Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinifləri üçün Cəbr 9 dərsliyi

Σχετικά έγγραφα
RОspublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 6-cı siniпləri üçün Riyaziyyat dərslik komplekti

Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinifləri üçün Kimya dərsliyi

3. Sərbəst işlərin mövzuları və hazırlanma qaydaları

KURS LAYİHƏSİ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT AKADEMİYASI. Fakültə: QNM

II. KINEMATIKA Kinematikaya giriş

HEYDƏR ƏLİYEV AZƏRBAYCAN XALQININ ÜMUMMİLLİ LİDERİ

1.Kompleks ədədlərin ustlü şəkli və onlar üzərində əməllər. 2.Qeyri müəyyən inteqral. Dəyişənin əvəz edilmə üsulu

Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinifləri üçün Cəbr və analiгin başlanğıcı dərsliвi

Mühazirə 4. HİDROGENƏBƏNZƏR ATOMLAR ÜÇÜN ŞREDİNGER TƏNLİYİNİN HƏLLİ. Nüvədən və bir elektrondan ibarət sistemlərə hidrogenəbənzər sistemlər deyilir.

dərslik komplektinə dair İLKİN RƏY

Е. S. C Ə F Ə R O V F İ Z İ K A

Nayma Qəhrəmanova Məhəmməd Kərimov İlham Hüseynov RİYAZİYYAT 10

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ MÜHƏNDİS GEOLOJİ QRAFİKA

18x 3x. x + 4 = 1 tənliyinin kökləri hasilini

Riyaziyyat. 2. f(x) = (2x 3 4x 2 )e x funksiyasının törəməsini tapın. e) Heç biri

Ə.A.Quliyev HƏNDƏSƏ MƏSƏLƏLƏRİ

Sabit cərəyan dövrələri

T.M.Pənahov V.İ.Əhmədov ÜMUMİ FİZİKA KURSU FİZİKA -1

E.Q. Orucov TƏTBİQİ FUNKSİONAL ANALİZİN ELEMENTLƏRİ

Fizika-2 Fənni Üzrə İmtahan. Suallarının Cavabları

Müəlliflər (əlifba sırası ilə)

FƏSİL IX ELEKROMAQNİT İNDUKSİYASI ÜÇÜN FARADEY QANUNU

Laboratoriya işi 6. SZM şəkillərinin işlənməsi və kəmiyyətcə təhlili

"Proqramlaşdırma dilləri və İnformatika" fənnindən imtahan cavabları. 1. İnformasiya anlayışı, onun mövcudolma və təsvir formaları.

B.Ö.Tahirov, F.M.Namazov, S.N.Əfəndi, E.A.Qasımov, Q.Z.Abdullayeva. Riyaziyyatın tədrisi üsulları

Mühazirə 1: YMB - kimyasi haqqında ümumi məlumat və əsas anlayişlar

POLİMERLƏRİN FİZİKİ KİMYASI

MÜHAZİRƏ - 3. Karbon klasterləri: füllerenlər, nanoborular, nanoalmazlar və qrafen

M Ü H A Z İ R Ə NANOTEXNOLOGİYALARIN TƏDBİQ SAHƏLƏRİ. NANOELEKTRONİKA: nanoobyektlər əsasında işləyən elektron qurğuları.

A.M.QAFAROV, P.H.SÜLEYMANOV, F.İ.MƏMMƏDOV

Bakı Dövlət Universiteti. Mühazirəçi: dosent Lalə İslam qızı Vəliyeva

Mühazirə 10: Heterozəncirli polimerlər

9-cu sinif Kimya. Respublika Fənn Olimpiadaları. Rayon (Şəhər) mərhələsi. Soyad. Məktəb

C.M.QULUZADƏ R.Q.SƏRTİPZADƏ. Təqvimlərin riyazi və astronomik əsasları. Təqvimlərin riyazi və astronomik əsasları. Bakı 2013.

Kurs işi. I A qrup elementləri:- alınması, xassələri, birləşmələri, tətbiq sahələri. Plan:

Son illər ərzində aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum olub ki, Sən demə, qədim insanlar da nanotexnologiyalar ilə məşğul olurmuş.

Bakı Dövlət Universiteti. Mühazirəçi: dosent Lalə İslam qızı Vəliyeva

12. Elektrostatika. Elektrostatika sükunətdə olan elektrik yüklərinin qarşılıqlı təsirini və sabit elektrik cərəyanının xüsusiyyətlərini öyrənir.

