Σν εθπαηδεπηηθό πιηθό ηεο Φξνληηζηεξηαθήο Εθπαίδεπζεο Σζηάξα δηαλέκεηαη δσξεάλ απνθιεηζηηθά από ηνλ ςεθηαθό ηόπν ηνπ schooltime.gr

Transcript

1 Σν εθπαηδεπηηθό πιηθό ηεο Φξνληηζηεξηαθήο Εθπαίδεπζεο Σζηάξα δηαλέκεηαη δσξεάλ απνθιεηζηηθά από ηνλ ςεθηαθό ηόπν ηνπ schooltime.gr Η λέα ηζηνζειίδα καο : www. Μ ΑΘΗΜ ΑΤΙΚΑ α x +β< 0 B ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ α.(β +γ )=α. β +α. γ Δ= δ. π+ υ Τα ζύκβνια «+» θαη «-», όηαλ γξάθνληαη πξηλ (κπξνζηά) από ηνπο αξηζκνύο ηνπο ραξαθηεξίδνπλ, αληίζηνηρα, σο ζεηηθνύο ή αξλεηηθνύο θαη ιέγνληαη πξόζεκα. Τν κεδέλ δελ είλαη νύηε ζεηηθόο νύηε αξλεηηθόο αξηζκόο. Οκόζεκνη ιέγνληαη νη αξηζκνί πνπ έρνπλ ην ίδην πξόζεκν. Καηά ζπλέπεηα: - Όινη νη ζεηηθνί αξηζκνί είλαη νκόζεκνη: +3, +2,18, + 4 7

2 2 Τν πξόζεκν «+» πνπ ραξαθηεξίδεη ηνπο ζεηηθνύο αξηζκνύο κπνξεί θαη λα παξαιεηθζεί, όηαλ δελ ππάξρεη θίλδπλνο ζύγρπζεο. - Όινη νη αξλεηηθνί αξηζκνί είλαη νκόζεκνη: -16, -3,56, Εηεξόζεκνη ιέγνληαη νη αξηζκνί πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθό πξόζεκν. Καηά ζπλέπεηα: - Έλαο ζεηηθόο θαη έλαο αξλεηηθόο είλαη εηεξόζεκνη: +97, Οη θπζηθνί αξηζκνί, νη δεθαδηθνί θαη ηα θιάζκαηα καδί κε ηνπο αληίζηνηρνύο ηνπο αξλεηηθνύο απνηεινύλ ηνπο ξεηνύο αξηζκνύο. Εηδηθόηεξα, νη θπζηθνί αξηζκνί καδί κε ηνπο αληίζηνηρνύο ηνπο αξλεηηθνύο απνηεινύλ ηνπο αθέξαηνπο αξηζκνύο. Κάζε ξεηόο αξηζκόο παξηζηάλεηαη κε έλα ζεκείν πάλσ ζε έλαλ άμνλα θαη απνηειεί ηελ ηεηκεκέλε ηνπ ζεκείνπ απηνύ. Η απόιπηε ηηκή ελόο ξεηνύ αξηζκνύ α ζπκβνιίδεηαη κε α θαη είλαη ίζε κε ηελ απόζηαζε ηνπ ζεκείνπ, πνπ παξηζηάλεη ηνλ αξηζκό α (δειαδή ηνπ ζεκείν κε ηεηκεκέλε α), από ηελ αξρή ηνπ άμνλα. Αθνύ εθθξάδεη απόζηαζε, ε απόιπηε ηηκή ελόο ξεηνύ είλαη πάληνηε κε αξλεηηθόο αξηζκόο (δειαδή ζεηηθόο ή κεδέλ). Πξνθαλώο, είλαη 0 = 0 θαη α >0, γηα θάζε ξεηό α 0. Δύν αξηζκνί πνπ είλαη εηεξόζεκνη θαη έρνπλ ηελ ίδηα απόιπηε ηηκή νλνκάδνληαη αληίζεηνη. Ο αληίζεηνο ηνπ x ζπκβνιίδεηαη κε x. Αλ ν x είλαη ζεηηθόο, ηόηε ν x (αληίζεηόο ηνπ) είλαη αξλεηηθόο. Αλ ν x είλαη αξλεηηθόο, ηόηε ν x (αληίζεηόο ηνπ) είλαη ζεηηθόο.

3 3 Επνκέλσο, ην ζύκβνιν x δε δειώλεη απαξαίηεηα έλαλ αξλεηηθό αξηζκό. Τν πξόζεκν ηνπ x (θαη θαηά ζπλέπεηα, αλ ν x είλαη ζεηηθόο ή αξλεηηθόο) εμαξηάηαη κόλν από ην πξόζεκν ηνπ x. Από ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν έγηλε ε αληηζηνίρηζε ησλ ξεηώλ αξηζκώλ ζηα ζεκεία ηνπ άμνλα θαζώο θαη από ηνπο παξαπάλσ νξηζκνύο πξνθύπηνπλ ηα αθόινπζα: Η απόιπηε ηηκή ελόο ζεηηθνύ αξηζκνύ είλαη ν ίδηνο ν αξηζκόο. Η απόιπηε ηηκή ελόο αξλεηηθνύ αξηζκνύ είλαη ν αληίζεηόο ηνπ. Δειαδή: α, γηα α 0 α = -α, γηα α < 0 (Με άιια ιόγηα, όηαλ δελ μέξνπκε ην πξόζεκν ηνπ αξηζκνύ πνπ βξίζθεηαη κέζα ζηελ απόιπηε ηηκή, νθείινπκε λα δηαθξίλνπκε πεξηπηώζεηο. Πεξηζζόηεξα γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα ζα κάζεηε ζε επόκελεο ηάμεηο). Πναθηηθά (θαη μόκμ γηα ζηαζενμύξ (γκςζημύξ) ανηζμμύξ, γηα κα βνμύμε ηεκ απόιοηε ηημή εκόξ ανηζμμύ, ανθεί κα ημκ γνάρμομε πςνίξ ημ πνόζεμό ημο. 7 7 Έηζη είκαη: -3,2 = 3,2, 8 8. ΠΡΟΘΕΗ ΡΗΣΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΠΡΟΘΕΗ ΔΤΟ ΟΜΟΗΜΩΝ Πξνζζέηνπκε ηηο απόιπηεο ηηκέο ηνπο θαη ζην άζξνηζκα βάδνπκε ην θνηλό ηνπο πξόζεκν. (+7)+(+3) =+ ( ) = +(7+3)= +10 = 10 (-6) + (-5) = - ( -6 ) + -5 ) = - (6+5) = -11 ΠΡΟΘΕΗ ΔΤΟ ΕΣΕΡΟΗΜΩΝ Αθαηξνύκε από ηε κεγαιύηεξε απόιπηε ηηκή ηε κηθξόηεξε θαη ζηε δηαθνξά βάδνπκε ην πξόζεκν ηνπ αξηζκνύ κε ηε κεγαιύηεξε απόιπηε ηηκή. (+8) + (-12) = - ( ) = - (12-8) =-4 (-17)+(+28)=+( )=+(28-17)=+11= 11 ΑΦΑΙΡΕΗ ΡΗΣΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Γηα λα βξνύκε ηε δηαθνξά ηνπ β από ηνλ α, πξνζζέηνπκε ζηνλ α (κεησηέν) ηνλ αληίζεην ηνπ β (αθαηξεηένπ). Δειαδή: α β = α + (-β). (+6) - (+9) = (+6) +(-9) = -(9-6)= -3

