ΣΠΙΝΟΖΑ ΗΘΙΚΗ. MετcΧφpασΎj ΕΎ'ΑΓΓΕΛΟΣ ΒΑΝΤΑΡΑΚΗΣ. Eωαγωγ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΎ'ΛΟΎ' ΕυμενεΤς ελεγχω. Εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ

Transcript

1

2

3 ΣΠΙΝΟΖΑ ΗΘΙΚΗ MετcΧφpασΎj ΕΎ'ΑΓΓΕΛΟΣ ΒΑΝΤΑΡΑΚΗΣ Eωαγωγ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΎ'ΛΟΎ' ΕυμενεΤς ελεγχω Εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ

4 Επψελψές της σεφocς ΣΤΕΛΙΟΣ ΒΙΡΒΙΔΑΚΗΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΛΛΙΓΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΗΡΟΠΑΙΔΗΣ Ν.Μ. ΣΚΟΥΤΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Τίτλος πρωτοτυπου: ETHICA Ordine Geοmetnω deπwnstrαtα ΕχΟόσεις ΕΚΚΡΕλlΕΣ - Χριστίνα Ζ-ήσΥι Ιουλιανου AθΊjνα TYjλo/Fax: Βιβλιοπωλεϊο: Στοά του Βιβλίου Πεσμαζόγλου 5 Αθ-ήνα ΤΥιλ.: Μάρτιος 2009 ISBN

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ F.:ΙΣΑΓΩΓΗ Γεωμετρία και δύναμη: Το βλέμμα της αιωνιότητας IlΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 73.\ΙF.:ΡΟΣ Ι Περί του Θεού 77.\[ΕΡΟΣ ΙΙ Περί της Φύσης και της Πρ οέλευσης του Πνεύματος :\ΙΕΡΟΣ ΙΙΙ Περί της Προέλευσης και της Φύσης των Συναισθηματικ(Δν Επηρειrl)ν \[ΕΡΟΣ IV Περί της Ανθρώπινης Δουλείας ήτοι περί της Ισχύος των Συναισθηματικ(vν Επηρειό)ν 341 ΜΕΡΟΣ ν Περί της Δύναμης του Νου ήτοι περί της ανθρ(v- ::τινης Ελευθερίας ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΒΙΗΛ[()ΓΡΑΦΙΑ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΕΥ'ΡΕΤΗΡΙΟ

6 ΗΘΙΚΗ ΑΠΟΔΕΔΕΙΓΜΕΝΗ ΜΕ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΑΞΗ ΚΑ Ι διαιρεμένη σε πέντε μέρη τα οποία πραγματεύονται 1. Περί του ΘΕΟΥ 2. Περί ΤΎ)ς Φύσης χω της ΠροέλευσΎ)ς του ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ 3. Περί της Προέλευσης και της Φύσης των ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΤΙΚΩΝ ΕΠΗ ΡΕΙΩΝ 4. Περί της AνθρώΠΙVΊ)ς ΔΟΥΛΕΙΑΣ τoι περί της ΙΣΧΥΟΣ των ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΠΗΡΕΙΩΝ 5. Περί της ΔΥΝΑΜΗΣ του ΝΟΥ τoι περί της ΑνθρώπινΎ)ς ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 75

7

8 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

9

10 'ψ ΟΡΙΣΜΟΙ 1. Με τον όρο αυτα τω εννοώ αυτό που YJ oυσ α του ενέχε ΤYJν uπαρζyj τo αυτό που YJ φυσυ) του όεν μποpε να συλλyjφθε παρά ως υπάρχουσα. 2. Πεπερασμένο στο γένος του λέγετα ένα πράγμα που μπopε να ΟΡωθεΤYJθε από ένα άλλο ΤYJς ό ας φυσyjς. Π.χ. ένα σώμα λέγετα πεπερασμένο επε ό συλλαμβάνουμε πάντοτε ένα άλλο μεγαλυτερο. Παρομo ως μ α σκέψυ) opωθετε τα από μ α άλλυ) σκέψyj. Μ α ενα ' σωμα σεν ορω θ ετε τα ' απο μ α σκε 'ψ YJ ουτε ' μ α σκε YJ απο ενα σωμα. 3. Με τον όρο υπόστασυ) εννοώ αυτό που ε να στον εαυτο του κα συ λλ αμ β ανετα " μεσω του εαυτου του: όyjλαό αυτό που το εννόyjμά του όεν χpε άζετα το εννόyjμα ενός άλλου πράγματος από το oπo o να πpέπε να σχyjματ στει 4. Με τον όρο κατyjγόρyjμα εννοώ αυτό που αντ λαμ- ανετα ο νους στyjν υποστασυ) σαν συν στων ΤYJν oυσ α ΤYJς. 5. Με τον όρο τρόπος εννοώ τους επyjpεασμoυς ΤYJς υπόστασyjς τω αυτό που ε να σε ένα άλλο κα συλλ αμ β ανετα ' επ σyjς μεσ ω αυτου. 6. Με τον όρο Θεός εννοώ το απολυτως άπεφο ον β ' ι Ι ι 79

11 ΗΘΙΚ Η τoυτέστ ν μ α υπ6στασίj συγκειμενίj απ6 άπειρα κατίjγoρίjματα ' κα θ' ενα εκ των oπo ων εκφρα ε μ α απειρίj κα α ων α oυσ α. " ζ ' ΕΠΕΞΗ ΓΗΣΗ Λέω απολύτως άπειρο κα 6x άπειρο στο γένος του σε αυτ6 πράγματ που εινα άπειρο μονάχα στο γένος του μ πορούμε να αρνίjθoύμε άπειρα κατίjγoρ ματα ενώ στίjν oυσ α αυτού που εινα απολύτως άπειρο αν κε 'ζ Οη εκφρα ε τψ oυσ α κα σεν ενεxε καμ α αρνίjσίj. 7. Ελεύθερο λέγετα το πράγμα που υπάρxε απ6 μoνίj ΤΊJν αναγκαωτίjτα ΤΊJς φυσίjς του κα κα θ oρ 'ζ ετα να ενεργει απ6 μ6νο τον εαυτ6 του. Ενώ αναγκαιο μα ' λλ ον αναγκασμενο " αυτο που κα θ oρ 'ζ ετα να υπαρxε κα να πράττε με συγκεκρψένο κα καθoρ σμένo τρ6πο απ6 ένα άλλο. 8. Μ ε τον ορο ' α ωνωτίjτα εννοω " ΤΊJν ω α ΤΊJν υπαρ ΊJ ' 1: καθ6σον συλλαμβάνουμε πως έπετα αναγκα α απ6 μ6νο τον oρ σμ6 του α ώνωυ πράγματος. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ M α τέτo α ύπαρζίj πράγματ συλλαμβάνετα ως α ών α αλ θε α 6πως κα ΊJ oυσ α του πράγματος κα γ α το λ' ογο αυτο σεν μ πoρε ' να ε 1: ΊJγΊJ θ ε " μεσ ω ΤΊJς ωαρκε ας του χρ6νου 6σο κα αν ΊJ ό άρκε α συλλίjφθε ως στερoύμενίj αρx ς κα τέλους. ΑΞΙΩΜΑΤΑ 1. Όλα 6σα είνα είνα στον εαυτ6 τους σε ένα άλλο. 80

12 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ 2. Αυτ6 που aεν μπορεί να συλληφθεί μέσω εν6ς άλλου πρέπε να συλλαμβάνετα μέσω του εαυτού του. 3. Δοθέντος εν6ς καθoρ σμένoυ α τίoυ έπετα αναγκαία ένα αποτέλεσμα κα αντ θέτως αν aεν a[aετα κανένα καθoρ σμένo αίτιο ε[να αaύνατον να έπετα ένα αποτέλεσμα. 4. Η γνώσύj του αποτελέσματος εξαρτάτα απ6 ΤΎj γνώσύj του α τ[oυ κα ΤΎjν ενέxε. 5. Όσα aεν έχουν τ[ποτα κo ν6 μεταξύ τους aεν μ πορούν κα να νoύjθoύν τα μεν μέσω των ae τo το ενν6ύjμα του εν6ς aεν ενέxε το ενν6ύjμα του άλλου. 6. Η αλύjθ ς aέα πρέπε να συμφωνεί με το aεατ6 ΤΎjς. 7. Η ουσ[α αυτού που μπορεί να συλλύjφθεί ως μύj "" υπαρχον οεν ενεxε ΤΎjν υπαρ Ύj. ΠΡΟΤΑΣΗ 1 Η υπόσταση είναι φύσει πρότερη των επηρεασμών της. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Kαταφα[νετα βάσε των Ορισμών 3 κα 5. ΠΡΟΤΑΣΗ 2 Δύο υποστάσεις που έχουν διαφορετικά κατηγορήματα δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους. ΑΠΟΔΕΙΞ Η Kαταφα[νετα επ[σύjς βάσε του Ορ. 3. Kαθεμ ά πράγματ πρεπε " να ε να στον εαυτο ΤΎjς κα να συ λλ αμ β α- ' 81

13 Η0ΙΚ Η νετα μέσω του εαυτού ΤΎjς τo το εννόύjμα ΤΎjς μ ας 3εν ενέχε το εννόύjμα ΤΎjς άλλύjς. ΠΡΟΤΑΣΗ 3 Όσα πράγματα δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους ένα από αυτά δεν μπορεί να είναι αίτιο ενός άλλου. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Α ν αεν " εχουν " τ πoτα κo νo ' μετα.."υ 1: ' τους αρα ' ( κατα ' το ΑΙ 5) 3εν μπορούν να νoύjθoύν τα μεν μέσω των 3ε ως εκ τούτου (κατά το Αξ. 4) το ένα 3εν μπορε[ να ε[να α[τιο ενός άλλου. ΟΠΕΡ ΕΔΕ! ΔΕ!ΞAl ΠΡΟΤΑΣΗ 4 Δύο ή περισσότερα διακριτά πράγματα διακρίνονται μεταξύ τους ή από τη διαφορετικότητα των κατηγορημάτων των υποστάσεων ή από τη διαφορετικότητα των επηρεασμών τους. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Όλα όσα ε[να ε[να στον εαυτό τους σε ένα άλλο (κατά το Αξ. 1) τουτέστιν (κατά τους Ορ. 3 κα 5) έξω από το νου 3εν υπάρχε τ[ποτα πέρα από τις υποστάσε ς κα τους επηρεασμους τους. Ά ρα ε.."ω '1: απο ' το νου 3εν υπάρχε τ[ ποτα μέσω του οπο[ου να μπορούν πολλ α " πραγματα να α ακρ " θ ουν ' μετα.."υ 1: ' τους περα απο τ ς υπoστασε ς ΎjΤO πραγμα που ε να " το ιαιο " ( κατα τον Ορ. 4) τα κατύjγoρ ματα των υποστάσεων κα o επύjρεασμο[ τους. ο.ε.δ.