Bakı Dövlət Universiteti. Mühazirəçi: dosent Lalə İslam qızı Vəliyeva

Giriş. 1. Revstal emiqramları (x = T; y = - Rlnp); 2. Şou teftoqramları (x= T; y = ); 3. Revstal aeroqramları (x = InT; y = - RTInp);

RESPUBLİKA FƏNN OLİMPİADALARI

MEXANIKA VƏ MOLEKULYAR FIZIKA

RADİOFİZİKA. Elmi redaktoru: fizika-riyaziyyat elmləri namizədi, dosent N.Ə.Məmmədov AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ

HİDROGEN. OKSİGEN. SU. M.M.Abbasov, A.V.Zülfüqarova, S.M.Abbaszadə, V.H.Əsgərov, B.A.Aslım

YAĞLARDA HƏLL OLAN VİTAMİNLƏR Vitaminlər - hüceyrənin normal həyat fəaliyyəti üçün lazım olan ən vacib bioüzvi maddələrdir. Onlar qidanın əvəzolunmaz

Verbal hiss ə

16.Aromatik k/h-rin təsnifatı. Aromatik k/h-rin izomerləri və adlanması

Cbp' e.ehkfh fhpekfmshsu!

ELEKTROMAQNETİZMİN İNKİŞAFI

Verbal hissə. Analogiyalar

Antony van Leeuwenhoek

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti. mühəndislik ixtisasları. Aqrar fizika və riyaziyyat. f.-r.e.n., dosent Ağayev Q.Ü.

C.S. ƏSGƏROV. ELEKTROMAQNIT SAHƏ NƏZƏRİYYƏSİNİN XÜSUSİ MƏSƏLƏLƏRİ monoqrafiya

AZƏRBAYCAN XƏZƏR DƏNİZ GƏMİÇİLİYİ QAPALI SƏHMDAR CƏMİYYƏTİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT DƏNİZ AKADEMİYASI. Dəniz naviqasiyası və menecment fakultəsi SƏRBƏST IŞ 1

ÜMUMİ FİZİKA KURSU MOLEKULYAR FİZİKA. Niftalı QOCAYEV. II Cild. Universitetlər üçün dərslik

Bakı Dövlət Universiteti. Mühazirəçi: dosent Lalə İslam qızı Vəliyeva

Qeyri-üzvi kimya. (Кimya-1) 1.Kimya elmi, predmeti və əsas məsələləri.

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti. mühəndislik ixtisasları. Aqrar fizika və riyaziyyat. f.-r.e.n., dosent Ağayev Q.Ü.

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Kompüter şəbəkələri

Milli Kitabxana A.S.İSAYEV NEFT VƏ QAZ SƏNAYESİNİN İQTİSADİYYATI ÜZRƏ PRAKTİK MƏŞĞƏLƏLƏR

Sərbəst iş 5. (metiletilizopropilmetan) (2-metil 4-etil heptan)

Fiziki coğrafi rayonlaşdırma. Mühazirə 1 Fizikicoğrafi rayonlaşma anlayışı və geokomplekslər. Fiziki-coğrafi rayonlaşmanın təyini

Skanedici zond litoqrafiyası.

Xələfli A.A. Redaktor: Əməkdar elm xadimi professor M.İ.İsayeva. Ali məktəb tələbələri üçün dərslik s., 53 şəkil, 7 cədvəl.

FƏNN: BİOTEXNOLOGİYANIN ƏSASLARI

3. Qədimdə sənətkarlar lehimləmə işlərində metal səthindən oksid təbəqəsini təmizləmək üçün hansı reaksiyadan istifadə etmişlər?

Hazırladı: Geologiya mühəndisliyi tələbələri Bakı Design by Ali Agakishiyev

Astronomiya. Onun bölmələri,öyrəndiyi əsas mənbələr Astrometriya a)sferik astronomiyada b)fundamental astrometriyada c)praktik astronomiyada


x = l divarları ilə hüdudlanmış oblastda baş verir:

Rəyçilər: İxtisas redaktoru: Asif Nəsib oğlu Məmmədov, kimya üzra elmlar doktoru, professor. Dil redaktoru:

50-Cİ BKO 2018 NƏZƏRİ TAPŞIRIQLAR BAŞLANĞICA DÖNÜŞ İyul 2018 Bratislava, SLOVAKIYA Praqa, ÇEXİYA

İmza M.Y. İmza M.Y. KÖNÜLLÜ TĠBBĠ SIĞORTA QAYDALARI

ÜZVI KIMYADA FIZIKI TƏDQIQAT ÜSULLARI

Skanedici zond mikroskopunun köməyi ilə suyun mikroflorasının öyrənilməsi.