4 4 (+9) - (+6) = (+9) + (-6) = + (9-6) = +3 =3 (+6) -(-9) = (+6) + (+9) = + (6+9)= +15 = 15 (-6) (-9) = (-6) + (+9) = + (9-6) = +3 = 3 ΙΔΙΟΣΗΣΕ ΠΡΟΘΕΗ ΡΗΣΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΙΔΙΟΣΗΣΑ ΛΕΚΣΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Αληηκεηαζεηηθή α +β = β +α Τν άζξνηζκα δύν αξηζκώλ δελ αιιάδεη, αλ αιιάμνπκε ηε ζεηξά ησλ πξνζζεηέσλ. (-5) +(+3) = (+3)+(-5) = -(5-3)= -2 Πξνζεηαηξηζηηθή α + (β + γ) = (α +β) +γ Τν άζξνηζκα ηξηώλ αξηζκώλ δελ αιιάδεη, αλ αιιάμνπκε ηε ζεηξά κε ηελ νπνία πξνζζέηνπκε ηνπο αξηζκνύο (ε παξέλζεζε, θάζε θνξά, ππνδεηθλύεη πνηα από ηηο πξνζζέζεηο πξνεγείηαη). (+3)+ [(-2)+ (+4)] = (+3) + [ + (4-2)] = (+3) + (+2) = + (3 +2) = +5 = 5 [ (+3) +(-2)] +(+4) = +(3-2) + (+4) = (+1) + (+4) = + (1+4) = +5 = 5 Οπδέηεξν ζηνηρείν α + 0 = 0 +α = α Τν κεδέλ όηαλ πξνζηεζεί ζε έλαλ αξηζκό δελ ηνλ κεηαβάιιεη (-5) + 0 = (+3) = +3= 3 α + (-α) = 0 Τν άζξνηζκα δύν αληίζεησλ αξηζκώλ είλαη ίζν κε ην κεδέλ (+8) + (-8) = 0

5 5 Η πνμζεηαηνηζηηθή ηδηόηεηα μαξ επηηνέπεη κα ζομβμιίδμομε θαζέκα από ηα ίζα αζνμίζμαηα (α+β) + γ θαη α + (β +γ) με α + β + γ, ημ μπμίμ μκμμάδεηαη άζνμηζμα ηςκ ανηζμώκ α, β θαη γ. Σμ άζνμηζμα ηνηώκ ή πενηζζόηενςκ ανηζμώκ, ελ μνηζμμύ οπμιμγίδεηαη ςξ ελήξ: Πνμζζέημομε ημοξ δύμ πνώημοξ ανηζμμύξ, ζημ άζνμηζμα αοηώκ πνμζζέημομε ημκ ηνίημ, ζημ κέμ άζνμηζμα ημκ ηέηανημ θαη ζοκεπίδμομε μέπνη κα ηειεηώζμοκ όιμη μη όνμη. Γηα πανάδεηγμα: (-4) + (+2) ( 2) ( 3) 4 7 ( 5) ( 4) 7 ( 1) ( 7) 8 Άμεζε ζοκέπεηα ηεξ ακηημεηαζεηηθήξ θαη ηεξ πνμζεηαηνηζηηθήξ ηδηόηεηαξ ηεξ πνόζζεζεξ είκαη όηη μπμνμύμε κα πνμζζέζμομε ηνεηξ ή πενηζζόηενμοξ ανηζμμύξ με όπμηα ζεηνά ζέιμομε: Επνκέλσο, αληί ηεο παξαπάλσ δηαδηθαζίαο, κπνξνύκε λα δνπιέςνπκε σο εμήο: 1 ν βήκα: Δηαγξάθνπκε ηνπο αληίζεηνπο όξνπο, αλ ππάξρνπλ. 2 ν βήκα: Χσξίδνπκε ηνπο αξλεηηθνύο από ηνπο ζεηηθνύο. 3 ν βήκα: Πξνζζέηνπκε ρσξηζηά ηνπο αξλεηηθνύο θαη ηνπο ζεηηθνύο. 4 ν βήκα: Πξνζζέηνπκε ηα επηκέξνπο αζξνίζκαηα γηα λα βξνύκε ην ηειηθό απνηέιεζκα.

6 6 ΠΟΛΛΑΠΛΑΙΑΜΟ ΡΗΣΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΔΤΟ ΟΜΟΗΜΩΝ: ΘΕΣΙΚΟ Πνιιαπιαζηάδνπκε ηηο απόιπηεο ηηκέο ηνπο θαη ζην γηλόκελν βάδνπκε ην πξόζεκν «+». (+3) (+4) =+ ( ) = +(3 4)= +12 = 12 (-3) (-4) = + ( -3-4 ) = + (3 4) = +12 =12 ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΔΤΟ ΕΣΕΡΟΗΜΩΝ: ΑΡΝΗΣΙΚΟ Πνιιαπιαζηάδνπκε ηηο απόιπηεο ηηκέο ηνπο θαη ζην γηλόκελν βάδνπκε ην πξόζεκν -. (+3) (-4) = - ( +3-4 ) = - (3 4) = -12 (-3) (+4)= - ( )=- (3 4)= -12 ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΠΟΛΛΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΣΩΝ (ΣΡΙΩΝ Ή ΠΕΡΙΟΣΕΡΩΝ) Άξηηνπ πιήζνπο αξλεηηθώλ παξαγόλησλ: Θεηηθό Πεξηηηνύ πιήζνπο αξλεηηθώλ παξαγόλησλ: Αξλεηηθό Έλαο ηνπιάρηζηνλ παξάγνληαο ίζνο κε κεδέλ: Μεδέλ. (+1) (-2) ( +3) (-4) (+5) = +120 (2 αξλεηηθνί παξάγνληεο: γηλόκελν ζεηηθό) (-1) (+2) (-3) (+4) (-5) = -120 ( 3 αξλεηηθνί παξάγνληεο: γηλόκελν αξλεηηθό) (+137) (-248) (-356) 0 (-217) (+943) (-2357) (+5847) = 0 (έζησ θαη έλαο παξάγνληαο ίζνο κε ην κεδέλ: γηλόκελν ίζν κε ην κεδέλ). ΔΙΑΙΡΕΗ ΡΗΣΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ (ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΔΙΑΦΟΡΟ ΣΟΤ ΜΗΔΕΝΟ) ΠΗΛΙΚΟ ΟΜΟΗΜΩΝ: ΘΕΣΙΚΟ Δηαηξνύκε ηηο απόιπηεο ηηκέο ηνπο θαη ζην πειίθν βάδνπκε ην πξόζεκν «+». (-8) : (-2) =+ ( -8 : -2 ) = + (8 :2) = +4 = = + = + = +4 = (+8) : (+2) = +( +8 : +2 )=+ (8 :2) = +4 = = + = + = +4 = ΠΗΛΙΚΟ ΕΣΕΡΟΗΜΩΝ: ΑΡΝΗΣΙΚΟ Δηαηξνύκε ηηο απόιπηεο ηηκέο ηνπο θαη ζην γηλόκελν βάδνπκε ην πξόζεκν «-». (-8):(+2)= -( -8 : +2 )=- ( -8 : +2 ) =-(8:2) = = - = - = (+8) : (-2) = - ( 8 : -2 )= - (8 :2) = = - = - =

7 7 ΙΔΙΟΣΗΣΕ ΠΟΛΛΑΠΛΑΙΑΜΟΤ ΡΗΣΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΙΔΙΟΣΗΣΑ ΛΕΚΣΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Αληηκεηαζεηηθή α β = β α Πξνζεηαηξηζηηθή α (β γ) = (α β) γ Οπδέηεξν ζηνηρείν 1 α = α 1 = α Απνξξνθεηηθό ζηνηρείν 0 α = α 0 = 0 1 α = 1, α 0 α Τν γηλόκελν δύν αξηζκώλ δελ αιιάδεη, αλ αιιάμνπκε ηε ζεηξά ησλ παξαγόλησλ. Τν γηλόκελν ηξηώλ αξηζκώλ δελ αιιάδεη, αλ αιιάμνπκε ηε ζεηξά κε ηελ νπνία πνιιαπιαζηάδνπκε ηνπο αξηζκνύο (ε παξέλζεζε, θάζε θνξά, ππνδεηθλύεη πνηνο από ηνπο πνιιαπιαζηαζκνύο πξνεγείηαη). Όηαλ έλαο ξεηόο πνιιαπιαζηάδεηαη κε ην 1 δε κεηαβάιιεηαη Όηαλ έλαο ξεηόο πνιιαπιαζηάδεηαη κε ην 0 κεδελίδεηαη Γηλόκελν αληηζηξόθσλ ηζνύηαη κε ηε κνλάδα (-5) (+3) = -(5 3)= -15 (+3) (-5) =-(3 5) = -15 (-2) [(-3) (+4)] =(-2) [- (3 4)] = (-2) (-12) = + (2 12) = + 24 =24 [(-2) (-3)] (+4) = [+ (2 3)] (+4) = (+6) (+4) = + (6 4) = +24 =24 (-8) 1 = -8 1 (+3) = +3= 3 (-8) 0 = 0 0 (+3) = ΕΠΙΜΕΡΙΣΙΚΗ ΙΔΙΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΠΟΛΛΑΠΛΑΙΑΜΟΤ Ω ΠΡΟ ΣΗΝ ΠΡΟΘΕΗ α (β + γ) = α β + α γ (-25) (20 +2) = (-25) 22 = - (25 22) =-550 (-25) 20 + (-25) 2= -(25 20) + [- (25 2) ] = (-50) = -( ) = -550 Ω ΠΡΟ ΣΗΝ ΑΦΑΙΡΕΗ α (β - γ) = α β α γ (-25) (20-2) = (-25) 18 = - (25 18) = -450 (-25) 20 -(-25) 2= -(25 20)-[-(25 2)] =-500 -(-50) = -500+(+50) =-(500 50) = -450

