞ Ãåùãñáößá êáé "ÃåùãñáöéêÜ ÏéêïíïìéêÜ" ÊáñáãÜíçò Á. Ç åðßäñáóç ôïõ þñïõ óôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ôçò ðáñáãùãéêþò äéáäéêáóßáò óôéò ìéêñïðåñéöýñåéåò ôçò åëëçíéêþò ïéêïíïìßáò ÈÅÌÁÔÁ ÐÏËÉÔÉÊÇÓ ÌáíùëÜò Ã., ÔñáãÜêç Á. Ç ÏéêïíïìéêÞ ÐïëéôéêÞ óôï þñï ôçò Åõñùæþíçò: ÈåóìéêÞ ÂÜóç, Öïñåßò ÄñÜóçò êáé Ðëáßóéï ÐïëéôéêÞò ÌðáëôÜò Å. Ç áíüëõóç ôùí õäáôéêþí äéáìåñéóìüôùí ôçò þñáò óôçí åöáñìïãþ ôçò ïäçãßáò ðëáßóéï ãéá ôá íåñü ÓÔÁÕÑÏÄÑÏÌÉÁ ÔÏÕ Ó ÅÄÉÁÓÌÏÕ Øõ Üñçò Ã. ERSA, Ðüñôï, 2004 ERSA, ìóôåñíôáì, 2005 ERSA, Âüëïò, 2006 (áíáããåëßá) ÊÑÉÔÉÊÅÓ ÐÁÑÏÕÓÉÁÓÅÉÓ Áíäñéêïðïýëïõ Å. Ã.ÐåôñÜêïò, Ã. Øõ Üñçò, ÐåñéöåñåéáêÞ ÁíÜðôõîç óôçí ÅëëÜäá Ïéêïíüìïõ Ä. Ãñ. ÊáõêáëÜò (åð.), ÆçôÞìáôá ùñéêþò ÁíÜðôõîçò. ÈåùñçôéêÝò ðñïóåããßóåéò êáé ðïëéôéêýò ÁÐÏØÅÉÓ ÓõíÝíôåõîç ìå ôïí Masahisa Fujita

6 áåé þñïò åé þñ ï ò Περιφερειακές ανισότητες και περιφερειακή πολιτική στην Ελλάδα Γιώργος Πετράκος Καθηγητής, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Περίληψη Το άρ θρο αυ τό ε ξε τά ζει το ύ ψος και την ε ξέ λι ξη των πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή των στην Ελ λά - δα µε τη χρή ση ε νός σύν θε του δεί κτη ευ η µε ρί ας και α νά πτυ ξης (Σ Ε Α). Ο σύν θε τος αυ τός δεί κτης λαµ βά νει υ πό ψη του πέ ραν του κα τά κε φα λή Α ΕΠ, δεί κτες ει σο δή µα τος, κα τα νά λω - σης, πα ρα γω γι κής διάρ θρω σης, δη µο γρα φι κού προ φίλ, ποιό τη τας του αν θρώ πι νου δυ να µι - κού, γε ω γρα φι κής θέ σης και κοι νω νι κών υ πο δο µών. Η α νά λυ ση των στοι χεί ων αµ φι σβη τεί την ε πί ση µη εκ δο χή που βα σί ζε ται στο κα τά κε φα λήν Α ΕΠ και δεί χνει ό τι οι πε ρι φε ρεια κές α νι σό τη τες στην Ελ λά δα εί ναι ση µα ντι κές και δια χρο νι κά στα θε ρές. Η δια τή ρη ση υ ψη λών ανι σο τή των υ πο δη λώ νει έµ µε σα µια α δυ να µί α των α σκού µε νων πο λι τι κών να µειώ σουν τις απο στά σεις και να ο δη γή σουν σε µια, έ στω αρ γή, σύ γκλι ση. Η ε ξέ τα ση των βα σι κό τε ρων πτυ - χών της πε ρι φε ρεια κής πο λι τι κής στην Ελ λά δα ό πως ε φαρ µό στη κε τις τε λευ ταί ες δύ ο δε κα - ε τί ες δεί χνει ση µα ντι κές α δυ να µί ες τό σο στο σχε δια σµό, ό σο και στην έ ντα ση και ε πι κέ ντρω - ση των πο λι τι κών. Με δε δο µέ νο το δια χρο νι κό χα ρα κτή ρα του προ βλή µα τος, α παι τεί ται ε πα - να ξιο λό γη ση, δια φο ρε τι κή ι σορ ρο πί α πό ρων και αρ µο διο τή των και µε γα λύ τε ρη συ νέρ για των α να πτυ ξια κών πο λι τι κών σε ό λα τα ε πί πε δα. Λέξεις κλειδιά Περιφερειακές ανισότητες, περιφερειακή πολιτική, Ελλάδα. 6 αειχώρος, 3 (1): 6-31

7 Regional inequalities and regional policy in Greece This article examines the level and the evolution of regional inequalities in Greece with the use of an alternative method: a composite index of welfare and development (CIWD). This composite index takes into consideration, besides GDP per capita, other income and consumption variables, the productive structure, the demographic balances, the quality of human resources, the geographical coordinates and the social infrastructure of the regions. The analysis shows that regional inequalities in Greece have remained high during the last two decades, casting doubt to official estimates based on GDP per capita. This persistently high level of inequalities is an indirect test of the (in)ability of regional policies to induce regional convergence. The evaluation of the most important aspects of regional policy in Greece has revealed important weaknesses, suggesting that a re-examination of regional planning practices as well as the allocation of resources is necessary. Keywords Regional inequalities, regional policy, Greece. ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ποια δή πο τε συ ζή τη ση για τα µέ σα, την έ ντα ση, τη διάρ κεια και τη χω ρι κή διά στα ση της πε - ρι φε ρεια κής πο λι τι κής προ ϋ πο θέ τει ό τι έ χει ή δη προ η γη θεί µια τεκ µη ριω µέ νη συ ζή τη ση για το ύ ψος και τον τύ πο των πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή των. Εί ναι λο γι κό να υ πο θέ σου µε ό τι µια χώ ρα χω ρίς σο βα ρά προ βλή µα τα πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή των δεν έ χει ι διαί τε ρους λό γους να θε ω ρεί την πε ρι φε ρεια κή πο λι τι κή ως πρώ τη προ τε ραιό τη τα. Κα τά α νά λο γο τρό πο, µια χώ - ρα µε ι διαί τε ρα ο ξυ µέ να προ βλή µα τα πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή των θα α να µε νό ταν να δί νει αυ ξη µέ νη ση µα σί α στην α ντι µε τώ πι ση τους. Οι α πλές αυ τές σκέ ψεις ι σχύ ουν α νε ξάρ τη τα από το σύ στη µα α ξιών κά θε κοι νω νί ας και το ε πί πε δο α νο χής της α πέ να ντι σε προ βλή µα τα οι κο - νο µι κής, κοι νω νι κής και χω ρι κής συ νο χής. Α πλώς ι σχύ ουν µε δια φο ρε τι κή έ ντα ση. Αυ τό δεν α ναι ρεί το γε γο νός ό τι τα δύ ο αυ τά µε γέ θη συ σχε τί ζο νται ά µε σα και µο νο το νι κά. Χώ ρες µε µε γά λες ή αύ ξου σες πε ρι φε ρεια κές α νι σό τη τες α να µέ νε ται να έ χουν ή να α να πτύσ σουν πιο συ στη µα τι κές πε ρι φε ρεια κές πο λι τι κές α πό χώ ρες µε χα µη λές α νι σό τη τες. Συ νε πώς, η συ ζή τη ση για την πε ρι φε ρεια κή πο λι τι κή, η ο ποί α πε ρι λαµ βά νει διά φο ρες µε θό δους α ξιο λό γη σης ως προς την α πο τε λε σµα τι κό τη τά της, ξε κι νά α πό το ύ ψος και την εξέ - λι ξη των α νι σο τή των. Τι α κρι βώς γνω ρί ζου µε για τις πε ρι φε ρεια κές α νι σό τη τες στην Ελ λά δα; Ε δώ θα πρέ πει να πού µε ό τι υ πάρ χει µια συ γκε χυ µέ νη ει κό να. Ο ε νη µε ρω µέ νος πο λί της µένει α να πο φά σι στος α νά µε σα σε δια φο ρε τι κές και α ντι φα τι κές ει κό νες και πλη ρο φο ρί ες. Από τη µια πλευ ρά, τα ε πί ση µα στα τι στι κά στοι χεί α της χώ ρας δεί χνουν πε ριο ρι σµέ νες δια φο ρές στο ε πί πε δο του κα τά κε φα λή Α ΕΠ µε τα ξύ των νο µών της χώ ρας. Με βά ση τα στοι χεία της Ευρω - 7