14 Π Ε ΡΙ ΤΟί ΘΕΟί ΠΡΟΤΑΣΗ 5 Στη φύση των πραγμάτων δεν μπορούν να υπάρξουν δύο ή περισσότερες υποστάσεις της ίδιας φύσης ήτοι του ίδιου κατηγορήματος. ΑΠΟΔΕΙΞ Η Αν υπήρχαν περισσότερες οιακριτές υποστάσεις θα επρεπε να οιακρινονται μετα υ ζ ' τους η " απο τη οιαφορετικότητα των κατηγορημάτων από τη οιαφορεη κότητα των επηρεασμών (κατά την προηγ. Πρ ότ.). Αν οιακρίνονταν μονάχα από τη οιαφορετικότητα των κατηγορημάτων τότε παραοεχόμαστε ότι οεν υπάρχει παρά μία υπόσταση του ίοιου κατηγop ματoς. Μα αν οιακρίνονταν από τη οιαφορετικότητα των επηρεασμών αφού η υπόσταση είναι φύσει πρότερη των επηρεασμών της (κατά την Πρ ότ. 1) τότε παραμερίζοντας τους επηρεασμούς και θεωρώντας την στον εαυτό της τουτέστιν (κατά τον Ορ. 3 και το Αξ. 6) θεωρώντας την αληθώς οεν θα μπορούσαμε να τη συλλάβουμε ως οιακριτη " απο μια α ' λλ η τουτεστιν ' ( κατα ι την προηγ. Πρ ότ.) οεν θα μπορούσαν να υπάρξουν περισσότερες αλλά μονάχα μία. αε.δ. ΠΡΟΤΑΣΗ 6 Μία υπόσταση δεν μπορεί να παραχθεί από μια άλλη υπόσταση. ΑΠΟΔΕΙΞ Η Σ τη φυση ' των πραγματων οεν μ πορουν " να υπαρφυν ζ

15 ΗΘΙΚ Η ουο <;!ο υποστασεις του ιοωυ κατύjγoρύjματoς ' ( κατα Ι την προηγ. Πρ ότ.) τουτέστιν (κατά την Πρ ότ. 2) που να εχουν κατι κοινο μεται.υ ζ ' τους. Ω ς εκ τουτου ' ( κατα ι την Πρ ότ. 3) ΎJ μία οεν ούναται να είναι αίτιο μιας άλλύjς τoι οεν μπορεί να παραχθεί από μια άλλύj. αε.δ. ΠΟΡΙΣΜΑ Από εοώ έπεται ότι ΎJ υπόστασύj οεν μπορεί να παραχθεί από κάτι άλλο. Διότι στύj φύσύj των πραγμάτων οεν υπάρχει τίποτα πέρα από τις υποστάσεις και τους ι Ι / επύjρεασμoυς των υποστασεων οπως καταφαινεται β' α- σει του Αξιώματος 1 και των Ορισμών 3 και 5. Μα οεν μπορει να παραχ θ ει " απο μια υπoστασύj ( κατα Ι την προηγ. Πρ ότ.). Άρα απολύτως ΎJ υπόστασύj οεν μπορεί να παραχθεί από κάτι άλλο. αε.δ. Αλλιώς Αυτό αποοεικνύεται επίσύjς ευκολότερα μέσω ΤΎJς εις άτοπον απαγω ς. Διότι αν ΎJ υπόστασύj μπορούσε να παραχθεί από κάτι άλλο ΎJ γνώσύj ΤΎJς θα έπρεπε να ει.αρταται ζ ' απο " ΤΎJ γνωσύj του αιτιου ΤΎJς ( κατα Ι το Αξ. 4)' ως εκ τούτου (κατά τον Ορ. 3) οεν θα ταν υπόστασύj. ΠΡΟΤΑΣΗ 7 Ανήκει στη φύση της υπόστασης να υπάρχει. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Η υπόστασύj οεν μπορεί να παραχθεί από κάτι άλλο (κατά το Πόρο της προηγ. Πρ ότ.) έτσι είναι αυταίτιο τουτέστιν (κατά τον Ορ. 1) ΎJ ουσία ΤΎJς ενέχει αναγκαία

16 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ τ-ην ύπαρξη τoι ανήκει στη φύσυ) ΤΥ)ς να υπάρχει. ο.ε.δ. ΠΡΟΤΑΣΗ 8 Κάθε υπόσταση είναι αναγκαία άπειρη. ΑΠΟΔΕΙΞΗ ιπ6στασυ) εν6ς κατy)γoρ ματoς οεν υπάρχει παρά μία και μoναoικ (κατά την Πρ ότ. 5) και αν κει στυ) φύσυ) ΤΥ)ς να υπάρχει (κατά την Πρ ότ. 7). Άρα θα είναι στυ) φύσυ) ΤΥ)ς να υπάρχει ως πεπερασμένυ) ως άπεφυ). Μα 6χι ως πεπερασμένυ). Δι6τι (κατά τον Ορ. 2) θα έπρεπε να οριοθετείται απ6 μια άλλυ) ΤΥ)ς ίοιας φύσυ)ς Υ) οποια θ α επρεπε ' επισυ)ς να υπαρχει αναγκαια ' ( κατα ' την Πρ ότ. 7)' ως εκ τούτου θα υ ρxαν ούο υποστάσεις του ωιου κατυ)γορυ)ματος πραγμα που ειναι " ατοπο ( κατά την Πρ ότ. 5). Άρα υπάρχει ως άπεφυ). ο.ε.δ. ΣΧΟΛΙΟ 1 Αφού το να είναι κάτι πεπερασμένο είναι 6ντως εν μέρει άρνυ)συ) και το να είναι άπεφο είναι απ6λυτυ) κατάφασυ) ΤΥ)ς υπαρc.υ)ς ζ καποιας ' φυσυ)ς " αρα απο " μοvyj ΤΥ)ν Π ροτασυ) 7 έπεται 6τι κάθε υπ6στασυ) πρέπει να είναι ' άπεφυ). ΣΧΟΛΙΟ 2 Δ εν αμφι β α ' λλ ω οτι ' ο 'λ οι οσοι " κρινουν τα πραγματα με συγκεχυμένο τρ6πο και οεν έχουν συvyjθίσει να τα γνωρι 'ζ ουν μεσω ' των πρωτων αιτιων τους θ α ουσκο λ ευτουν ' να συλλάβουν ΤΥ)ν απ60ειξ Υ) ΤΥ)ς Π ρ6τασυ)ς 7' επειo οεν οιακρίνουν τις τρoπoπoι σεις των υποστάσεων απ6

17 Η ΘΙΚ Η τις ισιες τις υποστασεις και οεν ι.ερουν ζ ' πως παραγονται τα πράγματα. Από όπου προκύπτει ότι προσκολ- λ ουν ' στις υποστασεις ΤΥ)ν αρχυ) που επουν να εχουν τα φυσικά πράγματα' όσοι αγνοούν πράγματι τα αλyιθ αίτια των πραγμάτων συγχέουν τα πάντα και χωρίς να εξανίσταται καθόλου το πνεύμα τους πλάθουν με το μυαλό τους τόσο ομιλούντα έντρα όσο και ομιλούντες αν ρωπους και φαντα<.ονται οτι οι αν θ ρωποι σχυ)μα- ''/' ι ι Ι Ι Ι Ι ι τι<.ονται τοσο απο πετρες οσο και απο σπερμα και οτι oπoιεσ πoτε μορφές μεταβάλλονται σε oπoιεσ πoτε άλλες. Παρομοίως όσοι συγχέουν ΤΥ) θεϊκ φύσυ) με τψ ανθρώπινυ) πρoσ Ι oυν εύκολα στον Θεό ανθρώπινες συναισθυ)ματικές ε ρειες κυριως ενόσω αγνοούν επίσυ)ς πώς παράγονται οι συναισθυ)ματικές επ ρειες στο πνεύμα. Αν όμως οι άνθρωποι πρόσεχαν ΤΥ) φύσυ) ΤΥ)ς υπόστασυ)ς θα αμφέβαλλαν ελάχιστα για ΤΥ)ν αλ θεια ΤΥ)ς Π ρότασυ)ς 7' αυτ Υ) Π ρότασυ) μάλιστα θα ταν για όλους αξιωμα και θα συγκαταλεγόταν στις κοινές έννοιες. Διότι με τον όρο υπόστασυ) θα εννοούσαν αυτο " που ειναι στον εαυτο του και συ λλ αμ β ανεται ' μεσω του εαυτού του τουτέστιν αυτό που Υ) γνώσυ) του εν χρεια<.εται ΤΥ) γνωσυ) α ου πραγματος. νω με τον ορο τρoπoπoι σεις αυτό που ειναι σε ένα άλλο και το εννόυ)μά τους σχυ)ματιζεται από το εννόυ)μα του πράγμαι ι " Ι Ι Ι τος στο ΟΠΟΙΟ ειναι αυτες: γι αυτο μπορουμε να εχουμε αλυ)θείς ι έες για μυ) υπάρχουσες τρoπoπoι σειζ εφόσον παροτι οεν υπαρχουν εν ενεργεια " ει.ω ζ απο ' το νου Υ) ουσια τους ωστοσο ' περι λ αμ β' ανεται σε κατι " α λλ ο ετσι ' ώστε να μπορούν να συλλυ)φθούν μέσω αυτού. Εντούλ 1) 'θ εια των υποστασεων οεν ειναι ει.ω 'ζ απο τοις Υ) α το θ ' (' " ' βλ " ' (' " λλ ' Ε ' 86

18 Π Ε ΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ νου παρά σε αυτές ης [o ες επε o συλλαμβάνoντα μέσω του εαυτού τους. Άρα αν έλεγε κανε[ς ότ έχε σαφ κα o ακρ τ τoυτέστ ν αλyjθ oέα μ ας υπόστασyjς κα παρα " ταυτα αμφ β'λλ α ε γ α το αν μ α τετo α ' υπόστασυ) υπάρχε θα ταν μα τον Η ρακλ σαν να έλεγε ότ έχε μ α αλyjθ oέα κα παρά ταύτα αμφ βάλλε μyjν ε[να Ψευo ς (όπως γ[νετα πρόοyjλο με επαρκυ) προσοχυ) '). YJ ' αν ε 'θ ετε κανε ς ' oτ μ α υποστασυ) ΟYJμ ουργε[τα θα έθετε συγχρόνως όη μ α Ψευo ς oέα έγ νε αλyjθ ς πράγμα ασφαλώς που εινα ότ πω άτοπο μπορουμε ' να συ λλ α 'β ουμε ως εκ τουτου " πρεπε να λ ' ' " ζ όπως κα YJ ουσία ΤYJς ε[να α ών α αλ θε α. Kα από εοώ μπορούμε να συμπεράνουμε με έναν άλλο τρόπο όη οεν υπάρχε παρά μ[α κα μoναoιχ. υπόστασυ) ΤYJς o ας ' '' φυσyjς πραγμα που νoμ σα " oτ α 'ζ ζ ε να το oε ω "" 'ζ εοω. Γ α να το κανω " ομως με τα Y) 'ζ ας υπoγραμμ σoυμε τα εξ ς σyjμε[α: 10. Ότ ο αλyjθ ς ορωμός κάθε πραγματος οεν ενεχε " ουτε εκφρα ' ζ ε τ πoτα ' περα απο ΤΥ) φυσυ) του oρ ζ' ομενου πραγματος. Α πο " οπου επετα το ε ζ' YJς: 2 ο. 'Ο τ κανενας ' oρ σμoς οεν ενεχε ουτε εκφρα ' ζ ε καποων συγκεκρψενο ' αρ θ μο ' ατομων " εφοσον οεν "" εκφρα 'ζ ε τ πoτε ' α ' λλ ο απο " ΤΥ) φυσυ) του oρ ομενου Π ' ' '' ' ζ τ[ποτα άλλο από ΤYJν απλ φύσυ) του τρ γώνoυ κα όχ κάπo oν συγκεκρψένο αρ θμό τρ γώνων. 30. ΣYJμε ωτέον ότ γ α κάθε υπάρχον πράγμα oίoετα αναγκα[α κάπo α συγκεκρψένυ) α τία γ α ΤYJν οπο[α υπάρχε. 40. ΣYJμε ωτέον τέλος ότ YJ α τία αυτ γ α ΤYJν οπο[α υπάρχε κάπωο πράγμα πρέπε να περ έχετα στyjν ομο ογyjσουμε αναγκα α oτ YJ υπαρ Y) ΤYJς υποστασyjς " πραγματος..χ. ο oρ σμoς του τρ γωνoυ οεν εκφρα ε ζ'

