ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμόμα Μηχανικών Σχεδύαςησ Προώϐντων και Συςτημϊτων

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμόμα Μηχανικών Σχεδύαςησ Προώϐντων και Συςτημϊτων Πρόγραμμα μεταπτυχιακών ςπουδών: Σχεδίαςη Διαδραςτικών και Βιομηχανικών Προΰόντων και Συςτημάτων Διπλωματικό Εργαςύα Μελέτη και ςχεδίαςη διαδραςτικήσ εγκατάςταςησ για χώρουσ μετρό Τϊκου Ηλϋκτρα Βαςιλικό dpsdm08018 Επιβλϋπων: Βοςινϊκησ Σπυρύδων Μϋλη επιτροπόσ: Δαρζϋντασ Ιωϊννησ Σπϑρου Θωμϊσ Επιτροπό παρακολοϑθηςησ: Σταυρϊκησ Μϐδεςτοσ Βοςινϊκησ Σπυρύδων Κουτςαμπϊςησ Παναγιώτησ ΤΡΟ ΕΠΣΕΜΒΡΙΟ

2 Ευχαριςτίεσ Ευχαριςτώ τουσ καθηγητϋσ μου για την καθοδόγηςη και βοόθεια τουσ καθ ϐλη τη διϊρκεια εκπϐνηςησ τησ εργαςύασ αυτόσ. Επύςησ ευχαριςτώ την οικογϋνειϊ μου και τουσ φύλουσ μου για την υποςτόριξό και ανοχό τουσ καθ ϐλη τη διϊρκεια τησ προςπϊθειασ αυτόσ. Εύμαι ςυγγραφϋασ αυτόσ τησ μεταπτυχιακόσ διπλωματικόσ εργαςύασ και κϊθε βοόθεια την οπούα εύχα για την προετοιμαςύα τησ εύναι πλόρωσ αναγνωριςμϋνη και αναφϋρεται ςτην εργαςύα. Επύςησ ϋχω αναφϋρει τισ όποιεσ πηγϋσ από τισ οπούεσ ϋκανα χρόςη δεδομϋνων, ιδεών ό λϋξεων, εύτε αυτϋσ αναφϋρονται ακριβώσ εύτε παραφραςμϋνεσ. Επύςησ βεβαιώνω ότι αυτό η εργαςύα προετοιμϊςτηκε από εμϋνα προςωπικϊ ειδικϊ για τη ςυγκεκριμϋνη μεταπτυχιακό διπλωματικό εργαςύα. 2

3 Περιεχόμενα ΕΤΧΑΡΙΣΙΕ... 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 3 ΕΙΑΓΩΓΗ... 5 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΟΤ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΙΚΟΤ ΧΩΡΟΤ... 5 ΣΟΧΟΙ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ... 6 ΔΟΜΗ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ ΔΗΜΟΙΟ ΧΩΡΟ ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΣΟΤ ΔΗΜΟΙΟΤ ΧΩΡΟΤ Η ΔΙΣΣΗ ΤΠΟΣΑΗ ΣΟΤ ΔΗΜΟΙΟΤ ΧΩΡΟΤ, Ω ΦΤΙΚΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ Ω ΠΕΔΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΕΩΝ Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Ω ΟΡΟΗΜΟ ΣΗ ΕΝΝΟΙΑ ΣΟΤ ΔΗΜΟΙΟΤ Μορφζσ επικοινωνίασ ςτον αςτικό χώρο ΕΡΜΗΝΕΙΕ ΣΗ ΧΕΗ ΑΣΟΜΟΤ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΟ Το άτομο-υποκείμενο ωσ κυρίαρχοσ παράγων Σο περιβάλλον-αντικείμενο ωσ κυρίαρχοσ παράγων Η διαλεκτική ςχζςη ανθρώπου-περιβάλλοντοσ Η κοινωνικο-χωρική ςυμπεριφορά του ατόμου Ο προςωπικόσ χώροσ Εδαφοκυριαρχία Ιδιωτικότητα υνωςτιςμόσ ΜΙΑ ΤΜΒΟΛΙΚΗ ΔΙΑΣΑΗ ΣΟΤ ΔΗΜΟΙΟΤ ΧΩΡΟΤ: ΣΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕ ΚΑΙ INTERNET ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΗ ΔΙΑΔΡΑΣΙΚΕ ΕΓΚΑΣΑΣΑΕΙ ΣΟ ΔΗΜΟΙΟ ΧΩΡΟ ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΙΚΟΣΗΣΑ ΔΙΑΔΡΑΣΙΚΕ ΕΓΚΑΣΑΣΑΕΙ ΣΟ ΔΗΜΟΙΟ ΧΩΡΟ Εκθεςιακοί χώροι Ερευνητικά επιςτημονικά προγράμματα Καλλιτεχνικζσ εγκαταςτάςεισ Εκπαιδευτικζσ εγκαταςτάςεισ Ανταποκρινόμενα περιβάλλοντα Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΧΡΗΣΗ Ο ρόλοσ και η ςημαςία ενόσ θεάμονοσ κοινοφ ςτη διάδραςη ΔΙΕΠΑΦΕ ΔΙΑΔΡΑΣΙΚΩΝ ΕΓΚΑΣΑΣΑΕΩΝ Οι ανθρώπινεσ αιςθήςεισ Εικόνα Ήχοσ Αφή και κίνηςη Συςχετιςμόσ ειςόδου εξόδου: η ςφνθεςη τησ εμπειρίασ του χρήςτη Secretive interfaces Expressive interfaces Magical interfaces Suspenseful interfaces ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΗ

4 3. ΧΕΔΙΑΗ ΔΙΑΔΡΑΣΙΚΗ ΕΓΚΑΣΑΣΑΗ ΓΙΑ ΧΩΡΟΤ ΣΟΤ ΜΕΣΡΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΗ ΧΕΔΙΑΗ Προγραμματιςμόσ του ζργου (project planning) Ζρευνα (research) Μοντελοποίηςη τησ πληροφορίασ (modeling) Προςδιοριςμόσ απαιτήςεων (requirements definition) Προςδιοριςμόσ πλαιςίου ςχεδίαςησ (framework definition) Λεπτομερειακόσ ςχεδιαςμόσ (detailed design) Τποςτήριξη υλοποίηςησ (implementation support) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ ΣΟΤ ΕΡΓΟΤ Έρευνα Βιβλιογραφική ζρευνα Ζρευνα ςε χρήςτεσ Μοντελοποίηςη Προςδιοριςμόσ Απαιτήςεων Οριςμόσ του πλαιςίου διάδραςησ ΖΡΕΤΝΑ Παρατήρηςη χρηςτών Συνεντεφξεισ ςε χρήςτεσ ΜΟΝΣΕΛΟΠΟΙΗΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΔΙΟΡΙΜΟ ΑΠΑΙΣΗΕΩΝ Επιλογή persona Σενάρια περιεχομζνου ΟΡΙΜΟ ΠΛΑΙΙΟΤ ΔΙΑΔΡΑΗ Περιεχόμενο πληροφορίασ δεδομζνα Σκαρίφημα πλαιςίου διάδραςησ - λειτουργικά ςτοιχεία Αναγνώριςη και αποτφπωςη θζςησ χρηςτών ςτο χώρο Αναγνώριςη και αποτφπωςη ελεφθερων κατειλημμζνων καθιςμάτων Θζματα προβολήσ ΑΞΙΟΛΟΓΗΗ ΧΕΔΙΑΣΙΚΗ ΠΡΟΣΑΗ ΓΕΝΙΚΑ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΝΑΦΟΡΕ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ A: ΛΙΣΑ ΔΙΑΔΡΑΣΙΚΩΝ ΕΓΚΑΣΑΣΑΕΩΝ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Β: ΦΟΡΜΕ ΕΡΕΤΝΑ

5 Ειςαγωγή Ο δημϐςιοσ χώροσ τισ τελευταύεσ δεκαετύεσ γνωρύζει μια μεγϊλη μεταμϐρφωςη ςτον τρϐπο με τον οπούο τον βιώνουν οι χρόςτεσ του. Νϋεσ τεχνολογύεσ ϋχουν ξεπερϊςει τα πλαύςια τησ προςωπικόσ και επαγγελματικόσ χρόςησ και ολοϋνα περιςςϐτερεσ καινοτϐμεσ εφαρμογϋσ βρύςκουν τη θϋςη τουσ ςτη δημϐςια ςφαύρα. Απϐ τισ τηλεπικοινωνύεσ και το internet, μϋχρι αυτϐματα μηχανόματα πληροφοριών και πώληςησ, αλλϊ και εγκαταςτϊςεισ διϊχυτεσ ςτο φυςικϐ χώρο, τα νϋα μϋςα ϋχουν αλλϊξει τον τρϐπο με τον οπούο ο χρόςτησ αντιλαμβϊνεται το αςτικϐ περιβϊλλον, ςυμπεριφϋρεται μϋςα ςτο δημϐςιο χώρο και αλληλεπιδρϊ με ϊλλουσ χρόςτεσ μϋςα ςε αυτϐν. Οι διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ παραμϋνουν ελϊχιςτα διαδεδομϋνεσ ςτον ςϑγχρονο ελληνικϐ αςτικϐ χώρο, και περιορύζονται κυρύωσ ςε εφαρμογϋσ ςε χώρουσ ημιδημϐςιουσ, ϐπωσ για παρϊδειγμα μουςεύα, εκπαιδευτικϊ και ερευνητικϊ ιδρϑματα κλπ. Ωςτϐςο ςε ϊλλεσ χώρεσ του εξωτερικοϑ οικονομικού, πολιτιςτικού και ϊλλοι παρϊγοντεσ ϋχουν κϊνει την παρουςύα τϋτοιων εγκαταςτϊςεων ςυχνό, ϐχι μϐνο ςε χώρουσ προμελετημϋνουσ και με ςχετικό πρϐβλεψη, αλλϊ ςτον καθημερινϐ αςτικϐ περιβϊλλον. Η παροϑςα εργαςύα αςχολεύται με τισ εγκαταςτϊςεισ δημοςύου χώρου, εςτιϊζοντασ ςτην εμπειρύα τησ διϊδραςησ και τησ βύωςησ του χώρου μϋςα απϐ αυτόν. Η ϋρευνα ςτοχεϑει ςτην κατανϐηςη τησ ταυτϐτητασ του δημϐςιου χώρου, και τη ςχϋςη ανϊμεςα ςτο περιβϊλλον και τη ςυμπεριφορϊ του ατϐμου. Παρϊλληλα γύνεται μια προςπϊθεια απϐδοςησ των βαςικών ςυντελεςτών τησ διϊδραςησ, χρηςτών και διεπαφόσ, ϐπωσ και των ςυνηθϋςτερων τϑπων εγκαταςτϊςεων. Τϋλοσ, μετϊ την ολοκλόρωςη τησ ϋρευνασ ςε θεωρητικϊ πλαύςια, και μϋςα απϐ ςυγκεκριμϋνη μεθοδολογύα γύνεται και μια πρακτικό προςϋγγιςη ςτο θϋμα, καταλόγοντασ μια ςχεδιαςτικό πρϐταςη για ςυγκεκριμϋνο περιβϊλλον. Περιγραφή του προβληματικού χώρου Ο χώροσ του μετρϐ αποτελεύ ϋνα ιδιαύτερο περιβϊλλον, ςυνοψύζοντασ χαρακτηριςτικϊ του δημϐςιου χώρου, ϐπωσ μεγϊλη ςυγκϋντρωςη και ροό κϐςμου, με ϋνα καλϊ οργανωμϋνο λειτουργικϐ ςϑςτημα και ελεγχϐμενη κατϊςταςη, που αποτελοϑν ςτοιχεύα ενϐσ ιδιωτικοϑ περιβϊλλοντοσ, κϊτι που ευνοεύ το ςχεδιαςμϐ μια εγκατϊςταςησ δημοςύου τϑπου. Ο προβληματικϐσ χώροσ εντοπύζεται ςτουσ χώρουσ των αποβϊθρων, ϐπου γύνεται η ςυγκϋντρωςη των επιβατών και οι οπούοι, ςε αντύθεςη με τουσ υπϐλοιπουσ χώρουσ του δικτϑου που χαρακτηρύζονται απϐ ροό του πλόθουσ των χρηςτών, χρηςιμεϑουν κατϊ βϊςη ωσ χώροι αναμονόσ. Με ϐλεσ τισ λειτουργύεσ του δικτϑου διαμοιραςμϋνεσ ςε ϊλλουσ χώρουσ, ο χρϐνοσ αυτϐσ τησ αναγκαςτικόσ αναμονόσ ςτισ αποβϊθρεσ εύναι παραμϋνει ανεκμετϊλλευτοσ, ενώ η ύδια η ταυτϐτητα του χώρου δεν δύνει καθϐλου ερεθύςματα για την κϊλυψη του κενοϑ αυτοϑ. 5

6 Στόχοι τησ εργαςίασ Βαςικϐ ςτϐχο τησ εργαςύασ αποτελεύ η παρϋμβαςη ςτη διαδικαςύα τησ αναμονόσ ςτουσ χώρουσ του μετρϐ, για τη βελτύωςη τησ εμπειρύασ του χρόςτη. Για την επύτευξη αυτοϑ ορύζεται ϋνα ςϑνολο απϐ επιμϋρουσ ςτϐχουσ. Κατανϐηςη του θεωρητικοϑ πλαιςύου του δημοςύου, και τησ ςημαςύασ αυτοϑ για τη ςυμπεριφορϊ του ατϐμου. Γνώςη του χρόςτη των παραμϋτρων τησ διϊδραςησ, ωσ προσ την εκμετϊλλευςό τουσ για τη ςχεδύαςη τησ εμπειρύασ. Εντοπιςμϐσ των ςτϐχων και απαιτόςεων των χρηςτών ςτο ςυγκεκριμϋνο πλαύςιο χρόςησ. Εϑρεςη ενϐσ μεθοδολογικοϑ πλαιςύου το οπούο θα καθοδηγόςει ϐλη τη διαδικαςύα μϋχρι την τελικό ςχεδύαςη, παρϋχοντασ ϋνα ςϑνολο εργαλεύων για την επύτευξη του τελικοϑ ςτϐχου. Εκμετϊλλευςη των ευρημϊτων τησ ϋρευνασ για τη μελϋτη ςχεδιαςμοϑ μιασ εγκατϊςταςησ για το χώρο των αποβϊθρων του μετρϐ, η οπούα θα εκμεταλλεϑεται τισ δυνατϐτητεσ του χώρου δύνοντασ λϑςεισ ςτισ απαιτόςεισ των χρηςτών. Δομή τησ εργαςίασ Η εργαςύα εύναι χωριςμϋνη ςε δυο μϋρη. Το πρώτο μϋροσ τησ εργαςύασ αφιερώνεται ςτη διερεϑνηςη του θεωρητικοϑ πλαιςύου του δημϐςιου χώρου και των διαδραςτικών ςυςτημϊτων. Αρχικϊ η ϋρευνα εςτιϊζει ςτην κατανϐηςη τησ ϋννοιασ του δημόςιου και την καλϑτερη δυνατό εκμετϊλλευςη των δυνατοτότων του. Το ενδιαφϋρον επικεντρώνεται ςτισ ςχϋςεισ που αναπτϑςςει ο χρόςτησ με το χώρο, ςτισ διαδικαςύεσ ερμηνεύασ του και αλληλεπύδραςησ με αυτϐν και τουσ υπϐλοιπουσ χρόςτεσ μϋςα ς αυτϐν. Στη ςυνϋχεια η ϋρευνα αναφϋρεται ςτισ διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ, με ϋμφαςη ςε εγκαταςτϊςεισ ςτο φυςικϐ δημϐςιο χώρο. Γύνεται αναφορϊ ςτην ϋννοια και τισ παραμϋτρουσ τησ διαδραςτικϐτητασ, το δημϐςιο ό ιδιωτικϐ χαρακτόρα τησ εμπειρύασ τησ διϊδραςησ, το ρϐλο των χρηςτών και τισ εφαρμογϋσ διαδραςτικών ςυςτημϊτων ςτο δημϐςιο χώρο. Πιο αναλυτικϊ: Κεφάλαιο πρώτο: Γύνεται ειςαγωγό ςτην ϋννοια του δημϐςιου χώρου και τουσ τρϐπουσ με τουσ οπούουσ βιώνεται απϐ τουσ χρόςτεσ του, με ϋμφαςη ςτον αςτικϐ δημϐςιο χώρο. Κεντρικϐ ϊξονα τησ ϋρευνασ αποτελεύ η απϐδοςη μιασ διττόσ ταυτϐτητασ ςε αυτϐν, ωσ φυςικοϑ χώρου και ωσ ςυμβολικόσ πλατφϐρμασ επικοινωνύασ. Επιμϋρουσ θϋματα που εξετϊζονται: Ο δημϐςιοσ χώροσ ωσ πλατφϐρμα επικοινωνύασ: πωσ νοεύται η επικοινωνύα και πώσ λειτουργεύ ωσ διαχωριςτικό γραμμό ανϊμεςα ςτη δημϐςια και την ιδιωτικό ςφαύρα. Διαφορετικϋσ μορφϋσ επικοινωνύασ: ανϊμεςα ςτουσ χρόςτεσ, ανϊμεςα ςτην πϐλη και τουσ χρόςτεσ (οπτικό επικοινωνύα), οι τηλεπικοινωνύεσ και το ύντερνετ. Η ςυμπεριφορϊ του ατϐμου ςτο δημϐςιο χώρο: διαφορετικϋσ ερμηνεύεσ τησ ςχϋςησ που αναπτϑςςεται ανϊμεςα ςτο ϊτομο και το χώρο. Εξετϊζονται διαφορετικϋσ ερ- 6

7 μηνεύεσ του κατϊ πϐςο και με ποιο τρϐπο ο χώροσ επηρεϊζει την ανθρώπινη ςυμπεριφορϊ μϋςα ςε αυτϐν, αλλϊ και πώσ ο χώροσ και ο χαρακτόρασ αυτοϑ ορύζονται βϊςει τησ ςυμπεριφορϊσ του ανθρώπου μϋςα ςε αυτϐν. Φαινϐμενα τησ ςυμπεριφορϊσ του ατϐμου ςτο χώρο. Καταςτϊςεισ που επηρεϊζουν τη ςυμπεριφορϊ του χρόςτη και οδηγοϑν ςτην εμφϊνιςη φαινομϋνων που αφοροϑν την ψυχολογικό κατϊςταςό του και ςχετύζονται με το δημϐςιο χώρο ωσ κοινωνικϐ φαινϐμενο. Κεφάλαιο δεύτερο: Γύνεται αρχικϊ μια ειςαγωγό ςτην ϋννοια τησ διαδραςτικϐτητασ, και ϋννοιεσ που ςυνδϋονται με αυτόν, ϐπωσ ο χρόςτησ, η διεπαφό κλπ. Στη ςυνϋχεια γύνεται μια αναφορϊ ςτισ εφαρμογϋσ διαδραςτικών ςυςτημϊτων ςτο δημϐςιο χώρο και τισ κατηγορύεσ εγκαταςτϊςεων που προκϑπτουν. Πιο ςυγκεκριμϋνα: Η ϋννοια τησ διϊδραςησ, ϐπωσ εμφανύςτηκε και εξελύχθηκε ςε επιςτόμη. Ειςαγωγό ςε ϋννοιεσ που ςχετύζονται με τη διϊδραςη και εξετϊζονται αναλυτικϐτερα ςτη ςυνϋχεια, ϐπωσ η διεπαφό και ο ρϐλοσ του χρόςτη και του θεατό. Εφαρμογό διαδραςτικών εφαρμογών ςτο δημϐςιο χώρο. Κατηγορύεσ διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων βϊςει περιεχομϋνου και μϋςου διϊδραςησ. Παραδεύγματα. Χρόςτεσ και θεατϋσ ςτισ διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ. Η ςημαςύα του ρϐλου του χρόςτη και ο τρϐποσ που καθορύζει η ςυμμετοχό του την ςυνολικό εμπειρύα τησ διϊδραςησ. Πώσ η παρουςύα και ςυμμετοχό θεατών επηρεϊζει την εμπειρύα και ορύζει το δημϐςιο ό ιδιωτικϐ χαρακτόρα τησ διϊδραςησ. Το δεϑτερο μϋροσ τησ εργαςύασ, αποτελεύται απϐ ολϐκληρο το τρύτο κεφϊλαιο και ε- πικεντρώνεται ςτην εφαρμογό ςυγκεκριμϋνησ μεθοδολογύασ για την επύλυςη του ςτϐχου που ϋχει τεθεύ αρχικϊ, αξιοποιώντασ τα ςυμπερϊςματα απϐ τη βιβλιογραφικό ϋρευνα του πρώτου μϋρουσ. Αποςαφηνύζονται οι ςτϐχοι για την επύλυςη του προβλόματοσ ϐπωσ ϋχει περιγραφεύ, και επιλϋγεται το ςϑνολο των μεθϐδων που θα εφαρμοςτοϑν καθ ϐλη τη διαδικαςύα τησ ςχεδύαςησ. Πιο αναλυτικϊ: Κεφάλαιο τρίτο: Επιλογό και εφαρμογό ςυγκεκριμϋνησ μεθοδολογύασ για τη ςχεδύαςη. Προεπιςκϐπηςη τησ μεθοδολογύασ που θ ακολουθηθεύ για την οργϊνωςη και εξϋλιξη τησ ςχεδύαςησ. Για ποιο λϐγο επιλϋγεται και ποια πλεονεκτόματα ϋχει η μεθοδολογύα. Σϑντομη περιγραφό των βημϊτων που θ ακολουθόςουν. Προγραμματιςμϐσ του ϋργου. Επιλογό εργαλεύων για τα διϊφορα ςτϊδια τησ διαδικαςύασ, περιγραφό των αρχών που ακολουθοϑνται και χρονικϐσ προγραμματιςμϐσ. Διενϋργεια των ςταδύων κατϊ ςειρϊ, περιγραφό τησ διαδικαςύασ και ςχολιαςμϐσ. Κεφάλαιο τέταρτο: Συμπερϊςματα και απολογιςμϐσ απϐ ϐλη την πορεύα τησ εργαςύασ. 7

8 1. Δημϐςιοσ Χώροσ Ο δημϐςιοσ χώροσ εύναι μια ϋννοια που αναλϐγωσ απϐ ποια ςκοπιϊ εξετϊζεται δϋχεται πολλϋσ ερμηνεύεσ. Εύναι ςημαντικϐ για την πορεύα την εργαςύασ και εφϐςον ο χώροσ αυτϐσ αποτελεύ το υπϐβαθρο τησ ςχεδύαςησ να γύνει κατανοητό η ταυτϐτητϊ του ςτην πολυπλοκϐτητϊ τησ. Εύναι κοινό παραδοχό απϐ το ςϑνολο τησ επιςτημονικόσ κοινϐτητασ, τϐςο απϐ ειδικϐτητεσ των εφαρμοςμϋνων επιςτημών ϐςο και απϐ τισ ανθρωπιςτικϋσ επιςτόμεσ, ϐτι δημϐςιοσ χώροσ δεν ορύζεται μϐνο απϐ γεωγραφικϊ ϐρια, αλλϊ κυρύωσ απϐ την ιδιϐτητϊ του ωσ χώροσ κοινωνικόσ αλληλεπύδραςησ. Εύναι κυρύωσ αυτϐ το χαρακτηριςτικϐ του που ενδιαφϋρει για τη ςχεδύαςη τησ διϊδραςησ και τησ εμπειρύασ του χώρου. Μϋςα ςτα πλαύςια τησ κοινωνικόσ αλληλεπύδραςησ ενδιαφϋρουν επύςησ οι τϊςεισ ςυμπεριφορϊσ του ατϐμου μϋςα ςτο περιβϊλλον αυτϐ και οι ςχϋςεισ που αναπτϑςςει με αυτϐ Ειςαγωγό ςτην ϋννοια του δημϐςιου χώρου «δημόςιοσ χώροσ εύναι όταν αφόνεισ το ςπύτι» Vito Acconci. Δυο εύναι οι βαςικϋσ κατευθϑνςεισ για την εξϋταςη τησ ϋννοιασ και τησ ςημαςύασ του δημοςύου. Η πλειοψηφύα των ερευνητών, ανεξαρτότωσ υπϐβαθρου, ςυμφωνεύ πωσ ο ρϐλοσ του δεν περιορύζεται ςε αυτϐν του κοινϐχρηςτου φυςικοϑ χώρου, αλλϊ ϋχει κοινωνικϋσ προεκτϊςεισ. Επιπλϋον, η ευρϑτατη εξϊπλωςη των τηλεπικοινωνιών και του διαδικτϑου ϋχουν γεννόςει μια νϋα δημϐςια πραγματικϐτητα, εντελώσ ανεξϊρτητη απϐ χωρικϊ πλαύςια. Αν και το αντικεύμενο τησ παροϑςασ εργαςύασ αφορϊ την πρώτη περύπτωςη, ϐπου ο χρόςτησ βιώνει το δημϐςιο χώρο με τη φυςικό του παρουςύα, δεν θα μποροϑςε να μην αφιερωθεύ ϋνα μϋροσ τησ ϋρευνασ και ςτην κατανϐηςη τησ περύπτωςησ του ψηφιακοϑ δημϐςιου χώρου. Γύνεται μια προςπϊθεια να περιγραφεύ το θεωρητικϐ πλαύςιο του δημϐςιου χώρου, ποιϊ εύναι τα ςτοιχεύα που τον απαρτύζουν, ο ρϐλοσ του και ο τρϐποσ με τον οπούο τον αντιλαμβϊνονται οι χρόςτεσ. Εξετϊζονται οι τρϐποι με τουσ οπούουσ τα ςτοιχεύα του δομημϋνου περιβϊλλοντοσ επηρεϊζουν τισ ςχϋςεισ αυτϋσ, διευκολϑνοντασ ό εμποδύζοντϊσ τεσ, ό ακϐμα και προκαλώντασ τεσ. Επιπλϋον, εξετϊζονται οι ςχϋςεισ που αναπτϑςςει το ϊτομο με το περιβϊλλον ωσ φυςικϐ χώρο και ωσ πεδύο κοινωνικών αλληλεπιδρϊςεων, η θϋςη που παύρνει ςε ςχϋςη με τα δρώμενα, οι αντιδρϊςεισ του ςτα ποικύλα ερεθύςματα Η διττό υπϐςταςη του δημϐςιου χώρου, ωσ φυςικϐσ χώροσ και ωσ πεδύο κοινωνικών αλληλεπιδρϊςεων The physical environment that we construct is as much a social phenomenon as it is a physical one. Harold Proshansky. Αναφερϐμενοι ςτο δημϐςιο χώρο, ςυχνϊ γύνεται ςϑγχυςη με τον αςτικϐ χώρο, ο οπούοσ, ςε αντύθεςη με τον δημϐςιο χώρο εκτϐσ πϐλεωσ, ςυγκεντρώνει ϋνα ςϑνολο ςτοιχεύων και χαρακτηριςτικών που ο ϊνθρωποσ ϋχει ςυνδϋςει με την ϋννοια του δημο- 8

9 ςύου. Μια τϋτοια αντύληψη δεν εύναι εντελώσ λανθαςμϋνη, αν αναλογιςτεύ κανεύσ τισ κοινϋσ ρύζεσ ϊςτεωσ και δημοςύου. Απϐ πολλοϑσ μελετητϋσ, αρχϋτυπο του δημόςιου χώρου θεωρεύται η Αρχαύα Αγορϊ, η οπούα εκτϐσ απϐ πολεοδομικϐ ςημεύο αναφορϊσ εύχε ϋντονο ςυμβολικϐ χαρακτόρα τησ πολιτικόσ και κοινωνικόσ ζωόσ του ανθρώπου. Έκτοτε, ο λϐγοσ πολιτικοϑ κοινωνικοϑ χαρακτόρα του δημοςύου μεταβϊλλεται ςυνεχώσ, ανϊλογα με την εποχό και τισ κοινωνικο-πολιτικϋσ ςυνθόκεσ που ιςχϑουν. Η ςημαςύα, ωςτϐςο, του φυςικοϑ χώρου για την ταυτϐτητα του δημοςύου δεν εύναι πϊντα δεδομϋνη. Ενύοτε φϊνηκε καθοριςτικό για την ταυτϐτητα τησ ύδιασ τησ πϐλεωσ, ϐπωσ μαρτυροϑν όδη τα δημϐςια κτύρια απϐ την Αρχαύα Ελλϊδα εφϐςον ϋγινε λϐγοσ για την Αγορϊ, ενώ ςε εποχϋσ ϐπωσ η ςημερινό ϐπου καθοριςτικϐ ρϐλο για τη ζωό ενϐσ τϐπου παύζουν οι ιδιωτικού φορεύσ, η μορφό του δημοςύου περνϊ ςε δεϑτερη και τρύτη μούρα. Η ςχϋςη ακριβώσ ανϊμεςα ςτον φυςικϐ και τον κοινωνικϐ χώρο εύναι ϋνα ζότημα που ϋχει απαςχολόςει πολλοϑσ θεωρητικοϑσ. Σε αντύθεςη με τον εγκυκλοπαιδικϐ οριςμϐ του δημοςύου ωσ «ο του δόμου, του λαού, αυτόσ που ανόκει ςτο κρϊτοσ ό παρϋχεται από το κρϊτοσ» (Τεγϐπουλοσ - Φυτρϊκησ), πλόθοσ επιςτημϐνων των κοινωνικών κυρύωσ επιςτημών και ϐχι μϐνο, διευρϑνουν την ϋννοια του δημοςύου περιλαμβϊνοντασ οτιδόποτε εκτϐσ του προςωπικοϑ χώρου του ανθρώπου, ςυμπεριλαμβανομϋνων ιδιωτικών χώρων. Η ϋννοια του δημοςύου ς αυτό την περύπτωςη διαμορφώνεται ώςτε να ςυμπεριλϊβει το ςϑνολο των χώρων ϐπου ο ϊνθρωποσ αναπτϑςςει διαλεκτικό ςχϋςη με τρύτουσ, ακϐμα κι αν αυτϋσ περιορύζονται ςτην ςυνϑπαρξη ςτον ύδιο χώρο. Γύνεται φανερϐ μϋςα απϐ την οπτικό αυτό πωσ ϐχι μϐνο ο δημϐςιοσ χώροσ δεν ταυτύζεται με τα φυςικϊ του ϐρια, αλλϊ επιπλϋον ςε οριςμϋνεσ περιπτώςεισ εξαρτϊται και απϐ τον παρϊγοντα του χρόνου. Εξετϊζοντασ το κοινωνικϐ πλαύςιο του αςτικοϑ δημϐςιου χώρου, ο ανθρωπολϐγοσ Marc Auge, χρηςιμοποιεύ τον ϐρο non-places, αναφερϐμενοσ ςτον κενό, ό ενδιϊμεςο χώρο. Εξηγεύ την τϊςη του ανθρώπου να εςτιϊζει και να ορύζει ςυγκεκριμϋνουσ χώρουσ, δύνοντασ ελϊχιςτη ςημαςύα τον κενϐ χώρο που παρεμβϊλλεται ανϊμεςα τουσ. Εύναι η απουςύα ςκοποϑ (ϐπωσ τον αντιλαμβϊνεται ο ϊνθρωποσ) του χώρου που τον χαρακτηρύζει ωσ κενό, ό ενδιϊμεςο. «Ο όροσ μη-τόποσ αναφϋρεται ςε δυο ςυμπληρωματικϋσ αλλϊ διακριτϋσ πραγματικότητεσ: ςτουσ χώρουσ που ορύζονται βϊςει ςυγκεκριμϋνων ςκοπών (μετακινόςεισ, μεταφορϋσ, εμπόριο, ψυχαγωγύα κλπ), και ς αυτούσ που ορύζονται από τισ ςχϋςεισ που οι ϊνθρωποι ϋ- χουν με αυτούσ» (Auge 1995). Η προςϋγγιςη αυτό του δημοςύου αφορϊ ϐχι τϐςο δυο διαφορετικϋσ ϋννοιεσ του δημϐςιου χώρου, ϐςο μια διπλό ϋννοια, ϋνα διπλϐ ρϐλο: ο δημϐςιοσ χώροσ ωσ τϐποσ, χωρικό πλαύςιο ό υποδοχϋασ λειτουργιών και δρϊςεων για το ςϑνολο των χρηςτών, και ωσ το ςϑνολο καθεαυτϐ των κοινωνικών αλληλεπιδρϊςεων, οι οπούεσ αντύςτοιχα ςυμβαύνουν μϋςα ςτα χωρικϊ πλαύςια του δημοςύου Η επικοινωνύα ωσ ορϐςημο τησ ϋννοιασ του δημοςύου «Σο πραγματικό μασ περιβϊλλον εύναι το ςύμπαν τησ επικοινωνύασ» J. Baudrillard. Ενώ τα χωρικϊ ϐρια του δημϐςιου χώρου εύναι ςχετικϊ ευδιϊκριτα και ςαφό, η διαχωριςτικό γραμμό μεταξϑ δημϐςιασ και ιδιωτικόσ ςφαύρασ ορύζεται βϊςει τησ διακι- 9

10 νοϑμενησ πληροφορύασ. Η κοινωνιολϐγοσ Σόλια ΝικολαϏδου ορύζει τον δημϐςιο χώρο ωσ κοινωνικϐ χώρο βϊςει τησ διακινοϑμενησ πληροφορύασ μεταξϑ των χρηςτών του και τησ οργϊνωςόσ τησ. «Η οργϊνωςη του αςτικού χώρου και τα όρια μεταξύ δημόςιου και ιδιωτικού ςχετύζονται με την οργϊνωςη τησ επικοινωνύασ. Σο κϊθε περιβϊλλον, ϊλλωςτε, αντανακλϊ την επικοινωνύα και την παραλλϊζει, την επηρεϊζει, την ελϋγχει, τη διευκολύνει ό την εμποδύζει. Η ιδιωτικότητα και η κοινωνικότητα εύναι οι δυο όψεισ που ορύζουν την επικοινωνύα, η μύα την περιορύζει και η ϊλλη την αυξϊνει. ( ) Ο ςκοπόσ τησ δόμηςησ του χώρου και του χρόνου εύναι η οργϊνωςη (και δόμηςη) τησ επικοινωνύασ (αλληλεπύδραςη, κυριαρχύα, απομόνωςη κλπ)» (Νικολαΐδου 1993). Στϐχοσ του ανθρώπου εύναι η επαφό. Πρϐθεςη του ανθρώπου ςε κϊθε κύνηςό του εύναι η επικοινωνύα, η μετϊδοςη πληροφορύασ για την κατϊςταςό του και τη λόψη πληροφορύασ για την κατϊςταςη του περιβϊλλοντϐσ του. Στη ςϑγχρονη πϐλη, η οργϊνωςη τησ επικοινωνύασ ςυνοψύζεται ςτισ ςχϋςεισ «ποιοσ επικοινωνεύ με ποιόν, κϊτω από ποιεσ ςυνθόκεσ, και μϋςα ςε ποιο περιβϊλλον» (ΝικολαϏδου 1993). Εύναι φυςικϐ επϐμενο του κοινωνικού χώρου ωσ περιβϊλλον ανϊπτυξησ αλληλεπιδραςτικών ςχϋςεων μεταξϑ των χρηςτών του, η ανϊπτυξη τρϐπων επικοινωνύασ μεταξϑ τουσ. Η κϊθε μορφόσ επικοινωνύα αποτελεύ το μϋςο δια του οπούου επιτυγχϊνεται η ϐποια αλληλεπύδραςη. «επικοινωνύα εννοούμε το μηχανιςμό μϋςω του οπούου υπϊρχουν και αναπτύςςονται οι ανθρώπινεσ ςχϋςεισ όλα τα ςύμβολϊ του νου, μαζύ με τα μϋςα μεταβύβαςόσ τουσ ςτο χώρο και διατόρηςόσ τουσ ςτο χρόνο» (Cooley 1991). Στην θεώρηςη του δημϐςιου χώρου ωσ πλατφϐρμα επικοινωνύασ, δυο εύναι οι βαςικϋσ λειτουργύεσ που εξετϊζονται απϐ τουσ μελετητϋσ. Η πρώτη εξετϊζει το φαινϐμενο απϐ κοινωνικό ςκοπιϊ, μελετώντασ τισ ςχϋςεισ που αναπτϑςςονται μεταξϑ των ανθρώπων ςτο δημϐςιο χώρο ωσ ανταλλαγό πληροφορύασ. Όπωσ χαρακτηριςτικϊ αναφϋρει ο Castels «Ο δημόςιοσ χώροσ, ωσ τοποθεςύα αυθόρμητα εκκινούμενησ κοινωνικόσ αλληλεπύδραςησ, μπορεύ ξανϊ να γύνει ϋνασ μηχανιςμόσ που θα υποςτηρύζει και θα πλαιςιώνει την επικοινωνιακό δραςτηριότητα μεταξύ των κατούκων τησ πόλησ» (Castels 2002). Η δεϑτερη δύνει ϋμφαςη ςτισ δυνατϐτητεσ του χώρου να υποςτηρύξει τουσ πολλαπλούσ τρόπουσ ενημϋρωςησ και επικοινωνύασ μεταξϑ των χρηςτών του, αλλϊ και μεταξϑ τησ ύδιασ τησ πϐλησ και των χρηςτών. «Ο αςτικόσ δημόςιοσ χώροσ πιο ςωςτϊ ορύζεται βϊςει τησ διακινούμενησ πληροφορύασ που παρϋχει ςτουσ χρόςτεσ του, τησ ποςότητασ τησ πληροφορύασ, τησ δυνατότητασ των χρηςτών να την αντιληφθούν και τησ αναμετϊδοςόσ τησ» (Σαλύγκαροσ 1999). Η πρώτη περύπτωςη, καθαρϊ ανθρωποκεντρικό, αφορϊ τισ παραμϋτρουσ τησ ανθρώπινησ ςυμπεριφορϊσ ςτο δημϐςιο χώρο. Περιλαμβϊνει τη μελϋτη τησ αντύληψησ και ερμηνεύασ του χώρου απϐ τον ϊνθρωπο, τη ςυμπεριφορϊ του προσ αυτϐν αλλϊ και προσ τουσ υπϐλοιπουσ ανθρώπουσ μϋςα ςε αυτϐν. Εξετϊζει την ϑπαρξη ό μη ςυςχετιςμοϑ μεταξϑ περιβϊλλοντοσ και ςυμπεριφορϊσ, και καταλόγει ςε διϊφορεσ θεωρύεσ για τη ςχϋςη αυτό. Όλα τα προαναφερθϋντα εύναι θϋματα με ιδιαύτερο ενδιαφϋρον για τη ςυγκεκριμϋνη εργαςύα, καθώσ αποτελοϑν ςημαντικοϑσ παρϊγοντεσ τησ εμπειρύασ του χώρου και τησ διϊδραςησ με αυτϐν, και εξετϊζονται αναλυτικϊ ςε επϐμενα κεφϊλαια. Η δεϑτερη περύπτωςη εςτιϊζει το ενδιαφϋρον τησ περιςςϐτερο ςτην πληροφορύα, ωσ μϋςο τησ επικοινωνύασ, παρϊ ςτην επικοινωνύα αυτό καθεαυτό ωσ επαφό. Αφ ενϐσ εςτιϊζει ςτη ςυμβολό των τηλεπικοινωνιών και του ύντερνετ ςτην μετατϐπιςη τησ εννοιολογικόσ ςημαςύασ του δημϐςιου χώρου ςτην αντύληψη του ανθρώπου και ςτη δημι- 10