8 áåé þñïò åé þñ ï ò πα ϊ κής Έ νω σης, η χώ ρα µας εµ φα νί ζει έ να α πό τους χα µη λό τε ρους δεί κτες α νι σο τή των µε τα - ξύ των 15 χω ρών µε λών. Η πλη ρο φο ρί α αυ τή φαί νε ται συµ βα τή µε την ει κό να της βελ τί ω σης της ζω ής στην ε παρ χί α και την ύ παι θρο που α πο κο µί ζου µε ό σοι συ γκρί νου µε αρ κε τές πλευ - ρές της ση µε ρι νής πραγ µα τι κό τη τας µε τις µνή µες των παι δι κών µας χρό νων. Α πό την άλ λη πλευ ρά, ό µως, υ πάρ χουν ε ξί σου ι σχυ ρά στοι χεί α και ει κό νες που δί νουν δια φο ρε τι κή ει κό να. Κα ταρ χήν, οι µι σοί κά τοι κοι της χώ ρας ζουν σε δύ ο πό λεις (Α θή να και Θεσ σα λο νί κη), γε γο - νός που πα ρα πέ µπει σε µια σο βα ρή α νι σό τη τα στην κα τα νο µή του πλη θυ σµού, η ο ποί α προ - έ κυ ψε µέ σα α πό έ ντο να ρεύ µα τα ε σω τε ρι κής µε τα νά στευ σης και ε γκα τά λει ψης της ε παρ χί ας στο µε γα λύ τε ρο µέ ρος της µε τα πο λε µι κής πε ριό δου. Η πλη θυ σµια κή συρ ρί κνω ση πε ριό ρι σε και τις ευ και ρί ες α νά πτυ ξης. Έ τσι, η ση µε ρι νή ει κό να βελ τί ω σης του ε πι πέ δου δια βί ω σης στην ε παρ χί α δεν α πο κλεί ει κα θό λου την πι θα νό τη τα οι α νι σό τη τες να εί ναι υ ψη λές ή να έχουν αυ ξη θεί, αν οι α νε πτυγ µέ νες πε ριο χές της χώ ρας έ χουν κά νει πιο γρή γο ρα βή µα τα. Επι πλέ ον, εί ναι τό σο συ χνές και έ ντο νες οι δια µαρ τυ ρί ες προς το "Κρά τος των Α θη νών" για ε γκα τά λει ψη της πε ρι φέ ρειας, που και να θες, δεν µπο ρείς να τις α γνο ή σεις. Τε λι κά, τι συµ - βαί νει πραγ µα τι κά; Εί ναι µι κρές ή µε γά λες οι α νι σό τη τες στην χώ ρα µας; Ας πά ρου µε τα πράγ µα τα µε τη σει ρά. ΠΕ ΡΙ ΦΕ ΡΕΙΑ ΚΕΣ Α ΝΙ ΣΟ ΤΗ ΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛ ΛΑ Α Κα ταρ χήν, η χω ρι κή κα τα νο µή του πλη θυ σµού της χώ ρας α πο τε λεί έ να σο βα ρό πρό βλη µα, το ο ποί ο φαί νε ται να έ χει δύ ο σκέ λη. Το πρώ το σκέ λος α φο ρά στην δια χρο νι κή συρ ρί κνω ση του πλη θυ σµού της πε ρι φέ ρειας και την έλ λει ψη α στι κών κέ ντρων µε σαί ου µε γέ θους. Στην πε ρί - ο δο τέσ σε ρις πε ρι φέ ρειες και 21 νο µοί της χώ ρας υ πέ στη σαν µεί ω ση πλη θυ σµού. Ε νώ οι πλη θυ σµοί του νο µού Ατ τι κής και του νο µού Θεσ σα λο νί κης αυ ξή θη καν α ντί στοι χα κατά 83% και 94%, οι πλη θυ σµοί µιας σει ράς α πό νο µούς ό πως οι Σέρ ρες (-19%), η Μεσ ση - νί α (-16%), η Καρ δί τσα (-15%), η Λέ σβος (-22%), η Αρ κα δί α (-24%), η Φλώ ρι να (-18%), η Ευρυ τα νί α (-19%) και η Λευ κά δα (-22%) έ χα σαν ση µα ντι κό µέ ρος του πλη θυ σµού των. Εν µέ ρει ως α πο τέ λε σµα της ε σω τε ρι κής µε τα νά στευ σης, στην Ελ λη νι κή πε ρι φέ ρεια δεν υ πάρ χουν σή µε ρα µε γά λες πό λεις µε α πο τέ λε σµα να κα θί στα ται ι διαί τε ρα δυ σχε ρής η συ γκρό τη ση α να πτυ ξια κών πό λων στην πε ρι φέ ρεια. Αν κα νείς ε ξαι ρέ σει τις 4-5 πό λεις της πε ρι φέ ρειας που δια θέ τουν πλη θυ σµό πά νω α πό 100 χι λιά δες, οι υ πό λοι πες εί ναι στην πλειο - ψη φί α τους ε ξαι ρε τι κά µι κρές για να συ γκρο τή σουν σο βα ρά το πι κά πα ρα γω γι κά συ στή µα τα και να ω φε λη θούν α πό πι θα νές οι κο νο µί ες συ γκέ ντρω σης. Ε πι πλέ ον, α πό τις 83 πό λεις της χώ ρας µε πλη θυ σµό πά νω α πό 10 χι λιά δες κα τοί κους το 2001, στην Ατ τι κή βρί σκο νται ε κτός α πό το Π.Σ. Πρω τευού σης οι 20 α πό αυ τές. Ό ταν α στι κές συ γκε ντρώ σεις ό πως το Με νί δι, που στην ου σί α α πο τε λούν συ νέ χεια του ΠΣΠ, έ χουν πλη θυ σµό µε γα λύ τε ρο α πό τα Ιω άν νι - να, ό ταν τα Μέ γα ρα έ χουν πλη θυ σµό µε γα λύ τε ρο α πό τη Μυ τι λή νη και το Κο ρω πί µε γα λύ τε - 8

9 ρο α πό τον Πύρ γο Η λεί ας, η ο Γέ ρα κας µε γα λύ τε ρο α πό το Με σο λόγ γι, εί ναι νο µί ζου µε προ - φα νές ό τι υ πάρ χει πρό βλη µα συρ ρί κνω σης του α στι κού πλη θυ σµού της πε ρι φέ ρειας. Το δεύ τε ρο σκέ λος του προ βλή µα τος α φο ρά την υ περ συ γκέ ντρω ση πλη θυ σµού σε σχέ - ση µε τις δια θέ σι µες υ πο δο µές στην Α θή να, το ο ποί ο δη µιουρ γεί προ βλή µα τα λει τουρ γι κό τη - τας στο πα ρα γω γι κό σύ στη µα της µη τρό πο λης και σο βα ρά προ βλή µα τα υ πο βάθ µι σης της ποιό τη τας ζω ής των κα τοί κων της. Ά ρα η α νι σορ ρο πί α στο ε πί πε δο του πλη θυ σµού δη µιουρ - γεί προ βλή µα τα α πο τε λε σµα τι κό τη τας και στις δύ ο πλευ ρές της χω ρι κής ε ξί σω σης στην Ελ - λά δα (κέ ντρο - πε ρι φέ ρεια) και συ νε πώς δεν α πο τε λεί ού τε α πο τε λε σµα τι κή ού τε ι κα νο ποι η - τι κή κα τα νο µή. Το δεύ τε ρο θέ µα α φο ρά στις πε ρι φε ρεια κές δια φο ρο ποι ή σεις του ε πι πέ δου ευ η µε ρί ας, του ει σο δή µα τος και του ε πι πέ δου α νά πτυ ξης των νο µών και των πε ρι φε ρειών της χώ ρας. Πως κα τα νέ µε ται το ει σό δη µα της χώ ρας στους νο µούς; Α κο λου θεί η κα τα νο µή του ει σο δή - µα τος την κα τα νο µή του πλη θυ σµού, ή υ πάρ χουν πε ρισ σό τε ρο και λι γό τε ρο "ευ νο η µέ νοι" νο - µοί α πό την κα τα νο µή; Πως µε τρά ται η ευ η µε ρί α και το ε πί πε δο α νά πτυ ξης; Οι πε ρισ σό τε ρες ε µπει ρι κές ερ γα σί ες φαί νε ται να υ ιο θε τούν το συ µπέ ρα σµα ό τι οι πε - ρι φε ρεια κές α νι σό τη τες στην Ελ λά δα εί ναι µι κρές ή φθί νου σες 1. Το συ µπέ ρα σµα αυ τό προ - κύ πτει α πό την ε πε ξερ γα σί α στα τι στι κών στοι χεί ων του κα τά κε φα λή Α κα θά ρι στου Εγ χώ ριου Προ ϊ ό ντος (Α ΕΠ) α νά νο µό ή πε ρι φέ ρεια. Ως τρό πος µέ τρη σης συ νή θως ε πι λέ γε ται κά ποιος δεί κτης δια σπο ράς των χω ρι κών τι µών γύ ρω α πό τον ε θνι κό µέ σο ό ρο, µε ποιο συ νή θη το σταθ µι σµέ νο συ ντε λε στή δια κύ µαν σης 2. Ε ναλ λα κτι κά χρη σι µο ποιού νται υ πο δείγ µα τα πα λιν - δρό µη σης γνω στά ως υ πο δείγ µα τα σύ γκλι σης 3. Στην πε ρί πτω ση της Ελ λά δας η χρή ση του κα τά κε φα λή Α ΕΠ έ χει αµ φι σβη τη θεί έ ντο - να, κα θώς θε ω ρεί ται ό τι πα ρου σιά ζει µια στρε βλή ει κό να αλ λά και µια υ πο ε κτί µη ση των πραγ µα τι κών α νι σο τή των µε τα ξύ των νο µών και των πε ρι φε ρειών της χώ ρας (Πε τρά κος και Ψυ χά ρης, 2004). ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ 1 Για µια σύ ντο µη πα ρου σί α ση της βι βλιο γρα φί ας, δες Πε τρά κος και Ψυ χά ρης (2004). Την ά πο ψη πε ρί χα µη λού ή φθί νο ντος ε πι πέ δου α νι σο τή των υ ιο θε τού σε, του λά χι στον µέ χρι πρό σφα τα, και το Υ πουρ γεί ο Οι κο νο µί ας και Οι κο - νο µι κών. 2 Ο σταθ µι σµέ νος συ ντε λε στής δια κύ µαν σης (weighted coefficient of variation) εί ναι έ νας α πό τους πλέ ον συ νή θεις δεί κτες µέ τρη σης πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή των και µε τρά τη δια σπο ρά των πα ρα τη ρή σε ων γύ ρω α πό τον µέ σο ό ρο, µε τέ τοιο τρό πο ώ στε κά θε πε ρι φέ ρεια να εί ναι σταθ µι σµέ νη µε το σχε τι κό της πλη θυ σµια κό βά ρος. Ο δεί κτης υ πο - λο γί ζε ται α πό τον τύ πο: ( ) 2 P CV W = xi x i P t X όπου X i είναι η τιµή της µεταβλητής στο περιφερειακό επίπεδο, x) είναι ο µέσος εθνικός όρος, P i είναι ο πληθυσµός της περιφέρειας και P είναι ο πληθυσµός της χώρας. 3 Τα υ πο δείγ µα τα αυ τά ε κτι µούν την κλί ση µιας συ νάρ τη σης της X ο ποί ας η ε ξαρ τη µέ νη µε τα βλη τή εί ναι η µε τα βο - λή του κα τά κε φα λή Α ΕΠ σε µια δε δο µέ νη χρο νι κή πε ρί ο δο και η α νε ξάρ τη τη µε τα βλη τή εί ναι η τι µή του κα τά κε - φα λή Α ΕΠ στην αρ χή της πε ριό δου. Μια αρ νη τι κή και στα τι στι κά ση µα ντι κή κλί ση θε ω ρεί ται ό τι υ πο δη λώ νει πε ρι - 9

