PLAN XERAL ANUAL 17/18

Transcript

1 PLAN XERAL ANUAL 17/18 EEI Fernández Varela A Pobra do Caramiñal Curso 2017/18

2 1.- DATOS XERAIS CENTRO DENOMINACIÓN: TITULARIDADE: EEI Fernández Varela Consellería de Educación da Xunta de Galicia LOCALIDADE: A Pobra do Caramiñal CONCELLO: IDEM COD. CENTRO: C.I.F.: Q J TELÉFONO/FAX: / CORREO ELECTRÓNICO: eei.fernandez.varela@edu.xunta.es PAX. WEB: COMPOSICIÓN XURÍDICA E. Infantil: 8 F. Inglesa: 1 Audición e linguaxe : COMPOSICIÓN FUNCIONAL Educación infantil: 6 Apoio: 2 Filoloxía Inglesa: 1 Audición e linguaxe: 1 Pedagoxía terapéutica: 1 Audición e linguaxe: 1(Itinerante) Relixión: 1 (Itinerante) Orientadora: 1 (Itinerante) 2.- OBXECTIVOS MATERIAIS Favorecer e mellorar a comunicación da información a todos os membros da comunidade educativa utilizando os medios cos que contamos: correo, taboleiros, etc. Mellorar a eficacia da xestión dos recursos humanos e materiais. Conseguir da administración o material necesario para renovar mesas, material pedagóxico... Conseguir da administración competente as necesarias melloras da mellora do patio PEDAGÓXICOS Favorecer o traballo cooperativo e a colaboración cunha actitude positiva. Fomentar o desenvolvemento dun ambiente de traballo alegre e distendido para facilitar a labor educativa do profesorado, así coma a aprendizaxe do alumnado. Potenciar un ambiente de respecto, autoestima, confianza e concordia entre todos os membros da comunidade educativa. Realizar xuntanzas de revisión das actividades a fin de mellorar o futuro desenvolvemento das mesmas. Planificar as actividades e celebracións con tempo suficiente para incluílas dentro da organización xeral docente. Favorecer a colaboración activa nas accións e toma de decisións que correspondan aos órganos de goberno colexiados e os de coordinación docente. Facilitar o desenvolvemento das capacidades do profesorado para que cada cal dea o mellor de si mesmo. Atender ás diferentes opinións tentando dar resposta a todas. Fomentar entre os diferentes equipos docentes a elaboración de documentos orientativos para os pais sobre distintos aspectos da educación: xoguetes, libros, actitudes e accións educativas. Elaborar o Plan de Convivencia. Favorecer e potenciar o funcionamento da Escola de Familias dirixida polo Departamento de Orientación. Engadir os que vaian xurdindo ao longo do curso.

3 2.3.-EDUCACIÓN PARA A IGUALDADE Tendo en conta os artigos 9 e 10 da Lei 7/2004 de igualdade entre mulleres e homes, e dadas a curtas idades dos discentes, na EEI Fernández Varela, pretendemos o inicio do desenvolvemento integral dos individuos, partindo dunha educación en igualdade para a igualdade. Algúns dos obxectivos que pretendemos son: Concienciar ao nosos alumnado sobre os temas de xénero e a tradicional desigualdade do reparto do traballo na familia, no traballo,na sociedade en xeral. Intentar que o alumnado sexa consciente da necesidade de asumir responsabilidades por igual en todas as tarefas cotiás. Expoñer e analizar diferentes situacións de discriminación que ocorren de cotío: Uso dunha linguaxe machista, xogos e xoguetes sexistas Ofrecer unha formación en valores que promova a igualdade nunha verdadeira coeducación. Favorecer a relación escola- familia como aspecto fundamental na educación do alumnado. Investigar como parte dos nosos proxectos de traballo a importancia das mulleres ao longo da historia nos diferentes ámbitos científicos, artísticos, literarios, etc. e a súa achega. E necesario sinalar tamén algún obxectivos á hora de traballar coas familias: Informar ás familias sobre os obxectivos e finalidades que perseguimos. Aprenderlles algunhas pautas e estratexias educativas para traballar na casa estes aspectos. Entrenarlles no desenvolvemento de habilidades de coeducación. Estes obxectivos e as actuacións correspondentes formaran parte do Plan de Convivencia, un dos documentos do PE aos que faciamos referencia anteriormente. Así mesmo, polas característicos de alumnado tan cativo, e posto que na EI as aprendizaxes son globalizadas, todos estes obxectivos veranse reflectidos nas programacións xerais do mesmo xeito globalizado INSTITUCIONAIS Fomentar a participación e colaboración das familias nas actividades do Centro, segundo reza a Lei 4/2011, do 30 de xuño, de convivencia e participación da comunidade educativa. Manter e reforzar a colaboración coa ANPA, Concello, Centros e Entidades Sociais de ámbito comarcal e municipal. Fomentar a colaboración e desenvolvemento de actividades con outros centros escolares do Concello. Participar activamente no Punto de Encontro como ámbito de colaboración ANPAS/CENTROS en defensa e polo desenvolvemento e mellora do Ensino Publico do Concello 3.- MEDIDAS A DESENVOLVER 1. Constitución dos equipos docentes: Comisión Coordinación Pedagóxica, Equipo de Orientación, Equipo de Dinamización Lingüística, Equipo de Ciclo, Equipo de Actividades Complementarias e Extraescolares e Equipo de Biblioteca. 2. Xuntanzas periódicas dos Equipos para analizar o grao de consecución dos obxectivos do currículo e o desenvolvemento das actividades previstas. 3. Participación en cursos e proxectos de innovación pedagóxica. 4. Elaboración de material didáctico útil para a todos os niveis. 5. Fomento e uso da BE e as Seccións de aula. 6. Desenvolvemento de actividades de Animación á Lectura. 7. Participación do alumnado nas actividades de organización da escola: a. Organización e coidado das dependencias do centro. b. Organización e coidado do material. c. Elaboración e cumprimento das normas do centro e das aulas. 8. Organización de xuntanzas e charlas informativas para as familias. 9. Realización periódica de xuntanzas das titoras coas familias. 10. Colaboración e participación en actividades con outros centros do concello. 11. Axuda e colaboración coa directiva da ANPA. 4.- RECURSOS PREVISTOS HUMANOS Implicación de todo o profesorado no desenvolvemento do currículo. Participación en proxectos e cursos de formación. Elaboración de materiais para o desenvolvemento dos proxectos de traballo.

4 Participación das familias en actividades puntuais dentro da aula e da escola. Colaboración de calquera persoa allea ao centro que poda aportar a súa experiencia, coñecementos etc. para o desenvolvemento dos proxectos de traballo MATERIAIS E EDUCATIVOS Aulas como centro fundamental da actividade cotiá. Patio para o desenvolvemento de actividades relacionadas co medio ambiente. Aula de informática para desenvolvemento do Proxecto TIC. Biblioteca escolar e seccións de aula, para todo tipo de actividades relacionadas coa animación á lectura, culturais, etc. Ordenadores de aula e aula de informática para introdución das novas tecnoloxías e consultas na rede para proxectos de traballo ; PDI sita na BE e na sala de xuntanzas para traballos de grupo., PDIs en aulas. Aproveitamento dos medios do contorno e de institucións municipais. Utilización de infraestruturas do Concello: auditorio, biblioteca, polideportivo, piscina. Petición de axudas a outras institucións públicas ou privadas para a realización de proxectos. Aproveitamento de convocatorias públicas de concursos e recursos educativos. 5.- ORGANIZACIÓN DO CENTRO 5.1-.ORGANOS DE GOBERNO a. UNIPERSONAIS DIRECCIÓN: Mª José Pacheco Etchevers SECRETARIA: Maria Canibe Boquete b. COLEXIADOS: CLAUSTRO Blanco Miguelez, Eva Canibe Boquete, María Corral Besteiro Sonia Dieste Sánchez, Faustina Graíño Prego, Josefa Pacheco Etchevers, Mª José Pérez Lago, Rodrigo Real Nimo, Sandra Rodriguez San Emeterio, Susana Sieiro López, Mª del Carmen Silva Sanchez, Sandra Mª da Vazquez Triñanes, Romina CONSELLO ESCOLAR Presidente: Pacheco Etchevers, Mª José Secretaria: Canibe Boquete, María Profesorado: Blanco Miguelez, Eva Silva Sanchez, Sandra Mª da Vazquez Triñanes, Romina. Nais/Pais: Amado Rúa, Irene Brión Perez, Silvia Pombar Moure, Ana Mª Concello: Ramos, Estefanía