11 ουργύα μιασ νϋασ, ϊυλησ διϊςταςόσ του. Αφ ετϋρου εξετϊζεται το ςϑνολο των μϋςων οπτικόσ επικοινωνύασ που εμφανύζονται ςτην πϐλη Μορφϋσ επικοινωνύασ ςτον αςτικό χώρο Η οπτικό πληροφορύα ϋχει γύνει τϐςο ταυτϐςημη με την ϋννοια του αςτικοϑ χώρου, ειδικϐτερα η εμπορικό ςόμανςη και οι διαφημύςεισ, ώςτε απϐ κϊποιουσ να θεωρεύται ορϐςημο του αςτικοϑ χώρου. Η ςημαςύα τησ παρουςύασ του ςυνϐλου των μηνυμϊτων που κατακλϑζουν την πϐλη εύναι, ϐπωσ ςυμφωνοϑν οι Ι. Στεφϊνου και Σ. Στρατό, καθοριςτικό για το χαρακτόρα και τη φυςιογνωμύα του αςτικοϑ τοπύου. «Η εικόνα τησ ςύγχρονησ πόλησ - καθρϋφτησ τησ φυςιογνωμύασ τησ - δύνει με τα ςτοιχεύα τησ ϋναν αξιόπιςτο δεύκτη του πολιτιςμού των κατούκων τησ, εκφραςτό τησ καθημερινόσ ζωόσ τουσ. Σα εξωτερικϊ ςτοιχεύα-αςτικϊ χαρακτηριςτικϊ, που προϋρχονται από αυτό την κοινωνικό ζωό, βρύςκονται ςε αμφύδρομη ςχϋςη μαζύ τησ, αφού την αναπαρϊγουν, επηρεϊζουν τισ ροπϋσ τησ, προκαλούν ό αποκλεύουν τισ εκφρϊςεισ και τισ εξελύξεισ τησ» (Στεφϊνου 2000). «Ο ςυςχετιςμόσ των ςτοιχεύων του δομημϋνου και του υπαύθριου χώρου ϋδινε και δύνει, την εικόνα του αςτικού περιβϊλλοντοσ, που προβϊλλει τισ αξύεσ του και καθορύζει τισ ςημαςύεσ του. Σισ τελευταύεσ δεκαετύεσ, ραγδαύα μεταβολό αυτού του ςυςχετιςμού προκϊλεςε η χωρύσ πρόβλεψη μελϋτησ και ςχεδιαςμού προςθόκη πληθώρασ μηνυμϊτων, κυρύωσ εμπορικού χαρακτόρα. Πρόκειται για αλλαγό, που μοιϊζει μόνον εξωτερικό και όμωσ, από φυςιογνωμικό μετϊπλαςη καταλόγει να γύνεται πραγματικό μετουςύωςη, αφού το νόημα, που παρϊγει η εικόνα τησ πόλησ ςόμερα, καθορύζεται από την ποιότητα και την ποςότητα πρόςθετων και εφόμερων προβολών πολλαπλών μηνυμϊτων» (Στρατό 2006). Ο ςϑγχρονοσ αςτικϐσ χώροσ βρύθει μηνυμϊτων, κυρύωσ οπτικών. Το τοπύο τησ πϐλησ αποτελεύ ϋνα πεδύο μϊχησ πλόθουσ κραυγαλϋων μηνυμϊτων που ςυναγωνύζονται μεταξϑ τουσ ςε μϋγεθοσ και ϋνταςη για την προςοχό του κοινοϑ. Σε μια πρώτη προςπϊθεια ταξινϐμηςησ των μηνυμϊτων αυτών, μια κατϊταξη βϊςει των πληροφοριών που αυτϊ μεταφϋρουν ϋχει ωσ εξόσ (Στρατό 2006): 1. Ελεύθερη έκφραςη των πολιτών. Μηνϑματα που εμφανύζονται ςε κϊθε δυνατϐ χώρο ό επιφϊνεια και ανταποκρύνονται ςτην ανϊγκη των πολιτών για δημϐςια ϋκφραςη. Κατϊ βϊςη ςυνθηματολογύα, πολιτικό θρηςκευτικό ό αθλητικό, graffiti, εικϐνεσ και ςϑμβολα με ιδιαύτερη ςημαςύα. 2. Ενημέρωςη πληροφόρηςη του κοινού. Επύςημη κρατικό και δημοτικό ςόμανςη. Πινακύδεσ οδών, ςηματοδϐτηςη, οθϐνεσ και πύνακεσ ανακοινώςεων και πληροφοριών. 3. Εμπορικέσ επιγραφέσ. Ένδειξη και προβολό λειτουργιών εμπορύου, αναψυχόσ ό παροχόσ υπηρεςιών. Πρϐκειται ςυνόθωσ για επιγραφϋσ που τοποθετοϑνται επύ των προςϐψεων των επιχειρόςεων ό ςε κοντινϊ ςημεύα ωσ ςόμανςη, ιδιωτικοϑ τϑπου, και ϋχουν τοπικϐ χαρακτόρα. 4. Διαφημιςτική προβολή. Η ελεϑθερη ό οργανωμϋνη διαφημιςτικό προβολό προώϐντων, εταιρειών ό υπηρεςιών με εφόμερο χαρακτόρα και υπερ-τοπικό ςυνόθωσ εμβϋλεια. Αποτελώντασ την πλειοψηφύα των οπτικών μηνυμϊτων που πλημμυρύζουν τον αςτικϐ χώρο, τα διαφημιςτικϊ μηνϑματα εντϊςςονται ςε ςυγκεκριμϋνα ςημεύα τησ πϐλησ αλλϊ και ςε κϊθε ελεϑθερη επιφϊνεια. 11

12 «Οι τρόποι ϋνταξησ των παραπϊνω μϋςων ςτην πόλη μεταβϊλλονται ανϊλογα με την διϊρκεια τησ αςκούμενησ παρϋμβαςησ και εύναι μόνιμοι ό παροδικού, με ςτοιχεύα κινητϊ ό ςταθερϊ. ( ) το εύροσ των χρηςιμοποιούμενων υλικών και των εφαρμοζόμενων τεχνικών και τεχνολογιών αποτελεύ δεύκτη πολιτιςμικού επιπϋδου. Η ςημαςιολογικό ςπουδαιότητϊ του επαυξϊνεται, αν ςυνυπολογύζουμε την πληθώρα των μϋςων που εφαρμόζονται, δύνοντασ ϋνα ςυνθετικϊ προβληματικό και κραυγαλϋα πολυφωνικό αποτϋλεςμα» (Στρατό 2006). Εκτϐσ απϐ τον πληροφοριακϐ τουσ ρϐλο τα ποικύλα οπτικϊ μηνϑματα, παρεμβαύνουν με την ϊναρχη εμφϊνιςό τουσ και πολυφωνύα τουσ ςτην φυςιογνωμύα τησ πϐλησ. Το κατϊ πϐςο μεταβϊλλουν την αιςθητικό τησ πϐλησ ό αλλοιώνουν τη φυςιογνωμύα τησ εύναι ϋνα ζότημα αμφιλεγϐμενο καθώσ για πολλοϑσ ο ύδιοσ ο χαρακτόρασ του α- ςτικοϑ χώρου εύναι μια ςϑνθεςη μηνυμϊτων και ςημαςιών. «Η φυςιογνωμύα αξιολογεύται και κρύνεται βϊςει αιςθητικών αξιών, που αποδύδονται ςτη μορφό και τη ςημαςύα του τόπου. Οι αιςθητικϋσ αξύεσ καθορύζουν την ηθικό ςτϊςη κϊθε μορφόσ, απϋναντι ςτο περιβϊλλον που αυτό εντϊςςεται. αναφϋρονται ςτην αύςθηςη που ο ϊνθρωποσ ϋχει ό αποδύδει ςτο χώρο, ςτα ςυναιςθόματα που νιώθει, αποδύδει ό ειςπρϊττει από αυτόν και ςτο νόημα, την ερμηνεύα και τη ςημαςύα, που αναζητϊ αλλϊ και αποδύδει ς αυτόν» (Στεφϊνου 2000) Ερμηνεύεσ τησ ςχϋςησ ατϐμου περιβϊλλοντοσ Ο τρϐποσ με τον οπούο ο ϊνθρωποσ βιώνει τον κοινωνικϐ χώρο και τισ αλληλεπιδρϊςεισ του μϋςα ςε αυτϐν, εύναι ςε ϊμεςη ςχϋςη με το περιβϊλλον του, ωσ υποδοχϋα των ανθρωπύνων ςχϋςεων. Όπωσ αναφϋρει ο Minkowski, ο οπούοσ πρώτοσ μύληςε για βιωμϋνο χώρο, «ζούμε και δρούμε μϋςα ςτο χώρο που ξετυλύγεται τόςο η προςωπικό ζωό μασ όςο και η ςυλλογικό ζωό τησ ανθρωπότητασ. Η ζωό εκτεύνεται μϋςα ςτο χώρο, χωρύσ η ύδια να ϋχει η ύδια γεωμετρικό ϋκταςη. Για να ζούμε, ϋχουμε ανϊγκη από ϋκταςη, από προοπτικό, από ορύζοντα. Ο χώροσ εύναι απαραύτητοσ ςτην ανϊπτυξη τησ ζωόσ όπωσ ακριβώσ και ο χρόνοσ» (Minkowski 1930). Στην ερμηνεύα των ςχϋςεων που το ϊτομο, βιώνοντασ το χώρο, αναπτϑςςει με αυτϐ, και των ςυμπεριφορών που απορρϋουν απϐ τη ςχϋςη αυτό ξεχωρύζουν τρεισ θεωρύεσ. Ανϊμεςϊ τουσ, η ςημαςύα του ρϐλου του ανθρώπου ό του περιβϊλλοντοσ αντύςτοιχα ςτη διαμϐρφωςη μιασ κατϊςταςησ εναλλϊςςονται και κλιμακώνονται. Οριςμϋνεσ θεωρύεσ υπερτονύζουν την επύδραςη του περιβϊλλοντοσ ςτη ςχϋςη αυτό (περιβαλλοντικϋσ-ςυμπεριφοριςτικϋσ), και υποβιβϊζουν το ρϐλο τησ ανθρώπινησ ςυνεύδηςησ ςτη διαμϐρφωςη τησ χωρικόσ ςυμπεριφορϊσ, δύνοντασ βαρϑτητα ςτουσ τρϐπουσ εκδόλωςησ αυτόσ τησ ςυμπεριφορϊσ. Άλλεσ τονύζουν τον πρωτεϑοντα ρϐλο τησ προςωπικϐτητασ του ατϐμου, επικεντρώνοντασ το ενδιαφϋρον τουσ ςτη διαδικαςύα α- ντύληψησ του χώρου απϐ τον ϊνθρωπο. Τϋλοσ, ςτην τρύτη περύπτωςη, η προςϋγγιςη γύνεται μϋςα απϐ τη διαλεκτικό ςχϋςη του ατϐμου με το περιβϊλλον. Τισ αρχϋσ και τον πυρόνα τησ κϊθε προςϋγγιςησ ςυγκεντρώνει ςτο βιβλύο τησ Η κοινωνικό οργϊνωςη του αςτικοϑ χώρου η κοινωνιολϐγοσ Σόλια ΝικολαϏδου (ΝικολαϏδου 1993) Σο ϊτομο-υποκεύμενο ωσ κυρύαρχοσ παρϊγων Οι ατομοκεντρικϋσ θεωρύεσ εξετϊζουν τισ ςχϋςεισ του ατϐμου με το περιβϊλλον απϐ βιολογικό και ψυχολογικό ςκοπιϊ. Αποδύδουν ςτον ϊνθρωπο πρωταγωνιςτικό θϋςη 12

13 μϋςα ςτη ςχϋςη του με το περιβϊλλον, υποςτηρύζοντασ πωσ ϋχει ϋμφυτεσ ικανϐτητεσ και χαρακτηριςτικϊ, ενώ εξετϊζονται ϋννοιεσ ϐπωσ η ανϊγκη, το κύνητρο και η ικανοπούηςη. Οι ςχϋςεισ που ο ϊνθρωποσ αναπτϑςςει ςτο χώρο, και η ϋκφραςη τησ ςυμπεριφορϊσ του εύναι διαδικαςύεσ πολυςϑνθετεσ, που επηρεϊζονται απϐ πλόθοσ παραγϐντων βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών. Ειδικϊ τα πολιτιςμικϊ ςτοιχεύα ϋχουν μεγϊλη βαρϑτητα για τη ςυγκεκριμϋνη θεωρύα, καθώσ εξηγοϑν τη διαφορετικό ςχϋςη που ϊτομα απϐ διαφορετικοϑσ πολιτιςμοϑσ ϋχουν με το χώρο και τουσ διαφορετικοϑσ τρϐπουσ με τουσ οπούουσ τον χρηςιμοποιοϑν. Έρευνεσ προερχϐμενεσ απϐ τη θεωρητικό αυτό βϊςη ϋχουν ςυνειςφϋρει ςτην προςϋγγιςη των κανονικοτότων (patterns) τησ ανθρώπινησ ςυμπεριφορϊσ ςε ςχϋςη με το χώρο, και ςτον προςδιοριςμϐ κοινών χαρακτηριςτικών τησ ςυμπεριφορϊσ. κοινϐ ςυμπϋραςμα του ςυνϐλου των ερευνών αποτελεύ η παραδοχό πωσ ο ϊνθρωποσ δεν τοποθετεύται τυχαύα ςτο χώρο, οϑτε η κατανομό του πλόθουσ εύναι ορθολογικό ό λειτουργικό ανϊλογα με το διαθϋςιμο χώρο, αλλϊ ακολουθοϑν «οριςμϋνα κανονικϊ επαναλαμβανϐμενα ςχόματα (patterns)». Το ςημαντικϐτερο ςυμπϋραςμα των ερευνών εύναι ϐτι «ο χώροσ επηρεϊζει ωσ ϋνα βαθμϐ την ανθρώπινη ςυμπεριφορϊ, χωρύα αυτϐ να ςημαύνει ϐτι την καθορύζει ό την κατευθϑνει. Απλώσ η δομό και η οργϊνωςό του κϊτω απϐ οριςμϋνεσ προϒποθϋςεισ διευκολϑνει τισ ανθρώπινεσ δραςτηριϐτητεσ μϋςα ςτο χώρο». Μϋςα ςτα πλαύςια τησ ύδιασ προςϋγγιςησ δυο επιμϋρουσ θεωρόςεισ προςπαθοϑν να εξηγόςουν τη ςχϋςη του ανθρώπου με το χώρο. Η πρώτη υποςτηρύζει πωσ οι ϊνθρωποι χρηςιμοποιοϑν το χώρο και τη θϋςη τουσ μϋςα ς αυτϐν (κύνηςη, ςτϊςη κλπ) ωσ μϋςο ϋκφραςησ τησ ϊποψόσ τουσ και των ςτϐχων τουσ. Η δεϑτερη υποςτηρύζει πωσ η τοποθϋτηςη του ατϐμου ςτο χώρο εξαρτϊται πιο πολϑ απϐ τη θϋςη και τισ δραςτηριϐτητεσ των υπολούπων ατϐμων μϋςα ςτον ύδιο χώρο. Η απϊντηςη ςτισ δυο ερμηνεύεσ εύναι κοινό: «η χρηςιμοπούηςη του χώρου και η τοποθϋτηςη των τϐμων μϋςα ς αυτϐν ϋχει ςχϋςη περιςςϐτερο με τισ δραςτηριϐτητεσ των ϊλλων ατϐμων που βρύςκονται εκεύ, παρϊ με αυτϐν καθαυτϐ το χώρο». Εδώ εύναι και οι βϊςεισ τησ θεώρηςησ του χώρου ωσ κοινωνικϐ φαινϐμενο, ωσ ςϑνολο ατϐμων και δραςτηριοτότων (Archea 1997), και αυτϐσ εύναι και ο λϐγοσ που πολλού ερευνητϋσ δεν αναφϋρονται ςε χωρικό ςυμπεριφορϊ, αλλϊ μιλοϑν για τη ςχϋςη ανϊμεςα ςτη διαπροςωπικό απϐςταςη και την κοινωνικό αλληλεξϊρτηςη, ό κοινωνικο-χωρικό ςυμπεριφορϊ. Σο περιβϊλλον-αντικεύμενο ωσ κυρύαρχοσ παρϊγων Η προςϋγγιςη βαςύζει τισ απϐψεισ τησ ςτια αρχϋσ του μπιχεβιοριςμοϑ, ϐπου βαςιςμϋνεσ ςτην ζωικό ςυμπεριφορϊ, θεωροϑν κυρύαρχη την αλληλεπύδραςη μεταξϑ βιολογικοϑ ςτοιχεύου και περιβϊλλοντοσ. η ςυμπεριφορϊ του ατϐμου ανϊγεται ςε μια ςχϋςη ερεθύςματοσ αντύδραςησ, και οι δρϊςεισ του ανθρώπου ςυνδϋονται με το αντικεύμενο περιβϊλλον. Οι υποςτηρικτϋσ τησ θεωρύασ δεν αναγνωρύζουν ςτο ϊτομο ανώτερεσ ψυχικϋσ λειτουργύεσ ό ςυνεύδηςη, και θεωροϑν τισ ϐποιεσ πρϊξεισ του ατϐμου βιολογικϋσ α- ντιδρϊςεισ ςτην εξωτερικό διϋγερςη. Αρχικό θϋςη των μπιχεβιοριςτών αποτελεύ η θεώρηςη του περιβϊλλοντοσ ωσ καθοριςτικοϑ παρϊγοντα ςτην ανϊπτυξη του ατϐμου, υποβαθμύζοντασ τον ενδεχϐμενο ρϐλο τησ ςυνεύδηςησ. «Οι εξωτερικού παρϊγοντεσ παύζουν καθοριςτικϐ ρϐλο ςτη διαμϐρφωςη των χαρακτηριςτικών και των ιδιαιτεροτότων του ατϐμου, με αποτϋλεςμα τη μηχανικό και αυτϐματη προςαρμογό του ςτο περιβϊλλον». 13

14 Οι απϐψεισ αυτϋσ επηρϋαςαν πολϑ την αρχιτεκτονικό και πολεοδομύα μετϊ το τϋλοσ του δευτϋρου παγκοςμύου πολϋμου. Η αρχιτεκτονικό ςκϋψη, ςτην προςπϊθεια ελϋγχου και διαμϐρφωςησ ενϐσ επιθυμητοϑ μοντϋλου ςυμπεριφορϊσ ςτρϋφεται ςτην ϋρευνασ τησ εφαρμογόσ τησ θεωρύασ αυτόσ, αντιμετωπύζοντασ το χώρο ωσ καθοριςτικϐ ϐργανο ρϑθμιςησ τησ ανθρώπινησ ςυμπεριφορϊσ. Η διαλεκτικό ςχϋςη ανθρώπου-περιβϊλλοντοσ Η τρύτη προςϋγγιςη ςτη ςχϋςη του ανθρώπου με το περιβϊλλον αναγνωρύζει μια διαλεκτικό ςχϋςη ανϊμεςα ςτουσ δυο παρϊγοντεσ, και απορρϋει απϐ τη ςϑνθετη λειτουργύα τησ ανθρώπινησ φϑςησ. Η βιολογικό διαδικαςύα ερεθύςματοσ αντύδραςησ εξετϊζεται κϊτω απϐ την επύδραςη πολιτιςτικών επιρροών οι οπούοι επηρεϊζουν την ποιϐτητα αυτόσ τησ διαδικαςύασ και τησ ςχϋςησ. Οι υποςτηρικτϋσ τησ θεωρύασ αναγνωρύζουν βιολογικϋσ καταβολϋσ ςτη ςυμπεριφορϊ του ατϐμου, και ςε ςχϋςη με το χώρο πιο ςυγκεκριμϋνα, ϐπωσ και την παρουςύα κϊποιων ϋμφυτων αναγκών ό τϊςεων, που η ανθρώπινη ςυμπεριφορϊ προςπαθεύ να ικανοποιόςει. Υποςτηρύζουν ωςτϐςο, πωσ δεν εύναι δυνατό η κατανϐηςη τησ ςυμπεριφορϊσ του ατϐμου ςτο χώρο αν δεν ληφθοϑν υπ ϐψη οι ιςχυρϋσ επιρροϋσ τησ μϊθηςησ, των ςταθερών τησ κοινωνύασ ςτην οπούα εντϊςςεται το ϊτομο, και τησ ςυνεύδηςησ. Η τελευταύα προςϋγγιςη εύναι αυτό που πιο πολϑ ανταποκρύνεται ςτη ςϑγχρονη αντύληψη ςχετικϊ με την ερμηνεύα τησ πραγματικϐτητασ απϐ τον ϊνθρωπο, και πϊνω ς αυτό βαςύζεται και η γενικϐτερη προςϋγγιςη τησ εργαςύασ, δύνοντασ εξύςου βϊςη ςτα χαρακτηριςτικϊ και τη δυναμικό του χώρου αλλϊ και ςτη δυναμικό του ανθρώπινου παρϊγοντα ωσ χρόςτη του χώρου αυτοϑ, θεωρώντασ τα δυο παρϊγοντεσ αλληλϋνδετουσ ϐςον αφορϊ την εμπειρύα τησ διϊδραςησ Η κοινωνικο-χωρικό ςυμπεριφορϊ του ατόμου Ωσ χρόςτησ του χώρου, το ϊτομο εκφρϊζει τη ςχϋςη που ϋχει με αυτϐν μϋςα απϐ την τοποθϋτηςη και την κύνηςό του μϋςα ςε αυτϐν. Για τη χωρικό ςυμπεριφορϊ υπϊρχουν δυο ερμηνεύεσ. Η πρώτη θεωρεύ πωσ οι ϊνθρωποι χρηςιμοποιοϑν το χώρο ωσ μϋςο ϋκφραςησ, τοποθετώντασ τον εαυτϐ τουσ ςτο χώρο ανϊλογα με το εύδοσ τησ αναμενϐμενησ διαδικαςύασ. Η δεϑτερη προςεγγύζει το θϋμα αντύςτροφα, θεωρώντασ πωσ η θϋςη του ατϐμου ςτο χώρο, επηρεϊζει την ποςϐτητα πληροφορύασ που φτϊνει ωσ αυτϐν απϐ τουσ ϊλλουσ αλλϊ και απϐ το περιβϊλλον. Συνοψύζοντασ τισ δυο θεωρύεσ πολλού ερευνητϋσ μιλοϑν για κοινωνικο-χωρικό ςυμπεριφορϊ, ϐπου διαπροςωπικό απϐςταςη και κοινωνικό αλληλεπύδραςη ςυςχετύζονται (ΝικολαϏδου 1993). Η ποιϐτητα τησ βύωςησ του χώρου, ωσ κοινωνικο-χωρικό ςυμπεριφορϊ, εκφρϊζεται μϋςα απϐ ϋννοιεσ ϐπωσ ο προςωπικϐσ χώροσ, η εδαφοκυριαρχύα και η ιδιωτικϐτητα, ενώ η ςϑγχρονη αςτικό πραγματικϐτητα ϋρχεται να προςθϋςει και τισ ςυνθόκεσ ςυνωςτιςμοϑ ςτη λύςτα. Σχεδιϊζοντασ την εμπειρύα τησ διϊδραςησ με το χώρο, εύναι ςημαντικϐ να γύνει κατανοητό η ουςύα των εννοιών αυτών και η ςυμβολό τουσ ςτη διαμϐρφωςη τησ ςυμπεριφορϊσ του ατϐμου. 14

15 Ο προςωπικόσ χώροσ Η ϋννοια του προςωπικοϑ χώρου εύναι γνωςτό απϐ τισ πρώτεσ μελϋτεσ τησ κοινωνιολογύασ και τησ ψυχολογύασ, απϐ το 1900 περύπου, ωςτϐςο ϋχει δοθεύ μεγϊλη βαρϑτητα ςτον ϐρο ςε νεϐτερεσ μελϋτεσ. Άλλοι μελετητϋσ προςεγγύζουν το θϋμα απϐ πλευρϊ ψυχολογικό, ενώ η μελϋτη του Hall, ϐπωσ ςυνοπτικϊ παρουςιϊζεται εδώ ακολουθεύ μια προςϋγγιςη με ϋννοιεσ βαςιςμϋνεσ ςτα πεδύα του εξελικτιςμοϑ, τησ βιολογύασ και τησ πολιτιςμικόσ ανθρωπολογύασ. Ο Hall ορύζει τον προςωπικϐ χώρο ωσ «μια μικρό προςτατευτικό ςφαύρα ό φυςαλύδα που ϋνασ οργανιςμϐσ διατηρεύ ανϊμεςα ςτον εαυτϐ του και τουσ ϊλλουσ» (Hall 1971), και αναφϋρεται ςτουσ χειριςμοϑσ που κϊνει ο ϊνθρωποσ για να ρυθμύςει την παρουςύα του και τη ςυμπεριφορϊ του ςτο χώρο ςε ςχϋςη με τουσ ϊλλουσ ανθρώπουσ. Πρϐκειται για ϋνα χώρο που ορύζεται γϑρω απϐ το ςώμα του ατϐμου, και ρυθμύζει τισ διαπροςωπικϋσ ςχϋςεισ. Απϐ αυτϐν προκϑπτουν ϋννοιεσ ϐπωσ η ιδιωτικϐτητα και η οικειοπούηςη. Ο προςωπικϐσ χώροσ δεν ϋχει ςταθερϐ μϋγεθοσ, αλλϊ διακρύνονται μϋςα ς αυτϐν τϋςςερεισ χωρικϋσ ζώνεσ: η εςωτερικό, η προςωπικό, η κοινωνικό και η δημϐςια α- πϐςταςη. Όπωσ και το μϋγεθοσ του προςωπικοϑ χώρου, και οι διαφοροποιόςεισ μϋςα ςτισ ζώνεσ βαςύζονται ςτον πολιτιςμικϐ παρϊγοντα. Όπωσ επιςημαύνει ο Hall, το φαινϐμενο ϋχει βιολογικϋσ ρύζεσ αλλϊ η ανθρώπινη ςυμπεριφορϊ επηρεϊζεται απϐ το κοινωνικϐ ςϑνολο ςτο οπούο εύναι ενταγμϋνο το ϊτομο. Η παρουςύα, τϋλοσ, του προςωπικοϑ χώρου γύνεται φανερό κατϊ την παραβύαςό τησ. Η ϋννοια του προςωπικοϑ χώρου ερμηνεϑει εκτϐσ τησ ςυμπεριφορϊσ ςτο ςϑνολο των ανθρώπων και τον προςδιοριςμϐ και την εξϋλιξη μιασ κοινωνικόσ διαδικαςύασ βϊςει τησ οργϊνωςησ του χώρου και τησ τοποθϋτηςησ των ατϐμων μϋςα ς αυτϐν. Εδαφοκυριαρχύα Η ϋννοια τησ εδαφοκυριαρχύασ αντιμετωπύζεται απϐ πολλοϑσ με επιφυλακτικϐτητα για την εφαρμογό τησ ςτη μελϋτη τησ ανθρώπινησ ςυμπεριφορϊσ, ενώ ϊλλοι επιςτόμονεσ τη ςυνδϋουν με τισ ϋννοιεσ του προςωπικοϑ χώρου και τησ ιδιωτικϐτητασ. Η ϋννοια τησ εδαφοκυριαρχύασ βαςύζεται ςτη μελϋτη τησ ςυμπεριφορϊσ των ζώων και ςτοχεϑει ςτην ερμηνεύα του φαινομϋνου τησ κατοχόσ μιασ περιοχόσ και τησ υπερϊςπιςόσ τησ απϐ ϊλλα ζώα και ειςβολεύσ και τησ τόρηςησ μιασ οριςμϋνησ απϐςταςησ απϐ τα ϊλλα ζώα. Ο ϊνθρωποσ, κϊτω απϐ οριςμϋνεσ ςυνθόκεσ, παρουςιϊζει επύςησ τη διϊθεςη α- ποκλειςτικόσ χρόςησ ενϐσ τϐπου. Ο Altman, βαςιςμϋνοσ ςτισ μελϋτεσ τησ ζωικόσ ςυμπεριφορϊσ και μελετώντασ την ανθρώπινη, καταλόγει ςτη διϊκριςη τριών βαςικών τϑπων εδϊφουσ, με κριτόρια τον ϋλεγχο που αςκεύται πϊνω ςτο ϋδαφοσ απϐ αυτοϑσ που το καταλαμβϊνουν, και τη χρονικό διϊρκεια τησ κατϊληψησ του εδϊφουσ. Οι τρεισ τϑποι εδϊφουσ που διακρύνονται εύναι τα αρχϋτυπα, τα δευτερεϑοντα και τα δημϐςια εδϊφη (Altman 1975), που εύναι και αυτϊ που ενδιαφϋρουν κυρύωσ για την παροϑςα εργαςύα. Φαινϐμενα εδαφικόσ ςυμπεριφορϊσ που μποροϑν να παρατηρηθοϑν καθημερινϊ ςε δημϐςια εδϊφη εύναι για παρϊδειγμα η προςωρινό δϋςμευςη χώρων και η προςταςύα τουσ απϐ τρύτουσ, ακϐμα και κατϊ την απουςύα του ατϐμου, δηλώνοντασ με ςημϊδια ϐτι του ανόκει (για παρϊδειγμα η τοποθϋτηςη ροϑχου πϊνω ςε κϊποιο κϊθιςμα κλπ). 15

16 Όπωσ πολλϊ φαινϐμενα τησ ανθρώπινησ ςυμπεριφορϊσ, ϐςο λιγϐτερεσ εύναι οι ευκαιρύεσ που προςφϋρει το περιβϊλλον, τϐςο περιςςϐτερο αναπτϑςςονται οι τϊςεισ για εκδηλώςεισ εδαφοκυριαρχύασ. Ιδιωτικότητα Η επύκτητη ό η ϋμφυτη φϑςη τησ ιδιωτικϐτητασ ςτον ϊνθρωπο εύναι ϋνα θϋμα που δεν ϋχει διευκρινιςτεύ με ςαφόνεια ακϐμα ςτουσ επιςτημονικοϑσ κϑκλουσ. Πολλού ερευνητϋσ υποςτηρύζουν ϐτι η ανϊγκη τησ ιδιωτικϐτητασ εύναι κϊτι που μαθαύνεται το οπούο δικαιολογεύται απϐ τη διαφορετικό ϋκταςη τησ ανϊγκησ αυτόσ μεταξϑ διαφορετικών πολιτιςμών, ενώ ϊλλοι υποςτηρύζουν την ϋμφυτη φϑςη τησ βαςιζϐμενοι ςε μελϋτεσ που δεύχνουν πωσ ακϐμα και τα μωρϊ παρουςιϊζουν παρϐμοια ςυμπεριφορϊ. Το πιο πιθανϐ εύναι πωσ ιςχϑουν και οι δυο αντιλόψεισ, ϐτι η ανϊγκη για ιδιωτικϐτητα καλλιεργεύται πϊνω ςε οριςμϋνεσ βιολογικϋσ προδιαθϋςεισ. Ένασ γενικϐσ οριςμϐσ του ϐρου εύναι «η ιδιωτικϐτητα εύναι το δικαύωμα του ατϐμου να αποφαςύςει τύ εύδουσ πληροφορύα θα μεταδώςει ςτουσ ϊλλουσ για τον εαυτϐ του και κϊτω απϐ ποιεσ ςυνθόκεσ», ενώ ϋνασ ϊλλοσ οριςμϐσ, λιγϐτερο γενικϐσ, που εςτιϊζει ςτη ςχϋςη του ατϐμου με ϊλλα ϊτομα εύναι «η θεληματικό και προςωρινό απομϊκρυνςη του ατϐμου απϐ τη μεγαλϑτερη ομϊδα ανθρώπων, με τη χρόςη φυςικών ό ψυχολογικών μϋςων». Η ιδιωτικϐτητα ςαν ϋννοια εύναι ιδιαύτερα ςϑνθετη και πολϑπλοκη. Ο Westin διακρύνει μϋςα ς αυτόν τϋςςερεισ διαφορετικϋσ περιπτώςεισ: την απομϐνωςη, την οικειϐτητα, την ανωνυμύα και την επιφϑλαξη. Η απομϐνωςη περιγρϊφει την κατϊςταςη ϐπου ϋνα ϊτομο εύναι μϐνο του, ελεϑθερο απϐ την παρατόρηςη ϊλλων ανθρώπων. Η οικειϐτητα αναφϋρεται ςτην ανϊγκη του ατϐμου για ιδιωτικϐτητα ςτισ διαπροςωπικϋσ του ςχϋςεισ, και προβλϋπει την μεγιςτοπούηςη των επιδρϊςεων ανϊμεςα ς αυτϐν και ςτα ϊλλα πρϐςωπα, με την παρϊλληλη μεύωςη των ερεθιςμϊτων απϐ το περιβϊλλον. Η ανωνυμύα περιγρϊφει την κατϊςταςη ϐπου μϋςα ς ϋνα δημϐςιο χώρο το ϊτομο νιώθει να βρύςκεται με τον εαυτϐ του μϐνο ανϊμεςα ςε πολλοϑσ ϊλλουσ, και ελεϑθερο απϐ την παρατόρηςό τουσ. Η επιφϑλαξη, τϋλοσ, αναφϋρεται ςτην κατϊςταςη κατϊ την οπούα το ϊτομο ϐντασ μϋςα ςε μια ομϊδα ό ϋνα μεγαλϑτερο πλόθοσ ατϐμων, κρατϊ για τον εαυτϐ του κϊποιεσ πλευρϋσ τησ προςωπικϐτητασ ό των πρϊξεών του, ελϋγχοντασ την ψυχολογικό του απϐςταςη απϐ τουσ υπολούπουσ (Westin 1967). Η ϋννοια τησ ιδιωτικϐτητασ παρουςιϊζει μεγϊλο ενδιαφϋρον για την οργϊνωςη και το ςχεδιαςμϐ του χώρου, και ϋχει οδηγόςει ςε αλλαγϋσ ςτην αντύληψη του αρχιτεκτονικοϑ ςχεδιαςμοϑ. Εύναι η πρώτη ϋννοια που προςπϊθηςε να ενςωματώςει ψυχολογικϋσ παραμϋτρουσ ςτο ςχεδιαςμϐ, και ςόμερα τεύνει να λαμβϊνεται περιςςϐτερο υπϐψη ςτο ςχεδιαςμϐ και την κοινωνικό οργϊνωςη του χώρου. υνωςτιςμόσ Η ϋννοια του ςυνωςτιςμοϑ πολϑ ςυχνϊ ςυγχϋεται με την ϋννοια τησ πυκνϐτητασ ς ϋνα χώρο, με την οπούα εύναι ϊλλωςτε ςυνδεμϋνοσ οϑτωσ ό ϊλλωσ. Γενικϊ ωσ ςυνωςτιςμϐσ ορύζεται η υποκειμενικό αντύληψη τησ υπερβολικόσ πυκνϐτητασ ς ϋνα χώρο, ενώ ο Rapoport προτεύνει ϋναν ευρϑτερο οριςμϐ και για τισ δυο ϋννοιεσ, ορύζοντασ ωσ πυκνϐτητα «την αντύληψη και εκτύμηςη του αριθμοϑ των ατϐμων ςε μια δεδομϋνη περι- 16

17 οχό, του διαθϋςιμου χώρου και τησ οργϊνωςόσ του», και ωσ ςυνωςτιςμϐ «την ϋνταςη αυτόσ τησ πυκνϐτητασ ανϊλογα με οριςμϋνεσ ςταθερϋσ και επιθυμητϊ επύπεδα αλληλεπύδραςησ ανϊμεςα ςτουσ ανθρώπουσ» (Rapoport 1977). Σϑμφωνα με μελϋτεσ, ϐταν τα ϊτομα βρύςκονται ςε κατϊςταςη υπερπληθυςμοϑ, υπϐκεινται ςε μια ςειρϊ απϐ δυςϊρεςτεσ καταςτϊςεισ, ϐπωσ ψυχολογικό και κοινωνικό αποδιοργϊνωςη, νοητικϋσ αρρώςτιεσ, επιθετικϐτητα, εγκληματικϐτητα κ.ϊ. Οι οριςμού του Rapoport ειςϊγουν εξωτερικοϑσ παρϊγοντεσ ςτην ερμηνεύα τησ πυκνϐτητασ και του ςυνωςτιςμοϑ. Στοιχεύα του κτιςμϋνου περιβϊλλοντοσ χαρακτηρύζουν ϋναν τϐπο πυκνϐ, ϐπωσ η μεγϊλη αναλογύα χτιςμϋνου χώρου προσ τον ελεϑθερο, η ςόμανςη ςτον αςτικϐ χώρο, ό ϊλλα, καθαρϊ κοινωνικϐ-πολιτιςτικϊ χαρακτηριςτικϊ, ϐπωσ οι γρόγοροι ρυθμού, ςυμβολικϊ χαρακτηριςτικϊ κ.ϊ Μια ςυμβολικό διϊςταςη του δημϐςιου χώρου: τηλεπικοινωνύεσ και Internet Με τισ εξελύξεισ ςτα τεχνολογικϊ μϋςα, ςτουσ τομεύσ των τηλεπικοινωνιών και του διαδικτϑου, ο δημϐςιοσ χώροσ ϋχει αποκτόςει μια νϋα διϊςταςη, ολοκληρωτικϊ α- νεξϊρτητη απϐ τα φυςικϊ ϐριϊ του, που ϐμωσ ακριβώσ ϐπωσ και ο φυςικϐσ χώροσ δε ςτερεύται κοινωνικοϑ και πολιτικοϑ χαρακτόρα και δϑναμησ, μϋςα απϐ την αμφύδρομη ενημϋρωςη και την ελεϑθερη επικοινωνύα. Το γεγονϐσ τησ ενςωμϊτωςησ των τεχνολογιών διαδικτϑου και των τηλεπικοινωνιών ςτην καθημερινϐτητα και δη ςτη δημϐςια ςφαύρα εύναι πλϋον αδιαμφιςβότητη πραγματικϐτητα. Έχοντασ παρϋμβει και ουςιαςτικϊ αναθεωρόςει τισ ϋννοιεσ την πληροφϐρηςησ και την ενημϋρωςησ, οι νϋεσ τεχνολογύεσ ϋχουν αλλϊξει ριζικϊ τον τρϐπο α- ντύληψησ του δημοςύου, δύνοντϊσ του νϋα υπϐςταςη. Το διαδύκτυο ϋχει ειςχωρόςει ςτη δημϐςια ζωό με ποικύλουσ τρϐπουσ. Οι φορητού υπολογιςτϋσ και οι προςωπικϋσ μικροςυςκευϋσ (i-pods, ϋξυπνα κινητϊ τηλϋφωνα κλπ) ϋχουν δώςει ςτουσ χρόςτεσ τη δυνατϐτητα πρϐςβαςησ ςτο διαδύκτυο ςχεδϐν οπουδόποτε πλϋον. Το γεγονϐσ αυτϐ ϐπωσ εύναι η μύα μϐνο πλευρϊ τησ επύδραςησ του διαδικτϑου ςτην δημϐςια ςφαύρα. Η πιο ςημαντικό ςυμβολό του αφορϊ τη διϊθεςό του ςτο ευρϑ κοινϐ και η δυνατϐτητα του καθενϐσ χρόςτη ϐχι μϐνο να λϊβει, αλλϊ και να παρϋχει πληροφϐρηςη μϋςω αυτοϑ. «Η ςύγκλιςη των υπολογιςτών με την ψηφιακό τεχνολογύα και τισ τηλεπικοινωνύεσ δημιουργεύ ϋναν κυβερνοχώρο ϋνα πολυμεςικό κουβϊρι ψηφιακών δικτύων το οπούο ενςωματώνεται με ταχεύσ ρυθμούσ ςτην κοινωνικό, πολιτιςμικό και οικονομικό ζωό» (Graham 1998). Οι νϋεσ τεχνολογύεσ φαύνεται να ϋχουν καταργόςει τισ ϋννοιεσ του χώρου και του χρόνου ςτισ επικοινωνύεσ, αποδεςμεϑοντασ το δημϐςιο χώρο απϐ το χωρικϐ του πλαύςιο, και καθιςτώντασ δυνατό τη δια-τοπικό ςυνϑπαρξη διαφορετικών περιοχών. Πολλού εύναι οι μελετητϋσ που χρηςιμοποιοϑν την ϋννοια του κυβερνοχώρου αναφερϐμενοι ςτη νϋα αυτό διϊςταςη του χώρου. Η ϋννοια του κυβερνοχώρου τυγχϊνει ςυχνϊ ακραύων οριςμών, ϐπωσ «ςυναινετικό παραύςθηςη» ό «παρϊλληλο ςύμπαν». Λιγϐτερο απϐλυτεσ και μελλοντολογικϋσ προςεγγύςεισ, ϐπωσ αυτό του Batty M. δύνουν οριςμοϑσ του κυβερνοχώρου περιςςϐτερο ςυςχετιςμϋνουσ με την αποδϐμηςη του τϐπου και του χρϐνου ϐπωσ «ϋνασ νϋοσ τύποσ χώρου, αόρατοσ ςτισ αιςθόςεισ μασ, ϋνασ χώροσ που μπορεύ να γύνει πιο 17