10 áåé þñïò åé þñ ï ò Το βα σι κό πρό βλη µα των στοι χεί ων εί ναι ό τι στην πε ρί πτω ση της Ατ τι κής οι µε τρή σεις του κα τά κε φα λή Α ΕΠ δεν α ντι προ σω πεύ ουν την πραγ µα τι κή κα τά στα ση. Αν κα νείς κοι τά - ξει το κα τά κε φα λή Α ΕΠ της Ατ τι κής θα δια πι στώ σει ό τι πα ρά το γε γο νός ό τι ο νο µός εί ναι κα τά τεκ µή ριο ο πλέ ον α νε πτυγ µέ νος της χώ ρας, δεν βρί σκε ται πο τέ στην πρώ τη θέ ση της κα τά τα ξης, αλ λά (α νά λο γα το έ τος σύ γκρι σης) στην πέ µπτη ή α κό µη και στην δέ κα τη θέ ση. Το "πα ρά δο ξο" αυ τό ο φεί λε ται στο γε γο νός ό τι τις τε λευ ταί ες δύ ο δε κα ε τί ες η Ατ τι κή, για µια σει ρά α πό λό γους µε τα ξύ των ο ποί ων και συ γκε κρι µέ νες πο λι τι κές "πε ριο ρι σµού" του δυ να - µι σµού της µη τρό πο λης, έ χει ε ξά γει έ να ση µα ντι κό τµή µα του µε τα ποι η τι κού της δυ να µι κού στους γει το νι κούς νο µούς της Βοιω τί ας, και εν µέ ρει της Ευ βοί ας, προς βο ρά (στο τρί γω νο Οινό φυ τα - Σχη µα τά ρι - Χαλ κί δα) και της Κο ριν θί ας προς νό το (στους Α γί ους Θε ο δώ ρους). Οι ε πι χει ρή σεις σε αυ τές τις βιο µη χα νι κές συ γκε ντρώ σεις α νή κουν σε ε πι χει ρη µα τί ες που κα τοι κούν στην Α θή να, έ χουν συ χνά την έ δρα τους στην Α θή να, α πα σχο λούν χι λιά δες ερ - γα ζό µε νους οι ο ποί οι µε τα κι νού νται κα θη µε ρι νά α πό την Α θή να (συ χνά µε λε ω φο ρεί α των επι χει ρή σε ων) και χρη σι µο ποιούν πρώ τες ύ λες, εν διά µε σες εισ ρο ές και υ πη ρε σί ες που µι κρή ή ε λά χι στη σχέ ση έ χουν µε την οι κο νο µί α του νο µού Βοιω τί ας ή του νο µού Κο ριν θί ας. Οι ε πι - χει ρή σεις εί ναι µεν ε γκα τε στη µέ νες και πα ρά γουν τα προ ϊ ό ντα τους σε αυ τούς τους νο µούς, αλ λά τα ει σο δή µα τα τα ο ποί α δη µιουρ γούν εί τε ως ε πι χει ρη µα τι κά κέρ δη, εί τε ως α µοι βές της ερ γα σί ας και των άλ λων συ ντε λε στών πα ρα γω γής δια φεύ γουν σε µε γά λο βαθ µό προς την Αττι κή και συ νε πώς έ χουν πε ριο ρι σµέ νη συµ βο λή στην το πι κή α νά πτυ ξη. Έ τσι, µε βά ση τα στοι χεί α του 2001, ως ο πλέ ον εύ πο ρος νο µός της χώ ρας εµ φα νί ζε ται η Βοιω τί α, µε κα τά κε - φα λή Α ΕΠ µε γα λύ τε ρο α πό αυ τό της Ε Ε (!). εύ τε ρος νο µός στη γε νι κή κα τά τα ξη εί ναι η ωδε κά νη σος, τρί τη α κο λου θεί η Θεσ σα λο νί κη, µε τά η Κο ζά νη και η Ατ τι κή εµ φα νί ζε ται στην πέ µπτη θέ ση πά νω α πό τις Κυ κλά δες. Εί ναι προ φα νές ό τι τα στοι χεί α του κα τά κε φα λή Α ΕΠ δεν α πο δί δουν σω στά τη ει κό - να της οι κο νο µι κής δρα στη ριό τη τας στην Ατ τι κή αλ λά και σε ο ρι σµέ νους άλ λους νο µούς. Για πα ρά δειγ µα, στον Νο µό Κο ζά νης, ο ο ποί ος εµ φα νί ζε ται ως ο τέ ταρ τος πιο α νε πτυγ µέ νος νο - µός της χώ ρας, το ύ ψος του κα τά κε φα λή Α ΕΠ ε πη ρε ά ζε ται α πό τις ε γκα τα στά σεις της Ε Η στην Πτο λε µα ΐ δα και δεν α πο δί δει την πραγ µα τι κή κα τά στα ση. Αυ τή η κα τά στα ση έ χει δύ ο ση µα ντι κές ε πι πτώ σεις. Α φε νός δια στρε βλώ νει την ει κό να των α νι σο τή των και δεν ε πι τρέ πει µια α κρι βή διά γνω ση µε βά ση το κα τά κε φα λή Α ΕΠ. Α φε τέ ρου, δη µιουρ γεί σο βα ρά προ βλή - µα τα κα τα νο µής των Κοι νο τι κών πό ρων. Αν τα στοι χεί α του Α ΕΠ υ ιο θε τη θούν α πό την Ευ - ρω πα ϊ κή Ε πι τρο πή, τό τε εί ναι πο λύ πι θα νόν να ε ξαι ρε θεί η Πε ρι φέ ρεια της Στε ρε άς Ελ λά δας (α ντί της Ατ τι κής) α πό τις χρη µα το δο τή σεις του ' ΚΠΣ, κα θώς εµ φα νί ζε ται να ξε περ νά το 75% του µέ σου ό ρου της Ε Ε Ε πι πλέ ον, ση µα ντι κή µεί ω ση πό ρων θα υ πο στεί και η υ τι - φε ρεια κή σύ γκλι ση. Για µια πα ρου σί α ση αυ τής της βι βλιο γρα φί ας δες Petrakos και Saratsis (2000), Ioannides και Petrakos (2000), Bradley et al (2005), Petrakos et al (2005) και Φω τό που λος κ.ά. (2002). Για µια κρι τι κή δες Petrakos et al (2005). 4 Η Στερεά Ελλάδα χαρακτηρίζεται προς το παρόν ως "phase out region". 10

11 κή Μα κε δο νί α, η ο ποί α φέ ρε ται να ξε περ νά το 75% του µέ σου ό ρου της Ε Ε-25, λό γω της "χρέ - ω σης" της µε τις δρα στη ριό τη τες της Ε Η στην Πτο λε µα ΐ δα 5. Για την α ντι µε τώ πι ση των προ βλη µά των αυ τών, έ χει προ τα θεί ως ε ναλ λα κτι κός τρό - πος µέ τρη σης (Πε τρά κος και Ψυ χά ρης, 2004) έ νας Σύν θε τος εί κτης Ευ η µε ρί ας και Α νά πτυ - ξης (Σ Ε Α), ο ο ποί ος κα τα σκευά ζε ται µε βά ση: (α) δεί κτες οι ο ποί οι µε τρούν το ει σό δη µα µε άλ λους τρό πους πέ ραν του κα τά κε φα λή Α ΕΠ, (β) φυ σι κούς δεί κτες, οι ο ποί οι µε τρούν πτυ - χές του ε πι πέ δου ευ η µε ρί ας α πό την πλευ ρά της κα τα νά λω σης, (γ) δεί κτες πα ρα γω γι κής διάρ θρω σης, (δ) δεί κτες του δη µο γρα φι κού προ φίλ και της ποιό τη τας του αν θρώ πι νου δυ να - µι κού της κά θε πε ριο χής, (ε) δεί κτες γε ω γρα φι κής θέ σης, οι ο ποί οι µε τρούν το βαθ µό προ - σπε λα σι µό τη τας ή εγ γύ τη τας προς τις υ πό λοι πες πε ριο χές της χώ ρας και (στ) δεί κτες κοι νω - νι κών υ πο δο µών. Ο Πί να κας 1 πα ρου σιά ζει τις 20 µε τα βλη τές οι ο ποί ες χρη σι µο ποι ή θη καν για την ε κτί - µη ση του Σ Ε Α και µε τρούν πλευ ρές του ε πι πέ δου ευ η µε ρί ας και α νά πτυ ξης σε ε πί πε δο νο - µού. Στις µε τα βλη τές ε κεί νες που µε τρούν ε πί πε δο ει σο δή µα τος ή ευ η µε ρί ας, η Ατ τι κή κα τέ - χει την πρώ τη θέ ση, συ νή θως µε δια φο ρά α πό τον ε πό µε νο νο µό. Ε πί σης, ο σταθ µι σµέ νος συ - ντε λε στής δια κύ µαν σης και ο λό γος µέ γι στης-ε λά χι στης τι µής πα ρου σιά ζουν για τις πε ρισ σό - τε ρες µε τα βλη τές υ ψη λό τε ρες τι µές α πό το κα τά κε φα λή Α ΕΠ, υ πο δη λώ νο ντας και µε γα λύ - τε ρο εύ ρος α νι σο τή των. Για πα ρά δειγ µα, ε νώ ο λό γος του κα τά κε φα λή Α ΕΠ της Ατ τι κής (πλου σιό τε ρος νο µός) προς την Ευ ρυ τα νί α (έ νας α πό τους φτω χό τε ρους νο µούς) εί ναι 1,70 6, ο α ντί στοι χος λό γος για το δη λω θέν ει σό δη µα εί ναι 4,39, ε νώ ο λό γος για την κα το χή ε πι βα τη γών αυ το κι νή των εί ναι 9,6. Αυ τό υ πο δη λώ νει πως αν λά βου µε υ πό ψη τις τι µές των µε τα βλη τών του Πί να κα 1 στον υπο λο γι σµό των πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή των της χώ ρας µας, αυ τές α να µέ νε ται να εί ναι υ ψη - λό τε ρες. Με βά ση αυ τές τις τι µές κα τα σκευά ζε ται ο Σύν θε τος εί κτης Ευ η µε ρί ας και Α νά πτυ - ξης (Σ Ε Α) για τους νο µούς και τις πε ρι φέ ρειες της χώ ρας, ο ο ποί ος πε ρι λαµ βά νει ό λες τις ση µα ντι κές πτυ χές της α να πτυ ξια κής ταυ τό τη τας κά θε πε ριο χής 7. ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ 5 Η υ τι κή Μα κε δο νί α χα ρα κτη ρί ζε ται προς το πα ρόν ως "statistical region" και µε αυ τή την ι διό τη τα θα λά βει µό - νο έ να µέ ρος των πό ρων που θα ε λάµ βα νε κα νο νι κά α πό το ' ΚΠΣ. 6 Ο λό γος 3,761 που πα ρου σιά ζε ται στον Πί να κα δεν α φο ρά τον λό γο Ατ τι κής-ευ ρυ τα νί ας, αλ λά τον λό γο Βοιω τίας- Ευ ρυ τα νί ας. Ό πως έ χου µε ή δη α να φέ ρει, η τι µή του κα τά κε φα λή Α ΕΠ της Βοιω τί ας εί ναι πλα σµα τι κή. 7 Για τον υ πο λο γι σµό του Σ Ε Α οι µε τα βλη τές µε τα τρέ πο νται σε τυ πο ποι η µέ νη µορ φή, δη λα δή για κά θε µια οι τι - µές των νο µών (πε ρι φε ρειών) κυ µαί νο νται α πό το µη δέν έ ως το ε κα τό. Έ τσι, αν έ νας νο µός (πε ρι φέ ρεια) έ χει σχε τι - κά υ ψη λές τι µές σε ό λους ή τους πε ρισ σό τε ρους ε πι µέ ρους δεί κτες, θα έ χει και σχε τι κά υ ψη λή τι µή Σ Ε Α. Ο υ πο λο - γι σµός γί νε ται µε βά ση τον τύ πο: Σ ΕΑ i = Σ i (X i )/Ν, ό που Χi εί ναι η τυ πο ποι η µέ νη τι µή της µε τα βλη τής xi και Ν εί ναι ο α ριθ µός των µε τα βλη τών. Η µέ θο δος αυ τή έ χει προ τα θεί α πό τους Λιαρ γκό βα κ.ά. (2003) και η τυ πο ποι η µέ νη τι µή X i προ κύ πτει α πό τον τύ πο: Χ i = 100[x i - x min ]/[x max - x min ]. Η τυ πο ποί η ση εί ναι α να γκαί α ώ στε ό λες οι µε τα βλη τές να λαµ βά νουν τι µές στο διά στη µα (0, 100) και συ νε πώς να εί ναι α θροί σι µες. 11