19 Η ΘΙΚ Η ί α τη φύσύ) κα τον op σμό του υπάρχοντος πράγματος (δηλαδή ότι ανήκει στη φύση του να υπάρχει) να o oετα ε ω 'Ι: απο ' αυτο. ' Τ ε θ εντων ' τουτων επετα oτ αν υπάpxε στύ) φύσύ) κάπo oς συγκεκρψένος αp θμός ατόμων πpέπε αναγκαία να ί ετα μ α α τία γ α το ότι υπάρχουν εκείνα τα άτομα κα όx πεp σσότεpα λ γότερα. Π.χ. αν υπάρχουν στη φύσύ) των πραγμάτων είκoσ άνθpωπo (για περισσότερη διαύγεια υποθέτω ότι υπάρχουν συγχρόνως και ότι δεν υπήρξαν προηγουμένως άλλοι στη φύση) εν θα αρκούσε (για να ε ηγησουμε γιατι υπαρχουν ε κoσ αν ρωποι να oε - ξ ' " ' θ ) ' oυμε εν γενε ΤΎ)ν α τια της αν pωπ VΎ)ς φυσύ)ζ' α α Ι: ' θ ' λλ ' επ πpoσθέτως θα ταν αναγκαίο να είξoυμε γ ατί εν υπάρχουν ούτε πεpισσότεpo ούτε λ γότεpo από είκοσ ' εφόσον (κατά το Σημείο 3) γ α τον καθένα πpέπε αναγκαία να ί ετα μ α α τία γ α ΤΎ)ν οποία υπάpxε. Μα Ύ) α τία αυτ (κατά τα Σημεία 2 και 3) εν μπορεί να πεp έxετα στύ)ν ί α ΤΎ)ν ανθpώπ νύ) φύσύ) εφόσον ο αλύ)θ ς op σμός του ανθρώπου εν ενέxε τον αp θμό εικoσ ' ως εκ τουτου ' ( κατα το Σ ημειο ' 4) Ύ) α τ α ΤΎ)ς υπαp ' Ι: Ύ)ς αυτων ' των ε κoσ αν θ ρωπων ' κα συνεπως ΤΎ)ς υπαp Ύ)ς κα θ ενος " πpεπε αναγκα α να oωετα ε ω 'Ι: απο ' τον καθένα κα γ α το λόγο αυτό πpέπε να συμ περάνουμε απολύτως ότ καθετί που Ύ) φύσύ) του είνα τέτo α ώστε να μπορούν να υπάρχουν πεp σσότεpα άτομα πρέι γ α να υπαρχουν ι να εxε ενα / ε ωτεpικo t: ι πε αναγκα α αίτ o. Τ ώρα αφού α κε στύ) φύσύ) ΤΎ)ς υπόστασύ)ς να υπαpxε ' ( συμφωνα ' με οσα ' δ ειχτηκαν ' σε τουτο ' το Σ χολ ιο ) ο op σμoς ΤΎ)ς υποστασύ)ς πpεπε να ενεxε ΤΎ)ν ' αναγκα α ι υπαp ι ζ Ύ) κα συνεπως ι Ύ) υπαp t: Ύ) ι ΤΎ)ς πpεπε ι να Ι: 88

20 ΠΕΡΙ ΤΟί ΘΕΟί συμπεραινεται από μόνο τον ορισμό Τ'Υ)ς. Μα από τον ορισμό Τ'Υ)ς (όπως δείξαμε ήδη βάσει των Σημείων 2 και 3) 3εν μπορει να έπεται 'Υ) ύπαρζ'υ) πολλών υποστάσεων' άρα από αυτόν έπεται αναγκαια ότι 3εν υπάρχει παρά μια και μoνα3ικ Τfjς Ι3ιας φύσ'υ)ς όπως προτάθ'υ)κε. ΠΡΟΤΑΣΗ 9 Όσο περισσότερη πραγματικότητα ή είναι έχει κάθε πράγμα τόσο περισσότερα κατηγορήματα του αρμόζουν. ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΚαταφαΙνεται βάσει του Ορισμού 4. ΠΡΟΤΑΣΗ 10 Κάθε κατηγόρημα μίας υπόστασης πρέπει να συλλαμβ " ανεται μεσω του εαυτου του. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Κ λ β' ατ'υ)γορ'υ)μα πραγματι ειναι αυτο που αντι αμ ανεται ο νους στ'υ)ν υπόστασ'υ) σαν συνιστών Τ'Υ)ν ουσια Τ'Υ)ς (κατά τον Ορ. 4) ως εκ τούτου (κατά τον Ορ. 3) πρέπει να συλλαμβάνεται μέσω του εαυτού του. αε.δ. ΣΧΟΛΙΟ Από τούτα γινεται εμφανές πως ακόμα κι αν 3εν συλλαμβάνονται 3ύο κατ'y)γoρ ματα ως πραγματικώς 3ιακριτα τουτεστιν το ενα χωρις Τ'Υ) Ο'Υ) εια του α ου σεν μ πορούμε ωστόσο να συμπεράνουμε ότι συνιστούν 3ύο ' β 'θ ' λλ

21 Η ΘΙΚ Η όντα τoι 8ύο 8ιαφορετικές υποστάσειζ είναι στυ) φύσυ) της υπόστασυ)ς πράγματι κάθε κατυ)γόρυ)μά ΤΥ)ς να συ λλ αμ β ανεται " μεσω του εαυτου " του' εφοσον ο 'λ α τα κατy)γop ματα που έχει ταν πάντοτε σε αυτ ν συγχρόνως και το ένα 8εν θα μπορούσε να παραχθεί από ένα άλλο' αλλά καθένα εκφράζει ΤΥ)ν πραγματικότυ)τα τoι το είναι ΤΥ)ς υπόστασυ)ς Άρα πόρρω απέχει του να είναι άτοπο να προσ8ώσουμε πολλά κατy)γop ματα σε μία υπόστασυ)' αφού τίποτα 8εν είναι σαφέστερο στυ) φυσυ) απο " το οτι κα 'θ ε ον πρεπει ' να συ λλ αμ β ανεται ' υπο κάποιο κατυ)γόρυ)μα και όσο έχει περισσότερυ) πραγματικότυ)τα είναι τόσο έχει περισσότερα κατy)γop ματα που εκφρα ' ζ ουν και αναγκαιοτυ)τα Υ)ΤΟΙ αιωνιο- ΤΥ)τα και απειρία' και συνεπώς τίποτα 8εν είναι σαφέστερο επίσυ)ς από το ότι το απολύτως άπειρο ον πρέπει να ορίζεται αναγκαία (όπως διδάξαμε στον Ο ρ. 6) ως ενα ' ον που συγκειται απο απειρα κατυ)γορυ)θ' ενα εκ των οποιων " εκφρα ζ ει μια συγκεκρι- ματα κα μέvyj αιώνια και άπειρυ) ουσία. Αν όμως pωτ σει τώρα κανείς με ποιο συ)μά8ι θα μπορούσαμε άραγε να 8ιαγνώσουμε ΤΥ) 8ιαφορετικόΤΥ)τα των υποστάσεων ας οια β ασει ' τις επομενες ' Π ροτασεις ' που οειχνουν οτι στυ) φύσυ) των πραγμάτων 8εν υπάρχει παρά μία και μoνα8ικ υπόστασυ) και ότι αυτ είναι απολύτως άπει- ΡΥ) ωστε ματαια θ α ανα ζ Υ)τουσαμε ' ενα " τετοια συ)μαοι. ' " ΠΡΟΤΑΣΗ 11 Ο Θεός ήτοι μια υπόσταση συγκείμενη από άπειρα κατηγορήματα καθένα εκ των οποίων εκφράζει μια άπειρη και αιώνια ουσία υπάρχει αναγκαία. 90

22 Π Ε Ρ Ι ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΑΠΟΔΕΙΞΗ Αν το αρνείσαι σύλλαβε αν είναι 3υνατόν ότι ο Θεός 3εν υπάρχει. Άρα (κατά το Αξ. 7) YJ ουσία του 3εν θα ενέχει ΤYJν ύπαρζyj. Μα αυτό (κατά την Πρότ. 7) είναι άτοπο. Άρα ο Θεός υπάρχει αναγκαία. αε.δ. Αλλιώς Σε κάθε πράγμα πρέπει να απο3ί3εται ένα αίτιο τoι ένας λόγος τόσο για το ότι υπάρχει όσο και για το ότι 3εν υπάρχει. Π.χ. αν υπάρχει ένα τρίγωνο πρέπει να 3ί3εται ένας λόγος τoι ένα αίτιο για το ότι υπάρχει' ενώ αν 3εν υπάρχει πρέπει επίσyjς να 3ί3εται ένας λό- Ι Ι Ι / ζ Ι Ι γος YJτοι ενα αιτιο που να το εμποοι ει να υπαρχει YJΤΟΙ Ι Ι 1:1 Ι Ι Ι που να αφει ΤYJν υπαρ YJ του. Α υτος ομως ο λ ογος ' YJΤΟΙ το αίτιο πρέπει να περιέχεται στυ) φύσυ) του πράγμα- Ι 11: Ι Ι Ι τος YJ ε ω απο αυτyjν. Π.χ. ο λ' ογος που οεν υπαρχει τετράγωνος κύκλος 3YJλώνεται από ΤYJν ί3ια ΤΥ) φύσυ) του' 3YJλα3 επει3 ενέχει αντίφασyj. Ενώ αντιθέτως ο λόγος που υπάρχει YJ υπόστασυ) έπεται επίσyjς από μόνυ) ΤΥ) φύσυ) ΤYJζ 3YJλα3 επει3 ενέχει ΤYJν ύπαρζ YJ (βλ. την Πρ ότ. 7). Μα ο λόγος που υπάρχει 3εν υπάρχει ο κύκλος το τρίγωνο 3εν έπεται από ΤΥ) φύσυ) τους α α απο ΤYJν τα YJ συμ πασας ΤYJς σωματικyjς φυσyjζ από αυτ ν πράγματι πρέπει να έπεται ότι το τρίγωνο υπάρχει τώρα αναγκαία ότι είναι α3ύνατον να υπάρχει τώρα. Μα αυτά είναι πρό3yjλα από μόνα τους. Από όπου έπεται ότι αυτό για το οποίο 3εν 3ί3εται κανένας Ι Ι Ι λ' / Ι ογος ουτε κανενα αιτιο που να το εμποοι ζ ει να υπαρχει υπάρχει αναγκαία. Έτσι αν 3εν μπορεί να 30θεί κανέ- λλ ' Ι 11: Ι Ι Ι 91

23 ΗΘΙΚ Η νας λ' ογος ουτε κανενα " α τιo που να εμ ΠΟσ ς:.'ζ ε τον Θ εο ' να υπαpχε ι YJ ι που να αφε Ι ΤYJν υπαp Y) Ι ζ ' του πpεπε ι να συμπερανουμε ε απαντoς 1: ' oτ " υπαpχε αναγκα α..! Μ α αν 3 3όταν τέτοιος λόγος τo αιτ o θα έπρεπε να 3Ις:. YJ στyjν Lo α 'ς:. ΤΥ) φυσυ) του Θ εου ' YJ " ε ω 1: απο ' αυτyjν σετα τoυτέστ ν σε μ α άλλυ) υπόστασυ) άλλyjς φύσyjς. Δ ότ αν ταν ΤYJς Ι3 ας φύσyjς αυτόχρyjμα θα παρα3εχόμασταν ότι υπάpχε Θεός. Μα μ α υπόστασυ) που θα ταν άλλyjς φύσyjς 3εν θα μπορούσε να έχε τιποτα κo νό με τον Θεό (κατά την Πρ ότ. 2) ως εκ τούτου 3εν θα μπορούσε ούτε να θ' εσε ουτε να αpε ΤYJν υπαp 1: YJ ' του. Α φου ' λ o πον " ε ω 1: από ΤΥ) θε Cκ φύσυ) 3εν μ πορει να 30θεΙ λόγος τo αιτιο που να αιpε ΤΥ) θε Cκ ύπαρζyj θα πpέπε αναγκαια αν μεν 3εν υπάpχε να 3Ι3ετα στyjν Ι3 α ΤΥ) φύσυ) του YJ οποια γ α το λόγο αυτό θα ενειχε αντιφασyj. Μα το να β ε β α ωσoυμε ' κατι " τετοιο γ α το απο λ υτως " απεφο κα υ 'ψ στα τε 'λ ε o Ο ν ε να " ατοπο αρα " ουτε στον εο ουτε ε ω ' Ι: απο ' τον Θ εο ' σloετα ς:.'ς:. κανενα " α τ o YJΤΟ λ' ογος που να αφε ΤYJν υπαp 1:' YJ του. Ε πομενως ' ο Θ εος ' υπαpχε αναγκαια. ο.ε.δ. Αλλιώς Θ " Το να μπορει κάτ να μyjν υπάpχε εινα α3υναμια κα αντι ετως το να μπopε " να υπαpχε ε να συναμυ) ( οπως ' ειναι αυτονοητο ' ). 'Ε τσ αν αυτο ' που υπαpχε τωρα αναγκαια 3εν εινα παρά πεπερασμένα όντα τότε τα πεπερασμένα όντα θα εινα 3υνατότερα από το απολύτως απεφο Ο ν: μα αυτο ' ( οπως " ειναι αυτονοητο ' ) ε να άτοπο. Άρα 3εν υπάpχε τιποτα υπάpχε αναγκαια κα το απολύτως άπεφο 'Ον. Μα υπάρχουμε εμεις θ' 92

