SEKTOR ZA ISTRAŽIVANJA I STATISTIKU IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA II KVARTAL GODINE

SEKTOR ZA ISTRAŽIVANJA I STATISTIKU IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA II KVARTAL 2006. GODINE Godina II, broj 5

IZDAVAČ: WEB ADRESA: PRIPREMA: GRAFIČKI UREDNIK: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 6 81000 Podgorica Telefon: +381 81 665 331 Fax: +381 81 665 336 http://www.cb-cg.org Sektor za istraživanja i statistiku Dr Nikola Fabris, glavni ekonomista Mr Marijana Mitrović, pomoćnik direktora Mr Danijela Vukajlović Grba, pomoćnik direktora Vesna Saveljić, šef Odjeljenja za analizu i istraživanja kretanja u realnom sektoru Milica Vlahović, šef Odjeljenja za monetarna istraživanja i statistiku Svetlana Cerović, šef Odjeljenja za fiskalne analize Boris Kilibarda, šef Odjeljenja za platni bilans Andrijana Vujović Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz izvještaja obavezno navedu izvor

SADRŽAJ 1. UVODNE NAPOMENE...5 2. INDIKATORI INFLACIJE...6 3. INFLACIONA OČEKIVANJA... 11 4. DETERMINANTE INFLACIJE...15 4.1 Tražnja...15 4.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje... 16 4.1.2. Analiza Budžeta...19 4.1.3. Privreda...20 4.2. Ponuda i proizvodnja...20 4.3. Berzanski indeksi...21 4.4. Ponuda novca...23 5. MONETARNA POLITIKA...24 6. PROGNOZA INFLACIJE...26 7. OČEKIVANA INFLACIJA U 2006. GODINI...28

UVODNE NAPOMENE 1. UVODNE NAPOMENE U sklopu praćenja savremenih trendova u oblasti monetarne politike Centralna Banka Crne Gore je sredinom prošle godine pokrenula publikaciju pod nazivom «Izvještaj o kretanju cijena» (Inflation Report). Broj centralnih banaka koji objavljuju ovu publikaciju je u kontinuiranom porastu. Ona je naročito rasprostranjena kod evropskih centralnih banaka i onih centralnih banaka koje sprovode politiku inflacionog targetiranja. Iako je ovakva vrsta izvještaja prilično različita od zemlje do zemlje, ona ipak ima manje više neke svoje standardne komponente. Nažalost, crnogorska statistika, koja je u povoju, još uvijek ne pruža neke značajne informacije za ovu vrstu izvještaja, a prije svega su u pitanju informacije o ličnoj potrošnji, investicionoj potrošnji, nekim aspektima ponude, sektorskim stopama rasta i dr. Novina koja je uvedena od ovog broja je ekonometrijsko predviđanje stope inflacije, mjerene indeksom troškova života. Predviđanje se vrši preko tzv. modela fena, koji predstavlja najnoviju tehniku predviđanja inflacije, koju primjenjuje sve veći broj centralnih banaka u svijetu. Iako se ove godine kao indikator inflacije koristi indeks cijena na malo, od sljedeće godine CBCG će kao indikator inflacije koristiti kretanje indeksa troškova života. Na taj način će se steći veća uporedivost sa stopom inflacije u EMU, pošto EMU koristi harmonizovani indeks potrošačkih cijena, koji predstavlja jednu vrstu indeksa troškova života. Za prelazak na ovu koncepciju stekli su se svi preduslovi, jer je početkom godine Monstat izvršio reviziju pondera potrošačke korpe. Ekonometrijsko predviđanje stope inflacije se koristi kao dopunski, korektivni mehanizam metodu ekspertske procjene, jer da bi model bio uspješan neopodno je posjedovati dugačke i pouzdane vremenske serije, što nažalost nije slučaj u Crnoj Gori. 5

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE 2. INDIKATORI INFLACIJE Cijene na malo u julu 2006. godine porasle su za 1,4% u odnosu na kraj prethodne godine. Godišnja stopa rasta cijena povećana je za 0,3 procentna poena od kraja prvog kvartala, tj. sa 2,0% (koliko je iznosila u martu), na 2,3% u julu. Najveći mjesečni rast cijena ostvaren je u aprilu (0,6%), nakon čega slijedi period nešto nižih mjesečnih stopa inflacije, da bi u julu, zbog uobičajenog sezonskog kretanja, bila ostvarena negativna stopa inflacije od 0,2% u odnosu na prethodni mjesec. Inflacija u periodu april jul ove godine najviše je bila uzrokovana rastom cijena nafte na svjetskim tržištima, ali i višim cijenama pojedinih prehrambenih proizvoda (šećer i svježe meso). Rast ovih cijena bio je kompenziran uobičajenim sezonskim padom cijena poljoprivrednih proizvoda. Tabela br. 1 Inflacija Izvor: Monstat Prvi kvartal Drugi kvartal 2005. 2006. Treći kvartal Četvrti kvartal Prvi kvartal Drugi kvartal Promjena u odnosu na kraj prethodne godine 0,4% 1,2% 1,4% 1,8% 0,5% 1,6% 1,4% Godišnja promjena 3,6% 3,8% 3,7% 1,8% 2,0% 2,3% 2,3% Jul Grafik br. 1 Cijene na malo, mjesečna stopa rasta Izvor: Monstat 6

