ΑΝΩΤΕΡΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ (Σ.ΤΕ.Γ.ΤΕ.Τ.) ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΝΩΤΕΡΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ (Σ.ΤΕ.Γ.ΤΕ.Τ.) ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Εκτίμηση διτροφικής κτάστσης κι διτροφικής συμπεριφοράς οικογενεικών φροντιστών τόμων με νόσο Alzheimer» Στεφνουδάκη Γεωργί Χλκιδάκη Άνν Επιβλέπουσ κθηγήτρι: Μρκάκη Ανστσί Σεπτέμβριος 2017 1

TECHNOLOGICAL EDUCATIONAL INSTITUTE OF CRETE FACULTY OF AGRICULTURAL TECHNOLOGY AND FOOD TECHNOLOGY DEPARTMENT OF HUMAN NUTRITION AND DIETETICS DISSERTATION TOPIC: «Evaluation of nutritional status and dietary behavior of family caregivers of Alzheimer disease patients» Stefanoudaki Georgia Chalkiadaki Anna Academic Supervisor: Markaki Anastasia September 2017 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αρχικά, θ θέλμε ν ευχριστήσουμε τους φροντιστές, οι οποίοι πρ όλη τη βεβρυμμένη κθημερινότητ τους, δέχθηκν πρόθυμ ν μς βοηθήσουν στη διεξγωγή της έρευνς μς. Τον ιτρό πθολόγο γηρίτρο του νοσοκομείου ΠΑ.Γ.Ν.Η κ. Πνγιωτάκη Συμεών κι τον ψυχολόγο πρόεδρο της Ετιρείς Νόσου Alzheimer κι Συνφών Διτρχών νομού Ρεθύμνου κ. Βσιλάκη Βσίλη, των οποίων η βοήθει ήτν κθοριστικής σημσίς γι την εύρεση του δείγμτος. Επιπλέον, ευχριστούμε την επιβλέπουσ κθηγήτρι κ. Μρκάκη Ανστσί γι την πολύτιμη βοήθει που μς πρείχε κθ όλη τη διάρκει εκπόνησης της πτυχικής μς εργσίς κι τον κ. Θλσσινό Νικόλο γι τη συμβολή του στη σττιστική νάλυση των δεδομένων. Τέλος, εκφράζουμε τις ευχριστίες μς στις οικογένειες κι στους φίλους μς, γι τη συνεχή υποστήριξη κι ενθάρρυνση που μς προσέφερν, σε όλη τη διάρκει των σπουδών μς. 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισγωγή: Ελάχιστ δεδομέν είνι διθέσιμ στη διεθνή βιβλιογρφί γι τη διτροφική κτάστση των οικογενεικών φροντιστών σθενών με νόσο Alzheimer. Έν σημντικό ποσοστό υτών προυσιάζει έκπτωση στις διτροφικές του συνήθειες κι ν είνι πιο επιρρεπείς στον υποσιτισμό. Σκοπός: Αξιολόγηση της διτροφικής κτάστσης κι διτροφικής συμπεριφοράς των Ελλήνων οικογενεικών φροντιστών τόμων με νόσο Alzheimer κι η σύγκριση τους με τη διτροφική κτάστση κι συμπεριφορά ομάδς τόμων ίδις ηλικίς κι φύλου, οι οποίοι δε λειτουργούν ως φροντιστές (μάρτυρες). Μεθοδολογί: Η έρευν διεξήχθηκε σε άτομ πό τους νομούς Ηρκλείου κι Ρεθύμνου, Κρήτης. Η συλλογή του δείγμτος των φροντιστών πργμτοποιήθηκε στο Πνεπιστημικό Γενικό Νοσοκομείο Ηρκλείου κι την Ετιρεί Νόσου Alzheimer κι Συνφών Διτρχών Ρεθύμνου με σκοπό τη συλλογή του δείγμτος των φροντιστών. Η συλλογή του δείγμτος των μρτύρων πργμτοποιήθηκε πό το οικογενεικό φιλικό μς περιβάλλον. Γι την ξιολόγηση της διτροφικής κτάστσης κι συμπεριφοράς των τόμων χρησιμοποιήθηκν ερωτημτολόγι κι πργμτοποιήθηκν σωμτομετρήσεις Αποτελέσμτ: Το δείγμ των φροντιστών ποτελούντν πό 33 γυνίκες (82,5%) κι πό 7 άνδρες (17,5%), ντίστοιχ κι το δείγμ των μρτύρων. Ο μέσος όρος ηλικίς των φροντιστών ήτν 54,4± 12,7 έτη κι των μρτύρων 54,1± 14,6 έτη. Οι φροντιστές στο μεγλύτερο ποσοστό τους κτηγοριοποιήθηκν ως φυσιολογικοί (35%) κι πχύσρκοι 1 ου βθμού (35%), ενώ οι μάρτυρες ως υπέρβροι (32,5%) κι ως φυσιολογικοί (30%). Ο επιπολσμός του υποσιτισμού στους φροντιστές βρέθηκε 2,5%, ενώ δε βρέθηκν υποσιτισμένοι μάρτυρες. Σε κίνδυνο γι υποσιτισμό εντοπίστηκε το 22,5% των φροντιστών κι το 27,5% των μρτύρων, ενώ σε φυσιολογική κτάστση θρέψης βρέθηκε το μεγλύτερο ποσοστό του δείγμτος φροντιστών-μρτύρων (65% κι 72,5% ντίστοιχ). Από την ξιολόγηση του ερωτημτολογίου ΕΑΤ-26, προέκυψν ίδι ποσοστά κι στις δύο ομάδες με το μεγλύτερο ποσοστό ν χρκτηρίζετι με φυσιολογική διτροφική συμπεριφορά (87,5%) κι έν μικρότερο ποσοστό χρκτηρίζετι με διτργμένη διτροφική συμπεριφορά (12,5%). Όσον φορά στη συμμόρφωση στη μεσογεική διτροφή, το 80% των φροντιστών κι το 72,5% των μρτύρων ξιολογήθηκε με μέτρι συμμόρφωση (σκορ 21-35). Mε χμηλή συμμόρφωση εντοπίστηκε το 7,5% των φροντιστών κι το 2,5% των μρτύρων (σκορ 0-20), ενώ με υψηλή συμμόρφωση το 12,5% κι το 25% ντίστοιχ (σκορ 36-55). 4

Συμπεράσμτ: Συμπερσμτικά, πό τ ποτελέσμτ της συγκεκριμένης μελέτης, προκύπτει ότι η πλειονότητ των φροντιστών βρίσκετι σε φυσιολογικά επίπεδ θρέψης, ενώ έν μικρότερο ποσοστό είνι σε κίνδυνο γι υποσιτισμό ή είνι υποσιτισμένο. Η διτροφική τους πρόσληψη, τόσο σε ενέργει, όσο κι σε ρκετά θρεπτικά συσττικά φίνετι ν είνι πιθνόν νεπρκής, ενώ τ επίπεδ του δείκτη μάζς σώμτος πρμένουν άνω των φυσιολογικών επιπέδων γι το μεγλύτερο ποσοστό των φροντιστών. Επιπρόσθετ, το μεγλύτερο ποσοστό των φροντιστών ξιολογήθηκε με μέτρι συμμόρφωση στη Μεσογεική διτροφή, ενώ έν μικρότερο ποσοστό χρκτηρίζετι με χμηλή ή υψηλή συμμόρφωση. Τέλος, η πλειοψηφί των φροντιστών προυσίζε φυσιολογική διτροφική συμπεριφορά, ενώ σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις βρέθηκε διτργμένη. Λέξεις κλειδιά: νόσος Alzheimer, φροντιστές, μάρτυρες, διτροφική κτάστση, διτροφική συμπεριφορά ABSTRACT Introduction: Few data are available in the international bibliography about the nutritional status of family caregivers of Alzheimer's disease patients. A significant portion of which shows impairment in dietary habits and are more susceptible to malnutrition. Purpose: Assessment of the nutritional status and dietary behaviour of Greek family caregivers of Alzheimer's disease patients (cases) and their comparison to the nutritional status and dietary behaviour of a group with same age and gender who do not act as caregivers (controls). Methodology: The survey was conducted on subjects from the prefectures of Heraklion and Rethymnon, Crete. The case sample was chosen from the University Hospital of Heraklion and the Rethymno Alzheimer's disease and related disorders association. The control sample was chosen from friends and family. The nutritional status and behavior of individuals was evaluated using questionnaires and body measurements. Results: The caregivers sample, as well as the control group consisted of 33 females (82.5%) and 7 males (17.5%). The average age of caregivers was 54.4 ± 12.7 years and the controls average age was 54.1 ± 14.6 years. The majority of the caregivers was 5

classified as normal weight (35%) and first-grade obese (35%), while the control group was classified as overweight (32.5%) and normal weight (30%). The prevalence of malnutrition among caregivers was 2.5% while malnourished controls were not found. 22.5% of the caregivers and 27.5% of the control group was found at risk of malnutrition, while the majority of caregivers and control group (65% and 72.5% respectively) was found in normal nutritional status. From the evaluation of the EAT-26 questionnaire, same results were found in both groups. The highest percentage of the sample was characterized by normal dietary behaviour (87.5%) and the lowest percentage was characterized by impaired eating behaviour (12.5%). Concerning adherence to the Mediterranean diet, 80% of caregivers and 72.5% of control group showed moderate adherence (score 21-35). 7.5% of caregivers and 2.5% of control s group showed low adherence (score 0-20), while 12.5% and 25% respectively showed high adherence (score 36-55). Conclusions: In conclusion, according to the results of this study, the majority of caregivers was assessed with normal nutritional status, while a lower percentage was found malnourished or at risk of malnutrition. The entire sample s nutrition with regards to energy, as well as several nutrients intake appears to be possibly inadequate, while body mass index levels remain above normal for the majority of caregivers. In addition, the majority of caregivers were assessed with moderate adherence to the Mediterranean diet, while a lower percentage was characterized by low or high adherence. Finally, the majority of caregivers showed normal dietary behavior and only in some cases it was found to be impaired. Keywords: Alzheimer's disease, caregivers, controls, nutritional status, nutritional behavior 6

Περιεχόμεν Εισγωγή... 9 1. Οι επιπτώσεις της προχής φροντίδς στον τρόπο ζωής οικογενεικών φροντιστών τόμων με νόσο Alzheimer... 11 1.1.Κοινωνική ζωή... 11 1.2. Ψυχολογί... 14 1.3. Υγεί... 16 1.4. Διτροφική κτάστση... 18 2. Μέθοδοι ξιολόγησης κτάστσης θρέψης... 20 2.1. Εκτίμηση διτροφικής πρόσληψης... 20 2.1.1. 24ωρη νάκληση... 20 2.1.2. Ερωτημτολόγιο κτνάλωσης συχνότητς τροφίμων (FFQ)... 21 2.1.3. Διιτολογικό ιστορικό... 22 2.1.4. Ημερολόγιο κτγρφής τροφίμων... 23 2.2. Ανθρωπομετρικές μετρήσεις... 24 2.2.1. Δείκτης μάζς σώμτος (ΔΜΣ)... 24 2.2.2. Περίμετρος μέσης... 26 2.2.3. Περίμετρος Γστροκνημίς... 28 2.2.4. Περίμετρος του μέσου του βρχίον (MAC ή MUAC)... 28 2.2.5. Δερμτική πτυχή τρικεφάλου (TSF)... 29 2.2.6. Μυϊκή περίμετρος του μέσου του βρχίον (MAMC)... 30 2.2.7. Μυϊκή επιφάνει (ΜΑΜΑ)... 30 2.2.8. Απορροφησιομετρί διπλής ενέργεις κτινών χ (DEXA ή DXA)... 31 2.2.9. Βιοηλεκτρική εμπέδηση (ΒΙΑ)... 32 2.2.10. Δυνμομετρί... 33 2.3. Ερωτημτολόγι... 35 2.3.1. ΜΝΑ (Mini Nutritional Assesment)... 35 2.3.2. EAT-26 (Eating Attitude Test-26)... 36 2.3.3. SGA (Subjective Global Assessment)... 36 2.3.4. NRS-2002 (Nutritional Risk Screening-2002)... 37 2.3.5. NRI (Nutritional Risk Index)... 38 2.3.6. SNAQ (Simplified Nutritional Assessment Questionnaire)... 39 2.3.7. MUST (Malnutrition Universal Screening Tool)... 40 3. Βιοχημικοί Δείκτες... 41 3.1 Αλβουμίνη... 41 3.2 Προ-λβουμίνη (PAB)... 41 3.3 Πρωτεΐνη δέσμευσης της ρετινόλης (RBP)... 42 3.4 Tρνσφερρίνη... 42 3.5 C-Αντιδρώσ Πρωτεΐνη (CRP)... 43 3.6 Oλικός ριθμός λεμφοκυττάρων (TLC)... 43 3.7 Ισοζύγιο ζώτου... 43 4.ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 45 4.1. Εισγωγή... 45 4.2. Σκοπός έρευνς... 46 4.3. Υπόθεση έρευνς... 46 4.4. Μεθοδολογί... 47 4.5 Αποτελέσμτ... 49 5. Συζήτηση-Συμπεράσμτ... 113 7

6. Περιορισμοί έρευνς... 121 7.Προτάσεις γι μελλοντική έρευν... 121 Βιβλιογρφί... 122 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 132 8

Εισγωγή Το 2017 βρέθηκε ότι περισσότεροι πό 15 εκτομμύρι άνθρωποι πάσχουν πό τη νόσο Alzheimer (Ilha et al., 2017) κι υτός ο ριθμός νμένετι ν τετρπλσιστεί το 2050 σε περισσότερο πό 100 εκτομμύρι. Το Alzheimer, ποτελεί την πιο κοινή μορφή άνοις (Andreakou et al., 2016). Η νόσος υτή είνι μί νίτη, νευροεκφυλιστική διτρχή που χρκτηρίζετι πό προοδευτική επιδείνωση της νοητικής κτάστσης, η οποί επηρεάζει τη μνήμη, τη σκέψη, τη μάθηση, τον προσντολισμό, τη γλώσσ, την κτνόηση, την κρίση, τη συμπεριφορά, κθώς κι την εκτέλεση κθημερινών δρστηριοτήτων (Abate et al., 2017) κι διρκεί κτά μέσο όρο 8 χρόνι έως ότου επέλθει ο θάντος (Volicer, 2005). Επιπλέον, οδηγεί σε στδική πώλει της νεξρτησίς κι χρκτηρίζετι ως μί πό τις κύριες ιτίες θνάτου μετξύ των ηλικιωμένων (Poehlman and Dvorak, 2000). Σύμφων με τ πρπάνω λοιπόν, δημιουργείτι η νάγκη γι συνεχή φροντίδ κι εποπτεί των σθενών που πάσχουν πό Alzheimer την οποί συνήθως νλμβάνουν οι συγγενείς τους που ενεργούν ως άτυποι φροντιστές, προκλώντς τους μεγάλη επιβάρυνση (φορτίο) κι άγχος (Allegri et al., 2006). Ως οικογενεικός φροντιστής ορίζετι η μη μειβόμενη προχή φροντίδς πό μέλη της οικογένεις ή φίλους σε άτομ που πάσχουν πό χρόνιες σθένειες ή σθένειες που επηρεάζουν τη λειτουργικότητ του σθενή όπως η νόσος Alzheimer (Sharma et al., 2016). Οι οικογενεικοί φροντιστές πρέχουν το 80% της οικικής φροντίδς του σθενή (Cole et al., 2014). Σύμφων με τ κοινωνικά κι πολιτισμικά πρότυπ οι γυνίκες κλούντι ν υιοθετήσουν το ρόλο του οικογενεικού φροντιστή. Αυτό ποδεικνύετι πό πληθώρ μελετών που πργμτοποιήθηκν σε πγκόσμιο επίπεδο, τ ποτελέσμτ των οποίων υποστηρίζουν ότι κυρίως οι γυνίκες πρέχουν την άτυπη φροντίδ των μελών της οικογένεις που πάσχουν πό Alzheimer. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι γυνίκες φροντιστές είνι σύζυγοι ή ενήλικες κόρες των σθενών. Είνι συνήθως μεσήλικες, με σημντικό ποσοστό υτών ν είνι άνω των 65 ετών. Ωστόσο λόγω δημογρφικών λλγών κι λλγών στις κοινωνικές δομές, οι άνδρες νλμβάνουν όλο κι περισσότερο το ρόλο του φροντιστή (Sharma et al., 2016). Οι φροντιστές λόγω της συνεχούς προχής φροντίδς, έρχοντι ντιμέτωποι με πολλές δυσκολίες, που κυμίνοντι πό το στρες, την κοινωνική πομόνωση μέχρι κι τ οικονομικά προβλήμτ τ οποί πιθνόν ν κτστρέψουν την επγγελμτική κι κοινωνική τους ζωή έως κι την σωμτική κι την ψυχική τους υγεί (Andreakou et al., 9

2016). Έχει βρεθεί ότι, όσο υξάνετι το επίπεδο εξάρτησης του σθενή, τόσο υξάνετι κι το φορτίο του φροντιστή (Cole et al., 2014). Ορισμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι υπάρχουν διφορές μετξύ των δύο φύλων ως προς τον τρόπο κι τις στρτηγικές ντιμετώπισης του ρόλου του οικογενεικού φροντιστή. Πιο συγκεκριμέν, οι άνδρες σε ντίθεση με τις γυνίκες επιδιώκουν την νεξρτησί της οικογένεις τους κι ποφεύγουν ν νζητήσουν εξωτερική βοήθει (Pöysti et al., 2012). Όσον φορά τη διτροφική κτάστση των φροντιστών σθενών με νόσο Alzheimer, ελάχιστ δεδομέν είνι γνωστά μέχρι σήμερ (Tombini et al., 2016) κι νφέρουν ότι μετβάλλοντι οι διτροφικές τους συνήθειες (Puranen et al., 2014) κι υξάνετι ο κίνδυνος γι υποσιτισμό (Tombini et al., 2016). 10