8 8 Οη ακηίζηνμθμη ανηζμμί είκαη μμόζεμμη. Πνάγμαηη, έζης α 0. Σόηε μ ακηίζηνμθόξ ημο είκαη μ 1. Δηαθνίκμομε ηηξ ελήξ πενηπηώζεηξ: α α > 0 Επεηδή 1 > 0, μη ανηζμμί 1 θαη α είκαη μμόζεμμη. Επμμέκςξ, ημ πειίθμ ημοξ είκαη ζεηηθό. Δειαδή 1 >0 α θαη άνα μμόζεμμ ημο α. α < 0 Επεηδή 1 > 0, μη ανηζμμί 1 θαη α είκαη εηενόζεμμη. Επμμέκςξ, ημ πειίθμ ημοξ είκαη ανκεηηθό. Δειαδή 1 <0 α θαη άνα μμόζεμμ ημο α. Η επημενηζηηθή ηδηόηεηα ημο πμιιαπιαζηαζμμύ ςξ πνμξ ηεκ πνόζζεζε (θαη ηεκ αθαίνεζε) εθανμόδεηαη θαη ζηεκ πενίπηςζε πμο θαη μη δύμ πανάγμκηεξ είκαη αζνμίζμαηα (ή δηαθμνέξ), αθμύ μπμνμύμε κα ζεςνήζμομε ημ πενηεπόμεκμ, π.π. ηεξ πνώηεξ πανέκζεζεξ ςξ έκα ανηζμό. Είκαη: (θ+ι) (β + γ) = θ+ι (β + γ) = θ+ι β + θ+ι γ = (θ + ι) β + (θ + ι) γ =θ β + ι β + θ γ + ι γ Δειαδή ηειηθά: (θ + ι) (β + γ) = θβ + ιβ + θγ + ιγ Με άιια ιόγηα, γηα κα πμιιαπιαζηάζμομε δύμ αζνμίζμαηα, πμιιαπιαζηάδμομε θάζε πνμζζεηέμ ημο εκόξ με θάζε πνμζζεηέμ ημο άιιμο θαη ζημ ηέιμξ αζνμίδμομε ηα γηκόμεκα.

9 9 Παναηενμύμε όηη, με ηε βμήζεηα ηεξ επημενηζηηθήξ ηδηόηεηαξ επηηογπάκμομε ηεκ απαιμηθή πανεκζέζεςκ. Αξ ζομεζμύμε θαη πώξ αιιηώξ θαη αξ ζοκμρίζμομε: ΑΠΑΛΟΙΦΗ ΠΑΡΓΝΘΓΓΩΝ i) Ακ μπνμζηά από μηα πανέκζεζε οπάνπεη πνόζεμμ (+) ηόηε παναιείπμομε ημ (+) θαη ηεκ πανέκζεζε θαη γνάθμομε ημοξ ανηζμμύξ πμο ήηακ μέζα ζ' αοηήκ με ηα πνόζεμα πμο έπμοκ. ii) Ακ μπνμζηά από μηα πανέκζεζε οπάνπεη πνόζεμμ (-) ηόηε παναιείπμομε ημ (-) θαη ηεκ πανέκζεζε θαη γνάθμομε ημοξ ανηζμμύξ πμο ήηακ μέζα ζ' αοηήκ με ακηίζεημ πνόζεμμ. iii) Ακ ε πανέκζεζε πμιιαπιαζηάδεηαη με έκακ ανηζμό ηόηε πμιιαπιαζηάδμομε ημκ ανηζμό αοηό με θάζε ανηζμό πμο οπάνπεη ζηεκ πανέκζεζε (πνμζέπμκηαξ ηα πνόζεμα) θαη δεκ βάδμομε πανέκζεζε (αοηή είκαη ε επημενηζηηθή ηδηόηεηα ημο πμιιαπιαζηαζμμύ). ΠΑΡΑΔΓΙΓΜΑΣΑ i) 18 + ( ) = ii) 10 - ( ) = iii) = επεηδή μπνμζηά από ηεκ πανέκζεζε οπάνπεη (+), ζα γνάρμομε ημοξ ανηζμμύξ ηεξ πανέκζεζεξ με ηα πνόζεμα ημοξ αμέζςξ μεηά ημ 18 (ημ 7 ζεςνείηαη όηη έπεη (+).) επεηδή μπνμζηά από ηεκ πανέκζεζε οπάνπεη (-), ζα γνάρμομε ημοξ ανηζμμύξ ηεξ πανέκζεζεξ με αιιαγμέκα πνόζεμα αμέζςξ μεηά ημ 10. πμιιαπιαζηάδμομε ημ -5 με ημοξ ανηζμμύξ +2, -4, +9 δηαδμπηθά όπςξ δείπκμοκ ηα ηόλα θαη βάδμομε ημ θαηάιιειμ πνόζεμμ ζε θάζε γηκόμεκμ.

10 Η έλλνηα ηεο κεηαβιεηήο Η έλλνηα ηεο κεηαβιεηήο είλαη ζεκειηώδεο γηα ηα καζεκαηηθά θαη γηα όιεο βέβαηα ηηο ζεηηθέο επηζηήκεο θαη απνηειεί αλαληηθαηάζηαην εξγαιείν ηνπο. Έζησ θη αλ δελ έρνπκε νξίζεη αθόκα ηελ έλλνηα «κεηαβιεηή», εληνύηνηο, έρνπκε ήδε ρξεζηκνπνηήζεη επξύηαηα κεηαβιεηέο, θπξίσο ζηε δηαηύπσζε νξηζκώλ θαη θαλόλσλ, γηα λα ζπκβνιίζνπκε κε ζπληνκία έλαλ νπνηνλδήπνηε αξηζκό ελόο ζπγθεθξηκέλνπ ζπλόινπ θαη λα κεηαθξάζνπκε εθθξάζεηο από ηε θπζηθή γιώζζα ζηε γιώζζα ησλ καζεκαηηθώλ. Αο ζπκεζνύκε θάπνηεο από απηέο ηηο πεξηπηώζεηο από ηα καζεκαηηθά ηεο Α Γπκλαζίνπ. Πνιιαπιάζηα ελόο θπζηθνύ αξηζκνύ α είλαη νη αξηζκνί πνπ πξνθύπηνπλ από ηνλ πνιιαπιαζηαζκό ηνπ κε όινπο ηνπο θπζηθνύο αξηζκνύο: 0, α, 2α, 3α, 4α... Σηελ πεξίπησζε απηή ην γξάκκα α είλαη κηα κεηαβιεηή θαη παξηζηάλεη έλαλ νπνηνλδήπνηε θπζηθό. Όηαλ ζειήζνπκε λα βξνύκε ηα πνιιαπιάζηα ελόο ζπγθεθξηκέλνπ θπζηθνύ αξηζκνύ, π.ρ. ηνπ 3, αξθεί λα αληηθαηαζηήζνπκε ην γξάκκα α κε ηνλ αξηζκό 3 (ή όπσο ιέκε λα ζέζνπκε α =3) θαη λα θάλνπκε ηηο πξάμεηο. Έηζη, ηα πνιιαπιάζηα ηνπ 3 είλαη ηα: 0, 3, 2 3, 3 3, 4 3,... ή 0, 3, 6, 9, Γηα λα κεηαηξέςνπκε έλα ζύλζεην θιάζκα ζε απιό εξγαδόκαζηε σο εμήο: α β α δ γ β γ δ Σηελ πεξίπησζε απηή ηα γξάκκαηα α, β, γ, δ είλαη κεηαβιεηέο θαη παξηζηάλνπλ έλαλ νπνηνλδήπνηε αθέξαην αξηζκό δηαθνξεηηθό από ην κεδέλ (ην α κπνξεί λα πάξεη θαη ηελ ηηκή 0), ώζηε λα νξίδνληαη όια ηα θιάζκαηα.