INDIKATORI INFLACIJE Cijene nafte na svjetskom tržištu zabilježile su snažan rast tokom ove godine. Postojanje visokih političkih tenzija zbog nuklearnog programa Irana bio je glavni uzročnik rasta cijena. Iran, četvrti najveći izvoznik nafte je potvrdio da neće odustati od svog nuklearnog programa, pa je mogućnost uvođenja sankcija Iranu od strane UN dovela do rasta cijena na svjetskom tržištu. Izbijanje sukoba između Izraela i Libana u julu i bojazan da se nemiri mogu prenijeti na cijeli Bliski Istok dodatno su vršile pritisak na cijene. Povremeni prekidi proizvodnje na naftnim platformama u Nigeriji, najvećem afričkom izvozniku nafte uticale su na manju ponudu ovog energenta. Rastu cijene nafte su doprinijele i političke tenzije na relaciji izmedju Venecuele (najvećeg latinoameričkog proizvodjača nafte) i SAD, ali i najave British Petrolem-a (BP) o smanjenju isporuka nafte sa njenog naftnog polja na Aljasci zbog tehničkih problema na naftovodima. Sve ovo je bilo praćeno jakim ekonomskim rastom svjetske privrede, te samim tim pojačanom tražnjom za naftom, pogotovu u nekim zemljama u razvoju, a narročito u Kini. Cijena referentne korpe OPEC-a u julu je iznosila 68,9 USD po barelu, i bila je viša za 31% u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno za 19% u odnosu na kraj prvog kvartala 2006. godine. Cijena sirove nafte tipa Brent od kraja prvog kvartala (do kraja jula) porasla je za 18,6%. Cijene kategorije tečna goriva i maziva u Crnoj Gori bile su više za 9,5 procentnih poena u julu u odnosu na mart, a najveći mjesečni rast je ostvaren u aprilu (6%). Rastom cijena ove kategorije objašnjava se oko 70% rasta opšteg nivoa cijena u Crnoj Gori u periodu april jul. Cijene ostalih industrijskih neprehrambenih proizvoda nijesu se značajnije mijenjale u posmatranom periodu. Cijene industrijskih prehrambenih proizvoda od aprila do jula ove godine porasle su za 1,87 procentnih poena. Najviši rast je zabilježen kod cijena šećera (27,7%), zatim cijena jestivog ulja (4,5%) i cijena svježeg mesa (2,7%). Cijene poljoprivrednih proizvoda imale su uobičajeno sezonsko kretanje, pa je u junu i julu zabilježen pad cijena ovih proizvoda za 0,8% i 7,4% respektivno, tj. u periodu april jul ostvaren je pad za 5,8%. Pad cijena poljoprivrednih proizvoda bio je osnovni uzročnik pada opšteg nivoa cijena u julu. Cijene usluga u periodu april jul porasle su za 0,27%, usljed rasta cijena finansijskih usluga (obavezno osiguranje vozila i tehnički pregled vozila) za 4,9%. Cijene ostalih kategorija usluga se nijesu mijenjale. Godišnja stopa rasta cijena na malo nakon prvog kvartala postepeno je rasla, pa je u aprilu iznosila 2,1%, u martu 2,2%, da bi u junu i julu dostigla 2,3%. (Grafik br. 4). Rast troškova života u ovoj godini bio je brži od rasta cijena na malo, zbog različite strukture pondera koji se koriste za izračunavanje ova dva pokazatelja i većeg učešća prehrambenih proizvoda u ukupnim troškovima života u odnosu na cijene na malo. Tako je godišnja stopa rasta troškova života povećana sa 2,8% (koliko je iznosila u martu), na 3,3% u julu. (Grafik br. 5). Grafik br. 2 Cijene nafte, mjesečna stopa rasta Izvor: Monstat i Monthly oil market reports, OPEC 7

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE Grafik br. 3 Cijene na malo, mjesečna stopa rasta Izvor: Monstat Tabela br. 2 - Učešće pojedinih grupa (roba i usluga) u inflaciji Ukupno ponder Stopa rasta Doprinos učešće u uk.infl UKUPNO 10000 1,4% 1,4 100% ROBE 8040 1,66% 1,3 95% Poljoprivredni proizvodi 445-1,37% -0,06-4,3% Industrijski proizvodi 7595 1,85% 1,41 99,6% Industrijski prehr. proiz 2518 2,52% 0,63 45% Pića 552-0,01% 0,0-0,04% Duvan 493 0,0% 0,0 0% Industr. neprehr. proiz 4032 1,92% 0,77 54,9% Tečna goriva i maziva 690 10,56% 0,73 51,7% USLUGE 1960 0,39% 0,08 5% Zanatske usluge 355 0,12% 0,0 0,3% Stanbeno komunalne 303 0% 0,0 0,0% Finansijske i druge 118 3,95% 0,05 3,3% Usl. za obrazovanje 128 1,09% 0,01 0,9% Usl.društvene zaštite 103 0,0% 0,0 0,0% Saobr. i PTT usluge 953 0,1% 0,0 0,6% Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG Cijene proizvođača industrijskih proizvoda u periodu april jul ove godine porasle su za 1,1%. Prosječna mjesečna stopa rasta u ovom periodu iznosila je 0,4%. Ovome je doprinio rast cijena robe za ličnu potrošnju za 1,8% i cijena materijala za reprodukciju za 0,8%. Posmatrano po sektorima, cijene u prerađivačkoj industriji porasle su za 1,2%, dok se cijene u ostala dva sektora nijesu mijenjale. Rast cijena u prerađivačkoj industriji u posmatranom periodu bio je posljedica viših cijena tekstila i tekstilnih tkanina za 5,7%, prehrambenih proizvoda i pića za 3,7% i proizvoda od drveta za 2,8%. (Grfafik br. 6). 8

INDIKATORI INFLACIJE Grafik br. 4 Cijene na malo, godišnja stopa rasta Izvor: Monstat Grafik br. 5 Komponente indeksa troškova života: doprinos godišnjoj stopi rasta (u indeksnim poenima) Izvor: Monstat i CBCG kalkulacije Grafik br. 6 Cijene proizvođača industrijskih proizvoda Izvor: Monstat 9

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE Grafik br. 7 Inflacija u izabranim zemljama u julu 2006. godine Poređenjem inflacije (godišnja stopa rasta) u Crnoj Gori sa ostvarenom inflacijom izabranih zemalja Jugoistočne Evrope i novim članicama Evropske unije pokazuje da su Poljska i Slovenija imale nižu stopu inflacije, dok je u ostalim zemljama zabilježena viša inflacija od one ostvarene u Crnoj Gori. Takođe, grafik br. 8 pokazuje da je inflacija u Crnoj Gori u ovoj godini nešto ispod nivoa inflacije u euro zoni. U julu je godišnja stopa inflacije u euro zoni iznosila 2,5%, a u Crnoj Gori 2,3%. Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i ECB Grafik br. 8 Inflacija u Crnoj Gori i euro zoni od uvođenja eura (godišnje stope promjene) Izvor: Monstat i Evropska centralna banka 10

INFLACIONA OČEKIVANJA 3. INFLACIONA OČEKIVANJA I u drugom kvartalu ove godine inflaciona očekivanja menadžera banaka su se zadržala na visokom nivou. U julu je samo jedna banka očekivala pad inflacije u 2006. godini, nepromijenjen nivo takođe jedna banka, dok je rast inflacije očekivalo sedam banaka. Grafik br. 10 - Inflaciona očekivanja (uzorak preduzeća koja se kotiraju na berzi) Očekivanja preduzeća koja se kotiraju na berzi bila su slična očekivanjima banaka, tj. 71% ukupno anketiranih preduzeća očekuje višu inflaciju u ovoj godini, a njih 29% očekuju isti nivo inflacije. (grafik br. 10) Kada je u pitanju visina inflacije, pet banaka očekuje stopu inflacije između 3% i 4%, dvije banke očekuju između 2% i 3%, dok jedna banka očekuje između 1% i 2%. Grafik br. 9 - Inflaciona očekivanja (uzorak banke) 11