18 ςημαντικόσ κι από τον ύδιο τον φυςικό χώρο, και ο οπούοσ βρύςκεται πϊνω, μϋςα και ανϊμεςα ςτο υφαντό του παραδοςιακού γεωγραφικού χώρου» (Batty 1993). Δεν εύναι τυχαύο εξϊλλου πωσ το επιςτημονικϐ λεξιλϐγιο βρύθει γεωγραφικών μεταφορών. Ειδικϐτερα ϐςον αφορϊ το διαδύκτυο, το πιο γνωςτϐ και διαδεδομϋνο μϋςο πλοόγηςησ ςτον κυβερνοχώρο, το λεξιλϐγιο του δεν εμπλουτύζεται απλώσ, αλλϊ ουςιαςτικϊ αποτελεύται απϐ γεωγραφικϋσ μεταφορϋσ. Ο ύδιοσ ο τύτλοσ cyberspace αποτελεύ πρώτη ϋνδειξη τησ χωρικόσ αντύληψησ τησ ϊυλησ και αδϐμητησ κατϊ τα ϊλλα φϑςησ του, ενώ μεταφορϋσ ϐπωσ website, exploring, surfing, library, teleport κλπ 1 Κϊθε τεχνολογικϐ επύτευγμα που ειςϋρχεται ςτην καθημερινϐτητα του ανθρώπου αλλϊζοντασ τον τρϐπο ζωόσ του παρουςιϊζει ςυνόθωσ μια πορεύα παρϊλληλη και αλληλϋνδετη με την κοινωνικό εξϋλιξη. Ωςτϐςο, λύγο βϊροσ ϋχει δοθεύ ςτην ϋρευνα τησ ςχϋςησ των τεχνολογιών πληροφϐρηςησ με τον πραγματικϐ τριςδιϊςτατο χώρο τησ ανθρώπινησ ζωόσ. Ο Stephen Graham παραθϋτει και εξηγεύ ςτο ϋργο του τρεισ ερμηνεύεσ τησ ςχϋςησ αυτόσ: Τποκατϊςταςη και υπεροχό, υν-εξϋλιξη και Ανα-ςυνδυαςμόσ (Graham 1998) Ανακεφαλαύωςη Η ταυτϐτητα του δημϐςιου χώρου εύναι μια ϋννοια πολυςϑνθετη. Εκτεύνεται ςε διαφορετικϊ επύπεδα, για να περιλϊβει απϐ τη φυςικό διϊςταςη του αςτικοϑ δημϐςιου χώρου, ωσ το ςϑνολο των κοινωνικών αλληλεπιδρϊςεων που ςυμβαύνουν μϋςα ςε αυτϐ το φυςικϐ χώρο. Επιπλϋον, οι νϋεσ τεχνολογύεσ των τηλεπικοινωνιών και του διαδικτϑου που ϋχουν γνωρύςει τϐςο μεγϊλη εξϊπλωςη ϋχουν δημιουργόςει μια νϋα νϋα, ςυμβολικό διϊςταςη ενημϋρωςησ, επικοινωνύασ και αλληλεπύδραςησ, η οπούα διϋπεται απϐ τισ ύδιεσ αρχϋσ με το δημϐςιο χώρο. Η επικοινωνύα και η διαχεύριςη τησ πληροφορύασ εύναι απϐ πολλοϑσ μελετητϋσ αυτϐ που καθορύζει την ϋννοια του δημοςύου, και τον τρϐπο με τον οπούο ο χρόςτησ βιώνει το χώρο, επηρεϊζοντασ τη χωρικό ςυμπεριφορϊ του. Η ςχϋςη αυτό λειτουργεύ αμφύδρομα: η τοποθϋτηςη του ατϐμου ςτο χώρο επηρεϊζει την ποςϐτητα και το εύδοσ τησ πληροφορύασ που φτϊνει ωσ αυτϐ απϐ το περιβϊλλον και απϐ τουσ υπϐλοιπουσ ανθρώπουσ ςτο χώρο, αλλϊ και το ϊτομο το ύδιο εκφρϊζεται ςχετικϊ με την αναμενϐμενη διαδικαςύα ςτο χώρο μϋςα απϐ την τοποθϋτηςό του ςε αυτϐν. Η ςυμπεριφορϊ του ατϐμου υπϐκειται ςτουσ κανϐνεσ ςυμπεριφορϊσ του πλόθουσ, και μϋςα απϐ αυτό τη μαζικό χωρικό ςυμπεριφορϊ διαφαύνονται κϊποια φαινϐμενα. Έννοιεσ ϐπωσ ο προςωπικόσ χώροσ, η εδαφοκυριαρχύα, η ιδιωτικότητα και ο ςυνωςτιςμόσ επηρεϊζουν τη χωρικό ςυμπεριφορϊ του ατϐμου, πηγϊζουν ϐμωσ απϐ τη μαζικό ςυμπεριφορϊ του πλόθουσ, και αναφϋρονται κυρύωσ ςτην παρουςύα ϊλλων ατϐμων ςτο χώρο, γι αυτϐ και επικρατεύ η αντύληψη πωσ ο ϊνθρωποσ βιώνει το χώρο ςε ςχϋςη με τουσ υπϐλοιπουσ ανθρώπουσ γϑρω του. Μϋςα απϐ την ϋρευνα πϊνω ςτο εννοιολογικϐ πλαύςιο του δημϐςιου χώρου ϋ- χουν ϋρθει ςτην επιφϊνεια ςτοιχεύα για την ταυτϐτητα του δημϐςιου χώρου, αλλϊ και για τον τρϐπο με τον οπούο τον αντιλαμβϊνεται και τον βιώνει ο χρόςτησ, που δύνουν 1 Στισ ανϊ τον κϐςμο μεταφρϊςεισ των ϐρων οι ϋννοιεσ παραφρϊζονται, ϊλλοτε διατηρώντασ το γεωγραφικϐ περιεχϐμενο του νοόματοσ και ϊλλοτε ϐχι. Εδώ παρατύθενται ςτην αγγλικό που θεωρεύται η επύςημη κατϊ κϊποιο τρϐπο γλώςςα του χώρου. 18

19 ςημαντικϋσ πληροφορύεσ για τη ςχεδύαςη τησ εμπειρύασ του χώρου. Μϋςα απϐ τη μελϋτη τησ χωρικόσ ςυμπεριφορϊσ του ατϐμου διακρύνονται πρϐτυπα ςυμπεριφορϊσ που εύναι ςε ϊμεςη ςχϋςη με το περιβϊλλον τϐςο ωσ χώροσ, ϐςο και ωσ ςϑνολο ανθρώπων και δραςτηριοτότων, και επηρεϊζουν τισ αντιδρϊςεισ του ατϐμου. Σχηματύζεται ϋτςι μια ςυνολικό εικϐνα για τουσ παρϊγοντεσ που επιδροϑν ςτην εμπειρύα του ανθρώπου που εύναι ο δημϐςιοσ χώροσ, καταδεικνϑοντασ ευκαιρύεσ για τη ςχεδύαςη τησ εμπειρύασ ςτη διϊδραςη με το δημϐςιο χώρο. 19

20 2. Διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ ςτο δημϐςιο χώρο Στο παρϐν κεφϊλαιο γύνεται μια επιςκϐπηςη διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων για το δημϐςιο χώρο. Εξετϊζονται ϋννοιεσ ϐπωσ ο χρόςτησ και η διεπαφό, ενώ γύνονται α- ναφορϋσ ςε παραδεύγματα εγκαταςτϊςεων διαφϐρων τϑπων. Στϐχο αποτελεύ η ενημϋρωςη ςχετικϊ με την ποικιλύα των εφαρμογών, τϐςο ςε περιεχϐμενο αλλϊ και ςε τεχνολογύεσ, αλλϊ κυρύωσ η βαθϑτερη κατανϐηςη τησ επικοινωνύασ με το χρόςτη και των παραγϐντων που επηρεϊζουν την ςυνολικό του εμπειρύα απϐ τη διϊδραςη. Στην πορεύα του κεφαλαύου γύνεται λϐγοσ για δημϐςια και ιδιωτικό αλληλεπύδραςη, και εξηγεύται πώσ η ποιϐτητα τησ αλληλεπύδραςησ και ο χαρακτηριςμϐσ τησ ωσ δημϐςια ό ιδιωτικό δεν εξαρτϊται απϐ το χώρο, αλλϊ κυρύωσ απϐ τισ ςυνθόκεσ υπϐ τισ ο- πούεσ εκτυλύςςεται. Βϊςει αυτοϑ, η εργαςύα εςτιϊζει ςε εγκαταςτϊςεισ και ςυςτόματα η διϊδραςη με τα οπούα εύναι δημϐςια, δεν απευθϑνεται και δεν εύναι γνωςτό ςε κϊθε χρόςτη ιδιωτικϊ, αλλϊ εύναι μια διαδικαςύα ανοιχτό ςτο κοινϐ Ειςαγωγό ςτην ϋννοια τησ διαδραςτικϐτητασ Η διαδραςτικϐτητα εύναι μια ϋννοια με ϋνα μεγϊλο εϑροσ οριςμών, αναλϐγωσ του πεδύου ςτο οπούο αναφϋρεται και τησ ςκοπιϊσ απϐ την οπούα εξετϊζεται. Στη βϊςη κϊθε οριςμοϑ που ϋχει δοθεύ βρύςκεται ωσ προϒπϐθεςη η αλληλεπύδραςη και ανταλλαγό ε- νεργειών ανϊμεςα ςε δυο οντϐτητεσ, ςε αντύθεςη με μια μονϐπλευρη ςχϋςη αιτύου αιτιατοϑ. Ωσ ϐροσ πρωτοεμφανύζεται ςτη βιβλιογραφύα με την εξϊπλωςη των τεχνολογιών υπολογιςτών, ωσ «αλληλεπύδραςη ανθρώπου υπολογιςτό», και αφορϊ τα μϋςα που μεςολαβοϑν ανϊμεςα ςτην πρϐθεςη του ανθρώπου και τη λειτουργύα του υπολογιςτό. Φαρακτηριςτικϊ, οι Baecker και Buxton ορύζουν τη διαδραςτικότητα ωσ «το ςύνολο των διαδικαςιών, διαλόγων και ενεργειών μϋςω των οπούων ο χρόςτησ ϊνθρωποσ χρηςιμοποιεύ και αλληλεπιδρϊ μ ϋναν υπολογιςτό» (Baecker and Buxton 1987). Κυριολεκτικϊ ο ϐροσ α- ναφϋρεται ςτην αλληλεπύδραςη του ανθρώπου μ ϋνα ςϑςτημα, ϋχει ωςτϐςο καθιερωθεύ ωσ ϋννοια ϐςον αφορϊ την αλληλεπύδραςη με ςυςτόματα υπολογιςτών και απορρϋουςεσ τεχνολογύεσ. Αντύςτοιχη εξϋλιξη με τισ δυνατϐτητεσ των υπολογιςτών γνώριςαν και οι τεχνολογύεσ ειςϐδου και εξϐδου, αποτελώντασ τη βϊςη για την εξϊπλωςη των εφαρμογών των υπολογιςτικών ςυςτημϊτων ςε πλόθοσ ϊλλων τομϋων. Πολϑ ςϑντομα ο καλλιτεχνικϐσ χώροσ ϊρχιςε να δεύχνει ιδιαύτερο ενδιαφϋρον για τισ δυνατϐτητεσ αλληλεπύδραςησ θεατό καλλιτεχνικοϑ ϋργου που ϋδιναν τα τεχνολογικϊ μϋςα, ενώ δεν ϊργηςαν να εφαρμϐζονται ςε πειραματικϐ ςτϊδιο και ςε ϊλλουσ τομεύσ ϐπωσ η εκπαύδευςη, οι εναλλακτικϋσ θεραπεύεσ κλπ. Σχηματικϊ, η διϊδραςη περιλαμβϊνει τρύα μϋρη: το χρόςτη, το ςϑςτημα και τη διεπαφό, που αποτελεύ το διαμεςολαβητό ανϊμεςα ςτον ανθρώπινο και τον υπολογιςτικϐ παρϊγοντα. Τα εύδη χρηςτών και οι τεχνολογύεσ διεπαφόσ εύναι οι παρϊγοντεσ απϐ τουσ οπούουσ εξαρτϊται η εμπειρύα τησ διϊδραςησ, και οι οπούοι λαμβϊνονται κυρύωσ υπϐψη κατϊ τη ςχεδύαςη τησ διϊδραςησ, ενώ το υπολογιςτικϐ ςϑςτημα ςτην καρδιϊ τησ εφαρμογόσ αφορϊ ϋναν εντελώσ διαφορετικϐ τομϋα τησ ςχεδύαςησ. Στην πορεύα τησ εργαςύασ 20

21 η ϋρευνα εςτιϊζει ςτο χρόςτη, τη διεπαφό και κυρύωσ τισ ςχϋςεισ μεταξϑ τουσ, ϐπωσ αυτϋσ αποτελοϑν την εμπειρύα τησ διϊδραςησ. Η διϊδραςη βρύςκει εφαρμογό ςε πολλϊ επύπεδα, και οι διϊφορεσ μεθοδολογύεσ εςτιϊζουν διαφορετικϊ ςτο θϋμα ανϊλογα με τον τελικϐ τουσ ςτϐχο. Οι περιςςϐτεροι μελετητϋσ αναγνωρύζουν τη διαδραςτικϐτητα πρωτύςτωσ ανϊμεςα ςτο χρόςτη και την εφαρμογό ό το ςϑςτημα, ενώ ϊλλοι εςτιϊζουν ςτισ προεκτϊςεισ τησ διϊδραςησ, θεωρώντασ τα προώϐντα και τισ υπηρεςύεσ ωσ εργαλεύα που εξυπηρετοϑν ϋνα ςκοπϐ, την επικοινωνύα μεταξϑ των ανθρώπων (Garrett 2003) (Saffer 2006) Διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ ςτο δημϐςιο χώρο Οι διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ αποτελοϑν μια κατηγορύα διαδραςτικών εφαρμογών, ϐπου η διϊδραςη εκτεύνεται ςτο χώρο. Τα ςτοιχεύα τησ διεπαφόσ εύναι ενςωματωμϋνα ςτο περιβϊλλον, το οπούο ανϊ περιπτώςεισ εύτε εύναι οριςμϋνο εντϐσ ςυγκεκριμϋνων και διακριτών ορύων, εύτε ενςωματωμϋνο ςτον υπϊρχοντα χώρο. Η ςυμμετοχό του χρόςτη ςτη διϊδραςη γύνεται εύτε εκοϑςια εύτε εν αγνούα του, με μοναδικό προϒπϐθεςη την παρουςύα του ςτο ςυγκεκριμϋνο περιβϊλλον και τισ ενϋργειϋσ του. Η ςχεδύαςη για τη διϊδραςη βρύςκει εφαρμογό ς ϋνα πολϑ μεγϊλο εϑροσ και κλύμακα εφαρμογών. Εκτεύνεται απϐ τη ςχεδύαςη εφαρμογών για ηλεκτρονικοϑσ υπολογιςτϋσ, ϋωσ εγκαταςτϊςεισ μεγϊλησ κλύμακασ, και ανταποκρινόμενα περιβϊλλοντα. Κοινϐ χαρακτηριςτικϐ ςε κϊθε περύπτωςη αποτελεύ η αναγκαιϐτητα τησ ςυμμετοχόσ του χρόςτη για την ολοκλόρωςη τησ λειτουργύασ του ςυςτόματοσ. Οι διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ, ϐπωσ προκϑπτει και απϐ τον ύδιο τον ϐρο, αναφϋρονται ςε εφαρμογϋσ εγκατεςτημϋνεσ ςε ςυγκεκριμϋνο χώρο. Παρ ϐλα αυτϊ, η διαχωριςτικό γραμμό ανϊμεςα ςτισ εγκαταςτϊςεισ και τα υπϐλοιπα διαδραςτικϊ ςυςτόματα παραμϋνει αςαφόσ. Για παρϊδειγμα η εγκατϊςταςη Bruit Rose (Pink Noise) των HeHe Association ςυμμετεύχε ςτη Biennial of Contemporary Arts, προςφϋροντασ ϋνα πολϑ μικρϐ εϑροσ διϊδραςησ του ανθρώπου με το ςϑςτημα, και η οπούα ωςτϐςο εντϊςςεται ςτα πλαύςια των διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων, ςε αντύθεςη μ ϋναν ςταθερϐ ηλεκτρονικϐ υπολογιςτό, ο οπούοσ χαρακτηρύζεται απϐ τον ύδιο βαθμϐ μονιμϐτητασ ςτο χώρο (εγκατϊςταςη) και επιπλϋον παρϋχει περιςςϐτερεσ δυνατϐτητεσ διϊδραςησ με το ςϑςτημα. Ταυτϐχρονα, ο ϐροσ διαδραςτικϋσ επιβϊλλει τη ςυμβολό του ανθρώπινου παρϊγοντα ςτο ςϑςτημα. Συνολικϊ δηλαδό ο ϐροσ αναφϋρεται ςτην αλληλεπύδραςη του ανθρώπου με μια εφαρμογό ςτο χώρο. Παρατηρεύται ωςτϐςο, πωσ η αλληλεπύδραςη δεν αφορϊ ςε κϊθε περύπτωςη τον ϊνθρωπο ωσ χρόςτη. Πλόθοσ εγκαταςτϊςεων, οι οπούεσ ςε πολλϋσ περιπτώςεισ χαρακτηρύζονται απϐ μεγϊλο εϑροσ αλληλεπύδραςησ με το ςϑςτημα, απευθϑνονται ςτο ύδιο το περιβϊλλον, το οπούο αλληλεπιδρϊ μϋςω του φωτϐσ, του αϋρα, τησ κύνηςησ, των χρωμϊτων κλπ. Ο ϊνθρωποσ, ωσ μϋροσ του περιβϊλλοντοσ, μπορεύ να το επηρεϊςει αλληλεπιδρώντασ μ αυτϐ τον τρϐπο με την εγκατϊςταςη. Εύναι φανερϐ πωσ ϋνα ϋργο μπορεύ να περιγραφεύ ωσ Διαδραςτικό Εγκατϊςταςη βϊςει οριςμϋνων χαρακτηριςτικών, και του βαθμοϑ ςτον οπούο ανταποκρύνεται ςε αυτϊ. Μια εκτεταμϋνη ϋρευνα ςτη βιβλιογραφύα αποκαλϑπτει πωσ η κατηγοριοπούηςη των ε- γκαταςτϊςεων αποτελεύ ϋνα εγχεύρημα ςε μεγϊλο βαθμϐ εξαρτημϋνο απϐ την οπτικό απϐ την οπούα εξετϊζεται το ζότημα. Ενδεικτικϊ, διαχωρύζονται ςε δημϐςιεσ και ιδιωτι- 21

22 κϋσ, εγεύροντασ θϋματα δημϐςιασ και ιδιωτικόσ αλληλεπύδραςησ εκτϐσ απϐ το περιβϊλλον ςτο οπούο εγκαθύςτανται, απϐ το μϋγεθοσ και το εϑροσ τουσ, ϐπωσ και τον αριθμϐ χρηςτών που μποροϑν ν απαςχολόςουν ταυτϐχρονα, το περιεχϐμενο και το ςκοπϐ τουσ, ενώ τϋλοσ κϊποιεσ ομϊδεσ ερευνητών τισ κατατϊςςουν βϊςει των χειριςτηρύων και των αποτελεςμϊτων (von Lehn, Heath, and Hindmarsh 2001). Στην πορεύα τησ εργαςύασ η ϋρευνα αναφϋρεται ςε διϊφορεσ κατηγορύεσ διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων, οι οπούεσ πολλϋσ φορϋσ εμπλϋκονται μεταξϑ τουσ ό αλληλοςυμπληρώνονται. Μ αυτϐ τον τρϐπο μια ςυγκεκριμϋνη εγκατϊςταςη μπορεύ ν ανόκει ςε περιςςϐτερεσ απϐ μια κατηγορύεσ. Στϐχοσ εύναι η παρουςύαςη ουςιαςτικών θεμϊτων που καθορύζουν το χαρακτόρα μιασ εγκατϊςταςησ. Παρϊλληλα γύνεται μια προςπϊθεια παραπομπόσ ςε παραδεύγματα ςε κϊθε περύπτωςη, για την καλϑτερη απεικϐνιςη αυτών. Αν και η εργαςύα εςτιϊζει ςτη ςχεδύαςη εγκαταςτϊςεων για το δημϐςιο χώρο, η ϋρευνα αφορϊ το ςϑνολο των διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων, καθώσ ςτην πλειοψηφύα τουσ τα ζητόματα που εξετϊζονται ιςχϑουν καθολικϊ Εκθεςιακού χώροι Η χρόςη εναλλακτικών μϋςων ςε χώρουσ εκθεςιακοϑσ και μουςειακοϑσ εύναι μια πρακτικό που ακολουθεύται εδώ και δυο περύπου δεκαετύεσ. Η ςυμβολό τουσ ωςτϐςο ϋχει παραμεύνει για το μεγαλϑτερο μϋροσ ςτην προβολό των εκθεμϊτων, με την ϐποια πιθανό αλληλεπύδραςη του κοινοϑ να περιορύζεται ςε χαμηλϐ επύπεδο χειριςτηρύων με πλόκτρα κυρύωσ και φτωχϊ εφϋ. Τα τελευταύα χρϐνια η ϋννοια τησ ςυμμετοχόσ του κοινοϑ ςε μια εκπαιδευτικό διαδικαςύα μϋςα απϐ την προβολό των εκθεμϊτων και την αλληλεπύδραςη με αυτϊ ϋχει απαςχολόςει τϐςο επιςτόμονεσ ϐςο και καλλιτϋχνεσ, που καλοϑνται να ςυνεργαςτοϑν ϊνω ς αυτϐ το νϋο πεδύο. Η νϋα προςϋγγιςη εςτιϊζει ςτην ενύςχυςη τησ κατανϐηςησ και τησ μϊθηςησ απϐ την πλευρϊ των επιςκεπτών, μϋςα απϐ τον εμπλουτιςμϐ τησ εμπειρύασ τησ επύςκεψησ. Διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ μϋςα ςτουσ χώρουσ εκθϋςεων ςυνειςφϋρουν ςτην μεταμϐρφωςη τησ απλόσ επύςκεψησ ςε μια εμπειρύα πλοϑςια ςε περιεχϐμενο και αξιομνημϐνευτη. Ένασ παρϊλληλοσ δεϑτεροσ ςτϐχοσ που εμπεριϋχεται ςτα προηγοϑμενα εύναι η ανϊπτυξη διαπροςωπικών ςχϋςεων μϋςα απϐ την προςωπικό επαφό και τη ςυνεργαςύα μεταξϑ των χρηςτών (von Lehn, Heath, and Hindmarsh 2001). Εργαλεύα τησ νϋασ προςϋγγιςησ αποτελοϑν απϐ τη μια οι νϋοι τρϐποι παρουςύαςησ των εκθεμϊτων, ϐπου και ϐποτε αυτϐ εύναι δυνατϐ, αλλϊ και η παρουςύα διαδραςτικών εφαρμογών ςυμπληρωματικϊ με την ϋκθεςη, με περιεχϐμενο ενημερωτικϐ, αλλϊ και εκμεταλλευϐμενεσ ςυχνϊ την ϋννοια του παιχνιδιοϑ γι αυτϐ το ςκοπϐ. Πολλϊ εύναι τα νεοώδρυθϋντα μουςεύα που ϋχουν ςχεδιαςτεύ γϑρω ακριβώσ απϐ αυτϐ τον ϊξονα αλληλεπύδραςησ με τα εκθϋματα, αλλϊ και που προβλϋπουν μια ολοκληρωμϋνη εμπειρύα, αντιμετωπύζοντασ την επύςκεψη ωσ τϋτοια και καθοδηγώντασ την μϋςα απϐ ϋνα ολοκληρωμϋνο διαδραςτικϐ μονοπϊτι Ερευνητικϊ επιςτημονικϊ προγρϊμματα Η επύδραςη των ποικύλλων διαδραςτικών εφαρμογών ςτη ςυμπεριφορϊ του χρόςτη μϋςα ςτα τεχνητϊ ό επαυξημϋνα περιβϊλλοντα, ϋχουν ςταθεύ αφορμό για ϋρευ- 22

23 νεσ ςχετικϊ με τισ δυνατϐτητεσ εφαρμογόσ διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων ςε προγρϊμματα θεραπεύασ και αποκατϊςταςησ ατϐμων με δυςκολύεσ αιςθητηριακϋσ, επικοινωνιακϋσ κλπ. Αςθενεύσ με ςοβαρϊ προβλόματα φυςικϊ ό νοητικϊ, χαρακτηρύζονται απϐ μειωμϋνη επικοινωνιακό δυνατϐτητα, η οπούα πηγϊζει τϐςο απϐ τισ ύδιεσ τισ δυςκολύεσ που προκϑπτουν απϐ την κατϊςταςό τουσ, αλλϊ και απϐ τη μειωμϋνη θϋληςη για επικοινωνύα απϐ την πλευρϊ τουσ, που εύναι αποτϋλεςμα τησ απογοότευςησ που ςυχνϊ νιώθουν κατϊ την αποτυχύα. Μελϋτεσ και πειραματικϊ προγρϊμματα ϋχουν δεύξει την ανταπϐκριςη αςθενών ςε περιβϊλλοντα ερεθιςμοϑ των διαφϐρων αιςθόςεων, καταδεικνϑοντασ ςχϋςεισ αναμεταξϑ τουσ και ενιςχϑοντασ τισ δυνατϐτητεσ επικοινωνύασ και αλληλεπύδραςησ του αςθενό με το περιβϊλλον του. Η Ceri Williams, ςτην αναφορϊ τησ για μια ςχετικό διαδραςτικό εγκατϊςταςη ςε ερευνητικϐ ςτϊδιο, περιγρϊφει τισ επιπτώςεισ τησ διϊδραςησ με την εφαρμογό ςτη ςυμπεριφορϊ των αςθενών. Το περιβϊλλον τησ εγκατϊςταςησ δύνει τη δυνατϐτητα ςτουσ χρόςτεσ ν αλληλεπιδρϊςουν με πολλαπλοϑσ τρϐπουσ μαζύ του, μϋςω τησ φωνόσ, τησ κύνηςησ και χειρονομιών, λαμβϊνοντασ ςυγχρϐνωσ ωσ αποτϋλεςμα των ενεργειών τουσ ερεθύςματα οπτικϊ και ακουςτικϊ. Η ςυνειδητοπούηςη τησ επύδραςησ των ενεργειών αυτών φαύνεται απϐ τισ μελϋτεσ πωσ εύχε μια ιςχυρό παροτρυντικό επύδραςη ςτουσ χρόςτεσ. Μϋςα απϐ ςειρϋσ ςυνεδριών αλληλεπύδραςησ με την εφαρμογό οι αςθενεύσ φϊνηκαν ν αναπτϑςςουν οικειϐτητα με το περιβϊλλον τησ εφαρμογόσ, παρουςιϊζοντασ ςε κϊποιεσ περιπτώςεισ δεύγματα προςπϊθειασ επικοινωνύασ και εκτϐσ του προγρϊμματοσ (Williams 2008) Καλλιτεχνικϋσ εγκαταςτϊςεισ Το ενδιαφϋρον του καλλιτεχνικοϑ χώρου για τη ςυμμετοχό του κοινοϑ ςτο ϋργο ϋχει αναπτυχθεύ πριν καν απϐ την εξϋλιξη των τεχνολογιών που θα καθιςτοϑςαν δυνατό την αλληλεπύδραςη, βρύςκοντασ ϋκφραςη παρ ϐλα αυτϊ ςε ϊλλα μϋςα. Τα ψηφιακϊ μϋςα τησ ςϑγχρονησ εποχόσ ϋχουν δώςει νϋεσ δυνατϐτητεσ ςτουσ καλλιτϋχνεσ για τη δημιουργύα ϋργου με την πολϑτροπη ςυμμετοχό του κοινοϑ ςε αυτϐ. Η ςυνεργαςύα του καλλιτϋχνη με τουσ ειδικοϑσ των τεχνολογιών ό η ϊμεςη ςχϋςη του με τα ψηφιακϊ μϋςα, ϐπωσ και ο βαθμϐσ εμπλοκόσ του δϋκτη του ϋργου με αυτϐ, εύναι παρϊγοντεσ που επηρεϊζουν ϐλο τον κϑκλο τησ ςχεδύαςησ αλλϊ και την τελικό εμπειρύα τησ αλληλεπύδραςησ με το ϋργο. Οι Cornock και Edmonds, ςε μια εποχό πρώιμη όδη για τα ςϑγχρονα μϋςα ςχεδύαςησ, ςε μελϋτη τουσ ςχετικϊ με τισ κατηγορύεσ αλληλεπύδραςησ με το ϋργο τϋχνησ και τουσ βαθμοϑσ παρεμβολόσ ςε αυτϐ, προτεύνουν τον ϐρο art systems, ςυμπεριλαμβϊνοντασ ϋτςι ςε αυτϐν ϐλουσ τουσ εμπλεκϐμενουσ παρϊγοντεσ, μεταξϑ των οπούων και τον αποδϋκτη του ϋργου (Cornock and Edmonds 1973). Διακρύνουν ςτη ςυνϋχεια τϋςςερεισ βαςικϋσ κατηγορύεσ, οι οπούεσ βρύςκουν εφαρμογό και ςτο καλλιτεχνικϐ ϋργο ωσ ϋχει ςόμερα, με τη ςυμβολό των ψηφιακών μϋςων: static, dynamic passive, dynamic interactive, και dynamic interactive (varying). Η ουςύα τησ διαφοροπούηςησ ϋγκειται ςε τρύα διαφορετικϊ ςτοιχεύα. Το πρώτο αφορϊ ςτον παρϊγοντα που επεμβαύνει ςτο ϋργο, εύτε πρϐκειται για ϋνα υπολογιςτικϐ ςϑςτημα ςχεδιαςμϋνο απϐ τον καλλιτϋχνη, εύτε για τον δϋκτη του ϋργου (ϊνθρωποσ ό ακϐμα και το περιβϊλλον). Ο δεϑτεροσ αφορϊ την προβλεψιμϐτητα τησ αντύδραςησ του ϋργου ςτα ερεθύςματα που δϋχεται, κϊτι που ϋ- 23

24 γκειται ςτη ςχεδύαςη του καλλιτϋχνη, αν θα εύναι προκαθοριςμϋνα, τυχαύα, ό θα εύναι επιλογό του δϋκτη. Ο τελευταύοσ παρϊγοντασ αφορϊ τη μονιμϐτητα τησ επύδραςησ των ενεργειών που απευθϑνονται ςτο ϋργο. Οι ςτϐχοι διαδραςτικών ϋργων τϋχνησ εύναι ϋνα κεφϊλαιο ιδιϊζον, ϐςο και αυτϐ του ςτϐχου τησ ύδιασ τησ τϋχνησ. Το μϐνο που μπορεύ να αναλογιςτεύ κανεύσ εύναι ο ςτϐχοσ τησ αλληλεπιδραςτικόσ φϑςησ του ϋργου, και αυτϐ εύναι η ύδια η ϋμπνευςη του δημιουργοϑ και δεν μπορεύ ν απαντηθεύ καθολικϊ. Όπωσ και ϊλλα πεδύα ϐπου διαδραςτικϊ ςυςτόματα ϋχουν βρει εφαρμογό, ϋτςι και ςτον τομϋα τησ τϋχνησ η ςχϋςη μεταξϑ τησ ϋμπνευςησ ό ανϊγκησ, και των διαθϋςιμων τεχνολογικών μϋςων εύναι αμφύδρομη. Η τεχνολογύα δύνει αφορμϋσ για ςχεδύαςη και οι καλλιτεχνικϋσ ιδϋεσ ψϊχνουν να βρουν τα μϋςα να υλοποιηθοϑν Εκπαιδευτικϋσ εγκαταςτϊςεισ Τα διαδραςτικϊ ςυςτόματα χρηςιμοποιοϑνται ςτην εκπαύδευςη με ποικύλουσ τρϐπουσ. Τα πολυμϋςα αλλϊ και η ψηφιακϋσ τεχνολογύεσ ϋχουν αποδεύξει ϐχι μϐνο τη χρηςιμϐτητϊ τουσ, αλλϊ και την αναγκαιϐτητϊ τουσ ςε οριςμϋνεσ περιπτώςεισ. Η ποικιλύα των διαδραςτικών ςυςτημϊτων βρύςκει εφαρμογό τϐςο ςτην εκπαύδευςη, ϐςο και ςτην εξϊςκηςη και εξειδύκευςη. Η ϋκταςη και η ποικιλύα των χρόςεων διαδραςτικών ςυςτημϊτων διατρϋχει ϐλα τα επύπεδα και τισ μορφϋσ τησ εκπαύδευςησ. Πολυμεςικϋσ εφαρμογϋσ χρηςιμοποιοϑνται ευρϋωσ ςυμπληρωματικϊ με την παραδοςιακό διδαςκαλύα για την ενύςχυςη και τον ε- μπλουτιςμϐ αυτόσ, ενώ ςε πιο εξελιγμϋνο επύπεδο, αντικαθύςταται πλόρωσ απϐ εφαρμογϋσ απομακρυςμϋνησ διδαςκαλύασ, που υποςτηρύζεται εύτε απϐ τηλεπικοινωνιακϊ διαδραςτικϊ ςυςτόματα, εύτε απϐ ςυςτόματα εικονικών περιβαλλϐντων. Μεγϊλη βαρϑτητα δύνεται ςτην εκπαύδευςη μϋςα ςε πλαύςια διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων εικονικών περιβαλλϐντων για την πρακτικό εξϊςκηςη επαγγελματιών ςε ειδικϐτητεσ μεγϊλου ρύςκου ό λεπτών χειριςμών, ϐπωσ πιλϐτων ειδικών αεροςκαφών ό μικροχειρουργών, ϐπωσ και ςε περιπτώςεισ ϐπου η χρόςη του πραγματικοϑ εξοπλιςμοϑ δεν εύναι εφικτό για τη διατόρηςη τησ οικειϐτητασ με το περιβϊλλον. Αντύςτοιχεσ εφαρμογϋσ, κυρύωσ εικονικών περιβαλλϐντων, χρηςιμοποιοϑνται για την ψυχολογικό προετοιμαςύα χρηςτών που πρϐκειται να βρεθοϑν ςε ιδιαύτερα περιβϊλλοντασ εργαςύασ για μεγϊλα χρονικϊ διαςτόματα (προετοιμαςύα πληρώματοσ διαςτημικών ςταθμών) Ανταποκρινόμενα περιβϊλλοντα Τα ανταποκρινϐμενα περιβϊλλοντα αποτελοϑν μια κατηγορύα διαδραςτικών ε- γκαταςτϊςεων, την οπούα διακρύνει η ϋκταςη, και η ϋνταξη τησ διϊδραςησ ςτο χώρο. Κατϊ τον οριςμϐ, πρϐκειται για «χώρουσ που αλληλεπιδροϑν με τουσ ανθρώπουσ που τουσ βλϋπουν, διαςχύζουν ό χρηςιμοποιοϑν» (Bullivant 2006). Η διεπαφό εύναι τα ύδια τα ςτοιχεύα του χώρου. Μϋςα ςε μικρϐ χρονικϐ διϊςτημα ϋχουν διαδοθεύ παντοϑ. Τα νϋα μϋςα ϋχουν ειςβϊλλει ςτον τρϐπο που αντιμετωπύζουμε το χώρο, επηρεϊζοντασ την ταυτϐτητα του δημοςύου, επιχειρηματικοϑ, εμπορικοϑ και καλλιτεχνικοϑ χώρου. Σε μικρϐτερο βαθμϐ ϋχουν μπει και ςτην οικιακό καθημερινϐτητα, φϋρνοντασ την κϊποτε ουτοπικό ϋξυπνη κατοικύα ϐλο και πιο κοντϊ. 24

25 Ολοϋνα και περιςςϐτεροι αρχιτϋκτονεσ αξι0ποιοϑν τισ δυνατϐτητεσ που παρϋχει η τεχνολογύα για τη δημιουργύα νϋου τϑπου, ενεργοϑ χώρου, ενώ την ύδια κατεϑθυνςη ακολουθοϑν και αντιπρϐςωποι του ςχεδιαςτικοϑ, καλλιτεχνικοϑ και τεχνολογικοϑ χώρου απϐ διαφορετικϋσ αφετηρύεσ. Στη διαδικαςύα αυτό δεν υπϊρχουν ςυνταγϋσ, αλλϊ μϋςα απϐ τη δοκιμό και το λϊθοσ δημιουργοϑν νϋουσ αλληλεπιδραςτικοϑσ τϐπουσ. Ο χώροσ αντιμετωπύζεται απϐ μια διαφορετικό ςκοπιϊ, ιδωμϋνοσ ωσ χώροσ γεγονϐτων, και η ςχεδύαςη του ακολουθεύ μια νϋα πορεύα, διαφορετικό απϐ την κλαςικό αρχιτεκτονικό (Bullivant 2006). Ο βαθμϐσ παρϋμβαςησ ςτο χώρο, ϐπωσ και το εύδοσ του χώρου ποικύλουν ανϊ περύςταςη. Η διϊδραςη, η οπούα αποβλϋπει ςε ϋναν ό περιςςϐτερουσ χρόςτεσ, ό και ςτο περιβϊλλον, εκτεύνεται απϐ την ενςωμϊτωςη διαδραςτικών ςτοιχεύων ςτον υπϊρχοντα χώρο, μϋχρι την ύδια την ουςύα τησ αρχιτεκτονικόσ. Εντυπωςιακϋσ εύναι οι περιπτώςεισ διαδραςτικών κελυφών που καλϑπτουν ολϐκληρα κτύρια, αντιδρώντασ ςτισ αλλαγϋσ του περιβϊλλοντοσ αλλϊ και ςτισ λειτουργύεσ που λαμβϊνουν χώρα μϋςα ςτο ύδιο το κτύριο, ενώ εγκαταςτϊςεισ ϐπωσ το Dune 4.2 του Studio Roosegaarde ό το Story Pipeline του Ben Rubin ξεπερνϊνε τα ϐρια του αςτικοϑ χώρου, καταλαμβϊνοντασ το φυςικϐ περιβϊλλον κοντϊ ςτισ πϐλεισ, λειτουργώντασ ωσ γϋφυρα ανϊμεςα ςτο φυςικϐ και το τεχνητϐ, καταςκευαςμϋνο απϐ τον ϊνθρωπο περιβϊλλον Ο ρϐλοσ του χρόςτη Σε μια διαδραςτικό εγκατϊςταςη υπϊρχουν εξ οριςμοϑ δυο μϋρη τα οπούα αλληλεπιδροϑν. Το πρώτο εύναι η εφαρμογό, αποτελοϑμενη απϐ τα χειριςτόρια τησ, τα μϋςα εξϐδου ό αναπαρϊςταςησ, και απϐ το λειτουργικϐ τησ ςϑςτημα. Το δεϑτερο μϋλοσ τησ διαλεκτικόσ ςχϋςησ αποτελεύται απϐ το ςϑνολο των χρηςτών. Μεταξϑ των εμπλεκομϋνων ςτα πλαύςια μιασ εφαρμογόσ οι διϊφοροι χρόςτεσ αποτελοϑν την πρωτογενό ομϊδα. Σ αυτοϑσ ςυμπεριλαμβϊνονται το βαςικϐ χρηςτικϐ κοινϐ, ςτο οπούο ςτοχεϑει η ςχεδύαςη (target group), οι δυνητικού χρόςτεσ, ϐπωσ και μια τρύτη ομϊδα χρηςτών που περιλαμβϊνει τισ ομϊδεσ ςχεδύαςησ και ςυντόρηςησ του ςυςτόματοσ (A. Dix et al. 2003). Μια εφαρμογό εύναι δυνατϐ ν απαςχολεύ περιςςϐτερουσ του ενϐσ χρόςτεσ ταυτϐχρονα. Κϊτι τϋτοιο μπορεύ να ςημαύνει τη δυνατϐτητα ταυτϐχρονησ χρόςησ του ςυςτόματοσ απϐ ϋναν αριθμϐ χρηςτών ταυτϐχρονα με τη διϊδραςη να παραμϋνει ωςτϐςο ατομικό εμπειρύα για καθϋναν απϐ αυτοϑσ, ό μπορεύ να ςημαύνει την απϐ κοινοϑ χρόςη τησ εφαρμογόσ (ςυνεργατικϊ περιβϊλλοντα) η οπούα ϋχει ωσ αποτϋλεςμα τη διϊδραςη ωσ ςυλλογικό εμπειρύα. Η ςυνεργατικό χρόςη μιασ εφαρμογόσ εγεύρει πολλϊ θϋματα ϐ- ςον αφορϊ το ςχεδιαςμϐ τησ διεπαφόσ και τισ υπολογιςτικϋσ δυνατϐτητεσ του ςυςτόματοσ υποςτόριξησ, γι αυτϐ και ωσ τώρα δεν εύναι τϐςο διαδεδομϋνεσ τϋτοιου εύδουσ εφαρμογϋσ ϐςο αυτϋσ που ςτοχεϑουν ςτην ατομικό εμπειρύα. Οι νϋεσ τεχνολογύεσ ϋχουν καταςτόςει δυνατό τη χρόςη πολλαπλών τρϐπων αλληλεπύδραςησ του χρόςτη με μια εφαρμογό. Σημαντικϐ επύτευγμα αποτελεύ η δυνατϐτητα ανταπϐκριςησ τησ εφαρμογόσ ςτισ δρϊςεισ του ανθρώπου χωρύσ τη διαμεςολϊβηςη χειριςτηρύων, ϐπωσ και ςτο ςχηματιςμϐ ςχϋςεων ανϊμεςα ςτουσ χρόςτεσ, ό ςτουσ χρόςτεσ και ςτο περιβϊλλον. Μ αυτϐ τον τρϐπο η ύδια η εφαρμογό οδηγεύ το χρόςτη ϐχι μϐνο ςε μια ατομικό αλληλεπύδραςη με το ςϑςτημα, αλλϊ και ςτο ςχηματιςμϐ κοινωνικών 25