5 5.2.-ORGANIZACIÓN DO PROFESORADO a. TITORÍAS E COORDINACIÓNS MESTRA TITORA AULA COORDINACIÓN Canibe Boquete, María Si 4º A Sec. Real Nimo, Sandra Si 4º B Non Dieste Sánchez, Faustina Si 5ºA Si (CL) Perez Lago, Rodrigo Si 5ºB Si (WEB) Sieira López, Mª del Carmen Si 6ºA Non Pacheco Etchevers, Mª José Si 6º B Direc. CCP Corral Besteiro, Sonia APoio Non Graíño Prego, Josefa Apoio Si (ACE) Silva Sanchez, Sandra Mª Da Non(FI) Si(BE) Mariño Basoco, Juana Mª Non(Rel) Non Folgueira Puente, Silvia Non (Orien) Si (DO) Blanco Miguelez, Eva Non(AL) Si (DL) Rodriguez San Emeterio, Susana Non (PT) Non Candal García, Natalia Non (L) Non b. APOIOS E SUBSTITUCIÓNS Durante os meses de setembro e outubro, as mestras de apoio colaboran coas mestras de 4º nivel especialmente nas entradas e saídas. A partirens de novembro revísanse os horarios e establécense os apoios onde mais falta fai e nas horas de traballo mais duro. GARDAS HORARIO CURSO 2017/18 HORA LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES 9:30 MARIA 10:15 JOSE CARMEN ROI SANDRA R SANDRA S 10:15 11:00 SANDRA R JOSE Mº CARMEN MARÍA TINA 11:00 12:00 12:00 CHEFA Mº CARMEN SANDRA R JOSE TINA ROI M E R E N D A 12:30 R E C R E O 12:30 SONIA CHEFA CHEFA 13:00 SANDRA S SANDRA S SANDRA S SANDRA S SONIA SONIA/ SANDRA 13:00 SONIA CHEFA R Mº CARMEN 13:45 MARIA/JUANA TINA/ROI MARÍA/CHEFA CHEFA/JOSE SONIA 13:45 ROI SANDRA R SANDRA S/JOSE SUSANA/M 14:30 EVA/ TINA CHEFA/TINA SONIA/MARÍA CARMEN ROI /JOSE Os nomes en vermello as sesións susbtitutorias das gardas de transporte que se realizan durante a segunda e cuarta semanas do mes.

6 c. EQUIPOS E COMISIÓNS DE TRABALLO Comisión de Coordinación Pedagóxica: Orientadora: Silvia Folgueira Puente. Mestra especialista AL: Eva Blanco Miguelez Mestra especialista PT: Susana Rodriguez San Emeterio Coordinadora de BE : Sandra Mª da Silva Sánchez Coordinadora de DL.: Eva Blanco Miguelez Coordinadora de ciclo: Faustina Dieste Sánchez Coordinadora: Mª José Pacheco Etchevers Equipo de Dinamización Ligüística: Formámolo todo o Claustro coordinado por Eva Blanco Miguelez. Equipo de Biblioteca Escolar: Formado por: Eva Blanco Miguelez ( ENL) Faustina Dieste Sánchez (EC) Josefa Graiño Prego (ACE) Rodrigo Perez Lago(Web) Coordinadora: Sandra Mª da Silva Sánchez Equipo de Ciclo : Formado por todo o claustro e coordinado por Faustina Dieste Sánchez. Equipo de Actividades extraescolares y complementarias: Formado por todo o claustro e coordinado po Josefa Graiño Prego d. PROGRAMACIÓN E CALENDARIO DE REUNIÓNS: d.1.-consello Escolar: Reunións e tarefas con data determinada: Aprobación da Programación Xeral Anual. Aprobación do balance económico do ano 2017 Aprobación do orzamento para o ano 2018 Informe sobre matricula para o vindeiro curso e admisión de alumnado. Aprobación memoria final de curso. 23 Outubro 22 Xaneiro En canto se asignen os orzamentos xerais 23 Abril 28 Xuño en sesión de tarde Outra reunións sen data prevista:. - Todas aquelas cuestións que podas xurdir ao longo do curso. d.2.-claustro: As tardes de permanencia no centro serán, como en anos anteriores os luns, polo que as xuntanzas de traballo realizaranse estes días segundo o seguinte calendario. As coordinacións de equipo de aula realizaranse por convocatoria da titora e segundo necesidades. 16:30 a 17:30 17:30 a 19:30 18:30 a 19:30 1º LUNS Titorías X. Ciclo, Departamentos Coordinacion equipo aula/orientacion 4º 2º LUNS Titorías CCP Coordinacion equipo aula/orientacion 5º 3º LUNS Titorías Orientación Coordinacion equipo aula/orientacion 6º 4º LUNS Titorías Claustro, Consello E 5 LUNS Titorías Outros

7 Reunións e tarefas con data determinada Inicial: adscrición, normas de funcionamento Informes e suxestións ao PXA Informe do balance económico e orzamento para o seguinte ano. Informe sobre matricula para o vindeiro curso. Memoria fin de curso 4 Setembro 23 Outubro 22 Xaneiro 23 Abril 28 Xuño (tarde) Sesións de avaliación AVAL DATA CURSO HORA 1ª 2ª 3ª 11 Decembro 18 Decembro 12 Marzo 19 Marzo 11 Xuño 18 Xuño 6º A 16:30 5º B 17:30 4ºA 18:30 6º B 16:30 5º A 17:30 4º B 18:30 5º A 16:30 4º B 17:30 6º B 18:30 5ºB 16:30 4ºA 17:30 6ª A 18:30 4ºA 16:30 6º A 17:30 5º B 18:30 4º B 16:30 6º B 17:30 5ª A 18:30 Claustos e outras reunións sen data prevista: Todas as que xurdan ao longo do curso. d.3.- Equipo directivo: Reunións : - Dentro do horario escolar: coincidencia de horario entre dirección y secretaría. - Semanalmente, durante a hora de estancia na escola sen alumnado. - Sempre que xurda calquera cuestión que así o requira. - En calquera caso o Conserxe será o encargado de atender ao público previamente a ser recibidos polas mestras ou a Dirección. Plan de actuación do equipo directivo : OBXECTIVOS Afondar no funcionamento da estrutura burocrática interna. Informar adecuadamente a todos os membros da comunidade educativa daqueles aspectos que lles concirnen. Favorecer a convivencia no centro e delegar funcións. Atender e entender as diferentes opinións para dar resposta a todas. Favorecer a colaboración, cooperación e coordinación docente. Facilitar e potenciar a información profesional das docentes. Xestionar eficazmente os recursos humanos e materiais ACTUACIÓNS Aplicación dos recursos informáticos. Uso de canles de comunicación adecuados: directamente, correo, carteis informativos, etc. Implicación dos docentes nas diversas actividades facéndoos responsables da súa organización e desenvolvemento. Escoita activa. Xuntanzas dos diversos equipos docentes. Asistencia a cursos Difusión de revistas e xornais. Difusión de información recibida no centro. Obtención da maior rentabilidade posible dos recursos dos que dispoñemos.