11 11 Έκα θιάζμα ημο μπμίμο έκαξ ημοιάπηζημκ όνμξ ημο είκαη θιάζμα, μκμμάδεηαη ζύκζεημ θιάζμα. Γηα κα μνίδεηαη έκα θιάζμα πνέπεη μ πανμκμμαζηήξ ημο είκαη δηαθμνεηηθόξ από ημ 0. Επμμέκςξ, πνέπεη κα είκαη β 0 γηα κα μνίδεηαη μ ανηζμεηήξ ημο ζύκζεημο θιάζμαημξ, δ 0 γηα κα μνίδεηαη μ πανμκμμαζηήξ ημο ζύκζεημο θιάζμαημξ θαη γ 0 γηα κα μνίδεηαη ημ ζύκζεημ θιάζμα, δειαδή μ πανμκμμαζηήξ ημο γ δ κα είκαη δηαθμνεηηθόξ ημο μεδεκόξ. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, ην ζύλζεην θιάζκα κεηαηξέπεηαη ζε απιό σο εμήο: όπνπ ηε ζέζε ησλ κεηαβιεηώλ α, β, γ, δ έρνπλ πάξεη νη ζπγθεθξηκέλνη αξηζκνί: 3, 8, 7, 5 αληίζηνηρα. Τν ζύκβνιν α% νλνκάδεηαη πνζνζηό επί ηνηο εθαηό ή απινύζηεξα πνζνζηό α θαη είλαη ίζν κε ην 100. Σν πνζνζηό α% ηνπ β είλαη α β 100 Καη ζηελ πεξίπησζε απηή, ηα γξάκκαηα α θαη β είλαη κεηαβιεηέο. Αλ ζέινπκε λα ππνινγίζνπκε, γηα παξάδεηγκα, ην ΦΠΑ (19%) πνπ αληηζηνηρεί ζε έλα πξντόλ κε αμία 150, δειαδή λα βξνύκε ην 19% ησλ 150, αξθεί λα ζέζνπκε α = 19 θαη 19 β = 150, νπόηε βξίζθνπκε , Επνκέλσο, γηα λα παξαζηήζνπκε κε ζύληνκν ηξόπν έλαλ νπνηνλδήπνηε αξηζκό (ελόο ζπγθεθξηκέλνπ ζπλόινπ), ρξεζηκνπνηνύκε έλα γξάκκα, πεδό

12 12 (κηθξό) ή θεθαιαίν, ηνπ ειιεληθνύ ή ιαηηληθνύ αιθαβήηνπ: α, β, γ... ή y, z, t... πνπ ην νλνκάδνπκε κεηαβιεηή. Τε ζέζε ησλ γξακκάησλ γηα ην ζπκβνιηζκό κηαο κεηαβιεηήο ζα κπνξνύζε λα έρεη έλα νπνηνδήπνηε άιιν ζύκβνιν (π.ρ. γηα λα εθθξάζνπκε ηελ αληηκεηαζεηηθή ηδηόηεηα ζα κπνξνύζακε λα γξάςνπκε: + O = Ο + ). Παξόια απηά, θπξίσο γηα ιόγνπο πξαθηηθνύο, δε ζπλεζίδεηαη (αλ θαη κεξηθέο θνξέο, ζα κπνξνύζε λα είλαη θαηαιιειόηεξνο ηξόπνο). Γηα λα κπνξέζνπκε λα εθκεηαιιεπηνύκε ηηο εμαηξεηηθέο δπλαηόηεηεο πνπ καο παξέρνπλ ηα καζεκαηηθά γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ πξαγκαηηθώλ ή ζεσξεηηθώλ, είλαη απαξαίηεην λα κπνξνύκε λα εθθξάδνπκε ηηο ζρέζεηο κεηαμύ ησλ δεδνκέλσλ ηνπ πξνβιήκαηνο κε καζεκαηηθό ηξόπν, δειαδή λα κεηαθξάδνπκε ηηο εθθξάζεηο ηεο θπζηθήο γιώζζαο ζε καζεκαηηθέο ζρέζεηο θαη παξαζηάζεηο, αιιά θαη ην αληίζηξνθν, ώζηε λα εξκελεύνπκε ηα απνηειέζκαηα ζηα νπνία θαηαιήγνπκε. Σην ζεκείν απηό, ε ρξήζε ησλ κεηαβιεηώλ είλαη απαξαίηεηε θαη αλαληηθαηάζηαηε, όπσο ζα θαλεί θαη από ηα αθόινπζα παξαδείγκαηα. 1. Να παξαζηαζνύλ κε ζπκβνιηθό ηξόπν. έλαο αξηζκόο απμεκέλνο θαηά 2 ην ηξηπιάζην ελόο αξηζκνύ ην πεληαπιάζην ελόο αξηζκνύ κεησκέλν θαηά 8 ην κηζό ελόο αξηζκνύ απμεκέλν θαηά 3 κνλάδεο ην δηπιάζην ηνπ αζξνίζκαηνο δύν αξηζκώλ. Θα παξαζηήζνπκε κε ζπκβνιηθό ηξόπν ηηο πξνηάζεηο Έλαο αξηζκόο απμεκέλνο θαηά 2 Έζησ x ν αξηζκόο. Γηα λα απμεζεί θαηά 2, αξθεί λα ηνπ πξνζζέζνπκε ην 2. Δειαδή είλαη: x + 2

13 13 Σν ηξηπιάζην ελόο αξηζκνύ Έζησ x ν αξηζκόο. Γλσξίδνπκε όηη ην ηξηπιάζην ηνπ x, είλαη ν αξηζκόο πνπ πξνθύπηεη από ηνλ πνιιαπιαζηαζκό ηνπ x κε ην 3. Δειαδή είλαη: 3 x Σν πεληαπιάζην ελόο αξηζκνύ κεησκέλν θαηά 8 Έζησ x ν αξηζκόο. Τν πεληαπιάζην ηνπ x είλαη ίζν κε 5 θνξέο ηνλ x, δειαδή 5 x. Γηα λα ην κεηώζνπκε θαηά 8, αξθεί λα αθαηξέζνπκε ην 8. Δειαδή είλαη: 5 x 8 Επεηδή ν πνιιαπιαζηαζκόο πξνεγείηαη σο πξάμε ζε ζρέζε κε ηελ αθαίξεζε, ην γηλόκελν 5 x δε ρξεηάδεηαη λα κπεη ζε παξέλζεζε. Σν κηζό ελόο αξηζκνύ x απμεκέλν θαηά 3 κνλάδεο Έζησ x ν αξηζκόο. Εθόζνλ δεηείηαη ην κηζό ηνπ x ζα δηαηξέζνπκε ην x κε ην 2. Έπεηηα ζα πξνζζέζνπκε ην 3. Δειαδή είλαη: x ή x: Καη ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε, επεηδή ε δηαίξεζε πξνεγείηαη σο πξάμε ζε ζρέζε κε ηελ αθαίξεζε, ην x 2 (ή x :2) δε ρξεηάδεηαη λα κπεη ζε παξέλζεζε. Σν δηπιάζην ηνπ αζξνίζκαηνο δύν αξηζκώλ. Έζησ x θαη y νη αξηζκνί. Θα πξέπεη πξώηα λα πξνζζέζνπκε ηνπο αξηζκνύο x θαη y θαη ζηε ζπλέρεηα λα πνιιαπιαζηάζνπκε ην άζξνηζκά ηνπο κε ην 2. Τν άζξνηζκα ησλ x θαη y είλαη: x +y, νπόηε ην δηπιάζην ηνπ αζξνίζκαηνο είλαη: 2 (x + y).