1. Οι επιπτώσεις της προχής φροντίδς στον τρόπο ζωής οικογενεικών φροντιστών τόμων με νόσο Alzheimer 1.1.Κοινωνική ζωή Σύμφων με τη διεθνή βιβλιογρφί έχει βρεθεί ότι οι οικογενεικοί φροντιστές έχουν χμηλότερη ποιότητ ζωής σε όλες σχεδόν τις διστάσεις της συγκριτικά με τ άτομ που δεν λειτουργούν ως φροντιστές. Η προχή φροντίδς ποτελεί μι στρεσογόνο κτάστση ειδικότερ ότν ο σθενής ντιμετωπίζει μι χρόνι κι εκφυλιστική σθένει, όπως είνι το Alzheimer. Οι υξημένες νάγκες των σθενών με Alzheimer προκλούν οικονομικά κι κοινωνικής πομόνωσης προβλήμτ στους φροντιστές, τ οποί πιθνών ν διτράξουν την επγγελμτική κι κοινωνική τους ζωή (Andreakou et al., 2016). Πιο συγκεκριμέν, λόγω των υξημένων υποχρεώσεων που προκύπτουν πό την φροντίδ των σθενών, οι οικογενεικοί φροντιστές πομονώνοντι πό τον κοινωνικό τους περίγυρο (Cole et al., 2014), με ποτέλεσμ ν ντιμετωπίζουν προβλήμτ ποδοχής, κοινωνικής κι συνισθημτικής υποστήριξης (Gilhooly et al., 2016) κι σε πολλές περιπτώσεις βιώνουν το στιγμτισμό (Kahn et al., 2016). Το στίγμ έχει οριστεί ως έν χρκτηριστικό γνώρισμ, συμπεριφορά ή φήμη που χρκτηρίζει έν άτομο ως κοινωνικά νεπιθύμητο κι μη ποδεκτό. Συχνά, οι οικογενεικοί φροντιστές γίνοντι θύμτ του στίγμτος προκλώντς τους το ίσθημ της ντροπής, τόσο γι τους ίδιους, όσο κι γι την ίδι την σθένει. Επιπλέον, το στίγμ ποτελεί έν σημντικό πράγοντ που συμβάλλει στην επιβάρυνση των φροντιστών κθιστώντς πιο ευάλωτους τις γυνίκες κι τ ενήλικ πιδιά των σθενών (Kahn et al., 2016) κι ποτρέποντς τους πό την νζήτηση υπηρεσιών που θ μπορούσν ν μειώσουν το φορτίο της φροντίδς (Werner et al., 2011). Έχει βρεθεί ότι η ντίληψη γι το βάρος του ρόλου μπορεί ν διφέρει νάλογ με το μορφωτικό επίπεδο των φροντιστών. Πιο συγκεκριμέν, το χμηλό μορφωτικό πιθνόν ν συνδέετι με το ίσθημ ικνοποίησης πό την πλούστερη κθημερινή ζωή χωρίς σημντικά γεγονότ ή νέες εμπειρίες, σε ντίθεση με τον κδημϊκό τρόπο ζωής πολλπλών κθηκόντων (Pöysti et al., 2012). Σύμφων με μελέτες υπάρχουν διφορές μετξύ των δύο φύλων, ως προς τις δυσκολίες που προκύπτουν πό την προσπάθει εκπλήρωσης του ρόλου του φροντιστή 11

κι στις ρνητικές συνέπειες που προκύπτουν πό υτό το ρόλο. Όσον φορά τις γυνίκες φροντιστές, συχνά κλούντι ν ντπεξέλθουν σε πολλπλούς ντιφτικούς ρόλους, όπως σύζυγοι, κόρες, μητέρες ή κι εργζόμενες κι συχνά νιώθουν εγκλωβισμένες σε υτή την κτάστση. Επιπλέον, κάποιοι συγγρφείς έχουν προτείνει ότι οι γυνίκες φροντιστές βιώνουν μεγλύτερο φορτίο λόγω έλλειψης κοινωνικής υποστήριξης. Όσον φορά τους άνδρες, πρδοσικά δεν νμένετι ν νλάβουν το ρόλο του φροντιστή. Ωστόσο, λόγω δημογρφικών λλγών όλο κι περισσότεροι άνδρες φίνετι ν συμμετέχουν στην προχή φροντίδς (Sharma et al., 2016). Τόσο οι άνδρες, όσο κι οι γυνίκες λόγω του υξημένου φορτίου, νφέρουν έλλειψη συνέπεις στις επγγελμτικές τους υποχρεώσεις, διότι συχνά νγκάζοντι ν πουσιάζουν πό το χώρο εργσίς τους κι δυσκολεύοντι ν τηρήσουν το ωράριο τους (Cole et al., 2014). Συγκεκριμέν, οι γυνίκες νφέρουν ότι η προχή φροντίδς πρεμβίνει στην εργσί κι την κοινωνική τους ζωή σε μεγλύτερο βθμό συγκριτικά με τους άνδρες, κθώς είνι πιο διδεδομένο ν εγκτλείπουν την εργσί τους κι ν πρμένουν σπίτι νλμβάνοντς το ρόλο του φροντιστή (Sharma et al., 2016). Ορισμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι οι άνδρες δεν ντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο το ρόλο του φροντιστή όπως οι γυνίκες κι οι στρτηγικές ντιμετώπισης τους είνι διφορετικές. Ειδικότερ, οι άνδρες φροντιστές συγκριτικά με τις γυνίκες δε γνωρίζουν ή δε χρησιμοποιούν τις κοινοτικές υπηρεσίες επιδιώκοντς την νεξρτησί της οικογένεις, κθώς πιστεύουν ότι χρησιμοποιώντς τις κοινοτικές υπηρεσίες, μπορεί ν χρκτηριστούν ως μη ικνοί ν ντπεξέλθουν στο ρόλο του φροντιστή (Pöysti et al., 2012). Αυτό οφείλετι στον κοινωνικό τους ρόλο που τους ποτρέπει ν εκφράσουν τ συνισθήμτ τους με ποτέλεσμ ν ποκρύπτουν τις δυσκολίες που ντιμετωπίζουν κτά την προχή φροντίδς σε σχέση με τις γυνίκες. Αντιθέτως, άλλες μελέτες υποστηρίζουν ότι οι γυνίκες είνι λιγότερο πιθνό ν νζητήσουν υποστήριξη πό διθέσιμες κοινοτικές υπηρεσίες λόγω των περιορισμών που τους υποβάλει ο ρόλος του φροντιστή. Επιπλέον, προκύπτει πό την ίδι μελέτη ότι οι άνδρες είνι πιο πρόθυμοι ν νζητήσουν κι ν λάβουν εξωτερική βοήθει πό επίσημες κι νεπίσημες πηγές. Οι γυνίκες πάντως φίνετι ν έχουν περισσότερες διθέσιμες πηγές νεπίσημης υποστήριξης π ότι οι άνδρες λλά, πρόλ υτά οι άνδρες φίνετι ν είνι πιο κινητοποιημένοι στην νζήτηση βοήθεις πό υτές τις πηγές (Sharma et al., 2016). Η ποιότητ ζωής των γυνικών φροντιστών επηρεάζετι περισσότερο συγκριτικά με τους άνδρες φροντιστές, κθώς οι γυνίκες νλμβάνουν ν ικνοποιήσουν τις πιο 12

πιτητικές νάγκες του σθενή, ενώ τυτόχρον κλούντι ν φροντίζουν το νοικοκυριό κι ν ντπεξέρχοντι κι σε άλλες κοινωνικές υποχρεώσεις, όπως το μεγάλωμ των πιδιών τους, την κριέρ τους λλά κι τις κοινωνικές σχέσεις τους (Andreakou et al., 2016). Όμως, δεν φίνετι ν υπάρχουν σημντικές διφορές μετξύ των δύο φύλων, όσον φορά την ικνοποίηση πό τη ζωή κι στην εμφάνιση μονξιάς (Pöysti et al., 2012). 13

1.2. Ψυχολογί Οι διτρχές της συμπεριφοράς των σθενών ποτελούν κοινό χρκτηριστικό της άνοις, με ποτέλεσμ ν επιβρύνετι το φορτίο των φροντιστών (Allegri et al., 2006) κι ν υξάνοντι σημντικά τ επίπεδ άγχους (Gilhooly et al., 2016). Ο ρόλος του φροντιστή έχει συσχετιστεί με δυσμενείς ψυχολογικές επιδράσεις κι έχει νγνωριστεί ως πράγοντς κινδύνου γι θνησιμότητ. Αυτά τ ποτελέσμτ επιβεβιώθηκν κόμη κι σε μελέτες που πργμτοποιήθηκν σε φροντιστές διφορετικών εθνικοτήτων (Allegri et al., 2006). Συγκεκριμέν, πό μελέτες βρέθηκε ότι όσο επιδεινώνετι η νόσος Alzheimer, τόσο επηρεάζετι ρνητικά η ψυχολογί του φροντιστή. Αυτό συμβίνει, διότι υξάνοντι οι πιτήσεις της φροντίδς, με ποτέλεσμ ν προκλείτι ψυχική κι σωμτική εξουθένωση (Andreakou et al., 2016) κι ν νπτύσσετι το ίσθημ πογοήτευσης, θυμού, ενοχής, θεωρώντς ότι δεν μπορούν ν χειριστούν όλες τις ευθύνες που προκύπτουν πό τη φροντίδ (Caregiver.org, 2017). Ειδικότερ, τ συμπτώμτ του σθενή που προκλούν την επιβάρυνση των φροντιστών είνι η επιθετικότητ, η περιπλάνηση κι οι πρληρητικές ιδέες (Allegri et al., 2006). Οι φροντιστές ντιμετωπίζουν προβλήμτ ψυχικής υγείς, κτάθλιψης, συγκέντρωσης κι βρίσκοντι σε κίνδυνο γι ψυχολογικό στρες (Gilhooly et al., 2016). Από μελέτη βρέθηκε ότι περίπου το έν τρίτο των οικογενεικών φροντιστών βιώνουν συμπτώμτ κτάθλιψης κι τ δύο τρίτ ντιμετωπίζουν υψηλό έως πολύ υψηλό συνισθημτικό στρες. Επιπλέον, βρέθηκε ότι η πομόνωση των φροντιστών πό τον κοινωνικό τους περίγυρο λόγω των υξημένων υποχρεώσεων φίνετι ν υξάνει την κτάθλιψη κι το στρες (Cole et al., 2014). Υψηλότερο κίνδυνο γι κτάθλιψη έχουν οι φροντιστές με προβλήμτ υγείς κι οικονομικά προβλήμτ (Covinsky et al., 2003) κι ειδικότερ οι φροντιστές οι οποίοι μένουν μζί με τον σθενή συγκριτικά με τους φροντιστές οι οποίοι ζουν ξεχωριστά πό τον σθενή (Andreakou et al., 2016) κι μπορεί ν οδηγήσει σε προσπάθειες υτοκτονίς (Caregiver.org, 2017). Από νσκόπηση 93 άρθρων σχετικά με τις διφορές των δύο φύλων στην σκούμενη ψυχολογική επίδρση που προκύπτει πό τη φροντίδ, βρέθηκε ότι οι γυνίκες βιώνουν περισσότερη θλίψη συγκριτικά με τους άνδρες. Οι άνδρες φροντιστές πρόλο που πρέχουν υψηλότερ επίπεδ φροντίδς ότν πρόκειτι γι τις συζύγους τους με πιο σοβρή μορφή άνοις, δεν υποφέρουν τόσο όσο οι γυνίκες φροντιστές πό το φορτίο ή 14

πό τ κτθλιπτικά συμπτώμτ. (Pöysti et al., 2012). Επιπρόσθετ, σε 10 πό 12 μελέτες που έγινν γι την ψυχική νοσηρότητ, έδειξν υψηλότερ επίπεδ κτάθλιψης κι ψυχικής νοσηρότητς στις γυνίκες φροντιστές. Αντίθετ, σε ρκετές μελέτες δεν βρέθηκν σημντικές διφορές μετξύ των δύο φύλων στο βθμό κτάθλιψης ή ψυχιτρικών συμπτωμάτων (Sharma et al., 2016). Όσον φορά τις νησυχίες κι το άγχος, οι περισσότερες μελέτες νφέρουν ότι οι γυνίκες είνι πιο πιθνό ν εκτεθούν σε στρεσσογόνους πράγοντες συγκριτικά με τους άνδρες (Sharma et al., 2016), διότι οι γυνίκες συνήθως νλμβάνουν μεγλύτερη ευθύνη γι την ευημερί της οικογένεις πό την τεκνοποίηση έως την φροντίδ των ηλικιωμένων μελών της οικογένεις. Λμβάνοντς λοιπόν υπόψη, το υψηλό ίσθημ ευθύνης που προέρχετι πό τη γυνικεί φύση είνι ρκετά κτνοητή η ιτί του υξημένου συνισθημτικού άγχους ότν κλούντι ν ντποκριθούν στο ρόλο του φροντιστή (Pöysti et al., 2012). Eπίσης, βρέθηκε ότι οι γυνίκες βιώνουν περισσότερη ψυχική κι σωμτική πίεση, μεγλύτερο φορτίο κι υψηλότερ επίπεδ ψυχολογικής δυσφορίς λόγω της φροντίδς που πρέχουν (Sharma et al., 2016). Αυτές οι μελέτες επίσης βρήκν ότι οι γυνίκες βιώνουν περισσότερη ψυχική κι σωμτική πίεση, μεγλύτερο φορτίο κι υψηλότερ επίπεδ ψυχολογικής δυσφορίς, κθώς πρέχουν τη φροντίδ. Όμως, σε ρκετές μελέτες δε βρέθηκε κμί διφορά μετξύ των δύο φύλων (Pöysti et al., 2012 and Sharma et al., 2016). Αυτό έχει οδηγήσει στην άποψη ότι ν κι μπορεί ν υπάρχουν ορισμένες διφορές μετξύ των νδρών κι των γυνικών φροντιστών, οι περισσότερες π υτές είνι μικρές κι μφίβολης κλινικής σημσίς. (Sharma et al., 2016). Πρόλο που οι ρνητικές πτυχές της φροντίδς στην ψυχολογί των φροντιστών τόμων με άνοι τείνουν ν ποτελούν το συνηθέστερο εύρημ, έχει βρεθεί συσχέτιση με θετικά συνισθήμτ κι ποτελέσμτ. Το 55-90% των φροντιστών βιώνει θετικές εμπειρίες ως πόρροι της προχής φροντίδς, όπως το ίσθημ της ενότητς κι του μοιβίου δεσμού, οι κοινές δρστηριότητες, η πνευμτική κι προσωπική νάπτυξη, η υξημένη πίστη κι το ίσθημ επιτυχίς (Brodaty and Donkin, 2009). 15

1.3. Υγεί Πολλοί σθενείς με άνοι χάνουν την ικνότητ ν ζουν νεξάρτητοι χωρίς τη βοήθει άλλων. Η πλειοψηφί υτών των σθενών συνεχίζουν ν ζουν στο σπίτι με τη βοήθει οικογενεικών φροντιστών, διφορετικά πολλοί πό τους σθενείς θ χρειζόντουσν νοσηλεί στο σπίτι πό εξειδικευμένο προσωπικό, με ποτέλεσμ τ έξοδ ν υξάνοντν σημντικά (Covinsky et al., 2003). Η προχή φροντίδς έχει διάφορες επιπτώσεις στους φροντιστές, ειδικότερ όσοι δεν έχουν εκπιδευτεί γι ν ντπεξέλθουν στις υξημένες νάγκες των σθενών, μπορεί ν κτλήξουν ν είνι εξουθενωμένοι σωμτικά λλά κι ψυχολογικά λόγω της πολύωρης ενσχόλησης τους με τον σθενή κι γι υτό το λόγο συχνά νφέροντι ως τ κρυφά θύμτ του Alzheimer (Andreakou et al., 2016). Οι ίδιοι οι φροντιστές μάλιστ θεωρούν ότι η συνεχής προχή φροντίδς επηρεάζει ρνητικά την υγεί τους κι τείνει ν τη χειροτερεύει (Cole et al., 2014). Συγκεκριμέν, βρίσκοντι σε υξημένο κίνδυνο γι διάφορ προβλήμτ υγείς, τ οποί περιλμβάνουν κρδιγγεικά νοσήμτ, χμηλότερη νοσί, φτωχότερη νοσολογική ντίδρση σε εμβόλι, βρδύτερη επούλωση πληγών, υψηλότερ επίπεδ χρόνιων πθήσεων (όπως διβήτης, ρθρίτιδ, έλκη κι νιμί) (Brodaty and Donkin, 2009) κι υπέρτση (Cole et al., 2014). Επιπλέον, νφέρουν συμπτώμτ γστροοισοφγικής πλινδρόμησης, πονοκεφάλους κι σωμτικούς πόνου (Caregiver.org, 2017). Οι κτστάσεις υτές οφείλοντι στ υψηλά επίπεδ ορμονών που σχετίζοντι με την κτάθλιψη κι το στρες τ οποί μειώνουν την νοσοποιητική λειτουργί, κθυστερούν την νάρρωση (Cole et al., 2014) κι υξάνουν τον κίνδυνο θνησιμότητς (Brodaty and Donkin, 2009). Κθώς οι φροντιστές νλώνουν πολλές ώρες κθημερινά στη φροντίδ των σθενών, είνι λιγότερο πιθνό ν συμμετάσχουν σε προληπτικές συμπεριφορές υγείς (Caregiver.org, 2017), όπως φυσική δρστηριότητ, ποφυγή κπνίσμτος, περιορισμένη κτνάλωση λκοόλ κι ποιοτικός ύπνος (Brodaty and Donkin, 2009). Πιο συγκεκριμέν, οι φροντιστές που πρέχουν 36 ή περισσότερες ώρες φροντίδς νά εβδομάδ είνι πιο πιθνό ν κπνίζουν κι ν κτνλώνουν περισσότερά κορεσμέν λιπρά. Η πλειοψηφί των φροντιστών νφέρει ότι δεν επισκέπτετι το γιτρό όσο συχνά είνι νγκίο ή 16