8 Potenciar a participación e colaboración das familias nas tarefas cotiás da escola. Colaborar activamente coas directivas dos demais centros educativos do Concello. Xuntanzas coas familias. Informar as familias das actividades. Xuntanzas coa ANPA. Participar nas xuntanzas e actividades que se convoquen. Manter informado ao claustro e ao consello escolar para facilitar a súa participación. d.4.- Comisión de Coordinación Pedagóxica: Realizaranse as xuntanzas ordinarias segundo calendario establecido, ademais das extraordinarias que, pola urxencia do tema poidan xurdir. Facer as propostas oportunas para a realización do Plan de Convivencia Propoñer os criterios para correccións e/ou modificacións do PE. Analizar e controlar a da adecuación e consecución dos obxectivos e criterios de avaliación. Canalizar as necesidades de formación continuada do profesorado. Impulsar a participación do profesorado na composición dos equipos docentes. e.- FORMACIÓN DO PROFESORADO Algunhas mestras están traballando en diferentes GT e outras estanse formando na Escola Oficial de Idiomas de Santiago en diferentes seccións ORGANIZACIÓN DO ALUMNADO No presente curso o alumnado está distribuído en seis aulas: 3 anos A: 11 nenos. 3 anos B: 11 nenos 4 anos A: 15 nenos. 4 anos B: 12 nenos. 5 anos A: 10 nenos. 5 anos B: 12 nenos ASPECTOS ORGANIZATIVOS DA ATENCIÓN Á DIVERSIDADE. O PXAD establece os criterios e pautas de traballo das especialistas de PT e AL. E en calquera caso a concreción do PXAD para este curso está recollida na PO DISTRIBUCIÓN DOS ESPAZOS: Aulas: Actividades curriculares cotiás Aula de AL: Onde a especialista de AL traballa coas rapazas que necesitan unha atención especial fora da aula co pertinente permiso dos seus titores legais. Aula PT: no 1º andar, situase nunha pequena sala a aula de PT. Tamén usada actualmente para reunirse coas familias. Aulas e espazos de usos múltiples: sitas no andar superior. Durante o verán son usadas polo Concello para a realización de Ludotecas: Comedor: fora do horario de comedor funciona como aula de actividades extraescolares organizadas pola ANPA. Sala de motricidade; ademais para representacións e proxeccións cando xuntamos todas as rapazas e realización de actividades extraescolares promovidas pola ANPA. Aula de Plástica/Inglés: compartida para estas dúas actividades. Tamén usamos os corredores para actividades colectivas e celebracións. Aula de informática: nestes momentos está en reorganización. BE e audiovisuais: establecese un horario de uso para este espazo.. (No apartado da BE explicase o seu funcionamento). Sala de mestras e despachos: Situados conxuntamente na planta baixa. Despacho do Asesor Abalar. Conserxería: onde se atopan a multicopista e fotocopiadora, cunha ventá de atención ao público á entrada principal. Sala de xuntanzas e usos múltiples: Sala situada a carón da sala de mestras e que se utiliza para xuntanzas xa que dispón de cadeiras plegables; ten tamén una PDI polo que se usa tamén cos rapaces para diversas actividades. Patio de recreo: Situado na parte posterior do edificio e de cara ao mar. Esta dividido en dúas partes, a mais pequena cuberta e cunha porta de saída directa desde o edificio. Servizos: actualmente contamos con catro servizos con tres bateres e lavabos respectivamente, adaptados ás alturas das rapazas. Ademais hai una servizo mais de mestras e outro adaptado para discapacitados.

9 5.6.- HORARIOS a.-horario XERAL DO CENTRO: Está dividido en sete sesións, todas de mañá por ter xornada continuada, todas elas de 45 agás a da merenda, antes do recreo, de 15 e a posterior a aquel que son de 30. Comedor: de 14:30 a 16:30 Gardas de tarde: de 16:30 a 17:30, coincidindo coa s Actividades Extraescolares e apertura da BE de martes a venres. Luns tarde: de 16:30 a 19:30, dedicada á titorías e xuntanzas de equipos e comisións. Solicitamos como DÍA NON LECTIVO: 2 de maio (mais o 19 de setembro que é festivo local) Acordamos que os días de celebracións(entroido, Nadal e fin de curso) axustaremos o horario escolar á actividade programada, contemplando as posibles reducións do mesmo, tendo sempre en conta aos usuarios do comedor e do transporte. b.-quendas DE VIXILANCIA DE RECREOS: Ao principio de cada mes estableceranse as quendas de tres persoas cada unha. As mestras libres estaremos pendentes do patio para calquera emerxencia que poda xurdir MATERIAIS CURRICULARES Seguimos a traballar por Proxectos de traballo e seguiremos, posto que : - É un ensino máis motivador. - O alumnado é co-participe da súa aprendizaxe. - A busca de información coas familias fainas partícipes do proceso. - Están sempre presentes os obxectivos de area e etapa. Xa que deste xeito non necesitamos mercar fichas impresas, as familias aportan 30 en setembro e xaneiro, e 15 mais no terceiro trimestre o alumnado de 4º e 5º niveis, co que nos mercamos o material necesario; e 2 máis para inglés. Os materiais curriculares elaborámolos as mestras, xuntándonos unha vez á semana para facer o seguimento dos proxectos e a adecuación e elaboración do material. Posto que é un proceso aberto, os obxectivos de nivel son a base para á elaboración dos materiais pero estamos moi atentas ao desenvolvemento do traballos nas aulas, a evolución individual do alumnado e as respostas e posibles desaxustes na actividade cotiá, posibilitando a continua adecuación dos obxectivos, contidos e actividades ás capacidades e habilidades dos discentes. Tanto a Web da escola como o Blog da BE ( continuamente actualizadas, parécennos uns recursos moi importantes para achegar o noso traballo ás familias. Así mesmo, a través delas pódense realizar enlaces a portais de xogos de aprendizaxe propios para nenos, páxinas de interese xeral Algunhas aulas contan con e_mail e conta de FACEBOOK para facilitar ás familias a comunicación coas titoras. (Ter en conta que isto NUNCA substitúe as xuntanzas persoais coas familias, é só unha ferramenta máis de comunicación). A ANPA ten tamén unha conta en FACEBOOK á que están unidas a meirande parte das familias, colaborando connosco na difusión de avisos, notas informativas, etc ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES E COMPLEMENTARIAS Consideramos de vital importancia para completar o proceso de ensinanza- aprendizaxe das rapazas, o desenvolvemento de actividades complementarias, polo que cada ano as melloramos e ampliamos. É a responsable de ACE a encargada de coordinar e organizar estas actividades xunto coas coordinadoras Ciclo, BE y NL, xa que en xeral trátase de actividades globalizadas nas que se ven implicados ditos departamentos. Forman parte do equipo todos os membros do claustro. (Ver programación ACE) Como consta no Plan dea Xornada Única abriremos a BE en horario de 16:30 a 17:30 de martes a xoves e establecemos as seguintes normas para o mellor funcionamento e benestar de todos: - Á entrada, ás 16:30h, estará a mestra de garda na porta para recoller aos nenos e anotar o seu nome e o da persoa autorizada que o virá recoller, así como o seu nº de telefono. - Os cativos quedarán coa mestra de garda que será a responsable deles ata a hora de saída, ás 17:30h - Prégase puntualidade, tanto á entrada coma á saída para facilitar o maior aproveitamento da sesión. - Non se fará empréstito desde a Biblioteca. - Así mesmo contemplaranse as normas xerais de uso de calquera biblioteca, e do noso centro en concreto TRANSPORTE ESCOLAR Confórmao unha soa ruta atendida pola empresa Barbantia cun autobús. Durante o presente curso fan uso de dito servizo 10 nenos en diferentes momentos. As mestras en quendas establecidas encárganse de recoller ao alumnado e levalo ata o autobús coa axuda da coidadora do mesmo.

10 COMEDOR FUNCIONAMENTO DO COMEDOR E PROTOCOLO DE HIXIENE E DESINFECCIÓN Entrada da persoa encargada ás 14:15h. Chegada da comida e os servizos para cada usuario (pratos, cubertos, etc.) Montaxe do comedor, colocación de cadeiras, bandexas e servizos para cada usuario. Ás 14:30 h. o alumnado sube directamente ao comedor onde é recibido polas coidadoras. Antes de entrar van lavar as mans. Sérvese o xantar formado por 1º prato, 2º prato e postre. Vaise servindo o xantar a medida que rematan. Ao rematar os usuarios recollen os seus servizos con axuda da encargada e vanse lavar, mans e dentes. Ao rematar todos e ata o momento da chegada dos pais para recoller aos rapaces, a monitora encárganse do seu coidado desenvolvendo actividades de xogo. Unha vez recolleitos todos os nenos, a monitora limpa as instalacións destinadas a actividade do comedor varrendo, pasando a fregona e fregando as mesas cos produtos axeitados para a súa correcta desinfección. Unha vez ao trimestre a responsable da limpeza xeral da escola volve a limpar en profundidade o comedor. Os pratos, cubertos, etc utilizados polos rapaces así como os termos e demais utensilios empregados no servizo son recolleitos por unha persoa encargada e lavados ao restaurante. 16:30h. peche do comedor e saída do persoal encargado. Quédanse no comedor entre 15 e 20 nenos, algúns só días soltos da semana ou do mes PERSOAL NON DOCENTE Formado por un conserxe, dúas limpadoras (dependentes co Concello), unha coidadora contratada e subvencionada nunha parte polo Concello e outra polos pais para o servizo de madrugadores, e unha ATE enviada pola Consellería para atender aun neno con NEAE. As funcións do Conserxe son as de coidado, custodia, mantemento e limpeza do centro, establecidas polo seu contrato co Concello, tarefas imprescindibles para o recinto escolar. Este ano contamos con dúas limpadoras: unha ten 3horas e ½ e a outra tres horas diarias PLAN DE CONVIVENCIA Propoñémonos realizar o Plan de Convivencia este curso sen falta OUTROS PLANS E PROXECTOS Proxecto de BE, Proxecto lingüístico, Proxecto Lector e Plan de Actividades Complementarias e Extaescolares inclúense no documento das programacións xa que o considerabamos mais lóxico ao formaren parte do desenvolvemento pedagóxico do curso.