12 áåé þñïò åé þñ ï ò Ðßíáêáò 1: Åíáëëáêôéêïß ìýèïäïé ìýôñçóçò ôïõ ýøïõò ôùí ðåñéöåñåéáêþí áíéóïôþôùí ÌåôáâëçôÝò ÁÅÐ êáôü êåöáëþ 2000 Ðïóïóôü ÁÅÐ 2ãåíïýò 1998 Ðïóïóôü ÁÅÐ 3ãåíïýò 1998 ÄçëùèÝí åéóüäçìá êáôü êåöáëþ 2000 Áðïôáìéåýóåéò êáôü êåöáëþ 2000 ÏéêéáêÞ ñþóç ñåýìáôïò êáôü êåöáëþ 1997 ÅðéâáôéêÜ áõôïêßíçôá É óå êõêëïöïñßá áíü 100 êáôïßêïõò Êýñéåò ôçëåöùíéêýò óõíäýóåéò áíü 100 êáôïßêïõò Ðïóïóôü åñãáôéêïý äõíáìéêïý 2001 Ðïóïóôü áðáó ïëïýìåíïõ ðëçèõóìïý 2001 Ðõêíüôçôá êáôïßêçóçò 2000 ÌåôáâïëÞ ðëçèõóìïý Ðïóïóôü áóôéêïý ðëçèõóìïý 1991 Áðüöïéôïé ôñéôïâüèìéáò åêðáßäåõóçò áíü êáôïßêïõò 1991 ¼ãêïò óå éë. ê.ì. íýùí êáôïéêéþí áíü êáôïßêïõò 2000 Êëßíåò îåíïäï åßùí áíü êáôïßêïõò 2000 ÅéóéôÞñéá óå áñ áéïëïãéêïýò þñïõò êáé ìïõóåßá áíü 1000 êáôïßêïõò 1996 Äåßêôçò êåíôñéêüôçôáò 2000 Áñéèìüò åêðáéäåõôçñßùí áíü ìáèçôýò 2000 Áñéèìüò êëéíþí èåñáðåõôçñßùí áíü êáôïßêïõò 1999 Âéïìç áíéêþ ñþóç ñåýìáôïò êáôü êåöáëþ 1997 ÓôáèìéóìÝíïò óõíôåëåóôþò äéáêýìáíóçò 0,274 0,499 0,198 0,631 0,453 0,382 0,935 0,255 0,143 0,030 6,459 7,089 1,276 0,648 0,249 1,176 1,695 1,634 0,398 0,780 2,772 Ëüãïò ìýãéóôçò - åëü éóôçò ôéìþò 3,761 7,461 2,110 4,391 2,906 2,184 10,932 2,520 2, ,958-2,671-3,131 5, ,672-12,732 5,233 7, ,247 ÐçãÞ: ºäéá åðåîåñãáóßá áðü ÅÓÕÅ, All Media êáé Üëëåò ðçãýò óôáôéóôéêþí ðëçñïöïñéþí Στους Πί να κες 2 και 3 πα ρου σιά ζο νται οι Σ Ε Α για τους νο µούς και τις πε ρι φέ ρειες της χώ ρας το έ τος 2000 µε φθί νου σα τά ξη µε γέ θους. Για λό γους σύ γκρι σης, πα ρου σιά ζε ται ε πί σης το κα τά κε φα λή Α ΕΠ σε µο νά δες α γο ρα στι κής δύ να µης ως πο σο στό του µέ σου ό ρου της Ε Ε-15. Πα ρα τη ρού µε ό τι σε ε πί πε δο νο µών η Ατ τι κή έ χει τη µε γα λύ τε ρη τι µή του δεί κτη (67,3), α κο λου θού µε νη σε κά ποια α πό στα ση α πό τη Θεσ σα λο νί κη (52,7) και τη ω δε κά νη σο (46,6). Στη συ νέ χεια α κο λου θούν κυ ρί ως νη σιώ τι κοι και του ρι στι κοί νο µοί, αλ λά και νο µοί που βρί σκο νται πά νω στον ΠΑ ΘΕ. 12

13 ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Ðßíáêáò 2: Óõíèåôéêüò äåßêôçò åõçìåñßáò êáé áíüðôõîçò (ÓÄÅÁ) óå åðßðåäï íïìïý ÃåùãñáöéêÞ Åíüôçôá ÓÄÅÁ ÁÅÐ êáôü êåöáëþ óå ÌÁÄ ùò ðïóïóôü ôçò ÅÅ-15 Íïìïß (NUTS III) ÁôôéêÞ 67, Èåóóáëïíßêç 52, ÄùäåêÜíçóïò 46, ÊõêëÜäåò 44, áíéü 39, ÇñÜêëåéï 39, ÓÜìïò 37, Êåöáëëçíßá 37, Ìáãíçóßá 37, ÆÜêõíèïò 36, ßïò 36, Á áàá 34, ÊÝñêõñá 34, Ëáóßèé 34, Âïéùôßá 34, ÊáâÜëá 33, Áñãïëßäá 33, ËåõêÜäá 32, ÑÝèõìíï 32, Êïñéíèßá 32, ÉùÜííéíá 32, ËÝóâïò 32, ËÜñéóá 31, ÊïæÜíç 31, Ðéåñßá 31, áëêéäéêþ 30, Åýâïéá 30, âñïò 30, Çìáèßá 28, Áñêáäßá 26, ÎÜíèç 26, Ôñßêáëá 26, Öèéþôéäá 26, Ñïäüðç 26, ÊáóôïñéÜ 25, Öùêßäá 25, Ëáêùíßá 25, ÐñÝâåæá 25, Ìåóóçíßá 24, ÄñÜìá 24, ÐÝëëá 23, Öëþñéíá 23, Êéëêßò 22, ÃñåâåíÜ 22, Áéôùëïáêáñíáíßá 21, ñôá 20, ÓÝññåò 20, Êáñäßôóá 20, Èåóðñùôßá 20, Çëåßá 17, Åõñõôáíßá 16, C.V w 0,74 0,27 Max/min 4,15 3,77 ÐçãÞ: ºäéá åðåîåñãáóßá 13