δυντεί ν είνι συνεπής στ ιτρικά ρντεβού, ιδιίτερ οι κάτοικοι γροτικών περιοχών όπου ντιμετωπίζουν μεγλύτερη δυσκολί πρόσβσης σε νοσοκομείο (Caregiver.org, 2017). Αντιθέτως, σε ορισμένες περιπτώσεις νφέροντι, περισσότερες επισκέψεις στο γιτρό κι υξημένη χρήση συντγογρφούμενων φρμάκων (Brodaty and Donkin, 2009). Σημντικό ερευνητικό δεδομένο ποτελεί ότι τ μέλη της οικογένεις που πρέχουν φροντίδ σε άτομ με χρόνιες πθήσεις, όπως η νόσος Alzheimer, βρίσκοντι σε κίνδυνο γι προβλήμτ υγείς. Περίπου ένς στους δέκ φροντιστές νφέρει ότι η φροντίδ έχει επιβρύνει τη σωμτική του υγεί (Caregiver.org, 2017). Από μετ-νάλυση 229 μελετών βρέθηκε ότι δεν υπάρχει σημντική διφορά ως προς την επιβάρυνση της σωμτικής υγείς μετξύ των δύο φύλων (Sharma et al., 2016). Συμπερσμτικά, προκύπτει ότι η υγεί του φροντιστή ποτελεί θέμ δημόσις υγείς που πιτεί περισσότερη προσοχή πό εξειδικευμένους επγγελμτίες, ώστε ν εξσφλιστεί η υγεί κι η σφάλει των τόμων που φιερώνουν τη ζωή τους στη φροντίδ των άλλων (Caregiver.org, 2017). 17

1.4. Διτροφική κτάστση Η διτροφή είνι το κύριο μέσον γι την πρόσληψη θρεπτικών ουσιών, τη διτήρηση της υγείς κι της λειτουργικής ικνότητς (Tombini et al., 2016). Τ άτομ με νόσο Alzheimer μπορεί ν προυσιάσουν έν ευρύ φάσμ διτροφικών λλγών, όπως μειωμένη όρεξη, λλγές στις προτιμήσεις των τροφίμων ή άλλες διτροφικές δυσκολίες κι είνι γνωστό ότι βρίσκοντι σε κίνδυνο γι υποσιτισμό. Ως εκ τούτου οι φροντιστές τους ντιμετωπίζουν πολλές διτροφικές προκλήσεις κτά την προχή φροντίδς (Puranen et al., 2014, Puranen, 2015, Tombini et al., 2016). Μέχρι σήμερ, ελάχιστ δεδομέν είνι γνωστά γι τη διτροφική κτάστση των φροντιστών. Οι οικογενεικοί φροντιστές είνι συνήθως ηλικιωμένοι σύζυγοι, με πολλπλές χρόνιες πθήσεις κι δυσλειτουργίες κι φίνετι ν είνι πιο επιρρεπείς στον υποσιτισμό (Puranen et al., 2014 and Tombini et al., 2016), κθώς η διτροφική κτάστση κι η πρόσληψη θρεπτικών ουσιών τείνουν ν μειώνοντι με την ύξηση της ηλικίς κι την έκπτωση των λειτουργικών ικνοτήτων (Puranen et al., 2014). Ο υποσιτισμός είνι μί σοβρή κτάστση που επηρεάζει ρνητικά την υγεί των τόμων κι ποτελεί ισχυρό δείκτη θνησιμότητς κι θνητότητς (Tombini et al., 2016). Έν μεγάλο ποσοστό φροντιστών προυσιάζει λλγές στις διτροφικές του συνήθειες. Από μελέτη που πργμτοποιήθηκε σε 90 φροντιστές στην Ιτλί, ο επιπολσμός του υποσιτισμού βρέθηκε στο 23,3%, σε κίνδυνο γι υποσιτισμό το 41,1% κι μόνο το 35,6% βρέθηκε ν έχει κλή θρέψη. Αυτό οφείλετι στο μεγάλο φορτίο φροντίδς των σθενών με Alzheimer που πιθνόν ν επηρεάζει την προετοιμσί θρεπτικών γευμάτων, την ποικιλί της διτροφής κι την επρκή διτροφική τους πρόσληψη (Tombini et al., 2016). Σε μελέτη που πργμτοποιήθηκε σε συζύγουςφροντιστές βρέθηκε νεπρκής πρόσληψη σε πρωτεΐνη, βιτμίνη C, E κι φολικό οξύ (Puranen, 2015). Επιπλέον, πρτηρήθηκν υξημέν επίπεδ γλυκοζυλιωμένης ιμοσφιρίνης, ολικής κι LDL χοληστερόλης μετά πό νάλυση δείγμτος ίμτος των φροντιστών (Tombini et al., 2016). Σε διάφορες μελέτες βρέθηκε ότι τ συμπτώμτ κτάθλιψης κι οι γνωστικές κι λειτουργικές διτρχές ποτελούν πράγοντ κινδύνου γι τον υποσιτισμό των φροντιστών (Tombini et al., 2016). Επομένως, φίνετι νγκί η έγκιρη νγνώριση των πιθνών διτροφικών νεπρκειών κι του κινδύνου γι 18

υποσιτισμό με συστημτικό διτροφικό έλεγχο, όπως η χρήση του ερωτημτολογίου Mini Nutritional Assessment (ΜΝΑ). Η νεπρκής διτροφή σχετίζετι θετικά με την ύξηση της ηλικίς, το χμηλότερο μορφωτικό επίπεδο, το χμηλό σωμτικό βάρος κι Δείκτη Μάζς Σώμτος (ΔΜΣ), τη μειωμένη γνωστική λειτουργί κι τ συμπτώμτ κτάθλιψης. Επιπλέον, η δυσφγί κι η σημντική πώλει βάρους συσχετίστηκν με χειρότερη διτροφική κτάστση. Πρόσφτ σύμφων με κάποιους συγγρφείς βρέθηκε διφορά μετξύ των δύο φύλων ως προς τη διτροφική τους πρόσληψη με τους άνδρες φροντιστές ν προυσιάζουν χμηλότερη πρόσληψη, ενώ δεν υπήρχν σημντικές διφορές μετξύ νδρών κι γυνικών στ ποτελέσμτ του ΜΝΑ (Tombini et al., 2016). Σύμφων όμως με άλλη μελέτη που διεξάχθηκε στη Φιλνδί σε 99 ζευγάρι (σθενών συζύγων φροντιστών), εκ των οποίων οι 31 φροντιστές ήτν άνδρες κι οι 68 γυνίκες, βρέθηκε ότι η μέση ενεργεική κι πρωτεϊνική πρόσληψη ήτν 1605kcal-0,93g πρωτεΐνης νά κιλό σωμτικού βάρους κι 1536kcal-1,00g πρωτεΐνης νά κιλό σωμτικού βάρους ντίστοιχ. Στην ίδι μελέτη φάνηκε ότι οι άνδρες κτνλώνουν λιγότερ φρούτ κι λχνικά πό τις γυνίκες. Επιπλέον, η έλλειψη γνώσεων σχετικά με το μγείρεμ κι τη διτροφή συνδέθηκε με φτωχότερη διτροφική κτάστση των νδρών με ποτέλεσμ ν εκφράζουν περισσότερες νησυχίες γι τη διτροφή συγκριτικά με τις γυνίκες ότν υιοθετούν το ρόλο του φροντιστή (Puranen et al., 2014). Σύμφων με τ πρπάνω προκύπτει ότι έν υψηλό ποσοστό φροντιστών δεν κολουθεί ισορροπημένη κι πλήρη διτροφή. Επομένως, κρίνετι νγκί η λήψη πρίτητων μέτρων προκειμένου ν εντοπιστούν έγκιρ οι διτροφικές νεπάρκειες κι ο κίνδυνος υποσιτισμού, κθώς επίσης, η εφρμογή προγρμμάτων εκπίδευσης γι τη σωστή διτροφή που θ επιδράσει θετικά στο σωμτικό βάρος κι στη γνωστική λειτουργί των φροντιστών (Tombini et al., 2016). Η ξιολόγηση της κτάστσης θρέψης των τόμων μπορεί ν πργμτοποιηθεί με διάφορες μεθόδους σύμφων με τις πιτήσεις κι των διθέσιμο εξοπλισμό. Η διδικσί της ξιολόγησης περιλμβάνει μεθόδους εκτίμησης της διτροφικής πρόσληψης, νθρωπομετρικές μετρήσεις, ερωτημτολόγι κι βιοχημικούς δείκτες (Gibson, 2005). Οι οικογενεικοί φροντιστές, οι οποίοι δεν νήκουν στην ομάδ των σθενών, είνι κυρίως σύζυγοι κι πιδιά των σθενών, ντιπροσωπεύοντς έν ευρύ ηλικικό φάσμ. Στη συνέχει, πρθέτοντι οι βσικότερες μέθοδοι ξιολόγησης της διτροφικής κτάστσης. 19

2. Μέθοδοι ξιολόγησης κτάστσης θρέψης 2.1. Εκτίμηση διτροφικής πρόσληψης 2.1.1. 24ωρη νάκληση Η μέθοδος της 24ωρης νάκλησης είνι μί δομημένη συνέντευξη που λμβάνετι πό εκπιδευμένο συνεντευκτή, η οποί χρησιμοποιείτι γι τη λεπτομερή κτγρφή των φγητών κι ποτών κθώς κι των πιθνών διτροφικών προσλμβνόμενων συμπληρωμάτων που κτνλώθηκν το προηγούμενο 24ωρο. Μετά την πρώτη κτγρφή γίνοντι επεξηγημτικές ερωτήσεις ως προς το είδος των τροφίμων, τον τρόπο μγειρέμτος, το μέγεθος της ποσότητς, την ώρ κτνάλωσης, την εμπορική ονομσί κι τις ποσότητες των επιμέρους υλικών των σύνθετων τροφίμων προκειμένου ν είνι όσο το δυντόν πιο κριβής. Γι τη διευκόλυνση των ερωτώμενων στον προσδιορισμό του μεγέθους της μερίδς, χρησιμοποιούντι προπλάσμτ, εικόνες κι άλλ οπτικά βοηθήμτ. Ο συνήθης χρόνος που πιτείτι γι την ολοκλήρωση της μεθόδου είνι 20 έως 60 λεπτά. Μι νάκληση δεν επρκεί γι ν την νίχνευση των δικυμάνσεων της διτροφικής πρόσληψης πό μέρ σε μέρ, επομένως δύο ή περισσότερες μη συνεχόμενες νκλήσεις είνι πρίτητες γι την εκτίμηση της συνήθους πρόσληψης. Ο ριθμός κι η διάρκει της 24ωρης νάκλησης κθορίζετι πό τους ερωτώμενους. Η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιείτι γι ν εξετστεί η σχέση μετξύ της διτροφής κι της υγείς ή άλλων μετβλητών, στις οποίες η διτροφή ποτελεί νεξάρτητη μετβλητή. Μπορεί ν χρησιμοποιηθεί γι την εκτίμηση διτροφικής πρόσληψης κι σε επίπεδο πληθυσμού. Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιείτι ως μέθοδος νφοράς κι μπορεί ν εφρμοσθεί σε συνδυσμό με άλλη λιγότερο λεπτομερή μέθοδο εκτίμησης της διτροφικής πρόσληψης, όπως το ερωτημτολόγιο κτνάλωσης συχνότητς τροφίμων (FFQ) (Dietassessmentprimer.cancer.gov, 2017). 20

2.1.2. Ερωτημτολόγιο κτνάλωσης συχνότητς τροφίμων (FFQ) Το ερωτημτολόγιο κτνάλωσης συχνότητς τροφίμων (FFQ) χρησιμοποιείτι γι ν εξετστεί η σχέση μετξύ της διτροφής κι της υγείς ή άλλων μετβλητών. Αποτελείτι πό μι συγκεκριμένη λίστ ομδοποιημένων τροφίμων κι ποτών που υποδηλώνει τη συνήθη συχνότητ κτνάλωσης τους κτά τη διάρκει μις συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Γι την ξιολόγηση της συνολικής διτροφής, ο ριθμός των τροφίμων κι των ποτών που πρτίζουν τη λίστ κυμίνετι τυπικά πό 80 έως 120. Ορισμέν FFQ εκτιμούν μόνο τη συχνότητ κτνάλωσης (ποιοτικά ερωτημτολόγι), ενώ άλλ τη συνολική ποσότητ που συνήθως κτνλώνετι (ποσοτικά ερωτημτολόγι). Συνήθως, το μέγεθος της μερίδς ερωτάτι ξεχωριστά γι κάθε τρόφιμο κι ποτό. Ενλλκτικά, το μέγεθος της μερίδς κι η συχνότητ κτνάλωσης κτγράφοντι τυτόχρον. Γι την εκτίμηση της ποσότητς χρησιμοποιούντι συγκεκριμένες μονάδες (π.χ. φλιτζάνι), ενώ ορισμέν ερωτημτολόγι συμπεριλμβάνουν εικόνες με το μέγεθος της μερίδς προκειμένου ν υξηθεί η κρίβει της κτγρφής. Επιπλέον, συχνά γίνετι κτγρφή της πρόσληψης κι της δοσολογίς των κοινών κτνλισκόμενων διτροφικών συμπληρωμάτων. Η συμπλήρωση του ερωτημτολογίου πιτεί τη γενική κι πολύπλοκη μνήμη προκειμένου ν είνι κριβής. Το FFQ συνήθως συμπληρώνετι πό τον εξετζόμενο, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις συμπληρώνετι πό τον εξετστή, γι πράδειγμ ότν το μορφωτικό επίπεδο του εξετζόμενου είνι χμηλό. Ο εκτιμώμενος χρόνος συμπλήρωσης του κυμίνετι πό 30 έως 60 λεπτά. Το συγκεκριμένο ερωτημτολόγιο περιλμβάνει ορισμένους περιορισμούς, όπως η έλλειψη πληροφοριών σχετικά με την προετοιμσί του φγητού, συγκεκριμέν είδη κι εμπορικές ονομσίες τροφίμων κι ποτών. Επίσης, κθώς τ ερωτημτολόγι περιλμβάνουν προκθορισμένες λίστες τροφίμων, ενδέχετι ν μην ντνκλούν τ διτροφικά μοντέλ του εκάστοτε πληθυσμού. Επιπλέον, το FFQ ενίοτε χρησιμοποιείτι σε μελέτες επιπολσμού γι την περιγρφή της πρόσληψης σε επίπεδο πληθυσμού, ωστόσο δε συστήνετι λόγω των συστημτικών λθών κι σφλμάτων. Πρόλ υτά μπορεί ν χρησιμοποιηθεί κι σε νδρομικές μελέτες σθενών-μρτύρων κι σε μελέτες πρέμβσης (Dietassessmentprimer.cancer.gov, 2017). 21

2.1.3. Διιτολογικό ιστορικό Το διιτολογικό ιστορικό είνι μί συνδυστική μέθοδος κι ποτελείτι πό τρί στάδι. Η διεξγωγή του ρχίζει συνήθως με μι 24ωρη νάκληση γι την εκτίμηση της συνήθους κτνάλωσης, έπειτ εφρμόζετι έν ερωτημτολόγιο κτνάλωσης συχνότητς τροφίμων κι τέλος, έν ημερολόγιο κτγρφής τροφίμων διάρκεις συνήθως τριών ημερών (Fagúndez et al., 2015 and Acaorn.org.au, 2017). Η συγκεκριμένη μέθοδος πρέχει λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τις διτροφικές συνήθειες, την προετοιμσί των γευμάτων, το μέγεθος της μερίδς κι την κριβή εκτίμηση της προσλμβνόμενης ενέργεις κι των θρεπτικών ουσιών. Γι τον κριβέστερο προσδιορισμό του μεγέθους της μερίδς, συχνά χρησιμοποιούντι φωτογρφίες κι προπλάσμτ τροφίμων (Fagúndez et al., 2015). Το διιτολογικό ιστορικό είνι μί νδρομική μέθοδος η οποί υπόκειντι σε σφάλμτ νάκλησης κι νφοράς, κθώς βσίζετι στη μνήμη του εξετζόμενου. Η συνολική διάρκει των συνεντεύξεων συχνά ξεπερνά τη μί ώρ με ποτέλεσμ ν μη βρίσκει πρκτική εφρμογή σε επιδημιολογικές κι μεγάλες πληθυσμικές μελέτες (Acaorn.org.au, 2017). Ωστόσο, έχουν γίνει πολλές προσπάθειες προκειμένου ν γίνει πιο σύντομη κι πλοποιημένη μέθοδος, ώστε ν είνι χρήσιμη κι εφρμόσιμη σε επιδημιολογικές μελέτες. Η εγκυρότητ της μεθόδου εξρτάτι πρωτίστως πό την ικνότητ κι τις δεξιότητες των εξετστών, πό τους οποίους πιτείτι εμπειρί κι κτάρτιση στη διτροφή κι διιτολογί. Είνι υπεύθυνοι γι τη διεξγωγή των συνεντεύξεων, χωρίς όμως ν επηρεάζουν τη λήψη των πληροφοριών κι γι ν κτευθύνουν κι ν κθοδηγήσουν τη συνέντευξη μέχρι το τέλος της. Τέλος, ως προς τον τρόπο εφρμογής του διιτολογικού ιστορικού, δεν υπάρχει πρότυπο πρωτόκολλο κι πργμτοποιείτι με διφορετικές προσεγγίσεις (Fagúndez et al., 2015). 22