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE Grafik br. 11 Očekivana visina inflacije (uzorak banke) Kod anketiranih preduzeća očekivana visina inflacije nešto je povećana u odnosu na prethodni izvještaj, pa najviše preduzeća očekuje inflaciju između 3% i 4%. (grafik br. 12). Ukoliko posmatramo oba uzorka onda je najveća vjerovatnoća da će očekivana stopa inflacije biti u rasponu od 2% do 4%. Stopu inflacije u ovom rasponu očekuje osam banaka i 64% anketiranih preduzeća. Grafik br. 12 Očekivana visina inflacije (uzorak preduzeća koja se kotiraju na berzi) U julu je osam banaka iskazalo da očekuje pad aktivnih kamatnih stopa, kako nominalnih tako i efektivnih, dok samo jedna banka očekuje njihov rast. (grafik br. 13 i grafik br. 14). Grafik br. 13 Očekivanja u pogledu kretanja nominalnih kamatnih stopa 12

INFLACIONA OČEKIVANJA Grafik br. 14 Očekivanja u pogledu kretanja efektivnih kamatnih stopa Za potrebe izračunavanja inflacionih očekivanja koristimo konjunkturni indikator (crna linija na grafiku br. 14). On se dobija kao razlika između broja banaka koje očekuju rast inflacije (plavi stubići) i broj banaka koje očekuju pad inflacije (crveni stubići). Ukoliko konjukturni indikator ima negativnu vrijednost u narednom periodu se očekuje opadanje stope inflacije. Ukoliko ima pozitivnu vrijednost u narednom periodu se može očekivati rast inflacije. Ukoliko ima nultu vrijednost u narednom periodu se očekuje nepromijenjena stopa inflacije. Što je njegova vrijednost više negativna to su inflaciona očekivanja niža, a viša pozitivna vrijednost predstavlja viši nivo inflacionih očekivanja. Sa grafika je jasno da su u ovoj godini postojala znatno viša inflaciona očekivanja nego u prethodnoj godini. Na osnovu ankete preduzeća izvodi se zaključak da većina preduzeća očekuje poboljšanje poslovne klime u narednom periodu. U skladu sa poboljšanjem poslovne klime, preduzeća namjeravaju i da povećaju obim svojih aktivnosti. Naime, 86% anketiranih je mišljenja da će se obim proizvodnje povećati, a 14% vjeruje da će obim proizvodnje (pružanje usluga) ostati nepromjenjen, a nijedno preduzeće ne očekuje pad nivoa proizvodnje. (Grafik 17). Grafik br. 15 Konjunkturni indikator Grafik br. 16 - Očekivana poslovna klima u 2006. god. Sa povećanjem obima proizvodnje, preduzeća takođe planiraju i nove investicije. Od ukupno anketiranih preduzeća, 93% planira nove investicije u ovoj godini, dok 7% ne planira nove investicije. (Grafik 18). 13

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE Grafik br. 17 - Očekivani nivo obima proizvodnje (pružanja usluga) u 2006. godini Grafik br. 18 - Očekivane nove investicije u 2006. god. Grafik br. 19 - Prepreke povećanju obima aktivnosti Kao najveću prepreku povećanju aktivnosti, najveći broj ispitanika vidi slabu tražnju i previsoke dažbine za koje se izjasnilo 65%. Takođe, opšti rizik poslovanja i previsoke kamatne stope predstavljaju bitne faktore. Za njih se opredjelilo 14% anketiranih. 14

DETERMINANTE INFLACIJE 4. DETERMINANTE INFLACIJE 4.1. TRAŽNJA Agregatna tražnja u drugom kvartalu ove godine postepeno se smanjivala, posmatrano po pojedinim mjesecima. Tražnja sektora stanovništva rasla je u aprilu i maju, da bi u junu došlo do njenog smanjenja, dok su sektor privrede i države bilježili manju agregatnu tražnju iz mjeseca u mjesec. Grafik br. 21 Kvartalne stope rasta agregatne tražnje Međutim, u odnosu na drugi kvartal prošle godine ovogodišnji nivo agregatne tražnje je viši, ali je stopa rasta niža. Grafik br. 20 Agregatna tražnja, u 000 eura 15

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE Boks br. 1 Metodologija računanja agregatne tražnje U cilju potpunijeg praćenja agregatne tražnje kao determinante inflacije CBCG je razvila metodologiju za izračunavanje agregatne tražnje. Polazna osnova metodologije je da je agregatna tražnja zbir tražnje tri sektora: lične potrošnje (stanovništvo), investicione potrošnje (privreda) i javne potrošnje. Medjutim, imajući u vidu nedostatak velikog broja podataka potrebnih za izračunavanje agregatne tražnje postojeći podatak o agregatnoj tražnji ne treba tretirati kao pokazatelj tačnog iznosa agregatne tražnje, već kao indikator u kom smjeru se kreće agregatna tražnja. U postojećoj metodologiji nije dostupan niz značajnih podataka poput: investicija privrede, prihoda od prodaje akcija, netržišnih dohodaka, prihoda ostvarenih u sivoj ekonomiji i dr. Metodologija računanja agregatne tražnje je prikazana sljedećom jednačinom: AD = C + I + G C = zbir isplaćenih plata + zbir isplaćenih penzija + isplata stare devizne štednje + neto transferi stanovništvu neto štednja stanovništva (štednja odobreni krediti) I = -neto štednja privrede (depoziti krediti) G = javna potrošnja isplaćene penzije plate isplaćene iz budžeta neto štednja države (depoziti krediti državni zapisi) AD agregatna tražnja, C lična potrošnja, I investiciona potrošnja, G javna potrošnja 4.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje Nakon pada prosječnih zarada u prvom kvartalu ove godine, u drugom kvartalu je zabilježen njihov rast. Prosječna zarada u drugom kvartalu iznosila je 283 eura i bila je viša za 11,7% u odnosu na prvi kvartal, dok je u julu došlo do njihovog blagog pada za 1,9%. Ukoliko uzmemo u obzir troškove života, tj. kretanje zarada posmatramo u realnim iznosima, zaključuje se da su od februara do maja zarade rasle, da bi u junu i julu realno pale za 0,7% i 0,8% respektivno. Grafik br. 22 - Prosječne zarade bez poreza i doprinosa u Crnoj Gori Izvor: Monstat 16