26 αλληλεπιδρϊςεων με τουσ υπϐλοιπουσ χρόςτεσ, αποκτώντασ ϋτςι ϋναν κοινωνικϐ χαρακτόρα. Η ςυμβολό των ποικύλων διαδραςτικών ςυςτημϊτων, και ιδιαύτερα τϑπου εγκατϊςταςησ, ςτη δημιουργύα διαπροςωπικών ςχϋςεων και κοινωνικόσ αλληλεπύδραςησ μεταξϑ των χρηςτών φαύνεται να αποτελεύ ϋνα αποτϋλεςμα δευτερεϑον ςτον κϑριο ςκοπϐ των εφαρμογών (ςτισ περιςςϐτερεσ περιπτώςεισ), αλλϊ διϐλου αμελητϋο. Όλο και πιο ςυχνϊ ςε επιςτημονικϋσ μελϋτεσ να εξετϊζονται οι τρϐποι με τουσ οπούουσ τϋτοιου εύδουσ εφαρμογϋσ καταφϋρνουν ό ϐχι να οδηγόςουν ςε εμπλοκό των χρηςτών με το ςϑςτημα και τουσ υπϐλοιπουσ χρόςτεσ, ενώ το ζότημα δεύχνει να ϋχει πϊρει τϋτοια ϋκταςη με τισ εξελύξεισ ςτον τομϋα ώςτε ν αποτελεύ αντικεύμενο ϋρευνασ και τισ επιςτόμεσ τησ κοινωνιολογύασ και τησ ψυχολογύασ Ο ρόλοσ και η ςημαςύα ενόσ θεϊμονοσ κοινού ςτη διϊδραςη «Καθώσ η διϊδραςη με τα ςυςτόματα γύνεται όλο και περιςςότερο δημόςια διαδικαςύα το ενδιαφϋρον τησ ςχεδύαςησ τησ αλληλεπύδραςησ εκτεύνεται πϋρα από τη ςχεδύαςη τησ διϊδραςησ του ατόμου με τη διεπαφό, και μελετϊ τουσ τρόπουσ με τουσ οπούουσ η διϊδραςη επηρεϊζει και επηρεϊζεται από τουσ θεατϋσ» (Reeves et al. 2005). Η ςημαςύα του αποκτϊ η παρουςύα θεατών γϑρω απϐ τα δρώμενα μιασ εγκατϊςταςησ αντικατοπτρύζεται ςτο πλόθοσ των ερευνών που εςτιϊζουν ς αυτό. Κεντρικϊ ςημεύα ενδιαφϋροντοσ γϑρω απϐ τα οπούα εκτυλύςςονται οι ϋρευνεσ αποτελοϑν οι δυνατϐτητεσ εμπλοκόσ του κοινοϑ με την εφαρμογό ωσ δυνητικϐ χρηςτικϐ κοινϐ, και οι προεκτϊςεισ τησ παρουςύασ του ςτην εμπειρύα των χρηςτών. Η παρουςύα ενϐσ θεϊμονοσ κοινοϑ ςτην διϊδραςη του χρόςτη με μια εφαρμογό ςε δημϐςιο χώρο εύναι ϋνασ παρϊγοντασ που μπορεύ να λειτουργόςει αμφύδρομα για την εμπειρύα του χρόςτη και τη ςυμμετοχό του. Έγκειται ςτο ςχεδιαςτό να μελετόςει ϐλουσ τουσ παρϊγοντεσ που εμπλϋκονται ςτην αλληλεπύδραςη των χρηςτών και να ελϋγξει την εμπλοκό των θεατών ςτην εμπειρύα του χρόςτη. Οι περιςςϐτερεσ εγκαταςτϊςεισ δημοςύου χώρου απευθϑνονται ςτο ευρϑ κοινϐ για χρόςη, ςτην οπούα περύπτωςη οι θεατϋσ εύναι εν δυνϊμει χρόςτεσ και ςτϐχοσ τουσ εύναι εν μϋρει η κατανϐηςη των τρϐπων αλληλεπύδραςησ με την εγκατϊςταςη. Σε ϊλλεσ περιπτώςεισ ςτουσ θεατϋσ ςυμπεριλαμβϊνονται ϊλλοι χρόςτεσ οι οπούοι εύτε ςυνεργϊζονται εύτε παρακολουθοϑν τα αποτελϋςματα τησ ςυνϑπαρξόσ τουσ ςτο περιβϊλλον τησ εφαρμογόσ (von Lehn, Heath, and Hindmarsh 2001). Συνόθωσ οι ϊνθρωποι αποφεϑγουν να κϊνουν πρϊγματα που τραβοϑν την προςοχό του κϐςμου, ϐπωσ το να χορεϑουν μπροςτϊ ςε κοινϐ. Εύναι επύςησ ςυνηθιςμϋνοι ςτη λογικό «μην αγγύζετε» των μουςεύων. Ωσ αποτϋλεςμα, η πρωτοβουλύα τησ ςυμμετοχόσ και τησ αλληλεπύδραςησ με μια εφαρμογό ςυχνϊ αποτελεύ πρϐκληςη για το ςχεδιαςτό, και ϋχει αποτελϋςει αντικεύμενο πλόθουσ ερευνών (Winkler 2000). Ο φϐβοσ τησ δοκιμόσ και τησ αποτυχύασ μπροςτϊ ςτα μϊτια τρύτων, ϐπωσ και πιθανϊ λϊθη φαύνεται να εύναι ϋνασ βαςικϐσ αποθαρρυντικϐσ παρϊγοντασ για την διςτακτικϐτητα των θεατών να μπουν ςτη θϋςη του παύκτη-χρόςτη. Εύναι ςημαντικϐ για την ενθϊρρυνςη τησ ςυμμετοχόσ ο χρόςτησ να μπορεύ να αντιληφθεύ τον τρϐπο αλληλεπύδραςησ εϑκολα, παρακολουθώντασ ϊλλουσ χρόςτεσ, χωρύσ να εύναι απαραύτητη η επεξό- 26

27 γηςη απϐ κϊποιον ειδικϐ ό απϐ κϊποιο φϑλλο οδηγιών (Brignull and Rogers 2003). Η παρουςύα ενϐσ πλόθουσ θεατών γϑρω απϐ μια εφαρμογό (ό εγκατϊςταςη) δημοςύου χώρου λειτουργεύ και αντύςτροφα, καθώσ ςυγκεντρώνει την προςοχό κεντρύζοντασ το ενδιαφϋρον των παραβριςκϐμενων, οδηγώντασ ςε μεγαλϑτερα επύπεδα ςυμμετοχόσ και αλληλεπύδραςησ. Ένα δεϑτερο μϋροσ του ρϐλου των θεατών γϑρω απϐ τα δρώμενα μιασ εφαρμογόσ εύναι η επύδραςη που η παρουςύα αυτό ϋχει ςτην εμπειρύα τησ αλληλεπύδραςησ του χρόςτη. Μϋροσ τησ κοινωνικόσ φϑςησ του ανθρώπου, εύναι η ανϊγκη, ό η επιθυμύα του να ςυνυπϊρξει με ϊλλουσ ανθρώπουσ, ο ενθουςιαςμϐσ του κοινωνικοϑ γύγνεςθαι. Στην προκειμϋνη, εύναι η ικανοπούηςη τησ παρουςύασ ενϐσ κοινοϑ ςτισ δραςτηριϐτητεσ του ό και η ςυνεργαςύα του με ϊλλουσ ςυμμετϋχοντεσ-θεατϋσ. Ο βαθμϐσ εμπλοκόσ του κοινοϑ ςτην αλληλεπύδραςη αυτό καθεαυτό αλλϊ και τησ επιρροόσ του ςτην εμπειρύα τησ αλληλεπύδραςησ απϐ την πλευρϊ των χρηςτών ποικύλει ανϊ περύπτωςη, φϋρνοντασ ςτην επιφϊνεια θϋματα δημϐςιασ ό ιδιωτικόσ διϊδραςησ. Η ιδιωτικϐτητα ό μη τησ διϊδραςησ εύναι ςυνϊρτηςη τϐςο του χώρου ςτον οπούο βρύςκεται η εγκατϊςταςη, ϐςο και του εύδουσ τησ αλληλεπύδραςησ του χρόςτη με την εφαρμογό. Ο δημϐςιοσ χαρακτόρασ μιασ αλληλεπύδραςησ ορύζεται απϐ την επύγνωςη και αποδοχό απϐ την πλευρϊ των χρηςτών πωσ οι δρϊςεισ τουσ παρακολουθοϑνται (von Lehn, Heath, and Hindmarsh 2001). Σε ακραύεσ περιπτώςεισ η αλληλεπύδραςη εύναι καθαρϊ δημϐςιου χαρακτόρα, ϐπου ϋχει τη μορφό μιασ παρϊςταςησ, προοριςμϋνη να προςφϋρει ϋνα θϋαμα, ό ιδιωτικοϑ, ϐπου ζητοϑμενο εύναι η προςταςύα τησ ιδιωτικϐτητασ και τησ προςωπικόσ εμπειρύασ του χρόςτη απϐ τα αδιϊκριτα βλϋμματα και την προςοχό τρύτων γενικϐτερα. Χαρακτηριςτικϐ παρϊδειγμα τησ δεϑτερησ περύπτωςησ αποτελεύ η ςυνομιλύα ς ϋναν τηλεφωνικϐ θϊλαμο/κινητϐ τηλϋφωνο ό η λόψη φωτογραφιών ςε μια καμπύνα ςε δημϐςιο χώρο. Στισ περιςςϐτερεσ περιπτώςεισ ο χαρακτόρασ τησ εφαρμογόσ εμπύπτει κϊπου ενδιϊμεςα, αφόνοντασ χώρο ςτον χρόςτη να διατηρόςει κϊποια ιδιωτικϐτητα ϐςον αφορϊ την εμπειρύα του, προςφϋροντασ παρϊλληλα θϋαμα ςε τυχϐν παραβριςκϐμενουσ Διεπαφϋσ διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων Η αλληλεπύδραςη (διϊδραςη) του ανθρώπου μ ϋνα ςϑςτημα προϒποθϋτει την ϑπαρξη ενϐσ μϋςου, που θα μεςολαβεύ μεταξϑ τησ πρϐθεςησ του χρόςτη και του υπολογιςτικοϑ ςυςτόματοσ που βρύςκεται ςτη βϊςη τησ εφαρμογόσ. Το ςϑνολο αυτϐ των μεςών που χρηςιμεϑουν για την ανταλλαγό πληροφορύασ μεταξϑ χρόςτη και ςυςτόματοσ αποτελοϑν τη διεπαφό. Ο τομϋασ των διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων ϐπωσ ϋχει όδη αναφερθεύ καλϑπτει ϋνα ιδιαύτερα ευρϑ φϊςμα εφαρμογών. Τϐςο οι ςτϐχοι των διαφϐρων εφαρμογών, ϐςο και τα μϋςα τα οπούα αξιοποιοϑνται για την επύτευξη αυτών των ςτϐχων εύναι αδϑνατον ν απαριθμηθοϑν με ςαφόνεια. Όςον αφορϊ τισ τεχνολογύεσ που χρηςιμοποιοϑνται ειδικϐτερα, η ϋννοια και μϐνο του ςυνϐλου τεχνολογιών μιασ εγκατϊςταςησ εύναι κϊτι που πρϋπει ν αποςαφηνιςτεύ απϐ μϐνο του αρχικϊ. 27

28 Μια διαδραςτικό εγκατϊςταςη, αποτελεύται απϐ ϋνα ςϑνολο τεχνολογιών, οι ο- πούεσ αρχικϊ χωρύζονται ςε δυο μϋρη: τισ τεχνολογύεσ διεπαφόσ, που αφοροϑν τα μϋςα με τα οπούα ο χρόςτησ λαμβϊνει ό παρϋχει πληροφορύα, και τισ τεχνολογύεσ υποςτόριξησ, που αφοροϑν ουςιαςτικϊ το πιο τεχνικϐ, αφανϋσ κομμϊτι, με το οπούο ο χρόςτησ δεν ϋρχεται ςε επαφό. Υπϊρχει φυςικϊ και μια κατηγορύα εγκαταςτϊςεων μηχανικόσ λειτουργύασ, η οπούα εύναι εξϊλλου και ο πρϐγονοσ των ςϑγχρονων εγκαταςτϊςεων, αλλϊ ςτην παροϑςα εργαςύα το ενδιαφϋρον εςτιϊζει ςτα ψηφιακϊ μϋςα, κι ακϐμα πιο ςυγκεκριμϋνα ςτην πρώτη κατηγορύα, τισ τεχνολογύεσ μϋςω τον οπούων ο χρόςτησ αλληλεπιδρϊ με την εφαρμογό. Ωσ διεπαφό, ορύζεται το ςϑνολο των μϋςων με τα οπούα ο χρόςτησ αλληλεπιδρϊ με το προώϐν. Η αλληλεπύδραςη αυτό ϋχει να κϊνει με την ανταλλαγόσ πληροφορύασ: ειςϐδου (input) και εξϐδου (output). Η ανταλλαγό πληροφορύασ ανϊμεςα ςτο χρόςτη και το ςϑςτημα εύναι αμφύδρομη και γύνεται μϋςω καναλιών, των αιςθόςεων δηλαδό του ανθρώπου, μϋςω τον οπούων λαμβϊνει την πληροφορύα, και των ενεργειών του για την αποςτολό πληροφορύασ. Αντύςτοιχα το ςϑςτημα διαθϋτει τεχνολογύεσ λόψησ και κατανϐηςησ τησ πληροφορύασ και αποςτολόσ (A. Dix et al. 2003). Οι περιςςϐτεροι ϊνθρωποι εύναι εξοικειωμϋνοι με το χειριςμϐ του ηλεκτρονικοϑ υπολογιςτό, ϐπου και απαντώνται οι βαςικϐτεροι τρϐποι χειριςμοϑ ενϐσ ηλεκτρονικοϑ ςυςτόματοσ. Η χρόςη του πληκτρολογύου ό του mouse για την ειςαγωγό κειμϋνων, την κατϊδειξη και επιλογό μϋςα ςτο ψηφιακϐ περιβϊλλον εύναι οικεύεσ ςτουσ περιςςϐτερουσ. Μια διαδραςτικό εγκατϊςταςη ωςτϐςο, εύναι ςχεδιαςμϋνη για ςτϐχουσ που υπερβαύνουν την απλό πρϐςβαςη ςτην πληροφορύα. Εύναι ϋνα ςϑνθετο ςϑςτημα που προϒποθϋτει ϋναν κϑκλο ςυχνών επαναλόψεων δρϊςησ αποτελϋςματοσ τροποποιημϋνησ δρϊςησ τροποποιημϋνου αποτελϋςματοσ, ϐπου ϐλα τα ςτοιχεύα εύναι αλληλοεξαρτώμενα, και ϋρχονται ςτην επιφϊνεια μϐνο με τη βοόθεια το ϋνα του ϊλλου (Winkler 2000), και ςυνόθωσ προκαλοϑν τισ αιςθόςεισ του χρόςτη. Στϐχο τησ εργαςύασ ς αυτϐ το ςτϊδιο αποτελεύ η κατανϐηςη των παραγϐντων που οδηγοϑν ςτην επιλογό μϋςα απϐ το πλόθοσ των διαφϐρων τεχνολογιών ειςϐδου και εξϐδου πληροφορύασ, και ςτη ςϑνθεςη ϋτςι τησ διεπαφόσ. Μια απλό καταγραφό διαθϋςιμων τεχνολογιών, εύναι αφ ενϐσ καταδικαςμϋνη λϐγω του πλόθουσ και του εϑρουσ τουσ, και αφ ετϋρου κινδυνεϑει να αποπροςανατολύςει τη ςχεδύαςη τησ διϊδραςησ μπαύνοντασ ςε λεπτομϋρειεσ που δεν ϋχουν ςχϋςη με τουσ ςτϐχουσ τησ. Επιπλϋον, δεν πρϋπει να παραβλϋπεται ςτο γεγονϐσ ϐτι οι τομεύσ τησ τεχνολογύασ και τησ επιςτόμησ ό τϋχνησ παρουςιϊζουν μια αμφύδρομη εξϋλιξη, με εφαλτόριο ϊλλοτε την ανϊγκη που α- παιτεύ τεχνολογικϋσ λϑςεισ, αλλϊ και αντύςτροφα, με την τεχνολογικό καινοτομύα να αποτελεύ αντικεύμενο ϋμπνευςησ για νϋεσ ςχεδιϊςεισ. Γι αυτϐ το λϐγο, οι τϑποι τεχνολογιών, τϐςο ειςϐδου (input) αλλϊ και εξϐδου (output) πληροφορύασ προςεγγύζονται ςτη ςυνϋχεια βϊςει των αντιληπτικών αιςθόςεων του ανθρώπου Οι ανθρώπινεσ αιςθόςεισ «The treatment of user behavior has been marginal so far, although increasing attempts are being made to address the needs of the user. To determine how the user will actually behave is to delve into the capabilities of humans themselves» (J. Blanchard 2010). 28

29 Εύναι ςημαντικϐ ςτη ςχεδύαςη διαδραςτικών ςυςτημϊτων, τϐςο ςτην περύπτωςη τησ ςχεδύαςησ για την εμπειρύα του χρόςτη, ϐςο και ςτη ςχεδύαςη ευχρηςτύασ, να γύνουν κατανοητϋσ οι δυνατϐτητεσ αντύληψησ του ανθρώπου. Απϐ τισ πϋντε αιςθόςεισ του ανθρώπου, αυτϋσ που ςυνηθϋςτερα αξιοποιοϑνται ςτο User Interface Design εύναι η ϐραςη, η ακοό και η αφό. Περιπτώςεισ ερεθιςμοϑ τησ αύςθηςησ τησ γεϑςησ και τησ ϐςφρηςησ ςε διαδραςτικϋσ εφαρμογϋσ δεν εύναι γνωςτϋσ, δεν αποκλεύεται ωςτϐςο να ϋχουν υλοποιηθεύ ςχετικϊ ερευνητικϊ ό θεραπευτικϊ προγρϊμματα. Ο ϊνθρωποσ, ςε ςχϋςη με ϊλλα ϋμβια ϐντα ό ακϐμα και με τισ δυνατϐτητεσ των υπολογιςτών ϋχει αρκετϊ περιοριςμϋνεσ αντιληπτικϋσ δυνατϐτητεσ, κι ακϐμα κι ϋτςι, οι δυνατϐτητεσ μεταξϑ του ςυνϐλου των ανθρώπων ποικύλλουν ςημαντικϊ, κϊτι που πρϋπει να λαμβϊνεται υπϐψη κατϊ τη ςχεδύαςη (A. Dix et al. 2003). Στη ςυνϋχεια ακολουθεύ μια επιςκϐπηςη των μεθϐδων και των τρϐπων αντύληψησ των διαφϐρων τϑπων ερεθιςμϊτων απϐ τον ϊνθρωπο, και αντύςτοιχα, απϐ τα ςυςτόματα υπολογιςτών. Εικόνα Η όραςη, εύναι η ςημαντικϐτερη ύςωσ αύςθηςη ςτον ϊνθρωπο, καθώσ πρωτύςτωσ χρηςιμοποιεύται για την αντύληψη του χώρου, περιβϊλλοντοσ και αντικειμϋνων μϋςα ς αυτϐ. Η λειτουργύα τησ ϐραςησ εύναι ιδιαύτερα ςϑνθετη και βαςύζεται ςτην λόψη ερεθιςμϊτων και την επεξεργαςύα και ερμηνεύα τουσ. Το μϊτι δϋχεται αποκλειςτικϊ ερεθύςματα φωτϐσ. Η ποικιλύα των ιδιοτότων των ερεθιςμϊτων που δϋχεται μεταφϋρεται ςτον εγκϋφαλο ςε μορφό ηλεκτρικόσ ενϋργειασ και μεταφρϊζεται ςε πληροφορύα για το μϋγεθοσ, το ςχόμα, την απϐςταςη, το χρώμα κλπ κϊθε αντικειμϋνου. Η ςημαςύα τησ οπτικόσ αντύληψησ ςτη ςχεδύαςη διαδραςτικών ςυςτημϊτων εύναι ιδιαύτερα ςημαντικό. Οι τεχνολογύεσ απεικόνιςησ εύναι ύςωσ οι πιο διαδεδομϋνεσ ςτη ςχεδύαςη διεπαφών. Ένα τερϊςτιο πλόθοσ τεχνολογιών απεικϐνιςησ και προβολόσ ϋχει α- ναπτυχθεύ παρϊλληλα με την εξϋλιξη των υπολογιςτών, ενώ αντύςτοιχη πορεύα ακολουθεύ και ο τομϋασ των υπολογιςτικών γραφικών. Το εϑροσ των τεχνολογιών οπτικόσ αναπαρϊςταςησ εύναι τερϊςτιο, ξεκινώντασ απϐ το βαςικϐτερο και ουςιαςτικϐτερο ςτοιχεύο, το φωσ (φωτιςμού), μϋχρι τισ πιο εξελιγμϋνεσ τεχνολογύεσ τριςδιϊςτατησ προβολόσ. Οι τεχνολογύεσ οπτικόσ αναπαρϊςταςησ διακρύνονται ςε τρεισ γενικϋσ κατηγορύεσ: φωτιςμού, προβολϋσ και απεικονύςεισ οθονών. Οι φωτιςμού εντϊςςονται με ποικύλουσ τρϐπουσ μϋςα ςτη διεπαφό, ωσ απεικϐνιςη τησ κατϊςταςησ του ςυςτόματοσ (φωτιζϐμενα ςτοιχεύα τησ διεπαφόσ, ςημϊνςεισ κλπ), ό ωσ φωτιςμϐσ του περιβϊλλοντοσ τησ εγκατϊςταςησ (LEDs, laser, ςυμβατικού τϑποι διϊχυτου φωτιςμοϑ κλπ). Η διϊκριςη μεταξϑ φωτιςμού, προβολών και απεικονύςεων οθονών εύναι πολλϋσ φορϋσ δυςδιϊκριτη. Η εφαρμογό των διαθϋςιμων μϋςων εκτϐσ των προδιαγεγραμμϋνων ορύων του εύναι εξϊλλου ςημεύο τησ εφευρετικϐτητασ και τησ πρωτοπορύασ τησ ςχεδύαςησ. Σε γενικϋσ γραμμϋσ η προβολό αφορϊ την απεικϐνιςη μϋςω προβολϋα πϊνω ςε επιφϊνεια ό αντικεύμενο ανεξϊρτητο απϐ αυτϐν, ενώ οι οθϐνεσ παρϊγουν οπτικό πληροφορύα αυτϐ-προβϊλλοντϊσ την. Το αντικεύμενο τησ απεικϐνιςησ και το εύδοσ του (φωσ, ςτατικό εικϐνα, γραφικϊ, βύντεο κλπ) και η αμεςϐτητα τησ αλληλεπύδραςησ δεν ϋχει καμύα ςημαςύα ό ςχϋςη με τισ εκϊςτοτε τεχνολογύεσ. Ενδιαφϋρον παρϊδειγμα τησ εναλλακτικόσ χρόςησ τεχνολογιών φωτιςμοϑ αποτελεύ η εγκατϊςταςη Pollstream Nuage Vert (Green Cloud)Vert των HeHe Association. Το Πρϊςινο ύννεφο, ϐπωσ το αποκαλοϑν, χρηςιμοποιώντασ φωτιςμϐ laser και ϋνα ςϑ- 29

30 ςτημα ανύχνευςησ με κϊμερεσ, προβϊλλει κωδικοποιημϋνη ςε χρώμα πληροφορύα πϊνω ςτισ εκπομπϋσ ρϑπων των τοπικών βιομηχανικών μονϊδων, που εύναι ορατό ςτουσ κατούκουσ των γϑρω περιοχών. Ο κινοϑμενοσ καπνϐσ αλλϊζει χρώμα υποδεικνϑοντασ τα επύπεδα τησ ενϋργειασ που καταναλώνεται. Η ςυγκεκριμϋνη εφαρμογό δεν προϒποθϋτει διϊδραςη με το χρόςτη για την εξϋλιξό τησ, αναφϋρεται ϐμωσ ωσ εξαύρετο παρϊδειγμα τησ πρωτοποριακόσ χρόςησ των διαθϋςιμων τεχνολογικών μϋςων. Οι τεχνολογύεσ προβολών ςε ςχϋςη με τισ απεικονύςεισ οθϐνησ ϋχουν το πλεονϋκτημα τησ αναπαρϊςταςησ πϊνω ςε ςχεδϐν οποιαδόποτε επιφϊνεια, κϊτι που τισ καθιςτϊ καταλληλϐτερεσ γα εφαρμογϋσ εξωτερικοϑ χώρου, ό για απεικονύςεισ μεγϊλου μεγϋθουσ. Το ςϑςτημα αποτελεύται κατϊ βϊςη απϐ κϊποιο μηχανιςμϐ προβολόσ (projector) ο οπούοσ προβϊλει εύτε ςτην ϐψη, εύτε απϐ την πύςω πλευρϊ διαφανοϑσ ό ημι-διαφανοϑσ επιφϊνειασ. Ένα ςϑνηθεσ πρϐβλημα ςτη χρόςη τεχνολογιών προβολόσ εύναι η ενδεχϐμενη παρεμβολό αντικειμϋνων ό χρηςτών ανϊμεςα ςτον προβολϋα και την επιφϊνεια α- πεικϐνιςησ. Οι προβολϋσ παρϋχουν ϋνα πλόθοσ δυνατοτότων οργϊνωςησ ςε CAVEs, ςτερεοςκοπικϋσ προβολϋσ κλπ, γι αυτϐ και χρηςιμοποιοϑνται ευρϋωσ ςε εγκαταςτϊςεισ Εικονικών Περιβαλλϐντων. Οι οθϐνεσ απεικϐνιςησ χρηςιμοποιοϑνται ευρϋωσ επύςησ, καλϑπτοντασ ϋνα πολϑ μεγϊλο φϊςμα εφαρμογών και επιλογών, απϐ ςυνθϋςεισ μεγϋθουσ τούχου ϋωσ φορητϋσ μικρο-οθϐνεσ (HMD) ςε Ε.Π. και οθϐνεσ ςυςκευών. Παρϋχουν ςυνόθωσ καλϑτερη ποιϐτητα απεικϐνιςησ απϐ τισ προβολϋσ, ενώ παρϊλληλα εκμηδενύζουν τον κύνδυνο παρεμβολόσ ξϋνου ςώματοσ μϋςα ςτην προβολό. Οι τεχνολογύεσ οθονών πϊλι παρουςιϊζουν μεγϊλη ποικιλύα, ϐπωσ και αντύςτοιχα η ποιϐτητα τησ τελικόσ αναπαρϊςταςησ. Ήχοσ Η ακοό ςυχνϊ θεωρεύται κατώτερησ ςημαςύασ απϐ την ϐραςη, παρϋχει ωςτϐςο ςτον ϊνθρωπο τερϊςτιο ϐγκο πληροφορύασ για το περιβϊλλον του. Η ακουςτικό αντύληψη βαςύζεται ςτην λόψη και ερμηνεύα ηχητικών ςημϊτων απϐ το αυτύ, τα οπούα δεν εύναι τύποτα ϊλλο απϐ ταλαντώςεισ του αϋρα. Ο ςυνδυαςμϐσ των ακουςτικών ςημϊτων που δϋχεται το αυτύ δύνουν ςημαντικϋσ πληροφορύεσ για τα αντικεύμενα (ό οργανιςμοϑσ), τη θϋςη και απϐςταςό τουσ, ϐπωσ και την κύνηςη και κατεϑθυνςό τουσ. Συμπληρωματικϊ με την ϐραςη, η ακοό μπορεύ να δώςει μια πληρϋςτερη αντύληψη του περιβϊλλοντοσ, δύνοντασ πληροφορύεσ εκτϐσ του οπτικοϑ πεδύου (Steinmetz and Lee 2010). Ο όχοσ ωσ feedback ςτην τεχνολογύα υπολογιςτών μϋχρι τώρα ϋχει χρηςιμοποιηθεύ κυρύωσ ςυμπληρωματικϊ με την οπτικό πληροφορύα, ενώ ϐςον αφορϊ τη χρηςιμοποιοϑμενη τεχνολογύα, η παραγωγό όχου με ηλεκτρονικϊ μϋςα εύναι μια τυπικό διαδικαςύα που ποικύλλει ςε ποιϐτητα όχου, χωρύσ αυτϐ να υποβαθμύζει την επύδραςη που αυτϐσ ο παρϊγοντασ μπορεύ να ϋχει για τη ςυνολικό εμπειρύα του χρόςτη. Ο εξοπλιςμϐσ παραγωγόσ των ηχητικών αναπαραςτϊςεων (ςτερεοφωνικϊ ςυςτόματα, ακουςτικϊ κλπ) παύζει καθοριςτικϐ ρϐλο ςτην ποιϐτητα του όχου και την εμπειρύα των χρηςτών. Φυςικϊ υπϊρχει πϊντα και το ενδεχϐμενο τησ φυςικόσ παραγωγόσ όχου απϐ μϋρη τησ διεπαφόσ ςε πραγματικϐ χρϐνο. Λϐγω των τερϊςτιων δυνατοτότων εφαρμογόσ τουσ, και τησ ϊμεςησ ςυναιςθηματικόσ φϐρτιςησ τησ εμπειρύασ, τα ηχητικϊ εφϋ χρηςιμοποιοϑνται ευρϑτατα ςε εφαρμογϋσ μεγαλϑτερησ διαδραςτικόσ εμβϋλειασ ϐπωσ παιχνύδια ό ψυχαγωγικϋσ / καλλιτεχνικϋσ εγκαταςτϊςεισ. 30

31 Η ανϊπτυξη μια ςχϋςησ διαλόγου αποτελεύ ϐραμα απϐ τη θεμελύωςη των επιςτημών αλληλεπύδραςησ ανθρώπου υπολογιςτό (HCI), και ολοκληρώνεται ιδανικϊ μϋςα απϐ την επύτευξη μιασ φυςικόσ διαλεκτικόσ ςχϋςησ, χωρύσ την μεςολϊβηςη χειριςτηρύων, με τη φυςικό γλώςςα τουσ ςώματοσ και τησ φωνόσ του ανθρώπου (Minkowski 1930). Η χρόςη τησ ανθρώπινησ φωνόσ ωσ μϋςο αλληλεπύδραςησ μ ϋνα ςϑςτημα εύναι πολϑ ευρεύα ςτουσ προςωπικοϑσ υπολογιςτϋσ, κυρύωσ ςε περιπτώςεισ φυςικών δυςκολιών (ϐραςησ ό χειριςμοϑ εξοπλιςμοϑ). Η χρόςη τησ ωσ μϋςο αλληλεπύδραςησ, ωςτϐςο, ςε ε- γκαταςτϊςεισ μεγαλϑτερησ εμβϋλειασ παραμϋνει προσ το παρϐν ςτο επύπεδο τησ αναγνώριςησ όχου, ενώ οι τεχνολογύεσ αναγνώριςησ λόγου ανεξαρτότων χρόςτη και ηχητικόσ χροιϊσ ςυνεχώσ εξελύςςονται. Η Ada: The intelligent room αποτελεύ μια πολϑ-μεςικό εγκατϊςταςη εμβϑθιςησ, απϐ το Institute of Neuroinformatics ςτην Ελβετύα. Η εφαρμογό αλληλεπιδρϊ μϋςω εικϐνασ, όχου και αφόσ με ϋνα πλόθοσ χρηςτών ταυτϐχρονα. Μεταξϑ ϊλλων εύναι ςχεδιαςμϋνη να αναγνωρύζει ομιλύεσ και να αντιδρϊ ςε αυτϋσ απαντώντασ με όχουσ ςτον ύδιο τϐνο ό και δεύχνοντασ ακϐμα το ϊτομο ςτο οπούο απευθϑνεται με μια φωτεινό δϋςμη. Η αναγνώριςη όχου γύνεται μϋςω ενϐσ ςυςτόματοσ μικροφώνων ενςωματωμϋνων ςτην οροφό, ενώ η απϐκριςη παρϊγεται μϋςω ενϐσ ηλεκτρονικοϑ ςυςτόματοσ μουςικόσ παραγωγόσ, του Roboster, το οπούο δημιουργεύ ϋνα ηχητικϐ τοπύο δώδεκα διαφορετικών χροιών ςυμπεριφορϊσ. Αφό και κύνηςη Η αφό, ό αλλιώσ απτικό αντύληψη, παρϋχει ςτον ϊνθρωπο πληροφορύεσ για τον εξωτερικϐ κϐςμο που ϋχουν να κϊνουν με την θερμοκραςύα, την υφό, το βϊροσ κλπ. Εύναι ζωτικόσ ςημαςύασ γιατύ πληροφορεύ τον ϊνθρωπο για ςυνθόκεσ του περιβϊλλοντοσ, ό ακϐμα και για την κατϊςταςη του ύδιου του ςώματϐσ του, μϋςω του πϐνου, του μουδιϊςματοσ, τησ υψηλόσ ό χαμηλόσ θερμοκραςύασ κλπ. Η μεγαλϑτερη διαφορϊ τησ αφόσ απϐ τισ υπϐλοιπεσ αιςθόςεισ ϋγκειται ςτο γεγονϐσ πωσ δεν περιορύζεται ςε ϋνα ϐργανο υποδοχόσ ερεθιςμϊτων, παρϊ δϋχεται ερεθύςματα μϋςω του δϋρματοσ και των διαφϐρων νευρώνων ς ολϐκληρο το ςώμα, οι οπούοι δϋχονται ερεθύςματα πύεςησ και θερμϐτητασ. Η αφό ωσ ιδιϐτητα του ανθρώπου περιορύζεται ςτην πληροφϐρηςη του οργανιςμοϑ για τισ ςυνθόκεσ του περιβϊλλοντοσ. Σχετύζεται ωςτϐςο ςτενϊ με την κύνηςη, που αξιοποιεύται εκτεταμϋνα ςτισ τεχνολογύεσ διεπαφόσ. Η ιδιαιτερϐτητα αυτό τησ αφόσ ο- νομϊζεται κιναιςθηςύα (kinesthesia), και αφορϊ την ικανϐτητα αντύληψησ τησ θϋςησ και ςτϊςησ του ςώματοσ και καθενϐσ απϐ τα μϋλη του, μϋςω των νεϑρων των αρθρώςεων (A. Dix et al. 2003). Μϋςω τησ κύνηςησ και τησ κιναιςθηςύασ ο χρόςτησ αλληλεπιδρϊ με τη διεπαφό ειςϊγοντασ πληροφορύα με τουσ χειριςμοϑσ του αλλϊ και αντιλαμβανϐμενοσ την ανϊδραςη του ςυςτόματοσ. Οι εγκαταςτϊςεισ αναγνώριςησ κύνηςησ προςφϋρουν ςτο κοινϐ τη δυνατϐτητα να εμπλακοϑν ενεργϊ ςτη δημιουργικό διαδικαςύα, επηρεϊζοντασ το οπτικϐ η ακουςτικϐ (ςυνόθωσ) feedback μϋςω ενϐσ ςυςτόματοσ υπολογιςτό. Τϋτοιεσ εφαρμογϋσ ςυνόθωσ χρηςιμοποιοϑν διαφϐρων τϑπων ανιχνευτϋσ για ν αναλϑςουν την ανθρώπινη δραςτηριϐτητα, θϋςη και χειρονομύα, ϋτςι ώςτε η φυςικό κύνηςη να χρηςιμοποιεύται ωσ βαςικϐ μϋςο αλληλεπύδραςησ με το ςϑςτημα. Οι δϑο κϑριεσ κατηγορύεσ ανύχνευςησ κύνηςησ εύναι μϋςω αιςθητόρων πύεςησ ό κϊμερασ. 31