14 14 Προσοχή Πξέπεη λα βάινπκε παξέλζεζε ζην άζξνηζκα, ώζηε λα πξνεγεζεί ε πξόζζεζε ηνπ πνιιαπιαζηαζκνύ. 2. Να εθθξαζηνύλ κε ιόγηα νη παξαθάησ παξαζηάζεηο: 1 x + x 2 3 x x 3 (x + 5) 1 x x 2 Έλαο αξηζκόο απμεκέλνο θαηά ην κηζό ηνπ. 3 x + 25 Τν ηξηπιάζην ελόο αξηζκνύ απμεκέλν θαηά x Τν 10 κεησκέλν θαηά έλαλ αξηζκό 3 (x + 5) Τν ηξηπιάζην ελόο αξηζκνύ απμεκέλνπ θαηά 5 ή ην ηξηπιάζην ηνπ αζξνίζκαηνο ελόο αξηζκνύ κε ην 5. Γεληθά, ε ρξήζε ησλ κεηαβιεηώλ καο παξέρεη ηηο εμήο πνιύ ζεκαληηθέο δπλαηόηεηεο: i) ηε κεηάβαζε από ην κεξηθό ζην γεληθό. Τνπνζεηώληαο κεηαβιεηέο ζηε ζέζε ζπγθεθξηκέλσλ αξηζκώλ, θαηαιήγνπκε ζε ζρέζεηο κεηαμύ ησλ κεγεζώλ ελόο πξνβιήκαηνο, νη νπνίεο έρνπλ γεληθόηεξε ηζρύ. ii) ηε κεηάβαζε από ην γεληθό ζην κεξηθό. Αληηθαζηζηώληαο ηηο κεηαβιεηέο κε ζπγθεθξηκέλνπο αξηζκνύο, πξνβαίλνπκε ζε ππνινγηζκνύο πνπ αθνξνύλ ζε ζπγθεθξηκέλα πξνβιήκαηα. Γηα λα γίλνπκε πην ζαθείο, αο δνύκε έλα παξάδεηγκα: Έζησ όηη ζέινπκε λα βξνύκε πόζα lt αλαςπθηηθνύ πεξηέρνληαη ζε: i) 3 κπνπθάιηα ηνπ 1,5 lt θαη ζε 2 εμάδεο θνπηάθηα ησλ 330 ml.

15 15 ii) 2 κπνπθάιηα ηνπ 1,5 lt θαη ζε 3 εμάδεο θνπηάθηα ησλ 330 ml. Αθμύ ζε 1 μπμοθάιη πενηέπμκηαη 1,5 lt ακαροθηηθμύ, ηόηε i) ζε 3 μπμοθάιηα ημο 1,5 lt πενηέπμκηαη 3 1,5 = 4,5 lt ακαροθηηθμύ ii) ζε 2 μπμοθάιηα ημο 1,5 lt πενηέπμκηαη 2 1,5 = 3 lt ακαροθηηθμύ θαη γεκηθά, ζε x μπμοθάιηα ημο 1,5 lt πενηέπμκηαη x 1,5 lt (ή 1,5 x lt) ακαροθηηθμύ, αθμύ, όπςξ θαίκεηαη θαη από ηα ανηζμεηηθά παναδείγμαηα, ανθεί κα πμιιαπιαζηάζμομε ημκ ανηζμό ηςκ μπμοθαιηώκ με ημ πενηεπόμεκμ ημο εκόξ (1,5 lt) γηα κα βνμύμε ημ ζοκμιηθό ημοξ πενηεπόμεκμ ελάδα πενηέπεη 6 θμοηάθηα ηςκ 330 ml δειαδή 6 lt = 6 0,33lt 1000 =1,98 lt ακαροθηηθμύ (ηα 330 ml είκαη 330 lt 1000 γηαηί 1lt = 1000 ml). Επμμέκςξ: i) μη 2 ελάδεξ θμοηάθηα ηςκ 330 ml πενηέπμοκ 2 1,98 lt = 3,96 lt ακαροθηηθμύ ii) μη 3 ελάδεξ θμοηάθηα ηςκ 330 ml πενηέπμοκ 3 1,98 lt = 5,94 lt ακαροθηηθμύ θαη γεκηθά μη y ελάδεξ θμοηάθηα ηςκ 330 ml πενηέπμοκ y 1,98 lt ( 1,98 y lt) ακαροθηηθμύ. Προσοχή Μέζα ζην ίδην πξόβιεκα παξηζηάλνπκε κηα κεηαβιεηή ΠΑΝΤΑ κε ην ίδην γξάκκα. Σε πεξίπηωζε πνπ ππάξρεη θαη δεύηεξε δηαθνξεηηθή κεηαβιεηή ηόηε πξέπεη λα ρξεζηκνπνηήζνπκε δηαθνξεηηθό γξάκκα. Άνα γηα κα απακηήζμομε ζημ πνόβιεμα ανθεί κα οπμιμγίζμομε ζε θάζε πενίπηςζε ηα ελήξ αζνμίζμαηα: 330 i) 3 1, ,5 12 0,33 4,5 3,96 8, 46 lt ii) 2 1, ,33 3 5,94 8,94 lt 1000

16 16 Γεκηθά ζε x μπμοθάιηα ημο 1,5 lt θαη ζε y ελάδεξ ηςκ 330 ml, πενηέπμκηαη: 330 1,5x + 6 y = 1,5x + 6 0,33y = 1,5x +1,98y lt ακαροθηηθμύ Παξαηεξνύκε ινηπόλ όηη πνιιέο θνξέο, όηαλ επηιύνπκε έλα πξόβιεκα, θαηαιήγνπκε ζε εθθξάζεηο πνπ πεξηέρνπλ πξάμεηο κόλν κεηαμύ αξηζκώλ θαη γη απηό νλνκάδνληαη αξηζκεηηθέο παξαζηάζεηο. Γηα παξάδεηγκα, νη εθθξάζεηο 2 (-5) (-6) θαη αξηζκεηηθέο παξαζηάζεηο είλαη Ο αξηζκόο ζηνλ νπνίν θαηαιήγνπκε όηαλ εθηειέζνπκε ηηο πξάμεηο απηέο, νλνκάδεηαη ηηκή ηεο αξηζκεηηθήο παξάζηαζεο. Εάλ όκσο ρξεζηκνπνηήζνπκε κεηαβιεηέο αληί ζπγθεθξηκέλσλ αξηζκώλ, ώζηε λα δεκηνπξγήζνπκε έλα «ηύπν» πνπ ζα καο παξέρεη ηε ιύζε ηνπ ίδηνπ πξνβιήκαηνο, αιιά γηα δηάθνξεο ηηκέο ησλ κεηαβιεηώλ πνζνηήησλ, ηόηε θαηαιήγνπκε ζε εθθξάζεηο νη νπνίεο πεξηέρνπλ πξάμεηο κε αξηζκνύο θαη κεηαβιεηέο θαη νλνκάδνληαη αιγεβξηθέο παξαζηάζεηο. 2 8x y 4 Γηα παξάδεηγκα νη εθθξάζεηο 7x 3 + 4y - (-6) xy θαη 5 x 2 y παξαζηάζεηο. είλαη αιγεβξηθέο Όμςξ ηηξ αιγεβνηθέξ παναζηάζεηξ, ζοκήζςξ δε βάδμομε (παναιείπμομε)ημ ζύμβμιμ ( ) ημο πμιιαπιαζηαζμμύ μεηαλύ ηςκ ανηζμώκ θαη ηςκ μεηαβιεηώκ ή μεηαλύ ηςκ μεηαβιεηώκ. Γνάθμομε δειαδή: 3xy ακηί γηα 3 x y Σμ ζύμβμιμ ημο πμιιαπιαζηαζμμύ πνεζημμπμηείηαη ΑΠΑΡΑΙΣΗΣΑ γηα ημκ πμιιαπιαζηαζμό θοζηθώκ ανηζμώκ (ζηεκ πενίπηςζε αθεναίςκ πμο βνίζθμκηαη ζε πανέκζεζε μπμνεί επίζεξ κα παναιεθζεί). Αλ ζε κηα αιγεβξηθή παξάζηαζε αληηθαηαζηήζνπκε ηηο κεηαβιεηέο κε αξηζκνύο θαη θάλνπκε ηηο πξάμεηο, ζα πξνθύςεη έλαο αξηζκόο πνπ ιέγεηαη αξηζκεηηθή ηηκή, ή απιά ηηκή ηεο αιγεβξηθήο παξάζηαζεο.