11 6.- PROGRAMACIÓNS DIDÁCTICAS 6.0 XERALIDADES INTRODUCCIÓN A programación didáctica que se presenta a continuación toma como base o Real Decreto 1630/2006 do 29 de decembro polo que se establecen as ensinanzas mínimas para o segundo ciclo de Educación Infantil e o decreto 330/2009 do 4 de xuño polo que se establece o currículo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia, tendo ademais como referente o Proxecto Educativo do centro, xa que, considerando o carácter aberto do currículo prescrito é necesario a súa adecuación á realidade do contexto socio-económico e cultural do centro escolar, así como á diversidade das capacidades e motivacións dos alumnado de cada aula, abordando así a primeira e a segunda acomodación do currículo, sendo os referentes da terceira que é a propia programación. Así mesmo indicarase que esta programación ten un carácter aberto e flexible e está orientada ao traballo por proxectos, xa que os consideramos imprescindibles na educación infantil ANÁLISE DO CONTEXTO Este sería o primeiro paso a dar para a correcta elaboración da programación. Partimos do Proxecto Educativo de Centro (PEC) que servirá de base para esta análise, porque é neste documento onde se responde a cuestións como; ónde estamos?quén somos? Qué pretendemos? Cómo o facemos? Tamén temos que ter en conta as características tanto do entorno como das familias e dos nenos/as Características do entorno O centro está situado nunca zona urbana da costa galega, en concreto na Pobra do Caramiñal. O nivel socio-económico é medio e medio-baixo e a poboación está ocupada en actividades de pesca, marisqueo fábricas de conservas, etc., aínda que como todos os pobos da costa, actualmente o turismo amósase cada vez máis como un incipiente motor económico. En canto ó idioma temos que dicir que non hai unha tendencia clara cara a un dos dous idiomas oficiais, o que si, que medra a tendencia a que os nenos usen os dous idiomas como lingua de comunicación entre as familias. Teremos en conta a normativa vixente, neste tipo de contextos no que a utilización da lingua galega debe ser como mínimo igual a castelá Características do centro O centro é un Colexio de Educación Infantil (E.E.I.) dependente da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria con 6 unidades, das cales 2 corresponden a tres anos, 2 a catro anos e 2 a cinco anos. Están distribuídas nun edificio de dous andares: na planta baixa están 3 aulas de Educación infantil con 2 baños para os nenos e nenas, e 2 para adultos, un deles adaptado, o almacén de limpeza, a conserxería, despachos (dirección, secretaria e orientación) e sala de mestras; sala de usos múltiples e aula de informatica (actualmente en reformas). No primeiro andar están 3 aulas de E.I., 2 baños para os nenos e nenas, a aula de Audición e Linguaxe, sala de Pedagoxía terapéutica, a biblioteca, a sala de psicomotricidade, o comedor.. No exterior do edificio hai un patio que ten un anaco cuberto actualmente en moi mal estado e pendente de arranxo. Ten saída directa do edificio pola aula de informática Características dos nenos/as Para elaborar esta programación debemos ter en conta, ademais das características individuais, as características propias do desenvolvemento dos nenos e nenas de 3 a 6 anos. CARACTERÍSTICAS PSICOLÓXICAS As características do pensamento desta idade pódense sintetizar en: - Pensamento concreto: pode representar mentalmente obxectos e accións, sempre que traballe directamente coa realidade. - Pensamento sincrético: realiza percepcións xerais para despois centrarse na parcela que lle interesa. Este modo de pensamento xustifica a globalización da etapa. - Pensamento egocéntrico: o neno ou nena é incapaz de establecer relacións causais ou analoxías e os seus plantexamentos son subxectivos. Non pode situarse no punto de vista dos demais. - Pensamento transductivo ou preconceptual: procede do particular ao particular, é incapaz de

12 xeneralizar. - Pensamento irreversible: non pode volver ao punto de orixe porque non hai conservación non seu pensamento. - Pensamento máxico: concibe o mundo animado por forzas sobrenaturais. Dota de vida e poder a animais e seres inanimados (animismo). Dota de intencionalidade os obxectos (intencionalismo). - Pensamento fenoménico: centra a súa atención sobre un trazo chamativo, incapaz de considerar todos os demais factores que inciden non feito. Queda no superficial. - Xogo simbólico: substitúe obxectos polo que lle interesa (unha escoba é un cabalo). CARACTERÍSTICAS AFECTIVAS E SOCIAIS. As características afectivas pódense sintetizar en: - Necesidade de sentirse seguro e querido, isto contribúe á formación dunha autoimaxe positiva. - As interrelacións sociais van estar fortemente condicionadas polo seu egocentrismo, xa que logo a escolarización supón un paso decisivo na súa socialización. - Ten pouca capacidade para manter a atención en períodos prolongados de tempo. - Moral heteroxénea, vai aceptar as regras que se lle impoñen aínda que non as asimila. A primeira moral do neno é a obediencia, e ou primeiro criterio, durante moito tempo, é a vontade dous pais. - Desenvolvemento de sentimentos interindividuais: afectos, simpatías e antipatías. No aspecto social: - Pasan por unha etapa egocéntrica, só falan de si mesmos e non teñen en conta ou punto de vista dous demais. - A interrelación cos outros e a imitación achégaos a un diálogo socializado. - Relaciónanse co adulto segundo criterios de obediencia e estima. - Consideran aos maiores modelos de comportamento e aprenden deles actitudes e normas sociais básicas. - Inician a formación de pequenos grupos por intereses inestables ou polo sexo dos seus integrantes. CARACTERÍSTICAS PSICOMOTRICES: - Neste período a/o nena/o descobre o seu corpo e as súas posibilidades: salta, corre, sobe, modela, debuxa, pega, etc. cada día manexa mellor as súas pernas, brazos e mans. - Dirixe os movementos e coordínaos con maior destreza e equilibrio. Xorde a dominancia lateral. - Durante esta etapa establécese a visión binocular (simultánea cos dous ollos). - Lógrase un desenvolvemento, polo xeral completo da motricidade grosa (aos 5 anos). A motricidade fina haberá que desenvolvela e afianzala ao longo do ciclo. - Neste ciclo é de gran importancia o desenvolvemento do esquema corporal, eixe corporal, a partir da previa diferenciación das partes. Os conceptos espazo-temporais deberán ser traballados estruturalmente, e mellora a súa capacidade para orientarse no tempo e no espazo. - Incrementan o control do ton muscular e a respiración. - Aumentan a súa capacidade de atención, que se fai máis sólida e consciente. DESENVOLVEMENTO DA LINGUAXE: - A súa linguaxe, sobre todo o oral, adquire maior expresividade e adopta recursos simbólicos. A partir dos tres anos, os nenos e nenas dispoñen da capacidade de operar con múltiples representacións. Cara aos 4 anos xa asimilaron, en xeral, as regras gramaticais básicas da súa lingua materna. A esta idade poden recoñecer palabras moi significativas da súa contorna, polo que se pode favorecer a súa habilidade lectora. - Explican o que lles rodea deixándose levar pola imaxinación, dan vida a obxectos inanimados, describen as cousas pola súa utilidade, establecen lazos con situacións próximas e todo o consideran o resultado da acción humana. - A linguaxe escrita tamén adquire importancia nestes anos, iniciándose a súa aprendizaxe mediante a representación gráfica de letras, palabras e frases sinxelas ORIENTACIÓNS METODOLÓXICAS Como se establece no Decreto 330/2009 do 4 de xuño, polo que se establece o currículo da educación infantil na Comunidade Autónoma de Galicia, os principios metodolóxicos deben enmarcar a acción pedagóxica neste ciclo. Á hora de deseñar a programación, tan importante como a selección do que se vai a ensinar e o criterio a seguir, é a selección da forma e procedementos en que se vai a presentar os contidos ó alumnado para que sexan asequibles e logren os resultados previstos. No noso caso imos traballar por proxectos