14 áåé þñïò åé þñ ï ò Σε ε πί πε δο πε ρι φε ρειών, η Ατ τι κή βρί σκε ται πά λι πρώ τη µε υ ψη λό τε ρη αυ τή τη φο ρά τι µή (75,4), α κο λου θού µε νη α πό το Νό τιο Αι γαί ο (52,6), την Κε ντρι κή Μα κε δο νί α (39,2) και την Κρή τη (38,8). Σχε τι κά κο ντά και στην πέ µπτη θέ ση βρί σκε ται το Βό ρειο Αι γαί ο (35,0), ενώ α κο λου θούν τα Ιό νια Νη σιά (33,9), η Στε ρε ά Ελ λά δα (29,4), η Θεσ σα λί α (27,4) και η Ανα το λι κή Μα κε δο νί α-θρά κη (26,1). Στην δέ κα τη θέ ση βρί σκε ται η Πε λο πόν νη σος (26,0), ενώ στις τρεις τε λευ ταί ες θέ σεις βρί σκο νται η υ τι κή Μα κε δο νί α (23,4), η Ή πει ρος (22,2) και η υ τι κή Ελ λά δα (18,9). Ðßíáêáò 3: Óõíèåôéêüò äåßêôçò åõçìåñßáò êáé áíüðôõîçò (ÓÄÅÁ) óå åðßðåäï ðåñéöýñåéáò ÃåùãñáöéêÞ Åíüôçôá ÓÄÅÁ ÁÅÐ êáôü êåöáëþ óå ÌÁÄ ÐåñéöÝñåéåò (NUTS II) ÁôôéêÞ 75, Íüôéï Áéãáßï 52, ÊåíôñéêÞ Ìáêåäïíßá 39, ÊñÞôç 38, Âüñåéï Áéãáßï 35, Éüíéá ÍçóéÜ 33, ÓôåñåÜ ÅëëÜäá 29, Èåóóáëßá 27, ÁíáôïëéêÞ Ìáêåäïíßá, ÈñÜêç 26, Ðåëïðüííçóïò 26, ÄõôéêÞ Ìáêåäïíßá 23, ¹ðåéñïò 22, ÄõôéêÞ ÅëëÜäá 18, C.V w 0,71 0,16 Max/min 3,98 1,71 ÐçãÞ: ºäéá åðåîåñãáóßá Πα ρα τη ρού µε ε πί σης ό τι οι τι µές των λό γων µέ γι στης-ε λά χι στης τι µής και των συ ντε - λε στών δια κύ µαν σης (CVw) του Σ Ε Α τό σο στο ε πί πε δο των νο µών, ό σο και στο ε πί πε δο των πε ρι φε ρειών εί ναι σα φώς υ ψη λό τε ρες α πό τις α ντί στοι χες του κα τά κε φα λή Α ΕΠ. Α ξιο λο γώ ντας συ νο λι κά τις πε ρι φε ρεια κές α νι σό τη τες µε βά ση το σύν θε το δεί κτη ευ η - µε ρί ας και α νά πτυ ξης πα ρα τη ρού µε τα ε ξής: Πρώ τον, εί ναι σα φής και σχε τι κά έ ντο νη η κυ - ριαρ χί α του µη τρο πο λι τι κού κέ ντρου της χώ ρας, ό χι µό νο σε ό ρους πλη θυ σµού, αλ λά και σε ό ρους ε πι πέ δου ευ η µε ρί ας και α νά πτυ ξης. Ε πί σης εί ναι σα φής η υ πε ρο χή του α να το λι κού τµή µα τος της χώ ρας (ευ ρι σκό µε νου ε πί του ΠΑ ΘΕ) και του νη σιώ τι κου τµή µα τος έ να ντι του δυ τι κού και της βό ρειας συ νο ρια κής ζώ νης (Σχήµα 3). εύ τε ρον, εί ναι φα νε ρό ό τι το εύ ρος των πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή των στη χώ ρα µας κάθε άλ λο πα ρά α µε λη τέ ο εί ναι. Η τι µή του σταθ µι σµέ νου συ ντε λε στή δια κύ µαν σης κυ µαί νε - ται το 2000 γύ ρω στο 0,73, µέ γε θος που εί ναι α πό µό νο του υ ψη λό, αλ λά σε κά θε πε ρί πτω ση εί ναι πο λύ υ ψη λό τε ρο α πό την τι µή του συ ντε λε στή που προ κύ πτει για το κα τά κε φα λή Α ΕΠ (0,27 για το ί διο έ τος). Ε πί σης, ο λό γος µέ γι στης-ε λά χι στης τι µής δεί χνει ό τι το ε πί πε δο ευ η - 14

15 µε ρί ας και α νά πτυ ξης της Ατ τι κής εί ναι του λά χι στον τε τρα πλά σιο α πό αυ τό της Ευ ρυ τα νί ας, η ο ποί α βρί σκε ται στην τε λευ ταί α θέ ση της κα τά τα ξης. Να ση µειώ σου µε ε δώ ό τι το κα τά κε - φα λή Α ΕΠ ως δεί κτης µέ τρη σης των α νι σο τή των α δυ να τεί να συλ λά βει αυ τή τη δια φο ρά. ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Ó Þìá 3: ÐåñéöåñåéáêÝò áíéóüôçôåò óôçí ÅëëÜäá ìå âüóç ôï Óýíèåôï Äåßêôç Åõçìåñßáò êáé ÁíÜðôõîçò (2000) ÐçãÞ: Ðßíáêáò 2 Ε κτός α πό το ύ ψος, µε γά λη ση µα σί α έ χει και η δια χρο νι κή ε ξέ λι ξη των πε ρι φε ρεια κών α νι - σο τή των, κα θώς ε πι τρέ πει τη διά γνω ση τά σε ων. Αυ τή η ε ξέ λι ξη πα ρου σιά ζε ται στα ια γράµ - µα τα 1 και 2, τα ο ποί α πα ρου σιά ζουν για τους νο µούς και τις πε ρι φέ ρειες της χώ ρας την πε - ρί ο δο την ε ξέ λι ξη του συ ντε λε στή δια κύ µαν σης για το σύν θε το δεί κτη ευ η µε ρί ας και α νά πτυ ξης (Σ Ε Α) και το κα τά κε φα λή Α ΕΠ. 15

16 áåé þñïò åé þñ ï ò Ó Þìá 1: Ï óôáèìéóìýíïò óõíôåëåóôþò äéáêýìáíóçò ôïõ êáôü êåöáëþí ÁÅÐ êáé ôïõ ÓÄÅÁ óå åðßðåäï íïìïý, ÐçãÞ: ºäéá åðåîåñãáóßá Ó Þìá 2: Ï óôáèìéóìýíïò óõíôåëåóôþò äéáêýìáíóçò ôïõ êáôü êåöáëþí ÁÅÐ êáé ôïõ ÓÄÅÁ óå åðßðåäï ðåñéöýñåéáò, ÐçãÞ: ºäéá åðåîåñãáóßá 16

17 Πα ρα τη ρού µε ό τι στο ε πί πε δο των νο µών ο συ ντε λε στής δια κύ µαν σης πα ρου σιά ζει ιδιαί τε ρα υ ψη λές (0,7), και δια χρο νι κά στα θε ρές τι µές. Ε πί σης πα ρα τη ρού µε ό τι ο συ ντε λε - στής δια κύ µαν σης του κα τά κε φα λήν Α ΕΠ κυ µαί νε ται σε χα µη λά σχε τι κά ε πί πε δα (0,2-0,3), αλ λά χα ρα κτη ρί ζε ται δια χρο νι κά α πό µια τά ση α νό δου. Στο ε πί πε δο των πε ρι φε ρειών η ει κό - να εί ναι πα ρό µοια: ο συ ντε λε στής δια κύ µαν σης µε βά ση το Σ Ε Α εί ναι αρ κε τά υ ψη λός (0,6) αλ λά µάλ λον στα θε ρός δια χρο νι κά, ε νώ ο συ ντε λε στής δια κύ µαν σης µε βά ση το κα τά κε φα - λή Α ΕΠ εί ναι σχε τι κά χα µη λός (0,1-0,2) αλ λά αύ ξων. Συ νο λι κά, θα λέ γα µε ό τι η ει κό να της ε ξέ λι ξης των πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή των στη χώρα µας δεν εί ναι ευ νο ϊ κή. Η πλη θυ σµια κή συρ ρί κνω ση της Ελ λη νι κής πε ρι φέ ρειας φαί νε - ται ό τι συ νο δεύ ε ται και α πό υ ψη λές α νι σό τη τες στις ευ και ρί ες και τα ε πί πε δα α νά πτυ ξης. Όταν οι α νι σό τη τες µε τρώ νται µε πιο σύν θε το και σχε τι κά έ γκυ ρο τρό πο και ό χι µε το κα τά κε φα λή Α ΕΠ χα ρα κτη ρί ζο νται α πό µια δια χρο νι κή στα θε ρό τη τα σε µε γά λα ύ ψη και µια πε - ριο ρι σµέ νη κι νη τι κό τη τα νο µών χα µη λού ε πι πέ δου προς τα πά νω τµή µα τα της ιε ραρ χί ας. Η δια τή ρη ση των πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή των σε υ ψη λά ε πί πε δα σε ό λη τη διάρ κεια της πε ριό - δου δη µιουρ γεί α σφα λώς µια σει ρά α πό ε ρω τη µα τι κά, τό σο για τους λό γους που τις ε νι σχύ - ουν όσο και για την α δυ να µί α των πε ρι φε ρεια κών πο λι τι κών να ε πι τύ χουν έ να κα λύ τε ρο απο - τέ λε σµα. Η ΠΕ ΡΙ ΦΕ ΡΕΙΑ ΚΗ ΠΟ ΛΙ ΤΙ ΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛ ΛΑ Α ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Με την ευ ρεί α έν νοια του ό ρου, ο ποια δή πο τε πο λι τι κή έ χει χω ρι κή διά στα ση ή χω ρι κές ε πι - πτώ σεις θα µπο ρού σε να χα ρα κτη ρι στεί ως πε ρι φε ρεια κή πο λι τι κή. Για πα ρά δειγ µα, η πο λι - τι κή του Υ πουρ γεί ου Α νά πτυ ξης για την α νά πτυ ξη της έ ρευ νας, της ε πι χει ρη µα τι κό τη τας και της και νο το µί ας και η πο λι τι κή του Υ πουρ γεί ου Γε ωρ γί ας για τις α γρο τι κές καλ λιέρ γειες έχουν συ γκε κρι µέ νες (αν και ό χι πά ντο τε ο ρα τές) χω ρι κές ε πι πτώ σεις, κα θώς η κα τα νο µή των πό ρων στις ε πι χει ρή σεις, τα ε πι στη µο νι κά ι δρύ µα τα ή τους µε µο νω µέ νους πα ρα γω γούς τεί νει να ευ νο εί πε ρισ σό τε ρο κά ποιες πε ριο χές α πό κά ποιες άλ λες. Συ νε πώς εί ναι α να γκαί ο να ξε χω ρί σου µε τις πο λι τι κές σε α κού σιες και ε κού σιες. Οι πρώ τες δια φέ ρουν α πό τις δεύ τε ρες ως προς την στό χευ ση, κα θώς η αλ λα γή των πε ρι φε ρεια - κών δε δο µέ νων ή ι σορ ρο πιών εί ναι βα σι κή ε πι δί ω ξη και ό χι α να πό φευ κτο α πο τέ λε σµα. Συνη - θί ζε ται να θε ω ρού µε ως πε ρι φε ρεια κές πο λι τι κές τις πρώ τες και ως κλα δι κές ή διαρ θρω τι κές τις δεύ τε ρες. Αν σή µε ρα έ χου µε µια πε ριο ρι σµέ νη γνώ ση για τις ε πι πτώ σεις των πε ρι φε ρεια - κών πο λι τι κών στις χω ρι κές ι σορ ρο πί ες στη χώ ρα µας, έ χου µε σχε δόν πλή ρη ά γνοια για τις επι πτώ σεις των κλα δι κών ή διαρ θρω τι κών πο λι τι κών. Εί ναι µε λί γα λό για ά γνω στη (καθώς µό νο υ πο θέ σεις µπο ρού µε να κά νου µε) η ε πί δρα ση των πο λι τι κών για την ε νέρ γεια, τις τη λε - πι κοι νω νί ες, τη γε ωρ γί α, τη βιο µη χα νί α, την εκ παί δευ ση, την ε πι χει ρη µα τι κό τη τα, την κοι νω - νί α της πλη ρο φο ρί ας, κλπ στις πε ρι φε ρεια κές α νι σό τη τες. Αν και στη συ νέ χεια η συ ζή τη ση 17