DETERMINANTE INFLACIJE Grafik br. 23 - Realne zarade (mjesečna stopa rasta) Izvor: Monstat Grafik br. 24 - Krediti stanovništvu, u 000 eura U drugom kvartalu 2006. godine nastavljen je rast zaduženja stanovništva po osnovu kredita od domaćih banaka, tako da je na kraju juna bio za 68,1% viši u odnosu na kraj 2005. godine, dok je porast u odnosu na kraj prvog kvartala o.g. iznosio 36,2%. Ovaj rast je nastavljen i u julu tako da su na kraju mjeseca krediti stanovništvu bili za 84,7% viši nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 113,9%. Dug stanovništva prema bankama po ovom osnovu iznosio je 175,3 miliona eura na kraju drugog kvartala ove godine, odnosno 192,6 miliona eura na kraju jula ove godine. Prosječna mjesečna stopa rasta odobrenih kredita stanovništvu za prvih sedam mjeseci ove godine iznosilla je 9,25%, što ukazuje na brži rast u odnosu na isti period prethodne godine, kada je iznosio 2,8%. Pored duga stanovništva prema bankama po osnovu kredita, povećan je i njihov dug prema mikrokreditnim finansijskim institucijama kojima su dugovali 22,7 miliona eura na kraju drugog kvartala, odnosno 23,4 miliona eura na kraju jula, tako da je ukupan dug stanovništva per capita iznosio 348,4 eura na kraju jula i bio je za 76,9% viši nego na kraju 2005. godine. Depozite stanovništva je, takođe, karakterisao porast tokom prvih sedam mjeseci ove godine tako da su na kraju jula dostigli iznos od 283,4 miliona eura što je bilo iznad nivoa duga stanovništva po osnovu kredita od banaka. Stanovništvo i dalje predstavlja neto štedišu, pri čemu je odnos kredita i depozita stanovništva iznosio 0,68 na kraju jula. Iz grafika br. 23 evidentna je pozitivna zavisnost između zarada i depozita (rast zarada dovodi i do rasta depozita), kao i negativna međuzavisnost između ove dvije kategorije i kredita, što znači da u većini slučajeva krediti pokazuju više stope rasta u mjesecima kada zarade i depoziti bilježe niske ili negativne stope rasta. (Grafik br. 25). Još jedan izvor finansiranja potrošnje stanovništva predstavlja priliv sredstava iz inostranstva. Statistika platnog bilansa pokazuje da je priliv sredstava iz inostranstva fizičkim licima u drugom kvartalu 2006. godine bio veći za 4,4% u odnosu na prethodni kvartal. Međutim, u periodu januar jun ove godine, priliv sredstava iz inostranstva po ovom osnovu bio je manji za 6% u odnosu na isti period prethodne godine. Ovaj priliv obuhvata kompenzacije zaposlenima, penzije, doznake i ostale transfere, i utiče na veću potrošnju stanovništva. 17

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE Grafik br. 25 - Zarade, depoziti i krediti stanovništva, mjesečna stopa rasta Izvor: CBCG i Monstat Grafik br. 26 - Priliv sredstava iz inostranstva stanovništvu Izvor: CBCG Grafik br. 27 Tražnja stanovništva 18

DETERMINANTE INFLACIJE 4.1.2. Analiza Budžeta U periodu januar - jul ove godine, prema preliminarnim podacima Ministarstva finansija ukupni budžetski primici iznosili su 297,6 miliona eura (uključujući primitke od prodaje imovine, pozajmice i kredite, donacije i primitke od otplate kredita). U 2005. godini u prvih sedam mjeseci, ukupni budžetski prihodi bili su znatno viši i iznosili su 349,5 miliona eura, što je rezultat povećanih prihoda od privatizacije prodajom kontrolnog paketa državnih akcija u Telekomu Crne Gore. Struktura budžetskih primitaka pokazuje dinamičan rast tekućih prihoda sa učešćem od 98,2% u ukupnom budžetu ili 292,2 miliona eura, što predstavlja povećanje za 28,7% u odnosu na isti period 2005. godine. Primici od prodaje imovine iznosili su 2,4 miliona eura, dok su primici od otplate kredita iznosili 2,3 miliona eura i bili su viši za 122% u odnosu na isti period prethodne godine. Istovremeno, prvih sedam mjeseci 2006. godine karakterisao je nizak nivo pozajmica i kredita u iznosu od 0,8 miliona eura, što je pozitivno i u skladu sa preporukama MMF-a. (u istom periodu 2005. godine one su iznosile 10,3 miliona eura). Prihodi po osnovu donacija i transfera bili su neznatni i iznosili su svega dvadeset hiljada eura. Tekući prihodi budžeta porasli su po osnovu prihoda od poreza koji su u periodu januar - jul ove godine nastavili trend rasta i iznosili su 267,5 miliona eura ili 92% izvornih budžetskih prihoda, što je za 28% više u odnosu na uporedni period prethodne godine. Rastu prihoda od poreza doprinio je snažan priliv prihoda od poreza na dodatu vrijednost i akciza, u ukupnom iznosu od 185,4 miliona eura, što je za 35,3% veći iznos u odnosu na isti period u 2005. godini. Prihodi od PDV-a učestvuju sa 55% u prihodima od poreza ili 50,4% u tekućim budžetskim prihodima. U strukturi poreza evidentno je povećanje kod svih kategorija poreza osim kod prihoda od poreza na dobit pravnih lica koji su iznosili 8,6 miliona eura, što je 33,4% niže za isti period prošle godine, mada treba očekivati rast naplate prihoda po ovom osnovu, primjenom snižene stope od 9% od 01. januara. 2006. godine. Ovome idu u prilog podaci Poreske uprave da je broj poreskih prijava o porezu na dobit preduzeća, od strane poreskih obveznika povećan za 6% u odnosu na 2004. godinu. U odnosu na uporedni period povećani su prihodi od poreza na međunarodnu trgovinu i transakcije (carine) za 40%, od poreza na promet nepokretnosti i prava 142% i ostali republički porezi za 25%. Prihodi od taksi (administrativne, sudske, registracione, boravišne i ostale takse), iznosili su 7,4 miliona eura, što je povećanje od 102% u odnosu na isti period prethodne godine, ali i povećanje u odnosu na plan za 28,4%. Od raznih naknada i ostalih republičkih prihoda u ovom periodu naplaćeno je 17,2 miliona eura ili 23,7% više i njihovo učešće u tekućim prihodima iznosilo je 6%. Rast budžetskih prihoda u prvih sedam mjeseci bilježi kontinuitet što ukazuje na pozitivne efekte poreskih olakšica koje je Vlada Republike Crne Gore donijela tokom 2004. godine, smanjenjem stopa oporezivanja prihoda građana i preduzeća, kao i implementacijom više zakona u oblasti fiskalne politike od januara 2006. godine. (Zakon o izmjenama i dopunama zakona o akcizama, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o PDV-u 1, Zakon o carinskoj tarifi kao i Zakon o objedinjenoj registraciji i sistemu izvještavanja o obračunu i naplati poreza i doprinosa). Značajno povećanje prihoda po osnovu PDV-a za sedam mjeseci ove godine, u odnosu na isti prošlogodišnji period, pored činjenice da je uvedeno oporezivanje nekih proizvoda koji su u prethodnoj godini bili oslobođeni od oporezivanja, govori o povećanju ekonomske aktivnosti, finansijske discipline, smanjenju sive ekonomije i efikasnijem angažovanju poreskih i carinskih službi i potvrđuje činjenicu da je prihod od PDV-a značajan izvor budžetske likvidnosti i stabilnosti. Takođe, očekuje se da će se kontinuirani rast prihoda od PDV-a nastaviti, i da će sa prihodima od poreza po drugim osnovima obezbijediti nadoknada smanjenja budžetskih prihoda po osnovu poreza na dohodak fizičkih lica. Naime, predlogom Zakona o izmjenama i dopunama zakona o porezu na dohodak fizičkih lica predlaže se sniženje poreskih stopa sa progresivnih 15, 19 i 23 odsto, na jedinstvenu od 9 odsto. Predloženo je postepeno sniženje, i to u naredne dvije godine poreska stopa bi iznosila 15% u 2009. 12%, a u 2010. godini 9%. Uvođenje propocionalnog oporezivanja zarada zaposlenih imalo bi pozitivne efekte u cilju stvaranja povoljnih uslova za privredni razvoj, podsticaj preduzetništva, zapošljavanje novih radnika, što su i opredjeljenja sadržana u Agendi ekonomskih reformi. U periodu januar - jul prema podacima Ministarstva finansija realizovani su rashodi budžeta u iznosu od 305,2 miliona eura i bili su niži za 0,5% u odnosu na isti period prethodne godine, dok su u odnosu na ostvarene primitke bili viši za 7,6 miliona eura. 2 Izmjenom ovog Zakona uvedeno je plaćanje PDV a na proizvode na koje se PDV nije plaćao do 1. januara 2006. god. (proiz. za ljudsku ishranu, udžbenici i nastavna sredstva, štampa, ljekovi, razne usluge i dr.) 19