13 O traballo por proxectos de investigación Tal e como recolle o decreto 330/2009 do 4 de Xuño polo que se establece o currículo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia, a incorporación das competencias básicas no currículo obriga a reformular a práctica educativa. Precísase un cambio, débense abandonar os tradicionais modelos de transmisión do coñecemento por modelos que permitan a mobilización de diferentes recursos cognitivos. O paradigma educacional referente debe ser o de «aprender a aprender» e de «aprender facendo» tal e como contempla a nosa lei de educación LOE. Cómpre unha aprendizaxe significativa na que se transfira situacións da vida real e que implique a resolución de problemas na práctica educativa. Unha xestión docente baseada na formación de competencias ten que asumir estratexias didácticas que afonden no proceso e que destaquen a función orientadora da mestra e do mestre. Para desenvolver as competencias é necesario traballar, sobre todo, por proxectos e na resolución de problemas e conflitos que os obriguen a reestruturar os seus esquemas cognitivos adaptando o que xa saben, o que aprenden e o que queren saber. Así propoñeranse tarefas e retos que inciten as alumnas/os a mobilizar os seus coñecementos e habilidades. Desde a metodoloxía por proxectos trátase de achegar a escola á vida diaria, empregando un enfoque globalizador, partindo dos intereses das nenas e dos nenos, das súas experiencias e coñecementos previos. Desde a perspectiva didáctica, o proxecto articúlase como un itinerario formativo planificado en situacións de ensino nas cales se poñen en práctica as diferentes competencias básicas. Tendo en conta pois que o traballo por proxectos parte dos intereses dos nenos e nenas non podemos sinalar a priori os temas sobre os que xirarán os mesmos nin o número de proxectos que se levarán a cabo, xa que dependerá da motivación do alumnado, dos seus intereses, dos acontecementos que vaian xurdindo a nivel social e de vivencias, o papel que desempeñen as mestras e das súas habilidades Por outra banda, como equipo cremos que a nosa labor como docentes vese enriquecida, permítenos medrar cos nenos/as e coas familias. Deste xeito imos construíndo todos xuntos, modificando o traballo cotiá en función dos grupos, das achegas do alumnado, das familias, etc. Así, o papel da mestra supón: Promover unha maior interrelación escola-familia. Organizar a aula dunha forma máis dinámica. Ter unha nova visión da programación, máis flexible e próxima á realidade. Suscitarnos a aprendizaxe como algo funcional. Saber definir e dirixir os intereses do alumnado cara á aprendizaxe. Planificar as accións. Organizar as investigacións que se van realizando. Regular o grupo, as intervencións, toma de decisións Realizar observacións diarias e sistemáticas, para ver a evolución do proceso. Fomentar a existencia de actividades abertas, que permitan equivocarse e volver a reconstruír a acción de forma diferente Fundamentos Pedagóxicos Traballar por Proxectos de Investigación supón falar do constructivismo, xa que o coñecemento constrúese como un proceso de interacción entre a información procedente do medio e a que a persoa xa posúe, e a partir das cales, inícianse novos coñecementos. Os fundamentos pedagóxicos nos que se asenta esta forma de traballo son os seguintes: O metodo de proxectos (John Dewey / Kilpatrick ) O ensino por descubrimento (Jerome Brunner ). A alfabetización para a vida cidadán (Emilia Ferreiro 1937-) A non-directividade ( Carl R. Rogers ) A creatividade como habilidade. Fluidez e flexibilidade. (Guilford ) A aprendizaxe significativa (Ausubel ). A globalidade. ( Ovide Decroly ) O desenvolvemento individual cara ás operacións lóxicas e formais (Piaget ). O constructivismo na linguaxe (Vigotsky ). Teoria das Intelixencias multiples (Howar Gardner ) O dereito a xogar. O dereito a opinar (Fancesco Tonucci ) A avaliación procesual Fases de desenvolvemento dun Proxecto de Investigación As fases á hora de levar a cabo un proxecto de investigación en Educación Infantil son as seguintes: Elección do tema de estudo É un dos momentos máis importantes e non adoita haber un momento ou lugar concreto, aínda que se adoita

14 terminar de elixir ou de votar na asemblea, xa que habitualmente hai varios temas de interese. Como os nenos e nenas da nosa etapa aínda non teñen moi claro o concepto de elección por votación hai que simplificalo usando debuxos do tema onde se sitúan, outra posibilidade é que debuxen o tema elixido. Nós como educadoras debemos manter esperto o interese con preguntas suxerentes, espazos abertos, seremos axudantes para manter viva esta ilusión. Que sabemos do tema? Este é o momento de recoller as ideas previas que o alumnado ten sobre o tema elixido, xa que isto vainos a permitir crear situacións de aprendizaxe onde se sintan capaces de resolver estas situacións. A recolleita de coñecementos previos adoita xurdir nos diálogos en asemblea, ao principio do proxecto, pero tamén poden producirse no xogo libre, nos debuxos, etc. Ás veces estes coñecementos previos son erróneos, pero é importante entender que non debemos corrixir o erro, senón centrarnos en buscar situacións nas que o alumnado poida modificalos. Todas as achegas deben ser respectadas e transcritas como as din os nenos/as. E hai que dar o tempo suficiente para que todo o mundo exprese o que sabe. O papel do profesorado neste punto é principalmente o de escoita, observación e recolleita de ideas. Que queremos saber? O interese polo novo proxecto fai que o alumnado suscíte novas cuestións. As preguntas que se fagan sobre o tema tamén se recollen ao principio do proxecto e xeralmente nos momentos de asemblea, pero ao longo do proceso poden ir aparecendo novas cuestións, preguntas ou ideas a solucionar, polo que haberá que darlles solución. Aquí a axuda da persoa adulta é fundamental, xa que debe reconducir as súas ideas, suxerir novas preguntas, tendo en conta que é o que lles pode interesar. Debemos actuar como fío condutor, sen anticiparnos ao que propoñan os alumnos e as alumnas. Procura de información Nesta fase existirá unha gran implicación das familias, dos nenos e nenas e de todo o centro. - O primeiro é mandar unha carta informativa ás familias contándolle en que imos traballar e solicitando a súa colaboración. -Estaremos abertos a calquera tipo de material que nos ofrezan: libros, enciclopedias, contos, revistas, vídeos, disfraces, discos de música e por suposto charlas de persoas con coñecemento no tema. Canto máis variada e interesante sexa a información, mellor contrastaremos ideas e mellores conclusións elaboraremos. - É importante que todo o que se traia das familias veña traballado e investigado desde casa, para que o neno ou nena poida mostrar aos demais a súa investigación e se sinta protagonista da súa aprendizaxe. - Na clase montaremos o Recuncho de Información onde iremos colocando todo o que vai chegando para que o alumnado teña fácil acceso a el. Este recuncho debe ser un espazo tranquilo, cómodo para dous ou tres pícaros ou pícaras, ben delimitado para que centren a atención. Con cadeiras e mesa para poder traballar. Debe ser un espazo motivador polo que hai que coidar o aspecto visual. Organización do traballo Este é o momento no que a mestra xunto co alumnado, planifican, pensan, deciden, organizan. - Establecendo un plan de acción conxunto entre todos/as - Canalizando as canles de investigación - Planificando obxectivos, que dean resposta ás preguntas realizadas, sabendo que son abertos e que poden levarnos a campos que aínda non sabemos. - Facendo unha planificación dos diferentes tipos de agrupamentos. -Organizando e secuenciando actividades: talleres, saídas, visitas de expertos planificando o proceso de procura. Este é un proceso aberto e flexible, que está suxeito a cambio, xa que poden xurdir preguntas novas e feitos que non estaban previstos e que nos poden levar a reconducir o establecido. Desenvolvemento das propostas As propostas de traballo sobre o proxecto intentaremos que xurdan do alumnado, xa que así serán máis gratificantes. O profesorado recollerá estas propostas dándolles forma, preparándoas, adecuándoas e ofrecéndolle ao alumnado a posibilidade de levalas a cabo. Estas deben ser variadas e motivadoras, que respecten os ritmos individuais do alumnado. En canto ó agrupamento do alumando, poden atender a diferentes tipos: Gran grupo: permiten que os nenos e nenas escoiten e sexan escoitados, favorecen a relación entre o alumnado, axúdalles a coñecerse e coñecer aos demais. Pequeno grupo: permítelles aprender dos demais, imitan, colaboran, axúdanse. Individual: axúdanlles a concentrarse, buscar recursos e a saber buscar a axuda necesaria para a realización das propostas. Fainos autónomos. Dentro das propostas haberá varias modalidades:

15 Actividades tecnolóxicas, xorden da necesidade de crear, construír. Elaboramos decorados, maquetas, obxectos relacionados co proxecto. Actividades científicas, trátase de experimentar, isto permítenos crear situacións para resolver dúbidas, validar hipóteses, etc. Actividades sociodramáticas, permítennos vivenciar o que se aprende no proxecto, expresar sentimentos, emocións Metodoloxía específica Un aspecto importantísimo nas programacións é a metodoloxía que se empregará á hora de desenvolvela e tamén a ter en conta no seu deseño, de aí que sexa o seguinte punto a tratar, para iso apoiarémonos no disposto no D.330/09 no seu apartado de orientacións metodolóxicas. A actuación educativa debe partir das posibilidades de razoamento e aprendizaxe dos nenos/as, e que ca axuda do profesor eses coñecementos se potencien e desenvolvan, favorecendo así a actividade conxunta do adulto co neno, e facendo alusión á zoa de desenvolvemento próximo definida por Vigostky. Deste xeito poderáselle ofrecer aos alumnos as actividades que polo seu interese poidan relacionar cas experiencias anteriores contribuíndo ao seu desenvolvemento e asentar bases de aprendizaxes novos, grazas á significatividade do aprendizaxe, que definiu Ausubel, serán actividades variadas enfocadas á adquisición de hábitos, a fomentar a creatividade dos nenos, a favorecer relacións entre eles, co mestre e a interacionar co contorno. O traballo que se leve a cabo na educación infantil sempre ten que ser dende unha perspectiva lúdica, xa que o xogo e a actividade son fundamentais neste período. O educador dentro da metodoloxía xoga un papel importantísimo, xa que será dinamizador, de escoita, de fomento, de respecto, apoio, reforzo... deberá ofrecerlles unha ampla gama de recursos e actividades que farán que o proceso de ensino aprendizaxe sexa o máis frutífero posible. Os recursos que propoñamos deberán estar enfocados dende unha perspectiva globalizadora, e baseados nas experiencias, nas actividades e o xogo levadas a cabo nun ambiente de afecto e confianza como expoñía Montessori, acorde o seu nivel de desenvolvemento para que acaden pequenos logros diarios tal e como apoiaba Vigostky, pois unha dificultade imposible de resolver pode levar ás criaturas á frustración e o desinterese da actividade, principio de actividade autoestructurante. O papel das familias será fundamental á hora de levar a cabo os proxectos, xa que participarán na súa elaboración en colaboración cos seus fillos/as e cas mestras, estarán informadas da fase na que se atopa o traballo e poderán aportar ideas e comentarios na súa fase final para ter en conta en traballos posteriores. Resumindo, podemos dicir que os principios metodolóxicos baséanse en tres puntos resultantes das aportacións de autores como Piaget, Vigostky e Ausubel que son fonte psicopedagóxica do noso currículo, de actividade, de actividade lúdica e o principio de pedagoxía do éxito. Baixo unha perspectiva de globalización, destacando neste campo a Ovide Decroly como o pai desta corrente emerxente na Escola Nova. Respecto á intervención educativa, terá en conta os principios de significatividade do aprendizaxe, actividade autoestructurante e o de consistencia evolutiva RECURSOS DIDÁCTICOS Dentro deste apartado falaremos da organización espazo-temporal e dos recursos materiais e humanos Organización espazo- temporal No tocante aos espazos e ambiente, a estas idades deben adecuarse ás características e demandas dos cativos, atendendo ás necesidades propias destas idades como a exploración, diferentes usos, fácil acceso... O máis aconsellable seguindo aportacións pedagóxicas, é distribuílo en zoas diferenciadas. A distribución do espazo debe facilitarlle o acceso ás dependencias, e en definitiva, deben estar enfocados a que os nenos/as se movan por eles con autonomía. Respecto aos espazos exteriores nos que traballaremos, deberán fomentar experiencias e actividades en gran grupo e individual como apoiaba entre outros autores como Froebel e Piaget, en onde podamos ter contacto ca natureza e cos seus elementos, dotado entre outras cousas, dun areeiro e dunha zoa de xogo. E, sobre o interior da aula, organizarémolo en recunchos ben diferenciados entre os que atopamos os seguintes: CONSTRUCIÓNS (dedicado a desenvolver capacidades creativas, construtivas e artísticas), CREBACABEZAS (construción de elementos lóxico matemáticos), CASIÑA E SUPERMERCADO (desenvolver o xogo simbólico), PLÁSTICA (desenvolvendo a capacidade creativa) e o da BIBLIOTECA (fomentando a lectura e o uso das novas tecnoloxías), etc. No tocante ao tempo, a súa organización debe ser flexible para facilitar a adecuación dos distintos ritmos, experiencias, necesidades,... a través de momentos significativos. Na educación infantil non se entenden os horarios como tal, é dicir, diferenciados por horas, senón que os marcan as características individuais. Para organizar o tempo da aula prevemos un horario sen horas determinadas senón que se observan nel as secuencias das actividades, podendo ser modificado cando se vexa conveniente e que seguirán o esquema das actividades cotiás. A modo de exemplo podemos o mencionar: Asemblea, os recantos, a merenda a hora de ler As rutinas diarias, axudan a asimilar nocións básicas espazo- temporais e adquirir hábitos, dividindo a secuencia dos tempos en momentos significativos.

16 Si estarán marcados e estipulados en horas fixas as especialidades de inglés, psicomotricidade e relixión/act. alternativa e audición e linguaxe. Tamén os recreos, que serán de , e segmentos de ocio e lecer que cada titora deseñará e planificará acorde as necesidades da súa aula Recursos materiais Dentro dos recursos materiais mencionar que o ideal é contar cunha ampla gama deles, tanto comerciais como aqueles que poidamos obter do contorno. Tamén temos a posibilidade de que os alumnos elaboren materiais propios que proporcionarán múltiples oportunidades de aprendizaxes e deste xeito pasan a aumentar considerablemente o seu valor didáctico. Os materiais deben estar coidados e recollidos unha vez que se deixen de usar, polo que os cativos deben ser responsables do seu uso e coidados, e estes deben ter acceso libre ao mesmo. Respecto á organización material da aula esta estará dividida por recunchos, onde os nenos poderán experimentar e aprender coincidindo cos descritos anteriormente citados Recursos humanos. Dentro dos recursos humanos temos o papel do profesorado que ten que posicionarse como mediador entre o alumnado e a cultura, atendendo á súa diversidade e tendo en conta situacións que requiran, ás veces, dirixir, suxerir, e outras acompañar. No Decreto 330/2009, do 4 de xuño, polo que se establece o currículo da educación infantil, no seu artigo 11º establécese que os centros cooperarán estreitamente cos pais e nais e que establecerán mecanismos para favorecer a súa participación no proceso educativo dos seus fillos e fillas. Polo tanto, dentro deste apartado, ademais da mestra e do alumnado, darase cabida - aos familiares do alumnado - á mestra de relixión - á mestra de inglés - a mestra de Pedagoxía Terapéutica - a mestra de Audición e Linguaxe - as mestras de apoio - e outras persoas do contorno inmediato que realicen calquera tipo de colaboración no proceso da ensinanzaaprendizaxe O DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS Para tratar este punto parto das aportacións feitas por Zabalza e Arnau, os cales definen este termo como a capacidade ou habilidade para facer fronte a situacións diversas de xeito eficaz nun contexto determinado, mobilizando actitudes, habilidades e coñecementos ao mesmo tempo e de xeito interrelacionado. Son aprendizaxes que se consideran imprescindibles e van asentando bases máis sólidas para que poidan ir evolucionando, a través da aprendizaxe significativa (Ausubel) e funcional ca adquisición de estratexias e destrezas, que vaian de máis sinxelas a máis elaboradas, actividade autoestructurante (Vigotsky). A súa incorporación reforma a práctica educativa de aprender a aprender por aprender facendo como se menciona na introdución deste documento. No noso decreto curricular marca o tratamento das competencias porque a educación infantil é a primeira etapa do sistema educativo onde se asentan as bases dos aprendizaxes futuros, se ben a LOE establece o seu tratamento obrigatorio na educación primaria e na ESO. A UNESCO identifica oito competencias básicas que traballaremos, a modo de exemplo, da seguinte maneira: A comunicación lingüística, traballándoa a través de conversas e diálogos formais e informais emerxentes da curiosidade dos cativos. A matemática abordarase a través de series, clasificacións, ordenando secuencias, mediante a modificación da cantidade, inclusión de elementos, series Na de coñecemento e interacción co mundo físico, achegarémonos o contorno próximo e os seres vivos e inertes que nel habitan. No tratamento da información e competencia dixital introducirémonos nas novas tecnoloxías a través do uso do ordenador, encerado dixital, cámara de fotos e vídeo, cámara web como medio de captar expresións, sentimentos, vivencias, sucesos A competencia social e cidadá, tratarémola abríndonos a comunidade social na que estamos inmersos asumindo roles e vivencias dentro da mesma. A competencia cultural e artística abordareina a través do coñecemento do contorno, das súas costumes, valorando as distintas linguaxes e formas de expresarnos co medio Na competencia de aprender a aprender buscaremos distintas técnicas de investigación que nos leven a buscar solucións e a favorecer a creatividade e a intuición fomentando as intelixencias múltiples que apoiaba Gadner e o pensamento diverxente que definía Guilford, buscando varias solucións para un problema expresándoo a través de distintas vías comunicativas. E a de autonomía e iniciativa persoal, desenvolvéndonos de xeito cada vez máis autónoma nas actividades diarias: alimentación, hixiene, hábitos de orde e limpeza.