18 áåé þñïò åé þñ ï ò θα ε πι κε ντρω θεί στις πε ρι φε ρεια κές πο λι τι κές, εί ναι πο λύ πι θα νόν οι χω ρι κές ε πι πτώ σεις των άλ λων πο λι τι κών να εί ναι α φε νός πο λύ σο βα ρό τε ρες και α φε τέ ρου προς µια δυ σµε νέ στε ρη ή α κό µα και α ντί θε τη κα τεύ θυν ση. Αν και δεν υ πάρ χει έ νας κοι νά α πο δε κτός ο ρι σµός, θα µπο ρού σα µε να ο ρί σου µε ως πε - ρι φε ρεια κές πο λι τι κές αυ τές που ε πι διώ κουν µε συ στη µα τι κό τρό πο και µε µια σει ρά α πό µέ - τρα να ε νι σχύ σουν την ποιό τη τα και ε πάρ κεια των πα ρα γω γι κών και κοι νω νι κών υ πο δο µών, του κε φα λαί ου και των αν θρώ πι νων πό ρων αλ λά και των δο µών και µη χα νι σµών διοί κη σης πε ριο χών µε α να πτυ ξια κή υ στέ ρη ση, έ τσι ώ στε να βελ τιώ σουν τις πα ρα γω γι κές τους ε ξει δι - κεύ σεις και να ε νι σχύ σουν ή να διευ ρύ νουν τα α ντα γω νι στι κά τους πλε ο νε κτή µα τα. Σε αυ τό το πλαί σιο και κά τω α πό ο ρι σµέ νες προ ϋ πο θέ σεις που α φο ρούν τη χω ρι κή τους διά στα ση, εντάσ σο νται οι πο λι τι κές υ λι κών και ά υ λων υ πο δο µών, οι πο λι τι κές δη µο σί ων δα πα νών, οι πο λι τι κές ε πεν δυ τι κών κι νή τρων, οι πο λι τι κές για τις µι κρο µε σαί ες ε πι χει ρή σεις και την ε πι - χει ρη µα τι κό τη τα, οι πο λι τι κές κα τάρ τι σης και δια βί ου εκ παί δευ σης του αν θρώ πι νου δυ να µι - κού, οι πο λι τι κές που α φο ρούν την πε ρι φε ρεια κή συ γκρό τη ση και την α πο κέ ντρω ση του δη - µό σιου το µέ α, οι πο λι τι κές ε γκα τά στα σης ι δρυ µά των και οι πο λι τι κές δια συ νο ρια κής συ νερ - γα σί ας (Πε τρά κος και Ψυ χά ρης, 2004). Για την ε φαρ µο γή των πε ρισ σό τε ρων α πό αυ τές στην Ελ λά δα ι σχύ ουν δύ ο πα ρα τη ρή σεις: Πρώ τον, δεν εί ναι πά ντα βέ βαιο αν η πε ρι φε ρεια - κή διά στα ση αυ τών των πο λι τι κών εί ναι η θε λη µέ νη ή α κού σια. εύ τε ρον, σε αρ κε τές πε ρι - πτώ σεις δεν υ πάρ χουν ε παρ κή στοι χεί α για την α πο τί µη ση των πε ρι φε ρεια κών ε πι πτώ σε ων αυ τών των πο λι τι κών. Στη συ νέ χεια, θα προ σπα θή σου µε να α ξιο λο γή σου µε συ νο πτι κά τις πε - ρι φε ρεια κές ε πι πτώ σεις των πο λι τι κών για τις ο ποί ες υ πάρ χουν κά ποια στοι χεί α, ό πως: (α) την ορ γά νω ση και λει τουρ γί α του κρά τους σε πε ρι φε ρεια κό ε πί πε δο, (β) την πε ρι φε ρεια κή κα τα νο µή των δη µο σί ων δα πα νών, (γ) την κα τα νο µή των ε πεν δυ τι κών ε νι σχύ σε ων µέ σω του α να πτυ ξια κού νό µου και (δ) την πε ρι φε ρεια κή κα τα νο µή των πό ρων του Κοι νο τι κού Πλαι - σίου Στή ρι ξης. Η ορ γά νω ση της διοί κη σης σε πε ρι φε ρεια κό ε πί πε δο Το κρά τος στην Ελ λά δα χα ρα κτη ρί ζε ται α πό έ ναν έ ντο νο συ γκε ντρω τι σµό και εµ φα νί - ζε ται α πρό θυ µο να πα ρα χω ρή σει ση µα ντι κό µε ρί διο ε ξου σί ας, α πο φα σι στι κών αρ µο διο τή των και πό ρων σε α πο κε ντρω µέ νες δο µές διοί κη σης και στην αυ το διοί κη ση. Ο συ γκε ντρω τι σµός αυ τός δεν µπο ρεί πα ρά να έ χει ε πη ρε ά σει τις α να πτυ ξια κές προ ο πτι κές της πε ρι φέ ρειας. Ασφα λώς σε θε ω ρη τι κό ε πί πε δο µπο ρεί κα νείς να πα ρα κο λου θή σει εν δια φέ ρου σες συ ζη τή - σεις για τα ό ρια του κε ντρι κού και του το πι κού κρά τους και τους ά ρι στους συν δυα σµούς κε - ντρι κού και το πι κού για την α ντι µε τώ πι ση των προ κλή σε ων σε κά θε φά ση α νά πτυ ξης. Η κα - τά στα ση ό µως στην Ελ λά δα του υ πέρ µε τρου συ γκε ντρω τι σµού και η θε σµι κή α κι νη σί α της µε τα πο λε µι κής πε ριό δου δεν ε ντάσ σε ται σε αυ τή τη συ ζή τη ση. Μπο ρεί να γί νει κα τα νο η τή 18

19 µό νο ως έ να α πό τα α τυ χή υ πο-προ ϊ ό ντα της πο λι τι κής α νω ρι µό τη τας που έ ζη σε η χώ ρα ως το Έ κτο τε υ πήρ ξαν θε σµι κές µε τα βο λές στο διοι κη τι κό σύ στη µα της χώ ρας, οι ση µα - ντι κό τε ρες α πό τις ο ποί ες έ γι ναν κα τά την δε κα ε τί α του '90 (Νο µαρ χια κή Αυ το διοί κη ση, Κα - πο δί στριας, Πε ρι φε ρεια κή ιοί κη ση). Άλ λα ξαν, και σε ποιο βαθ µό τον διοι κη τι κό χάρ τη της χώ ρας αυ τές οι µε τα βο λές; η µιούρ γη σαν, και σε ποιο βαθ µό θε σµούς και µη χα νι σµούς προ - ώ θη σης της το πι κής α νά πτυ ξης; Η α νά δει ξη της πε ρι φέ ρειας ως βαθ µού α πο κέ ντρω σης της διοί κη σης στην Ελ λά δα απο τε λεί µια ση µα ντι κή θε σµι κή µε τα βο λή. Πα ρό τι µι κρό µό νο µέ ρος των ση µα ντι κών αρ µο - διο τή των των κε ντρι κών φο ρέ ων µε τα βι βά στη κε στην πε ρι φέ ρεια, αυ τή α πο τε λεί ή δη έ να εν - διά µε σο ε πί πε δο ε ξου σί ας, µε διοι κη τι κό κορ µό και α πο φα σι στι κές αρ µο διό τη τες σε µια σειρά α πό θέ µα τα, που την κα θι στούν υ πο λο γί σι µο πα ρά γο ντα στη θε σµι κή συ γκρό τη ση του σύγ χρο νου κρά τους. Στην το πι κή αυ το διοί κη ση, α πό την άλ λη, µε την συ νύ παρ ξη δύ ο ι σό τι µων θε σµών, Α' και Β' βαθ µού αυ το διοί κη σης, πέ ρα α πό την α ντα γω νι στι κή σχέ ση που δη µιουρ γεί ται µε τα ξύ τους, δη µιουρ γού νται και προ βλή µα τα κα θο ρι σµού αρ µο διο τή των. Η το πι κή αυ το διοί κη ση Β' βαθ µού στα δια κά α πο δυ να µώ νε ται. Η το πι κή αυ το διοί κη ση Α' βαθ µού, ει δι κά µε τά την εφαρ µο γή του Κα πο δί στρια, α να βαθ µί ζει το ρό λο της ως προς την συµ βο λή της στην οι κο νο - µι κή α νά πτυ ξη της πε ριο χής δι καιο δο σί ας της. Βέ βαια οι δυ να τό τη τές της ε ξα κο λου θούν να εί ναι πε ριο ρι σµέ νες, οι πό ροι που δια χει ρί ζε ται µι κροί, και ο βαθ µός ε ξάρ τη σής της α πό την πε ρι φέ ρεια και το κε ντρι κό κρά τος µε γά λος. Οι Ο ΤΑ δεν δια θέ τουν φο ρο λο γι κή αυ το τέ λεια, α φού δεν έ χουν κα µιά δυ να τό τη τα ε πη ρε α σµού του ύ ψους των ε σό δων που προ έρ χε ται α πό το η µό σιο. Η χρη µα το δό τη ση τους γί νε ται µέ σα α πό έ να δαι δα λώ δες σύ στη µα, ε νώ η ευε λι - ξί α στην χρή ση των πό ρων εί ναι ε ξαι ρε τι κά µι κρή. Α πό τα έ σο δα τους, µό νο έ να µέ ρος µπο - ρούν να χρη σι µο ποι ή σουν οι Ο ΤΑ για τη χρη µα το δό τη ση των συ νο λι κών α να γκών τους, ε νώ το υ πό λοι πο κα τα νέ µε ται σε διά φο ρες δρά σεις οι ο ποί ες εί τε εί ναι υ πο χρε ω τι κές α πό τη νο - µο θε σί α, εί τε προσ διο ρί ζο νται στις υ πουρ γι κές α πο φά σεις (Πε τρά κος και Ψυ χά ρης, 2004). Ό σον α φο ρά τα το πι κά έ σο δα των Ο ΤΑ, αυ τά προ έρ χο νται α πό πολ λές δια φο ρε τι κές πη γές, οι ο ποί ες διέ πο νται α πό δια φο ρε τι κό νο µι κό κα θε στώς και έ χουν δια φο ρε τι κή δια δι - κα σί α εί σπρα ξης. Η α πό δο ση του κα θε νός ξε χω ρι στά α πό αυ τά τα έ σο δα εί ναι πο λύ µι κρή, ενώ πολ λά εί ναι ε ξει δι κευ µέ να, προ ο ρί ζο νται δη λα δή για την κά λυ ψη συ γκε κρι µέ νων δα πα - νών. Τα χα ρα κτη ρι στι κά αυ τά του συ στή µα τος έ χουν ως α πο τέ λε σµα τη γρα φειο κρα τί α και το µε γά λο δια χει ρι στι κό κό στος. Αν η φο ρο λο γι κή ε ξου σί α των πρω το βάθ µιων Ο ΤΑ πε ριο ρί ζε ται στον κα θο ρι σµό των συ ντε λε στών ο ρι σµέ νων φό ρων α νά µε σα σ' έ να α νώ τα το και έ να κα τώ τα το ό ριο που ο ρί ζε - ται α πό το νό µο και στον κα θο ρι σµό των συ ντε λε στών των α ντα πο δο τι κών τε λών, η φο ρο λο - γι κή ε ξου σί α της Νο µαρ χια κής Αυ το διοί κη σης εί ναι α νύ παρ κτη. Πα ρά τις προ σπά θειες για την οι κο νο µι κή αυ το τέ λεια των Ο ΤΑ και για µε γα λύ τε ρη φο - ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ 19