2.1.4. Ημερολόγιο κτγρφής τροφίμων Με το ημερολόγιο κτγρφής τροφίμων γίνετι κτγρφή των τροφίμων κι των ποτών που κτνλώθηκν κτά τη διάρκει κάθε εξετζόμενης ημέρς κι μπορεί ν διρκέσει πό 3 έως 7 ημέρες (Fagúndez et al., 2015). Είνι νγκίος ο κθορισμός του ριθμού των ημερών κι ύπρξη ή μη διδοχικότητς τους, ώστε οι συλλεγόμενες πληροφορίες ν ντποκρίνοντι στη συνήθη διτροφική πρόσληψη. Συνήθως, πργμτοποιείτι η κτγρφή 7 συνεχόμενων ημερών, όπου σημειώνοντι πό τον εξετζόμενο η μέθοδος πρσκευής κι τ συσττικά των γευμάτων, το μέγεθος της μερίδς που κτνλώθηκε κι η εμπορική ονομσί των τυποποιημένων προϊόντων. Γι τη λήψη κριβέστερων δεδομένων, οι ερωτώμενοι πρέπει ν λάβουν ειδική εκπίδευση πριν την ένρξη της κτγρφής. Αφού ολοκληρωθεί η πρώτη ημέρ κτγρφής, είνι πρίτητος ο έλεγχος της πό τον εξετστή προκειμένου ν ελεγχθεί η σωστή εφρμογή του ημερολογίου. Η κτγρφή των κτνλισκόμενων τροφίμων γίνετι μέσως μετά τη λήψη τους έτσι ώστε ν ελχιστοποιηθούν το σφάλμτ που εξρτώντι πό τη μνήμη του εξετζόμενου. Το ημερολόγιο μπορεί ν έχει τη μορφή νοικτού ή κλειστού τύπου. Στην πρώτη περίπτωση το έντυπο συμπλήρωσης έχει δομημένη μορφή κι επρκή χώρο, ώστε ο εξετζόμενος ν μπορεί ν κτγράψει νλυτικά την ημερήσι διτροφική του πρόσληψη, κθώς επίσης, την ώρ κι την τοποθεσί των γευμάτων. Επιπλέον, μπορεί ν δοθεί έν έντυπο τσέπης γι την κτγρφή των τροφίμων κι ποτών που κτνλώνοντι εκτός σπιτιού. Η μορφή κλειστού τύπου ποτελείτι πό λίστ τροφίμων κι ποτών πό τ οποί σημειώνοντι όσ έχουν κτνλωθεί κτά τη διάρκει της ημέρς. Κι στις δύο περιπτώσεις ο υπολογισμός της ποσότητς μπορεί ν γίνει, είτε με ζύγιση, είτε με τη χρήση οικικών μεζουρών. Ενλλκτικά, χρησιμοποιούντι προπλάσμτ κι φωτογρφίες των τροφίμων. Θεωρείτι η gold standard μέθοδος εκτίμησης διτροφικής πρόσληψης λόγω της υψηλής ποιότητς των δεδομένων που συλλέγει κι χρησιμοποιείτι γι την επικύρωση κι βθμονόμηση άλλων μεθόδων. Πρόλο που θεωρείτι μί πό τις πιο ξιόπιστες μεθόδους, υπάρχουν κι πιθνές πηγές σφλμάτων, όπως η μνήμη, η ντίληψη, το μορφωτικό επίπεδο, η ηλικί κι το φύλο του εξετζόμενου (Ortega, Pérez-Rodrigo and López-Sobaler, 2015). 23

2.2. Ανθρωπομετρικές μετρήσεις 2.2.1. Δείκτης μάζς σώμτος (ΔΜΣ) Ενήλικες Ο Δείκτης Μάζς Σώμτος (ΔΜΣ) ορίζετι ως το βάρος ενός τόμου εκφρσμένο σε κιλά διιρούμενο με το τετράγωνο του ύψους του σε μέτρ [ΔΜΣ= Βάρος (kg)/ Y 2 (m 2 )]. Ο ΔΜΣ δεν ξιολογεί άμεσ το σωμτικό λίπος, λλά εμφνίζει σημντική συσχέτιση με διάφορες μετβολικές σθένειες (Cdc.gov, 2017) όπως κρδιγγεικές πθήσεις, ρτηρική υπέρτση, διβήτης τύπου 2, χολόλιθοι, νπνευστικά προβλήμτ κι ορισμένες μορφές κρκίνου (Nhlbi.nih.gov, 2017). Επίσης, ποτελεί προγνωστικό δείκτη νοσηρότητς κι θνησιμότητς που οφείλετι σε πολυάριθμες χρόνιες σθένειες (Janssen, Katzmarzyk and Ross, 2004). Είνι μι οικονομική κι εύκολη στην εφρμογή μέθοδος κτηγοριοποίησης του σωμτικού βάρους. Γι τους ενήλικες (άνδρες κι γυνίκες) 20 ετών κι άνω ο ΔΜΣ κτηγοριοποιείτι σύμφων με τον πρκάτω πίνκ (Cdc.gov, 2017). ΔΜΣ (kg/m 2 ) Αξιολόγηση <18,5 Ελλιποβρής <16 Σοβρά ελλιποβρής 16,00-16,99 Μέτρι ελλιποβρής 17,00 18,49 Ήπι ελλιποβρής 18,5-24,9 Φυσιολογικός 25-29,9 Υπέρβρος 30 Πχυσρκί 30-34,9 Πχυσρκί 1ου βθμού 35-39,9 Πχυσρκί 2ου βθμού 40 Πχύσρκος 3ου βθμού (Apps.who.int, 2017) 24

Πρόλο που ο ΔΜΣ μπορεί ν χρησιμοποιηθεί γι τους περισσότερους άνδρες κι γυνίκες, υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί. Ειδικότερ, μπορεί ν γίνει υπερεκτίμηση του σωμτικού λίπους σε θλητές κι σε άτομ που έχουν υξημένη μυϊκή μάζ κι υποεκτίμηση σε άτομ μεγλύτερης ηλικίς κι σε άτομ με πώλει μυϊκής μάζς (Nhlbi.nih.gov, 2017). Υπερήλικες Σύμφων με τις συστάσεις της Αυστρλίς κι της Νές Ζηλνδίς, ο ιδνικός ΔΜΣ γι τ ηλικιωμέν άτομ είνι 27-30kg/m 2. Η θνησιμότητ στ άτομ ηλικίς άνω των 65 ετών υξάνετι γι ΔΜΣ >31kg/m 2, ενώ άνω των 75 ετών πιθνόν ο ΔΜΣ ν μη σχετίζετι με τη θνησιμότητ. Σύμφων με τις Αμερικάνικες μελέτες NHANES I-III (1974-2000) δε βρέθηκε σημντική ύξηση της θνησιμότητς στ υπέρβρ άτομ ηλικίς 70 ετών κι άνω, ενώ βρέθηκε υξημένη σε ηλικίες 60-69 ετών με ΔΜΣ >35kg/m 2 (Visvanathan et al., 2011). Από μετ-νάλυση 32 μελετών που πργμτοποιήθηκν πό το 1990 έως το 2013, βρέθηκε μικρότερη θνησιμότητ στ άτομ ηλικίς 65 ετών (άνδρες κι γυνίκες) κι άνω με ΔΜΣ 24-30,9kg/m 2 κι πρτηρήθηκε χμηλότερος κίνδυνος γι ΔΜΣ 27-27,9kg/m 2. Αυξημένος κίνδυνος θνησιμότητς βρέθηκε στ άτομ ίδις ηλικίς με ΔΜΣ<23 κι ΔΜΣ>33 (Winter et al., 2014). 25

2.2.2. Περίμετρος μέσης Ο Πγκόσμιος Οργνισμός Υγείς (WHO) το 1997 νγνώρισε τη σημσί της υξημένης κοιλικής λιπώδους μάζς (που νφέρετι ως κοιλική, κεντρική ή σπλχνική πχυσρκί) (Waist circumference and waist-hip ratio, 2011). Με τη μέτρηση της περιμέτρου μέσης γίνετι νίχνευση των πιθνών μετβολικών νοσημάτων ως πόρροι του υξημένου σωμτικού βάρους κι της πχυσρκίς (Nhlbi.nih.gov, 2017). Ότν υπάρχει προδιάθεση γι κεντρική πχυσρκί, συστήνετι συνδυστικά με την εκτίμηση του ΔΜΣ κι η μέτρηση της περιμέτρου μέσης γι μι πιο ολοκληρωμένη ξιολόγηση. Η νλογί μέσης-ισχίων (δηλδή η περιφέρει μέσης διιρεμένη πό την περιφέρει των ισχίων) προτάθηκε ως επιπρόσθετη μέτρηση γι την ξιολόγηση της κτνομής του σωμτικού λίπους. Υπάρχουν διάφορ πρωτόκολλ ως προς τον τρόπο μέτρησης της περιμέτρου μέσης. Σύμφων με το πρωτόκολλο WHO STEPS, ο εξετζόμενος πρέπει ν βρίσκετι σε όρθι θέση με τ χέρι πράλληλ στο σώμ, με τ πόδι κλειστά κι το βάρος ν κτνέμετι εξίσου στ πόδι. Έπειτ, η μεζούρ τοποθετείτι περιμετρικά γύρω πό το μέσο της πόστσης μετξύ του κτώτερου πλευρού κι της κορυφής της λγόνις κρολοφίς, στο τέλος μις κνονικής εκπνοής, με τους πνεύμονες ν βρίσκοντι στη λειτουργική υπολειπόμενη χωρητικότητ τους. Σύμφων με το πρωτόκολλο NHANES, ο εξετζόμενος είνι όρθιος με το βάρος ομοιόμορφ κτνεμημένο σε όλο το σώμ κι η τοποθέτηση της μεζούρς γίνετι γύρω πό την κορυφή της λγόνις κρολοφίς. Η μέτρηση πργμτοποιείτι κτά την ελάχιστη εκπνοή του εξετζόμενου. Τέλος, σύμφων με το πρωτόκολλο ΝΙΗ, γίνετι στο επίπεδο του ομφλού ν κι υπάρχουν ενδείξεις ότι στο συγκεκριμένο σημείο, μπορεί ν γίνει υποεκτίμηση της πργμτικής περιμέτρου μέσης. Ωστόσο, ορισμένες μελέτες συστήνουν η μέτρηση ν γίνετι στο στενότερο σημείο της. Η κρίβει των μετρήσεων εξρτάτι πό τη στεγνότητ της μεζούρς κι το περιεχόμενο του στομάχου. Πιο συγκεκριμέν, η μεζούρ θ πρέπει ν τυλίγετι γύρω πό το σώμ χωρίς ν σκείτι πίεση κι ν βρίσκετι πράλληλ με το δάπεδο. Όσον φορά το περιεχόμενου του στομάχου, η μέτρηση επηρεάζετι πό την ποσότητ του νερού, του φγητού κι των ερίων στο γστρεντερικό σωλήν. Σύμφων με τον Gibson (1990) η μέτρηση θ πρέπει ν γίνετι μετά πό νηστεί του εξετζόμενου, προκειμένου ν μειωθεί υτή η επίδρση. 26

Θεωρητικά, οι διφορές στ πρωτόκολλ των μετρήσεων μετξύ των μελετών θ μπορούσν ν είνι υπεύθυνες γι τη μετβολή της συσχέτισης υτών των μετρήσεων με τους πράγοντες κινδύνου, τη νόσο ή τη θνησιμότητ (Waist circumference and waist-hip ratio, 2011). Η ξιολόγηση της περιμέτρου μέσης γίνετι με βάση τον πρκάτω πίνκ: Όρι γι την περιφέρει μέσης κι κινδύνου εμφάνισης μετβολικών διτρχών που σχετίζοντι με την πχυσρκί Φύλο Περιφέρει μέσης Κίνδυνος Άνδρες >94cm Αυξημένος Γυνίκες 80cm Αυξημένος Άνδρες 102cm Ιδιίτερ υξημένος Γυνίκες 88cm Ιδιίτερ υξημένος WHO, 2.000 27

2.2.3. Περίμετρος Γστροκνημίς Η περιμέτρος της γστροκνημίς έχει προτθεί ως ενλλκτική μέτρηση γι τον κθορισμό της ισχνότητς (Wijnhoven et al., 2010) κι τον προσδιορισμό της θρεπτικής κτάστσης των ηλικιωμένων τόμων (Jamaiyah et al., 2008). Γι την πργμτοποίηση της μέτρησης ο εξετζόμενος πρέπει ν βρίσκετι σε κθιστή θέση με το ριστερό πόδι ν κρέμετι χλρά ή ν βρίσκετι σε όρθι θέση με το σωμτικό βάρος εξίσου κτνεμημένο κι στ δύο πόδι. Η μεζούρ τυλίγετι χωρίς ν σκείτι πίεση (Bonnefoy et al., 2002 and National Health and Nutrition Examination Survey, 2004) σε γυμνό πόδι, γύρω πό τη γστροκνημί, στη μεγλύτερη περιφέρει κι σημειώνετι η μέτρηση (Bonnefoy et al., 2002 and Wijnhoven et al., 2010). Επιπλέον, γίνετι πάνω κι κάτω πό το σημείο της ρχικής μέτρησης γι ν βεβιωθούμε ότι η πρώτη ήτν η μεγλύτερη (National Health and Nutrition Examination Survey, 2004). Η κρίβει της μέτρησης εξσφλίζετι ότν η μεζούρ έχει τοποθετηθεί στη σωστή γωνί κι ύψος της γστροκνημίς κι η ένδειξη σημειώνετι στο πλησιέστερο 0,1cm (Bonnefoy et al., 2002 and Wijnhoven et al., 2010). 2.2.4. Περίμετρος του μέσου του βρχίον (MAC ή MUAC) Η μέτρηση της περιμέτρου του μέσου του βρχίον χρησιμοποιείτι γι την ξιολόγηση της διτροφικής κτάστσης (Chakraborty, Bose and Koziel, 2011, Ayatollahi, 2012, Mehrotra et al., 2014, Benítez Brito et al., 2016). Η συγκεκριμένη μέτρηση είνι γρήγορη στην εφρμογή κι πιτεί μικρό κόστος (Velzeboer et al., 1983 and Ayatollahi, 2012, Mehrotra et al., 2014), κθώς δεν πιτείτι εξειδικευμένος εξοπλισμός (Ayatollahi, 2012). Έχει προτθεί ως έν ποπλοιημένο εργλείο γι την νίχνευση πρωτεϊνο-ενεργεικού υποσιτισμού (Velzeboer et al., 1983 and Benítez Brito et al., 2016). Η μέτρηση της περιμέτρου του μέσου του βρχίον στους ενήλικες ντικτοπτρίζει τις λλγές του σωμτικού βάρους κι η νεπρκή διτροφική πρόσληψη θ μπορούσε ν είνι η ιτί χμηλής τιμής της περιμέτρου. Η μέτρηση της περιμέτρου του μέσου του βρχίον πργμτοποιείτι στο πλησιέστερο εκτοστό χρησιμοποιώντς μι μεζούρ στο δεξί χέρι (Frisancho,1981 and 28

Tartari, Ulbrich-Kulczynski and Filho, 2013) στο μέσο της πόστσης μετξύ της κρώμις πόφυσης της ωμοπλάτης κι της πόφυσης ωλέκρνου της ωλένης (Frisancho,1981 and Benítez Brito et al., 2016). Η ξιολόγηση της περιμέτρου του μέσου του βρχίον γίνετι μέσω πινάκων, όπου λμβάνετι υπόψη η ηλικί κι η περίμετρος του μέσου του βρχίον εκφρσμένη σε χιλιοστά (mm) νά φύλο (Frisancho,1981). Επιπλέον, έχει βρεθεί ότι οι φυσιολογικές τιμές γι άνδρες κι γυνίκες είνι >23cm κι >22cm ντίστοιχ (Mehrotra et al., 2014). 2.2.5. Δερμτική πτυχή τρικεφάλου (TSF) Η μέτρηση του πάχους του υποδόριου λίπους χρησιμοποιείτι ευρέως ως δείκτης του σωμτικού λίπους κι πργμτοποιείτι με τη βοήθει ενός οργάνου, του δερμτοπτυχόμετρου. Η μέτρηση πργμτοποιείτι συνήθως στο δεξί χέρι, πρόλο που δεν έχει βρεθεί σττιστική διφορά μετξύ των μετρήσεων κι στις δύο πλευρές του σώμτος (Durnin and Womersley, 1974). Η μέτρηση της δερμτικής πτυχής τρικεφάλου πργμτοποιείτι, ρχικά χρησιμοποιώντς μι μεζούρ με την οποί υπολογίζετι κι σημειώνετι το μέσο της πόστσης μετξύ της κρώμις πόφυσης της ωμοπλάτης κι της πόφυσης ωλέκρνου της ωλένης, σε γυμνό χέρι με τον εξετστή κι τον εξετζόμενο ν βρίσκοντι πάντ σε όρθι θέση (Ruiz, Colley and Hamilton, 1971). Έπειτ, με το χέρι του εξετζόμενου κρεμσμένο σε χλρή κτάστση κι την πλάμη στρμμένη προς το σώμ του, ο εξετστής πιάνει πράλληλ προς το σώμ τη δερμτική πτυχή του δέρμτος κι του υποδόριου ιστού μετξύ του ντίχειρ κι του δείκτη ξεχωρίζοντς τ πό τον τρικέφλο μυ (Tanner and Whitehouse, 1975). Το δερμτοπτυχόμετρο τοποθετείτι κάθετ στην πτυχή κι η μέτρηση πργμτοποιείτι στο πλησιέστερο χιλιοστό (mm) (Durnin and Womersley, 1974), ότν η ένδειξη του δείκτη έχει στιγμιί στθεροποιηθεί (Ruiz, Colley and Hamilton, 1971). 29