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE U strukturi ukupnih budžetskih izdataka dominantno učešće imaju tekući izdaci budžeta u iznosu od 140,4 milion eura ili 46% i u odnosu na isti prošlogodišnji period bili su viši za 6,5%. Transferi institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru i transferi za socijalnu zaštitu kumulativno su iznosili 89,3 miliona eura ili 29% ukupnih izdataka, što objezbjeđuje visok nivo socijalne, zdravstvene zaštite kao i uredno izmirivanje obaveza po osnovu penzijskog i invalidskog osiguranja. Za kapitalne izdatke izdvojeno je 13,6 miliona eura, ili 4% ukupnih izdataka što je povećanje za 37,4%, u poređenju sa istim periodom prošle godine. Niži nivo kapitalnih izdataka obezbijedio je vraćanje kreditnih i neizmirenih obaveza iz prethodne godine. Država je otplatila dug u iznosu od 17,3 miliona eura rezidentima, nerezidentima i po osnovu stare devizne štednje, što je značajno više od plana, i istovremeno je dala pozajmica i kredita u iznosu od 5,3 miliona eura, od čega nefinansijskim institucijama 2,9 mil.eura, pojedincima 0,9 mil.eura i po osnovu ostalih pozajmica (1,5 mil.eura). Po osnovu garancija u zemlji i inostranstvu plaćeno je 1 milion eura, dok je za obaveze iz prethodnih godina država izdvojila 29 miliona eura. Za budžetske rezerve (stalne i tekuće) izdvojeno je 9,4 miliona eura, što je 33,4% više u odnosu na januar-jul 2005. godine. Po osnovu bruto zarada i doprinosa kao najvećoj rashodnoj stavci i za ostala lična primanja u periodu januar-jul 2006. godine, izdvojeno je 86,4 miliona eura što iznosi 28,3% ukupnih rashoda, i povećanje od 3,7% u odnosu na isti prošlogodišnji period. Ostale kategorije na strani tekućih izdataka (rashodi za materijal i usluge, ostala primanja, ostali izdaci, tekuće održavanje renta), iznosili su kumulativno 40,3 miliona eura, sa učešćem od 13,2% u ukupnim rashodima. U odnosu na uporedni period 2005.godine, ovi izdaci pokazuju tendenciju smanjenja što predstavlja pozitivan trend. Za kamate je izdvojeno deset miliona eura, dok su subvencije iznosile su 3,3 miliona eura i za 4,2% su veće u odnosu na uporedni period. Zahvaljujući visokom rastu tekućih budžetskih prihoda budžetska potrošnja u periodu januar-jul finansirana je iz realnih izvora 4.1.3. Privreda Usljed odsustva podataka o investicijama privrede, kao aproksimaciju tražnje možemo koristiti neto zaduženost privrede. Od januara do maja ove godine sektor privrede je predstavljao neto dužnika, jer su odobreni krediti privredi bili iznad nivoa njihovih depozita. U junu i julu depoziti privrede bili su iznad nivoa kredita, i takav trend će se nastaviti i u avgustu, zbog izraženog uticaja turističke sezone na ukupnu tražnju privrede. 4.2. PONUDA I PROIZVODNJA Fizički obim industrijske proizvodnje u periodu april jul ove godine ostvario je pad za 0,5% u odnosu na kraj prvog kvartala. U aprilu je zabilježen pad industrijske proizvodnje od -13,7%, u naredna dva mjeseca je ostvaren rast za 9% i 1,6%, da bi u julu Monstat registrovao zaostajanje za 0,2%. U periodu januar jul 2006. godine industrijska proizvodnja je zabilježila rast od 3,9% u odnosu na isti period prethodne godine. Sektor vađenja ruda i kamena ostvario je veću proizvodnju za 17,7%, dok je rast u sektoru proizvodnje električne energije, gasa i vode iznosio 13,3%. Sektor prerađivačke industrije zaostajao je za 0,4% za proizvodnjom ostvarenom u istom periodu prethodne godine. Padu je doprinijelo Grafik br. 28 Neto zaduženost privrede, u 000 eura 20