32 Η κύνηςη, αποτελοϑςε ανϋκαθεν το βαςικϐ μϋςο ειςαγωγόσ πληροφορύασ ς ϋνα ςϑςτημα, μϋςω των διαφϐρων χειριςτηρύων των διεπαφών, που αποτελοϑν και τον πιο απλϐ τρϐπο αλληλεπύδραςησ. Αρκεύ ν αναλογιςτεύ κανεύσ ϐτι ακϐμα και οι πιο απλού τϑποι χειριςτηρύων βαςύζονται ςτη λειτουργύα κινητών μερών (πληκτρολϐγια, κουμπιϊ, κϊθε τϑπου λαβϋσ, ποντύκι κλπ). Εξϋλιξη των διαφϐρων τϑπων χειριςτηρύων με κινητϊ μϋρη εύναι οι τεχνολογύεσ αφόσ. Τϋτοιου τϑπου χειριςμού αναγνωρύζουν την κύνηςη των μελών του ανθρώπου πϊνω ςε ςυγκεκριμϋνη επιφϊνεια εφοδιαςμϋνη με αιςθητόρεσ πύεςησ. Συνόθωσ ο χρόςτησ αλληλεπιδρϊ με τα δϊχτυλα ό τα χϋρια του γενικϐτερα. Στην ύδια λειτουργύα βαςύζονται και μεγαλϑτερεσ επιφϊνειεσ αναγνώριςησ θϋςησ και κύνηςησ, ϐπωσ διαδραςτικϋσ επιφϊνειεσ δαπϋδων, που χρηςιμοποιοϑνται ςε διϊφορεσ εγκαταςτϊςεισ. Τϋτοιεσ διεπαφϋσ χρηςιμοποιοϑν ενδοδαπϋδιουσ αιςθητόρεσ πύεςησ. Πρϐκειται για μηχανιςμοϑσ ενςωματωμϋνουσ ςε πλϊκεσ (ό κρυμμϋνουσ κϊτω απϐ αυτϋσ), οι οπούεσ ςυναρμολογοϑμενεσ ςχηματύζουν το δϊπεδο πλαύςιο τησ εγκατϊςταςησ. Το Studio Roosegaarde(Eng et al. 2003)(Eng et al. 2003) ανϋπτυξε το 2008 το Sustainable Dance Floor, μια διαδραςτικό επιφϊνεια αποτελοϑμενη απϐ πλϊκεσ, με τη δυνατϐτητα ϋτςι να πϊρει οποιαδόποτε διϊςταςη, η οπούα αντιδρϊ ςτην παρουςύα και την κύνηςη των ανθρώπων που χορεϑουν πϊνω ς αυτό, παρϊγοντασ εκτϐσ απϐ οπτικϊ εφϋ και ενϋργεια. Το Ada: The intelligent room πϊει ϋνα βόμα πιο μακριϊ τη διϊδραςη μϋςω του δαπϋδου (μεταξϑ ϊλλων εργαλεύων τησ διεπαφόσ τησ). Η επιφϊνεια επαφόσ πϊλι αποτελεύται απϐ πλακύδια με αιςθητόρεσ πύεςησ, αλλϊ το λογιςμικϐ ςτο οπούο α- ποςτϋλλουν την πληροφορύα, εκτϐσ απϐ την παρουςύα και την κύνηςη ςτο χώρο, μπορεύ να ςχηματύςει εικϐνα για τισ ςχϋςεισ μεταξϑ των χρηςτών και τισ δραςτηριϐτητεσ των χρηςτών (Minkowski 1930). Μια εξύςου δημιουργικό προςϋγγιςη ςτο ςχεδιαςμϐ διαδραςτικών δαπϋδων ακολουθεύ και η ςχεδιαςτικό ομϊδα Fun Theory, χωρύσ να καταφεϑγουν ςτη χρόςη ακριβοϑ ό ευαύςθητου εξοπλιςμοϑ, καθώσ οι εγκαταςτϊςεισ τουσ αφοροϑν κυρύωσ δημϐςιουσ χώρουσ. Δυο παραδεύγματα των εφαρμογών τουσ αποτελοϑν τα Piano staircase και Scratch Mat. Η πρώτη αφορϊ μια πρωτοβουλύα για την κινητοπούηςη του κϐςμου ςτην προτύμηςη τησ απλόσ ςκϊλασ ϋναντι τησ κυλιϐμενησ. Αιςθητόρεσ πύεςησ ϋχουν τοποθετηθεύ πϊνω ςτα ςκαλοπϊτια κι ϋχουν καλυφθεύ ςτη ςυνϋχεια με πλαςτικϐ κϊλυμμα δαπϋδου. Η παρουςύα των περαςτικών πϊνω ςτα διαφορετικϊ ςκαλοπϊτια γύνεται αιςθητό απϐ το ςϑςτημα δύνοντασ την εντολό για την εκπομπό του α- ντύςτοιχου Feedback. Ίδια εύναι και η λειτουργύα του Scratch Mat, ύδιου τϑπου αιςθητόρεσ ϋχουν τοποθετηθεύ κϊτω απϐ το χαλϊκι ςτην εύςοδο ενϐσ καταςτόματοσ. Ένασ δεϑτεροσ τϑποσ ανύχνευςησ κύνηςησ εύναι μϋςω βιντεοκϊμερασ. Τϋτοιεσ ε- γκαταςτϊςεισ χρηςιμοποιοϑνται ςε περιπτώςεισ που η παρϋμβαςη ςτο δϊπεδο δεν εύναι δυνατό ό δεν προβλϋπεται απϐ τη ςχεδύαςη η επαφό του χρόςτη με κϊποια προμελετημϋνη επιφϊνεια. Οι κϊμερεσ εύναι ςυνόθωσ τοποθετημϋνεσ με κλύςη ςτην οροφό του χώρου ϐπου κινοϑνται οι χρόςτεσ, με ςτϐχο την κϊλυψη μεγαλϑτερου πεδύου αλλϊ και την κωδικοπούηςη τησ κύνηςησ με τη βοόθεια τησ προοπτικόσ. Οι κϊμερεσ ςε τϋτοιεσ εγκαταςτϊςεισ αποτελοϑν απλώσ το εργαλεύο ανύχνευςησ τησ κύνηςησ των χρηςτών ςτο χώρο τησ εγκατϊςταςησ. Η αναγνώριςη τησ κύνηςησ του χρόςτη ό των χρηςτών ενϊγεται ςτο λογιςμικϐ ςτο οπούο οι κϊμερεσ μεταφϋρουν την πληροφορύα. Αντύςτοιχα λειτουργοϑν και οι διεπαφϋσ αναγνώριςησ χειρονομιών και εκφρϊςεων του προςώπου. Οι Rubidge και MacDonald ςτην αναφορϊ τουσ για το Sensuous Geographies, μια χορογραφικό μουςικό καλλιτεχνικό εγκατϊςταςη, εξηγοϑν πώσ ϋλυςαν το πρϐβλημα τησ αναγνώριςησ κύνηςησ απϐ τον κεντρικϐ υπολογιςτό, που όταν το μοναδικϐ ςτο οπούο η ομϊδα τουσ εύχε πρϐςβαςη, φορώντασ ςτουσ χρόςτεσ χρωματιςτϋσ φϐρμεσ και καπϋλα (Rubidge and MacDonald 2004). Οι Parew, Durany και Carreras εύχαν να αντι- 32

33 μετωπύςουν ϋνα διαφορετικϐ πρϐβλημα ςτην εγκατϊςταςη Water Games, ϐπου το ζητοϑμενο για τη διϊδραςη όταν ο ςχηματιςμϐσ μιασ περιςτρεφϐμενησ αλυςύδασ ανθρώπων γϑρω απϐ ϋνα ςημεύο. Το λογιςμικϐ που ενςωματώθηκε ςτισ κϊμερεσ, οι οπούεσ αναρτόθηκαν ςε ειδικό καταςκευό τοποθετημϋνεσ κϊθετα, δεν χρειαζϐταν τη χρωματικό πληροφορύα για να ξεχωρύςει τα ϊτομα, όταν ϐμωσ προγραμματιςμϋνο ώςτε ν αναγνωρύζει patterns κινόςεων, ς αυτό την περύπτωςη μποροϑςε ν ανιχνεϑςει τη δημιουργύα κυκλικών ςχημϊτων μϋςα απϐ την κύνηςη των χρηςτών ςτο χώρο (Pares, Durany, and Carreras 2004). Ενώ ο εντοπιςμϐσ τησ παρουςύασ ενϐσ η περιςςοτϋρων χρηςτών ςτο χώρο εύτε με τη χρόςη κϊμερασ εύτε με αιςθητόρεσ πύεςησ εύναι μια κοινό διαδικαςύα, η αναγνώριςη περύπλοκων χειρονομιών αλλϊ και τησ ταυτϐτητασ του εκϊςτοτε χρόςτη ςτην περύπτωςη παρουςύασ περιςςοτϋρων του ενϐσ αποτελεύ ϋνα ςυχνϐ πρϐβλημα για τουσ ςχεδιαςτϋσ. Σε τϋτοιεσ περιπτώςεισ, η λϑςη εύναι ςυνόθωσ ϋνασ ςυνδυαςμϐσ χειριςτηρύων και τεχνολογιών ανύχνευςησ κύνηςησ. Ο χρόςτησ εξοπλύζεται μ ϋνα ςϑςτημα πομπών, οι ο- πούοι ςτϋλνουν την πληροφορύα ςτο ςϑςτημα μϋςω καλωδύωςησ ό και αςϑρματα. Τϋτοιου εύδουσ εξοπλιςμού εύναι πιθανϐν να εμποδύζουν την ελεϑθερη κύνηςη (ςε περιπτώςεισ καλωδύωςησ) και την αυθϐρμητη αντύδραςη του χρόςτη, ενώ εύναι ςύγουρα ϋνασ αναςταλτικϐσ παρϊγοντασ ςε εγκαταςτϊςεισ δημοςύου χώρου ϐπου ο χρόςτησ ςτερεύται τησ δυνατϐτητασ αυθϐρμητησ εμπλοκόσ ςτη διϊδραςη (Winkler 2000). Τϋτοια ςυςτόματα παρϋχουν ωςτϐςο τη δυνατϐτητα ανύχνευςησ των ενεργειών του χρόςτη ςε περιβϊλλοντα ομαδικόσ χρόςησ, διατηρώντασ την ταυτϐτητϊ του και την ςυνϋχεια τησ αναγνώριςησ των αποτελεςμϊτων των ενεργειών του ςτο ςϑςτημα (Rubidge and MacDonald 2004). Το hello.wall των Vogel και Balakrishnan, εύναι μια εγκατϊςταςη δημοςύου χώρου, ϐπου οι χρόςτεσ αλληλεπιδροϑν με μεγϊλεσ οθϐνεσ προβολόσ μϋςω κύνηςησ και χειρονομιών. Η εγκατϊςταςη προςφϋρει τϋςςερα επύπεδα αλληλεπύδραςησ με το ςϑςτημα ανϊλογα με την εγγϑτητα και τη διϊθεςη των παραβριςκϐμενων να εμπλακοϑν. Στο τελευταύο επύπεδο αλληλεπύδραςησ, ο χρόςτησ μϋςω ενϐσ ςυςτόματοσ ανύχνευςησ χειρονομιών μπορεύ να περιηγηθεύ ςε μια βϊςη δεδομϋνων αναςϑροντασ πληροφορύεσ. Σ αυτϐ το επύπεδο τησ διϊδραςησ χρηςιμοποιεύται ϋνα ςϑςτημα ανύχνευςησ κύνηςησ μϋςω αςϑρματων πομπών εφαρμοςμϋνων ςτα δϊχτυλα του χρόςτη (Vogel and Balakrishnan 2004). Οι εξελύξεισ ςτην τεχνολογύα ανύχνευςησ κύνηςησ, νεϑματοσ και ϋκφραςησ δύνουν διαρκώσ νϋεσ δυνατϐτητεσ ςτη χρόςη του ανθρώπινου ςώματοσ ωσ μϋςο αλληλεπύδραςησ. Συγχρϐνωσ ϐμωσ και αντύςτροφα, το ενδιαφϋρον για τη χρόςη του ςώματοσ, τησ κύνηςησ, των χειρονομιών και των εκφρϊςεων ςτα διαδραςτικϊ ςυςτόματα, ςτο οπούο ϋχει ςυμβϊλλει κατϊ μεγϊλο ποςοςτϐ και η αυξανϐμενη δημοτικϐτητα και χρόςη των εικονικών περιβαλλϐντων ςε εφαρμογϋσ και εκτϐσ παιχνιδιών, ϋχει επιςημϊνει νϋουσ τϐπουσ ϋρευνασ για την τεχνολογύα ανύχνευςησ κύνηςησ υςχετιςμόσ ειςόδου εξόδου: η ςύνθεςη τησ εμπειρύασ του χρόςτη Έχει αναφερθεύ προηγουμϋνωσ πωσ το ςϑνολο των τεχνολογιών ειςϐδου πληροφορύασ και αναπαρϊςταςησ αποτελεύ τη διεπαφό του ςυςτόματοσ. Ο ςυςχετιςμϐσ τησ δρϊςησ και του αποτελϋςματοσ απϐ την πλευρϊ του χρόςτη δεν εύναι πϊντα εμφανόσ ςτον ύδιο βαθμϐ, ιδιαύτερα ςε περιπτώςεισ πολλαπλών τρϐπων χειριςμοϑ και αναπαρϊ- 33

34 ςταςησ. Ο βαθμϐσ ορατϐτητασ τησ ςϑνδεςησ ανϊμεςα ςε δρϊςη και αποτϋλεςμα, εύτε ωσ αποτϋλεςμα ςχεδύαςησ εύτε τυχαύοσ, εύναι ςημαντικϐσ παρϊγοντασ τησ εμπειρύασ του χρόςτη, αλλϊ και του θεατό (ωσ εν δυνϊμει χρόςτη). Βϊςει του βαθμοϑ ορατϐτητασ του ςυςχετιςμοϑ αυτοϑ οι Reeves et al. κατατϊςςουν τισ διεπαφϋσ ςε τϋςςερεισ κατηγορύεσ, τοποθετώντασ τεσ πϊνω ς ϋνα επύπεδο οριςμϋνο απϐ δυο ϊξονεσ, ϐπωσ φαύνεται ςτο διϊγραμμα ςτην Error! Reference source not found. (Reeves et al. 2005). Αναφορικϊ με τη διεπαφό, γύνεται ςτη ςυνϋχεια ςυχνϊ λϐγοσ για χειριςμούσ. Πρόκειται για το ςϑνολο των ενεργειών του χρόςτη κατϊ την αλληλεπύδραςό του με το ςϑςτημα. Περιλαμβϊνουν ςτο ςϑνολϐ τουσ το χειριςμϐ φυςικών εργαλεύων (κουμπιϊ, ποντύκι, joysticks κλπ) καθώσ και κινόςεισ, χειρονομύεσ, και ομιλύα (ό παραγωγό όχου γενικϐτερα) τα οπούα εκλαμβϊνονται απϐ τη διεπαφό. Περιλαμβϊνουν επύςησ τισ ενϋργειεσ του χρόςτη εκτϐσ του αιςθαντικού πεδύου του ςυςτόματοσ, οι οπούεσ ςυμβαύνουν μϋςα ςτα πλαύςια τησ αλληλεπύδραςησ αλλϊ οι οπούεσ δεν ϋχουν ϊμεςο αντύκτυπο ςτην αλληλεπύδραςη, ϋχουν ϐμωσ ςτη ςυνολικό εμπειρύα του χρόςτη (Reeves et al. 2005). Εικόνα 1: Κατάταξη διεπαφών βάςει τησ εμπειρίασ του χρήςτη Secretive interfaces Τϐςο οι χειριςμού ϐςο και τα αποτελϋςματα διατηροϑνται κρυφϊ, μακριϊ απϐ τα βλϋμματα και την αντύληψη τρύτων. Τϋτοιεσ διεπαφϋσ ςτοχεϑουν ςυνόθωσ ςτην προςταςύα του χρόςτη απϐ την αδιακριςύα τυχϐν θεατών, και ςυναντώνται περιςςϐτερο ςε προώϐντα ό εφαρμογϋσ μικροϑ μεγϋθουσ ό ϋκταςησ, που προορύζονται για ατομικό χρόςη, ϐπωσ για παρϊδειγμα ΑΤΜ ό ϊλλα stands πληροφορύασ. Expressive interfaces Τϋτοιεσ, εκφραςτικϋσ, διεπαφϋσ τεύνουν να αποκαλϑπτουν, ό και να υπερπροβϊλλουν χειριςμοϑσ και αποτελϋςματα. Στϐχο μιασ τϋτοιασ επιλογόσ αποτελεύ, ειδικϊ για την περύπτωςη των εγκαταςτϊςεων, η προςϋλκυςη θεατών ωσ μελλοντικοϑσ χρόςτεσ, δύνοντϊσ τουσ παρϊλληλα τη δυνατϐτητα εκμϊθηςησ του τρϐπου διϊδραςησ με την 34

35 εφαρμογό μϋςα απϐ την παρατόρηςη ϊλλων. Αφορϊ το μεγαλϑτερο ποςοςτϐ των διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων, ειδικϐτερα αυτϋσ δημοςύου χαρακτόρα. Magical interfaces Η βϊςη τησ μαγεύασ ςϑμφωνα με τουσ Lamont και Wiseman βρύςκεται ςε μεθόδουσ, οι οπούεσ οδηγοϑν ςε αποτελϋςματα. Ο μϊγοσ με διαφορετικϋσ μεθϐδουσ μπορεύ να επιτϑχει το ύδιο αποτϋλεςμα, και η τϋχνη του βρύςκεται ςτην ικανϐτητα να κρϑβει απϐ το κοινϐ τισ μεθϐδουσ του (Lamont and Wiseman 1999). Οι μαγικϋσ διεπαφϋσ ςυνόθωσ αποκαλϑπτουν τα αποτελϋςματα τησ διϊδραςησ αποκρϑπτοντασ τισ ενϋργειεσ που ϋχουν οδηγόςει ςε αυτϋσ, ό ακϐμα και αποκρϑπτοντασ τον ύδιο τον χρόςτη. Στϐχοσ μιασ τϋτοιασ επιλογόσ εύναι η δημιουργύα εντυπώςεων και ο εντυπωςιαςμϐσ των θεατών, οι ο- πούοι ενδεχομϋνωσ να εύναι και οι ύδιοι ςυγχρϐνωσ και ςυμμετϋχοντεσ. Χαρακτηριςτικϊ παραδεύγματα τϋτοιων διεπαφών εύναι διαφϐρων τϑπων ανταποκρινϐμενα περιβϊλλοντα, ϐπου οι χρόςτεσ αλληλεπιδροϑν με μια εγκατϊςταςη διϊχυτη ςτο χώρο, χωρύσ να ϋχουν ϊμεςα ςυνεύδηςη τησ ςχϋςησ ανϊμεςα ςτισ ενϋργειϋσ τουσ και τισ επιπτώςεισ που αυτϋσ ϋχουν ςτο χώρο, τουλϊχιςτον ϐχι εξ αρχόσ. Ο χρόςτησ εύναι δυνατϐν ν αποκτόςει ςυνεύδηςη τησ ςϑνδεςησ αυτόσ, αλλϊ δϑςκολα θ αποκαλυφθεύ ς ϋναν εξωτερικϐ παρατηρητό. Suspenseful interfaces Στια διεπαφϋσ τησ κατηγορύασ αυτόσ ιςχϑει το αντύςτροφο απ ϐτι ςτισ μαγικϋσ διεπαφϋσ, οι χειριςμού εύναι εμφανεύσ ενώ τα αποτελϋςματα αυτών των χειριςμών παραμϋνουν κρυφϊ απϐ τουσ θεατϋσ τησ αλληλεπύδραςησ (οι χρόςτεσ ϋχουν γνώςη). Ένα τϋτοιο ςτόςιμο τησ διεπαφόσ ςτοχεϑει ςτο κϋντριςμα του ενδιαφϋροντοσ του θεατό, ώςτε να ςυμμετϊςχει με τη ςειρϊ του ολοκληρώνοντασ την εμπειρύα, αν και τισ περιςςϐτερεσ φορϋσ ϋνα τϋτοιο αποτϋλεςμα προκϑπτει απϐ τισ ύδιεσ τισ τεχνολογύεσ τησ διεπαφόσ. Σε πολλϋσ περιπτώςεισ εικονικών περιβαλλϐντων, ο χρόςτησ εύναι εφοδιαςμϋνοσ με εξοπλιςμϐ που επιτρϋπει μϐνο ςτον ύδιο την αντύληψη των αποτελεςμϊτων των ενεργειών του Ανακεφαλαύωςη Οι διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ εύναι ϋνασ τομϋασ με εξαιρετικϊ ευρϑ φϊςμα ε- φαρμογών, το δε χαρακτηριςτικϐ τουσ γνώριςμα, ςε αντύθεςη με ϊλλεσ αλληλεπιδραςτικϋσ εφαρμογϋσ εύναι η ϋκταςό τουσ μϋςα ςτο φυςικϐ χώρο που κινεύται το ϊτομο, ο χρόςτησ. Το μϋγεθοσ τησ ϋκταςησ και ο βαθμϐσ ϋνταξόσ τουσ ςτο χώρο ποικύλλουν ανϊ περύπτωςη. Αν και η διαδραςτικϐτητα ϋχει τισ ρύζεσ τησ ςτην αλληλεπύδραςη ανθρώπου υ- πολογιςτό, οι διαδραςτικϋσ εγκαταςτϊςεισ δεν εξαρτώνται πϊντα απϐ την παρουςύα του χρόςτη, αλλϊ πολλϋσ φορϋσ επιτυγχϊνουν αλληλεπύδραςη με τα ύδια τα ςτοιχεύα του περιβϊλλοντοσ, θϋτοντασ ερωτόματα για την ταυτϐτητα και το ρϐλο του χρόςτη. Απϐ εκεύ ξεκινϊ ϋνα μεγϊλο ερώτημα ςχετικϊ με την αναγκαιϐτητα επύγνωςησ τησ ςυμμετοχόσ 35

36 του χρόςτη ςτη διϊδραςη, αλλϊ και με τη ςημαςύα του ρϐλου του θεατό ςτην αλληλεπύδραςη. Η επικοινωνύα μεταξϑ χρόςτη και εφαρμογόσ επιτυγχϊνεται μϋςω τησ διεπαφόσ, του διαμεςολαβητό, που αποτελεύται απϐ το ςϑνολο των τεχνολογιών με τα οπούα ο χρόςτησ μεταδύδει πληροφορύα ςτο ςϑςτημα, αλλϊ και μϋςα απϐ τα οπούα ο ύδιοσ ό κϊποιοσ ϊλλοσ αντιλαμβϊνεται τα αποτελϋςματα τησ αρχικόσ διϊδραςησ. Ο ςυςχετιςμϐσ μεταξϑ τησ ικανϐτητασ αντύληψησ των ενεργειών ειςϐδου πληροφορύασ ςτο ςϑςτημα, και τησ αντύληψησ των αποτελεςμϊτων των ενεργειών αυτών κατατϊςςονται ςε διϊφορουσ βαθμοϑσ, κατηγοριοποιώντασ ϋτςι κατϊ ϋνα τρϐπο το εύδοσ τησ εμπειρύασ. Σχεδιϊζοντασ για τη δημϐςια διϊδραςη, ςτϐχοσ εύναι η ικανοπούηςη των απαιτόςεων του χρόςτη ωσ ϊμεςα εμπλεκϐμενου ςτη διϊδραςη αλλϊ και ωσ θεατό. Γνωρύζοντασ ς αυτϐ το ςτϊδιο τϐςο τισ τϊςεισ ςυμπεριφορϊσ του ατϐμου ςτο δημϐςιο χώρο, ϐςο και τισ παραμϋτρουσ ςυμμετοχόσ ςτη διϊδραςη και τελικόσ εμπειρύασ αυτόσ, η εργαςύα ςυνεχύζει ςτην εξϋταςη του προβληματικοϑ χώρου και ςε μια πρϐταςη ςχεδύαςη για το χώρο αυτϐ, λαμβϊνοντασ υπϐψη τη ςημαςύα τησ παρουςύασ του ατϐμου μϋςα ςτο δημϐςιο χώρο, αλλϊ και τισ προςδοκύεσ του ωσ χρόςτη ενϐσ ςυςτόματοσ, με κεντρικϐ πϊντα ϊξονα την ποιϐτητα τησ εμπειρύασ του. 36

37 3. Σχεδύαςη διαδραςτικόσ εγκατϊςταςησ για χώρουσ του μετρϐ Όπωσ ϋχει αποςαφηνιςτεύ απϐ την αρχό τησ εργαςύασ, ςτϐχο τησ αποτελεύ η παρϋμβαςη ςτη διαδικαςύα τησ αναμονόσ ςτουσ ςταθμοϑσ μετρϐ, για τη βελτύωςη τησ ε- μπειρύασ του χρόςτη. Δευτερευϐντωσ, η εργαςύα ςτοχεϑει ςτην βελτύωςη του ύδιου του χώρου ωσ εμπειρύα, με τη χρόςη διαδραςτικών ςτοιχεύων. Κεντρικό ιδϋα τησ ςχεδύαςησ αποτελεύ η αλληλεπύδραςη του χρόςτη με το περιβϊλλον περιςςϐτερο, παρϊ με μια αυτϐνομη εγκατϊςταςη μϋςα ςε ςυγκεκριμϋνα και διακριτϊ πλαύςια. Με ϊλλα λϐγια η μελϋτη μιασ εγκατϊςταςησ ωσ ςτοιχεύο του χώρου, που ϋχει ενεργϐ ρϐλο ςτην αντύληψη του χώρου ωσ εμπειρύα. Κϊτι τϋτοιο εμπλϋκεται ςε μεγϊλο βαθμϐ ςτην οργϊνωςη τησ αρχιτεκτονικόσ του χώρου, και προϒποθϋτει μια πλόρη μελϋτη του υφιςτϊμενου χώρου για την εφαρμογό τησ. Η ομοιογϋνεια των χώρων αναμονόσ του μετρϐ (αποβϊθρεσ) εύναι ϋνασ παρϊγοντασ που μπορεύ να υποςτηρύξει μια τϋτοια ςχεδύαςη, καθώσ η μελϋτη εφαρμογόσ για κϊθε ςταθμϐ θα υπολεύπεται μικρών αναπροςαρμογών. Όςον αφορϊ ςτη διϊδραςη με το χρόςτη, ςτϐχοσ εύναι η δημιουργύα ενϐσ ςυςτόματοσ αυτϐνομου, το οπούο δεν θα εξαρτϊται απϐ την εκοϑςια ςυμμετοχό του χρόςτη ςτην αλληλεπύδραςη, αλλϊ θα βρύςκεται εν ενεργεύα απϐ τη ςτιγμό τησ παρουςύασ και μϐνο των χρηςτών ςτο χώρο τησ. Αυτϐ ςε καμύα περύπτωςη δεν αναιρεύ τη δυνατϐτητα ενεργόσ αλληλεπύδραςησ με το ςϑςτημα. Στϐχο τησ εγκατϊςταςησ αποτελεύ η διπλό λειτουργύα τησ, τϐςο ωσ προτροπό για δημιουργικό αλληλεπύδραςη με το ςϑςτημα για ϐ- ςουσ ϋχουν τη θϋληςη να ςυμμετϊςχουν, ϐςο και ωσ ϋνα ενεργϐ/ζωντανϐ ςτοιχεύο του χώρου, ανταποκρινϐμενο ςτην παρουςύα και τισ ενϋργειεσ των χρηςτών ςτο περιβϊλλον Μεθοδολογύα τησ ςχεδύαςησ Η ςχεδύαςη για τη διϊδραςη εύναι δυνατϐν να προςεγγιςτεύ απϐ διαφορετικϋσ ςκοπιϋσ, ανϊλογα με την αφετηρύα του ςχεδιαςτό και το πρϐβλημα που καλεύται να λϑςει. Ο Dan Saffer, ςτο βιβλύο του Designing for Interaction, διακρύνει τϋςςερισ γενικϋσ προςεγγύςεισ, ςϑμφωνα με τον κεντρικϐ ϊξονα γϑρω απϐ τον οπούο εξελύςςεται η ςχεδύαςη, και ςϑμφωνα με τη ςυμμετοχό ςχεδιαςτό και χρόςτη ςτην ϐλη διαδικαςύα (Saffer 2006). User-centered design: η προςϋγγιςη περιλαμβϊνει μεθοδολογύεσ που εςτιϊζουν τουσ ςτϐχουσ και τισ ανϊγκεσ των χρηςτών. Η ςυμβολό των χρηςτών εύναι παροϑςα ςε κϊθε ςτϊδιο τησ ςχεδιαςτικόσ διεργαςύασ, και ρϐλοσ του ςχεδιαςτό εύναι να μεταφρϊςει αυτϋσ τια ανϊγκεσ και ςτϐχουσ ςε ςχεδιαςτικϋσ λϑςεισ. Activity-centered design: περιλαμβϊνονται μεθοδολογύεσ που εςτιϊζουν ςτην εκπλόρωςη των ςυγκεκριμϋνων εργαςιών και των δρϊςεων που ϋχουν τεθεύ ωσ ςτϐχοι τησ εφαρμογόσ, και εύναι καταλληλϐτερη για ςϑνθετα ςυςτόματα με κατανεμημϋνα ςχεδιαςτικϊ τμόματα. Systems design: η προςϋγγιςη εξετϊζει ολιςτικϊ το ςϑςτημα τησ εφαρμογόσ, περιεχομϋνου του προώϐντοσ, των δρϊςεων, των χρηςτών κλπ. Ο πυρόνασ τησ μεθϐδου εύναι, ϐπωσ και ςτην user-centered ςχεδύαςη, η κατανϐηςη των ςτϐχων του χρόςτη. Σε αντύθεςη με την προηγοϑμενο ϐμωσ μϋθοδο, ο χρόςτησ εδώ αντιμετωπύζεται ςε ςχϋςη με το 37

38 περιεχϐμενο και ςε ςχϋςη με τουσ ϊλλουσ χρόςτεσ, ωσ μϋροσ ολϐκληρου του ςυςτόματοσ. Η μεθοδολογύα προςφϋρει μια ςυνολικό εικϐνα του πλαιςύου χρόςησ τησ εφαρμογόσ. Genius Design: η προςϋγγιςη υιοθετεύται απϐ ςχεδιαςτϋσ που βαςύζονται ςχεδϐν αποκλειςτικϊ ςτισ γνώςεισ και την εφευρετικϐτητϊ τουσ κατϊ τη ςχεδύαςη, αποκλεύοντασ επαφό με τουσ χρόςτεσ ό με το περιβϊλλον χρόςησ του προώϐντοσ ό τησ εφαρμογόσ, με ςκοπϐ την αποφυγό επαναλόψεων παλαιοτϋρων λϑςεων και ιδεών και την αντιμετώπιςη του προβλόματοσ απϐ μια εντελώσ νϋα οπτικό γωνύα. Οι παραπϊνω προςεγγύςεισ απεικονύζουν τϋςςερεισ πολϑ ςυγκεκριμϋνεσ και ξεκϊθαρεσ αντιμετωπύςεισ του θϋματοσ. Στην πραγματικϐτητα, η ςχεδιαςτικό διεργαςύα κινεύται ςυνόθωσ ανϊμεςα ςε δυο ό και περιςςϐτερεσ προςεγγύςεισ. Ο ςυνδυαςμϐσ διαφορετικών μεθοδολογιών, οι οπούεσ ανταποκρύνονται ςτην ανϊγκη πολϑπλευρησ αντιμετώπιςησ του θϋματοσ, εύναι μια επιλογό που χαρύζει μια ςυνολικό εικϐνα του ςχεδιαςτικοϑ προβλόματοσ και δυνατϐτητεσ για επιτυχημϋνη ςχεδύαςη. Ο ςχεδιαςτόσ ςυνόθωσ διαμορφώνει και ακολουθεύ μια προςϋγγιςη προςαρμοςμϋνη ςτα μϋτρα του, εύναι ωςτϐςο ςημαντικϐ να μπορεύ να εργαςτεύ και πϊνω ςε διαφορετικοϑσ τρϐπουσ ςχεδύαςησ, αν αυτϐ ςυςτόνουν οι ανϊγκεσ του ςχεδιαςτικοϑ προβλόματοσ (Saffer 2006). Ο ςτϐχοσ τησ ςχεδύαςησ ςτη ςυγκεκριμϋνη περύπτωςη ςυμπεριλαμβϊνει τϐςο την εμπειρύα του χρόςτη ϐςο και τη δραςτηριϐτητϊ του. Στην πορεύα τησ ςχεδύαςησ οι δϑο αυτού παρϊγοντεσ εκφρϊζονται μϋςα απϐ τουσ ςτόχουσ του χρόςτη, οι οπούοι θα διαφανοϑν μϋςα απϐ την ϋρευνα και θα καθορύςουν ςτη ςυνϋχεια τισ απαιτόςεισ τησ ςχεδύαςησ. Οι μεθοδολογύεσ που θ ακολουθηθοϑν και το ςϑνολο των εργαλεύων ςχεδύαςησ ϋχουν επιλεχθεύ μϋςα απϐ τα πλαύςια του User-Centered Design (UCD), User Experience Design (UXD) και Goal-Directed Design, με ςκοπϐ να εξυπηρετοϑν και να υποςτηρύζουν αυτοϑσ τουσ ςτϐχουσ και τισ απαιτόςεισ. Σε αντύθεςη με πεποιθόςεισ του παρελθϐντοσ, ϐπου επικρατοϑςε η ϊποψη πωσ η ςωςτό επιςτημονικό ϋρευνα περιελϊμβανε αυςτηρϋσ μεθϐδουσ ςυλλογόσ ποςοτικών ςτοιχεύων και μετρικών ευχρηςτύασ και εργονομύασ, η ςϑγχρονη αντύληψη εύναι πωσ η εμπειρύα του χρόςτη και οι προςωπικϋσ ανϊγκεσ και επιθυμύεσ του εύναι εξύςου ςημαντικϋσ. Ερευνητϋσ του χώρου τησ ςχεδύαςησ αλλϊ και τησ ευχρηςτύασ ϋχουν καταλϊβει πωσ η ςυμπεριφορϊ του ανθρώπου εύναι πολϑ περύπλοκό για να γύνει κατανοητό μϋςα απϐ ποςοτικϊ και ςτατιςτικϊ ςτοιχεύα. Με ςτοιχεύα δανεικϊ απϐ τουσ τομεύσ των ανθρωπιςτικών και κοινωνικών επιςτημών, ϋχουν αναπτυχθεύ επιςτημονικϋσ μϋθοδοι για τη ςυλλογό ποιοτικών δεδομϋνων, που βοηθοϑν ςτην κατανϐηςη τησ ςυμπεριφορϊσ του χρόςτη, με απώτερο ςκοπϐ τη ςχεδύαςη προώϐντων και ςυςτημϊτων που να εξυπηρετοϑν καλϑτερα τισ ανθρώπινεσ ανϊγκεσ (Cooper, Reimann, and Cronin 2007). Η ποιοτικό ϋρευνα, ό αλλιώσ η ϋρευνα για ποιοτικϊ ςτοιχεύα, εύναι ϋνα βοόθημα πολϑ χρόςιμο για τη ςχεδύαςη, μ ϋναν τρϐπο διαφορετικϐ και πολλϋσ φορϋσ πιο χρόςιμο απϐ τη ςυλλογό ποςοτικών ςτοιχεύων. Μια ϋρευνα ςε βϊθοσ φϋρνει ςτην επιφϊνεια ςτοιχεύα που πολϑ δϑςκολα γύνονται αντιληπτϊ μϋςα απϐ ςυμβατικϋσ ϋρευνεσ ποςοτικών δεδομϋνων. Βοηθϊ ςτην κατανϐηςη των ςυμπεριφορών και τον δεξιοτότων των δυνητικών χρηςτών ϐπωσ και του γενικϐτερου πλαιςύου εφαρμογόσ τησ ςχεδύαςησ, ενώ αποκαλϑ- 38

39 πτουν χρόςιμεσ απαντόςεισ ςε ςημαντικϋσ ερωτόςεισ που οδηγοϑν τη ςχεδύαςη ςε ϋνα ϊλλο επύπεδο. Οι μϋθοδοι μια ποιοτικόσ ϋρευνασ μπορεύ να μη φαντϊζουν εκ πρώτησ ϐ- ψεωσ επιςτημονικού, εύναι ωςτϐςο δοκιμαςμϋνο πωσ θ αποφϋρουν αποτελϋςματα που θα βοηθόςουν ςημαντικϊ ϐχι μϐνο τη διαδικαςύα τησ ςχεδύαςησ, αλλϊ και την επιχεύρηςη που ηγεύται τησ πρωτοβουλύασ να καταλϊβει καλϑτερα τουσ πελϊτεσ ό τουσ χρόςτεσ των προώϐντων τησ (Goodwin 2009). Οι μεθοδολογύεσ που περιςτρϋφονται γϑρω απϐ τον χρόςτη και τισ ανϊγκεσ του εύναι πϊρα πολλϋσ, κι επικεντρώνονται ςε διϊφορα θϋματα, ςτην εμπειρύα (Unger and Chandler 2009) (Garrett 2003), την ευχρηςτύα (ISO ) (Alan Dix, Finlay, and Abowd 2010) (Hom 1996) (Indiana University, UITS 2010), τουσ ςτϐχουσ (Cooper, Reimann, and Cronin 2007) (Goodwin 2009) (Maguire 1998) κλπ. Χαρακτηριςτικϐ γνώριςμα του ςυνϐλου των μεθοδολογιών με ϊξονα τον ϊνθρωπο εύναι η ςυμμετοχό του χρόςτη ςτην εξϋλιξη τησ ςχεδύαςησ ςε ϐλα τα ςτϊδια, χωρύσ να περιορύζεται ςτον ρϐλο του τελικοϑ παραλόπτη του προώϐντοσ. «Πολλϋσ φορϋσ φαύνεται να υπϊρχουν τόςεσ προςεγγύςεισ όςεσ και οι υπό μελϋτη ςχεδιϊςεισ. ημαςύα ϋχει να παρατηρόςει κανεύσ ότι οι περιςςότερεσ από αυτϋσ περιλαμβϊνουν τα ύδια βόματα» (Unger and Chandler 2009). Εύναι γεγονϐσ πωσ οι διϊφορεσ ανθρωποκεντρικϋσ μεθοδολογύεσ ςχεδύαςησ ακολουθοϑν μια κοινό διαδικαςύα ςτο ςϑνολϐ τησ. Τα εργαλεύα που η καθεμιϊ χρηςιμοποιεύ μπορεύ να διαφϋρουν ςε μικρϐ ό μεγϊλο βαθμϐ, ϐπωσ και η ροό τησ διαδοχόσ των διαφϐρων ςταδύων, ωςτϐςο τα ςτϊδια (με ϐποιο τρϐπο κι αν κατονομϊζονται ςτην αντύςτοιχη μεθοδολογύα) αυτϊ ακολουθοϑν μια κοινό λογικό, την οπούα οι Unger και Chandler ςυνοψύζουν ωσ εξόσ: Προγραμματιςμόσ τησ γενικϐτερησ ςτρατηγικόσ, προςϋγγιςησ και δομόσ τησ ςχεδιαςτικόσ ομϊδασ (Plan). Προςδιοριςμόσ των ςτϐχων και απαιτόςεων τησ ςχεδύαςησ (Define). χεδύαςη τησ διϊδραςησ και αποςαφόνιςη των λεπτομερειών του ςυςτόματοσ (Design). Ανϊπτυξη, αξιολϐγηςη και επαναπροςδιοριςμϐσ του ςυςτόματοσ / εφαρμογόσ (Develop). Τποςτόριξη (Deploy). Εξϋλιξη και προτϊςεισ βελτύωςησ του ςυςτόματοσ (Extend). Η οργϊνωςη των εργαςιών τησ διαδικαςύασ ςχεδύαςησ εξαρτϊται απϊντα απϐ ϋνα πλόθοσ παραγϐντων ϐπωσ ο χρϐνοσ, οι διαθϋςιμοι πϐροι και το δυναμικϐ τησ ςχεδιαςτικό ομϊδασ, αλλϊ και απϐ τουσ επικεφαλόσ τησ ςχεδύαςησ, τουσ πελϊτεσ. Ο κύκλοσ ζωόσ τησ ςχεδύαςησ ενϐσ προώϐντοσ αποτελεύται απϐ μια αλληλουχύα βημϊτων τα οπούα εύτε διαδϋχονται το ϋνα το ϊλλο, ςε μια προςϋγγιςη καταρρϊκτη, εύτε ακολουθοϑν μια πιο ρευςτό αλληλουχύα (Unger and Chandler 2009). Στην περύπτωςη καταρρϊκτη, τα ςτϊδια τησ ςχεδύαςησ εύναι εντελώσ διακριτϊ μεταξϑ τουσ, και η ολοκλόρωςη του ενϐσ ςταδύου εύναι προϒπϐθεςη για την ϋναρξη του επϐμενου. Το μειονϋκτημα τησ ςυγκεκριμϋνησ προςϋγγιςησ εύναι ϐτι αλλαγϋσ που μπορεύ να προκϑψουν ςε κϊποια φϊςη τησ ςχεδύαςησ (γεγονϐσ ςχεδϐν ςύγουρο να ςυμβεύ) δϑςκολα μποροϑν να ενςωματωθοϑν ςε όδη ολοκληρωμϋνα ςτϊδια. Αντύθετα, ςε μια ρευςτό προςϋγγιςη, τα ςτϊδια αλληλεπικαλϑπτονται, εξελιςςϐμενα εν μϋρει παρϊλληλα, 39