24 Π Ε ΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ στον εαυτ6 μας σε κάτι άλλο που υπάρχει αναγκαία (βλ. το Αξ. 1 και την Πρ ότ. 7). Άρα το απολύτως άπειρο 'Ον τουτέστιν (κατά τον Ορ. 6) ο Θε6ς υπάρχει αναγκαία. αε.δ. ΣΧΟΛΙΟ Σε τούτη την τελευταία απ60ειξυ) θέλησα να οείξω ΤΥ)ν υπαρ'-;υ) ζ του Θ... εου ' εκ των υστερων για να γινει ' ευκο λ 0- ' τερα αντι λ Υ)ΠΤΥ) ' Υ) αποοει'-;υ) ' ζ οχι " ομως οτι Υ) υπαρ'-;υ) ζ του Θεού οεν έπεται απ6 το ίοιο θεμέλιο εκ των προτέρων. Δι6τι αφού το να μπορεί κάτι να υπάρχει είναι ούναμυ) επεται οτι ' οσο " περισσοτερυ) πραγματικοτυ)τα " αρμο ζ ει στυ) φύσυ) κάποιου πράγματος τ6σο περισσ6τερυ) ισχύ θα έχει απ6 τον εαυτ6 του για να υπάρχει ως εκ τούτου το απολύτως άπειρο 'Ον τoι ο Θε6ς έχει απ6 τον εαυτο του απο υτως απειρυ) ουναμυ) υπαρ'-;υ)ς και γι αυτ6 υπάρχει απ6λυτα. Πολλοί 6μως ίσως να μυ)ν μπορουν να οουν ευκο ' λ α ΤΥ)ν εναργεια ' αυτυ)ς ΤΥ)ς αποοει'-;υ)ς ζ επειου) εχουν συνυ) θ' ισει να ενατενι 'ζ ουν μοναχα " εκεινα τα πραγματα που εκπορευονται " απο ε'-;ωτερικα ζ ' αιτια και βλ' επουν οτι " οσα απο αυτα " γινονται γρυ)γορα τουτέστιν 6σα υπάρχουν εύκολα χάνονται επίσυ)ς εύκολα και κρίνουν αντιθέτως 6τι γίνονται ουσκολ6τερα τουτεστιν οτι οεν ειναι τοσο ευκο ' λ ο να υπαρ'-;ουν ' ζ τα πραγλλ αμ β ανουν " οτι τους ανυ)κουν περισσοτερα. ματα που συ Εντούτοις για να ελευθερωθούν απ6 αυτές τις προκαταλ Ψεις οεν είναι ανάγκυ) να οείξω εοώ με ποιο ν6υ)μα αλυ)θεύει Υ) ρ σy): ότι γίνεται γρήγορα χάνεται γρή γορα ούτε επίσυ)ς αν απ6 ΤΥ) σκοπιά ολ6κλυ)ρυ)ς ΤΥ)ς φυσυ)ς ειναι τα παντα ' ε'-;ισου ζ' ευκο ' λ α Υ) ' οεν 'i:' ειναι. ' Αλλ α ' λ " ' ζ 93

25 Η Θ ΙΚ Η αρκεί να σίjμειώσω μονάχα 6τι οεν μιλώ εοώ για τα πραγματα που γινονται απο ' ε'-;ωτερικα ζ " αιτια α λλ α ' μ6νο για τις υποστάσεις που (κατά την Πρότ. 6) οεν μ πορουν να παραχ θ ουν ' απο κανενα ' ε'-;ωτερικο ζ " αιηο. Πράγματι 6η τελει6τίjτα τoι πραγματικ6τίjτα έ- χουν τα πραγματα που γινονται απο ' ε'-;ωτερικα ζ " αιηα είτε αυτά σύγκεινται απ6 πολλά μέρίj είτε απ6 λίγα οφείλεται εξoλoκλ ρoυ στίjν αρετ του εξωτερικού αιτιου και ως εκ τουτου ΊJ υπαρ'-;ίj ζ ' τους προερχεται απο μovίj ΤΊJν τε λ εωτίjτα ' του ε'-;ωτερικου ζ " αιτωυ και οχι απ6 ΤΊJ oικ τους. Ανηθέτως 6τι τελει6τίjτα έχει ΊJ υπoστασίj σεν <;;:. οφει 'λ εται σε κανενα ' ε'-;ωτερικο ζ ' αιτιο' οποτε και ΊJ υπαρ'-; ' ζ ΊJ ' ΤΊJς πρεπει να επεται απο " μovίj ΤΊJ φύσίj ΤΊJς που επομένως οεν είναι τίποτε άλλο απ6 ΤΊJν ουσία ΤΊJς. Η τελει6τίjτα λοιπ6ν εν6ς πράγματος σεν <;;:. αφει ' ΤΊJν υπαρ'-;ίj ' ζ ' του α λλ α ' αντι θ' ετως ΤΊJ θ ετει' ' ενω ΊJ ατέλεια αντιθέτως ΤΊJν αίρει ως εκ τούτου για ΤΊJν υπαρ'-; ΊJ κανενος α ου πραγματος σεν μ πορουμε να ειμαστε τοσο ' β ε 'β αωι οσο ' για ΤΊJν υπαρ'-;ίj του απο υ- τως άπεφου τoι τέλεωυ Όντος τουτέσην του Θεού. Δι6τι εφ6σον ΊJ ουσία του αποκλείει κάθε ατέλεια και ενέχει ΤΊJν απ6λυτίj τελει6τίjτα αυτ6χρίjμα αίρει κάθε αιτια αμφι β ο λ' ιας για ΤΊJν υπαρ'-;ίj ' ζ ' του και παρεχει ΤΊJν υ ιστίj ε αωτίjτα για αυτίjν κατι που πιστευω θ α γίνει οιαυγές με μέτρια πρoσoχ. " ' ζ " λλ ' <;;:. 'ψ β β " ' ζ λ ' ΠΡΟΤΑΣΗ 12 Κανένα κατηγόρημα της υπόστασης δεν μπορεί να συλληφθεί αληθώς από το οποίο θα έπετο ότι η υπόσταση μπορεί να διαιρεθεί. 94

26 Π Ε ΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΑΠΟΔΕΙΞΗ Π ρ άγματι τα μέρυ) στα οποια θα 3ιαφεΙτο Υ) ούτως συλλυ)φθεισα υπόστασυ) θα 3ιαΤΥ)ρούσαν ΤΥ) φύσυ) ΤΥ)ς υποστασυ)ς Υ) " οχι. Α ν τε θ' ει το πρωτο ' ( κατα ι την ΙlΡΟΤ. π ι " 8) τοτε ' κα 'θ ε μερος ' θ α πρεπει ' να ειναι απεφο αυταιτω (κατά την Πρ ότ. 6) και (κατά την Πρ ότ. 5) θα πρέπει να σύγκειται από ένα 3ιαφορετικό κατυ)γόρυ)μα ως εκ τούτου από μια υπόστασυ) θα μπορούσαν να συσταθούν πολλές πράγμα που (κατά την Πρ ότ. 6) ειναι άτοπο. Πρόσθεσε ότι (κατά την Πρ ότ. 2) τα μέρυ) 3εν θα ειχαν τιποτα κοινό με το όλο τους και το όλο (κατά τον Ορ. 4 και την Πρ ότ. 10) θα μπορούσε και να ειναι και να συλλυ)φθει 3Ιχως τα μέρυ) του για το άτοπο του οποιου κανένας 3εν θα μπορούσε να αμφιβάλει. Ενώ αν τεθει το 3εύτερο 3Y)λα3 ότι τα μέρυ) 3εν θα 3ιαΤΥ)ρούσαν ΤΥ) φύσυ) ΤΥ)ς υπόστασυ)ζ" τότε όταν ολόκλυ)ρυ) Υ) υπόστασυ) θα ταν 3ιαφεμένΥ) σε Ισα μέρυ) θα απέβαλλε ΤΥ) φύσυ) ΤΥ)ς υπόστασυ)ς και θα έπαυε να ειναι πράγμα που (κατά την Πρ ότ. 7) ειναι άτοπο. ΠΡΟΤΑΣΗ 13 Η απολύτως άπειρη υπόσταση είναι αδιαίρετη. ΑΠΟΔΕΙΞ Η Αν ταν πράγματι 3ιαφετ τα μέρυ) στα οποια θα 3ιαφεΙτο θα 3ιαΤΥ)ρούσαν ΤΥ) φύσυ) ΤΥ)ς απολύτως άπεφυ)ς υπόστασυ)ς όχι. Αν τεθει το πρώτο θα υ ρχαν περισσότερες υποστάσεις ΤΥ)ς Ι3ιας φύσυ)ς πράγμα που (κατά την Πρ ότ. 5) ειναι άτοπο. Αν τεθει 95

27 ΗΘΙΚ Η το οευτερο ' ( οπως ' παραπανω Ι ) Ύj απο λ υτως ' απεφύj υ- ΠOστασΎj θ α μπορουσε ' να πα ' ψ ει να ειναι πραγμα επισύjς που (κατά την Πρότ. 11) είναι άτοπο. ΠΟΡΙΣΜΑ Από αυτά έπεται ότι καμιά υπόστασύj και συνεπώς καμιά σωματικ υπόστασύj καθόσον είναι υπόστασύj οεν είναι Oιαφετ. ΣΧΟΛΙΟ Το ότι Ύj υπόστασύj είναι αoιαίρετύj κατανοείται απλούστερα απο το ε ζ' Ύjς μονο ' οτι " Ύj φυσύj ΤΎjς υπoστασύjς οεν μ πορεί να συλλύjφθεί παρά ως άπεφύj και ότι με τις λ ε εις 'ζ «μερος ' μιας υπoστασύjς» οεν μπορουμε να εννοούμε τίποτε άλλο από μια πεπερασμένύj υπόστασύj πράγμα που (κατά την Πρ ότ. 8) συνεπάγεται πρόoύjλύj αντίφασύj. ΠΡΟ ΤΑΣΗ 14 Πέρα από τον Θεό δεν μπορεί να υπάρξει ή να συλληφθεί καμιά υπόσταση. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Αφού ο Θεός είναι το απολύτως άπεφο ον για το οποίο οεν μπορούμε να αρvύjθoύμε κανένα κατύjγόρύjμα που εκφράζει ΤΎjν ουσία ΤΎjς υπόστασύjς (κατά τον Ορ. 6) και αφου αυτος " υπαρχει αναγκαια ' ( κατα Ι την Πι ροτ. ι αν υπύjρχε καποια υπoστασύj περα απο τον "' εο θ α επρεπε ' να ε ζ Ύjγειται ' μεσω " καποιου κατύjγoρύjματoς του Θεού και έτσι θα υπήρχαν ούο υποστάσεις του 11) Θ '