2.2.6. Μυϊκή περίμετρος του μέσου του βρχίον (MAMC) Η μυϊκή περίμετρος του μέσου του βρχίον χρησιμοποιείτι γι την ξιολόγηση της διτροφικής κτάστσης πρέχοντς εκτίμηση των ποθεμάτων της σωμτικής πρωτεΐνης (Tartari et al., 2013). Περιλμβάνει τον τρικέφλο μυ, το υποδόριο λίπος της περιοχής κι το βρχιόνιο οστό, λλά δεν ξιολογεί τις λλγές της μυϊκής μάζς, διότι δεν γίνετι εκτίμηση του πάχους του υποδόριου λίπους κι του οστού (Μνιός, 2006). Η μέτρηση είνι πλή, μη πρεμβτική, ντικειμενική κι οικονομική (Tartari et al., 2013). Από ρκετές μελέτες έχει βρεθεί ότι η μειωμένη μυϊκή περίμετρος του μέσου του βρχίον σχετίζετι με υψηλότερο κίνδυνο θνησιμότητς, φτωχότερη ψυχική υγεί κι ποιότητ ζωής (Noori et al., 2010 and Wu et al., 2017) κι χειρότερη λειτουργική ικνότητ (Wu et al., 2017). Ο υπολογισμός της μυϊκής περιμέτρου του μέσου του βρχίον πργμτοποιείτι μέσω μις εξίσωσης που εμπεριέχει τις τιμές του MAC κι του TSF κι η οποί είνι η κόλουθη: MAMC = MAC - (3.1415 x TSF) (Μνιός, 2006 and Tartari et al., 2013). Η ξιολόγηση της μυϊκής περιμέτρου πργμτοποιείτι μέσω πινάκων, όπου η κτηγοριοποίηση γίνετι σε εκτοστημόρι νά ηλικική ομάδ με βάση το φύλο. Πιο συγκεκριμέν, τ άτομ που κττάσσοντι χμηλότερ πό το 5 ο εκτοστημόριο χρκτηρίζοντι με χμηλή μυϊκή μάζ, μετξύ του 5 ου κι 15 ου εκτοστημόριου χρκτηρίζοντι με μυϊκή μάζ χμηλότερη του μέσου όρου, μετξύ του 15,1 ου κι 85 ου εκτοστημόριου με φυσιολογική μυϊκή μάζ, μετξύ του 85,1 ου κι 95 ου εκτοστημόριου με μυϊκή μάζ μεγλύτερη του μέσου κι άνω του 95,1 ου εκτοστημόριου χρκτηρίζοντι με υξημένη μυϊκή μάζ (Frisancho,2008). 2.2.7. Μυϊκή επιφάνει (ΜΑΜΑ) Στις νθρωπομετρήσεις συμπεριλμβάνετι κι η μέτρηση της μυϊκής επιφάνεις η οποί υπολογίζετι, χρησιμοποιώντς τις μετρήσεις της περιμέτρου του μέσου βρχίον κι το πάχους της δερμτικής πτυχής τρικέφλου (Saito et al., 2010). Αποτελεί δείκτη 30

ξιολόγησης της μυϊκής μάζς του σώμτος κι της διτροφικής κτάστσης, κθώς σε περιπτώσεις όπου δεν κλύπτοντι οι ενεργεικές πιτήσεις του οργνισμού, γίνετι ξιοποίηση των ενεργεικών ποθεμάτων (λίπος του λιπώδους ιστού κι πρωτεΐνες των σκελετικών μυών) (Μνιός, 2006). Με τη συγκεκριμένη μέτρηση έχει βρεθεί ότι γίνετι υπερεκτίμηση της μυϊκής επιφάνεις κτά 15-20%. Η υπερεκτίμηση υτή οφείλετι στη διφορά μετξύ της πργμτικής δομής του συγκεκριμένου σημείου του σώμτος κι των κόλουθων πρδοχών. Το σχήμ του μέσου βρχίον κι του μυός υτού του τμήμτος είνι κυκλικό, το λίπος που περιβάλλει τον τρικέφλο μυ έχει ίδιο πάχος σε όλη του την έκτση κι η περιοχή των οστών είνι έν στθερό κλάσμ της εκτιμώμενης μυϊκής περιοχής (Saito et al., 2010). Η μυϊκή επιφάνει υπολογίζετι πό την πρκάτω εξίσωση: MAMA= (MACπ*TSF)^2/4π, όπου το MAC κι το TSF είνι εκφρσμένο σε cm (Frisancho,1981 and Saito et al., 2010). Η ξιολόγηση της μυϊκής επιφάνεις πργμτοποιείτι μέσω πινάκων, όπου η κτηγοριοποίηση γίνετι σε εκτοστημόρι νά ηλικική ομάδ με βάση το φύλο (Frisancho,1981). Πιο συγκεκριμέν, τ άτομ που κττάσσοντι χμηλότερ πό το 5 ο εκτοστημόριο χρκτηρίζοντι με χμηλή μυϊκή επιφάνει, μετξύ του 5 ου κι 15 ου εκτοστημόριου χρκτηρίζοντι με μυϊκή επιφάνει χμηλότερη του μέσου όρου, μετξύ του 15,1 ου κι 85 ου εκτοστημόριου με φυσιολογική μυϊκή επιφάνει, μετξύ του 85,1 ου κι 95 ου εκτοστημόριου με μυϊκή επιφάνει μεγλύτερη του μέσου κι άνω του 95,1 ου εκτοστημόριου χρκτηρίζοντι με υξημένη μυϊκή επιφάνει (Frisancho,2008). 2.2.8. Απορροφησιομετρί διπλής ενέργεις κτινών χ (DEXA ή DXA) Η κεντρική πορροφησιομετρί διπλής ενέργεις κτινών χ ή κεντρική δοκιμσί DXA ποτελεί την πιο διδεδομένη, νώδυνη μέθοδο μέτρησης της οστικής πυκνότητς κι πεικονίζει την υγεί των οστών χωρίς όμως ν είνι 100% κριβής. Πιο συγκεκριμέν, εντοπίζει την οστεοπόρωση, κθορίζει τον κίνδυνο κτάγμτος κι μπορεί ν μετρήσει την πόκριση στη θερπεί της οστεοπόρωσης. Η μέτρηση της οστικής πυκνότητς εφρμόζετι στο ισχίο, στη σπονδυλική στήλη, στον κτώτερο βρχίον, στον κρπό, στ δάχτυλ κι στη φτέρν. Συστήνετι πό την U.S. Preventive Services Task 31

Force γι όλες τις γυνίκες άνω των 65 ετών με ή χωρίς υψηλό κίνδυνο γι κάτγμ ν πργμτοποιήσουν μι μέτρηση οστικής πυκνότητς. Τ ποτελέσμτ της συγκρίνοντι με την ιδνική ή τη μέγιστη οστική πυκνότητ ενός υγιούς ενήλικ 30 ετών (National Institutes of Health Osteoporosis and Related Bone Diseases National Resource Center, 2015). 2.2.9. Βιοηλεκτρική εμπέδηση (ΒΙΑ) Η μέθοδος της βιοηλεκτρικής εμπέδησης είνι μι πρκτική, μη διεισδυτική μέθοδος γι την ξιολόγηση της σύστσης του σώμτος κι επιτρέπει την ποσοτικοποίηση σημντικών τμημάτων του σώμτος, όπως το νερό, τη λιπώδη κι άλιπη μάζ. Η συγκεκριμένη μέθοδος έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλές μελέτες, κθώς πργμτοποιείτι με έν φορητό όργνο εύκολο στη χρήση κι σχετικά οικονομικό (Mialich, Sicchieri and Jordao Junior, 2014). Η μέθοδος της βιοηλεκτρικής εμπέδησης εφρμόζετι με τη χρήση 4 ηλεκτροδίων που συνδέοντι στο χέρι, στον κρπό, στο πόδι κι τον στράγλο της μίς πλευράς του σώμτος. Έπειτ, πργμτοποιείτι διέλευση νώδυνου ηλεκτρικού ρεύμτος χμηλής έντσης (500 έως 800 μα), στθερής συχνότητς ή πολλπλών συχνοτήτων με ποτέλεσμ ν γίνετι μέτρηση της ντίστσης (R) κι της χωρητικής ντίστσης (Xc). Με τις συγκεκριμένες μετρήσεις γίνετι ο υπολογισμός της σύνθετης ντίστσης (Ζ), της γωνίς φ, του συνολικού νερού του σώμτος (TBW), του εξωκυττάριου (ECW) κι ενδοκυττάριου (ICW) νερού. Θεωρώντς ότι το TBW ποτελεί στθερό τμήμ της άνευ λίπους μάζς (FFM) γίνετι ο υπολογισμός της. Επίσης, μπορεί ν γίνει υπολογισμός της λιπώδους μάζς (FM) κι της κυττρικής μάζς του σώμτος (BCM) (Mialich, Sicchieri and Jordao Junior, 2014). Γι τη λήψη ξιόπιστων ποτελεσμάτων θ πρέπει ν πργμτοποιείτι σωστή προετοιμσί του σθενή, του εξοπλισμού κι των οργάνων μέτρησης όπως, η ζυγριά κι το νστημόμετρο. Οι πράγοντες που μπορούν ν επηρεάσουν τ ποτελέσμτ της μέτρησης είνι η κτνάλωση φγητού, λκοόλ, υγρών, η έντονη σωμτική δρστηριότητ πριν τη μέτρηση, η χρήση διουρητικών κι η έμμηνος ρύση. Η προετοιμσί του σθενή πριν πό τη μέτρηση περιλμβάνει την ποφυγή λκοολούχων 32

ποτών γι τουλάχιστον 8 ώρες, νηστεί κι μη κτνάλωση νερού γι 4-6 ώρες (Mialich, Sicchieri and Jordao Junior, 2014). Η εφρμογή της βιοηλεκτρικής εμπέδησης ντενδείκνυτι στις έγκυες γυνίκες κι στ άτομ με βημτοδότη. Δεν υπάρχει ντένδειξη γι την εφρμογή της σε θηλάζουσες γυνίκες, ωστόσο η ερμηνεί των ποτελεσμάτων μπορεί ν είνι λνθσμένη. Επιπλέον, προσωρινό περιορισμό γι την εφρμογή της μεθόδου ποτελούν οι σθενείς με δερμτικά προβλήμτ που δεν επιτρέπουν τη χρήση των ηλεκτροδίων, σθενείς με νοσοκομεικές λοιμώξεις ή με λλγές στην κτάστση ενυδάτωσης, όπως υπερογκιμί κι υποογκιμί (Mialich, Sicchieri and Jordao Junior, 2014). 2.2.10. Δυνμομετρί Η δυνμομετρί (δύνμη της λβής) είνι μι χρήσιμη μέτρηση γι την ξιολόγηση μυϊκής δύνμης. Αποτελεί δείκτη μυϊκής ντοχής (Shiratori et al., 2014), διτροφικής κτάστσης, μυικής μάζς κι συμβάλει στη διάγνωση της σρκοπενίς (Yoo, Choi and Ha, 2017). Επιπλέον, σε κλινικό επίπεδο, χρησιμοποιείτι γι τη σύγκριση των χειρουργικών τεχνικών, γι την πορεί της ποκτάστσης, την πόκριση στη θερπεί κι το επίπεδο νπηρίς μετά πό τρυμτισμό(shiratori et al., 2014). Η δυνμομετρί ποτελεί μί πλή, γρήγορη κι ξιόπιστη μέτρηση (Yoo, Choi and Ha, 2017), ότν χρησιμοποιούντι τυποποιημένες μέθοδοι κι βθμονομημένος εξοπλισμός. Η δύνμη της λβής μπορεί ν ποσοτικοποιηθεί μετρώντς την ποσότητ της σττικής δύνμης που σκείτι πό το σφίξιμο της πλάμης γύρω πό έν δυνμόμετρο. Η δύνμη συνήθως εκφράζετι σε κιλά ή λίβρες, λλά κι σε χιλιοστόλιτρ υδρργύρου κι Newtons. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι ως προς τη θέση τοποθέτησης του σθενή κτά τη διάρκει της μέτρησης κι τον υπολογισμό της δύνμης της λβής μετά πό επνλμβνόμενες μετρήσεις (Massy-Westropp et al., 2011). Μί μέθοδος πργμτοποιείτι με τον εξετζόμενο σε όρθι θέση, με τον πήχη μκριά πό το σώμ στο επίπεδο του μηρού κι εφρμόζοντς τη μέγιστη δύνμη 3 φορές πό κάθε χέρι. Μετξύ κάθε μέτρησης επιτρέποντι 30 νάπυσης. Ως μέτρηση χειρολβής ορίστηκε η μέγιστη μέτρηση λβής του κυριάρχου χεριού (Yoo, Choi and Ha, 2017), κθώς πό 33

μελέτες έχει προκύψει ότι το κυρίρχο χέρι έχει μεγλύτερη ντοχή σε σύγκριση με το κυρίρχο. Υπάρχει διφορά στη δύνμη της λβής μετξύ των δύο φύλων περίπου 10% (Shiratori et al., 2014) κι φίνετι ν είνι μεγλύτερη στους άνδρες όλων των ηλικιών φτάνοντς τη μέγιστη τιμή κτά την τέτρτη δεκετί κι μετά επέρχετι στδική μείωση κι στ δύο φύλ (Massy-Westropp et al., 2011). Σύμφων με της Ευρωπικές κτευθυντήριες οδηγίες γι τη σρκοπενί των ηλικιωμένων τόμων, η χμηλή μυική δύνμη ορίζετι ως <30kg γι τους άνδρες κι <20kg γι τις γυνίκες (Yoo, Choi and Ha, 2017). 34

2.3. Ερωτημτολόγι 2.3.1. ΜΝΑ (Mini Nutritional Assesment) Ο επιπολσμός του υποσιτισμού στους ηλικιωμένους βρέθηκε ν είνι περίπου 15%-60% (Kondrup et al., 2003). Tο ΜΝΑ συστήνετι πό την Ευρωπϊκή Ετιρεί Πρεντερικής κι Εντερικής Διτροφής (ESPEN) γι την ξιολόγηση της διτροφικής κτάστσης των ηλικιωμένων τόμων. Πιο συγκεκριμέν, ξιολογεί κι εντοπίζει τ άτομ που υποσιτίζοντι ή βρίσκοντι σε κίνδυνο γι υποσιτισμό (Alert et al., 2002) σε προγράμμτ φροντίδς στο σπίτι, σε γηροκομεί κι σε νοσοκομεί (Kondrup et al., 2003). Επίσης, χρησιμοποιείτι γι την ξιολόγηση της λειτουργικής κτάστσης των ηλικιωμένων σθενών κι την εκτίμηση της θνησιμότητς (Alert et al., 2002). Το MNA περιλμβάνει 18 ερωτήσεις, συμπεριλμβάνοντς νθρωπομετρικές κι διτροφικές πρμέτρους. Αποτελείτι πό 4 ομάδες ερωτήσεων νθρωπομετρίς (ΔΜΣ, πώλει βάρους, περίμετρος μέσου βρχίον κι γστροκνημίς), γενικής κτάστσης (φρμκευτική γωγή, ικνότητ κίνησης, έλκη κτάκλισης, τρόπος ζωής, προυσί ψυχολογικού στρες ή νευροψυχιτρικών νοσημάτων), διτροφικής ξιολόγησης (υτονομί σίτισης, ποιότητ κι ριθμός γευμάτων, πρόσληψη υγρών) κι υτοντίληψης σχετικά με την υγεί κι τη διτροφή. Ότν η βθμολογί του ΜΝΑ βρίσκετι μετξύ 24-30 ο εξετζόμενος χρκτηρίζετι με επρκή θρέψη, γι βθμολογί μετξύ 17-23,5 χρκτηρίζετι σε κίνδυνο γι υποσιτισμό κι γι βθμολογί κάτω πό 17 χρκτηρίζετι σε πρωτεϊνο-ενεργεικό υποσιτισμό. Χρειάζοντι 10 λεπτά γι την ολοκλήρωση του κι η πρκτικότητ του έχει ποδειχθεί πό τη χρήση του σε πολλές μελέτες (Kondrup et al., 2003), όμως δεν ενδείκνυτι η εφρμογή του σε άτομ που πάσχουν πό άνοι ή άλλ προβλήμτ επικοινωνίς (Alert et al., 2002). 35