40 δύνοντασ την ευχϋρεια ςτη ςχεδιαςτικό ομϊδα να αναθεωρόςει και να επικυρώςει ευρόματα του ενϐσ ςταδύου ςϑμφωνα με τισ μετϋπειτα εξελύξεισ. Στισ περιςςϐτερεσ περιπτώςεισ η ςχεδιαςτικό ομϊδα ακολουθοϑν μια πορεύα ανϊμεςα ςτισ δυο προςεγγύςεισ, προςαρμοςμϋνη ςτισ απαιτόςεισ και τουσ περιοριςμοϑσ τησ κϊθε περύςταςησ. Κατ αυτϐ τον τρϐπο ϋχει οργανωθεύ και η πορεύα τησ παροϑςασ εργαςύασ, με ευϋλικτη δομό. Τα διϊφορα ςτϊδια τησ μελϋτησ, δομημϋνα ωσ ϋνα βαθμϐ, εξελύςςονται εν μϋρει παρϊλληλα δύνοντασ ϋτςι τη δυνατϐτητα αναθεώρηςησ ϐςον ϋχουν προηγηθεύ βϊςει των νϋων δεδομϋνων (Unger and Chandler 2009)(Garrett 2003) Άξονασ και ςτϊδια τησ μεθοδολογύασ Η παροϑςα εργαςύα ςτο ςϑνολϐ τησ ακολουθεύ μια μεθοδολογύα ςχεδύαςησ goaldirected 2, δηλαδό προςανατολιςμϋνη ςτο ςτϐχο. Τϐςο η μεθοδολογύα ϐςο και οι επιμϋρουσ μϋθοδοι και εργαλεύα που περιγρϊφονται ςτη ςυνϋχεια και χρηςιμοποιοϑνται κατϊ την πορεύα τησ ςυνολικόσ διαδικαςύασ τησ ςχεδύαςησ εύναι βαςιςμϋνεσ ςτισ μεθϐδουσ των Goodwin και Cooper, οι οπούεσ εύναι ϊλλωςτε πολϑ κοντινϋσ, ϐπωσ περιγρϊφονται ςτα βιβλύα τουσ Designing for the Digital Age και About Face, The Essentials of Interaction Design αντύςτοιχα. Βαςικό αρχό τησ μεθοδολογύασ αποτελεύ η θϋςη πωσ ο καλϑτεροσ τρϐποσ για τη ςχεδύαςη ενϐσ πετυχημϋνου προώϐντοσ εύναι η εςτύαςη τησ προςοχόσ ςτην επύτευξη ςτϐχων. Αν και θεωρητικϊ ϋμφαςη δύνεται ςτουσ ςτϐχουσ των χρηςτών, η μϋθοδοσ εςτιϊζει επύςησ τουσ ςτϐχουσ των πελατών (αυτών που αγορϊζουν αλλϊ δε χρηςιμοποιοϑν οι ύδιοι το προώϐν), αλλϊ και τησ επιχεύρηςησ πύςω απϐ τη δημιουργύα του προώϐντοσ ό τησ υπηρεςύασ. Η μεθοδολογύα ϋχει αναπτυχθεύ πϊνω ςε πραγματικϋσ καταςτϊςεισ και δύνει ιδιαύτερο βϊροσ ςτην επαφό με τουσ χρόςτεσ για τον προςδιοριςμϐ των απαιτόςεων και των περιοριςμών τησ ςχεδύαςησ (Goodwin 2009). Μϋςα απϐ τα ςτϊδια τησ προετοιμαςύασ, τησ ϋρευνασ και τησ εξϋλιξησ τησ ςχεδύαςησ, ϋμφαςη δύνεται ςτην κατϊδειξη, κατανϐηςη, προςδιοριςμϐ και επύτευξη των ςτϐχων των χρηςτών και των εμπλεκομϋνων ςτη ςχεδύαςη. Στη ςυνϋχεια γύνεται μια ςυνοπτικό πρώτη παρουςύαςη των ςταδύων τησ ςχεδύαςησ, απϐ την ϋναρξη του ςχεδιαςτικοϑ εγχειρόματοσ ωσ την ολοκλόρωςη τησ ςχεδύαςησ του προώϐντοσ, καταδεικνϑοντασ τον τρϐπο με τον οπούο οι ςτόχοι εντϊςςονται ςτο κϊθε ςτϊδιο. Προγραμματιςμόσ του ϋργου (project planning) Στο πρώτο αυτϐ ςτϊδιο τησ ςχεδύαςησ αποςαφηνύζεται ο ςκοπϐσ τησ ςχεδύαςησ, τα επιθυμητϊ τελικϊ αποτελϋςματα. Εύτε πρϐκειται για όδη υπϊρχον προώϐν το οπούο επανεξετϊζεται, εύτε για νϋο, εύναι πολϑ ςημαντικϐ να γύνουν ςαφεύσ και κατανοητού οι ςτϐχοι τουσ οπούουσ οι υπεϑθυνοι ςχεδύαςησ (οι πελϊτεσ ό η ύδια η ςχεδιαςτικό ομϊδα αν πρϐκειται για πρωτοβουλύα) θϋλουν να επιτϑχουν με αυτϐ. Περιγρϊφονται επύςησ ς αυτό τη φϊςη τα ςτϊδια που θα ακολουθηθοϑν ςτην πορεύα βϊςει του χρϐνου, των διαθϋςιμων πϐρων και των δυνατοτότων τησ ςχεδιαςτικόσ ομϊδασ, και επιλϋγονται οι μϋθοδοι που θα ακολουθηθοϑν. Εύναι ςημαντικϐ να υπϊρξει ςυμφωνύα ς αυτό τη φϊςη μεταξϑ των υπευθϑνων και τησ ςχεδιαςτικόσ ομϊδασ για το βϊροσ και τη ςημαςύα που θα 2 Goal-Directed Design: ο όροσ εύναι πνευματικό ιδιοκτηςύα τησ εταιρεύασ Cooper ( και χρηςιμοποιεύται ςτο βιβλύο με την ϊδεια των υπευθύνων. 40

41 δοθεύ ςτη ςυνϋχεια ςτα ςτϊδια που θα ακολουθόςουν. Εύναι φυςικϐ ο προγραμματιςμϐσ να εύναι κατϊ προςϋγγιςη ς αυτϐ το ςτϊδιο λϐγω των δυςκολιών, των απρϐβλεπτων καταςτϊςεων αλλϊ και των αναθεωρόςεων που εύναι αναμενϐμενο να προκϑψουν ςε μικρϐ ό μεγϊλο βαθμϐ. Έρευνα (research) Τα ςτοιχεύα που πιθανϐν να ϋχουν ςτη διϊθεςό τουσ οι υπεϑθυνοι τησ ςχεδύαςησ απϐ προηγοϑμενα εγχειρόματα ό παρϐμοια προώϐντα εύναι ϋνα χρόςιμο εργαλεύο ςτα χϋρια τησ ςχεδιαςτικόσ ομϊδασ, μια ςωςτό ϋρευνα ϐμωσ θα αναδεύξει την πραγματικό φϑςη του προβλόματοσ και τη ςυμπεριφορϊ των χρηςτών ςε θϋματα που ςχετύζονται με αυτϐ. Επιπλϋον, η διεξαγωγό αποτελεςμϊτων μϋςα απϐ την ϋρευνα αποτελεύ ϋνα α- διϊςειςτο ςτοιχεύο το οπούο ενδυναμώνει τη ςυνεργαςύα ανϊμεςα ςτη ςχεδιαςτικό ομϊδα και τουσ υπεϑθυνουσ ςχεδύαςησ δημιουργεύ μια κοινό εικϐνα και αντύληψη για την υπϊρχουςα κατϊςταςη και τισ απαιτόςεισ, οδηγώντασ ςε ςυναύνεςη και ομοφωνύα κατϊ τη ςχεδιαςτικό διαδικαςύα. Στην ϋρευνα χρηςιμοποιεύται ϋνασ ςυνδυαςμϐσ απϐ διϊφορεσ μεθϐδουσ κατϊλληλεσ η καθεμιϊ για τη ςυλλογό διαφορετικών ειδών πληροφορύασ. Η ςωςτό επιλογό των μεθϐδων και η εφαρμογό τουσ εύναι που θα δώςουν απαντόςεισ χρόςιμεσ για μια ςωςτό ςχεδύαςη. Μοντελοπούηςη τησ πληροφορύασ (modeling) Σ αυτϐ το ςτϊδιο γύνεται η επεξεργαςύα, ερμηνεύα και παρουςύαςη τησ πληροφορύασ που ςυγκεντρώθηκε κατϊ το προηγοϑμενο ςτϊδιο. Τα αποτελϋςματα των διαφορετικών τεχνικών ϋρευνασ ςυνδυϊζονται και αναδϑονται κυρύαρχεσ τϊςεισ ςυμπεριφορϊσ, και καταςκευϊζονται μοντϋλα. υπϊρχουν αρκετϋσ τεχνικϋσ μοντελοπούηςησ τησ πληροφορύασ, ανϊλογα με το περιεχϐμενο, ϐπωσ τα personas, διαγρϊμματα ροόσ εργαςιών (workflows), ποςοτικϋσ αναλϑςεισ κλπ. Η μοντελοπούηςη τησ πληροφορύασ εύναι ιδιαύτερα χρόςιμη για την επικοινωνύα τησ πληροφορύασ ανϊμεςα ςτουσ εμπλεκϐμενουσ ςτη ςχεδύαςη, αλλϊ και ςτην ύδια τη ςχεδιαςτικό ομϊδα καθώσ αποτελεύ ςημεύο αναφορϊσ. Στο ςτϊδιο αυτϐ επύςησ θα φανεύ κατϊ πϐςο απϐ την ϋρευνα ϋχει ςυλλεχθεύ αρκετό πληροφορύα χρόςιμη για την ςυνϋχιςη τησ ςχεδιαςτικόσ διαδικαςύασ ό εϊν χρειϊζεται να επαναληφθοϑν κϊποια τμόματα τησ ϋρευνασ ςυμπληρωματικϊ. Προςδιοριςμόσ απαιτόςεων (requirements definition) Στο επϐμενο ςτϊδιο τησ μελϋτησ οι ςτϐχοι και οι ανϊγκεσ ϐπωσ ϋχουν οριςτεύ προηγουμϋνωσ μϋςα απϐ την ϋρευνα και τη μοντελοπούηςη ςυςχετύζονται με τη λειτουργικϐτητϊ του. Δεν αφοροϑν τισ λεπτομερεύσ ςχεδιαςτικϋσ λϑςεισ οϑτε τισ μηχανολογικϋσ απαιτόςεισ του προώϐντοσ, αλλϊ περιςςϐτερο το ςυςχετιςμϐ των βαςικών ςυντελεςτών που θα απαιτηθοϑν κατϊ τη ςχεδύαςη αργϐτερα. Αφορϊ ςτο τύ θα εύναι η εφαρμογό, και τύ θα επιτυγχϊνει, χωρύσ να μπαύνει ςτον τομϋα πώσ. Προςδιοριςμόσ πλαιςύου ςχεδύαςησ (framework definition) Μετϊ τον προςδιοριςμϐ των χρηςτών/πελατών και των επιθυμιών τουσ τισ ο- πούεσ το υπϐ ςχεδύαςη προώϐν καλεύται να εκπληρώςει, ςειρϊ ϋχει το ςκαρύφημα τησ φϐρμασ και των χαρακτηριςτικών του προώϐντοσ. Αποτελεύ το μεταβατικϐ ςτϊδιο απϐ 41

42 τον προςδιοριςμϐ των απαιτόςεων ςτην λεπτομερό ςχεδύαςη. Σ αυτό τη φϊςη αναδϑονται τρύα επιμϋρουσ πλαύςια: Σο πλαύςιο διϊδραςησ: αφορϊ την οργϊνωςη τησ λειτουργικϐτητασ και τον τρϐπο με τον οπούο οι χρόςτεσ θα φϋρνουν εισ πϋρασ τισ διϊφορεσ δραςτηριϐτητεσ. το οπτικό/επικοινωνιακό πλαύςιο: εκφρϊζει τισ αξύεσ τησ εταιρεύασ (υπεϑθυνησ για τον ςχεδιαςμϐ), τη ςυμβολικό γλώςςα τησ ςχεδύαςησ κλπ. το πλαύςιο βιομηχανικόσ ςχεδύαςησ: ςχετύζεται με τη φϐρμα, τον εξοπλιςμϐ, και τη γενικϐτερη λειτουργύα του προώϐντοσ. Λεπτομερειακόσ ςχεδιαςμόσ (detailed design) Μετϊ τον καθοριςμϐ του εϑρουσ τησ ςχεδύαςησ ακολουθεύ ο λεπτομερόσ ςχεδιαςμϐσ του προώϐντοσ. Σε ςυνεργαςύα με τουσ τεχνικοϑσ και μηχανικοϑσ τησ υλοπούηςησ ςτο ςημεύο αυτϐ να καθορύζονται με ακρύβεια οι λεπτομϋρειεσ τησ ςχεδύαςησ, και αναγνωρύζονται πιθανϊ προβλόματα που μποροϑν ςυνεργαςύα με τουσ τεχνικοϑσ / να προκϑψουν κατϊ την παραγωγό. Εξετϊζεται επύςησ αν ικανοποιοϑνται οι απαιτόςεισ και αν υπϊρχει πρϐβλημα η ςχεδιαςτικό ομϊδα οδηγεύται ςε αναθεώρηςη. Τποςτόριξη υλοπούηςησ (implementation support). Ουςιαςτικϊ η ςχεδύαςη τελειώνει μϐνο με το πϋρασ τησ καταςκευόσ του προώϐντοσ, και αυτϐ το ςτϊδιο αφορϊ την «επύβλεψη» του ϋργου τησ υλοπούηςησ του προώϐντοσ απϐ τη ςχεδιαςτικό ομϊδα για τυχϐν θϋματα που θα προκϑψουν κατϊ την καταςκευό, για διευκρινόςεισ που πιθανϐν να χρειαςτοϑν ό διϐρθωςη ςχεδιαςτικών λαθών Προγραμματιςμϐσ του ϋργου Όπωσ ϋχει αναφερθεύ, ολϐκληρη η μεθοδολογύα που ακολουθεύται ςτην εργαςύα βαςύζεται ςτην κατανϐηςη και ςτην προςπϊθεια εξυπηρϋτηςησ των ςτϐχων και των α- ναγκών του χρόςτη. Στη ςχεδύαςη για το δημϐςιο χώρο, θα πρϋπει να ληφθεύ υπ ϐψη τϐςο η λειτουργύα του εκϊςτοτε χώρου ωσ ςϑςτημα, ϐςο και οι ςτϐχοι του χρόςτη εξατομικευμϋνα. Στην πορεύα τησ εργαςύασ γύνεται μια προςπϊθεια να τηρηθεύ αυτό η διπλό προςϋγγιςη ςε κϊθε ςτϊδιο. Με αυτϐ αφετηρύα και βαςικϐ κριτόριο γύνεται και η επιλογό των διαφϐρων μεθϐδων ϋρευνασ, μοντελοπούηςησ κλπ. Η εργαςύα προβλϋπεται να καλϑψει τα ςτϊδια απϐ την ϋρευνα ϋωσ και τον οριςμϐ του πλαιςύου διϊδραςησ, αφόνοντασ εκτϐσ τησ μελϋτησ τον λεπτομερειακϐ ςχεδιαςμϐ, υλοπούηςη πρωτοτϑπων κλπ, λϐγω χρονικοϑ περιοριςμοϑ, αλλϊ κυρύωσ λϐγω ανεπϊρκειασ τεχνικών γνώςεων πϊνω ςτο αντικεύμενο, αποφεϑγοντασ την παγύδα μιασ κατϊ προςϋγγιςη «λεπτομεροϑσ ςχεδύαςησ» που δεν εξυπηρετεύ ςε τύποτα. Στη ςυνϋχεια αναφϋρονται οι μϋθοδοι και τα εργαλεύα που ϋχουν επιλεχθεύ να χρηςιμοποιηθοϑν ςε κϊθε ςτϊδιο τησ μελϋτησ και οι λϐγοι για τουσ οπούουσ επιλϋχθηκαν, ϐπωσ και η δομό του κϊθε ςταδύου. 42

43 Έρευνα Βιβλιογραφικό ϋρευνα Η βιβλιογραφικό ϋρευνα ςτη ςχεδύαςη αποτελεύ μια ςυμπληρωματικό μϋθοδο ενημϋρωςησ για το πλαύςιο χρόςησ και λειτουργύασ του αντικειμϋνου. Στη ςυγκεκριμϋνη περύπτωςη, ωςτϐςο, μια ματιϊ ςτην επιςτημονικό βιβλιογραφύα για τη ςυμπεριφορϊ του ανθρώπου ςτο δημϐςιο χώρο και τισ αντιδρϊςεισ του ςτα δρώμενα του περιβϊλλοντοσ αυτοϑ κρύνεται ουςιαςτικόσ ςημαςύασ και δϑςκολα θα μποροϑςε να ιςοςταθμιςτεύ απϐ τισ μεθϐδουσ ϋρευνασ για τη ςχεδύαςη που εύναι διαθϋςιμα για το ςχεδιαςτό ερευνητό, ενώ ακϐμα κι αν αυτϐ ςυνϋβαινε θα όταν εξαιρετικϊ χρονοβϐρο. Το πρώτο μϋροσ τησ εργαςύασ λοιπϐν αφορϊ μια ϋρευνα ςτη βιβλιογραφύα, τϐςο ςτουσ τομεύσ των κοινωνικών επιςτημών για τη ςχϋςη του ατϐμου με το δημϐςιο χώρο και ϐ,τι αντιλαμβϊνεται ωσ δημϐςιο χώρο, ϐςο και ςτο πεδύο των διαδραςτικών εγκαταςτϊςεων, τη ςυμβολό των τεχνολογιών ςτην ταυτϐτητα του χώρου και τη θϋςη του ανθρώπου μϋςα ς ϐλο αυτϐ το ςϑςτημα. Η ϋρευνα ςτοχεϑει ςτο ςχηματιςμϐ μιασ ςυνολικόσ εικϐνασ για το θεωρητικϐ αλλϊ και το φυςικϐ status quo του πλαιςύου χρόςησ. Έρευνα ςε χρόςτεσ Λϐγω του περιοριςμϋνου χρϐνου και δυνατοτότων οι ερευνητικϋσ μϋθοδοι ϋχουν περιοριςτεύ ςε δυο, την παρατόρηςη των χρηςτών και τισ ατομικϋσ ςυνεντεύξεισ. Η επιλογό ϋχει γύνει ϋτςι ώςτε να καλϑπτει κατϊ το δυνατϐν τϐςο τον ανθρώπινο παρϊγοντα ϐςο και το γενικϐτερο πλαύςιο λειτουργύασ, καλϑπτοντασ το αρχικϐ κριτόριο επιλογόσ. Για την καλϑτερη εκμετϊλλευςη του διαθϋςιμου χρϐνου μϋςα ςτα πλαύςια των δυο αυτών βαςικών μεθϐδων ϋχουν ενταχθεύ εργαλεύα απϐ τρύτεσ μεθϐδουσ (contextual inquiry και ημερολόγια), τα οπούα ςυμβϊλλουν ςτην εισ βϊθοσ ϋρευνα τησ ςυμπεριφορϊσ του χρόςτη και του γενικοϑ πλαιςύου. Ο ςυγκεκριμϋνοσ ςυνδυαςμϐσ παρατηρόςεων και ατομικών ςυνεντεύξεων με χρόςτεσ χρηςιμοποιεύται ςυχνϊ απϐ την ςχεδιαςτικό και ερευνητικό κοινϐτητα και κρύνεται ωσ το πιο αποτελεςματικϐ εργαλεύο ςτα χϋρια του ερευνητό για τη ςυλλογό ποιοτικών ςτοιχεύων για τουσ χρόςτεσ και τουσ ςτϐχουσ τουσ (Cooper, Reimann, and Cronin 2007). Οι περιςςϐτεροι ερευνητϋσ ςυμφωνοϑν πωσ η πιο αποτελεςματικό μϋθοδοσ παρατόρηςησ ςυμπεριλαμβϊνει την αλληλεπύδραςη του ερευνητό με τον χρόςτη, με μια ςχϋςη ειδικού μαθητευόμενου, ϐπωσ τη χαρακτηρύζει ο Cooper, ϐπου ο ερευνητόσ ωσ μαθητευϐμενοσ ζητϊει επεξηγόςεισ και αιτιολογύα για τισ δραςτηριϐτητεσ του χρόςτη απϐ τον ύδιο (Cooper, Reimann, and Cronin 2007). Μια τϋτοια αντιμετώπιςη, ωςτϐςο, εύναι αντύθετη με την ουςύα τησ ςυγκεκριμϋνησ ϋρευνασ, ϐπου ζητοϑμενο εύναι η παρατόρηςη τησ ςυμπεριφορϊσ του ατϐμου ς ϋνα δημϐςιο περιβϊλλον, ϐπου παραβρύςκεται ανϊμεςα ςε αγνώςτουσ. Η παρουςύα και η αλληλεπύδραςη με τον ερευνητό ακυρώνει αυτό την παρουςύα μεταξϑ αγνώςτων επηρεϊζοντασ την αυθϐρμητη ςυμπεριφορϊ του χρόςτη και μεταβϊλλοντασ τα αυθεντικϊ αποτελϋςματα. Η παρατόρηςη επιλϋγεται ωσ πρώτο ςτϊδιο του ςυνϐλου τησ ϋρευνασ για δυο βαςικοϑσ λϐγουσ. Βοηθϊ ςτο να ςχηματιςτεύ μια γενικό εικϐνα του πλαιςύου δρϊςησ η οπούα θα βοηθόςει ςτον ςωςτϐ προγραμματιςμϐ και δομό των ςυνεντεϑξεων. Στισ ςυνε- 43

44 ντεύξεισ με χρόςτεσ, ειδικϊ ςε περιπτώςεισ ϐπου ζητεύται απϐ αυτοϑσ να περιγρϊψουν οι ύδιοι τισ δρϊςεισ τουσ, ςυχνϊ προκϑπτει το πρόβλημα τησ αυτό-αναφορϊσ. «Οι ϊνθρωποι δύνουν λϊθοσ πληροφορύα, όχι λόγω ανεντιμότητασ, αλλϊ επειδό η αντύληψό τουσ για τον εαυτό τουσ διαφϋρει ςτην πραγματικότητα από τισ πρϊξεισ τουσ» (Goodwin 2009). Στϐχοσ με αυτό την κύνηςη εύναι ο ςχηματιςμϐσ μιασ εικϐνασ για τισ δρϊςεισ του χρόςτη εκ των προτϋρων, ϋτςι ώςτε κατϊ τη διϊρκεια των ςυνεντεϑξεων ο ερευνητόσ να ϋχει τη δυνατϐτητα να κατευθϑνει το χρόςτη να θυμηθεύ ακριβώσ τισ δρϊςεισ του αν αντιληφθεύ κενϊ ςτη διόγηςη. Ένασ δεϑτεροσ λϐγοσ για την προτεραιϐτητα των παρατηρόςεων ςε ςχϋςη με τισ ςυνεντεύξεισ εύναι η αναγκαιϐτητα διεξαγωγόσ ενϐσ πρώτου ςυμπερϊςματοσ για το ςϑνολο των τϑπων χρηςτών, το οπούο θα αποδώςει ϋνα καλϐ δειγματολϐγιο χρηςτών για την καλϑτερη οργϊνωςη των ςυνεντεϑξεων. Μϋςα ςτουσ ςτϐχουσ τησ ϋρευνασ εύναι η καταγραφό τησ λειτουργύασ του πλαιςύου λειτουργύασ του προώϐντοσ. Για το λϐγο αυτϐ, παρϊλληλα με την παρατόρηςη των χρηςτών, διεξϊγεται και η ϋρευνα γενικοϑ πλαιςύου (contextual inquiry). Η ςυμπεριφορϊ του χρόςτη καταγρϊφεται ςε ςχϋςη και παρϊλληλα με τισ λειτουργύεσ του χώρου, ενώ καταγρϊφονται και ποςοτικϊ ςτοιχεύα τα οπούα πρϋπει να ληφθοϑν υπ ϐψη ςτη μετϋπειτα ςχεδύαςη. Στο δεϑτερο ςτϊδιο τησ ϋρευνασ διεξϊγονται οι προςωπικϋσ ςυνεντεύξεισ με τουσ χρόςτεσ. Πριν τισ ςυνεντεϑξεισ με τουσ χρόςτεσ και κατϊ την ςυμφωνύα για τη ςυμμετοχό τουσ ςτην ϋρευνα, ζητεύται απϐ αυτοϑσ η τόρηςη ημερολογύου. Στϐχοσ εύναι, μϋςα απϐ την καταγραφό να αποκτόςουν οι ύδιοι οι χρόςτεσ εικϐνα του ςυνϐλου των ενεργειών τουσ, κϊτι που θα φανεύ ιδιαύτερα χρόςιμο κατϊ τη διεξαγωγό των ςυνεντεϑξεων, προλαμβϊνοντασ τα προβλόματα αυτϐ-αναφορϊσ, και χωρύσ να χρειϊζεται ο ερευνητόσ να κατευθϑνει τη ςυζότηςη αλλοιώνοντασ πιθανώσ την αυθεντικϐτητα των απαντόςεων. Στη ςυνϋχεια οι ςυνεντεϑξεισ εκτυλύςςονται γϑρω απϐ ϋναν ημι-δομημϋνο ςκελετϐ, ο οπούοσ εξαςφαλύζει τον περιοριςμϐ τησ ςυζότηςησ μϋςα ςτα πλαύςια που ενδιαφϋρουν και εύναι χρόςιμα για τη ςχεδύαςη, αφόνοντασ το περιθώριο ςτισ δυο πλευρϋσ να εςτιϊςουν ςε ενδιαφϋροντα ζητόματα μϋςα ς αυτϊ τα πλαύςια Μοντελοπούηςη Κατϐπιν τησ ϋρευνασ, το ςϑνολο των δεδομϋνων απϐ τισ παρατηρόςεισ και τισ ςυνεντεϑξεισ ςυλλϋγεται και οργανώνεται για την ςυςτηματικό εξϋταςό του και την εξαγωγό αςφαλών ςυμπεραςμϊτων. Η οργϊνωςη τησ πληροφορύασ ςε μοντϋλα εύναι μεγϊλησ ςημαςύασ για τη ςχεδιαςτικό ομϊδα, αλλϊ και για την επικοινωνύα με τουσ πελϊτεσ ό τουσ υπευθϑνουσ τησ ςχεδύαςησ. Υπϊρχει μια ποικιλύα εργαλεύων που χρηςιμοποιοϑνται για την οργϊνωςη και την επικοινωνύα τησ πληροφορύασ, καθϋνα με διαφορετικό χρηςιμϐτητα. Μια πρώτη διϊκριςη αφορϊ τα μοντϋλα τησ ποιοτικόσ πληροφορύασ και αυτϊ τησ ποςοτικόσ. Τα πρώτα αφοροϑν ςτην οπτικοπούηςη τησ ςυμπεριφορϊσ και των εθνογραφικών ςτοιχεύων που ϋχουν προκϑψει απϐ την ϋρευνα, ενώ τα δεϑτερα αφοροϑν ςτην παρϊςταςη τησ ποςοτικόσ πληροφορύασ ςε διαγρϊμματα και πύνακεσ. 44

45 Η διαδικαςύα τησ μοντελοπούηςησ ςτη ςυγκεκριμϋνη εργαςύα αρχύζει πριν την ο- λοκλόρωςη τησ ερευνητικό φϊςησ, με μια γρόγορη αποκρυπτογρϊφηςη των αποτελεςμϊτων των παρατηρόςεων, η οπούα θα δώςει τα persona hypothesis, ϐπου και ςτηρύζεται η οργϊνωςη των ςυνεντεύξεων. Ολοκληρώνεται μετϊ το τϋλοσ τησ ϋρευνασ, ϐπου το ςϑνολο των ευρημϊτων ςυγκεντρώνεται και ταξινομεύται ςυςτηματικϊ. Τα πορύςματα απϐ την οργϊνωςη των αποτελεςμϊτων τησ ϋρευνασ ςυνόθωσ ε- πιβεβαιώνουν ό ςυμπληρώνουν τα ενςτικτώδη ςυμπερϊςματα που αναπϐφευκτα ςχηματύζει ο ςχεδιαςτόσ ό ερευνητόσ, ειδικϊ ςε μια περύπτωςη ϐπωσ η ςυγκεκριμϋνη, που αφορϊ ϋνα θϋμα οικεύο ςτον καθϋνα. Στην πορεύα τησ μοντελοπούηςησ των δεδομϋνων, την ανϊλυςη και κατανϐηςη τησ πληροφορύασ ακολουθοϑν η διαςταϑρωςη και ςϑγκριςη των ευρημϊτων, η αποτϑπωςη και επεξόγηςη των τϊςεων και κανϐνων ςυμπεριφορϊσ που παρατηροϑνται και τελικϊ η μοντελοπούηςη ςε personas και διαγρϊμματα εργαςιών (Goodwin 2009). Τα personas, ωσ βαςικϐ εργαλεύο μοντελοπούηςησ των δεδομϋνων, αποτελοϑν ςυνθετικϊ αρχϋτυπα χρηςτών. Προβϊλουν τον τρϐπο με τον οπούο οι χρόςτεσ, ςκϋφτονται και ςυμπεριφϋρονται, τουσ ςτϐχουσ και τισ ανϊγκεσ τουσ. Δεν αντιπροςωπεϑουν πραγματικοϑσ χρόςτεσ αλλϊ βαςύζονται ςτισ ςυμπεριφορϋσ που ϋχουν παρατηρηθεύ και καταγραφεύ κατϊ την ϋρευνα. Η χρηςιμϐτητα των personas ϋγκειται ςτην δυναμικό αναπαρϊςταςη των ςτόχων, οι οπούοι αποτελοϑν κατευθυντόριο ϊξονα ϐλησ τησ ςχεδύαςησ, και ςτην ςωςτό επικοινωνύα και ερμηνεύα των ςτϐχων αυτών απϐ ϐλουσ τουσ εμπλεκϐμενουσ ςτη ςχεδύαςη (Cooper, Reimann, and Cronin 2007) Προςδιοριςμόσ Απαιτόςεων Ο ϐροσ απαιτόςεισ ςτη ςχεδύαςη ςυχνϊ ςυγχϋεται με την γενικϐτερη ϋννοια τησ λϋξησ ϐπωσ χρηςιμοποιεύται. Στο goal-directed design ο ϐροσ χρηςιμοποιεύται για να περιγρϊψει το ςϑνολο των παραγϐντων που θα καθορύςουν το προώϐν. Όπωσ χαρακτηριςτικϊ αναφϋρει η Goodwin «οι απαιτόςεισ δεν εύναι χαρακτηριςτικϊ» και «δεν εύναι προδιαγραφϋσ», αλλϊ οι ανϊγκεσ και οι απαιτόςεισ που το προώϐν ό η υπηρεςύα καλεύται να καλϑψει, τα τύ, ϐχι τα πώσ (Goodwin 2009). Αυτϐ το ςτϊδιο αφορϊ την εξαγωγό απϐ το ςϑνολο των δεδομϋνων τησ ϋρευνασ και τησ μοντελοπούηςησ ϋνα πλόθοσ παραγϐντων που αφοροϑν τουσ ςτϐχουσ που πρϋπει να εξυπηρετεύ το προώϐν, τουσ βαςικοϑσ τρϐπουσ χειριςμοϑ, τα ποιοτικϊ χαρακτηριςτικϊ που αυτϐ πρϋπει να διαθϋτει, ϐπωσ και τουσ περιοριςμοϑσ που πιθανϐν να υπϊρχουν (ςε τεχνολογικϐ, οικονομικϐ κλπ επύπεδο). Τυπικϊ, διαιροϑνται ςε τϋςςερεισ κατηγορύεσ: ςτισ απαιτόςεισ δεδομϋνων (data requirements), την πληροφορύα που ο χρόςτησ θϋλει να αποκομύςει, τισ λειτουργικϋσ ανϊγκεσ (functional needs), τισ λειτουργύεσ δηλαδό που ο χρόςτησ θα μπορεύ να εκτελϋςει με το προώϐν, τα ποιοτικϊ χαρακτηριςτικϊ (product or service qualities), που περιλαμβϊνουν παρϊγοντεσ απϐ τισ ικανϐτητεσ που πρϋπει να διαθϋτουν οι χρόςτεσ για την αλληλεπύδραςη μϋχρι την αντιπροςώπευςη των εταιρικών αρχών, και τϋλοσ τουσ ποικύλουσ περιοριςμούσ (restraints) που εμπλϋκονται ςτη ςχεδύαςη (Goodwin 2009) Οριςμόσ του πλαιςύου διϊδραςησ 45

46 Στο ςτϊδιο αυτϐ αρχύζει ουςιαςτικϊ η διαδικαςύα τησ ςχεδύαςησ. Η πρώτη προςϋγγιςη περιορύζεται ς ϋνα ανώτερο επύπεδο, περιγρϊφοντασ τη ςυνολικό δομό και τη ςυμπεριφορϊ του προώϐντοσ ςτισ ενϋργειεσ του χρόςτη. Εδώ ορύζεται το ςϑνολο των ςτοιχεύων που καθορύζουν την εμπειρύα του χρόςτη, απϐ την οργϊνωςη των λειτουργικών ςτοιχεύων, την ομαδοπούηςη των διαφϐρων αλληλεπιδρϊςεων, τον οριςμϐ των μεθϐδων ειςϐδου και εξϐδου, την οργϊνωςη των δεδομϋνων, ϋωσ τα εκφραςτικϊ ςτοιχεύα και τη φϐρμα του προώϐντοσ. Ο Cooper διαιρεύ το ςτϊδιο τησ ςχεδύαςησ ςε τρεισ επιμϋρουσ ενϐτητεσ, το πλαύςιο διϊδραςησ, ϐπου καθορύζονται οι ςυμπεριφορϋσ του προώϐντοσ, το πλαύςιο οπτικόσ ςχεδύαςησ ϐπου καθορύζονται τα οπτικϊ ςτοιχεύα επικοινωνύασ και η ςημαςύα αι οργϊνωςό τουσ, και το πλαύςιο βιομηχανικού ςχεδιαςμού (εφϐςον η ςχεδύαςη περιλαμβϊνει κϊτι τϋτοιο) το οπούο αφορϊ την πρωταρχικό οργϊνωςη τησ φϐρμασ και τησ μορφόσ του φυςικοϑ αντικειμϋνου (Cooper, Reimann, and Cronin 2007). Το αντικεύμενο τησ παροϑςασ εργαςύασ εκτεύνεται μϋχρι τον οριςμϐ του πλαιςύου τησ διϊδραςησ, θεωρώντασ πωσ η μελϋτη τησ οπτικόσ επικοινωνύασ και του βιομηχανικοϑ ςχεδιαςμοϑ απαιτοϑν μια πιο εξειδικευμϋνη μελϋτη, και αποτελοϑν εξϊλλου το επϐμενο βόμα μετϊ τη ςχεδύαςη τησ διϊδραςησ Έρευνα Παρατόρηςη χρηςτών Πρώτο βόμα αποτελεύ η παρατόρηςη των χρηςτών μϋςα ςτο πλαύςιο δρϊςησ τουσ, το χώρο του μετρϐ. Ζητοϑμενο αποτϋλεςμα εύναι η δημιουργύα μιασ εικϐνασ για το ςϑνολο των ενεργειών τουσ απϐ τη ςτιγμό τησ ειςϐδου ςτο χώρο μϋχρι την ϋξοδϐ τουσ απϐ αυτϐ. Ενδιαφϋρουν επύςησ οι λειτουργύεσ του ύδιου του χώρου, ωσ ςυςχετιζϐμενεσ με τισ πρϊξεισ του χρόςτη, ϐπωσ και η ςχετικό ςυμπεριφορϊ τω χρηςτών ςε ςχϋςη με την παρουςύα πλόθουσ ό ϊλλων καταςτϊςεων. Η παρατόρηςη των χρηςτών, ϐπωσ περιγρϊφεται απϐ τη μεθοδολογύα εςτιϊζει το ενδιαφϋρον τησ ςε ϋνα μοναδικϐ κϊθε φορϊ χρόςτη, εμπλεκϐμενη ενύοτε ςε διϊλογο μαζύ του ζητώντασ επεξηγόςεισ για τισ πρϊξεισ ό τη ςυμπεριφορϊ του 3. Εδώ η παρατόρηςη επικεντρώνεται ςτο ςϑνολο των χρηςτών ςτο χώρο, χωρύσ να γύνεται οποιαδόποτε παρϋμβαςη ςτισ ενϋργειϋσ του (public space observation). Εςτιϊζει τϐςο ςτισ δραςτηριϐτητεσ του χρόςτη που αφοροϑν τη ςυγκεκριμϋνη λειτουργύα του χώρου, ϐςο και ςτη δραςτηριϐτητα ςε προςωπικϐ επύπεδο (αςχολύεσ και διαδοχό ενεργειών). 3 Η παρατόρηςη των ανθρώπων χωρύσ οι ύδιοι να ϋχουν γνώςη τησ εγεύρει ηθικϊ ζητόματα, για το κατϊ πϐςον εύναι ορθό ό ϐχι. Οριςμϋνοι κοινωνιολϐγοι υποςτηρύζουν πωσ εύναι δυνατϐν να προκαλϋςει ϊγχοσ και ανηςυχύα ςτα ϊτομα που παρατηροϑνται (Erikson 1967), ενώ ϊλλοι τϊςςονται υπϋρ τησ νομιμϐτητασ και απϐ ηθικόσ ςκοπιϊσ μιασ τϋτοιασ παρατόρηςησ, εφϐςον ςυμβαύνει ςε δημϐςιο πλαύςιο (Denzin 1968). Όπωσ για κϊθε δραςτηριϐτητα ό χώρο, η α- ντύληψη ενϐσ περιβϊλλοντοσ ωσ δημϐςιο δεν εύναι απϐλυτη, αλλϊ ορύζεται πϊντα απϐ την γνώςη και αποδοχό των χρηςτών του πωσ οι ενϋργειϋσ τουσ μπορεύ να παρακολουθοϑνται, ςκϐπιμα ό ϐχι. 46