28 ΠΕΡ Ι ΤΟΥ ΘΕΟΥ Ι3ιοu κατ'ηγoρ ματoς πράγμα ποu (κατά την Πρ ότ. 5) εινα άτοπο ως εκ τούτοu καμ ά Θ uπ6στασίj 3εν μπορει Ι ζ lζ να uπαρ ε ε ω απο Ι τον... εο Ι κα σuνεπως Ι οuτε Ι να σuλλίjφθει Δ 6τ αν μπορούσε να σuλλίjφθει αναγκαια θα έπρεπε να σuλλαμβάνετα ως uπάρχοuσα μα αuτ6 ( κατα Ι το πρωτο Ι μερος Ι τουτης Ι της Α πο 'δ.) ε να Ι ατοπο. Ι Θ l ζ Ά Ι Ι Ι Ι ζ ρα ε ω απο τον... εο οεν μπoρε να uπαρ ε Ίj Ι να σuλλίjφθει καμ ά uπ6στασίj. αε.δ. ΠΟΡΙΣΜΑ 1 Απ6 ε3ώ έπετα σαφέστατα 10. Ο Θε6ς εινα μoνα3 κος Ι τοuτεστ ν Ι ( κατα ι τον Ο ρ. 6) στίj φuσίj των πραγματων 3εν uπάρχε παρά μια uπ6στασίj κα αuτ εινα απολύτως άπεφίj 6πως uπα ν χθ καμε 3Ίj στο Σχ6- λιο ΤΊjς Π ρ6τασίjς 10. Ι Ι ΠΟΡΙΣΜΑ 2 Έπετα 20. Το εκτεταμένο πράγμα κα Θ το σκεπτ6μενο πραγμα Ι ε να Ι Ίj Ι κατίjγoρίjματα Ι τοu... Eou Ι Ίj Ι ( κατα το Αξ. 1) επίjρεασμoι των κατίjγoρίjμάτων τοu Θεού. ι ΠΡΟΤΑΣΗ 15 Ό τι είναι είναι στον Θεό και τίποτα δεν μπορεί να είναι ή να συλληφθεί χωρίς τον Θεό. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Πέρα απ6 τον Θε6 3εν uπάρχε ούτε μπορει να σuλλίjφθει καμ ά uπ6στασίj (κατά την Πρ ότ. 14) τοuτέσην ( κατα ι τον Ο ρ. 3) ενα Ι πραγμα Ι ποu να ε να Ι στον εαuτο Ι τοu κα να σuλλαμβάνετα μέσω τοu εαuτού τοu. Ενώ o 97

29 ΗΘΙΚΗ τροποι Ι ( κατα Ι τον Ο 5) ρ. οεν μ πορουν Ι ουτε Ι να ειναι Ι ουτε Ι να συλληφθούν χωρίς ΤYjν υπόστασyj οπότε μόνο στυ) θε ίκ φύσυ) μπορούν να ειναι και μόνο μέσω αυτ ς να συλλyjφθούν. Μα πέρα από τις υποστάσεις και τους τρόπους οεν υπάρχει τιποτα (κατά το Αξ. 1). Άρα τιποτα οεν μπορει να ειναι να συλλyjφθεί χωρις τον Θεό. αε.δ. ΣΧΟΛΙΟ Ορισμένοι πλάθουν με το μυαλό τους τον Θεό εν ειοει ανθρώπου συγκειμενο από σώμα και πνεύμα και υποκειμενο σε πάθyj' αλλά εοραιώνεται επαρκώς από τα OY) αποοει χθέντα πόσο πολύ απέχουν αυτοι από ΤYjν αλyjθ γνώσυ) του Θεού. Αλλά τους αφ νω: οιότι όλοι όσοι ενατένισαν τρόπον τινά ΤΥ) θε ίκ φύσυ) αρνούνται ότι ο Θεός είναι σωμαηκός. Πράγμα επίσyjς που το ι ι t: ι Ι Ι ι τεκμyjριωνουν αριστα με το ε<..yjς οτι με τον ορο σωμα εννοουμε Ι οποιαοyjποτε Ι μακρια Ι π λ αηα Ι και β α θ ια Ι ποσο- Ι ΤYjτα οριοθετyjμέvyj από κάποιο συγκεκριμένο σχ μα πράγμα που είναι όη πιο άτοπο μπορει να ειπωθει για τον Θεό ΟYjλαο το απολύτως άπειρο ον. Με άλλους συλλογισμούς ωστόσο με τους οποιους προσπαθούν 'ζ να αποοει<..ουν το ισω I οειχνουν Ι σαφως Ι οτι Ι αποσπουν Ι πέρα για πέρα Τψ ίοια ΤΥ) σωμαηκ τoι ΤYjν εκτεταμένυ) υπόστασυ) από ΤΥ) θε'ίκ φύσυ) και υποστyjριζουν ότ ΟYjμιουργ θyjκε από τον Θεό. Από ποια θε"cκ ούναμυ) όμως θα μπορούσε να ΟYjμωυργYjθεΙ το αγνοούν παντελώς πράγμα που οειχνει σαφώς πως ούτε οι ίοωι κα- Ι λ ' Ε Ι λ ' I ζ Ι τανοουν τι ενε. γω του αχ ιστον απεοει<..α αρκετα σαφως Ι κατα Ι ΤYjν κρισυ) Ι μου εστω Ι (βλ. το ΠΙ ορ. της Πρ ότ. 6 και το Σχόλ. 2 της Πρ ότ. 8) ότι καμιά υπό-

30 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ στασ'υ) όεν μπορεί να παραχθεί να ό'υ)μωυργ'υ)θεί από κάτι άλλο. Κατόπιν στ'υ)ν Πρότασ'Υ) 14 όείξαμε ότι πέρα από τον Θεό όεν μπορεί να υπάρξει να συλλ'υ)φθεί καμιά υπόστασ'υ)" και από εό συμπεράναμε ότι 'Υ) εκτεταμέν'υ) υπόστασ'υ) είναι ένα από τα άπειρα κατ'y)γoρ ματα του Θεού. Εντούτοις για πλ'υ)ρέστερ'υ) εξ γ'y)σ'y) θα ανασκευάσω τα επιxειρ ματα των αντιπάλων που ανάγονται ο 'λ α στο ε 'Y)ς. 1::" ' Π ρωτα ' πρωτα " οτι 'Υ) σωματικ'υ) υποστασ'υ) ως υποστασ'υ) ' συγκειται " οπως νομι 'ζ ουν " " απο " μερ'υ) " και γι αυτο αρνουνται " οτι μπορει να ειναι άπειρ'υ) και συνεπ ς ότι μπορεί να α κει στον Θεό. Αυτό το εξ'υ)γούν με πολλά παραόείγματα εκ των ο ποίων θα αναφέρω ορισμένα. Αν 'Υ) σωματικ υπόστασ'υ) λ ενε ' ειναι " απειρ'υ) ας συ λλ α ' β ουμε οτι ' οιαιρειται σε ουο μέρ'υ) κάθε μέρος θα είναι πεπερασμένο άπειρο. Αν τεθεί το πρ τo το άπειρο θα συντίθεται από όύο πεπερασμένα μέρ'υ) πράγμα που είναι άτοπο. Αν τεθεί το όεύτερο τότε θα υπάρχει ένα άπειρο όιπλάσω από ένα άλλο άπειρο πράγμα επίσ'υ)ς που είναι άτοπο. Έπειτα αν μια άπειρ'υ) ποσότ'υ)τα μετρ'υ)θεί με μέρ'υ) ίσα με ένα πόόι θα πρέπει να σύγκειται από άπειρα τέτοια μέρ'υ) όπως και αν μετρ'υ)θεί με μέρ'υ) ίσα με ένα όάκτυλο και για το λόγο αυτό ένας άπειρος αριθμός θα είναι όωόεκαπλάσιος από έναν άλλο άπειρο αριθμό. Τέλος αν από μια κουκκίόα oπoιασό πoτε άπειρ'υ)ς ποσότ'υ)τας συλλάβουμε όύο γραμμές έστω ΑΒ ΑΓ που με αρχικά συγκεκριμέvίj και καθoρισμέvίj απόστασ'υ) προεκτείνο- νται επ απειρον" ειναι ' β ε 'β αιο οτι " 'Υ) αποστασ'υ) μετα υ 1::" ' του Β και του r θα αυξάνεται συνεx ς και τελικά από καθορισμέν'υ) θα γίνει ακαθόριστ'υ). 99

31 ΗΘΙΚ Η Β Α Ι λ Ι Ι Ι Ι Ι 'ζ Α φου οιπον αυτα τα ατοπα επονται οπως νομι ουν από το ότι υποθέτουμε μια άπεφύj ΠOσόΤΎjτα συμ περαίνουν ότι Ύj σωματικ υπόστασύj πρέπει να είναι πεπεpασμέ και συνεπώς ότι οεν αν κει στύjν ουσία του Θεού. Ένα οεύτερο επιχείpύjμα αντλείται επίσύjς από ΤΎjν ύψιστύj τελειότύjτα του Θεού. Αφού ο Θεός λένε Ι Ι Ι ειναι το υ 'ψ ιστα τε 'λ εω ον οεν μπορει να πασχει: μα Ύj σωματικ υπόστασύj εφόσον είναι oιαφετ μπορεί να πάσχει' έπεται άρα ότι οεν αν κει στύjν ουσία του Θ Ι Τ Ι Ι Ι.. εου. ουτα ειναι τα επιχεφύjματα που ανακα ' λ υ Ψ α Ι Ι στους συγγραφεις με τα οποια προσπα ουν να oει oυν ότι Ύj σωματικ υπόστασύj είναι ανάξια ΤΎjς θε'ίκ ς φύσύjς και οεν μπορεί να ΤΎjς α κει. Παρ' όλα αυτά αν πpoσε ει κανεις ορ α α οιαπιστωσει οτι απαντύjσα OΎj' εφόσον αυτά τα επιχεφ ματα θεμελιώνονται μο- Ι '(; Ι Ι Ι Ι ναχα στο ε Ύjς οτι υπο θ ετουν ' πως Ύj σωματικύj υποστασύj συντι εται απο μεpύj πραγμα που οπως εoει α μόλις (Πρότ. 12 μαζί με το Πόρο της Πρ ότ. 13) είναι άτοπο. Έπειτα αν θελ σει κανείς να σταθμίσει το Ι θ Ι Ι Ι Ι πραγμα ορ α θ α οει οτι ο 'λ α εκεινα τα ατοπα ( αν μεν Ι ειναι ο /λ α / / / δ ζ / / ατοπα περι του οποιου εν συ ητω τωρα ) από τα οποία θέλουν να συμπεράνουν ότι Ύj εκτεταμένύj 1'(; Ι 'θ Γ θ Ι 1'(; θ ' θ Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι I ζ 100