ÜMUMĠ SINAQ ĠMTAHANI 7. Riyaziyyat ixtisası üzrə SUAL KĠTABÇASI. Adı: Soyadı: ġv Seriya:

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN TEXNİKİ UNİVERSİTETİ «AVTOMOBİL TEXNİKASI» KAFEDRASI

O caqov H.O. Nağıyev N.T. Muxtarov R.M. MM - də istifadə edilən dozimetrik cihazlar

FÖVQƏLADƏ HALLAR NAZİRLİYİNİN AKADEMİYASI

QADAĞAN EDİLMİŞ MADDƏLƏR VƏ ÜSULLARIN SİYAHISI

NYU-YORK 24 SAAT İLHAMӘ QASIMOVA. sağlam və gözəl. Sağlamlıq Sağlam həyat tərzi. Məsləhət Uşaqlarda danışma. Ağız sağlamlığı Ağız qoxusu nədir?

Bank Nəzarəti üzrə Bazel Komitəsi. Beynəlxalq pul köçürmələrinə dair ödəniş-örtülmə məlumatları ilə bağlı lazımi ehtiyat tədbirləri və şəffaflıq

İNSAN VƏ HEYVAN FİZİOLOGİYASI

Nanohissəciklərin müxtəlif metodlarla sintezi

AZƏRBAYCAN DİLİ TARİX

T205 Seriyasından Çənin Qaz Örtüyü Requlyatorları

6. 14,2 q R2O5 maddəsində 8 q oksigen varsa, RH3 birləş məsinin nisbi

Metal və ərintilər fizikası Elmi tədqiqat laboratoriyası

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ

Mərkəzi sahə yaxınlaşmasına əsasən atomda elektronun halı nlmlm s

QİDA TEXNOLOGİYASININ PROSES VƏ APARATLARI FƏNNİNDƏN TEST TAPŞIRIQLARI

KLİNİK LABORATOR DİAQNOSTİKA

Qadınlarla əlaqəli 60 sual

Fəsil 7 Ətraf mühi ti n i lki n vəzi yyəti

AZƏRBAYCAN RESPUBLĠKASI TƏHSĠL NAZĠRLĠYĠ AZƏRBAYCAN TEXNĠKĠ UNĠVERSĠTETĠ «AVTOMOBĠL TEXNĠKASI» KAFEDRASI

KURS İŞİ AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ SUMQAYIT DÖVLƏT UNİVERSİTETİ

DRENAJ, HESABATI, LAYİHƏLƏNDİRİLMƏSİ VƏ İSTİSMARI

Mehman Ağayev, Sultan Əliyev ÄÈÀËÈÇ

11-ci sinif Biologiya. Respublika Fənn Olimpiadaları. Rayon (Şəhər) mərhələsi. Soyad. Məktəb

Transcript:

Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinifləri üçün Cəbr 9 dərsliyi Müəlliflər: Misir Mərdanov Məmməd Yaqubov Sabir Mirzəyev Ağababa İbrahimov İlham Hüseynov Məhəmməd Kərimov Bakı: Çaşıoğlu, 0. Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olan qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış YEKUN RƏY

Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır:. Məzmun baxımından;. Şagirdlərin yaş və fizioloji xüsusiyyətləri baxımından.. Məzmun baxımından Dərslik hazırda respublikanın ümumtəhsil məktəblərində qüvvədə olan tədris proqramı əsasında hazırlanaraq, 6 fəsildən və 40 səhifədən ibarətdir. Tədris proqramında nəzərdə tutulan mövzular dərslikdə tam əhatə olunmuş, proqramdankənar heç bir mövzu dərsliyə daxil edilməmişdir. Dərslikdəki çalışmaların əksəriyyəti düşündürücüdür. Bununla belə, dərslikdə bəzi qüsurlar da var. Bunlar aşağıdakılardır: Səhifə 3-də mövzunun adı Funksiya. Funksiyanın təyin oblastı və qiymətlər oblastı kimi verilib. Burada qiymətlər oblastı deyil, qiymətlər çoxluğu olmalıdır. Həmin səhifədə tərifdən sonra verilib: Adətən funksiyalar y=f(x), y=g(x), y=h(x) və s. kimi, onların təyin oblastı və qiymətlər çoxluğu isə uyğun olaraq D(f), D(g), D(h) və E(f), E(g), E(h) və s kimi işarə olunur. Verilmiş funksiyalarda f, h və g -nin x və y dəyişənləri arasında uyğunluq və ya qarşı qoyma qaydası olmasını, qaydaların dəyişməsi ilə f, h və g -nin də mahiyyətlərinin dəyişdiyinin qeyd edilməsi və bir neçə misal üzərində onlara aid nümunələr əsasında izahat verilməsi məqsədəuyğun hesab edilir (Məsələn: ) y=3x+4-də arqumentin hər bir qiymətini 3-ə vurub üzərinə 4 əlavə etmək, ) y=5x -da arqumentin hər bir qiymətini kvadrata yüksəldib, nəticəni 5-ə vurmaq və s. kimi izahatlar nəzərdə tutulur). Səhifə -də yuxarıdan birinci sətirdə belə bir tərif verilib: Arqumentin funksiyanı sıfra çevirən qiymətlərinə funksiyanın sıfırları və ya kökləri deyilir. Burada tərifin aşağıdakı kimi verilməsi daha məqsədəuyğundur: Arqumentin funksiyanı sıfıra çevirən qiymətlərinə funksiyanın sıfırları deyilir. əsasən Səhifə -də Artan və azalan funksiyalar mövzusunda verilmiş təriflərə k y funksiyasının artan və ya azalan olması alınmır. Bu da o deməkdir ki, x verilən tərif yalnız kəsilməz funksiyalara aiddir. Səhifə 5-də cüt və tək funksiyaların qrafiklərinin xassəsindən istifadə edərək onlara ikinci tərifin verilməsi məqsədəuyğun deyil. Burada ifadə edilmiş fikrin cüt və tək funksiyaların qrafiklərinin xassəsi kimi verilməsi daha düzgün olardı. 3