47 Ο Dan Saffer περιγρϊφει το ςυγκεκριμϋνο τϑπο παρατόρηςησ ωσ fly on the wall, κατϊ την οπούα ο ερευνητόσ παρατηρεύ και καταγρϊφει τη ςυμπεριφορϊ και τισ ενϋργειεσ των χρηςτών ς ϋνα περιβϊλλον χωρύσ να τραβϊ την προςοχό η παρουςύα του, αλλοιώνοντασ τεσ ωσ προσ την γνηςιϐτητα και τον αυθορμητιςμϐ τουσ (Saffer 2006). Συγχρϐνωσ, μϋροσ τησ παρατόρηςησ αφορϊ το χώρο ωσ περιβϊλλον δρϊςησ, α- ποβλϋποντασ περιςςϐτερο ςε ποςοτικϊ ςτοιχεύα και λειτουργύεσ, παρϊ ςε ςυμπεριφορϋσ. Ενδιαφϋρουν εδώ τα ςτοιχεύα του χώρου, ο αριθμϐσ χρηςτών που κατϊ μϋςο ϐρο εξυπηρετεύ ςε χαρακτηριςτικϋσ για τον αςτικϐ τρϐπο ζωόσ ςτιγμϋσ τησ ημϋρασ, οι λειτουργύεσ που προβλϋπονται απϐ τον ύδιο το ςχεδιαςμϐ του χώρου κλπ. Για την παρατόρηςη των χρηςτών και την καταγραφό των δρϊςεών τουσ γύνεται ςυλλογό φωτογραφικοϑ υλικοϑ, ϐπου κρύνεται πωσ δεν ενοχλεύ και δεν προςβϊλλει την ιδιωτικϐτητα των χρηςτών, το οπούο θα ςυνοδεϑεται απϐ ςημειώςεισ και παρατηρόςεισ. Η ϋρευνα προβλϋπεται να διεξαχθεύ ςε κεντρικοϑσ κυρύωσ ςταθμοϑσ του μετρϐ τησ Αθόνασ, ςε διϊφορεσ ςτιγμϋσ τησ ημϋρασ, ϋτςι ώςτε να καλυφθοϑν ϐλοι οι πιθανού τϑποι χρηςτών κατϊ το δυνατϐν. Οι καταγραφϋσ πραγματοποιοϑνται δυο φορϋσ, με χρονικό απϐςταςη μεταξϑ τουσ, και η καθεμιϊ μϋςα ςτο διϊςτημα 3-4 ημερών. Για την οργϊνωςη των ςτοιχεύων που καταγρϊφονται ςχεδιϊςτηκε μια φϐρμα εγγραφόσ (βλϋπε παρϊρτημα Β: Φϐρμα παρατηρόςεων), η οπούα ϋχει κυρύωσ κατευθυντόριο ρϐλο, βοηθώντασ τον ερευνητό να περιορύςει το ενδιαφϋρον του για τισ καταγραφϋσ ςε ςυγκεκριμϋνα πεδύα. Ενώ ο ςτϐχοσ τησ ςχεδύαςησ τοποθετεύται μϋςα ςτα πλαύςια του χώρου των α- ποβϊθρων του μετρϐ, η ϋρευνα εςτιϊζει ςτο ςυγκεκριμϋνο χώρο αλλϊ επεκτεύνεται και ςτουσ υπϐλοιπουσ χώρουσ του ςταθμοϑ αλλϊ και μϋςα ςτουσ ςυρμοϑσ, ακολουθώντασ τισ ενϋργειεσ των χρηςτών για το ςχηματιςμϐ μιασ πληρϋςτερησ εικϐνασ τησ αλληλουχύασ τουσ και την κατανϐηςη των ενεργειών που λαμβϊνουν χώρα ςτισ αποβϊθρεσ και πιθανών προβλημϊτων που μπορεύ να ςυναντώνται εκεύ υνεντεύξεισ ςε χρόςτεσ Οι ςυνεντεϑξεισ ςε χρόςτεσ αποτελοϑν μια απϐ τισ πιο δημοφιλεύσ αλλϊ και αποτελεςματικϋσ μεθϐδουσ που χρηςιμοποιοϑνται απϐ πλόθοσ ερευνητών για τη ςυλλογό ποιοτικών ςτοιχεύων που αφοροϑν ςτη ςυμπεριφορϊ του χρόςτη. Σημαντικϐ για την αποτελεςματικό ϋρευνα εύναι η επιλογό ςωςτοϑ δεύγματοσ χρηςτών, ϋτςι ώςτε να καλϑπτει ϐλο το εϑροσ χρόςεων του προώϐντοσ. Ένα εργαλεύο για την επιλογό αυτό εύναι τα persona hypothesis (Cooper, Reimann, and Cronin 2007). Η ιδϋα υπϊρχει και ςε ϊλλεσ μεθοδολογύεσ, με διαφορετικό ορολογύα. Η Goodwin αναφϋρεται ςε ρόλουσ (Goodwin 2009), οι οπούοι προκϑπτουν απϐ τισ διαφορετικϋσ λειτουργύεσ που ε- κτελοϑν οι χρόςτεσ. Η διϊκριςη ςτα roles βαςύζεται περιςςϐτερο ςτο περιεχϐμενο τησ διϊδραςησ παρϊ ςε εθνογραφικϊ ςτοιχεύα ϐπωσ τα persona hypothesis. Πρϐκειται για μια πρώτη εκτύμηςη των διαφορετικών τϑπων χρηςτών, οι οπούοι αργϐτερα θα ςχηματύςουν τα personas. Οι κατηγορύεσ αυτϋσ θα χρηςιμεϑςουν ςτην επιλογό ενϐσ ςωςτοϑ δεύγματοσ χρηςτών ωσ αφετηρύα για τη διεξαγωγό των ςυνεντεϑξεων, εξαςφαλύζοντασ ϐτι θα καλϑπτεται ολϐκληρο το φϊςμα του πεδύου λειτουργύασ. Στισ 47

48 περιςςϐτερεσ περιπτώςεισ μια πρώτη εικϐνα για τουσ τϑπουσ χρηςτών και χρόςεων δύνεται ςτη ςχεδιαςτικό ομϊδα απϐ τουσ υπεϑθυνουσ παραγωγόσ του προώϐντοσ (ό τησ υπηρεςύασ/εφαρμογόσ). Τα persona hypothesis εύναι, ϐπωσ δηλώνει και ο ϐροσ, υποθετικϊ. Στηρύζονται εν μϋρει ςε δεδομϋνα αλλϊ η πραγματικό διϊκριςη ολοκληρώνεται με πραγματικϊ ςτοιχεύα μετϊ την ϋρευνα. Για την παροϑςα εργαςύα, καθώσ η ςχεδύαςη δεν βαςύζεται ςε κϊποιο προϒπϊρχον προώϐν για τη ςυλλογό ςτοιχεύων οϑτε και αποτελεύ πρωτοβουλύα κϊποιασ εταιρεύασ που θα δώςει χρόςιμεσ πληροφορύεσ ςχετικϊ με το πελατολϐγιϐ τησ, η αναγνώριςη και καταγραφό των ρόλων, ό των τύπων χρηςτών εντϊςςεται μϋςα ςτα ζητοϑμενα τησ ϋρευνασ για τη ςχεδύαςη. Η αναγνώριςη των persona hypothesis βαςύζεται ςτο πρώτο ςτϊδιο τησ μελϋτησ, την παρατόρηςη των χρηςτών ςτο χώρο δρϊςησ. Σϑμφωνα με τα ευρόματα του ςταδύου τησ ϋρευνασ που ϋχει προηγηθεύ, μϋςα δηλαδό απϐ τισ παρατηρόςεισ, προκϑπτουν οι εξόσ βαςικού τϑποι χρηςτών: 1. Άτομα που κατευθύνονται ή επιςτρέφουν από το χώρο εργαςίασ. Το βαςικϐ κριτόριο δεν αποτελεύ η εργαςύα αυτό καθεαυτό αλλϊ κυρύωσ η διϊθεςη του ατϐμου, που εύτε εύναι πολϑ νωρύσ και ακϐμα δεν ϋχουν «ξυπνόςει», εύτε εύναι μετϊ το τϋλοσ μιασ κουραςτικόσ ημϋρασ ςτη δουλειϊ και δεν ϋχουν την διϊθεςη και την ενϋργεια να εμπλακοϑν ςε τυχϐν δρώμενα. 2. Άτομα που χρηςιμοποιούν το μετρό ςτον ελεύθερο χρόνο τουσ. Στη βϐλτα, ςτα ψώνια ό ςε ϊλλεσ δραςτηριϐτητεσ, αυτϐ που αποτελεύ χαρακτηριςτικϐ γνώριςμα αυτόσ τησ ομϊδασ εύναι η απουςύα πύεςησ χρϐνου και η χαλαρό διϊθεςη. Ένα επιπλϋον χαρακτηριςτικϐ εύναι η παρϋα απϐ την οπούα πολϑ ςυχνϊ ςυνοδεϑονται τα ϊτομα ςε τϋτοιεσ περιπτώςεισ. 3. Μη έμπειροι χρήςτεσ. Η κατηγορύα αφορϊ ϊτομα που δεν εύναι εξοικειωμϋνα με τη χρόςη του μετρϐ ςαν μϋςο μετακύνηςησ, ό δεν εύναι εξοικειωμϋνοι με τη λειτουργύα του μετρϐ τησ Αθόνασ. Πρϐκειται για τουρύςτεσ, επιςκϋπτεσ ςτην πϐλη για επαγγελματικοϑσ λϐγουσ κλπ. Η κατηγορύα αυτό διαφοροποιεύται απϐ τισ προηγοϑμενεσ ςτο γεγονϐσ πωσ ςε αντύθεςη με αυτϋσ οι χρόςτεσ τησ δεν κυκλοφοροϑν ςτο χώρο ϊνετα και ενςτικτωδώσ αλλϊ κϑριο μϋλημϊ τουσ εύναι ο προςανατολιςμϐσ μϋςα ςτο χώρο. 4. Άτομα με ιδιαιτερότητεσ. Μια ειδικό κατηγορύα αποτελοϑν τα ϊτομα με κινητικϋσ ό ϊλλεσ δυςκολύεσ, των οπούων κυριϐτερο μϋλημα εύναι η πλοόγηςη με αςφϊλεια ςτο χώρο και μετϊβαςη ςτουσ ςυρμοϑσ 4. Τα κριτόρια για τον παραπϊνω διαχωριςμϐ αφοροϑν τη ςυμπεριφορϊ που τεύνουν να εμφανύζουν οι ϊνθρωποι ςτισ περιπτώςεισ που αναφϋρθηκαν, και δεν αποτελοϑν κριτόριο διαχωριςμοϑ ό διϊκριςησ των ανθρώπων. Ο τϑποσ χρόςτη κρύνεται βϊςει του λϐγου για τον οπούο επιςκϋπτεται το χώρο την εκϊςτοτε φορϊ, ενώ ο ύδιοσ μπορεύ ανϊ πϊςα ςτιγμό ν ανόκει ςε οποιαδόποτε κατηγορύα χρηςτών (με εξαύρεςη την κατηγορύα των ατόμων με ιδιαιτερότητεσ, ϐπου το χαρακτηριςτικϐ τουσ αυτϐ φαύνεται να κα- 4 Ιδανικϊ, η ςχεδύαςη του προώϐντοσ αφιερώνει μεγϊλο μϋροσ τησ ϋρευνασ ςτον εντοπιςμϐ των απαιτόςεων και των ςτϐχων ϐλων των τϑπων χρηςτών. Η παροϑςα μελϋτη, λϐγω του ιδιαιτϋρα περιοριςμϋνου χρονικοϑ περιθωρύου και δυνατοτότων για τη διεξαγωγό τησ ϋρευνασ δεν δϑναται να ςυμπεριλϊβει τισ ϐποιεσ ιδιαιτερϐτητεσ ενδϋχεται να προκϑψουν ςτισ απαιτόςεισ τησ ςχεδύαςησ ςχετικϊ μ αυτϐ το θϋμα, αναγνωρύζεται ωςτϐςο πωσ αποτελεύ μια πραγματικϐτητα που πρϋπει να ληφθεύ υπϐψη. Μια ουςιαςτικό ϋρευνα ςτισ ανϊγκεσ και τισ απαιτόςεισ τησ ςχεδύαςησ για ϐλουσ αποτελεύ ϋνα πολϑ μεγϊλο κεφϊλαιο το οπούο απϐ μϐνο του αποτελεύ ϋνα μεγϊλο θϋμα για ϋρευνα και δεν εύναι δυνατϐν κα καλυφθεύ ικανοποιητικϊ ωσ υποκεφϊλαιο μιασ τϋτοιου μεγϋθουσ ϋρευνασ. 48

49 θορύζει τον τρϐπο διϊδραςησ με το περιβϊλλον ςε βαθμϐ καθοριςτικϊ μεγαλϑτερο απϐ τουσ λϐγουσ επύςκεψησ χρόςησ του χώρου). Στη ςυνϋχεια ορύζεται το δεύγμα των χρηςτών που θα ςυμμετϊςχουν ςτισ ςυνεντεϑξεισ, το πλόθοσ. Στισ περιςςϐτερεσ περιπτώςεισ ϋνα ςϑνολο τεςςϊρων χρηςτών ανϊ κατηγορύα εύναι ϋνα ικανοποιητικϐ δεύγμα. Για την ϋκταςη τησ ςυγκεκριμϋνησ μελϋτησ ϋνα μικρϐτερο δεύγμα των δϑο (2) χρηςτών ανϊ κατηγορύα κρύνεται επαρκϋσ. Για την επιλογό του δεύγματοσ προτιμόθηκαν ϊτομα μϋςα απϐ ϋναν κϑκλο γνωριμιών, με τα οπούα ωςτϐςο δεν υπόρχε ιδιαύτερη οικειϐτητα, ώςτε να διατηρηθεύ μια ουςιαςτικό τυπικϐτητα κατϊ τη διενϋργεια τησ ςυνϋντευξησ χωρύσ την αμηχανύα που μπορεύ να νιώςει κϊποιοσ εντελώσ ϊγνωςτοσ ϐταν ερωτϊται για τισ προςωπικϋσ του ςυνόθειεσ. Σε κϊθε περύπτωςη οι ςυμμετϋχοντεσ ενημερώθηκαν για τουσ ςκοποϑσ και το περιεχϐμενο τησ ςυγκεκριμϋνησ ϋρευνασ. Κατϊ την πρώτη επαφό με τουσ ςυμμετϋχοντεσ ϋγινε μια ειςαγωγό ςτο θϋμα τησ εργαςύασ και τουσ ςτϐχουσ τησ ϋρευνασ και των ςυνεντεϑξεων γενικϐτερα. Επύςησ ϋγινε μια ενημϋρωςη ςχετικϊ με τη διαδικαςύα των ημερολογύων που τουσ ζητεύται να τηρόςουν, ωσ βοόθημα ςτισ ςυνεντεϑξεισ που θ ακολουθόςουν. Μεταξϑ τησ αρχικόσ ςυνϊντηςησ και τησ ςυνϋντευξησ ςκϐπιμα μεςολαβεύ ϋνα διϊςτημα 1-2 εβδομϊδων, ώςτε οι ςυμμετϋχοντεσ να ϋχουν το χρϐνο να αςχοληθοϑν με τα ημερολϐγια, καλϑπτοντασ ϋνα εϑροσ δραςτηριοτότων και περιςτϊςεων. Οι παρατηρόςεισ που ϋχουν προηγηθεύ ςτο προηγοϑμενο ςτϊδιο τησ ϋρευνασ ςε ςυνδυαςμϐ με τα ημερολϐγια που ζητόθηκε απϐ τουσ ςυμμετϋχοντεσ να τηρόςουν, ωσ παρατόρηςη και καταγραφό ουςιαςτικϊ των ύδιων τουσ των ενεργειών, βοόθηςαν ςτην ςυλλογό ουςιαςτικών για τη μελϋτη και αξιοποιόςιμων ςτοιχεύων απϐ τισ ςυνεντεϑξεισ. Οι ύδιοι οι ςυμμετϋχοντεσ ςχολύαςαν το γεγονϐσ πωσ ενώ ςτην αρχό τουσ φϊνηκε λύγο δϑςκολο να δρουν αυθϐρμητα ϋχοντασ ταυτϐχρονα ςυνεύδηςη των ενεργειών τουσ, αλλϊ οι περιςςϐτεροι μετϊ απϐ κϊποιεσ ημϋρεσ κατϊφεραν να ξεπερϊςουν αυτϐ το εμπϐδιο εύτε ςυνηθύζοντασ την κατϊςταςη εύτε κϊνοντασ τισ εγγραφϋσ αμϋςωσ μετϊ την ολοκλόρωςη τησ ϐλησ διαδικαςύασ. Συμπεραςματικϊ, το ςπουδαιϐτερο πλεονϋκτημα των ημερολογύων τελικϊ δεν όταν αυτό καθεαυτό η καταγραφό των ενεργειών των χρηςτών καθώσ αυτϐ μπορεύ να γύνει ς ϋνα μεγϊλο βαθμϐ και μϋςα απϐ τισ παρατηρόςεισ, αλλϊ το γεγονϐσ πωσ, παρατηρώντασ οι ύδιοι τισ ενϋργειϋσ τουσ, αποκτοϑν ςυνεύδηςη των λϐγων που οδηγοϑν ςε αυτϋσ, και των αντιδρϊςεών τουσ ςε ςυγκεκριμϋνεσ καταςτϊςεισ. Η διϊρκεια των ατομικών ςυνεντεϑξεων κυμϊνθηκε κατϊ μϋςο ϐρο ανϊμεςα ςτα 20 και 30 λεπτϊ. Αν και ημι-δομημϋνεσ, ϐπωσ θϋτει τον ϐρο ο Cooper ςτη βιβλιογραφύα του (Cooper, Reimann, and Cronin 2007), οι ςυνεντεϑξεισ καλϑπτουν ϋνα ςϑνολο θεμϊτων που ϋχουν προςδιοριςτεύ εκ των προτϋρων, προσ αποφυγό πλατειαςμών και αποπροςανατολιςμοϑ τησ ςυζότηςησ. παρομούωσ με τια παρατηρόςεισ, η καταγραφό των δεδομϋνων απϐ τισ ςυνεντεϑξεισ ςυγκεντρώνεται ςε φϐρμεσ, τϐςο ωσ υποβοόθηςη για την οργανωμϋνη διενϋργειϊ τουσ, αλλϊ και για την ευκολϐτερη ανϊλυςη και οργϊνωςη των αποτελεςμϊτων ςε επϐμενο ςτϊδιο (βλϋπε παρϊρτημα Β: Φϐρμα ςυνεντεϑξεων). Τα θϋματα ςυζότηςησ γϑρω απϐ τα οπούα εξελύχθηκαν οι ςυνεντεϑξεισ εύναι τα εξόσ: 1. Μϋςα Μαζικόσ Μεταφορϊσ Μετρό: υχνότητα χρόςησ λόγοι επιλογόσ ςυνόθειεσ 49

50 2. Φρόνοσ αναμονόσ: υνόθειεσ αντιδρϊςεισ παρατηρόςεισ 3. Δημόςιοσ χώροσ: υμπεριφορϊ αντιδρϊςεισ ςκϋψεισ Τα αποτελϋςματα του ςυνϐλου τησ ϋρευνασ παρουςιϊζονται και ςχολιϊζονται πιο αναλυτικϊ ςτη ςυνϋχεια, με τη μοντελοπούηςη των δεδομϋνων και τον προςδιοριςμϐ των απαιτόςεων Μοντελοπούηςη Δεδομϋνων Η ανϊλυςη των ποιοτικών δεδομϋνων εύναι μεγϊλησ ςημαςύασ για τη ςχεδύαςη, καθώσ εξηγεύ τα πώσ, τα γιατύ, αλλϊ και τα τύ. Εύναι ςημαντικό, εκτϐσ απϐ την βαθιϊ κατανϐηςη των δεδομϋνων που ϋχουν ςυλλεχθεύ, η αντύληψη τησ ςυνολικόσ εικϐνασ. Τα δεδομϋνα τϐςο των παρατηρόςεων ϐςο και των ςυνεντεϑξεων εξετϊζονται ξεχωριςτϊ (single-case analysis) αλλϊ και ςυνδυαςτικϊ (cross-case analysis), ςε διϊφορουσ βαθμοϑσ εμβϊθυνςησ. Οι καταγραφϋσ απϐ τισ παρατηρόςεισ αναλϑονται αρχικϊ πριν απϐ τισ ςυνεντεϑξεισ εςτιϊζοντασ ςτην ανϊδειξη κϊποιων βαςικών τϑπων χρηςτών. Οι φϐρμεσ που χρηςιμοποιόθηκαν για την οργϊνωςη των παρατηρόςεων αποδεύχθηκαν ςημαντικϐ εργαλεύο και κατϊ τη μοντελοπούηςη των δεδομϋνων. Τα ευρόματα εξ αρχόσ ταξινομοϑνται ςε κατηγορύεσ κϊνοντασ τη ςϑγκριςη και την οργϊνωςη τησ πληροφορύασ εϑκολη και αςφαλό υπϐθεςη. Για την καταςκευό των persona hypothesis η επιλογό ϋγινε μϋςα απϐ μια απλό ιερϊρχηςη και καταμϋτρηςη των ρόλων που καταγρϊφηκαν. Στη ςυνϋχεια μϋςα απϐ τισ φϐρμεσ των παρατηρόςεων γύνεται η ςυλλογό και καταγραφό των δεδομϋνων: ενϋργειεσ χρηςτών, δραςτηριϐτητεσ ςτο χώρο κλπ. Παρϊλληλα, μϋςα απϐ μια προςεκτικό ανϊλυςη διακρύνονται και καταγρϊφονται ςυςχετιςμού ανϊμεςα ςτο χρϐνο που ϋλαβαν χώρα οι παρατηρόςεισ και ςτη ςυμπεριφορϊ των χρηςτών. Πιο ςυγκεκριμϋνα γύνεται φανερϐ πωσ η ςτιγμό τησ ημϋρασ επηρεϊζει ςε ςημαντικϐ βαθμϐ το user group, για παρϊδειγμα νωρύσ το πρωύ και ςυγκεκριμϋνεσ απογευματινϋσ ώρεσ παρατηρόθηκε μεγϊλο ποςοςτϐ παρουςύασ απϐ εργαζϐμενουσ, οι οπούοι παρουςιϊζουν μια ςαφώσ διαφορετικό ςυμπεριφορϊ ωσ χρόςτεσ απ ϐτι χρόςτεσ που επιβαύνουν ςτο μετρϐ για την ϋξοδϐ τουσ ό τα ψώνια τουσ. Τα δεδομϋνα απϐ την κϊθε ςυνϋντευξη εξετϊζονται αρχικϊ αποκλειςτικϊ, δύνοντασ βϊςη ςτην πλόρη κατανϐηςη των δηλώςεων των χρηςτών, και ςτη ςυνϋχεια μελετώνται ςε ςυνδυαςμϐ, οπϐτε και αναδϑονται μοτύβα ςκϋψεων και ςυμπεριφορών (behavior patterns). Σε ςυνδυαςμϐ με τισ καταγραφϋσ απϐ τισ παρατηρόςεισ, δύνουν μια ςυνολικό εικϐνα τϐςο για το ςϑνολο των ενεργειών των χρηςτών ςτο χώρο, αλλϊ και για Για την οργϊνωςη και παρουςύαςη των μοτύβων ςυμπεριφορών χρηςιμοποιοϑνται διαγρϊμματα εργαςιών. Λϐγω τησ μικρόσ ϋκταςησ τησ ϋρευνασ και του ςχετικϊ περιοριςμϋνου ρϐλου του χώρου, η προςφυγό ςε πιο πολϑπλοκεσ μορφϋσ οργϊνωςησ των δεδομϋνων δεν θεωρεύται απαραύτητη. Τϋλοσ, οι πιο διακριτϋσ ςυμπεριφορϋσ και κυρύωσ οι ςτόχοι μοντελοποιοϑνται ςε personas, που εύναι το πιο πλόρεσ και περιεκτικϐ εργαλεύο μοντελοπούηςησ. 50

51 Όπωσ φαύνεται και απϐ το διϊγραμμα ςτην Εικϐνα 2 το ςϑνολο των ενεργειών των χρηςτών απϐ την εύςοδο ωσ και την απομϊκρυνςη απϐ το χώρο κατανϋμεται ςε 4 κατηγορύεσ με χρονικό διαδοχό, οι οπούεσ ιςχϑουν για ϐλουσ, αςχϋτωσ αν αναλϐγωσ των περιςτϊςεων κϊποιεσ ενδιϊμεςεσ παραβλϋπονται. Εικόνα 2: Διάγραμμα ροήσ εργαςιών χρηςτών Οι ςτόχοι των χρηςτών ϐπωσ προκϑπτουν απϐ τισ ςυνεντεϑξεισ, αξιολογοϑνται, φιλτρϊρονται και τελικϊ αποδύδονται μϋςα απϐ τα personas. Κϊθε ςυμμετϋχων ςτη ςυνϋντευξη εκφρϊζει του ςτϐχουσ και τισ απαιτόςεισ του μϋςα απϐ ϋνα προςωπικϐ πρύςμα, αλλϊ μετϊ απϐ μια ςυνολικό και κατ αντιπαρϊθεςη εξϋταςη ςυγκεντρώνονται και ςυνδυϊζονται ςε ςυγκεκριμϋνουσ ςτϐχουσ. Γϑρω απϐ αυτοϑσ ςχεδιϊζονται τα personas, τα οπούα εύναι μια προςωποπούηςη αυτών, δύνοντασ ςυγχρϐνωσ ϋνα ευρϑτερο πλαύςιο με ϊξονα αυτοϑσ, προωθώντασ μια ανθρωποκεντρικό προςϋγγιςη ςτη ςχεδύαςη. Απϐ τη μοντελοπούηςη των ςτϐχων ϋχουν δημιουργηθεύ τϋςςερα (4) personas, τα οπούα αντιπροςωπεϑουν τϋςςερεισ διαφορετικοϑσ ςτϐχουσ ςχετικοϑσ πϊντα με την προβληματικό περιοχό, την αναμονό ςτισ αποβϊθρεσ του μετρϐ. Στην πρώτη περύπτωςη (personas Χριςτύνασ) ςτϐχοσ εύναι η διευκϐλυνςη και η αναζότηςη του λιγϐτερο επώδυνου τρϐπου ςε μια καθημερινό χρονοβϐρα ςυνόθεια, ςτη δεϑτερη περύπτωςη (persona Νύκου) η ενημϋρωςη για τη λειτουργύα του δικτϑου για την καλϑτερη οργϊνωςη των μετακινόςεων μϋςα ςτην πϐλη, αλλϊ και η εποικοδομητικό κϊλυψη του νεκρού χρόνου, ενώ ςτην τρύτη και την τϋταρτη περύπτωςη (persona Μανώλη και οικογϋνειασ ταξιδιωτών) η ενημϋρωςη για τη λειτουργύα, ο προςανατολιςμϐσ και πιθανϐν επιπλϋον πληροφορύεσ για μϋρη που εξυπηρετεύ το δύκτυο του μετρϐ. Τα personas παρουςιϊζονται ςυγκεντρωτικϊ ςτην Εικϐνα 3. 51

52 Εικόνα 3: Personas 52

53 3.5. Προςδιοριςμϐσ Απαιτόςεων Ο καθοριςμϐσ των απαιτόςεων, περιλαμβϊνει 2 βαςικϋσ δραςτηριϐτητεσ: μια αναλυτικό διαδικαςύα, ϐπου οι απαιτόςεισ προκϑπτουν μϋςα απϐ την ανϊλυςη διαφϐρων πηγών, κυρύωσ των μοντϋλων που ϋχουν ςχηματιςτεύ κατϊ την προηγοϑμενη φϊςη, και μια διαδικαςύα παραγωγόσ απαιτόςεων μϋςα απϐ τη χρόςη ποικύλων αφηγηματικών εργαλεύων. Ενώ η αναλυτικό διαδικαςύα βαςύζεται ςτην κατανϐηςη και ςωςτό ερμηνεύα των δεδομϋνων που εύναι διαθϋςιμα απϐ την ϋρευνα και τη μοντελοπούηςη, η παραγωγικό διαδικαςύα απαιτόςεων προϒποθϋτει μια προςϋγγιςη περιςςϐτερο αφηγηματικό. Όπωσ εξϊλλου επιςημαύνει και ο Cooper ςτη μϋθοδϐ του «επειδό η διαδραςτικό ςχεδύαςη εύναι πρώτα και κύρια η ςχεδύαςη μιασ ςυμπεριφορϊσ που ςυμβαύνει μϋςα ςτο χρόνο, μια αφηγηματικό δομό, ςε ςυνδυαςμό με την υποςτόριξη γρόγορων κι ευϋλικτων εργαλεύων οπτικοπούηςησ, εύναι τϋλεια για την ϋμπνευςη, τον οραματιςμό, την αναπαρϊςταςη και επιβεβαύωςη ιδεών διϊδραςησ» (Cooper, Reimann, and Cronin 2007). Τϋτοια εργαλεύα αφηγηματικϊ ϐπωσ τα scenarios, τα storyboards κλπ επιτυγχϊνουν την οπτικό αναπαρϊςταςη τησ ε- μπειρύασ, οδηγώντασ ςταδιακϊ μϋςα απϐ την επεξεργαςύα και τη ςωςτό εκμετϊλλευςη των αφηγηματικών ςτοιχεύων ςτη παραγωγό ϋγκυρων απαιτόςεων και κατ επϋκταςη ςε μια επιτυχημϋνη ςχεδύαςη. Σε πρώτη φϊςη, μοντϋλα και λοιπϊ ευρόματα χρηςιμοποιοϑνται για τη δημιουργύα αφηγηματικών προτϊςεων διϊδραςησ, scenarios. Τα scenarios δημιουργοϑνται γϑρω απϐ τα personas, που εύναι οι πρωταγωνιςτϋσ, και εξελύςςονται ωσ προσ την επύτευξη των ςτϐχων αυτών. Μϋςα απϐ την εξιςτϐρηςη τα personas εμπλϋκονται ςε διϊδραςη με το περιβϊλλον και την εφαρμογό ςτην προςπϊθεια να επιτϑχουν τουσ ςτϐχουσ τουσ. Τα scenarios χρηςιμοποιοϑνται ςε διϊφορεσ φϊςεισ κατϊ τη διαδικαςύα καθοριςμοϑ απαιτόςεων και τον ακϐλουθο καθοριςμϐ πλαιςύου ςχεδύαςησ, ανϊλογα με το επύπεδο εμβϊθυνςησ ςτη διϊδραςη και λεπτομϋρειασ. Ο Cooper ξεχωρύζει τα ςενϊρια ςε τρεισ διαφορετικοϑσ τϑπουσ, ανϊλογα με την λεπτομϋρεια τησ πληροφορύασ που παρϋχουν ϐςον αφορϊ τισ απαιτόςεισ και τη διϊδραςη, και ωσ εκ τοϑτου και τη χρηςιμϐτητϊ τουσ και διαφορετικό φϊςη τησ εφαρμογόσ τουσ. Αυτϊ εύναι τα ςενϊρια περιεχομϋνου (context scenarios) τα οπούα ερευνοϑν ς ϋνα ανώτερο επύπεδο το πώσ το προώϐν θα εξυπηρετεύ τισ ανϊγκεσ των personas και ςχηματύζονται ςτην αρχό και πριν απϐ τη ςχεδύαςη, τα ςενϊρια διαδρομόσ (key path scenarios), ϐπου περιγρϊφεται με μεγαλϑτερη λεπτομϋρεια ο τρϐποσ διϊδραςησ των personas με το προώϐν, και εξελύςςονται ςυνόθωσ παρϊλληλα με τη ςχεδύαςη, και τϋλοσ τα ςενϊρια επαλόθευςησ (validation scenarios), τα ο- πούα ελϋγχουν την αποτελεςματικϐτητα και την ευχρηςτύα του προώϐντοσ ςε διϊφορεσ περιπτώςεισ, και αποτελοϑν μια πρώτη εικονικό αξιολϐγηςη (Cooper, Reimann, and Cronin 2007). Η δημιουργύα και χρόςη ςεναρύων ς αυτϐ το ςτϊδιο παραμϋνει ς ϋνα υψηλϐ επύπεδο λεπτομϋρειασ (context scenarios), καθώσ πρωταρχικϐσ ςτϐχοσ ςτη φϊςη αυτό εύναι ο εντοπιςμϐσ των ςτϐχων και η επινϐηςη τρϐπων επύτευξησ αυτών εκτϐσ προώδεαςμϋνων λϑςεων και περιοριςμών. Μϋςα απϐ τα ιδεατϊ αυτϊ ςενϊρια χρόςησ θα προκϑψουν ςυγκεκριμϋνεσ απαιτόςεισ, οι οπούεσ αφοϑ φιλτραριςτοϑν και ιεραρχηθοϑν ςτη ςυνϋχεια θα οδηγόςουν ςε ςχεδιαςτικϋσ προτϊςεισ και λϑςεισ. 53

54 Επιλογό persona Για τη δημιουργύα του ςεναρύου ϋχει γύνει επιλογό ανϊμεςα ςτα κϑρια Personas, με κριτόριο τισ δυνατϐτητεσ και ευκαιρύεσ για ςχεδύαςη που πηγϊζουν απϐ τουσ ςτϐχουσ αυτών, με τρϐπο που παρϊλληλα να εξυπηρετοϑν το ευρϑτερο ςϑνολο χρηςτών. Επελϋγηςαν τα personas τησ Χριςτύνασ ( και του Νύκου, λϐγω τησ δυνατϐτητασ να ενςωματωθοϑν ςε αυτϊ εϑκολα ςτϐχοι και ςυνόθειεσ των υπολούπων personas. Αντιπροςωπεϑουν εξϊλλου το target group τησ ςχεδύαςησ, την πλειοψηφύα των καθημερινών χρηςτών του metro. Η επιλογό βαςύςτηκε ςτα αποτελϋςματα τησ ϋρευνασ αλλϊ και ςτην αφετηρύα και την κεντρικό ιδϋα τησ ςχεδύαςησ. Τϐςο ςτο ςενϊριο ϐςο και τη ςχεδύαςη ςτο ςϑνολϐ τησ δύνεται προτεραιϐτητα ςτισ ανϊγκεσ και τουσ ςτϐχουσ του ςυγκεκριμϋνου target group, αφόνοντασ ωςτϐςο περιθώριο και λαμβϊνοντασ υπϐψη και τουσ ςτϐχουσ των δευτερευϐντων target groups. Εικόνα 4: Στόχοι - Persona 1 Εικόνα 5: Στόχοι - Persona 2 54

55 ενϊρια περιεχομϋνου Scenario 1 Μετϊ το ςχόλαςμα από τη δουλειϊ, η Μαύρη μαζύ με μια ςυνϊδελφο πηγαύνουν μαζύ ςε μια ϋκθεςη γλυπτικόσ. Η τοποθεςύα εύναι αρκετϊ μακριϊ και αποφαςύζουν πωσ η καλύτερη λύςη εύναι να πϊρουν το μετρό για να φτϊςουν χωρύσ να ταλαιπωρηθούν από την κύνηςη ςτουσ δρόμουσ το μεςημϋρι. Κατεβαύνοντασ προσ τισ αποβϊθρεσ αναρωτιούνται για το κατϊ πόςο υπϊρχει κϊποια ςτϊςη μετρό αρκετϊ κοντϊ ςτο εκθεςιακό κϋντρο, ό αν θα χρειαςτεύ να χρηςιμοποιόςουν και κϊποιο ϊλλο ΜΜΜ για να φτϊςουν. Καθώσ το ςημεύο του προοριςμού τουσ βρύςκεται εκτόσ των καθημερινών διαδρομών τουσ αναρωτιούνται αν ςτη διαδρομό υπϊρχει κϊποιο εμπόδιο λόγω ϋργων, το οπούο δεν γνωρύζουν. Υτϊνοντασ ςτην αποβϊθρα καταφθϊνει και ο ςυρμόσ αλλϊ αποφαςύζουν να μην επιβιβαςτούν για να βεβαιωθούν πρώτα για τη διαδρομό που θ ακολουθόςουν από το ςύςτημα του μετρό. ( ) Δηλώνουν το ςημεύο όπου κατευθύνονται, και το ςύςτημα τουσ δύνει τουσ κοντινότερουσ ςταθμούσ μετρό, όπωσ και τισ ςτϊςεισ ϊλλων ΜΜΜ ςτην περιοχό. Από τα αποτελϋςματα τησ αναζότηςησ φαύνεται πωσ ο ςταθμόσ που αναφϋρεται ςτην πρόςκληςη τησ ϋκθεςησ εύναι όντωσ ο κοντινότεροσ ςτον προοριςμό τουσ, αλλϊ βρύςκεται εκτόσ λειτουργύασ λόγω ϋργων. Σο ςύςτημα προτεύνει δυο εναλλακτικϋσ λύςεισ, που περιλαμβϊνουν την αποβύβαςη ςε κοντινούσ ςταθμούσ και ανταπόκριςη με ϊλλα ΜΜΜ που φτϊνουν ςτο ςημεύο προοριςμού. Επιπλϋον παρϋχει εκτιμώμενο χρόνο διαδρομόσ ωσ τον προοριςμό τουσ δεδομϋνησ τησ ςυχνότητασ των διαφόρων δρομολογύων. Επιβεβαιώνουν και «κρατϊνε» τη διαδρομό που πρϋπει ν ακολουθόςουν, όπωσ και τισ ανταποκρύςεισ με ϊλλα ΜΜΜ. Ελϋγχουν την ώρα ϊφιξησ του επόμενου ςυρμού και ψϊχνουν για κϊποιο μϋροσ ςτην αποβϊθρα με λιγότερο κόςμο και πιθανόν ϊδεια καθύςματα να περιμϋνουν γιατύ εν τω μεταξύ ο χώροσ ϋχει αρχύςει να γεμύζει και η αμαξοςτοιχύα χρειϊζεται ακόμα αρκετϊ λεπτϊ για να φτϊςει ςτο ςταθμό. Scenario 2 Ο Νύκοσ τισ Παραςκευϋσ ξεκινϊ τη μϋρα ϊνετα. Σο πρώτο του μϊθημα εύναι ςτισ 12:30. Ξυπνϊ γύρω ςτισ 10 το πρωύ και βϊζει καφϋ να ετοιμϊζεται. Εν τω μεταξύ ανούγει τον υ- πολογιςτό και ελϋγχει τα mail του, τυχόν ενδιαφϋρουςεσ ειδόςεισ τησ ημϋρασ, και λόγω των γεγονότων των τελευταύων εβδομϊδων και για τυχόν απεργύεσ ςτα ΜΜΜ Από τουσ τύτλουσ των εφημερύδων πληροφορεύται πωσ τα λεωφορεύα απεργούν ωσ αργϊ το απόγευμα, οπότε θα πρϋπει να κινηθεύ αποκλειςτικϊ με το μετρό ςόμερα. Σελειώνει τον καφϋ του γρόγορα και ξεκινϊει βιαςτικϊ γιατύ θα πρϋπει να περπατόςει ωσ το ςταθμό του μετρό, ενώ ςυνόθωσ ϋκανε τη διαδρομό με λεωφορεύο. Υτϊνοντασ ςτο ςταθμό κατεβαύνει απευθεύασ ςτισ αποβϊθρεσ (ϋχει κϊρτα απεριορύςτων διαδρομών οπότε δεν κϊνει ςτϊςεισ για ειςιτόρια και επικυρώςεισ). Ελϋγχει για τη ςωςτό κατεύθυνςη του ςυρμού. 55