17 ATENCIÓN Á DIVERSIDADE E ALUMNADO CON NEAE ( aspectos pedagóxicos).a realidade educativa é múltiple, plural, diversa, cambiante...nun mesmo grupo de clase cada alumno ten uns determinados intereses, capacidades e necesidades que non teñen por qué coincidir cos dos seus compañeiros. Son froito das súas características psicolóxicas, a súa historia persoal,... de xeito que non todos vivimos a mesma realidade de igual maneira. Esta diversidade debe enriquecer a labor educativa. Debido a que cada neno ten o seu ritmo e estilo de maduración, desenvolvemento e aprendizaxe, a Educación Infantil debe ser personalizada, atendendo ás peculiaridades de cada suxeito, tal e como se determina decreto 330/2009 do 4 de Xuño polo que se establece o currículo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia. Dentro da diversidade existente entre o noso alumnado debemos contemplar a posibilidade de atoparnos con algún alumno que conte con algún tipo de necesidade específica de apoio educativo, considerando como tal aquel que requira unha atención educativa diferente á ordinaria por presentar necesidades educativas especiais, por dificultades específicas de aprendizaxe, polas súas altas capacidades intelectuais ou por incorporarse tardiamente ó sistema educativo ou por condicións persoais ou de historia escolar, tal e como recolle a Lei Orgánica 2/2006 de 3 de Maio de Educación. En todo caso, e segundo a orde orde do 25 de Xuño de 2009 pola que se regula a implantación, o desenvolvemento e a avaliación do segundo ciclo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia as propostas educativas para atender á diversidade baséanse en principios inclusivos, integradores e non discriminatorios. Para o presente curso temos na escola varios alumnos/as con Necesidades Específicas de diferentes niveis (autismo, desenvolvemento psicomotor, sen diagnosticar), así pois a través do departamento de orientación realizaranse as avaliacións pertinentes e deseñaranse accións e recursos encamiñados á atención temperá e á prevención de dificultades ou problemas de desenvolvemento ou de aprendizaxe. En calquera caso todas as aulas contarán cos apoios necesarios dentro das aulas segundo se especifica na PXA. Temos ademais unha coidadora que atende ás necesidades especificas de aseo e alimentación que presentan dous alumnos. En calquera caso, a nosa actuación seguirá sempre estes pasos: - Avaliación inicial, seguindo a Orde do 25 de Xuño. - Análise e valoración dos datos e medidas de reforzo. - Se este non fora suficiente, avaliación psicopedagóxica por parte do departamento de Orientación (atendendo á orde do 31 de Outubro de 1996 ). Así mesmo, e tamén en base ao PAD, serán obxecto de atención específica fora da aula por parte dos especialistas de PT e AL os nenos coas seguintes características: Pedagoxía Terapéutica: 1.-Alumnado con necesidades específicas de apoio educativo 2.- Alumnado con dificultades para seguir o desenvolvemento cotiá da aula, tanto de orixe cognitiva como emocional ou social Audición e Linguaxe: 1.-Nenos e nenas con necesidades específicas de apoio educativo. 2.- Dislalias múltiples dando lugar a unha linguaxe inintelixible. 3.- Dislalias relacionadas con dificultades de articulación. A relación de alumnos e as súas necesidades, así como as medidas e actuacións concretas para cada neno/a quedan reflectidas na programación anual do departamento de Orientación para este curso CONCRECIÓN DOS PLANS DE CENTRO O Plan TICs Na actualidade, os cativos asumen con total normalidade a presenza das tecnoloxías na sociedade. Conviven con elas e adóptanas sen dificultade para o seu uso cotiá. Neste sentido os docentes debemos propiciar unha educación acorde co noso tempo introducindo as ferramentas necesarias para este fin. Por outra banda, no Decreto 330/2009 do 4 de xuño, polo que se establece o currículo da educación infantil na Comunidade Autónoma de Galicia ( DOG do 23 de xuño de 2009), define as oito competencias básicas que orientarán e impregnarán o currículo de Educación Infantil, téndose como referentes que guíen a práctica educativa e condicionen o tratamentos das areas En concreto, O Tratamento da Información e Competencia Dixital, consiste en dispoñer de habilidades para buscar, obter, procesar e comunicar información e mais para transformala en coñecemento. Incorpora diferentes habilidades, que van desde o acceso á información ata a súa transmisión en distintos soportes unha vez tratada, incluíndo a utilización das tecnoloxías da información e a comunicación como elemento esencial para informarse, aprender e comunicarse( )

18 Nestas idades, cando a maioría dos nenos e nenas, teñen os seus primeiros contactos coa escola, séntanse as bases de futuros aprendizaxes, adquírense hábitos de conduta e convivencia, sucédense grandes cambios no crecemento intelectual, posúen una grande capacidade de aprendizaxe, etc. Estas e outras características permítennos considerar que a acción educativa que se leve a cabo neste período será fundamental no seu posterior proceso evolutivo. Dentro desta acción educativa debe considerar tamén o uso do ordenador como recurso para favorecer: -A estimulación da creatividade. -A experimentación e manipulación. -O respecto e o ritmo de aprendizaxe dos alumnos. -O traballo en grupo favorecendo a socialización. -A curiosidade e o espírito de investigación. O uso das TICs, nos centros educativos imponse pouco a pouco e complementa outros recursos utilizados dentro e fóra da aula. O uso do ordenador e o software educativo como ferramenta de investigación, manipulación e expresión é moi motivadora e atractiva para os nenos e nenas xa desde idades moi temperás. O traballo cotiá coa informática permítelle ao alumnado unha intervención creativa e persoal, manter un ritmo propio de descubrimento e aprendizaxe, así como o acceso á información máis integral, permitindo iniciar un proceso de universalización do uso e coñecemento das TICs. Pero todo isto supón un reto mais para nós, os educadores que temos que ser quen de adquirir un novo rol e uns novos coñecementos, desde coñecer adecuadamente a rede e as súas posibilidades, ata como utilizala na aula e ensinar aos nosos alumnos e alumnas os seus beneficios e desventaxas. Por todo isto, decidimos introducir o uso do ordenador e de Internet como un material cotiá da aula, coordinando o traballo do centro a través do Plan TICs (uso de instalacións, préstamo de material, actividades formativas ) O Plan de Biblioteca No noso centro temos en marcha tamén un programa de dinamización e promoción dos recursos da biblioteca, a súa integración no currículo e a súa contribución ao desenvolvemento das competencias básicas do alumnado. En Calquera caso remitímonos ao Plan da BE para este curso O Proxecto Lector Ver punto 8.11 deste PXA

19 6.1. PROGRAMACIÓN 4º TITORAS: MARIA CANIBE BOQUETE SANDRA REAL NIMO 0-INTRODUCIÓN 1-MARCO LEGAL 2-DOCENTES E DISCENTES 3-ORGANIZACIÓN DO TEMPO 4-ORGANIZACIÓN DO TRABALLO 5-METODOLOXÍA 6-OBXECTIVOS 7-CONTIDOS 8-ATENCIÓN Á DIVERSIDADE 9-COMPETENCIAS BÁSICAS 10-CRITERIOS DE AVALIACIÓN 11-RELACIÓN FAMILIA-AULA 12-EXCURSIÓNS E SAÍDAS