2.3.2. EAT-26 (Eating Attitude Test-26) Το EAT-26 χρησιμοποιείτι γι την νίχνευση σθενών σε υψηλό κίνδυνο γι διτροφικές διτρχές, όμως πιτείτι περετίρω κλινική εκτίμηση προκειμένου ν γίνει σωστή διάγνωση (Garner et al., 1982 and Orbitello et al., 2006). Επίσης, εφρμόστηκε σε μη κλινικούς πληθυσμούς ως μέθοδος νίχνευσης περιπτώσεων με ψυχογενή νορεξί κι ψυχογενή βουλιμί, προυσιάζοντς χμηλό ποσοστό ψευδούς θετικότητς. Η χμηλή εξειδίκευση του ερωτημτολογίου θ μπορούσε ν εξρτηθεί πό περιπτώσεις τόμων με διτρχές στις διτροφικές συνήθειες, των οποίων η συχνότητ κι η έντση δεν πληρούν τ διγνωστικά κριτήρι γι τη διάγνωση διτροφικών διτρχών (Orbitello et al., 2006). Το EAT 26 ποτελείτι 26 ερωτήσεις (Lane, Lane and Matheson, 2004) κι οι ερωτήσεις υτές φορούν τη στάση, τις πεποιθήσεις κι τη συμπεριφορά των ερωτώμενων σχετικά με τη λήψη τροφής, το σχήμ κι το βάρος του σώμτος τους (Szabo and Allwood, 2004). Τ άτομ που συγκεντρώνουν βθμολογί 20 χρκτηρίζοντι με διτργμένη διτροφική συμπεριφορά (Gargari et al., 2011), γεγονός που μπορεί ν υποδηλώνει την προυσί ψυχοπθολογίς που σχετίζετι με την κτνάλωση τροφής (Szabo and Allwood, 2004). Όσο υψηλότερη είνι η τελική βθμολογί, τόσο μεγλύτερη είνι η ενσχόληση του άτομου σχετικά με τη λήψη τροφής (Gargari et al., 2011). Ο έγκιρος εντοπισμός των διτρχών μπορεί ν οδηγήσει στην άμεση θερπεί κι τη βελτίωση της πρόγνωσης των διτροφικών διτρχών (Garner et al., 1982). 2.3.3. SGA (Subjective Global Assessment) Το ερωτημτολόγιο SGA χρησιμοποιείτι γι τη διτροφική ξιολόγηση διφόρων σθενειών (Gupta et al., 2004). Από τις ρχές της δεκετίς του 80 χρησιμοποιείτι γι την ξιολόγηση της υποθρεψίς σε κλινήρεις σθενείς χωρίς ν είνι νγκί η νάλυση της σύστσης του σώμτος (Montano-Loza, 2014). Έχει συσχετιστεί με ρκετούς ντικειμενικούς διτροφικούς δείκτες ξιολόγησης, με τη θνητότητ, τη θνησιμότητ κι την ποιότητ ζωής. Το SGA ποτελείτι πό φυσική εξέτση που ξιολογεί την πώλει 36

του υποδόριου λίπους, το περιφερικό οίδημ κι το οίδημ στην περιοχή του ιερού οστού, τον σκίτη (Gupta et al., 2004) κι την πώλει μυϊκής μάζς. Η ποσότητ του μυός κι του υποδόριου ιστού υπολογίζετι υποκειμενικά πό τον εξετστή, ο οποίος την κτηγοριοποιεί σε φυσιολογική, ήπι, μέτρι ή σοβρή μείωση (Montano-Loza, 2014). Ωστόσο, είνι μι μερικώς υποκειμενική μέθοδος, η οποί ποτελείτι πό ποσοτικές κι ποιοτικές μετβλητές που υπόκειντι σε ποικίλες ερμηνείες (Gupta et al., 2004 and Montano-Loza, 2014). Με το SGA ξιολογούντι πολλπλά δεδομέν πό το ιστορικό του σθενή. Το πρώτο δεδομένο είνι η πώλει βάρους τους τελευτίους 6 μήνες. Απώλει μικρότερη της τάξεως του 5% χρκτηρίζετι ως μικρή, 5%-10% ως πιθνόν σημντική κι μεγλύτερη του 10% ως οπωσδήποτε σημντική, (Detsky et al., 1987, Gupta et al., 2004, Montano-Loza, 2014). Συμπληρωμτικά δεδομέν του ιστορικού ποτελούν η διτροφική πρόσληψη του σθενή (Montano-Loza, 2014), οι λλγές στο σωμτικό βάρος κι στη λειτουργική ικνότητ (Gupta et al., 2004) κι η προυσί γστρεντερικών συμπτωμάτων που εκδηλώνοντι κθημερινά γι τουλάχιστον δύο εβδομάδες. Τ συμπτώμτ περιλμβάνουν την νορεξί, τη νυτί, τον εμετό κι/ ή τη διάρροι. Αμέσως μετά τη λήψης του ιστορικού κι την ολοκλήρωση της φυσικής εξέτσης, οι σθενείς κττάσσοντι με κλή θρέψη (SGA grade A), με μέτρι υποθρεψί ή υποψί ότι βρίσκοντι σε υποθρεψί (SGA grade B) ή με σοβρή υποθρεψί (SGA grade C) (Montano-Loza, 2014). 2.3.4. NRS-2002 (Nutritional Risk Screening-2002) Ο σκοπός του NRS-2002 είνι η νίχνευση της προυσίς κι του κινδύνου νάπτυξης υποθρεψίς ενδονοσοκομεικά. Περιέχει τ διτροφικά δεδομέν του ερωτημτολογίου MUST κι επιπλέον το βθμό σοβρότητς της σθένεις ως ντνάκλση των υξημένων διτροφικών πιτήσεων (Kondrup et al., 2003). Το NRS σχεδιάστηκε με την πρδοχή ότι οι ενδείξεις γι τη διτροφική υποστήριξη είνι η σοβρότητ του υποσιτισμού κι η ύξηση των διτροφικών πιτήσεων ως συνέπει της νόσου. Επιπλέον, μπορεί ν χρησιμοποιηθεί κι σε σθενείς οι οποίοι δεν υποσιτίζοντι, 37

λλά βρίσκοντι σε κίνδυνο λόγω της νόσου κι/ ή της θερπείς που υποβάλλοντι. (π.χ. σοβρό τρύμ, χειρουργική επέμβση ή χημειοθερπεί) (Rasmussen, 2010). Το συγκεκριμένο ερωτημτολόγιο πευθύνετι σε όλες τις πιθνές κτηγορίες νοσηλευόμενων σθενών κι άτομ με την ίδι ιτρική διάγνωση δε σημίνει πρίτητ ότι θ έχουν την ίδι κτηγοριοποίηση στην ξιολόγηση του ΝRS-2002. Το ερωτημτολόγιο περιλμβάνει 4 ερωτήσεις πό τις οποίες ν τουλάχιστον σε μί ερώτηση η πάντηση είνι κτφτική, τότε εφρμόζετι το 2 ο στάδιο του ερωτημτολογίου με διευκρινιστικές ερωτήσεις προκειμένου ν εντοπισθεί ο πιθνός κίνδυνος κι ο βθμός δυσθρεψίς. Η τελική ξιολόγηση γίνετι βάση του συνολικού σκορ, όπου το σκορ 0 υποδηλώνει την πουσί δυσθρεψίς, το σκορ 1 την ήπι δυσθρεψί, το σκορ 2 τη μέτρι δυσθρεψί κι το σκορ 3 τη σοβρή δυσθρεψί (Kondrup et al., 2003). 2.3.5. NRI (Nutritional Risk Index) Κτά την εισγωγή ενός τόμου στο νοσοκομείο, ο υποσιτισμός είνι συχνό φινόμενο κι τείνει ν επιδεινώνετι κτά τη διάρκει της νοσηλείς του. Υπάρχουν πολλοί τρόποι γι την εκτίμηση της διτροφικής κτάστσης των νοσηλευόμενων σθενών μετξύ των οποίων είνι κι ο δείκτης διτροφικού κινδύνου (NRI), ο οποίος δημιουργήθηκε πό το Veterans Affairs Total Parenteral Nutrition Cooperative Study Group. Χρησιμοποιείτι ευρέως κθώς, χρησιμοποιεί ντικειμενικές μετρήσεις (λβουμίνη ορού κι ποσοστό συνήθους σωμτικού βάρους) γι τον προσδιορισμό του διτροφικού κινδύνου των νοσηλευόμενων σθενών. Το NRI δημιουργήθηκε ρχικά γι τ άτομ που πάσχουν πό AIDS κι κρκίνο. Η πρωτρχική του μορφή έχει τροποποιηθεί επιτυχώς, ώστε ν μπορεί ν χρησιμοποιηθεί σε διφορετικές ομάδες σθενών. Το NRI περιελάμβνε τη συγκέντρωση της λβουμίνης του ορού κι της νλογίς του πρόντος προς το σύνηθες βάρος, η δυσκολί όμως στον εντοπισμό του συνήθους σωμτικού βάρους των σθενών με κρδική νεπάρκει είχε ως ποτέλεσμ την ντικτάστση του με το ιδνικό βάρος. Υπολογίζετι πό τον κόλουθο τύπο: (1.519 x λβουμίνη ορού, g/dl)+[41,7 x πργμτικό βάρος (kg)/ιδνικό βάρος (kg)]. Έπειτ, με βάση το ποτέλεσμ που προκύπτει, οι σθενείς κττάσσοντι σε 4 ομάδες: 38

γι NRI<83,5 βρίσκοντι σε μεγάλο διτροφικό κίνδυνο, γι NRI 83,5-97,5 σε μέτριο κίνδυνο, γι ΝRI 97,5-100 σε ήπιο κίνδυνο κι γι NRI>100 χωρίς κίνδυνο (Aziz et al., 2011). 2.3.6. SNAQ (Simplified Nutritional Assessment Questionnaire) Το SNAQ θεωρείτι το ποτελεσμτικότερο κλινικό εργλείο, το οποίο μπορεί εύκολ ν χρησιμοποιηθεί σε ενήλικες της κοινότητς, σε ιδρυμτοποιημένους (Wilson et al., 2005) λλά κι σε νοσηλευόμενους σθενείς (Kruizenga et al., 2005). Είνι έγκυρο, τόσο γι διάφορους σθενείς, ηλικιωμένους κι νεότερους σε ηλικί (Wilson et al., 2005), όσο κι γι νοσηλευόμενους σθενείς με υποθρεψί (Kruizenga et al., 2005). Επιπλέον, είνι ξιόπιστο κι σύντομο στην εφρμογή (Wilson et al., 2005), κθώς πιτείτι λιγότερο πό πέντε λεπτά γι ν ολοκληρωθεί πό το νοσηλευτικό προσωπικό (Kruizenga et al., 2005). Επίσης, είνι το μονδικό εργλείο που επικεντρώνετι στην ξιολόγηση της όρεξης με σκοπό την νίχνευση κι την πρόληψη πώλεις βάρους (Wilson et al., 2005), χωρίς ν είνι νγκί η διερεύνηση της νλυτικής διτροφικής κτάστσης, ο υπολογισμός τις ποσοστιίς πώλεις βάρους ή του ΔΜΣ (Kruizenga et al., 2005). Η ξιολόγηση του ερωτημτολογίου γίνετι βάση το συνολικού σκορ που συγκεντρώνει ο εξετζόμενος. Γι σκορ <2 χρκτηρίζετι με κλή θρέψη, γι σκορ 2 με μέτρι υποθρεψί κι σκορ 3 σοβρή υποθρεψί. Το SNAQ περιλμβάνει θερπευτικό πλάνο γι τους σθενείς με μέτρι ή σοβρή υποθρεψί νάλογ με το συνολικό σκορ. Οι σθενείς που νιχνεύοντι σε κίνδυνο γι υποθρεψί μετά την εφρμογή του ερωτημτολογίου, συστήνετι η πρπομπή τους σε διιτολόγο γι περετίρω ξιολόγηση (Kruizenga et al., 2005). 39

2.3.7. MUST (Malnutrition Universal Screening Tool) Το ερωτημτολόγιο MUST νιχνεύει τον υποσιτισμό μέσω της συσχέτισης της μη φυσιολογικής διτροφικής κτάστσης κι της μειωμένης λειτουργικότητς (Kondrup et al., 2003). Είνι γρήγορο κι πλό στην εφρμογή (Todorovic, 2003) κι δημιουργήθηκε γι χρήση στην κοινότητ (Kondrup et al., 2003). Επίσης, μπορεί ν χρησιμοποιηθεί πό νοσηλευτές, ιτρούς ή άλλο προσωπικό κτά την πρώτη τους επφή με τον σθενή προκειμένου ν δοθούν οι κτάλληλες διτροφικές συμβουλές. Η επνάληψη της εφρμογής του ίσως είνι νγκί ότν τροποποιηθεί η κλινική κτάστση κι τ διτροφικά προβλήμτ του σθενή (Todorovic, 2003). Ο συνολικός κίνδυνος υποθρεψίς κθορίζετι πό τρί νεξάρτητ κριτήρι του MUST, τ οποί είνι ο ΔΜΣ, η κούσι πώλει βάρους κι η επίδρση της οξείς σθένεις σε συνδυσμό με πιθνή ή ήδη υπάρχουσ νηστεί γι περισσότερες πό πέντε ημέρες. Κάθε πράμετρος βθμολογείτι με 0 έως 2 μονάδες. Με σκορ 0, ο σθενής χρκτηρίζετι ως χμηλού κινδύνου γι υποθρεψί, με σκορ 1 ως μετρίου κινδύνου γι υποθρεψί κι με σκορ 2 ως υψηλού κινδύνου γι υποθρεψί. Κάθε κριτήριο μπορεί νεξάρτητ ν προβλέψει έν κλινικό ποτέλεσμ νάλογ με την εκάστοτε περίπτωση, λλά συνδυστικά τ τρί κριτήρι ποτελούν κλύτερο προγνωστικό δείκτη (Chao etal.,2015). 40

3. Βιοχημικοί Δείκτες Οι βιοχημικοί δείκτες που χρησιμοποιούντι γι την ξιολόγηση της διτροφικής κτάστσης είνι οι πρωτεΐνες του ορού, όπως η λβουμίνη κι η προ-λβουμίνη. Επιπλέον, δείκτες ποτελούν η πρωτεΐνη δέσμευσης της ρετινόλης (RBP), η τρνφερρίνη κι οι δείκτες φλεγμονής, όπως η c-ντιδρώσ πρωτεΐνη (CRP), ο ολικός ριθμός λεμφοκυττάρων (TLC) κι το ισοζύγιο ζώτου. 3.1 Αλβουμίνη Η λβουμίνη είνι ηπτική πρωτεΐνη ορού με χρόνο ημίσεις ζωή 14-20 ημέρες. Λειτουργεί ως φορές γι διάφορ μέτλλ, ορμόνες, λιπρά οξέ κι επίσης συμβάλλει, στη διτήρηση της πίεσης στ τριχοειδή γγεί. Περισσότερο πό το 50% της συνολικής της ποσότητς βρίσκετι στον εξ γγεικό χώρο κι μόνο περίπου το 5% πράγετι κθημερινά πό το συκώτι. Αυτό έχει ως ποτέλεσμ η ημερήσι κτνάλωση πρωτεΐνης ν μην σκεί σχεδόν κμί επίδρση στ επίπεδ της λβουμίνης, κθώς τ ποθέμτ της επηρεάζοντι πό φλεγμονώδεις κτστάσεις κι τη λήψη φρμάκων, ειδικά εκείνων που επηρεάζουν τη λειτουργί του ήπτος. Γι πράδειγμ, η ηπτική νεπάρκει, η σηψιμί, το τρύμ, οι μετά-χειρουργικές κτστάσεις κι ο κρκίνος φίνετι ν μειώνουν τ επίπεδ της. Δεδομένου λοιπόν, ότι υπάρχει μι πληθώρ σθενειών που μετβάλλουν τ επίπεδ της, κθίσττι ως μη ξιόπιστος δείκτης γι τον υποσιτισμό (Bharadwaj et al., 2016). 3.2 Προ-λβουμίνη (PAB) Η προ-λβουμίνη (PAB) είνι επίσης πρωτεΐνη που πράγετι πό το ήπρ. Συνεπώς, επηρεάζετι, όπως κι η λβουμίνη πό φλεγμονώδεις κτστάσεις, ηπτοπάθειες κι νεφρική δυσλειτουργί. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες βσικές διφορές μετξύ υτών δύο πρωτεϊνών. Ο χρόνος ημίσεις ζωής της προ-λβουμίνης είνι σημντικά μικρότερος (2-3 ημέρες), όπως κι η συνολική της ποσότητ στο σώμ. Κι οι 41

δύο υτοί πράγοντες επιτρέπουν θεωρητικά ν χρησιμοποιηθεί η προ-λβουμίνη ως πιο ξιόπιστος δείκτης οξείς μετβολής της διτροφικής κτάστσης ενός σθενούς (Bharadwaj et al., 2016). Τιμές <100 mg /L υποδηλώνουν σοβρό κίνδυνο πρωτεϊνοενεργεικού υποσιτισμού, τιμές 100-170 mg / L μέτριο κίνδυνο κι τιμές > 170 mg / L φυσιολογική κτάστση θρέψης (Shenkin, 2006). 3.3 Πρωτεΐνη δέσμευσης της ρετινόλης (RBP) Η πρωτεΐνη δέσμευσης της ρετινόλης (RBP) ποτελεί το κύριο μέρος του συμπλόκου μετφοράς της ρετινόλης στην κυκλοφορί του ίμτος. Η βιτμίνη Α κι ο ψευδάργυρος είνι ζωτικής σημσίς γι την ορθή λειτουργί του RBP κι συνεπώς τυχόν νωμλίες στ επίπεδ των συγκεκριμένων μικροθρεπτικών συσττικών επηρεάζουν τ επίπεδ της στον ορό. Επιπλέον, σε κτστάσεις νεφρικής νεπάρκεις υξάνοντι τ επίπεδ της. Σε μελέτη που πργμτοποιήθηκε σε 34 πχύσρκους σθενείς διερευνήθηκε η επίδρση της πολύ χμηλής ενεργεικής πρόσληψης (<500 kcal / d) στ επίπεδ της λβουμίνης ορού, της προ-λβουμίνης κι της RBP γι χρονικό διάστημ μεγλύτερο των 20 ημερών. Ενώ, βρέθηκε ότι τ επίπεδ της λβουμίνης δεν επηρεάστηκν, η προλβουμίνη κι η RBP μειώθηκν σημντικά. Αυτό ποδεικνύει ότι οι δύο τελευτίοι δείκτες ποτελούν κλύτερ εργλεί γι την ξιολόγηση της βρχυπρόθεσμης επίδρσης των διτροφικών λλγών εξιτίς της μικρής ημίσεις ζωής τους. Αντίθετ, επειδή τ σωμτικά ποθέμτ της λβουμίνης είνι μεγλύτερ κι η συγκεκριμένη πρωτεΐνη έχει μεγλύτερη ημίσει ζωή, τ επίπεδ της δε μετβάλλοντι γρήγορ στη μειωμένη ενεργεική πρόσληψη που διρκεί μικρό χρονικό διάστημ (Bharadwaj et al., 2016). 3.4 Tρνσφερρίνη Η τρνσφερρίνη είνι μι πρωτεΐνη ορού που χρησιμοποιείτι γι τον προσδιορισμό της διτροφικής κτάστσης. Ωστόσο, μπορεί ν προκύψουν νκρίβειες στην ξιολόγηση της διτροφικής κτάστσης μέσω της τσνσφερρίνης, λόγω του ρόλου της στη μετφορά σιδήρου (Bharadwaj et al., 2016). Πιο συγκεκριμέν, σε κτστάσεις 42