Səhifə 4-də şəkil 0-nin sol tərəfində belə bir izahat yazılıb: y=ax funksiyasının a>0 və a<0 olduqda, sxematik qrafikləri 0-ci şəkildə verilmişdir. y=ax (a 0) funksiyalarının qrafikləri də parabola adlanır. Burada eyni bir y=ax funksiyası üçün funksiyaların ifadəsinin yazılması düzgün deyil. Çünki burada bir y=ax funksiyasından söhbət getdiyindən, verilmiş izahatın y=ax (a 0) funksiyasının a>0 və a<0 olduqda 0-ci şəkildə verilmiş sxematik qrafikləri də parabola adlanır kimi verilməsi daha məqsədəuyğundur. Səhifə 40-da Yüksək dərəcəli birdəyişənli bərabərsizliklərin intervallar üsulu ilə həlli mövzusunda bərabərsizliklərin intervallar üsulu ilə həlli üçün həll ardıcıllığı alqoritminin verilməsi daha məqsədəuyğundur. Səhifə 44-də Modul işarəsi daxilində dəyişəni olan bərabərsizliklərin həlli mövzusunda birinci abzasda belə bir cümlə verilib: Bəzi məsələlərin həllində alınan bərabərsizliklərdə dəyişən modul və ya mütləq qiymət işarəsi daxilində də olur. Burada modul və ya mütləq qiymət ifadəsinin modul (mütləq qiymət) kimi verilməsi daha düzgün olardı. Çünki əks halda belə başa düşülə bilər ki, onların hər biri üçün ayrı işarə var. Səhifə 5-də Tənlik. Tənliyin kökləri. Tənliyin mümkün qiymətlər çoxluğu. Eynigüclü tənliklər mövzusunda Tənliyin kökləri çoxluğuna onun həlli deyilir şəklində ifadənin verilməsi düzgün deyil. Digər tərəfdən Tənliyin kökləri çoxluğu na tərif verilməsinə də ehtiyac yoxdur. Həmin səhifədə verilmiş misal 3-də a) 3x += 8 və b) 6x+8=(3x 4) tənliklərin kökləri barədə verilmiş onların heç birinin kökü yoxdur ifadəsinin onlardan birincinin həqiqi kökü, ikincinin isə heç bir kökü yoxdur kimi verilməsi daha məqsədəuyğundur. Səhifə 5-də kənar köklərin alınması ilə bağlı verilmiş izahata Tənliyin hər iki tərəfini kvadrata yüksəltdikdə kənar kök alına bilər ifadəsinin də əlavə edilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 63-də birinci sətirdə verilmiş tənliklər sisteminin hər bir həlli bu sistemin tənliklərinin qrafiklərinin ortaq nöqtəsi olur. təklifində ortaq nöqtəsi ifadəsinin ortaq nöqtəsinin koordinatları kimi verilməsi daha düzgün olardı. Həmin səhifədə dördüncü sətirdə verilmiş Kəsişmə nöqtələrinin koordinatları sistemin təqribi həlli götürülür ifadəsinin düzəlişə ehtiyacı var. Belə ki, qeyd edildiyi kimi, tənliklər sisteminin həlli onların qrafiklərinin kəsişmə nöqtələrinin koordinatlarıdır və o koordinatlar tənliyin dəqiq həllidir. Ancaq qrafiklərin qurulması zamanı və kəsişmə nöqtələrinin koordinatları təyin edilərkən müəyyən xətalara yol verildiyindən, tənliklər sisteminin qrafik üsulla həlli zamanı tapılmış həllər, sistemin təqribi həlləri hesab edilir. 4