20 áåé þñïò åé þñ ï ò ρο λο γι κή α πο κέ ντρω ση, τα φο ρο λο γι κά έ σο δα και η φο ρο λο γι κή ε ξου σί α τους στην Ελ λά δα εί ναι ε ξαι ρε τι κά πε ριο ρι σµέ νη, γε γο νός που συ ντη ρεί την οι κο νο µι κή τους ε ξάρ τη ση α πό τον κρα τι κό προ ϋ πο λο γι σµό. Ε κτι µά ται ό τι τα φο ρο λο γι κά έ σο δα της το πι κής αυ το διοί κη σης στην Ελ λά δα ως πο σο στό των φο ρο λο γι κών ε σό δων της κε ντρι κής διοί κη σης εί ναι µό λις 1,8%, ό ταν στη Γερ µα νί α εί ναι 25%, στην Γαλ λί α 22%, στην Ι σπα νί α 25% και στην Πορ το γα λί α 9%. Γί νε ται φα νε ρό α πό τα πα ρα πά νω ό τι οι α πο κε ντρω µέ νες βαθ µί δες διοί κη σης και η το - πι κή αυ το διοί κη ση έ χουν πε ριο ρι σµέ νες, σε σχέ ση µε το κε ντρι κό κρά τος, δυ να τό τη τες να συµ βάλ λουν στην πε ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη. Τα βή µα τα τα ο ποί α έ γι ναν στη δε κα ε τί α του 1990 εί ναι ση µα ντι κά ε πει δή ση µα το δο τούν την κα τα νό η ση του προ βλή µα τος και την α νά γκη µιας νέ ας πο λι τι κής. Α πό την άλ λη πλευ ρά ό µως, η µε τα βί βα ση αρ µο διο τή των και πό ρων στην αυ το διοί κη ση εί ναι α νε παρ κής και δεν την διευ κο λύ νει στην α νά λη ψη του νέ ου α να πτυ - ξια κού ρό λου της. Έ τσι, οι σχέ σεις αι τί ου-αι τια τού ε ξα κο λου θούν να πα ρα µέ νουν δυσ διά κρι - τες σε σχέ ση µε τις α δυ να µί ες των α πο κε ντρω µέ νων δο µών και της αυ το διοί κη σης. Το κε ντρι - κό κρά τος ε πι κα λεί ται την α να πο τε λε σµα τι κό τη τα των δο µών αυ τών για να πε ριο ρί σει τη µε - τα βί βα ση των ε ξου σιών, και αυ τές ε πι κα λού νται την έλ λει ψη προ ϋ πο θέ σε ων για την ά σκη ση του ρό λου τους (Πε τρά κος και Ψυ χά ρης, 2004 Ψυ χά ρης και Σι µά του, 2003). Η πε ρι φε ρεια κή κα τα νο µή των δη µο σί ων ε πεν δύ σε ων Σε µια χώ ρα µε τα χα ρα κτη ρι στι κά της Ελ λά δας, οι δη µό σιες ε πεν δύ σεις α να µέ νε ται να α πο - τε λούν έ να α πό τα ση µα ντι κό τε ρα µέ σα πε ρι φε ρεια κής πο λι τι κής. Ό µως, η δια χρο νι κή πα ρα - κο λού θη ση της κα τα νο µής του Προ γράµ µα τος η µο σί ων Ε πεν δύ σε ων δεν δί νει α κρι βώς αυτή την ει κό να. Ε νώ οι πό ροι που δια τί θε νται στις δη µό σιες ε πεν δύ σεις αυ ξά νο νται δια χρο - νι κά (µε ε ξαί ρε ση την πε ρί ο δο ), η πε ρι φε ρεια κή κα τα νο µή τους κα τά το διά στη µα φαί νε ται να α κο λου θεί µια κυ κλι κή πο ρεί α (Ψυ χά ρης και Κα ζά ζης, 2005). Ξε κι νώ ντας α πό έ να έ ντο να συ γκε ντρω τι κό πρό τυ πο χω ρι κής κα τα νο µής των δη µο - σίων ε πεν δύ σε ων, κα τά τη δε κα ε τί α του '70, που έ δι νε προ τε ραιό τη τα στους πό λους α στι κής ανά πτυ ξης της χώ ρας, και ε πι λε κτι κά σε ο ρι σµέ νες α γρο τι κές ή µε σαί ας α στι κο ποί η σης πε - ριο χές, πε ρά σα µε, κα τά τη δε κα ε τί α του '80, σε έ να α πο κε ντρω τι κό και α να δια νε µη τι κό πρό - τυ πο, το ο ποί ο ε πε κτά θη κε και στα πρώ τα έ τη της δε κα ε τί ας του '90. Α πό το µέ σον ό µως της δε κα ε τί ας του '90 µέ χρι το 2002, ε πήλ θε µια ε πι στρο φή στο πρό τυ πο της χω ρι κής συ γκέ - ντρω σης των δη µο σί ων ε πεν δύ σε ων στους δυ να µι κούς πό λους και τους ά ξο νες α νά πτυ ξης της χώ ρας. Ε κεί νο που ση µα το δο τεί κυ ρί ως την τά ση στην κα τα νο µή των δη µο σί ων ε πεν δύ σε ων σε κά θε χρο νι κή πε ρί ο δο εί ναι το πο σο στό των πό ρων που α φο ρούν την Ατ τι κή. Στην πε ρί ο - δο η Ατ τι κή έ λα βε το 38% των πό ρων ση µα το δο τώ ντας µια έ ντο νη συ γκέ ντρω ση και α που σί α κρι τη ρί ου "ι σό τη τας" στην κα τα νο µή. Στις πε ριό δους και , η Ατ τι - κή έ λα βε α ντί στοι χα το 28% και το 25% των πό ρων, ση µα το δο τώ ντας µια πε ρί ο δο α να δια νο - 20