νεπάρκεις σιδήρου (συμπεριλμβνομένης της νιμίς λόγω χρόνις πώλεις ίμτος), τ επίπεδ της τρνσφερρίνης είνι υψηλά λόγω υξημένης πορρόφησης σιδήρου. Συνεπώς, τ επίπεδ της μειώνοντι σε κτστάσεις υπερφόρτωσης σιδήρου (Kiecolt-Glaser et al., 1987 and Bharadwaj et al., 2016) κι μετβάλλοντι σε περιπτώσεις νεφρικής νεπάρκεις, λήψης ντισυλληπτικών ή σκευσμάτων οιστρογόνων (Bharadwaj et al., 2016). 3.5 C-Αντιδρώσ Πρωτεΐνη (CRP) Σύμφων με πρόσφτ δεδομέν έχει γίνει κτνοητή η επίδρση της φλεγμονής στον υποσιτισμό (Kaur et al., 2012 and Bharadwaj et al., 2016). Ένς δείκτης φλεγμονής είνι κι η c-ντιδρώσ πρωτεΐνη (CRP) που χρησιμοποιείτι γι την ξιολόγηση της διτροφικής κτάστσης. Τ επίπεδ της υξάνοντι σημντικά κτά τη διάρκει φλεγμονωδών κτστάσεων του σώμτος, λόγω της ύξησης της συγκέντρωσης της ορμόνης ιντερλευκίνης-6 (IL-6) στο πλάσμ, η οποί πράγετι κυρίως πό τ μκροφάγ κι τ λιποκύττρ (Kaur et al., 2012). 3.6 Oλικός ριθμός λεμφοκυττάρων (TLC) Ο ολικός ριθμός λεμφοκυττάρων (TLC) είνι ένς κόμ βιοχημικός δείκτης που χρησιμοποιείτι γι τον προσδιορισμό της διτροφικής κτάστσης. Τ επίπεδ τους στον ορό του ίμτος ποικίλλουν νάλογ με τον βθμό υποσιτισμού. Ειδικότερ, επίπεδ <1500/mm 3 σχετίζοντι με υποσιτισμό κι επίπεδ <900 /mm 3 ντνκλούν σοβρό υποσιτισμό. Πρόλ υτά, πό μελέτη σε 161 ηλικιωμέν άτομ βρέθηκε ότι δεν ποτελεί ξιόπιστο δείκτη υποσιτισμού στη συγκεκριμένη ηλικική ομάδ (Bharadwaj et al., 2016). 3.7 Ισοζύγιο ζώτου Η gold standard μέθοδος γι την ξιολόγηση της πρόσληψης κι του μετβολισμού της πρωτεΐνης είνι το ισοζύγιο ζώτου. Υπολογίζετι πό τη διφορά μετξύ της 43

πρόσληψης κι της πώλει ζώτου πό το σώμ κι χρκτηρίζετι ρνητικό ότν η πώλει είνι μεγλύτερη πό την πρόσληψη. Επιπλέον χρησιμοποιείτι ως δείκτης γι την ξιολόγηση του υποσιτισμού. Το ισοζύγιο μπορεί ν μετρηθεί μέσω της συγκέντρωσης της ουρίς στ ούρ (Bharadwaj et al., 2016). 44

4.ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 4.1. Εισγωγή Η νόσος Alzheimer είνι μι νίτη, προοδευτική, νευροεκφυλιστική διτρχή που οδηγεί σε στδική πώλει της νεξρτησίς κι είνι μι π τις κύριες ιτίες θνάτου μετξύ των ηλικιωμένων (Poehlman and Dvorak, 2000). Τ συμπτώμτ της νόσου πιτούν υψηλού βθμού φροντίδ, η οποί συνήθως πρέχετι πό άτομ του οικογενεικό περιβάλλοντος που λειτουργούν ως φροντιστές, κθώς η πρόσληψη κτ οίκον νοσηλευτικού προσωπικού θ ποτελούσε μεγάλη οικονομική επιβάρυνση (Covinsky et al., 2003 and Goren et al., 2016). Έχει ποδειχθεί ότι οι φροντιστές βιώνουν ρνητικές επιπτώσεις σε διάφορες πτυχές της ζωής τους, όπως στη σωμτική, στην ψυχολογική, στη συνισθημτική, στην κοινωνική κι στην οικονομική (Cole et al., 2014). Η συνεχής προχή φροντίδς επηρεάζει ρνητικά την ποιότητ ζωής των φροντιστών (Hazan et al., 2016), οι οποίοι κλούντι ν ντποκριθούν φενός στις υξημένες νάγκες των σθενών, φετέρου στις προσωπικές τους υποχρεώσεις (π.χ. φροντίδ πιδιών) (Lathan et al., 2016 and Tombini et al., 2016). Οι φροντιστές εκτιμούν ότι επηρεάζετι ρνητικά η κτάστση της υγείς τους κι υποστηρίζουν ότι το πρόβλημ εντείνετι κόμ περισσότερο λόγω της συνεχούς φροντίδς που πρέχουν στους σθενείς. Επίσης, έν υψηλό ποσοστό των φροντιστών βιώνουν συμπτώμτ κτάθλιψης κι συνισθημτικού στρες που προκλείτι πό την πομόνωση τους πό τον κοινωνικό τους περίγυρο λόγω των υξημένων υποχρεώσεων (Cole et al., 2014). Επιπλέον, ο στιγμτισμός που υφίστντι οι συγκεκριμένες οικογένειες, ποτρέπει τους φροντιστές ν νζητήσουν υπηρεσίες που θ μπορούσν δυνητικά ν μειώσουν την επιβάρυνση τους κι επιδρά ρνητικά στην ευημερί κι τη λειτουργικότητ τους (Werner et al., 2011). Σύμφων με τη διεθνή βιβλιογρφί, δεν υπάρχουν επρκή δεδομέν γι τη διτροφική κτάστση των φροντιστών. Με βάση τ λιγοστά λοιπόν δεδομέν που υπάρχουν, βρέθηκε έν σημντικό ποσοστό (23,3%) των φροντιστών ν υποσιτίζετι κι έν κόμ μεγλύτερο (41,1%), ν βρίσκετι σε κίνδυνο γι υποσιτισμό ενώ πιο επιρρεπή ήτν άτομ μεγάλης ηλικίς με χμηλό μορφωτικό επίπεδο (Lathan et al., 2016 and 45

Tombini et al., 2016) κι πιθνές ιτίες το υξημένο στρες κι τ συνωδά νοσήμτ (Rullier et al., 2004). Επίσης, ορισμέν ζευγάρι (σθενείς κι φροντιστές) έχουν μονότονη διτροφή με τάση ν κτνλώνουν κθημερινά ίδι είδη τροφίμων, με ποτέλεσμ ν βρίσκοντι σε υψηλό κίνδυνο γι νεπρκή πρόσληψη θρεπτικών συσττικών (Bates et al., 1999). Όπως προκύπτει πό τ πρπάνω, δεν έχει μελετηθεί επρκώς η διτροφική κτάστση κι η διτροφική συμπεριφορά των φροντιστών, όπως υτή επηρεάζετι πό τη συνεχή προχή φροντίδς, με ποτέλεσμ ν πρμένουν ρκετά νπάντητ ερωτήμτ. Πιο συγκεκριμέν, δεν έχει ποσφηνιστεί πλήρως η επίδρση του ρόλου του φροντιστή στην κτάστση θρέψης, στις πιθνές διτροφικές ελλείψεις κι στον κίνδυνο γι υποσιτισμό των ίδιων των φροντιστών. Ο λόγος λοιπόν διεξγωγής της προύσς έρευνς είνι η μελέτη της διτροφής κι της διτροφικής συμπεριφοράς των φροντιστών προκειμένου ν εξχθούν επιπλέον δεδομέν κι συμπεράσμτ. 4.2. Σκοπός έρευνς Η έρευν υτή στοχεύει στο ν ξιολογηθεί η διτροφική κτάστση κι η διτροφική συμπεριφορά Ελλήνων οικογενεικών φροντιστών σθενών με νόσο Alzheimer στο Ηρκλείου κι Ρεθύμνου, Κρήτης. 4.3. Υπόθεση έρευνς Η βσική υπόθεση της έρευνς είνι ότι η διτροφική κτάστση των οικογενεικών φροντιστών τόμων με νόσο Alzheimer είνι επιβρυμένη κι η διτροφική τους πρόσληψη έχει διτρχθεί. 46

4.4. Μεθοδολογί Η συλλογή του δείγμτος πργμτοποιήθηκε τους μήνες Φεβρουάριο έως Ιούλιο του 2017. Οι φροντιστές συλλέχθηκν πό το Πνεπιστημικό Γενικό Νοσοκομείο Ηρκλείου κι την Ετιρεί Νόσου Alzheimer κι Συνφών Διτρχών Ρεθύμνου, ενώ η συλλογή των μρτύρων πργμτοποιήθηκε πό το οικογενεικό φιλικό μς περιβάλλον. Το δείγμ ποτελείτι πό 80 άτομ, πό τους οποίους οι 40 είνι οικογενεικοί φροντιστές ηλικίς, 25 έως 84 χρόνων κι οι υπόλοιποι 40 είνι μάρτυρες ηλικίς 23 έως 85 χρόνων, που διμένουν στο νομό Ηρκλείου (62,5%) κι νομό Ρεθύμνου (37,5%). Πιο συγκεκριμέν, πό το Ηράκλειο συγκεντρώθηκν 30 φροντιστές, ενώ πό το Ρέθυμνο μόνο 10, κθώς επιβεβιώθηκε πό την Ετιρεί Νόσου Alzheimer κι Συνφών Διτρχών Νομού Ρεθύμνου ότι δεν υπάρχουν άλλοι διθέσιμοι περιθάλποντες στην ετιρεί οι οποίοι ν είνι διθέσιμοι ν συμμετάσχουν στην έρευν. Από υτούς, 66 είνι γυνίκες (82,5%) κι 14 είνι άνδρες (17,5%). Κριτήρι ποκλεισμού ποτέλεσν η σήψη, η άνοι, ο κρκίνος ή άλλη χρόνι κτβολική σθένει. Γι τους σκοπούς της έρευνς, η εκτίμηση της θρέψης του δείγμτος περιελάμβνε την εκτίμηση της διτροφικής πρόσληψης με τη χρήση τριών 24ωρων νκλήσεων (Dietassessmentprimer.cancer.gov, 2017) κι ενός ημερολογίου συχνότητς κτνάλωσης τροφίμων (FFQ) (Papadaki et al.,2007), κθώς επίσης κι νθρωπομετρικές μετρήσεις. Χρησιμοποιήθηκν το βάρος κι το ύψος, τ οποί ήτν υτοδηλούμεν πό τους ερωτώμενους κι στη συνέχει υπολογίστηκε ο Δείκτης Μάζς Σώμτος (ΔΜΣ) πό τον λόγο του βάρους εκφρσμένο σε κιλά προς το τετράγωνο του ύψους εκφρσμένο σε μέτρ [ΔΜΣ= Βάρος (kg)/ Y 2 (m 2 )] (Cdc.gov, 2017). Επιπλέον, πργμτοποιήθηκε μέτρηση της περιμέτρου μέσης με τον εξετζόμενο ν βρίσκετι σε όρθι θέση με τ χέρι πράλληλ στο σώμ, με τ πόδι κλειστά κι το βάρος ν κτνέμετι εξίσου στ πόδι κι τη μεζούρ ν τοποθετείτι περιμετρικά γύρω πό το μέσο της πόστσης μετξύ του κτώτερου πλευρού κι της κορυφής της λγόνις κρολοφίς, στο τέλος μις κνονικής εκπνοής (WHO, 2011). Γι την πργμτοποίηση της μέτρησης της περιμέτρου της γστροκνημίς ο εξετζόμενος βρισκότν σε κθιστή θέση με το ριστερό πόδι ν κρέμετι χλρά ή βρισκότν σε όρθι θέση με το σωμτικό βάρος εξίσου κτνεμημένο κι στ δύο πόδι κι η μεζούρ τυλίχτηκε χωρίς πίεση σε γυμνό πόδι, γύρω πό τη γστροκνημί, στη μεγλύτερη περιφέρει (Bonnefoy et al., 2002 and Wijnhoven et al., 2010). Επίσης πργμτοποιήθηκε μέτρηση της δερμτικής πτυχής τρικεφάλου στο δεξί 47

χέρι του εξετζόμενου. Αρχικά, χρησιμοποιώντς μι μεζούρ, υπολογίστηκε το μέσο της πόστσης μετξύ της κρώμις πόφυσης της ωμοπλάτης κι της πόφυσης ωλέκρνου της ωλένης, σε γυμνό χέρι με τον εξετζόμενο πάντ σε όρθι θέση (Ruiz, Colley and Hamilton, 1971 and Durnin and Womersley, 1974). Έπειτ, με το χέρι του εξετζόμενου κρεμσμένο σε χλρή κτάστση κι την πλάμη στρμμένη προς το σώμ του, τοποθετήθηκε το δερμτοπτυχόμετρο κάθετ στην πτυχή (Durnin and Womersley, 1974) φού πρώτ έχει γίνει διχωρισμός του υποδόριο ιστού πό τον τρικέφλο μυ (Durnin and Womersley, 1974 and Tanner and Whitehouse, 1975). Η ένδειξη κτγράφηκε κτά τη στιγμιί στθεροποίηση του δείκτη (Ruiz, Colley and Hamilton, 1971). Η μέτρηση της περιμέτρου του μέσου του βρχίον (MAC) πργμτοποιήθηκε στο πλησιέστερο εκτοστό χρησιμοποιώντς μι μεζούρ στο δεξί χέρι (Frisancho,1981, Tartari, Ulbrich- Kulczynski and Filho, 2013) στο μέσο της πόστσης μετξύ της κρώμις πόφυσης της ωμοπλάτης κι της πόφυσης ωλέκρνου της ωλένης (Frisancho,1981 and Benítez Brito et al., 2016). Ο υπολογισμός της μυϊκής περιμέτρου του μέσου του βρχίον πργμτοποιήθηκε μέσω μις εξίσωσης που εμπεριέχει τις τιμές του MAC κι του TSF κι είνι η κόλουθη: MAMC = MAC - (3.1415 x TSF) κι ο υπολογισμός της μυϊκής επιφάνεις πό την πρκάτω εξίσωση: MAMA= (MAC-π*TSF)^2/4π, όπου το MAC κι το TSF είνι εκφρσμένο σε cm (Frisancho., 1981). Η ξιολόγηση της μυϊκής περιμέτρου κι μυϊκής επιφάνεις πργμτοποιήθηκε μέσω πινάκων, όπου η κτηγοριοποίηση γίνετι σε εκτοστημόρι νά ηλικική ομάδ με βάση το φύλο (Frisancho., 2011). Τέλος, χρησιμοποιήθηκν τ ερωτημτολόγι Mini Nutritional Assessment (MNA) (Vellas et al., 2006) γι την ξιολόγηση της κτάστσης θρέψης, το σκορ Μεσογεικής Διτροφής (MedScore) γι την ξιολόγηση της συμμόρφωσης στη Μεσογεική διτροφή (Panagiotakos et al., 2007) κι το Eating Attitude Test-26 (Eat-26) γι την νίχνευση διτροφικών διτρχών (Garner et al., 1982). Η επεξεργσί των δεδομένων πργμτοποιήθηκε με Microsoft Office Excel 2003, με το λογισμικό διιτολογίς dietspeak κι με το σττιστικό πκέτο SPSS 21 -Statistical Package for Social Sciences Software Version 21 for Windows (IBM corp). Η νάλυση των δεδομένων περιλμβάνει περιγρφική σττιστική με τη χρήση πινάκων συχνοτήτων κι σχετικών συχνοτήτων, γρφικές πρστάσεις, υπολογισμούς μέσων κι τυπικών ποκλίσεων κθώς κι ελέγχους σττιστικών υποθέσεων γι την ύπρξη συσχετίσεων μετξύ των χρκτηριστικών του δείγμτος κι σύγκρισης μέσων σε ομάδες του δείγμτος. 48