y x Bu səhifədə misal -də verilib: x y 4 5 tənliklər sistemini qrafik üsulla həll edək. Həll üçün verilmiş izahatda verilib: Sistemin birinci tənliyinin qrafiki düz xətt, ikinci tənliyinin qrafiki isə mərkəzi koordinat başlanğıcında, radiusu -yə bərabər olan çevrədir. Bu fikir doğru deyil. Çünki bu tənliyə funksiya demək olmaz, onda çevrə də onun qrafiki deyil. Burada çevrə - koordinat sistemində koordinatları bu tənliyi doğru ədədi bərabərliyə çevirən nöqtələr çoxluğundan ibarət olan fiqurdur. Səhifə 65-də olan misal -in izahatında belə bir fikir bildirilib: Lakin ikinci tənlikdə y xətti iştirak etdiyindən y-i x-lə ilə ifadə etmək daha səmərəlidir. Burada y xətti iştirak etdiyindən ifadəsinin y-in dərəcəsi vahid olduğundan kimi verilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 69-da İkidərəcəli tənliklər sisteminə gətirilən məsələlər həlli başlığının Həlli ikidərəcəli tənliklər sisteminə gətirilən məsələlər kimi verilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 75-də Ardıcıllığın tərifi və onun verilmə üsulları mövzusunda ikinci abzasın üçüncü sətrində belə bir izahat verilib: Daha doğrusu, verilmiş çoxluqların hər birinin istənilən elementi natural ədədlər çoxluğunun hər bir elementinə müəyyən qayda ilə bir ədəd qarşı qoymaqla alınır. Buradan funksiyanın tərifinə görə alınır ki, (a), (b), (c), (d), (e) çoxluqlarının hər birinin elementləri natural ədədlər çoxluğunda təyin olunmuş müəyyən funksiyanın qiymətləridir. Dərsliyin birinci fəslində funksiyanın tərifi iki dəyişənin qiymətləri arasında təyin edilmiş uyğunluğa əsasən verilib. Burada isə verilmiş iki çoxluq arasında yaradılan birqiymətli uyğunluq qeyd olunub. Ona görə funksiyanın tərifinin çoxluq anlayışından istifadə etməklə aşağıdakı kimi verilməsi məqsədə uyğundur. Tərif: Tutaq ki, X və Y hansısa çoxluqlar, f isə müəyyən qayda (qanun) ilə təyin edilmiş uyğunluqdur. Əgər X çoxluğundan götürülmüş hər bir x elementinə müəyyən f qaydası ilə Y çoxluğundan yeganə y elementi qarşı qoyulubsa, onda bu çoxluqlar arasındakı uyğunluğa funksiya deyilir Səhifə 96-da 40-cu tapşırıqda a n =n 3 düsturu ilə verilmiş ardıcıllığın b) ilk n həddinin cəmini tapın tələbi qoyulub. Tövsiyə olunub ki, bu məsələnin tərsi olan İlk n həddinin cəmi düsturla verildikdə ardıcıllığın n-inci həddinin tapılması na aid də tapşırıq verilsin. Belə ki, 97-ci səhifədə 4-ci tapşırığın şərtinin İlk n həddinin cəmi S n =4n 3n düsturu ilə verilən ədədi silsilədə a, a və a n hədlərini tapın kimi verilməsi məqsədəuyğun hesab edilir. Eynilə həmin tövsiyəni Həndəsi silsiləsinin ilk n həddinin cəmi mövzusu üçün verilmiş -ci səhifədəki