32 ΠΕΡ Ι ΤΟΥ ΘΕΟΥ υπ6στασίj είνα πεπερασμένίj όεν έπoντα καθ6λου απ6 το 6τ υπoτωετα μ α άπεφίj πoσ6τίjτα: αλλά απ6 το 6n υποθέτουν μ α άπεφίj πoσ6τίjτα μετρ σψίj κα απαρn ζ oμε ' απο πεπερασμενα " μερίj οποτε " απο τα άτοπα που έπoντα απ6 εόώ όεν μπορούν να συμπεράνουν τίποτε άλλο παρά 6τ Ίj άπεφίj πoσ6τίjτα όεν είνα μετρίjσψίj κα σεν μπoρε να απαρτ 'ζ ετα απο πεπερασμενα μερίj. Μ α αυτο " ε να που εμε ς ' απoσε αμε '1: όίj πιο πάνω (Πρότ. 12 κτλ.). Οπ6τε το βέλος που εκτo ευoυν προς εμας στίjν πραγματ ΚOΤΊjτα " το ρ χνουν στον εαυτ6 τους. Αν λo π6ν απ6 τούτο το άτοπ6 τους θέλουν να συμπεράνουν 6n Ίj εκτεταμέ υπ6στασίj πρέπε να είνα πεπερασμέ όεν κάνουν μα τον ρακ Ίj παρα oτ α εκανε καπo oς που φαντα ζ' ομενος 6τ ο κύκλος έxε τ ς ό 6ΤΊjτες του τετραγώνου συμ περαίνε 6τ ο κύκλος όεν έxε ένα κέντρο απ6 το οποίο 6λες o ευθείες που άγoντα προς ΤΊjν περ φέρε α είνα ίσες. Δ 6n γ α να συμπεράνουν 6n Ίj σωματικ υπ6στασίj που όεν μπορεί να συλλίjφθεί παρά ως ά πεφίj ως μoναό κ κα ως αό αίρετίj (βλ. τις Πρ οτ. 8 5 και 12) είνα πεπερασμέ ΤΊj συλλαμβάνουν ως απαρτ ζ oμε ' απο πεπερασμενα " μερίj ως πο λλ απ λ Ίj ' κα ως ό αφετ. Παρομοίως άλλo φανταζ6μενo 6τ Ίj γραμμ συντωετα απ6 κουκκίόες καταφέρνουν να α νακαλύψουν πολλά επ xεφ ματα με τα οποία όείχνουν 6n Ίj γραμμ όεν μπορεί να ό αφεθεί επ' άπεφον. Kα σίγουρα όεν είνα λ γ6τερo άτοπο να θέσουμε 6n Ίj σωματικ υπ6στασίj συντωετα απ6 σώματα τo μέ ΡΊj απ6 το να θέσουμε 6n το σώμα συντωετα απ6 επ φάνε ες o επ φάνε ες απ6 γραμμές κα o γραμ- 1: " Η λ ' " θ " ΙΟΙ

33 ΗΘΙΚ Η μές τέλος από κουκκίοες. Κάτι που οφείλουν να ομο- ΟΥrρουν ο 'λ οι οσοι ' c"ερουν οτι ο σαφύ)ς ογος ειναι αλάνθαστος και πρωτίστως όσοι αρνούνται ότι υπάρχει κενό. Διότι αν Ύ) σωματικ υπόστασύ) μπορούσε να ΟΙ αφεθεί έτσι ώστε τα μέρύ) ΤΎ)ς να είναι πραγματικώς οιακριτά τότε γιατί να μύ)ν μπορεί να εκμύ)οενιστεί ένα μερος ενω τα υπο οιπα α εμεναν συνοεμενα μεταc"υ τους οπως πριν; και γιατι να πρεπει να συνταφια oυν 'Υ' όλα έτσι ώστε να μύ)ν υπάρχει κενό; Πράγματα που ειναι πραγματικως οιακριτα μεταc"υ 1;: ' τους μπορουν α- σφαλώς να υπάρχουν και να μένουν στύ) θέσύ) τους το ένα χωρίς το άλλο. Αφού λοιπόν οεν υπάρχει στύ) φύσύ) κενό (περί του οποίου γίνεται λόγος αλλού) αλλά όλα τα μέρύ) πρέπει να συνοράμουν έτσι ώστε να μύ)ν υπάρχει κενό έπεται επίσύ)ς από εοώ ότι τα μέρύ) οεν μπορούν να οιακριθούν πραγματικώς τουτέστιν ότι Ύ) σωματικ υπόστασύ) καθόσον είναι υπόστασύ) οεν μπορεί να οιαφεθει Αν ωστόσο ρωτ σει τώρα κανείς: γιατί εμείς κλίνουμε εκ φύσεως να οιαφούμε ΤΎ)ν ποσότύ)τα; του απαντω " οτι συ αμ ανουμε ΤΎ)ν ποσοτύ)τα με ουο τρόπους είτε αφύ)ρύ)μένα τoι επιφανειακά OΎ)λαo ετσι " οπως ΤΎ) φαντα oμαστε Υ ' ειτε " ως υποστασύ) κατι που γινεται μονο απο το νου. Α ν προσεc"ουμε '1;: λ οιπον ' ΤΎ)ν ποσότύ)τα έτσι όπως είναι στύ) φαντασία κάτι που κανουμε συχνα και ευκο οτερα α ΤΎ) ρουμε πεπερασμενύ) σιαφετύ) και απαρτι oμενύ) απο μερύ) ενω αν ΤΎ)ν προσεφυμε ετσι οπως ειναι στο νου και ΤΎ) συ α- ου με κα οσον ειναι υποστασύ) κατι που γινεται ουλ οτατα ' τοτε " οπως αποοειc"αμε '1;: Ύ)ΟΎ) ' επαρκως ' θ α σκο ΤΎ) βρούμε άπεφύ) μoναoικ και αοιαίρετύ). Αυτό θα λ ' 1;:" ' λ " 'λ θ ' 1;: ' " λλ β ' λ' θ β ' Υ ' " '1;: " λλ ' β θ' 102

34 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ εινα αρκετά πρόaίjλο γ α όλους όσo έμαθαν να a ακρινουν ΤΊj φαντασια από το νου: κυριως αν προσεχθει επ σίjς το ε<-ίjς 1;:' " oτ Ίj υ 'λ Ίj ε να ' παντου ω α κα οεν a ακρινουμε σε αυτ ν μέρίj παρά καθόσον ΤΊj συλλαμβάνουμε ως επίjρεασμένίj με a αφορεταούς τρόπους οπότε τα μέρίj ΤΊjς a ακρινοντα μονάχα τρoπ κώς κα όx πραγματ κώς. Π.χ. συλλαμβάνουμε ότ το νερό καθόσον εινα νερό a αιρειτα κα τα μέρίj του a αxωρ oντα μετα<-υ 1;:" τους μα ox ' κα θ" οσον ε να σωμαηκ υπόστασίj' στο μέτρο αυτό πράγματ ούτε a αxωρ 'ζ ετα ουτε o αιρε τα. Κ ατoπ ν ' το νερο ' κα θ' οσον εινα νερό γενν έτα κα φθειρετα ' μα καθόσον εινα υπόστασίj ούτε γενν έτα ούτε φθειρετα. Με τούτα νoμ 'ζ ω oτ " απαντίjσα κα στο οευτερο επ XεΙΡΊjμα: εφοσον θ εμε λ ωνετα ' επ σίjς στο ε<- 1;:'" Ίjς οη Ίj υ 'λ Ίj καθ οσον ' ε να υπoστασίj ε να O αιρετίj κα απαρτ 'ζ ετα από μέρίj. Αλλά ακόμα κα να μίjν ταν aεν ξέρω γ ατι θα ταν ανάξ α ΤΊjς θε'cκ ς φύσίjς: εφόσον (κατά την Πρ ότ. 14) έξω από τον Θεό aev μπορει να υπάρξε καμ ά υπόστασίj από ΤΊjν οποια θα έπασχε αυτός. Τα πάντα λέω εινα στον Θεό κα όλα όσα γινoντα γινoντα μέσω μόνο των νόμων ΤΊjς άπειρίjς φύσίjς του κα έπoντα (όπως θα aειξω σε λιγο) από ΤΊjν αναγκα ότίjτα ΤΊjς ουσιας του' οπότε aεν μπορει με κανέναν τρόπο να ε πωθει όη ο Θεός πάσxε από κάτ άλλο όη Ίj εκτεταμένίj υπόστασίj εινα ανάξ α ΤΊjς θε'cκ ς φύσίjς όσο κα αν υποτεθει ότ εινα a αιρετ ' φτάνε μόνο να παραaεχτούμε όη εινα α ών α κα άπειρίj. Αλλά αρκετά επ' αυτού προς το παρόν. 'ζ 103

35 ΗΘΙΚΗ ΠΡΟ ΤΑΣΗ 16 Από την αναγκαιότητα της θεϊκής φύσης πρέπει να επονται απειρα με απειρους τροπους ( τουτεστιν ο 'λ α οσα ι μπορουν ι να υποπεσουν Ι σε εναν Ι απειρο Ι νου. ) ΑΠΟΔΕΙΞΗ ' Τούτη ΎJ ΠpότασΎJ πpέπε 1;: να ε[να πpόόύjλύj γ α τον καθ' εν α φτανε να πpoσε ε οτι 00 θ' εντος " του op σμoυ 0- πoωυό πoτε πράγματος ο νους συμπεpα[νε πολλές - " O OΤΎJτες που οντως επoντα αναγκα α απο αυτον ( τουτεστ ν απο ΤΎJν o α ΤΎJν oυσ α του πραγματος κα τοσο περωσότερες όσο πεp σσότεpύj πpαγματ κότύjτα εκφpάζε ο op σμός του πράγματος τoυτέστ ν όσο περωσότεpύj πpαγματαότύjτα ενέxε ΎJ ουσ[α του op ζόμενoυ πράγματος. Αφού όμως ΎJ θε' κ φύσύj έxε απολύτως άπεφα κατύjγop ματα (κατά τον Ορ. 6) κα καθένα από αυτα εκφρα ' ζ ε μ α απεφύj στο γενος ΤΎJς oυσ α τοτε ι από ΤΎJν αναγκα ότύjτά Ι ΤΎJς πpέπε Ι αναγκα[α να Ι έπoντα απεφα με απεφους τροπους ( τoυτεστ ν ο 'λ α οσα ' μπορουν να υποπεσουν σε εναν απεφο νου. ο.ε.δ. Ι Ι Ι ) ) ΠΟΡΙΣΜΑ 1 Από εόώ έπετα ότ ο Θεός ε[να ΠO ΎJτ κό α[τω όλων των πραγμάτων που μπορούν να υποπέσουν σε έναν άπεφο νου. ΠΟΡΙΣΜΑ 2 Έπετα 20. Ο Θεός ε[να καθαυτό α[τω κα όx κατά συμβεβύjκός α[τω. 104

36 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΠΟΡΙΣΜΑ 3 Έπεται 30. Ο Θεός ε ναι απολύτως πρώτο α τιo. ΠΡΟΤΑΣΗ 17 Ο Θεός ενεργεί από μόνους τους νόμους της φύσης του και χωρίς να αναγκάζεται από κανέναν. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Από μόνύj ΤΎjν αναγκαιότύjτα ΤΎjς θε'ίκ ς φύσύjς (πράγμα που ειναι το ' ωω ) απο " μονους τους νομους ΤΎjς φυσύjς ΤΎjς επονται απο λ υτως " απεφα οπως οει'-;αμε 'ζ μο 'λ ις στύjν ΠρότασΎj 16' και απo ε ξαμε στύjν ΠρότασΎj 15 ότι τ πoτα εν μπoρε να ε ναι να συλλύjφθε χωρ ς τον Θεό αλλά τα πάντα ε ναι στον Θεό' οπότε τ πoτα εν μπορει να ειναι ε'-;ω ' ζ απο αυτον απο το οποω ' θ α κα θ 0- ρι ζ' οταν Ύj 'θ α αναγκα ζ' οταν να ενεργύjσει και ως εκ τουτου ο Θεός ενεργε από μόνους τους νόμους ΤΎjς φύσύjς του και χωρις να αναγκα 'ζ εται απο " κανεναν. αe.ιj. ΠΟΡΙΣΜΑ 1 Από ε ώ έπεται 10. Δεν υπάρχει κανένα α τιo πέρα από ΤΎjν τελειότύjτα ΤΎjς φύσύjς του που να ωθε τον Θεό ε'-;ωγενως ζ " Ύj ενοογενως να ενεργύjσει. ΠΟΡΙΣΜΑ 2 Έπεται 20. Μόνο ο Θεός ε ναι ελεύθερο α τω. Μόνο ο Θεός πράγματι υπάρχει από μόvύj ΤΎjν αναγκαιότύjτα ΤΎjς φύσύjς του (κατά την Πρ ότ. 11 και το Π όρο 1 της Πρ ότ. 14) και ενεργε από μόνύj ΤΎjν αναγκαιότύjτα ΤΎjς ΙΟ5