17 17 Έηζη ζην πξνεγνύκελν παξάδεηγκα, αλ ζηελ αιγεβξηθή παξάζηαζε ζέζνπκε x = 3 θαη y =2 γηα ηελ πεξίπησζε (i) θαη x = 2 θαη y =3 γηα ηελ πεξίπησζε (ii) θαη θάλνπκε ηηο πξάμεηο βξίζθνπκε ηελ αξηζκεηηθή ηηκή ηεο αιγεβξηθήο παξάζηαζεο πνπ πξνθαλώο ηαπηίδεηαη κε ηελ ηηκή ηεο αξηζκεηηθήο παξάζηαζεο θάζε πεξίπησζεο. Οη πξνζζεηένη κηαο αιγεβξηθήο παξάζηαζεο ιέγνληαη όξνη ηεο. Γηα παξάδεηγκα, ε αιγεβξηθή παξάζηαζε 3x 2 + 5xy 2σ + x + 8 6xy 2 έρεη ηνπο εμήο όξνπο: 3x 2, 5xy, - 2σ, x, 8, - 6xy 2. Παξαηεξνύκε όηη ζηε ζέζε ηνπ όξνπ κηαο αιγεβξηθήο παξάζηαζεο κπνξεί λα είλαη: Τν γηλόκελν ελόο αξηζκνύ θαη κηαο κεηαβιεηήο, πςσκέλεο ή όρη ζε θάπνηα δύλακε (κεγαιύηεξε ή ίζε ηνπ 2): 3x 2, -2σ, x (= 1 x). Τν γηλόκελν ελόο αξηζκνύ θαη δύν (ή πεξηζζόηεξσλ) κεηαβιεηώλ, πςσκέλσλ ή όρη ζε θάπνηα δύλακε (κεγαιύηεξε ή ίζε ηνπ 2): 5xy, - 6xy 2. Έλαο ζηαζεξόο αξηζκόο: 8. Σηηο πεξηπηώζεηο ησλ όξσλ πνπ είλαη γηλόκελα αξηζκνύ θαη κεηαβιεηήο (ή κεηαβιεηώλ), ν αξηζκεηηθόο παξάγνληαο ηνπ γηλνκέλνπ νλνκάδεηαη ζπληειεζηήο ηνπ όξνπ, ελώ ε κεηαβιεηή (ή ην γηλόκελν ησλ κεηαβιεηώλ), νλνκάδεηαη θύξην κέξνο ηνπ όξνπ (όπσο ζα κάζεηε ζηελ επόκελε ηάμε). Γηα ηνπο παξαπάλσ όξνπο είλαη: όξνο ζπληειεζηήο θύξην κέξνο 3x 2 3 x 2 5xy 5 xy -2σ -2 σ x 1 x -6xy 2-6 xy 2 Σην ζεκείν απηό έρνπκε λα παξαηεξήζνπκε ηα εμήο: Όπσο έρνπκε κάζεη, ε αθαίξεζε είλαη πξόζζεζε ηνπ αληηζέηνπ. Γη απηό άιισζηε, κηιάκε γηα πξνζζεηένπο ηεο αιγεβξηθήο παξάζηαζεο. Έηζη, ε αθαίξεζε γίλεηαη πξόζζεζε, ηα ζύκβνια ησλ πξάμεσλ αιιάδνπλ αληίζηνηρα θαη καδί κε απηά θαη ην πξόζεκν ηνπ ζπληειεζηή ηνπ όξνπ. (Γηα παξάδεηγκα, ε αιγεβξηθή παξάζηαζε ηνπ παξαδείγκαηνο γξάθεηαη σο εμήο: 3x 2 + 5xy 2σ + x + 8-6xy 2 = 3x 2 +5xy + (-2) σ + x +8 + (-6) xy 2 ).

18 18 Ο όξνο x έρεη ζπληειεζηή θαη είλαη ν αξηζκόο 1 αθνύ 1 x =x. Πξνζνρή, ινηπόλ, αθνύ είλαη ΛΑΘΟ λα πνύκε ζε κηα ηέηνηα πεξίπησζε όηη ην x δελ έρεη ζπληειεζηή, κόλν θαη κόλν επεηδή δελ ηνλ βιέπνπκε γξακκέλν. Έλαο ζηαζεξόο αξηζκόο κπνξνύκε λα ζεσξήζνπκε όηη είλαη όξνο κε θύξην κέξνο ην γηλόκελν ησλ εκθαληδόκελσλ δηαθνξώλ ηνπ κεδελόο κεηαβιεηώλ, πςσκέλσλ ζηε κεδεληθή δύλακε (αθνύ x 0 = 1, γηα x 0, νπόηε α x 0 = α 1 = α, γηα α ξεηό). Οη όξνη κηαο αιγεβξηθήο παξάζηαζεο πνπ έρνπλ ην ίδην θύξην κέξνο, δειαδή πεξηέρνπλ ηηο ίδηεο κεηαβιεηέο, πςσκέλεο (ή όρη) ζηελ ίδηα δύλακε ιέγνληαη όκνηνη όξνη (όκνηνη όξνη είλαη βέβαηα θαη όινη νη ζηαζεξνί αξηζκνί). Γηα παξάδεηγκα, νη όξνη: 3x, 7x, x 6xy, -9xy, 2xy x 3, -4x 3, -8x 3 2, 5, -6 είλαη όκνηνη όξνη. Ελώ νη όξνη: 6x, 2y -3xy, 5y 3x 2, 3xy 2-3xy, 3x 2 y δελ είλαη όκνηνη. Όηαλ κηα αιγεβξηθή παξάζηαζε πεξηέρεη όκνηνπο όξνπο, κπνξνύκε λα ηελ απινπνηήζνπκε αληηθαζηζηώληαο ηνπο όκνηνπο όξνπο κε ην άζξνηζκά ηνπο (ζπκίδνπκε όηη θάζε αθαίξεζε αλάγεηαη ζε πξόζζεζε ηνπ αληηζέηνπ). Η δηαδηθαζία απηή νλνκάδεηαη αλαγσγή όκνησλ όξσλ. Έηζη: 9x + 6x = (9 +6) x = 15x δειαδή 9 xη θαη 6 xη θάλνπλ =15 xη αθξηβώο όπσο 9 κήια θαη 6 κήια ζα έθαλαλ = 15 κήια ή 9 κνιύβηα θαη 6 κνιύβηα ζα έθαλαλ = 15 κνιύβηα. Επίζεο, εάλ είρακε 9 κήια θαη 3 πνξηνθάιηα θαη κεηά από κεξηθέο κέξεο πεηνύζακε 2 κήια θαη 1 πνξηνθάιη γηαηί ζάπηζαλ, ζα καο έκελαλ 9 2 =7 κήια θαη 3-1 = 2 πνξηνθάιηα. Οκνίσο: 9x + 3y -2x y = (9x 2x) + (3y -y) = (9-2) x + (3-1) y = 7x +2y. Παξαηεξνύκε όηη:

19 19 Γηα λα πξνζζέζνπκε όκνηνπο όξνπο αξθεί λα πξνζζέζνπκε ηνπο ζπληειεζηέο ηνπο θαη λα πνιιαπιαζηάζνπκε ην άζξνηζκα απηό κε ην θνηλό θύξην κέξνο ησλ όξσλ. Όπσο αθξηβώο δελ κπνξνύκε λα πξνζζέζνπκε (ή λα αθαηξέζνπκε) αλόκνηα αληηθείκελα κε ηελ ίδηα ινγηθή δε κπνξνύκε λα πξνζζέζνπκε (ή λα αθαηξέζνπκε) αλόκνηνπο όξνπο. Προσοχή Υπελζπκίδνπκε όηη όηαλ δελ είλαη γξακκέλνο ν ζπληειεζηήο ελόο όξνπ ελλνείηαη ν αξηζκόο 1. Καηά ζπλέπεηα, δελ πξέπεη λα ηνλ μερλάκε ή λα ηνλ παξαιείπνπκε, όηαλ ππνινγίδνπκε ην άζξνηζκα ηωλ ζπληειεζηώλ θαηά ηελ αλαγωγή νκνίωλ όξωλ. Η αλαγσγή νκνίσλ όξσλ βαζίδεηαη ζηε γλσζηή καο από ηελ Α Γπκλαζίνπ επηκεξηζηηθή ηδηόηεηα ηνπ πνιιαπιαζηαζκνύ σο πξνο ηελ πξόζζεζε: (α+ β) γ = αγ + βγ. αξθεί, βέβαηα, λα «δηαβάζνπκε» ηελ ηζόηεηα από ηα δεμηά πξνο ηα αξηζηεξά, δειαδή α γ + β γ = (α +β) γ. Γηα παξάδεηγκα, ε ηζόηεηα: (αβ) λ = α λ β λ. Μηα ηζόηεηα πξέπεη λα ηε «δηαβάδνπκε» θαη πξνο ηε κία (από ηα αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά) θαη πξνο ηελ άιιε θαηεύζπλζε (από ηα δεμηά πξνο ηα αξηζηεξά), γηαηί, δηαθνξεηηθά, κπνξεί λα καο «μεθύγνπλ» πνιύηηκεο πιεξνθνξίεο. όηαλ «δηαβάδεηαη» από ηα αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά καο «ιέεη» όηη γηα λα πςώζνπκε έλα γηλόκελν ζε κία δύλακε, πςώλνπκε ζηε δύλακε απηή θαζέλαλ από ηνπο παξάγνληεο ηνπ γηλνκέλνπ. όηαλ «δηαβάδεηαη» από ηα δεμηά πξνο ηα αξηζηεξά, καο «ιέεη» όηη ην γηλόκελν δύν αξηζκώλ πςσκέλσλ ζηελ ίδηα δύλακε είλαη ίζν κε ηε δύλακε πνπ έρεη βάζε ην γηλόκελν ησλ βάζεσλ θαη εθζέηε ηνλ θνηλό ηνπο εθζέηε.

20 20 Αλ δε κάζνπκε, ινηπόλ, λα δηαβάδνπκε ηηο ηζόηεηεο θαη πξνο ηηο δύν θαηεπζύλζεηο, ππάξρεη ε πεξίπησζε λα κπνξνύκε λα εθαξκόζνπκε κε άλεζε ηελ ηδηόηεηα, π.ρ. (3x) 2 = 3 2 x 2 = 9x 2, αιιά λα κελ κπνξνύκε λα αθνινπζήζνπκε ηελ αληίζηξνθε πνξεία 9x 2 = 3 2 x 2 = (3x) 2 θάηη πνπ είλαη εμίζνπ ζεκαληηθό θαη απαξαίηεην. Παξαδείγκαηα: Να απινπνηεζεί ε αιγεβξηθή παξάζηαζε: 8x -3y +4x +2-6y. H αιγεβξηθή παξάζηαζε 8x -3y+4x +2-6y απνηειείηαη από 5 όξνπο, από ηνπο νπνίνπο όκνηνη όξνη είλαη νη 8x θαη 4x, -3y θαη -6y, ελώ γηα ην 2 δελ ππάξρεη όκνηνο όξνο, αθνύ δελ ππάξρεη άιινο ζηαζεξόο αξηζκόο. Εξγαδόκαζηε ινηπόλ σο εμήο: 8x -3y +4x +2-6y = 8x + 4x -3y -6y +2 Εθαξκόδνπκε ηελ αληηκεηαζεηηθή ηδηόηεηα ηεο πξόζζεζεο γηα λα νκαδνπνηήζνπκε ηνπο όκνηνπο όξνπο = (8+ 4) x + (-3-6)y +2 Κάλνπκε αλαγωγή νκνίωλ όξωλ. Σε παξέλζεζε κπξνζηά από θάζε δηαθνξεηηθό όξν ηνπνζεηνύκε όινπο ηνπο ζπληειεζηέο κε ηνπο νπνίνπο εκθαλίδεηαη ζηελ αιγεβξηθή παξάζηαζε. Μπξνζηά από θάζε παξέλζεζε ππάξρεη ην ζύκβνιν ηεο πξόζζεζεο. = 12x + (-9)y + 2 Εθηεινύκε ηηο πξάμεηο ζηηο παξελζέζεηο = 12x -9y +2 Απαιείθνπκε ηελ παξέλζεζε Όπσο αθξηβώο 3x + 4x = (3+4) x = 7x κε αληίζηνηρν ηξόπν 3x + 3y = 3 (x+y). (x θνξέο ην 3 θαη άιιεο y θνξέο ην 3 καο θάλεη x +y θνξέο ην 3). Σε κηα ηέηνηα πεξίπησζε, δε ιέκε όηη θάλνπκε αλαγσγή νκνίσλ όξσλ,

21 21 αιιά «βγάδνπκε θνηλό παξάγνληα» (ζην ζπγθεθξηκέλν παξάδεηγκα, ηνλ αξηζκό 3). Αλ ινηπόλ γλσξίδνπκε κε ηη είλαη ίζν ην x +y αιιά όρη ηελ ηηκή θάζε κεηαβιεηήο μερσξηζηά, κε ηνλ παξαπάλσ ηξόπν κπνξνύκε λα ππνινγίζνπκε ηελ ηηκή ηεο αιγεβξηθήο παξάζηαζεο. Παξάδεηγκα Αλ x y =2 λα ππνινγηζηεί ε ηηκή ηεο παξάζηαζεο: 5x -2y +8-3y. Είλαη: 5x -2y +8-3y = 5x -2y -3y +8 Εθαξκόδνπκε ηελ αληηκεηαζεηηθή ηδηόηεηα = 5x -5y +8 Κάλνπκε αλαγωγή νκνίωλ όξωλ = 5 (x-y) +8 Βγάδνπκε θνηλό παξάγνληα (ην 5) = Αληηθαζηζηνύκε ην x y κε ηελ ηηκή ηνπ = Εθηεινύκε ηνλ πνιιαπιαζηαζκό = 18 Εθηεινύκε ηελ πξόζζεζε