53-cü tapşırığa da aid etmək olar. Həmçinin bu tapşırıqların həlli üçün istifadə olunan a n Sn Sn düsturunun isbatının məsələ şəklində verilməsi tövsiyə olunur. Səhifə 05-də olan q < olduqda sonsuz həndəsi silsilənin cəmi düsturu mövzusunda sonsuz həndəsi silsiləsində q < olarsa, ona sonsuz azalan həndəsi silsilə deyilir şəklində tərif verilib. Burada q < olduqda, həndəsi silsilə azalan olmaya da bilər. Məsələn, a) q, b, b) q, b nümunələrində birinci nə artan, nə də azalan həndəsi silsilə, ikinci isə artan həndəsi silsilədir. Ona görə b S, q düsturunun Sonsuz azalan həndəsi silsilənin cəmi düsturu deyil, q Sonsuz həndəsi silsilənin cəmi düsturu kimi verilməsi daha düzgün hesab edilir. Səhifə 07-də 473 nömrəli tapşırığın şərti belə verilib: 8 a) ; ; ; ; sonsuz azalan həndəsi silsiləsinin cəmini tapın. Bu ardıcıllıq sonsuz azalan həndəsi silsilə deyil. Ona görə də belə tapşırığın burada verilməsi məqsədəuyğun deyil. Səhifə 45-də Bucağın radian ölçüsü. Radian mövzusunun birinci abzasında belə bir izahat verilib: Lakin α arqumenti 80 -dən böyük olduqda da, bundan əlavə α arqumenti dərəcə ilə deyil, adsız kəmiyyət kimi, yəni ixtiyari ədəd kimi verildikdə də onun triqonometrik funksiyalarını təyin etmək olur. Bunun üçün bucağın radian ölçüsü anlayışı daxil edilir. Məlumdur ki, 7-ci sinfin həndəsə dərsliyinin -ci səhifəsində bucağın dərəcə ölçüsü haqqında Açıq bucaqdan fərqli bucağın dərəcə ölçüsü 80 -dən kiçikdir. Yəni bir həndəsi fiqur kimi bucağın dərəcə ölçüsü 80 -dən böyük deyil fikri qeyd olunub. Göründüyü kimi, bucağın dərəcə ölçüsü haqqında iki müxtəlif fikir verilmiş olur. Deməli, əvvəlcə α arqumenti təyin edildikdən sonra onun haqqında fikir söyləmək olar. Burada α arqumentinin təyin edilmədən adsız kəmiyyət kimi verilməsi düzgün deyil. Dərslikdə deyildiyi kimi, əgər Bunun üçün bucağın radian ölçüsü anlayışı daxil edilir sə, deməli α arqumenti adsız kəmiyyət deyil. Ona görə mövzunun əvvəlində yuxarıdakı ifadənin verilməsini məqsədəuyğun hesab etmək olmaz. İkincisi, 46-cı səhifədə bucağın radian ölçüsünün yazılması haqqında verilmiş fikir - Adətən, yazılışın sadə olması üçün bucağın radian ölçüsünü göstərərkən rad işarəsi buraxılır kimi düzgün ifadə edilsə də bu α arqumentinin adsız kəmiyyət olması demək deyil. Məlumdur ki, istər bucağın dərəcə ölçüsü, istərsə də radian ölçüsü çevrə qövsünə görə təyin edilir. Belə ki, qövs çevrənin hissələri ilə ifadə olunduqda onun dərəcə ilə ifadəsi, radiusun hissələri ilə ifadə olunduqda isə onun radianla ifadəsi alınır. Deməli, bucaqlar qövslərin köməyi ilə ölçülür. 45-ci səhifənin ikinci 6

abzasının sonunda Bu qövsün uyğun olduğu mərkəzi bucağın qiyməti yeni ölçü vahidi qəbul edilir ifadəsi verilib. Bu fikir doğrudur, ancaq həmin qövsün özünün də ölçüsünün radian olması barədə nə burada, nə də sonra elə bir fikir səslənmir. Həmin səhifədə beşinci abzasda verilib: Bilirik ki, radiusu R olan çevrənin uzunluğu R, uyğun mərkəzi bucağın dərəcə ölçüsü isə 360 -dir. Onda, radianın tərifinə görə, 360 -li bucağın dərəcə ölçüsü 7 R R olar. Yəni 360 = rad. Qeyd etmək lazımdır ki, burada 360 = rad olması faktı tam çevrə qövsünün radian ölçüsü ilə uyğun mərkəzi bucağın dərəcə ölçüsünün bərabərliyinə əsasən verilib. Yaxşı olardı ki, bu fakt uyğun mərkəzi bucağın dərəcə ölçüsü isə 360 -dir təklifinə əsasən deyil, tam çevrə qövsü 360 -yə, həm də radiana bərabər olduğundan, 360 = rad olar, yəni, tam çevrə qövsünün müxtəlif vahidlərlə ölçülməsindən alınan nəticələr eyni qövsün ölçüsünü ifadə etdiyindən onlar bərabərdir təklifinə əsaslanaraq verilsin. Səhifə 45-də radianın tərifi - Qövsünün uzunluğu radiusa bərabər olan mərkəzi bucağın ölçüsünə bir radian deyilir kimi verilib. Burada Qövsünün uzunluğu ifadəsi düzgün işlənməyib. Çünki belə çıxır ki, qövs mərkəzi bucağın bir elementidir. Radianın tərifinin Uzunluğu radiusa bərabər olan qövsə uyğun mərkəzi bucağın ölçüsünə bir radian deyilir kimi verilməsi daha məqsədəuyğun olar. Səhifə 47-də İstənilən bucağın sinus, kosinus, tangens və kotangensinin tərifi mövzusu belə bir cümlə ilə başlayıb: Qeyd edək ki, α bucağının dərəcə ölçüsü 80 -dən böyük olduqda da onun triqonometrik funksiyalarını təyin etmək olur. Mətndə ifadə edilmiş fikir, 45-ci səhifədə birinci abzasda verildiyi üçün burada Qeyd edək ki ifadəsinin Qeyd etmişdik ki şəklində verilməsi məqsədəuyğundur. Digər tərəfdən 45-ci səhifədə α bucağı üçün deyilən irad burada α bucağının dərəcə ölçüsü 80 -dən böyük olduqda ifadəsinə də aiddir. Səhifə 48-də triqonometrik funksiyaların tərifi xüsusi halda qeyd olunmuş B nöqtəsi və onun koordinatlarından istifadə etməklə aşağıdakı kimi verilib: B nöqtəsinin absisinin radiusun uzunluğuna nisbətinə α bucağının kosinusu deyilir. Ancaq tərifə əsasən B nöqtəsinin, α bucağının və deyilən radiusun harada, hansı şərtlə götürülməsi aydın deyil. Bunlara aydınlıq gətirmək üçün tərifdən əvvəl verilmiş izahata müraciət etmək lazım gəlir. Ümumiyyətlə, məlumdur ki, tərif anlaşıqlı olmalıdır, ona aydınlıq gətirmək üçün əlavə nəyinsə izah edilməsinə ehtiyac olmamalıdır, daha sonra tərif ümumi hal üçün verilməlidir. 47-ci səhifədə α bucağının təyin edilməsində radius vektoru ndan istifadə edilib. Burada B nöqtəsinin koordinatları həm də OB radius-vektorunun da koordinatlarıdır ifadəsini verdikdən sonra tərifin aşağıdakı kimi verilməsi məqsədəuyğun hesab edilir: Absis