DETERMINANTE INFLACIJE pet grana prerađivačke industrije čije je učešće u ukupnoj industrijskoj proizvodnji 10,2%. Zaostajanje se kretalo od 67,6% (proizvodnja duvanskih proizvoda), do 8,4% (proizvodnja odjevnih predmeta i krzna). Ostalih dvanaest grana prerađivačke industrije, sa učešćem od 60,4% u ukupnoj industrijskoj proizvodnji, zabilježilo je rast. Godišnja stopa rasta povećana je sa 3%, koliko je iznosila u martu, na 10,4% u julu. Broj turista koji su posjetili Crnu Goru u prvih sedam mjeseci 2006. godine iznosio je 470 hiljada i povećan je za 17,7% u odnosu na isti period prethodne godine. Domaćih turista i turista iz Srbije je bilo više za 6,8%, a kao veoma povoljna tendencija zapaža se visok porast broja stranih turista od 39,5%. Turisti su ostvarili 17,7% više noćenja u odnosu na uporedni period. Noćenja domaćih turista i turista iz Srbije povećana su za 4,6%, a stranih za 48,8%. Ukupna proizvodnja šumskih sortimenata u prvih šest mjeseci ove godine iznosila je 80 hiljada m 3 i bila je viša za 8,3% u odnosu na isti period prethodne godine. U istom periodu prodaja šumskih sortimenata bila je viša za 29%. Građevinska aktivnost takođe bilježi pozitivna kretanja u ovoj godini. Vrijednost izvršenih građevinskih radova u prvih šest mjeseci iznosila je 79 miliona eura i nominalno je bila viša za 192% u odnosu na isti period prošle godine. Posmatrano kroz efektivne časove rada, proizvodnja je porasla za 76%. U drugom kvartalu ove godine ostvareni su pozitivni trendovi u svim vidovima saobraćaja u odnosu na prethodni kvartal. Tako je u drumskom saobraćaju povećan prevoz robe za 8% i putnika za 28%, u vazdušnom saobraćaju prevoz robe je bio veći za 38%, a prevoz putnika za 99%. U željezničkom saobraćaju prevoz robe je bio veći za 8%, a prevoz putnika za 10%. Podaci o pomorskom saobraćaju ukazuju na veći prevoz robe za 10%. Tokom prvih šest mjeseci ove godine zaostajanje je zabilježeno samo kod prevoza putnika željeznicom za 15,8%, i u gradskom saobraćaju za 35,4%. 4.3. BERZANSKI INDEKSI Bez obzira na to što izražavaju istorijsko kretanje cijena tržišnog materijala na finansijskom tržištu, berzanski indeksi su dobar pokazatelj investicione klime u zemlji, a posebno su od koristi investitorima koji imaju diversifikovan portfolio radi lakšeg praćenja kretanja vrijednosti njihovih investicija. Pozitivna kretanja na crnogorskom finansijskom tržištu u prvih sedam mjeseci 2006. godine odrazila su se na rast svih berzanskih indeksa. Na Nex Montenegro berzi, u periodu januar-jul 2006. godine, rast indeksa je iznosio: za indeks NEX20 5794.65 indeksnih poena, a za indeks NEX PIF 5732.39 indeksnih poena. Indeks MOSTE je u posmatranom periodu porastao 345.34 indeksna poena. Relativno najveći rast od 74% bilježio je u posmatranom periodu indeks MOSTE. Grafik br. 29 Industrijska proizvodnja, godišnja stopa rasta Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG 21

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE Tabela br. 3 Poređenje berzanskih indeksa crnogorskih berzi INDEKSI NEX20 NEXPIF MOSTE Januar 2006/Jul 2006 Apsolutna promjena 5794.65 5732.39 345.3430 Relativna promjena 59 70 74 Januar/Jul 2006 Max vrijednost indeksa 15911.64 15255.96 840.0574 Min vrijednost indeksa 9781.28 7992.5 465.5974 Jul 2005/Jul 2006 Apsolutna promjena 10453.64 10585.62 504.5807 Relativna promjena 204 326 164 Izvor: Nex Montenegro berza i Montenegro berza Maksimalne vrijednosti svi indeksi su dostigli krajem jula kada su njihove najveće vrijednosti iznosile: NEX20-15911.64, NEX PIF- 15255.96 i MO- STE- 840.0574 indeksnih poena. Dok su minimalne vrijednosti vrijednosti svih indeksa ostvarene na samom početku 2006. godine. U odnosu na jul 2005. godine procentualno najveći rast zabilježio je indeks NEX PIF koji je porastao za 326%, a takođe su trocifrene stope rasta bilježili indeks NEX20 (204%) i indeks MOSTE (164%). Grafik br. 31 Kretanje indeksa NEX20 u periodu januar- jul 2006. godine Grafik br. 30 Kretanje indeksa MOSTE u periodu januar- jul 2006. godine Izvor: Nex Montenegro berza Grafik br. 32 Kretanje indeksa NEX PIF u periodu januar- jul 2006. godine Izvor: Montenegro berza Izvor: Nex Montenegro berza 22

DETERMINANTE INFLACIJE 4.4. PONUDA NOVCA Novčana masa M21 u periodu januar - jul 2006. godine rasla je prosječno mjesečno po stopi od 3,64% i na kraju jula je dostigla iznos od 1.109,8 miliona eura, što predstavlja maksimalan iznos od kada se prati posmatrana serija podataka. Iznos dostignut na kraju jula bio je za 27,9% viši nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 52%. Grafik br. 33 - Novčana masa M21, u 000 000 eura Novčana masa M11, koja je u strukturi novčane mase M21 učestvovala sa 72,8%, iznosila je 808,4 miliona eura na kraju jula, što je bilo za 31,5% više nego na kraju prethodne godine, dok je godišnja stopa rasta iznosila 57%. Na oročene depozite, koji su iznosili 301,3 miliona eura, odnosilo se 27,2% novčane mase M21. Oročeni depoziti su na kraju jula bili za 19,3% viši nego na kraju prethodne godine, dok je godišnji porast iznosio 39,9%. 23