37 ΗΘΙΚΗ φύσίjς του (κατά την προηγ. Πρ ότ.). Ως εκ τούτου (κατά τον Ορ. 7) μόνο αυτός είναι ελεύθερο αίτιο. ο. Ε.Δ. ΣΧΟΛΙΟ Άλλοι νομίζουν ότι ο Θεός είναι ελεύθερο αίτιο επειό μπορει οπως " νομι ζ ουν να καταφερει Ι ωστε οσα Ι ειπαμε ότι έπονται από ΤΊJ φύσίj του τουτέστιν όσα είναι στίjν ι / Ι ε oυσια t:' του να μίj γινονται ΊJΤoι να μίjν παραγονται από αυτόν. Αλλά είναι ίόιο με το να έλεγαν ότι ο Θεός μπορεί να καταφέρει ώστε από ΤΊJ φύσίj του τριγώνου να μίjν έπεται ότι οι τρεις γωνίες του είναι ίσες με όύο ορθές τoι όοθέντος ενός αιτίου να μίjν έπεται το αποτέλεσμα πράγμα που είναι άτοπο. Κατόπιν παρακάτω θα όείξω όί χως ΤΊJ βo θεια τoύτίjς ΤΊJς Π ρότασίjς ότι στίj φυσίj του Θ... εου ' αεν ανίjκει ουτε ο νους ουτε ΊJ ουλίjσίj. Ξέρω μεν ότι υπάρχουν πολλοί που νομίζουν ότι μπορουν να απoαει oυν '1: οτι ' στίj φυσίj του Θ '" εου " ανίjκει ο ύψιστος νους και ΊJ ελεύθερίj βoύλίjσίj λένε πράγματι ΟΤΙ αεν γνωρι 'ζ ουν τιποτα ' τε λ ειοτερο ' το οποιο να μπορούν να προσόώσουν στον Θεό από αυτό που είναι σε μας ύψιστίj τελειότίjτα. Κατόπιν όσο κι αν συλλαμβάνουν τον Θ... εο ' ως υ 'ψ ιστα νοουντα ' εν ενεργεια αεν πιστευουν ωστοσο " οτι μ πορει " να κανει να υπαρ oυν ' 1: ο 'λ α οσα " νοει εν ενεργεια υιοτι νομι 'ζ ουν οτι ' με αυτο τον τρόπο θα κατέστρεφαν ΤΊJ όύναμίj του Θεού. Αν λένε είχε όίjμιoυρ σει όλα όσα είναι στο νου του τότε όεν θα μπορούσε πλέον να όίjμιoυργ σει τίποτα πράγμα που απάόει όπως πιστεύουν στίj θε κ παντοόυναμία γι' αυτό προτιμούν να θέσουν έναν Θεό αόιάφορο στα πάντα που όεν όίjμιoυργεί παρά αυτό που με κάποια " ' β 106

38 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ απόλυτυ) βούλησυ) αποφάσισε να ΟYjμωυργήσει. Εγώ εντούτοις νομίζω πως έοειξα αρκετά σαφώς (βλ. την ΙΙΡΟΤ. οτι απο ΤYjν υ ιστυ) ουναμυ) YjΤΟΙ ΤYjν απειρυ) φύσυ) του Θεού απορρέουν αναγκαία ή έπονται με ΤYjν ίοια πάντα αναγκαιότyjτα άπειρα με άπειρους τρόπους τουτέστιν τα πάντα με τον ίοω τρόπο που από ΤΥ) φύσυ) του τριγώνου έπεται ανέκαθεν και εσαεί ότι οι τρεις γωνίες του ισούνται με ούο ορθές. Οπότε Yj παντοουναμία του Θεού ήταν ανέκαθεν εν ενεργεία και θα μείνει εσαεί στyjν ίοια ενεργyjnκότyjτα. Και με αυτό τον τρόπο κατά ΤYjν κρίσυ) μου έστω Yj παντοουναμία του Θεού τίθεται ως μακράν τελειότερyj. Οι αντίπαλοι μάλιστα (για να μιλήσουμε ανοιχτά) φαίνονται να αρνούνται ΤYjν παντοουναμία του Θεού. Αναγκάζονται πράγματι να ομολογήσουν ότι ο Θεός νοεί άπειρα ΟYjμωυργήσψα πράγματα τα οποία ωστόσο οεν θα μπορέσει να ΟYjμωυργήσει ποτέ. Διότι αλλιώς ΟYjλαοή αν ΟYjμωυργουσε ο 'λ α οσα ' νοει ' θ α ε αντ ζ λ ουσε ' συμφωνα με τους ίοιους ΤYjν παντοουναμία του και θα καθίστατο ατελής. ια να υποστyjρι ουν οιπον εν αν τε ειο.. εο καταντουν " στο να πρεπει να υποστyjριφυν 'ζ συγχρονως οτι οεν μπορεί να κάνει όλα αυτά στα οποία εκτείνεται Yj ούναμή του και οεν βλέπω τι πω άτοπο ή πω ασύμβατο με ΤΥ) θε'ίκή παντοουναμία θα μπορούσε κανείς να πλάσει με το μυαλό του. Κατόπιν για να πω εοώ κάτι και για το νου και ΤΥ) βούλyjσyj που προσοίοουμε κοινώς στον Θεό αν ο νους και Yj ου YjcrYj ΙXVYjxouv στyjν αιωνια " ουσια του Θεού ασφαλώς με καθένα από αυτά τα κατyjγορήματα πρέπει να εννοούμε κάτι άλλο από αυτό που οι άνθρωποι συνυ) ι ουν να εννοουν κοινως. ωτι ο νους και Yj ου- ττ ' 16) ' 'ψ r 'ζ λ " 'λ Θ ' β 'λ ' θ'ζ " Δ' β ΙΟ7

39 ΗΘΙΚ Η λησυ) που θα συνιστούσαν ΤYJν ουσια του Θεού θα έπρεπε να ιαφέρoυν ουρανομyjκώς από τον ικό μας νου και ΤΥ) oικ μας βούλyjσyj και εν θα μπορούσαν να συμφων σουν σε τιποτα πέρα από το όνομα YJλα όπως συμ-! φωνουν μετα ξ' υ τους ο κυων ως ουρανιος αστερισμος Ι και ο κύων ως ζώο που γαβγιζει. Π ράγμα που θα απo ειξω ως εξ ς. Αν ο νους αν κε στυ) θε'ίκ φύσyj εν θα μπορούσε όπως ο ικός μας να ειναι φύσει ύστερος των νοουμενων πραγματων ' (" οπως αρεσει στους περισσοτε- ρους ) YJ ' συγχρονος με αυτα εφοσον Ι ως προς ΤYJν αιτιο- ΤYJτα ο Θ... εος " ειναι προτερος " ο λ ων των πραγματων ' ( κατά το Πόρο 1 της Πρ ότ. 16) αλλά αντιθέτως YJ αλ θεια και YJ μoρφικ ουσια των πραγμάτων ειναι τέτοια επει υπάρχει ως τέτοια αντικειμενικά στο νου του Θεού. Οπότε ο νους του Θεού καθόσον συλλαμβάνεται σαν συνιστών ΤYJν ουσια του Θεού ειναι όντως το αιτιο των ι ι πραγματων τοσο ΤYJς ουσιας τους οσο και ΤYJς υπαρ Ι ξ' YJς τους κάτι που φαινεται να ιαπιστώθyjκε επίσyjς από όσους αποφάνθyjκαν ότι ο νους YJ βούλyjσyj και YJ ύναμy) του Θεού ειναι ένα και το αυτό. Έτσι αφού ο νους του Θεού είναι το μoνα ικό αιτιο των πραγμάτων YJλα (όπως είξαμε) τόσο ΤYJς ουσιας τους όσο και ΤYJς ύπαρξ ς τους πρέπει αναγκαια να ιαφέρει από τα πράγμα- ' ψ " τα τοσο απο ΤYJν απο YJ ΤYJς ουσιας οσο και απο ΤYJν άποψυ) ΤYJς ύπαρξyjς. Διότι το αιτιατό ιαφέρει από το αιτιο του σε αυτο ' ακρι β ως " που εχει απο " το αιτιο. Π.χ. ένας άνθρωπος ειναι αιτιο ΤYJς ύπαρξyjς όχι όμως ΤYJς ουσίας ενός άλλου ανθρώπου YJ ουσία αυτ πράγματι ειναι αιώνια αλ θεια: και γι' αυτό μπορούν να συμφωνούν παντελώς σύμφωνα με ΤYJν ουσια στyjν ύπαρξυ) 108

40 ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ όμως πρέπε να S αφέρουν' κα γ α το λόγο αυτό αν χαθε[ 'Υ) ύπαρξ'υ) του ενός SEV θα χαθε[ γ ' αυτό 'Υ) ύπαρξ 'Υ) του άλλου' αλλά αν μπορούσε να καταστραφε[ κα να γ νε Ψ ευο'υ)ς 'Υ) oυσ α του ενος ' θ α καταστρεφοταν ' κα 'Υ) ουσ[α του άλλου. Γ ' αυτό ένα πράγμα που ε[να α[τω κα Τ'Υ)ς oυσ ας κα Τ'Υ)ς υπαρ 'Y)ς ' 1: καποωυ ' αποτε λ εσματος πρέπε να S αφέρε από ένα τέτοω αποτέλεσμα ' τοσο απο Τ'Υ)ν απο ' ψ 'Υ) Τ'Υ)ς oυσ ας οσο Ι κα απο " Τ'Υ)ν απο ψ 'Υ) Τ'Υ)ς υπαρ 'Y)ς 1: Μ α ο νους του Θ εου " ε να α τω κα Τ'Υ)ς ι ι t: ι oυσ ας κα Τ'Υ)ς υπαρ 'Y)ς του νου μας: αρα ο νους του Θεού καθόσον συλλαμβάνετα σαν συν στών Τ'Υ) θε' κ oυσ α o αφερε " απο το νου μας τοσο ' απο " Τ'Υ)ν απο Ψ 'Υ) Τ'Υ)ς oυσ ας " οσο κα απο " Τ'Υ)ν απο ψ 'Υ) Τ'Υ)ς υπαρ 'Y)ς ' 1: κα οεν μπορε[ να συμφωνε[ με αυτόν σε τ[ποτα πέρα από το ονομα οπως θ ε 'λ αμε. 'Ο σον αφορα ' Τ'Υ) β ου 'λ 'Υ)σ'Υ) 'Υ) απο- ' Sε ξ'υ) βα[νε με τον [S O τρόπο όπως μπορε[ να SE εύκολα ο καθένας. ΠΡΟ ΤΑΣΗ 18 Ο Θ.. εος " ειναι εμμενες " αιτιο και οχι μετα β ατικο " αιτιο όλων των πραγμάτων. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Όλα όσα ε[να ε[να στον Θεό κα πρέπε να συλλαμβάνoντα μέσω του Θεού (κατά την Πρ ότ. 15) ως εκ τούτου (κατά το Πόρο 1 της Πρ ότ. 16) ο Θεός εινα α[τω των πραγμάτων που ε[να σε αυτόν κάτ που ε να το πρωτο σ'υ)μεω. " Ε πε τα ε ω '1: απο ' τον Θ εο ' οεν μπορε[ να υπάρξε καμ ά υπόστασ'υ) (κατά την Πρ ότ. 14) τoυτέστ ν (κατά τον Ορ. 3) κανένα πράγμα που να