oxu ilə α bucağı əmələ gətirən radius vektorun absisinin həmin vektorun uzunluğuna nisbətinə α bucağının kosinusu deyilir. Deyilən irad digər triqonometrik funksiyalar üçün verilmiş təriflərə də aiddir. Həmin səhifənin sonuncu abzasında verilib: Vahid çevrə üçün triqonometrik funksiyaların aşağıdakı təriflərini alırıq: tg ctg y x cos x, sin y, sin tg ; cos və ya cos 0 x y cos ctg. sin və ya sin 0 Göründüyü kimi, bunlar təriflər deyil, təriflərdən nəticə kimi alınmış eyniliklərdir. Səhifə 57-də istənilən α bucağı üçün cos sin () eyniliyindən sonra verilib: () eyniliyinə triqonometriyanın əsas eyniliyi deyilir. Doğrudur, ancaq məlumdur ki, burada daha iki: eyniliklər də vardır. Digər üç eynilik ( ctg tg, sin tg və cos tg, cos cos ctg kimi əsas sin ctg ) sin isə törəmə eyniliklərdir. Çünki bu eyniliklərin alınmasına diqqət yetirildikdə görünür ki, bunlardan () eyniliyi radius-vektorun koordinatlarından və Pifaqor teoremindən istifadə edilməklə, digər iki - () və (3) eynilikləri isə radius - vektorun koordinatları ilə bu vektorun absis oxunun müsbət istiqaməti ilə əmələ gətirdiyi bucaq arasındakı münasibətdən alınır. Ancaq digər üç - (4), (5), (6) eynilikləri ilk üç triqonometrik eynilik üzərində eynilik çevrilmələri aparmaqla alınan eyniliklər olduğu üçün onlar törəmə - alınma eyniliklər hesab edilir. Başqa sözlə, bu eyniliklərin alınma xüsusiyyətləri fərqli olduğundan, onlardan son üç eyniliyə triqonometriyanın əsas eyniliyi demək olmaz. Ona görə hesab edilir ki, 58-ci səhifədə verilmiş ()-(6) eyniliklərinə əsas triqonometrik eyniliklər deyilir ifadəsində ()-(6) ifadəsinin ()-(3) kimi verilməsi daha düzgün olar.. Şagirdlərin yaş və fizioloji xüsusiyyətləri baxımından Dərsliyin 3-cü fəslində 8-90-cı səhifələrdə Ardıcıllığın limiti, Ardıcıllığın limiti haqqında teoremlər və Monoton və məhdud ardıcıllığın limiti haqqında teoremlər mövzuları verilib. Bu anlayışlar Riyazi analiz kursu nun elementləri olduğundan, onların Cəbr kursuna daxil edilməsi məqsədəuyğun deyil. 8