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE 5. MONETARNA POLITIKA U aprilu je počela primjena nove Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod CBCG. Efekti primjene ove odluke analizirani su u radnoj studiji,,empirijsko istraživanje uticaja obavezne rezerve na osnovne finansijske varijable u Crnoj Gori, koja se nalazi na web sajtu CBCG. S obzirom na specifičnost crnogorske ekonomije (relativno ograničen broj instrumenata monetarne politike kojima raspolaže CBCG) sprovedeno je ekonometrijsko testiranje uticaja obavezne rezerve na depozite, kredite, pozajmice banaka iz inostranstva i aktivne kamatne stope primjenom dva modela: Modela najmanjih kvadrata (OLS), koji posmatra dugoročni uticaj, i Mehanizma korekcije grešaka (ECM), koji posmatra kratkoročne efekte, kao i dinamiku prilagođavanja varijabli njihovom dugoročnom odnosu (ekvilibrijumu). Osnovne tesitrane hipoteze su: da li povećanje stope obavezne rezerve utiče na smanjenje nivoa kredita i povećanje aktivne kamatne stope; da li povećanje stope obavezne rezerve utiče na promjenu ročne strukture depozita i postojanje korelacije između stope obavezne rezerve i pozajmica banaka iz inostranstva. U analizi su korišćeni mjesečni podaci za 26 varijabli za period mart 2002 jun 2006. (svaka posmatrana varijabla imala je 50 observacija). Činjenica da su bile dostupne relativno kratke vremenske serije predstavlja značajno ograničenje modela. Analiza je pokazala da promjena politike obavezne rezerve ima kratkoročan uticaj na posmatrane varijable. U dugom roku kretanje kredita i depozita više zavisi od kretanja u realnom sektoru ekonomije, nego od kretanja obavezne rezerve. Sa druge strane, kretanje aktivne kamatne stope se pokazalo da je u velikoj mjeri nezavisno od varijabli koje je model testirao: nivo rizika zemlje, nivo depozita, nivo kredita i pozajmice iz inostranstva. Razlozi za to su, po svemu sudeći, da na nivo aktivne kamatne stope utiču određene varijable koje nije bilo moguće ekonometrijski testirati, poput: visoke i neelastične tražnje za kreditima, efekta ugledanja banaka, sporosti u rješavanju privrednih sporova, kredibiliteta zajmoprimaca i dr. Model je utvrdio da povećanje stope rasta obavezne rezerve od 1% dovodi do kratkoročnog pada stope rasta kredita od 0,11%. Takođe, utvrđeno je da promjena stope obavezne rezerve nema statistički signifikantan uticaj na kretanje pozajmica iz inostranstva. Uticaj na kretanje pozajmica iz inostranstva ima kretanje odobrenih kredita, tako da je model utvrdio da povećanje stope rasta kredita od 1% utiče na dugoročan rast pozajmica iz inostranstva za 1,22%. Takođe je utvrđeno da na kretanje nivoa pozajmica iz inostranstva u tekućem periodu utiče kretanje pozajmica iz prethodnog perioda, odnosno da povećanje stope rasta pozajmica iz inostranstva od 1% indukuje porast stope rasta pozajmica od 0,5% u narednom mjesecu. Razlog za ovakvo kretanje se nalazi u činjenici da banke faktički refinansiraju pozajmice iz inostranstva. U skladu sa očekivanjima model je i potvrdio da porast depozita utiče na rast kredita, odnosno porast stope rasta depozita od 1% dovodi do porasta stope rasta kredita od 0,82% u narednom mjesecu. Model je pokazao da u dugom roku stopa obavezne rezerve ne utiče na kretanje aktivnih kamatnih stopa. U dugom roku aktivna kamatna stopa najviše zavisi od nivoa u prethodnom periodu, to jest pad stope rasta aktivne kamatne stope od 1% utiče na dugoročni pad stope rasta aktivne kamatne stope od 0,3% na mjesečnom nivou. 24

MONETARNA POLITIKA Modelom je utvrđeno da postoji uticaj rasta prometa na berzi na nivo odobrenih kredita. Uticaj nije veliki, ali je statistički signifikantan i pokazuje da porast stope rasta prometa na berzi od 1% utiče na porast stope rasta kredita od 0,03%. Ovakvo kretanje nas upućuje na zaključak da je dio trgovine na berzi finansiran iz bankarskih kredita. Identična korelacija je utvrđena i kada su u pitanju strane direktne investicije. 25

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE 6. PROGNOZA INFLACIJE U cilju što boljeg prognoziranja inflacije, pored anketiranja banaka i preduzeća, i ekspertske procjene, urađeno je i ekonometrijsko predviđanje koje se zasniva na tzv. modelu fena. Ovaj model prikazuje prognozu da će inflacija biti u određenom intervalu u budućnosti uz različite nivoe vjerovatnoće. Prikazuje se procjena intervala u kome će se prognozirana inflacija naći, gdje širina tog intervala predstavlja rizik prognoze. Prognoziranje inflacije zasniva se na makroekonomskom modelu za Crnu Goru, na osnovu kojeg se izvodi tzv. centralna projekcija inflacije. U makroekonomskom modelu postoji 10 egzogenih varijabli, gdje je 6 ekonomsko - političkih varijabli, 3 su biheviorističke (pasivna i aktivna kamatna stopa banaka i štednja stanovništva) i jedna je potpuno egzogena (realni efektivni kurs eura u odnosu na druge valute). U makroekonomskom modelu za Crnu Goru jednačina inflacije ima sledeći oblik: DLOG(ITZ) = 0.03695640317 + 0.1615593209 * DLOG(IPC1(-1)) - 0.02532759695 * DLOG(AKS(-2)) - 0.02140100006 * DLOG(AKT1) - 0.0007567064002 * STED Gdje je DLOG(ITZ) aproksimacija stope rasta indeksa troškova života, DLOG(IPC(-1)) aproksimacija stope rasta indeksa cijena proizvođača industrijskih proizvoda, lagirana za jedan kvartal, DLOG(AKS(-2)) aproksimacija stope rasta aktivne kamatne stope lagirana za dva kvartala, DLOG(AKT1) aproksimacija stope rasta privredne aktivnosti i STED nivo štednje stanovništva. Za svaku od egzogenih varijabli se postavljaju pretpostavke o njihovoj vrijednosti u narednom periodu za koji se vrši prognoza. Simulacijom modela dobijaju se vrijednosti inflacije za prognozirani period. Međutim, svako prognoziranje sa sobom nosi neizvjesnost i rizik. Osnovni izvori neizvjesnosti su pretpostavke na osnovu kojih se vrši modeliranje, odnosno kretanje egzogenih varijabli u budućnosti u modelu, i sa druge strane, priroda samog modela na osnovu kojeg se vrši prognoziranje inflacije, a koje pokazuju određene odnose između ekonomskih varijabli. Centralna projekcija je samo jedna, od mnogih mogućih ishoda visine inflacije u narednom periodu. Centralna projekcija pokazuje najvjerovatnije kretanje inflacije za posmatrani period i na grafiku je predstavljena najtamnijom linijom. Postepeno širenje grafika predstavlja povećanje neizvjesnosti u odnosu na centralnu projekciju. Par svake dvije jednako nijansirane linije sa donje i gornje strane centralne projekcije predstavljaju interval u kome će se naći buduća vrijednost inflacije koja odgovara rastu vjerovatnoće od 10%, što znači da sa 90% sigurnosti možemo tvrditi da će se inflacija naći u intervalu između posljednjeg para (od centralne projekcije) jednako nijansiranih linija. Nakon izrade centralne projekcije, određuje se standardna devijacija prognoze inflacije. Prvo se računa standardna devijacija tj. odstupanje stvarnih vrijednosti inflacije od procijenjenih vrijednosti za sve prošle intervale za koje imamo ove podatke, sljedećom formulom: RMSE srednje kvadratno odstupanje procijenjene vrijednosti varijable ( ) u odnosu na stvarnu vrijednost te varijable (x). Ova vrijednost se koristi kao aproksimacija standardne devijacije. 26