4.5 Αποτελέσμτ Πίνκς 1. Φύλο δείγμτος Το δείγμ ποτελείτι πό 40 φροντιστές κι 40 μάρτυρες. Σύμφων με τον πρπάνω πίνκ, συνολικά πό τους φροντιστές οι γυνίκες ποτελούν το 82,5% κι οι άντρες το υπόλοιπο 17,5% του δείγμτος. Αντίστοιχ, τ ίδι ποσοστά εμφνίζοντι κι στο δείγμ των μρτύρων. Συχνότητ (Ν) / Ποσοστό (%) Φύλο Φροντιστές Μάρτυρες Άνδρες (Ν=7) 17,5% (Ν=7) 17,5% Γυνίκες (Ν=33) 82,5% (Ν=33) 82,5% Σύνολο (Ν=40) 100% (Ν=40) 100% Πίνκς 2. Επιδημιολογικά κι νθρωπομετρικά χρκτηριστικά δείγμτος Χρκτηριστικά Φροντιστές, Μάρτυρες, δείγμτος Ν=40 Ν=40 t-test (p-value) Ηλικί (έτη) 54,4 ± 12,7 54,1 ± 14,6 0,915 Βάρος (kg) 80,3 ± 16,6 75,7 ± 17,1 0,112 Ύψος (m) 1,6 ± 0,1 1,6 ± 0,1 0,633 ΔΜΣ (kg/m 2 ) 29,8 ± 5,4 28,1 ± 6,1 0,071 Π.Μ (cm) 99,9 ± 17,9 97,1 ± 16 0,000** MAC (cm) 35,1 ± 3,9 32,9 ± 4,8 0,884 TSF (cm) 3,6 ± 1,1 2,6 ± 1 0,000** MAMC (cm) 23,9 ± 3,9 24,6 ± 4 0,002** AMA (cm 2 ) 46,5 ± 14,3 49,2 ± 16,6 0,026* Π.Γ (cm) 42,2 ± 9,5 40,8 ± 12,4 0,014* Σημείωση: Οι τιμές εκφράζοντι ως μέσος όρος ± τυπική πόκλιση ** Η σύγκριση είνι σημντική σε επίπεδο σημντικότητς 0,01 * Η σύγκριση είνι σημντική σε επίπεδο σημντικότητς 0,05 ΔΜΣ= Δείκτης Μάζς Σώμτος, Π.Μ= Περίμετρος μέσης, MAC= Περίμετρος Βρχίον, TSF= Δερμτική πτυχή τρικέφλου, MAMC= Μυϊκή Περιφέρει του Μέσου του Βρχίον, ΑΜΑ= Μυική επιφάνει, Π.Γ= Περίμετρος γστροκνημίς Η σύγκριση των μετβλητών πργμτοποιήθηκε με τη χρήση του Independent- Samples T test στις περιπτώσεις που οι μετβλητές κολουθούν κνονική κτνομή κι του Mann-Whitney U Test στις περιπτώσεις όπου οι μετβλητές δεν κολουθούν κνονική κτνομή. 49

Ο μέσος όρος της περιμέτρου μέσης των φροντιστών είνι 99,9 ± 17,9 cm κι των μρτύρων 97,1 ± 16cm με τη σύγκριση τους ν είνι σττιστικά σημντική (p=0,000). Ο μέσος όρος της δερμτικής πτυχής τρικεφάλου των φροντιστών είνι 3,6 ± 1,1 cm κι των μρτύρων 2,6 ± 1 cm με τη σύγκριση τους ν είνι σττιστικά σημντική (p=0,000). Ο μέσος όρος της μυϊκής περιμέτρου των φροντιστών είνι 23,9 ± 3,9 cm κι των μρτύρων 24,6 ± 4 cm με τη σύγκριση τους ν είνι σττιστικά σημντική (p=0,002). Ο μέσος όρος της μυϊκής επιφάνεις των φροντιστών είνι 46,5 ± 14,3 cm 2 κι των μρτύρων 49,2 ± 16,6 cm 2 κι η σύγκριση τους είνι σττιστικά σημντική (p=0,026). Ο μέσος όρος της περιμέτρου γστροκνήμις των φροντιστών είνι 42,2 ± 9,5 cm κι των μρτύρων είνι 40,8 ± 12,4 cm κι η σύγκριση τους είνι σττιστικά σημντική (p=0,014). Οι κόλουθοι μέσοι όροι μετξύ των δύο ομάδων (φροντιστές-μάρτυρες), δεν προυσιάζουν σττιστικά σημντική σύγκριση. O μέσος όρος της ηλικίς των φροντιστών είνι 54,4 ± 12,7 έτη κι των μρτύρων 54,1 ± 14,6 έτη. Όσον φορά στο σωμτικό βάρος, ο μέσος όρος των φροντιστών είνι 80,3 ± 16,6 kg κι των μρτύρων 75,7 ± 17,1 kg. Ο μέσος όρος του ύψους των φροντιστών είνι 1,6 ± 0,1 m κι των μρτύρων 1,6 ± 0,1 m. Ο μέσος όρος του ΔΜΣ των φροντιστών είνι 29,8 ± 5,4 kg/m 2 κι των μρτύρων 28,1 ± 6,1 kg/m 2. Τέλος ο μέσος όρος της περιμέτρου του μέσου του βρχίον των φροντιστών είνι 35,1 ± 3,9 cm κι των μρτύρων 32,9 ± 4,8 cm. 50

Πίνκς 3. Αξιολόγηση ΔΜΣ Συχνότητ (Ν) / Ποσοστό (%) Κτηγοριοποίηση Φροντιστές Μάρτυρες Ελλιποβρής (Ν=0) 0% (Ν=4) 10% Φυσιολογικός/ή (Ν=14) 35% (Ν=12) 30% Υπέρβρος/η (Ν=8) 20% (Ν=13) 32,5% Πχύσρκος/η 1 ου (Ν=14) 35% (Ν=6) 15% Βθμού Πχύσρκος/η 2 ου (Ν=3) 7,5% (Ν=3) 75% Βθμού Πχύσρκος/η 3 ου (Ν=1) 2,5% (Ν=2) 5% Βθμού Νοσογόν (Ν=0) 0% (Ν=0) 0% Πχύσρκος/η Δεν πάντησν (Ν=0) 0% (Ν=0) 0% Σύνολο (Ν=40) 100% (Ν=40) 100% Η πλειοψηφί των φροντιστών νήκει στις κτηγορίες των φυσιολογικών (35%) κι πχύσρκων 1 ου βθμού (35%), ενώ η πλειοψηφί των μρτύρων στις κτηγορίες των υπέρβρων (32,5%) κι φυσιολογικών (30%). Επιπλέον, στους φροντιστές υπέρβροι χρκτηρίστηκν το 20%, πχύσρκοι 2 ου βθμού το 7,5% κι πχύσρκοι 3 ου βθμού το 2,5%. Στους μάρτυρες λιπόβρείς χρκτηρίστηκν το 10%, πχύσρκοι 1 ου βθμού το 15%, πχύσρκοι 2 ου βθμού το 7,5% κι πχύσρκοι 3 ου βθμού το 5%. Πίνκς 4. Αξιολόγηση Περιμέτρου Μέσης Συχνότητ (Ν) / Ποσοστό (%) Κτηγοριοποίηση Φροντιστές Μάρτυρες Φυσιολογική (Ν=2) 5% (Ν=8) 20% Αυξημένος κίνδυνος μετβολικών επιπλοκών (Α >94cm, Γ 80cm) Ιδιίτερ υξημένος κίνδυνος μετβολικών επιπλοκών (Ν=3) 7,5% (Ν=4) 10% (Ν=31) 77,5% (Ν=28) 70% (Α 102cm, Γ 88cm) Δεν πάντησν (Ν=4) 10% (Ν=0) 0% Σύνολο (Ν=40) 100% (Ν=40) 100% 51

Α= Άνδρες, Γ= Γυνίκες Η πλειοψηφί του δείγμτος χρκτηρίζετι με ιδιίτερ υξημένο κίνδυνο μετβολικών επιπλοκών (Α 102cm, Γ 88cm), με τους φροντιστές στο 77,5% κι τους μάρτυρες στο 70%, όπως προέκυψε πό την ξιολόγηση της περιμέτρου μέσης. Στους φροντιστές με φυσιολογική περίμετρο μέσης χρκτηρίστηκε το 5% των τόμων κι με υξημένο κίνδυνο μετβολικών επιπλοκών (Α>94cm, Γ 80cm) το 7,5%. Στο υπόλοιπο 10% των φροντιστών δεν πργμτοποιήθηκε η μέτρηση. Όσον φορά στους μάρτυρες, φυσιολογική περίμετρο μέσης έχει το 20% των εξετσθέντων κι υξημένο κίνδυνο μετβολικών επιπλοκών (Α>94cm, Γ 80cm) το 10%. Πίνκς 5. Αξιολόγηση Μυϊκής Περιμέτρου Συχνότητ (Ν) / Ποσοστό (%) Κτηγοριοποίηση Φροντιστές Μάρτυρες Χμηλή Μυϊκή Περίμετρος (Ν=20) 50% (Ν=22) 55% (<5 εκ. θέση) Μυϊκή Περίμετρος χμηλότερη του μέσου όρου (Ν=8) 20% (Ν=7) 17,5% (5-15 εκ. θέση) Φυσιολογική Μυϊκή Περίμετρος (15,1-85 εκ. θέση) Μυϊκή Περίμετρος μεγλύτερη του μέσου όρου (85,1-95 εκ. θέση) Αυξημένη Περίμετρος Μάζ (Ν=8) 20% (Ν=11) 27,5% (Ν=0) 0% (Ν=0) 0% (Ν=0) 0% (Ν=0) 0% (>95,1 εκ. θέση) Δεν πάντησν (Ν=4) 10% (Ν=0) 0% Σύνολο (Ν=40) 100% (Ν=40) 100% 52

Το μεγλύτερο ποσοστό των φροντιστών (50%), όπως κι των μρτύρων (55%) πρτηρείτι με χμηλή μυϊκή περίμετρο (<5 εκ. θέση). Το 20% των φροντιστών κι το 17,5% των μρτύρων χρκτηρίστηκε με μυϊκή περίμετρο χμηλότερη του μέσου όρου (5-15 εκ. θέση), ενώ το 20% των φροντιστών κι το 27,5% των μρτύρων χρκτηρίστηκε με φυσιολογική μυϊκή περίμετρο (15,1-85 εκ. θέση). Η ξιολόγηση πργμτοποιήθηκε μέσω των νθεωρημένων πινάκων γι την ξιολόγηση της μυϊκής περιμέτρου με βάση την ηλικί κι το φύλο των τόμων (Frisancho, 2008). Πίνκς 6. Αξιολόγηση Μυϊκής επιφάνεις Συχνότητ (Ν) / Ποσοστό (%) Κτηγοριοποίηση Φροντιστές Μάρτυρες Χμηλή Μυϊκή Επιφάνει (Ν=5) 12,5% (Ν=3) 7,5% (<5 εκ. θέση) Μυϊκή Επιφάνει χμηλότερη του μέσου όρου (Ν=5) 12,5% (Ν=4) 10% (5-15 εκ. θέση) Φυσιολογική Μυϊκή Επιφάνει (15,1-85 εκ. θέση) Μυϊκή Επιφάνει μεγλύτερη του μέσου όρου (Ν=21) 52,5% (Ν=26) 65% (Ν=3) 7,5% (Ν=4) 10% (85,1-95 εκ. θέση) Αυξημένη Μυϊκή Επιφάνει (Ν=2) 5% (Ν=3) 7,5% (>95,1 εκ. θέση) Δεν πάντησν (Ν=4) 10% (Ν=0) 0% Σύνολο (Ν=40) 100% (Ν=40) 100% 53

Το μεγλύτερο ποσοστό των φροντιστών (52,5%), όπως κι των μρτύρων (65%) πρτηρείτι με φυσιολογική μυϊκή επιφάνει (15,1-85 εκ. θέση). Το 12,5% των φροντιστών κι το 7,5% των μρτύρων βρέθηκε με χμηλή μυϊκή επιφάνει (<5 εκ. θέση). Το 12,5% των φροντιστών κι το 10% των μρτύρων χρκτηρίστηκε με μυϊκή επιφάνει χμηλότερη του μέσου όρου (5-15 εκ. θέση). Το 7,5% των φροντιστών κι το 10% των μρτύρων χρκτηρίστηκε με μυϊκή επιφάνει μεγλύτερη του μέσου όρου (85,1-95 εκ. θέση), ενώ 5% των φροντιστών κι 7,5% των μρτύρων χρκτηρίστηκε με υξημένη μυϊκή επιφάνει (>95,1 εκ. θέση). Η ξιολόγηση πργμτοποιήθηκε μέσω των νθεωρημένων πινάκων γι την ξιολόγηση της μυϊκής επιφάνεις με βάση την ηλικί κι το φύλο των τόμων (Frisancho, 2008). Πίνκς 7. Αποτελέσμτ ερωτημτολογίου MNA Κτάστση Θρέψης Υποσιτισμένος/η Συχνότητ (Ν) / Ποσοστό (%) Φροντιστές Μάρτυρες (σκορ <17) (Ν=1) 2,5% (Ν=0) 0% Κίνδυνος υποσιτισμού (σκορ 17-23,5) Φυσιολογικά επίπεδ θρέψης (Ν=9) 22,5% (Ν=11) 27,5% (Ν=26) 65% (Ν=29) 72,5% (σκορ 24-30) Δεν πάντησν (Ν=4) 10% (Ν=0) 0% Σύνολο (Ν=40) 100% (Ν=40) 100% Η πλειοψηφί των φροντιστών (65%) κι των μρτύρων (72,5%) βρέθηκε σε φυσιολογικά επίπεδ θρέψης (σκορ 24-30). Στους φροντιστές το 22,5% των φροντιστών βρέθηκε σε κίνδυνο γι υποσιτισμό (σκορ 17-23,5) κι το 2,5% βρέθηκε υποσιτισμένο (σκορ <17), ενώ στο υπόλοιπο 10% δεν έγινε ξιολόγηση, κθώς δεν πργμτοποιήθηκε η μέτρηση της περιμέτρου του μέσου του βρχίον κι της γστροκνημίς. Στους μάρτυρες το 27,5% βρίσκοντι σε κίνδυνο γι υποσιτισμό (σκορ 17-23,5). 54

Πίνκς 8. Αποτελέσμτ ερωτημτολογίου EAT- 26 Διτροφική Συμπεριφορά Φυσιολογική Διτροφική Συμπεριφορά (σκορ <20) Διτργμένη Διτροφική Συμπεριφορά Συχνότητ (Ν) / Ποσοστό (%) Φροντιστές Μάρτυρες (Ν=35) 87,5% (Ν=35) 87,5% (Ν=5) 12,5% (Ν=5) 12,5% (σκορ 20) Δεν πάντησν (Ν=0) 0% (Ν=0) 0% Σύνολο (Ν=40) 100% (Ν=40) 100% Από την ξιολόγηση του ερωτημτολογίου ΕΑΤ-26, προέκυψν ίδι ποσοστά κι στις δύο ομάδες με το μεγλύτερο ποσοστό ν χρκτηρίζετι με φυσιολογική διτροφική συμπεριφορά (σκορ <20) (87,5%) κι έν μικρότερο ποσοστό χρκτηρίζετι με διτργμένη διτροφική συμπεριφορά (σκορ 20) (12,5%). Πίνκς 9. Αποτελέσμτ ερωτημτολογίου Μεσογεικής Διτροφής Συχνότητ (Ν) / Ποσοστό (%) Συμμόρφωση στη Μεσογεική Φροντιστές Μάρτυρες Διτροφή Χμηλή (Ν=3) 7,5% (Ν=1) 2,5% (σκορ 0-20) Μέτρι (Ν=32) 80% (Ν=29) 72,5% (σκορ 21-35) Υψηλή (Ν=5) 12,5% (Ν=10) 25% (σκορ 36-55) Δεν πάντησν (Ν=0) 0% (Ν=0) 0% Σύνολο (Ν=40) 100% (Ν=40) 100% 55

Από την ξιολόγηση του ερωτημτολογίου Μεσογεικής διτροφής προέκυψε ότι η πλειοψηφί του δείγμτος προυσίσε μέτρι συμμόρφωση στη Μεσογεική διτροφή (σκορ 21-35). Πιο συγκεκριμέν, οι φροντιστές βρέθηκν με ποσοστό 80% κι οι μάρτυρες με 72,5%. Στους φροντιστές το 7,5% προυσίσε χμηλή συμμόρφωση (σκορ 0-20) κι το 12,5% προυσίσε υψηλή συμμόρφωση (σκορ 36-55). Στους μάρτυρες το 2,5% προυσίσε χμηλή συμμόρφωση (σκορ 0-20) κι το 25% υψηλή συμμόρφωση (σκορ 36-55). 56

Αποτελέσμτ ερωτημτολογίου FFQ φροντιστών-μρτύρων Φροντιστές Μάρτυρες Το 57,5% των φροντιστών κι το 52,5% των μρτύρων κτνλώνει δημητρικά πρωινού-high fibre λιγότερο πό μί φορά το μήν. Φροντιστές Μάρτυρες Το 60% των φροντιστών κι το 62,5% των μρτύρων κτνλώνει άλλ δημητρικά πρωινού λιγότερο πό μί φορά το μήν. 57

Φροντιστές Μάρτυρες Το 35% των φροντιστών κι το 50% των μρτύρων κτνλώνει φρέσκ φρούτ 2-3 φορές την ημέρ. Φροντιστές Μάρτυρες Το 55% των φροντιστών κι το 47,5% των μρτύρων κτνλώνει ξηρά φρούτ λιγότερο πό μί φορά το μήν. 58

Φροντιστές Μάρτυρες Το 52,5% των φροντιστών κι το 42,5% των μρτύρων κτνλώνει μγειρεμέν λχνικά 2-4 φορές την εβδομάδ. Φροντιστές Μάρτυρες Το 35% των φροντιστών κτνλώνει χορτόπιτες λιγότερο πό μί φορά το μήν ενώ το 40% των μρτύρων κτνλώνει 1-3 φορές το μήν. 59