Səhifə 05-dəki q < olduqda sonsuz həndəsi silsilənin cəmi düsturu nu isbatsız vermək olardı. Çünki, bu anlayışların mahiyyətinin dərk edilməsi, IX sinif şagirdlərinin yaş xüsusiyyətlərinə uyğun deyil. Dərsliyin ikinci fəslindəki Tam tənliklər və onun kökləri və Kvadrat tənliyə gətirilən məsələlər mövzularında yüksək dərəcəli (3 və 4 dərəcəli) tənliklərin yeni dəyişən daxil etməklə, onları kvadrat tənlik şəklinə gətirməklə bəzi tənliklər üçün maraqlı həll üsulları verilib. Bu qəbildən olan tənliklərə aid müxtəlif çətinlik səviyyəsində olan, düşündürücü, ulduz işarəsi ilə göstərilmiş çalışmalar həm müvafiq mövzularda, həm də II fəslə aid əlavə çalışmalar (səh. 73) başlığı altında verilib. Üçüncü fəslin ikinci paraqrafından (səh. 90) başlayaraq Ədədi silsilə anlayışına aid. Ədədi silsilənin tərifi. Ədədi silsilənin n-ci həddinin düsturu,. Ədədi silsilənin hədlərinin xassələri, 3. Ədədi silsilənin ilk n həddinin cəmi düsturu mövzuları daxil edilib. Mövzularda nəzərdə tutulan anlayışların mahiyyəti elmi əsaslarla izah olunub, onlara uyğun müvafiq düsturlar isbatları ilə birlikdə verilib. Hər bir mövzuya aid tapşırıqlar həmin düsturların tətbiqini tələb edən düşündürücü çalışmalardan ibarətdir. Dərslikdə beşinci fəslin üçüncü paraqrafı. Toplama düsturları,. İkiqat arqumentin və yarımarqumentin triqonometrik funksiyaları, 3. Triqonometrik funksiyaların cəminin və fərqinin hasilə çevrilməsi, 4. Triqonometrik funksiyaların hasilinin cəmə çevrilməsi başlıqlarından ibarətdir. Demək olar ki, burada triqonometrik eyniliklər, onların isbatları məntiqi ardıcıllıqla, elmi əsaslara istinad etməklə qüsursuz şəkildə verilib. Beşinci fəslin sonunda (səh. 88-90) V fəslə aid əlavə çalışmalar başlığı altında fəslin təkrarı və möhkəmləndirilməsi məqsədilə bir çox maraqlı, çətinlik dərəcələrinə görə bir-birindən fərqli tapşırıqların verilməsini yaxşı hal kimi qeyd etmək olar. Dərslikdə (səh. 04-8) VI-IX sinif kursunun təkrarına aid çalışmalar və IX sinif cəbr kursuna aid test çalışmaları başlıqları altında tapşırıqların verilməsi də dərsliyin yaxşı cəhətlərindən biridir. 9-cu səhifədəki Tarixi məlumat başlığı altında bir qrup məşhur riyaziyyatçılar və onların kvadrat, kub, dörddərəcəli tənliklərin həlli haqqında verdikləri düstur və nəzəriyyələr haqqında ümumu məlumat verilib. Qeyd etmək lazımdır ki, dərsliklərdə yeri gəldikcə məşhur riyaziyyatçılar və onların elmi işləri haqqında verilən məlumatlar şagirdlərdə riyaziyyata olan marağı daha da artırır. 9

Nəticə. Dərslikdə tədris proqramındakı mövzular tam əhatə olunub, oradakı faktlar, hər bir anlayışa dair verilən tərif və ya təkliflər özündən əvvəlki məlum faktlara əsaslanaraq elmi-metodiki baxımdan dəqiq ifadə edilib.. Dərslikdə şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri və sadədən mürəkkəbə doğru prinsipi gözlənilməklə, maraqlı, rəngarəng tapşırıqlar verilib. 3. Dərslik qüvvədə olan tədris proqramını tam əhatə edir, şagirdlərin fənn üzrə bilik və bacarıqlarının formalaşdırılmasına imkan verir. 4. Dərsliyin forzas səhifəsində Dövlət Himni Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni haqqında 99-ci il 7 may tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap olunmayıb. Himnin adı ( Azərbaycan marşı ) ixtisar olunub. Həmçinin dərsliyin forzas səhifəsində Dövlət Gerbinin rəngli təsviri Dövlət Gerbi haqqında Əsasnamə nin təsdiq edilməsi barəsində Azərbaycan Respublikasının 993-cü il 3 fevral tarixli Qanununun tələblərinə uyğun çap olunmayıb. Bundan əlavə, dərslikdə Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzlərinin təsvirlərinin Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri haqqında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 3-cü maddəsində verilən ardıcıllıqla (Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət himni) çap olunması daha məqsədəuyğun olardı. 0