PROGNOZA INFLACIJE Na osnovu ovako dobijene standardne devijacije za periode za koje su raspoloživi podaci, dalje se vrši prognoza devijacije za onaj period za koji se vrši prognoziranje inflacije, tj. vrši se aproksimacija kretanja vrijednosti grešaka prognoze simuliranjem jednostavnog modela: SE = SE(-1) + trend. Na osnovu simuliranih i realnih vrijednosti standardne greške predviđanja i izračunatih vrijednosti RMSE određuju se vrijednosti standardne devijacije prognoze inflacije. Odnosno izračunata vrijednost RMSE prilagođava se za koeficijent odstupanja simuliranih i realnih vrijednosti standardne greške predviđanja. Ovako dobijene vrijednosti devijacije inflacije oko centralne projekcije moraju imati normalan raspored da bi se mogle prikazati preko fan grafika. Odnosno, ukoliko je njihov rapored normalan onda se interval povjerenja u kome će se naći inflacija može dobiti iz tablica normalnog rasporeda. Interval povjerenja je [µ - z o µ + z o σ], gdje je µ centralna projekcija inflacije, σ prognozirana vrijednost devijacije inflacije oko centralne projekcije i z o koeficijet koji se dobija iz tablica normalnog rasporeda za različite nivoe vjerovatnoće. Na ovaj način dobijaju se granične vrijednosti inflacije za različite nivoe vjerovatnoće i na osnovu njih se skicira fan grafik. Grafik prikazuje vjerovatnoću mogućeg ishoda. Centralna linija uključuje centralnu projekciju: sa 10% vjerovatnoće možemo očekivati da će inflacija biti u centralnom pojasu (opsegu), u našem slučaju između 2,22% i 2,80%. Sledeći par linija pokazuje opseg za koji sa 20% vjerovatnoće možemo tvrditi da će biti interval u kome će se naći inflacija, itd. Svaki par jednako nijansiranih linija pokriva dodatnih 10% vjerovatnoće distribucije. Sa 90% vjerovatnoćom možemo očekivati da će inflacija biti u opsegu od -0,13% do 5,15%. Grafik br. 34 - Prognozirano kretanje indeksa troškova života 27

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA - II KVARTAL 2006. GODINE 7. OČEKIVANA INFLACIJA U 2006. GODINI Nivo agregatne tražnje u drugom kvartalu 2006. godine je bio viši u odnosu na prethodni kvartal. U poređenju sa II kvartalom prošle godine nivo agregatne tražnje je znatno viši, ali je stopa rasta niža. Sa druge strane i nivo ponude je u porastu. Prema procjenama BDP je u prvoj polovini ove godine porastao za 6,5%. Prema očekivanju anketiranih preduzeća treba očekivati nastavak tendencije rasta BDP. Značajan rast BDP će u velikoj mjeri apsorbovati porast agregatne tražnje. Porast agregatne tražnje koji je iznosio 4,25% je niži od rasta nivoa BDP, što će djelovati antiinflatorno. Međutim, na porast stope inflacije u 2006. godini uticao je veliki broj faktora. Od 1. januara 2006. godine PDV se primjenjuje na grupu proizvoda koja je ranije bila oslobođena oporezivanja. U pitanju su proizvodi koji imaju veliki uticaj na životni standard i nije moguć efekat supstitucije. Uslijed zaoštravanja političke krize u Persijskom zalivu došlo je do porasta cijena nafte na svjetskim berzama. Promijenjeno je učešće naftnih derivata u potrošačkoj korpi. Uticaj ove kategorije proizvoda na kretanje nivoa cijena se sada realnije odslikava. To znači da će isto povećanje cijena u ovoj godini imati gotovo pet puta veći uticaj na stopu inflacije. Upravo zbog toga su inflaciona očekivanja najviša od kada smo pokrenuli ovu publikaciju. Ipak naša anketa ne ukazuje na očekivanja o značajnijem porastu stope inflacije, jer najveći broj anketiranih preduzeća i banaka očekuje stopu inflacije izmedju 2% i 4%. Sa druge strane prema očekivanjima svih banaka, osim jedne, nivo i nominalnih i efektivnih kamatnih stopa bi trebao da ima opadajuću tendenciju, što će takodje uticati antiinflatorno. Kretanja na berzi ukazuju na očekivanje učesnika na finansijskom tržištu da će i u 2006. godini biti zadržana makroekonomska stabilnost. Izmjena politike obavezne rezerve koja je stupila na snagu počektom aprila je kratkoročno uticala na apsorpciju dijela kreditnog potencijala i time na sniženje nivoa agregatne tražnje. Model prognoze inflacije je postavio centralnu projekciju inflacije u rasponu od 2,2% do 2,8%. Medjutim, treba imati u vidu sve napomene o nesavršenosti ekonometrijskog predvidjanja stope inflacije u Crnoj Gori. Iz svega navedenog možemo izraziti naša očekivanja da će stopa inflacije u 2006. godini biti u intervalu od 2,2% do 3,2%. Tabela br. 5 - Procjena stope inflacije Opitimistička procjena Realistična procjena Pesimistička procjena 2,2% 2,7% 3,2% Pretpostavke na kojima se bazira ova procjena su: da ove godine neće biti porasta cijena električne energije, da cijena barela nafte (tip ''Brent'') na svjetskim berzama neće preći nivo od 75 dolara i da neće biti zloupotreba monopolskog odnosno oligopolskog položaja. Odstupanje nekog od ovih indikatora zahtijevaće reviziju procjene. 28