21 µής προς ό φε λος των λι γό τε ρο α νε πτυγ µέ νων νο µών. Α ντί θε τα, στις πε ριό δους και το πο σο στό της Ατ τι κής αυ ξή θη κε σε 32% και 34% α ντί στοι χα, ση µα το δο τώ ντας µια ε πι στρο φή στο αρ χι κό πρό τυ πο κα τα νο µής (Πε τρά κος και Ψυ χά ρης, 2004). Α σφα λώς, σε ό λη την πε ρί ο δο, ή σε µε γά λο µέ ρος της πε ριό δου, µια σει ρά α πό νο µούς µε χα µη λό ε πί πε δο α νά πτυ ξης (π.χ. Έ βρος, Ευ ρυ τα νί α, Γρε βε νά) ευ νο ή θη καν α πό την κα τα - νο µή των πό ρων. Πα ρό λα αυ τά υ πήρ ξαν πολ λοί νο µοί µε σχε τι κά χα µη λό ε πί πε δο α νά πτυ ξης οι ο ποί οι έ πρε πε να ευ νο η θούν και δεν ευ νο ή θη καν (π.χ. Καρ δί τσα, Τρί κα λα, Αρ κα δί α, Λα - κω νί α, Άρ τα) και ο ρι σµέ νοι νο µοί µε σχε τι κά υ ψη λό ε πί πε δο α νά πτυ ξης οι ο ποί οι εν δε χο µέ - νως δεν έ πρε πε να ευ νο η θούν και ευ νο ή θη καν α πό την κα τα νο µή (π.χ. ω δε κά νη σος, Κυ κλά - δες, Κρή τη). Φαί νε ται λοι πόν ό τι το ε πί πε δο α νά πτυ ξης των νο µών δεν α πο τέ λε σε στα θε ρά και συ - στη µα τι κά το κύ ριο κρι τή ριο για την πε ρι φε ρεια κή κα τα νο µή των δη µο σί ων ε πεν δύ σε ων στην Ελ λά δα. Μά λι στα το κρι τή ριο αυ τό ε ξα σθε νεί α πό τα µέ σα της δε κα ε τί ας του '90. Στις αρ χές του νέ ου αιώ να, και µε βά ση τα µέ χρι τώ ρα στοι χεί α δεν προ κύ πτει ό τι η πο λι τι κή δη - µο σί ων ε πεν δύ σε ων στην Ελ λά δα υ πη ρε τεί την πε ρι φε ρεια κή σύ γκλι ση. Αυ τό ο φεί λε ται σε µε γά λο βαθ µό στο γε γο νός ό τι η πο λι τι κή δη µο σί ων ε πεν δύ σε ων που α κο λου θή θη κε ό λο το εξε τα ζό µε νο διά στη µα δεν σχε διά στη κε µε βά ση έ να συ νο λι κό τε ρο σχέ διο πε ρι φε ρεια κής ανά πτυ ξης. Α ντί θε τα, φαί νε ται ό τι πε ρισ σό τε ρο υ πα γο ρεύ τη κε α πό α πο σπα σµα τι κές και ad hoc πα ρεµ βά σεις, αλ λά και την ε ντο πιό τη τα ο ρι σµέ νων ι σχυ ρών πα ρα γό ντων της ε κά στο τε κυ βέρ νη σης (Ψυ χά ρης και Γε ωρ γα ντάς, 2004). Η έλ λει ψη ε νός συ γκε κρι µέ νου σχε δί ου πε ρι - φε ρεια κής α νά πτυ ξης ή ταν α να µε νό µε νο να ο δη γή σει στον προ σα να το λι σµό της πο λι τι κής δη µο σί ων ε πεν δύ σε ων σε άλ λους στό χους, χω ρίς να υ πάρ χει πά ντο τε η α να γκαί α στάθ µι ση των χω ρι κών ε πι πτώ σε ων των ε κά στο τε ε πι λο γών. Τα Πε ρι φε ρεια κά Προ γράµ µα τα του ΚΠΣ ÊÅÉ ÌÅ ÍÁ ÐÏ ËÅ Ï ÄÏ ÌÉÁÓ Ù ÑÏ ÔÁ ÎÉÁÓ ÊÁÉ Á ÍÁ ÐÔÕ ÎÇÓ Αν κα νείς πα ρα τη ρή σει δια χρο νι κά το µε ρί διο των Κοι νο τι κών Πλαι σί ων Στή ρι ξης το ο ποί ο δια τί θε ται για την α νά πτυ ξη των πε ρι φε ρειών, θα κά νει τις ε ξής δια πι στώ σεις (Ψυ χά ρης 2005α, στο πα ρόν τεύ χος). Η πρώ τη δια πί στω ση εί ναι ό τι η σχε τι κή ση µα σί α του ά ξο να πε - ρι φε ρεια κή α νά πτυ ξη στο σύ νο λο των προ τε ραιο τή των των ΚΠΣ δια χρο νι κά µειώ νε ται. Ε νώ στο Α' ΚΠΣ η προ τε ραιό τη τα 6, η ο ποί α α φο ρού σε στην "Α νά πτυ ξη του εγ χώ ριου δυ να µι κού των 13 πε ρι φε ρειών" α πορ ρό φη σε α πο λο γι στι κά το 50,3% των συ νο λι κών πό ρων της πε ριό - δου , στο Β' ΚΠΣ ο ά ξο νας 5 που α φο ρά στην "Μεί ω ση των πε ρι φε ρεια κών α νι σο τή - των και την άρ ση της α πο µό νω σης των νη σιώ τι κων πε ριο χών" α πορ ρό φη σε α πο λο γι στι κά το 28,5% των συ νο λι κών πό ρων της πε ριό δου Για το Γ' ΚΠΣ δεν έ χου µε α κό µη α πο λο - γι στι κά στοι χεί α. Με βά σει ό µως τον προ γραµ µα τι σµό ο ά ξο νας 7 που α φο ρά στην "Πε ρι φε - ρεια κή α νά πτυ ξη" προ βλέ πε ται να α πορ ρο φή σει το 25,8% των συ νο λι κών πό ρων της πε ριό - 21

22 áåé þñïò åé þñ ï ò δου Με δε δο µέ νο ό πως έ χου µε ή δη δεί ξει ό τι το πε ρι φε ρεια κό πρό βλη µα της χώρας δεν έ χει µε τα βλη θεί ση µα ντι κά στην υ πό συ ζή τη ση πε ρί ο δο, δεν γί νο νται α ντι λη πτοί οι λό γοι για τους ο ποί ους το πε ρι φε ρεια κό σκέ λος του ΚΠΣ υ φί στα ται στα δια κά µια συρ ρί - κνω ση στη χώ ρα µας (Ψυ χά ρης, 2005). Η δεύ τε ρη δια πί στω ση α φο ρά στην κα τα νο µή των πό ρων των ΠΕΠ σε µέ τρα και δρά - σεις. Αν κα νείς συ γκρί νει τα Ε πι χει ρη σια κά προ γράµ µα τα των Πε ρι φε ρειών θα δια πι στώ σει ση µα ντι κές ο µοιό τη τες τό σο ως προς τους στό χους, ό σο και ως προς τις ε πι λε γό µε νες δρά - σεις. Η αί σθη ση ό τι τα ΠΕΠ εί ναι λί γο πο λύ πα ρό µοια, πα ρά το γε γο νός ό τι οι πε ρι φέ ρειες έ χουν δια φο ρε τι κά προ βλή µα τα αλ λά και δια φο ρε τι κά συ γκρι τι κά πλε ο νε κτή µα τα, ο φεί λε ται στο γε γο νός ό τι ο σχε δια σµός τους έ γι νε κυ ρί ως στο κε ντρι κό ε πί πε δο για να ε ξυ πη ρε τή σει το µε α κές προ τε ραιό τη τες χω ρίς να στη ρί ζε ται σε έ να σχέ διο πε ρι φε ρεια κής α νά πτυ ξης. Η έλλει ψη ε νός ο λο κλη ρω µέ νου σχε δί ου πε ρι φε ρεια κής α νά πτυ ξης της χώ ρας ο δή γη σε σε µια κα τά στα ση ό που τα ΠΕΠ α πο τε λούν στην κα λύ τε ρη πε ρί πτω ση τη χω ρι κή έκ φρα ση το µε α - κών στρα τη γι κών. Η α δυ να µί α αυ τή στον σχε δια σµό των ΠΕΠ συ µπλη ρώ νε ται α πό την α ντί - στοι χη έλ λει ψη α να πτυ ξια κής στρα τη γι κής σε πε ρι φε ρεια κό ε πί πε δο. Ε νώ τα ΠΕΠ θα έ πρε - πε να α πο τε λούν προ ϊ όν σύν θε σης των κε ντρι κών (για το σύ νο λο της χώ ρας) και πε ρι φε ρεια - κών (για κά θε συ γκε κρι µέ νη πε ρι φέ ρεια) α να πτυ ξια κών στρα τη γι κών, στην πρά ξη κα τα λή - γουν να α πο τε λούν τη λο γι στι κή τα κτο ποί η ση πό ρων µε το µε α κή προ έ λευ ση σε χω ρι κό ε πί - πε δο. Η τρί τη δια πί στω ση σχε τί ζε ται µε τον α να δια νε µη τι κό χα ρα κτή ρα των ΠΕΠ, ο ο ποί ος δεν γί νε ται πά ντα δια κρι τός, κα θώς συ στη µα τι κά εµ φα νί ζο νται ο ρι σµέ νες πε ρι φέ ρειες που έχουν δυ σα νά λο γη (αλ λού µε γα λύ τε ρη και αλ λού µι κρό τε ρη) συµ µε το χή στα ΠΕΠ, µε βά ση το ε πί πε δο α νά πτυ ξής τους. Για να έ χουν έ να σα φή α να δια νε µη τι κό χα ρα κτή ρα τα ΠΕΠ, θα πρέ πει η κα τά κε φα λή κα τα νο µή των πό ρων να εί ναι α ντι στρό φως α νά λο γη της κα τα νο µής του κα τά κε φα λή Α ΕΠ. Αν υ πο θέ σου µε ό τι οι το µε α κές δρά σεις των ΚΠΣ έ χουν ως στό χο τη βελ τί ω ση της συ νο λι κής α πο τε λε σµα τι κό τη τας της οι κο νο µί ας, θα πρέ πει να δε χθού µε ό τι η κα τα νο µή των πό ρων στα ΠΕΠ ε ξυ πη ρε τεί, µε τα ξύ άλ λων, και την πε ρι φε ρεια κή σύ γκλι ση. Ο α πλός αυ τός κα νό νας δεν φαί νε ται να ι σχύ ει πά ντα, ού τε εί ναι α πο λύ τως σα φές µε ποια κρι τή ρια κα τα νε µή θη καν τε λι κά οι πό ροι α νά µε σα στις πε ρι φέ ρειες. Για πα ρά δειγ µα, στα ΠΕΠ του Α' ΚΠΣ η υ τι κή Ελ λά δα έ λα βε έ να κα τά κε φα λή που α ντι στοι χού σε στο 82% του µέ σου ό ρου των πε ρι φε ρειών, ε νώ το κα τά κε φα λή Α ΕΠ της εί ναι κά τω του µέ σου ό ρου της χώ ρας. Στην ί δια πε ρί ο δο η Κρή τη έ λα βε α πό τα ΠΕΠ έ να κα τά κε φα λή πο σό που α ντι στοι - χεί στο 124% του µέ σου ό ρου των πό ρων που πή γαν στις πε ρι φέ ρειες, ε νώ το κα τά κε φα λήν Α ΕΠ της εί ναι πά νω α πό τον ε θνι κό µέ σο ό ρο. Α ντί στοι χα πα ρα δείγ µα τα υ πάρ χουν σε κά θε πε ρί ο δο και υ πο δη λώ νουν αυ τό το ο ποί ο έ χου µε ή δη πει: ο σχε δια σµός των ΠΕΠ, πα ρό τι έλα - βε υ πό ψη του α να γκα στι κά και πε ρι φε ρεια κά κρι τή ρια, έ γι νε τε λι κά για να ε ξυ πη ρε τή σει το - µε α κές ή άλ λες προ τε ραιό τη τες (Πε τρά κος και Ψυ χά ρης, 2004). 22