41 ΗΘΙΚΗ ε να στον εαυτο ι του ε ω ' " απο ι τον Θ " εο / κατ / που YJταν / το Οεύτερο. Άρα ο Θεός εινα εμμενές αιτιο κα όx μεβ ατικο / α τιo / ο /λ ων των πραγματων. / τα αε.δ. ΠΡΟ ΤΑΣΗ 19 Ο Θεός είναι αιώνιος ήτοι όλα τα κατηγορήματα του Θεού είναι aιrvvta. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Ο Θεός πpάγματ (κατά τον Ορ. 6) εινα μ α υπόστασυ) που (κατά την Πρ ότ. 11) υπάpxε αναγκαια τουτέστιν (κατά την Πρ ότ. 7) που αvήκε στυ) φύσυ) ΤYJς να υπάρxε YJτο / ( πραγμα / που ε να / το o o / ς:. ) που επετα / απο / τον op σμό ΤYJς ότι υπάpxε ως εκ τούτου (κατά τον Ορ. 8) εινα α ώνιoς. Έπε τα με τ ς λέζε ς «κατyjγορ ματα του Θεού» πpέπε να εννοούμε (κατά τον Ορ. 4) αυτό που εκφpάζε ΤYJν ουσια ΤYJς θε'ίκ ς υπόστασyjς τουτέστ ν αυτό που αν κε στyjν υπόστασyj: αυτό το Ιοιο λέω τα Ιo α τα κατyjγορ ματα πpέπε να το ενέχουν. Μα στυ) φύσυ) ΤYJς υπόστασyjς (όπως απέδειξα ήδη βάσει της Πρ ότ. 7) αν κε YJ α ων ότyjτα. Άρα κάθε κα ΤYJγόΡYJμα πpέπε να ενέxε ΤYJν α ων ότyjτα ως εκ τούτου εινα όλα α ών α. αε.δ. ΣΧΟΛΙΟ Τ OυΤΎj / Ύj π poτασύj / καταφα νετα / σαφεστατα / κα β ασε / του τρόπου με τον οποιο (Πρότ. 11) απέoε ζα ΤΎjν ύ παpζύj του Θεού' από αυτ ΤΎjν απόoε ζύj λέω εopα ώνετα oτ YJ υπαp Ύj του "εου ε να α ων α α Ύj ε α όπως κα Ύj ουσια του. Έπε τα (Πρότ. 19 των Αρχών / / 1:" Θ / / / λ /θ πα

42 Π Ε ΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ του Καρτέσιου) απέ3ε ζα κα με έναν άλλο τρόπο ΤYjν α ων ότyjτα του Θεού κα 3εν εινα ανάγκυ) να τον επαναλάβω ε3ώ. ΠΡΟ ΤΑΣΗ 20 Η ύπαρξη του Θεού και η ουσία του είναι ένα και το αυτο. ΑΠΟΔΕΙΞ Η Ο Θεός εινα α ώνως (κατά την προηγ. Πρ ότ.) κα όλα Ι! τα κατyjγορyjματα του ε να α ων α Ι τoυτεστ ν ' ( κατα ' τον Ορ. 8) κάθε κατyjγόρyjμά του εκφράζε ύπαρζ Yj. Άρα τα Ι3 α κατyjγορ ματα του Θεού που (κατά τον Ορ. 4) εζyjγούν ΤYjν α ών α ουσια του Θεού εζyjγούν Ι t:" Ι ι συγχρονως ΤYjν α ων α υπαρ Y) του τoυτεστ ν εκε νo το Ι3ω που συν στά ΤYjν ουσια του Θεού συν στά συγι t:' χ'ρονως ΤYjν υπαρ '?: Yj ι του ως εκ τουτου Ι Yj υπαρ Yj / του κα Yj ουσια του εινα ένα κα το αυτό. αε.δ. ΠΟΡΙΣΜΑ 1 Από ε3ώ έπετα 10. Η ύπαρζυ) του Θεού όπως κα Yj ουσια του εινα α ών α αλ θε α. ΠΟΡΙΣΜΑ 2 Έπετα 20. Ο Θεός εινα αμετάβλyjτος τo όλα τα κατyjγορyjματα του.. εου ' ε να αμετα ' βλ Yjτα. Δ' ωτ αν Θ μεταβάλλονταν από ΤYjν άποψυ) ΤYjς ύπαρζ Yjς θα όφε λαν (κατά την προηγ. Πρ ότ.) να μεταβάλλoντα κα από ΤYjν απο ' Ψ Yj ΤYjς oυσ ας τoυτεστ ν ' ( οπως " ειναι αυτονοητο ' ) απο α Yj Yj να γ νoντα ευοyj πραγμα που ε να ατοπο. λ θ ' Ψ " " πι

43 ΗΘΙΚ Η ΠΡΟ ΤΑΣΗ 21 Ό λα όσα έπονται από την απόλυτη φύση κάποιου κατηγορήματος του Θεού έπρεπε να υπάρχουν πάντοτε και να είναι άπειρα ήτοι είναι αιώνια και άπειρα μέσω αυτού του κατηγορήματος. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Σύλλαβε αν είναι aυνατόν (αν μεν το αρνείσαι) ότι σε κάποιο κατίjγόρίjμα του Θεού έπεται από ΤΊjν απόλυτίj φύσίj του κάτι που είναι πεπερασμένο και έχει καθορισμενίj υπαρ Ίj ζ ΊjΤOΙ ' οιαρκεια π.χ. Ίj ιοεα ' του Θ εου ' στίj σκε 'ψ Ίj. Μ α Yj σκε 'ψ Yj εφοσον ' υποτι 'θ εται ως κατyjγορyjμα του Θεού είναι κατ' ανάγκίjν (κατά την Πρ ότ. 11) ' απο ΤΊ) φυσίj ΤYjς απειρyj. Ε ντουτοις ' κα θ' οσον Yj σκε 'ψ Yj έχει ΤYjν ιaέα του Θεού υποτωεται πεπερασμένyj. Μα (κατά τον Ορ. 2) aev μπορεί να συλλyjφθεί ως πεπερασμεvίj παρα αν κα θ ορι 'ζ εται μεσω ΤYjς ισιας ΤYjς σκε 'ψ Yjς. Αλλά όχι μέσω ΤYjς ίaιας ΤYjς σκέψyjς καθόσον συνιστά ΤΊjν ιaέα του Θεού στο μέτρο αυτό πράγματι υποτωεται πεπερασμενyj: Ά ρα μεσω ' ΤYjς σκε 'ψ Yjς κα θ οσον ' οεν συνιστα ΤYjν ισεα του Θ ' ' εου ισεα ωστοσο που ( κατα ' την Πρ ότ. 11) πρέπει να υπάρχει αναγκαία: Υπάρχει λοιπον μια σκε 'ψ Yj μί) συνιστωσα ΤYjν ιοεα του Θ εου ' και για το λόγο αυτό από ΤΊj φύσί) ΤYjς καθόσον είναι απόλυτί) σκέψyj aev έπεται αναγκαία Yj ιaέα του Θεού. (Συλλαμβ' ανεται πραγματι ως συνιστωσα και μί) συνιστωσα ι Ι ι ΤYjν ισεα του Θ εου. ' ) Π ραγμα ' που ειναι " εναντια στyjν Υ πο 'θ εσίj. Ο ποτε ' αν Ίj ιοεα του Θ εου ' στί) σκε 'ψ Yj Yj " κατι (το ίaιο κάνει ότι κι αν λάβουμε εφόσον Yj απόaειζίj Π2

44 Π Ε ΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ε να κα θ ο λ KY) ') σε καπo o ' κατηγoρύjμα του Θ... εου ' επετα απ6 ΤΎJν απ6λυτύj αναγκα 6ΤΎJτα ΤΎJς φύσύjς του 8 oυ κατύjγoρ ματoς αυτ6 το κάτ πρέπε αναγκα α να ε νω άπειρο' πράγμα που ταν το πρώτο. Έπε τα αυτ6 που έπετα έτσ απ6 ΤΎJν αναγκα 6ΤΎJτα ΤΎJς φύσύjς κάπo oυ κατύjγoρ ματoς 8εν μπoρε να έxε κα θ oρ σμενύj " υπαρι. ζ ΎJ ΎJΤO o αρκε α. Δ ιοη ' αν το αρνε σα ας υπoτεθε 6τ ένα πράγμα που έπετα απ6 ΤΎJν αναγκα 6ΤΎJτα ΤΎJς φύσύjς κάποιου κατύjγoρ ματoς υ πάρxε σε κάπo o κατύjγ6ρύjμα του Θεού π.χ. ΎJ 8έα του Θεού στύj σκέψύj κα ας υπoτεθε 6τ αυτ 8εν υ- ΠΎJΡXε α 'λλ οτε ΎJ ' οεν θ α υπαρχει ' πια. Α φου ' ομως ΎJ σκε ΎJ υποτιθεται ως κατύjγ6ρύjμα του Θεού πρέπει να υπάρχει και κατ' ανάγκύjν και ως αμετάβλύjτύj (κατά την Πρ ότ. 11 και το Π όρο 2 της Πρ ότ. 20). Οπ6τε επέκεινα των oρ ων ΤΎJς 8ιάρκε ας ΤΎJς ι8έας του Θεού (υποτιθεται πράγματι 6τι 8εν υ ρxε άλλοτε 8εν θα υπάρxε πια) ΎJ σκέψύj θα πρέπει να υπάρχει χωρίς ΤΎJν ι8έα του Θεού' μα αυτ6 ε ναι ενάνηα στύjν lπ6θεσύj' υποτιθεται πραγματι οτι 00 θ εισύjς ' ΤΎJς σκε 'ψ ΎJς ΎJ ισεα του Θ... εου ' επεται κατ " αναγκύjν. Άρα ΎJ ισεα ' του Θ... εου ' στύj σκε 'ψ ΎJ ΎJ ' κάη που έπεται αναγκαία απ6 ΤΎJν απ6λυτύj φύσύj κάποιου κατύjγoρ ματoς του Θεού 8εν μπορεί να έχει καθoρισμέvύj 8ιάρκε α' αλλά ε να α ών o μέσω αυτού του κατύjγoρ ματoς πράγμα που ταν το 8εύτερο. ΣΎJμείωσε 6η το 8ιo πρέπει να βεβαιωθε για oπoιo8 πoτε πράγμα που έπετα αναγκαία σε κάπo o κατύjγ6ρύjμα του Θεού απ6 ΤΎJν απ6λυτύj φύσύj του Θεού. 'ψ Il3

45 ΗΘΙΚΗ ΠΡΟ ΤΑΣΗ 22 Ό τι έπεται από κάποιο κατηγόρημα του Θεού καθόσον είναι τροποποιημένο με μια τροποποίηση τέτοια που μέσω αυτού του κατηγορήματος να υπάρχει και κατ' ανάγκην και ως άπειρη πρέπει επίσης να υπάρχει και κατ' ανάγκην και ως άπειρο. ΑΠΟΔΕΙΞΗ Η από8ειζ ΊJ τoύτίjς ΤΊJς Π ρότασίjς βαίνει με τον ί8ιο τρόπο με ΤΊJν από8ειζ ΊJ ΤΊJς πρoίjγoύμενίjς ΠΡΟ ΤΑΣΗ 23 Κάθε τρόπος που υπάρχει και κατ' ανάγκην και ως άπειρος πρέπει κατ' ανάγκην να έπεται ή από την α πόλυτη φύση κάποιου κατηγορήματος του Θεού ή από κάποιο κατηγόρημα τροποποιημένο με μια τροποποίηση που υπάρχει και κατ' ανάγκην και ως άπειρη. ΑΠΟΔ ΕΙΞΗ Ο τρόπος πράγματι είναι σε ένα άλλο μέσω του οποίου πρέπει να συλλαμβάνεται (κατά τον Ορ. 5) τουτέστιν (κατά την Πρότ. 15) είναι μόνο στον Θεό και μπορεί να συλλίjψθεί μόνο μέσω του Θεού. Άρα αν συλλάβουμε οτι ενας τροπος υπαρχει κατ αναγκίjν και ειναι απειρος καθένα από τα 8ύο πρέπει κατ' ανάγκίjν να συμ περαίνεται τoι να γίνεται αν τι λίjπτό μέσω κάποιου κατίjγoρ ματoς του Θεού καθόσον το συλλαμβάνουμε ως εκψρα"ον 'Υ απεφια ι και αναγκαιoτίjτα Ι υπαρ<.ίjς t::' ΊJΤoι ' (πράγμα που είναι το ίδιο κατά τον Ορ. 8) αιωνιότίj- ι ι Ι Ι ι Ι Ι 114