22 22 1. Να ακηηζημηπίζεηε ηηξ ιεθηηθέξ εθθνάζεηξ ηεξ ζηήιεξ Α με ηηξ ακηίζημηπεξ μαζεμαηηθέξ ηεξ ζηήιεξ Β: Α Β Σμ ηνηπιάζημ εκόξ ανηζμμύ ειαηηςμέκμ θαηά πέκηε Σμ ηνηπιάζημ εκόξ ανηζμμύ ειαηηςμέκμο θαηά πέκηε Σμ ηνηπιάζημ εκόξ ανηζμμύ αολεμέκμ θαηά πέκηε Σμ ηνηπιάζημ εκόξ ανηζμμύ αολεμέκμο θαηά πέκηε 3 (x+5) 3x 5 3x+5 3 (x-5) 2. Να παναθηενίζεηε με ςζηό ή Λάζμξ ηηξ παναθάης πνμηάζεηξ: Λ i) Η αιγεβνηθή πανάζηαζε 3x -2y + 5 έπεη όμμημοξ όνμοξ ii) iii) iv) Η αιγεβνηθή πανάζηαζε 3x 2y + 5 έπεη 3 όνμοξ ηεκ αιγεβνηθή πανάζηαζε 3x 2y +5 μ ζοκηειεζηήξ ηεξ μεηαβιεηήξ x είκαη 3 ηεκ αιγεβνηθή πανάζηαζε 3x 2y +5 μ ζοκηειεζηήξ ηεξ μεηαβιεηήξ y είκαη 2 v) Η αιγεβνηθή πανάζηαζε 2 + x 5 ακηηζημηπεί ζηε ιεθηηθή έθθναζε «Πνόζζεζε έκακ ανηζμό ζημ 2 θαη πμιιαπιαζίαζε ημ άζνμηζμά ημοξ με ημ 5». vi) Ο ακηίζεημξ ημο x είκαη μ x vii) Η απόιοηε ηημή ημο x είκαη ίζε με x. Δειαδή x = x viii) Ο x είκαη ανκεηηθόξ ανηζμόξ

23 23 1. Α Β Σμ ηνηπιάζημ εκόξ ανηζμμύ ειαηηςμέκμ θαηά πέκηε Σμ ηνηπιάζημ εκόξ ανηζμμύ ειαηηςμέκμο θαηά πέκηε Σμ ηνηπιάζημ εκόξ ανηζμμύ αολεμέκμ θαηά πέκηε Σμ ηνηπιάζημ εκόξ ανηζμμύ αολεμέκμο θαηά πέκηε 3 (x+5) 3x 5 3x+5 3 (x-5) 2. Λ i) Η αιγεβνηθή πανάζηαζε 3x -2y + 5 έπεη όμμημοξ όνμοξ Υ ii) Η αιγεβνηθή πανάζηαζε 3x 2y + 5 έπεη 3 όνμοξ Υ iii) iv) ηεκ αιγεβνηθή πανάζηαζε 3x 2y +5 μ ζοκηειεζηήξ ηεξ μεηαβιεηήξ x είκαη 3 ηεκ αιγεβνηθή πανάζηαζε 3x 2y +5 μ ζοκηειεζηήξ ηεξ μεηαβιεηήξ y είκαη 2 v) Η αιγεβνηθή πανάζηαζε 2 + x 5 ακηηζημηπεί ζηε ιεθηηθή έθθναζε «Πνόζζεζε έκακ ανηζμό ζημ 2 θαη πμιιαπιαζίαζε ημ άζνμηζμά ημοξ με ημ 5». vi) Ο ακηίζεημξ ημο x είκαη μ x Υ Υ Υ Υ vii) Η απόιοηε ηημή ημο x είκαη ίζε με x. Δειαδή x = x Υ viii) Ο x είκαη ανκεηηθόξ ανηζμόξ Υ

24 24 Δραστηριότητα 1 η Η νκηιία ζε θηλεηό ηειέθσλν θνζηίδεη 0,005 ην δεπηεξόιεπην. Πόζν θνζηίδεη έλα ηειεθώλεκα δηάξθεηαο 10 δεπηεξνιέπησλ, έλα άιιν δηάξθεηαο 15 δεπηεξνιέπησλ θαη έλα άιιν δηάξθεηαο 27 δεπηεξνιέπησλ; Εθόζνλ ε νκηιία ζε θηλεηό ηειέθσλν θνζηίδεη 0,005 ην δεπηεξόιεπην, γηα λα βξνύκε πόζν θνζηίδεη έλα ηειεθώλεκα δηάξθεηαο 10, 15 θαη 27 δεπηεξνιέπησλ, αξθεί θάζε θνξά λα πνιιαπιαζηάδνπκε ηε δηάξθεηα ηνπ ηειεθσλήκαηνο ζε δεπηεξόιεπηα κε ην 0,005 (δειαδή ην θόζηνο νκηιίαο 1 δεπηεξνιέπηνπ). Επνκέλσο, Έλα ηειεθώλεκα 10 δεπηεξνιέπησλ θνζηίδεη: 10 0,005 = 0,05 Έλα ηειεθώλεκα 15 δεπηεξνιέπησλ θνζηίδεη: 15 0,005 = 0,075 Έλα ηειεθώλεκα 27 δεπηεξνιέπησλ θνζηίδεη: 27 0,005 = 0,135 (θαη γεληθά ην θόζηνο θάζε ηειεθσλήκαηνο δηάξθεηαο x δεπηεξνιέπησλ είλαη: x 0,005 όπνπ ην x κπνξεί λα είλαη, ζεσξεηηθά (!!!), νπνηνζδήπνηε θπζηθόο αξηζκόο)

25 25 Δραστηριότητα 2 η ην δηπιαλό ζρήκα δύν νξζνγώληα (1) θαη (2) είλαη «ηνπνζεηεκέλα» έηζη ώζηε λα ζρεκαηίδνπλ έλα κεγάιν νξζνγώλην. Να ππνινγίζεηε ην εκβαδόλ ηνπ κεγάινπ νξζνγσλίνπ. Μπνξνύκε λα ππνινγίζνπκε ην εκβαδόλ ηνπ κεγάινπ νξζνγσλίνπ κε δύν ηξόπνπο: 1 νο ηξόπνο: Πνιιαπιαζηάδνληαο ηε βάζε κε ην ύςνο ηνπ. Τν εκβαδόλ ελόο νξζνγσλίνπ ηζνύηαη κε ην γηλόκελν ηεο βάζεο επί ην ύςνο ηνπ. Σν κεγάιν νξζνγώλην έρεη: - βάζε ην άζξνηζκα ησλ βάζεσλ ησλ νξζνγσλίσλ (1) θαη (2), δειαδή ίζε κε α + β, - ύςνο (ην θνηλό ύςνο ησλ ηξηώλ νξζνγσλίσλ) ίζν κε γ. Επνκέλσο, ην εκβαδόλ ηνπ είλαη ίζν κε: Ε νξζ = (α+β) γ Προσοχή Τν α + β πξέπεη λα κπεη ζε παξέλζεζε γηα λα κεηαβιεζεί ε ζεηξά ηωλ πξάμεωλ, δειαδή λα πξνεγεζεί ν ππνινγηζκόο ηνπ αζξνίζκαηνο ζε ζρέζε κε ηνλ πνιιαπιαζηαζκό.

26 26 2 νο ηξόπνο: Αζξνίδνληαο ηα εκβαδά ησλ κηθξόηεξσλ νξζνγσλίσλ (1) θαη (2) πνπ ην απνηεινύλ. Τν νξζνγώλην (1) έρεη: βάζε ίζε κε α, ύςνο ίζν κε γ, νπόηε ην εκβαδόλ ηνπ είλαη ίζν κε: Ε (1) = α γ. Τν νξζνγώλην (2) έρεη: βάζε ίζε κε β, ύςνο ίζν κε γ, νπόηε ην εκβαδόλ ηνπ είλαη ίζν κε: Ε (2) = β γ. Επνκέλσο, ην εκβαδόλ ηνπ κεγάινπ νξζνγσλίνπ είλαη: Ε νξζ = Ε (1) + Ε (2) = α γ + β γ Αθνύ όκσο ην εκβαδόλ δελ εμαξηάηαη από ηνλ ηξόπν πνπ ην ππνινγίδνπκε (αιιά, όπσο ζα δνύκε ζηε γεσκεηξία, από ηε κνλάδα κέηξεζεο), νη δύν ηξόπνη πνπ είδακε νδεγνύλ ππνρξεσηηθά ζην ίδην απνηέιεζκα. Σπλεπώο είλαη: (α + β) γ = α γ + β γ δειαδή ε γλσζηή ζε όινπο καο επηκεξηζηηθή ηδηόηεηα ηνπ πνιιαπιαζηαζκνύ σο πξνο ηελ πξόζζεζε.

27 27 Μ Α Θ Η Μ Α Σ Ι Κ Α Τν παξόλ εθπαηδεπηηθό πιηθό πεξηιακβάλεη ην 1 ν ηκήκα ηεο παξαγξάθνπ 1.1