56 Ενώ περιμϋνει το ςυρμό μια ανακούνωςη ακούγεται από τα μεγϊφωνα, αλλϊ μϋχρι να το καταλϊβει και να βγϊλει τ ακουςτικϊ του mp3 player το μόνυμα ϋχει τελειώςει. Σην ύδια ςτιγμό το μόνυμα επαναλαμβϊνεται και γραπτώσ. Απ ότι φαύνεται η αμαξοςτοιχύα θα ϋχει καθυςτϋρηςη λόγω τεχνικών προβλημϊτων, οπότε αποφαςύζει να βρει ϋνα κϊθιςμα να περιμϋνει. Ερμηνεύοντασ τη ςόμανςη κατευθύνεται προσ την ϊκρη τησ πλατφόρμασ όπου φαύνεται να υπϊρχουν μερικϋσ κενϋσ θϋςεισ. Δυςτυχώσ μϋχρι να φτϊςει οι θϋςεισ ϋχουν καλυφθεύ, αλλϊ εντοπύζει ϋνα όςυχο ςημεύο όπου μπορεύ ν ακουμπόςει χωρύσ να ενοχλεύται από τουσ νϋουσ επιβϊτεσ που φτϊνουν ςτην αποβϊθρα. Εύναι εμφανϋσ πωσ τα 2 ςενϊρια χρόςησ ϋχουν πολλϊ κοινϊ ςτοιχεύα. Αυτϐ απορρϋει απϐ το γεγονϐσ πωσ οι ςτϐχοι των χρηςτών, αν και ςτην ουςύα τουσ διαφορετικού, εκφρϊζονται μϋςα απϐ τισ ύδιεσ ανϊγκεσ ϐςον αφορϊ τη χρόςη του χώρου. Εύναι αναμενϐμενο πωσ ς ϋνα περιβϊλλον τϐςο ςυγκεκριμϋνησ λειτουργύασ ο βαςικϐσ ρϐλοσ εύναι αυτϐσ του επιβϊτη, και οι επιμϋρουσ ςτϐχοι των χρηςτών του χώρου εξυπηρετοϑνται μϋςα απϐ αυτϐν. Ο βαςικϐσ λϐγοσ καταςκευόσ ενϐσ δεϑτερου ςεναρύου αφορϊ ςτην διαφορετικό αντιμετώπιςη του χώρου απϐ τα δυο personas. Μετϊ και την ολοκλόρωςη των ςεναρύων ακολουθεύ ςυςτηματικό ανϊλυςό του και καταγραφό ϐλων των δεδομϋνων που εμφανύζονται ςε αυτϐ. Η ύδια διαδικαςύα ακολουθεύται για τα personas και τα διαγρϊμματα εργαςιών. Σ αυτό τη φϊςη απϐ την ανϊλυςη απορρϋει ϋνα ςϑνολο απαιτόςεων απϐ την πλευρϊ του χρόςτη, που ανϊγονται ςτουσ αρχικοϑσ του ςτϐχουσ, λειτουργικϊ χαρακτηριςτικϊ που ςυνδϋονται με αυτϋσ, ϐπωσ κι ϋνα ςϑνολο ποιοτικών χαρακτηριςτικών και περιοριςμών που πρϋπει να καλυφθοϑν για την ομαλό λειτουργύα του ςυςτόματοσ και την αποδοτικϐτερη λειτουργύα του. Οι απαιτόςεισ που προκϑπτουν αφοροϑν ς ϋνα ανώτερο επύπεδο οργϊνωςησ τησ ςχεδύαςησ και τησ διϊδραςησ. Στη ςυνϋχεια, μϋςα απϐ τα storyboards αυτϋσ εμπλουτύζονται εξελιςςϐμενεσ τελικϊ ςε πιο ςυγκεκριμϋνα guidelines και ςχεδιαςτικϋσ προδιαγραφϋσ. Οι ςτϐχοι χρηςτών που ςυγκεντρώνονται παρουςιϊζονται ςτον Πύνακασ 1. Μια πρώτη αξιολϐγηςη και ιερϊρχηςη των ςτοιχεύων του πύνακα οδηγεύ ςτο λογικϐ ςυμπϋραςμα πωσ πρϐκειται για 2 ξεχωριςτϋσ ομϊδεσ απαιτόςεων. Η πρώτη περιλαμβϊνει τα δεδομϋνα εκεύνα που αφοροϑν τουσ ςτϐχουσ του κϊθε χρόςτη εξατομικευμϋνα, ϐπωσ η εϑρεςη μιασ ςυγκεκριμϋνησ διαδρομόσ ό η πληροφϐρηςη για τη ςυνολικό διϊρκεια τησ διαδρομόσ ωσ τον προςωπικϐ του προοριςμϐ. Αντύςτοιχα, οι λειτουργύεσ που αντιςτοιχοϑν ςτην κϊλυψη των απαιτόςεων αυτών οδηγοϑν ςε μια ςχεδύαςη προςανατολιςμϋνη ςε ιδιωτικό διϊδραςη, ϐπου προϋχει η προςταςύα τησ ιδιωτικϐτητασ του χρόςτη (Πύνακασ 2). Αντύθετα, ςτην ϊλλη περύπτωςη, η πληροφορύα αφορϊ τη λειτουργύα και τη λειτουργικό κατϊςταςη του δικτϑου και απευθϑνεται ςτο ςϑνολο των χρηςτών καθολικϊ, και κατευθυντόριο ςχεδιαςτικϐ ϊξονα αποτελοϑν χαρακτηριςτικϊ ϐπωσ η ορατϐτητα, η χρόςη μιασ ςχεδιαςτικόσ (ό λεκτικόσ) γλώςςασ που εύναι κατανοητό απϐ το ςϑνολο κλπ. (Πύνακασ 3). Οι δυο διαφορετικϋσ ομϊδεσ απαιτόςεων παρουςιϊζονται ςτουσ πύνακεσ 2 και 3. 56

57 Απαιτήςεισ χρηςτών Δρομολόγια Λειτουργικά χαρακτηριςτικά Ενημϋρωςη Ποιοτικά χαρακτηριςτικά Περιοριςμοί Αςφϊλεια του χώρου Διϊρκεια διαδρομών ταθμού εκτόσ λειτουργύασ ημεύα ανταπόκριςησ / ϊλλα ΜΜΜ Σοποθεςύεσ ςταθμών Ελεύθεροσ χώροσ Ελεύθερα καθύςματα Φρόνοσ ϊφιξησ ςυρμού Προςανατολιςμόσ Αναγνωςιμότητα επικοινωνύα (επιλογό γλώςςασ;) όμανςη Δυνατότητα ειςαγωγόσ επεξεργαςύασ λόψησ δεδομϋνων Ανθεκτικότητα για δημόςια χρόςη εβαςμόσ των πρωταρχικών λειτουργιών του χώρου και τησ αςφϊλειασ Ευχρηςτύα γρόγορη και ευνόητη χρόςη / κατανόηςη Προςιτό κόςτοσ Αμεςότητα και ταχύτητα διϊδραςησ Ορατότητα /Ιδιωτικότητα Ενημερώςεισ λειτουργύασ δικτύου Πίνακασ 1: Συγκεντρωτικόσ πίνακασ απαιτήςεων χρηςτών Απαιτήςεισ χρηςτών Δρομολόγια Διϊρκεια διαδρομών ταθμού εκτόσ λειτουργύασ Λειτουργικά χαρακτηριςτικά Αναγνωςιμότητα επικοινωνύα (επιλογό γλώςςασ;) Δυνατότητα ειςαγωγόσ επεξεργαςύασ λόψησ δεδομϋνων ημεύα ανταπόκριςησ / ϊλλα ΜΜΜ Σοποθεςύεσ ςταθμών Φρόνοσ ϊφιξησ ςυρμού Ενημερώςεισ λειτουργύασ δικτύου Πίνακασ 2: Απαιτήςεισ χρηςτών (ομάδα 1: εξατομικευμένοι ςτόχοι) 57

58 Απαιτήςεισ χρηςτών Ελεύθεροσ χώροσ Ελεύθερα καθύςματα Φρόνοσ ϊφιξησ ςυρμού Προςανατολιςμόσ Λειτουργικά χαρακτηριςτικά Ενημϋρωςη Αναγνωςιμότητα επικοινωνύα (επιλογό γλώςςασ;) όμανςη Ενημερώςεισ λειτουργύασ δικτύου ημεύα ανταπόκριςησ / ϊλλα ΜΜΜ Σοποθεςύεσ ςταθμών Πίνακασ 3: Απαιτήςεισ χρηςτών (ομάδα 2: καθολική ενημέρωςη) 3.6. Οριςμϐσ πλαιςύου διϊδραςησ Το πλαύςιο τησ διϊδραςησ περιλαμβϊνει τον καθοριςμϐ τησ γενικόσ δομόσ του προώϐντοσ, αλλϊ και την οργϊνωςη των διαφϐρων επιμϋρουσ λειτουργιών, του περιεχομϋνου, των τϑπων διϊδραςησ και των ςτοιχεύων διεπαφόσ. Σε πρώτη φϊςη, κρύνεται απαραύτητο για την πορεύα τησ εργαςύασ και την ειςαγωγό ςτη διαδικαςύα ςχεδύαςησ τησ διϊδραςησ να γύνει μια ξεκϊθαρη επιλογό ανϊμεςα ςτισ δυο διαφορετικϋσ ομϊδεσ απαιτόςεων που προϋκυψαν κατϊ την προηγηθεύςα φϊςη. Το ενδιαφϋρον τησ εργαςύασ απϐ την αρχό ϋχει εςτιϊςει περιςςϐτερο ςτο δημϐςιο χώρο και τη δημϐςια διϊδραςη, γι αυτϐ και η ςχεδύαςη θα βαςιςτεύ πϊνω ςτην ομϊδα απαιτόςεων που καλϑπτει αυτϐ το πλαύςιο. Υπϊρχουν ωςτϐςο και ϊλλοι παρϊγοντεσ για την επιλογό αυτό, με κριτόρια περιςςϐτερο ςχεδιαςτικϊ, που απορρϋουν απϐ τη μεθοδολογύα ϐπωσ εξελύχθηκε ωσ τώρα. Ένασ βαςικϐσ περιοριςμϐσ που ϋχει τεθεύ απϐ την αρχό και ο οπούοσ προϋκυψε και μϋςα απϐ την ϋρευνα, αφορϊ την τόρηςη τησ αςφϊλειασ του χώρου και τησ μη παρεμπϐδιςησ των λειτουργιών του χώρου. Σ ϋνα τϐςο περιοριςμϋνο χωρικϊ περιβϊλλον, το οπούο χαρακτηρύζεται μϊλιςτα απϐ ςυνεχό ροό και μετακύνηςη πλόθουσ, η ενςωμϊτωςη ςτο χώρο αυτϐ διαδικαςιών ατομικών εύναι ςχεδϐν βϋβαιο πωσ θα προκαλϋςει παρεμπϐδιςη τησ ροόσ του χώρου, προκαλώντασ ύςωσ ακϐμα και προβλόματα ςτην αςφϊλεια του χώρου. Επιπλϋον, πρϐκειται για μια πληροφορύα, ϋνα ςϑνολο πληροφοριών μϊλλον, την οπούα μπορεύ να προμηθευτεύ ο χρόςτησ ςε οποιοδόποτε ϊλλο ςημεύο τοθ δικτϑου του μετρϐ, χωρύα να χρειαςτεύ να φτϊςει ωσ τισ αποβϊθρεσ. 58

59 Τϋλοσ, ςτην περύπτωςη που υπόρχε τρϐποσ να ενςωματωθεύ η πληροφορύα και η διϊδραςη ςτο χώρο, θα υπόρχε πρϐβλημα υπερφϐρτωςησ του χώρου με πληροφορύα, δυςχεραύνοντασ την ορατϐτητα των βαςικών πληροφοριών, που αφοροϑν το ςϑνολο των χρηςτών. Κοινϐ χαρακτηριςτικϐ των απαιτόςεων που ϋχουν προκϑψει απϐ το προηγοϑμενο ςτϊδιο και το οπούο θα καθορύςει και ϐλη τη ςχεδύαςη εύναι το γεγονϐσ πωσ πρϐκειται για απαιτόςεισ δεδομϋνων. Βαςικϐ ζητοϑμενο τησ ςχεδύαςησ εύναι η παρουςύαςη τησ ςυγκεκριμϋνησ πληροφορύασ ςτο χρόςτη. Απϐ την παραπϊνω λύςτα απαιτόςεων, κϊποιεσ ικανοποιοϑνται όδη απϐ το υφιςτϊμενο ςϑςτημα ςόμανςησ και ενημϋρωςησ του μετρϐ. Μια πιθανό προςϋγγιςη περιλαμβϊνει την κατϊργηςη του υπϊρχοντοσ ςυςτόματοσ και την εξ αρχόσ δημιουργύα ενϐσ νϋου που θα περιλαμβϊνει το ςϑνολο τησ ζητοϑμενησ πληροφορύασ και θα την προβϊλλει με τρϐπο μελετημϋνο και ςυςτηματικϐ. Η δεϑτερη πιθανό προςϋγγιςη περιλαμβϊνει την παρϋμβαςη ςτο υφιςτϊμενο δύκτυο κατϊ το ελϊχιςτο δυνατϐ, και την ενςωμϊτωςη ενϐσ νϋου ςυςτόματοσ με τρϐπο που δεν παρεμποδύζει το προϒπϊρχον. Πρώτο και βαςικϐ εργαλεύο ς αυτό τη φϊςη τησ ςχεδύαςησ εύναι το brainstorming. Αφετηρύα για την κεντρικό ιδϋα πύςω απϐ τη ςχεδύαςη εύναι η παρουςύαςη τησ ζητοϑμενησ πληροφορύασ χωρύσ να φτϊςει ο χώροσ ςε κατϊςταςη υπερπληροφϐρηςησ αποςυντονύζοντασ το χρόςτη 5. Παρϊλληλα με το brainstorming αρχύζουν να εξελύςςονται και storyboards, ςε μορφό ςκύτςων. Μϋςα απϐ ϋνα πλόθοσ προτϊςεων (ςοβαρών και μη), επιλϋγεται ωσ κεντρικό ιδϋα για τη ςχεδύαςη η εκμετϊλλευςη του νεκροϑ χώρου κϊτω απϐ τισ αποβϊθρεσ για την προβολό τησ πληροφορύασ. Η εκμετϊλλευςη του χώρου αυτοϑ ϋχει 2 κϑρια πλεονεκτόματα: εύναι ακριβώσ «μπροςτϊ ςτα μϊτια των χρηςτών» και δεν παρεμποδύζει τισ υπϐλοιπεσ λειτουργύεσ του χώρου. Πϊνω ς αυτϐ εξελύςςονται και εμπλουτύζονται τα ςκύτςα ωσ ϋνα τελικϐ storyboard, ϐπου παρουςιϊζεται η κεντρικό ιδϋα (Εικϐνα 6). 5 Για τον πλεοναςμϐ πληροφορύασ ςτον αςτικϐ χώρο και τισ ςυνϋπειϋσ του ςτον χρόςτη γύνεται αναφορϊ ςε προηγοϑμενο κεφϊλαιο. 59

60 Εικόνα 6: Storyboard 60

61 Περιεχόμενο πληροφορύασ δεδομϋνα Το περιεχϐμενο τησ πληροφορύασ που απεικονύζεται ςτισ προβολϋσ, περιλαμβϊνει τρύα ςτοιχεύα, ϐπωσ αυτϊ ϋχουν προκϑψει απϐ τισ απαιτόςεισ χρηςτών, και μϋςα απϐ την ομϊδα απαιτόςεων που επιλϋχθηκε τελικϊ. Αφ ενϐσ την ϋνδειξη τησ πληθυςμιακόσ κατϊςταςησ πϊνω ςτην αποβϊθρα, δεύχνοντασ τα ςημεύα ςυνωςτιςμοϑ και παροτρϑνοντασ το χρόςτη να κινηθεύ προσ περιςςϐτερο ϊνετεσ περιοχϋσ τησ αποβϊθρασ. Μια τϋτοια λϑςη εξυπηρετεύ τϐςο τουσ ςτϐχουσ των χρηςτών για προςωπικϐ χώρο, ϊνεςη και αςφϊλεια, αλλϊ και διευκολϑνει την ομαλό λειτουργύα και αςφϊλεια ςτο χώρο, απομακρϑνοντασ τισ μϊζεσ απϐ τισ ειςϐδουσ τησ αποβϊθρασ ϐπου τεύνουν να ςυγκεντρώνονται παρακωλϑοντασ τη ροό. Συμπληρωματικϊ ςε αυτϐ, υποδεικνϑονται οι θϋςεισ των ελεϑθερων και κατειλημμϋνων καθιςμϊτων ςτην αποβϊθρα. Τϋλοσ, μϋροσ του χώρου χρηςιμοποιεύται για την προβολό οπτικών μηνυμϊτων που αφοροϑν τη λειτουργύα του δικτϑου, και που ςτην παροϑςα κατϊςταςη μεταδύδονταν μϐνο ηχητικϊ. Εκτϐσ απϐ τα τελευταύα ςτοιχεύα, τα υπϐλοιπα δεδομϋνα μεταδύδονται ςχηματικϊ, αποφεϑγοντασ ϋτςι γλωςςικοϑσ ό ϊλλουσ περιοριςμοϑσ. Επιπλϋον, δημιουργοϑν ϋνα οπτικϐ παιχνύδι χωρύσ να υπερφορτώνουν το χώρο με πληροφορύα καρύφημα πλαιςύου διϊδραςησ - λειτουργικϊ ςτοιχεύα. Στην εξιςτϐρηςη του storyboard, ο χρόςτησ Α λαμβϊνει την πληροφορύα που χρειϊζεται χωρύσ να γύνεται ςαφϋσ το πώσ αυτό η πληροφορύα, η οπούα εξαρτϊται απϐ το ςϑνολο των υπολούπων χρηςτών ςτο χώρο, φτϊνει ωσ το ςϑςτημα ώςτε να μεταδοθεύ εν ςυνεχεύα ςτον χρόςτη Α. Οι μϋθοδοι ειςαγωγόσ τησ πληροφορύασ εξετϊζονται ςτη ςυνϋχεια. Σ αυτό τη φϊςη, καθοριςτικού για τη ςχεδύαςη εύναι οι περιοριςμού που ϋχουν τεθεύ εξ αρχόσ και αφοροϑν το προςιτϐ κϐςτοσ καταςκευόσ και ςυντόρηςησ του ςυςτόματοσ, ϐπωσ και η ανθεκτικϐτητα και ευκολύα ςτη μϊθηςη και χρόςη. Δεδομϋνου του εύδουσ τησ πληροφορύασ που απεικονύζεται απϐ την εγκατϊςταςη, και τησ λειτουργύασ του χώρου, απορρύπτεται το ενδεχϐμενο εκοϑςιασ αλληλεπύδραςησ με το ςϑςτημα απϐ την πλευρϊ του χρόςτη. Κϊτι τϋτοιο θα ερχϐταν ςε αντύθεςη τϐςο με τια απαιτόςεισ του για ταχϑτητα και αμεςϐτητα διϊδραςησ, επεμβαύνοντασ επύςησ ςτην ομαλό λειτουργύα του χώρου, ϐπου η αςφϊλεια και ο ςαφόσ προςανατολιςμϐσ και προςαρμογό ςτο χώρο εύναι υψύςτησ ςημαςύασ. Έτςι, το input απϐ το ςϑνολο των χρηςτών ς αυτό την περύπτωςη δεν μπορεύ παρϊ να γύνεται με τρϐπο αυτϐματο και ακοϑςιο. Το ύδιο το ςϑςτημα πρϋπει να εύναι ςε θϋςη να αποτυπώςει την κατϊςταςη ςτο χώρο και να ενημερώςει ςχετικϊ τουσ χρόςτεσ που δεν ϋχουν ϊμεςη οπτικό επαφό και αντύληψη τησ κατϊςταςησ αυτόσ. Αναγνώριςη και αποτύπωςη θϋςησ χρηςτών ςτο χώρο Υπϊρχει ϋνα πλόθοσ μεθϐδων για την αναγνώριςη και καταγραφό πλόθουσ ςε ςυγκεκριμϋνο χώρο, με τη χρόςη αιςθητόρων και καμερών κυρύωσ. Δεδομϋνων των κριτηρύων για χαμηλϐ κϐςτοσ και ανθεκτικϐτητα για δημϐςια χρόςη, για την αποτϑπωςη του πλόθουσ ςτο χώρο ϋχει επιλεγεύ μια τεχνολογύα αιςθητόρων πύεςησ. 61

62 Εικόνα 7: Διάταξη ςτοιχείων αναγνώριςησ θέςησ χρήςτη Ένα δύκτυο αιςθητόρων τοποθετεύται απ ευθεύασ πϊνω ςτο υφιςτϊμενο δϊπεδο, ςχηματύζοντασ κϊναβο που αντιςτοιχεύ ςε αποςτϊςεισ ϊνεςησ, που διατηρεύ ο ϊνθρωποσ ςε καταςτϊςεισ μη ςυνωςτιςμού. Το πλϋγμα καλϑπτεται απϐ ϋνα τελικϐ ςυνθετικϐ δϊπεδο για προςταςύα των μηχανιςμών και ευκολύα καθαριϐτητασ του δαπϋδου (Εικϐνα 7). Η παρουςύα του χρόςτη ενεργοποιεύ του αιςθητόρεσ πύεςησ ςτη θϋςη που βρύςκεται. Παρϊλληλα, ϋμμεςα ενεργοποιοϑνται οι αιςθητόρεσ ςε ακτύνα γϑρω απϐ το κεντρικϐ ςημεύο θϋςησ του χρόςτη, υποδηλώνοντασ μια ζώνη ϊνεςησ γϑρω απϐ αυτϐν. Καθώσ η πυκνϐτητα των χρηςτών αυξϊνεται, οι μεταξϑ τουσ ςχϋςεισ διαφοροποιοϑνται και οι ζώνεσ ϊνεςησ προςαρμϐζονται ό και τελικϊ καταργοϑνται (ςυνωςτιςμϐσ) (Εικϐνα 8). Οι αιςθητόρεσ μεταφϋρουν την πληροφορύα για την παρουςύα χρόςτη ςε ςυγκεκριμϋνη θϋςη ςτο λειτουργικϐ ςϑςτημα, απ ϐπου μεταφρϊζεται ςε μορφό εικϐνασ και εμφανύζεται ςτην επιφϊνεια προβολόσ. Αναγνώριςη και αποτύπωςη ελεύθερων κατειλημμϋνων καθιςμϊτων Για την αποτϑπωςη τησ κατϊςταςησ κατειλημμϋνων / ελευθϋρων καθιςμϊτων αναμονόσ ςτο χώρο, κϊθε κϊθιςμα «παρακολουθεύται» απϐ ϋναν proximity sensor, ο ο- πούοσ εύναι τοποθετημϋνοσ κατακϐρυφα πϊνω απϐ κϊθε κϊθιςμα. Οι αιςθητόρεσ εύναι ρυθμιςμϋνοι να αντιλαμβϊνονται ςτην παρουςύα ξϋνου ςώματοσ ςε ςυγκεκριμϋνη ακτύ- 62

63 να (πϊνω ακριβώσ απϐ τη ςτϊθμη τησ θϋςησ του καθύςματοσ), και ενεργοποιοϑνται ϐταν το ςώμα του χρόςτη βρεθεύ μϋςα ςτην ακτύνα αυτό. Εικόνα 8: Απεικόνιςη θέςησ χρήςτη και πλήθουσ χρηςτών Εικόνα 9: Αναγνώριςη και απεικόνιςη ελεύθερων - κατειλημμένων καθιςμάτων 63

64 Θϋματα προβολόσ Όλα τα δεδομϋνα προβϊλλονται ςτην προεπιλεγμϋνη επιφϊνεια, κϊτω απϐ το χώρο τησ αντύκρυ αποβϊθρασ. Λϐγω του μεγϊλου μόκουσ τησ επιφϊνειασ προβολόσ (η οπούα αντιςτοιχεύ ςε ύςο μόκοσ επιφϊνειασ αποτϑπωςησ βϋβαια), η τελικό εικϐνα χωρύζεται ςε επιμϋρουσ τμόματα, τα οπούα προβϊλλονται απϐ κϊμερεσ τοποθετημϋνεσ ςτην απϋναντι επιφϊνεια, με τρϐπο ώςτε να παρουςιϊζονται ςε ςυνϋχεια, ωσ ενιαύα προβολό. Ο ακριβόσ αριθμϐσ των καμερών που χρειϊζονται για την ορθό προβολό μιασ τϐςο μεγϊλησ απεικϐνιςησ ςε τϐςο περιοριςμϋνο χώρο, ϐπωσ και η τυχϐν προετοιμαςύα τησ επιφϊνειασ προβολόσ με ςυγκεκριμϋνο χρώμα εύναι ϋνα θϋμα το οπούο αφορϊ τη μελϋτη απϐ εξειδικευμϋνο μελετητό. Ενώ η επιφϊνεια προβολόσ εύναι το μοναδικϐ ςημεύο ςτο χώρο των αποβϊθρων με το οπούο ϋχουν ϐλοι οι χρόςτεσ ανεμπϐδιςτη οπτικό επαφό, η μϐνη χρονικό ςτιγμό που η επαφό αυτό παρεμποδύζεται εύναι κατϊ την ϋλευςη του ςυρμοϑ ςτην απϋναντι αποβϊθρα. Η προβολό απϐ εξωτερικό πηγό ϐμωσ ϋχει το πλεονϋκτημα ϐτι μπορεύ να προβληθεύ πϊνω ςε ςχεδϐν οποιαδόποτε επιφϊνεια. Αρκεύ η εφαρμογό μιασ επιφϊνειασ πϊνω ςτα πλαώνϊ τησ αμαξοςτοιχύασ, που να καλϑπτει το κενϐ κϊτω απϐ τα πλαώνϊ τοιχώματα του βαγονιοϑ, προςφϋροντασ μια ενιαύα επιφϊνεια προβολόσ (Εικϐνα 10). Εικόνα 10: Προβολή πάνω ςτο ςυρμό 64

65 3.7. Αξιολϐγηςη ςχεδιαςτικόσ πρϐταςησ Η παροϑςα εργαςύα ςτϐχο εύχε την εξϋλιξη τησ ςχεδύαςησ μϋχρι το ςκαρύφημα του πλαιςύου διϊδραςησ. Στο ςτϊδιο αυτϐ ϋχουν αποςαφηνιςτεύ το περιεχϐμενο και η μορφό τησ εγκατϊςταςησ, κι ϋχει γύνει μια πρώτη γενικό προςϋγγιςη ςτισ τεχνολογύεσ των μϋςων διεπαφόσ. Μια πρώτη αξιολϐγηςη ςτο ςημεύο αυτϐ ςτοχεϑει ςτην επαλόθευςη τησ ςωςτόσ κατεϑθυνςησ τησ ςχεδύαςησ, ςϑμφωνα με τισ απαιτόςεισ των χρηςτών, ϐπωσ ϋχουν καθοριςτεύ ςε προηγοϑμενο ςτϊδιο, και η ςυμμϐρφωςη με τουσ περιοριςμοϑσ που ϋχουν τεθεύ ςχετικϊ με την αςφϊλεια και την μη παρεμπϐδιςη τησ λειτουργικϐτητασ του χώρου. Η αξιολϐγηςη ςτη ςυγκεκριμϋνη περύπτωςη ϋχει δυο κεντρικοϑσ ςτϐχουσ, τον ϋ- λεγχο τησ ικανοπούηςησ των απαιτόςεων και περιοριςμών που ϋχουν τεθεύ εξ αρχόσ, και την επύτευξη τησ επικοινωνύασ του μηνϑματοσ ςτο χρόςτη. Όλα τα τεχνολογικϊ μϋςα που ϋχουν επιλεχθεύ για ν απαρτύςουν τη διεπαφό, ϋχουν επιλεχθεύ με ακριβώσ αυτοϑσ τουσ ϐρουσ: κόςτουσ, αντοχόσ και αςφϊλειασ, ενώ οι τρϐποι διϊδραςησ επύςησ εύναι μελετημϋνοι ϋτςι ώςτε να ςϋβονται τισ πρωταρχικϋσ λειτουργύεσ του χώρου και την αςφϊλεια, τϐςο ςε επύπεδο φυςικϐ, αλλϊ και ϐςον αφορϊ την προςοχό και τα ερεθύςματα που δύνει ςτο χρόςτη. Απαιτήςεισ χρηςτών Ελεύθεροσ χώροσ Ελεύθερα καθίςματα Φρόνοσ ϊφιξησ ςυρμού Προςανατολιςμόσ Ενημερώςεισ λειτουργίασ δικτύου ημεύα ανταπόκριςησ / ϊλλα ΜΜΜ Σοποθεςύεσ ςταθμών Λειτουργικά χαρακτηριςτικά Ενημέρωςη Αναγνωςιμότητα επικοινωνία (επιλογή γλώςςασ;) Σήμανςη Ποιοτικά χαρακτηριςτικά Περιοριςμοί Αςφάλεια του χώρου Ανθεκτικότητα για δημόςια χρήςη Σεβαςμόσ των πρωταρχικών λειτουργιών του χώρου και τησ αςφάλειασ Ευχρηςτία γρήγορη και ευνόητη χρήςη / κατανόηςη Προςιτό κόςτοσ Αμεςότητα και ταχύτητα διάδραςησ Ορατότητα 65

66 Όςον αφορϊ την ευχρηςτύα τησ εφαρμογόσ, ςε επϐμενο ςτϊδιο χρόζουν αξιολϐγηςησ η επιτυχύα τησ επικοινωνύασ του οπτικοϑ μηνϑματοσ ςτο χρόςτη, ϐπωσ και η ορατϐτητα τησ απεικϐνιςησ αλλϊ και η λειτουργικϐτητα των ςυςτημϊτων ανύχνευςησ που εντϊςςονται ςτη ςχεδύαςη. Για την πρϐοδο ςτο βόμα αυτϐ θα πρϋπει να ολοκληρωθεύ η διαδικαςύα μελϋτησ του οπτικοϑ μηνϑματοσ, ϐςον αφορϊ την επικοινωνύα τησ πληροφορύασ, ενώ για την αξιολϐγηςη τησ ευχρηςτύασ η ςχεδύαςη θα πρϋπει να φτϊςει μϋχρι το επύπεδο καταςκευόσ ενϐσ προπλϊςματοσ, πϊνω ςτο οπούο θα μπορϋςει να πραγματοποιηθεύ η αξιολϐγηςη. Τϐςο η λεπτομερόσ ςχεδύαςη του οπτικοϑ μηνϑματοσ ϐμωσ, ϐςο και τησ διϊταξησ και οργϊνωςησ τησ οπτικόσ πληροφορύασ προϒποθϋτει προμελϋτη των τεχνικών χαρακτηριςτικών του χώρου και του εξοπλιςμοϑ που χρηςιμοποιεύται, κϊτι που δεν περιλαμβϊνεται ςτην παροϑςα εργαςύα. 66

67 4. Γενικϊ ςυμπερϊςματα Ο δημϐςιοσ χώροσ, ςτην πολυπλοκϐτητα που διακρύνει την ταυτϐτητϊ του, ωσ χώροσ φυςικϐσ, ωσ πλατφϐρμα κοινωνικών αλληλεπιδρϊςεων, αλλϊ και ωσ ςυμβολικϐσ, ψηφιακϐσ χώροσ, παρουςιϊζει εξαιρετικϐ ενδιαφϋρον για την ανϊπτυξη προτϊςεων διϊδραςησ. Όντασ ο ύδιοσ ϋνα πεδύο που ο ϊνθρωποσ ϋρχεται ςε αλληλεπύδραςη με το περιβϊλλον αλλϊ κυρύωσ και πρωτύςτωσ, με ϊλλουσ ανθρώπουσ, δύνει τερϊςτιεσ δυνατϐτητεσ για τη ςχεδύαςη νϋων εμπειριών μϋςα απϐ το ςϑνολο των αλληλεπιδρϊςεων αυτών. Ο ςϑγχρονοσ αςτικϐσ χώροσ δυςτυχώσ αποτυγχϊνει να υποςτηρύξει την ομαλό λειτουργύα του ατϐμου ωσ μϋροσ ενϐσ κοινωνικοϑ ςυςτόματοσ, ωθώντασ το ςε μια κατϊςταςη αμυντικό και εχθρικό προσ το περιβϊλλον. Ο ϊνθρωποσ ϋχει αποξενωθεύ απϐ το δημϐςιο περιβϊλλον, βιώνοντασ το ωσ μια αναγκαύα παρεμβολό ςτη διαβύωςό του μϋςα ςε αςφαλό, ιδιωτικϊ πλαύςια. Εύναι λογικϐ πώσ οι διαδραςτικϋσ εφαρμογϋσ, ϐςο ϊμεςεσ ςτην αλληλεπύδραςη με το χρόςτη και ϐςο ενταγμϋνεσ ςτο περιβϊλλον και την καθημερινό ζωό του ατϐμου κι αν εύναι, δεν μποροϑν να μεταμορφώςουν την εμπειρύα του αςτικοϑ δημϐςιου χώρου ςτο ςϑνολο. Μια τϋτοια εξϊρτηςη απϐ τεχνολογικϊ μϋςα εξϊλλου εγεύρει και ηθικϊ ζητόματα για την εμπειρύα τησ κοινωνικόσ αλληλεπύδραςησ και τησ ύδιασ τησ ζωόσ του ανθρώπου. Μποροϑν ϐμωσ να παρϋμβουν ςε επιμϋρουσ δραςτηριϐτητεσ τησ δημϐςιασ ζωόσ του ανθρώπου, εμπλουτύζοντασ ό και διευκολϑνοντασ την αλληλεπύδραςό του με το περιβϊλλον και κατϊ προϋκταςη και με το ςϑνολο των ανθρώπων ςτο περιβϊλλον του. Η παροϑςα εργαςύα όταν μια προςπϊθεια προςϋγγιςησ του θϋματοσ μϋςα απϐ την ταυτϐχρονη μελϋτη του δημϐςιου χώρου, προςεγγύζοντασ τον ωσ εμπειρύα του ατϐμου μϋςα ςε αυτϐν, αλλϊ και τησ διϊδραςησ ωσ ϋννοιασ ϊμεςα ςυςχετιςμϋνησ με την ςχεδύαςη τησ εμπειρύασ. Τϋλοσ, η προςπϊθεια κατϋληξε ςτην εφαρμογό των ποριςμϊτων τησ ϋρευνασ ςε μια πρϐταςη ςχεδύαςησ για ςυγκεκριμϋνο αςτικϐ περιβϊλλον, με ςτϐχο πϊντα τη βελτύωςη τησ εμπειρύασ του χρόςτη ςτο χώρο. Καθώσ η ςχεδύαςη παρϋμεινε ςε επύπεδο πρϐταςησ, η υλοπούηςό τησ και η αξιολϐγηςη τησ επιτυχύασ τησ και καταμϋτρηςη των αποτελεςμϊτων ςτην τελικό εμπειρύα αποτελοϑν ϋνα εγχεύρημα που για λϐγουσ πρακτικοϑσ δεν εύναι δυνατϐν να ςυμπεριληφθεύ ςτην παροϑςα εργαςύα, αλλϊ θα μποροϑςε ν αποτελϋςει αντικεύμενο μελλοντικόσ μελϋτησ. 67

68 Βιβλιογραφία - Αναφορέσ Altman, I Environment and Social Behavior. California. Archea, John The Place of Architectural Factors in Behavioral Theories of Privacy. Auge, Marc Non Places, Introduction to an Anthropology of Supermodernity. Baecker, R. M, and W.A.S Buxton Readings in Human-Computer Interaction: a multidisciplinary approach. Batty, M The geography of cyberspace. Blanchard, James The human factor, Visual system: Perception. The Encyclopedia of Virtual Environments (EVE). October Brignull, Harry, and Yvonne Rogers Enticing People to Interact with Large Public Displays inpublic Spaces. Bullivant, Lucy Responsive Environments: Architecture, Art and Design. Castels, Manuel Local and Global Cities in the Network Society. Cooley, C Σο μόνυμα του μϋςου. Cooper, Alan, Robert Reimann, and David Cronin About Face, The Essentials of Interaction Design. Wiley Publishing Inc. Cornock, S, and E Edmonds The creative process where the Artist is Amplified or Superseded by the Computer. Denzin, N On the ethics of desguised observation. Social problems Vol. 15 (No. 4). Dix, A., J. Finlay, G. Abowd, and R. Beale Human Computer Interaction - 3rd edition. Dix, Alan, Janet Finlay, and Gregory Abowd Human-computer interaction. October 23. Eng, Kynan, Andreas Babler, Ulysses Bernardet, Mark Blanchard, Marcio Costa, Tobi Delbrück, Douglas Rodney, et al Ada Intelligent Space: An artificial creature for the Swiss Expo.02. Erikson, K A comment on disguised observtion in sociology. Social problems Vol. 15 (No. 4). Garrett, J.J The Elements of User Experience. Goodwin, Kim Designing for the digital age: How to create human-centered products and services. Wiley Publishing Inc. Graham, Stephen The end of geography or the explosion of space? Conceptualizing space, place and information technology. Hall, E La Dimension cachee. Paris. Hom, James The Usability Methods Toolbox. Indiana University, UITS The User Experience Group: Resources - Tools & Templates. June 6. ISO UsabilityNet: Methods: ISO June 6. Lamont, P, and R Wiseman Magic in Theory: An introduction to the theoretical and psycological elements of conjouring. In. von Lehn, Dirk, Christian Heath, and Jon Hindmarsh Exhibiting Interaction: Conduct and Collaboration in Museums and Galleries. Maguire, Martin User Centered Requirements Handbook. HUSAT Research Institute. 68

69 Minkowski, E Les notions de distance vecue et d ampleur de la vie. Journal de psychologie. Pares, Narcis, Jaume Durany, and Anna Carreras Massive flux design for an interactive water installation: Water Games. Rapoport, A Human aspects of urban form. New York. Reeves, Stuart, Steve Benford, Claire O Malley, and Mike Fraser Designing for Spectator Experience. Rubidge, Sarah, and Alistair MacDonald Sensuous Geographies: a multi-user interactive/responsive environment. Digital Creativity vol. 15 (4). Saffer, Dan Designing for Interaction: Creating Innovating Applications and Devices (2nd edition). New Riders. Steinmetz, Joe, and Glen Lee Auditory System. The Encyclopedia of Virtual Environments (EVE). October Unger, Russ, and Carolyn Chandler A Project Guide to UX Design For User Experience Designers in the Field or in the Making. Vogel, Daniel, and Ravin Balakrishnan Interactive public ambient displays: Transitioning from implicit to explicit, public to personal, interaction with multiple users. Westin, A.F Privacy and freedom. New York. Williams, Ceri Creatinve engagement in interactive immersive environments. Winkler, Todd Audience Participation and Responce in Movement-Sensing Installations. ΝικολαϏδου, Σόλια Η κοινωνικό οργϊνωςη του αςτικού χώρου. Αθόνα: Εκδϐςεισ Παπαζόςη. Σαλύγκαροσ, Νύκοσ Urban space and its information field - Journal of Urban Design. Στεφϊνου, Ι Υυςιογνωμύα τησ ελληνικόσ πόλησ. Στρατό, Σοφύα Η αναγκαιότητα διερεύνηςησ τησ διαφόμιςησ ςτην πόλη ςόμερα, ωσ δομικόσ ςυνιςτώςασ του αςτικού χώρου. Τεγϐπουλοσ - Φυτρϊκησ. Ελληνικό Λεξικό. Αθόνα. 69

70 Παράρτημα A: λίςτα διαδραςτικών Εγκαταςτάςεων Bruit Rose (Pink Noise) HeHe Association Rue Rosier, Saint Ouen και Witte de Withstraat, Rotterdam, Ada: The intelligent room Institute of Neuroinformatics, University ETH, Zurich, Switzerland Expo 02, The Swiss National Exhibition, Neuchatel, Switzerland Pollstream Nuage Vert (Green Cloud) HeHe Association Saint Ouen, France και Ruohalahti Harbour, Helsinki, Finland, Piano staircase The Fun Theory (An initiative of Volkswagen) Εγκαταςτϊςεισ ςε διϊφορα ςημεύα, ουηδύα 70

71 Scratch Mat The Fun Theory (An initiative of Volkswagen) Εγκαταςτϊςεισ ςε διϊφορα ςημεύα, ουηδύα Sustainable Dance Floor Studio Roosegaarde Εγκαταςτϊςεισ ςε διϊφορα μϋρη ςτον κόςμο, αρχικό εγκατϊςταςη: WATT Club, Rotterdam, The Netherlands, Dune 4.2 Studio Roosegaarde Μόνιμη εγκατϊςταςη, ακτό ποταμού Watertorenweg, Ρόττερνταμ, Ολλανδύα Flow 5.0 Studio Roosegaarde Εγκαταςτϊςεισ ςε διϊφορα μϋρη ςτον κόςμο, αρχικό εγκατϊςταςη: Ρόττερνταμ, Ολλανδύα,

72 Sensuous Geographies A multi-user interactive / responsive installation Sarah Rubidge Alistair MacDonald, University of Chichester, UK, Water Games Experimentation on interactive communication Narcis Pares, Jaume Durany and Anna Carreras Universal Forum of Cultures, Barcelona, Story Pipeline Ben Rubin The BP energy center in Anchorage, Alaska,

73 Παράρτημα Β: φόρμεσ έρευνασ Table 1: Φόρμα παρατηρήςεων 73

74 Table 2: Φόρμα ςυνεντεύξεων 74