20 INTRODUCCIÓN Neste documento presentamos unha programación para o nivel de 4º de Educación Infantil a desenvolver durante o curso académico O enfoque metodolóxico fundamental é a globalización, polo que, estableceremos vínculos continuos entre as diferentes áreas así como a coordinación docente de todo o profesorado que imparte docencia no ciclo. Consideramos fundamental para levar a cabo a nosa labor docente establecer un plan de actuación que recollo neste documento, polo que evitamos así o azar, a improvisación e os tempos mortos, aínda que en todo momento partimos dun modelo de programación aberto e flexible, en continua revisión ou modificación, en función dos resultados obtidos e das necesidades amosadas polo noso alumnado facendo uso da nosa autonomía pedagóxica recollida no actual modelo educativo. 1. MARCO LEGAL Para elaborala temos en conta a concreción curricular establecida a nivel de centro, como parte integrante do P.E., que a súa vez adapta o establecido no D 330/2009, do 4 de xuño, de 2009, polo que, se establece o currículo da Educación Infantil na comunidade autónoma de Galicia, tanto ás características do contorno onde se atopa ubicado o centro, como ás características do alumnado que asiste ao mesmo. 2. DOCENTES E DISCENTES Hai matriculados para este curso un total de 22 nenos e nenas repartidos en dúas aulas: 4ºA: A titora deste grupo conta con 11 nenos/as, dos cales 2 asisten a clase de relixión e o resto a atención educativa. 4ºB: A titora deste grupo conta con 11 nenos/as, dos cales 6 asisten a relixión e o resto a atención educativa. En ámbalas dúas aulas realizan labores docentes dúas mestras de apoio, unha das cales substitúe ademais a titora de 4º A nas sesións nas que esta realice as tarefas de Secretaria. Tamén contamos con outras mestras que impartirá as sesións de psicomotricidade, inglés, relixión e o programa de estimulación da linguaxe oral. 3. ORGANIZACIÓN DO TEMPO Parécenos especialmente importante traballar na aula de 3 anos a partir de momentos significativos, o que nos axudará a dar seguridade e confianza ós nenos e nenas e promover a súa autonomía. Deste xeito poden anticipar o que imos facer. Esta organización temporal será flexible en canto á duración, respectando o ritmo dos nenos e nenas. No desenvolvemento da xornada combinaranse tempos de rutinas con tempos de actividades específicas do proxecto a traballar -Estableceremos unhas rutinas claras na distribución do tempo, xa que estas contribúen á creación dun ambiente de seguridade. -Organizaremos o tempo baixo presupostos de flexibilidade. -É importante considerar un tempo para falar da experiencia vivida, poñendo especial énfase nos procesos vividos e non tanto nos produtos obtidos. Así mesmo deberase ter en conta que as nenas e os nenos necesitan un tempo de transición entre unha actividade e a seguinte. -Planificaremos períodos estables, diarios e semanais, posibilitando así a secuenciación e planificación das propostas educativas e a integración das secuencias temporais tanto da escola como da súa vida cotiá. Quedará aberta a posibilidade de acoller e presentar variacións en relación aos intereses e ás necesidades do alumnado.

21 A continuación imos expoñer a distribución do tempo en momentos significativos e rutinas diarias: ENTRADA E ASEMBLEA: este é un momento no que priman as relacións. Chegamos ás 9:30, e agardamos por todos os nenos e nenas facendo unha fila na entrada do cole, que non se alongará demasiado para non entrar no aburrimentos dos nenos/as e por respectar a aqueles que chegan en hora. Cando xa estamos todos, entramos nas aulas. Vemos quen é o encargado ou encargada seguindo a orde que xa temos establecido e compróbase os que están en clase e os que faltan. Tamén é o momento no que o encargado pasa lista, contan cantos nenos e nenas faltan ese día ao cole, nos di que tempo fai, en que día, mes e a estación na que estamos. A continuación escribimos no taboleiro o nome do encargado ou encargada falando das letras para ir descubríndoas pouco a pouco. Utilizaremos diferentes soportes para realizar estas tarefas como PDI, taboleiros, No momento da asemblea aproveitamos para falar sobre o tema que se está a traballar nese momento, observaremos láminas, dialogaremos (respectando as quendas de palabra, escoitando aos demais, etc.), cantaremos unha canción ou recitaremos unha poesía. Tamén é o momento no que os alumnos/as poderán contarnos cousas interesantes ou significativas para eles. Tamén realizaremos outro tipo de actividades como: traballo cos bits memorísticos, revisión do periódico ou noticia de interese para todos, visionado de vídeos a traballar, etc. Ë un momento de grande importancia, por ser o momento no que todos nos encontramos, nos saudamos, introducimos a secuenciación da xornada, A continuación estableceremos a xornada entre todos/as, as tarefas a realizar, o uso de espazos, os tempos, TRABALLO INDIVIDUAL: este é o momento no que facemos traballo individual en papel ou noutros soportes sobre o tema a traballar. Neste momento, os nenos/as poden traballar dunha maneira máis individual, escollendo o que lles apetece facer, utilizando así a súa vontade e interese polo que van a facer. TRABALLO POR RECUNCHOS: A aula atoparase distribuída por recunchos-ambientes de xogo/traballo. Os nenos e nenas colocarán a súa foto no recuncho seleccionado sabendo que non pode haber máis do número de alumnos/as pactado para o bo funcionamento no mesmo. Observaremos aos alumnos e alumnas valorando as súas actitudes, hábitos, valores, o xeito de cumprir as normas, capacidade de colaboración, si existen problemas entre distintos rapaces e rapazas, progresos acadados, dificultades, etc. Realizaremos diferentes tarefas dentro de cada un deles que será explicada e distribuída con anterioridade. A MERENDA: é ideal traballar aquí os hábitos de hixiene e saúde, así como os de autonomía persoal. Todos temos que lavar as mans, coller o noso mantel individual e a merenda. Ao remate da mesma hai que recoller todo o lixo e clasificalo para botalo nos tres contedores que temos: amarelo (plásticos), azul (papel) verde (todo o demais). Preparámonos para ir ó patio RECREO: neste momento os nenos e nenas xogarán libremente e de forma espontánea. Fomentarase o compartir o material, pedir axuda si o necesitan, etc.. O recreo como estipula o P.E. durará media hora (de 12:00 h. a 12:30 h.), aínda que debido ao anteriormente dito, á flexibilidade desta etapa, poderá extenderse algún tempo máis se os nenos/as se atopan a gusto, se o tempo o acompaña, se programamos algunha actividade de continuidade, etc.

22 XOGO DIRIXIDO OU TEMPO DE LECER: é o momento onde prima o movemento e a expresión corporal. Faremos xogos relacionados co tema que dean cabida á actividade motriz e tamén ás manifestacións espontáneas de cada neno e nena. Este tempo de lecer ou de xogo dirixido levarase a cabo tanto dentro da aula, coma no patio, ou no lugar máis axeitado do centro para tal actividade. HORA DO CONTO: contaremos un conto, que pode ser da biblioteca de aula, dun neno ou nena, ou da biblioteca do centro, etc. Logo da lectura teremos un momento para conversar sobre o mesmo (así verificaremos ata que punto foi comprendido) e faremos algunha actividade sobre el: dramatización, debuxo, cambiarlle o final ó conto, RECOLLIDA: antes de saír temos que deixar cada cousa no seu sitio, así traballaremos o hábito da orde. Hai que procurar que non sexan momentos de présa, polo que ten que haber tempo suficiente. Ó rematar irán á súa percha, colgarán o mandilón e collerán chaquetas e bolsas de merenda e sentaranse. DESPEDIDA: lembrarémonos do que fixemos ó longo da xornada, que foi o que máis lles gustou e o que menos. Para saír faremos unha fila igual que cando imos ao patio. Os/as nenos/nenas do comedor quedarán no 2º andar, os nenos e nenas do autobús colócanse diante da porta principal do colexio e os demais dirixiranse en fila cara porta da entrada. Os horarios dos respectivos grupos son como seguen: HORARIO 3 ANOS A (MARÍA) HORA LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES 9.30 ASEMBLEA ASEMBLEA ASEMBLEA ASEMBLEA MOTRICIDADE ACTIVIDADES ACTIVIDADES ACTIVIDADES INGLÉS ASEMBLEA GLOBALIZADAS GLOBALIZADAS GLOBALIZADAS RELIXIÓN/ ATENC. EDUC. ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS MOTRICIDADE ACTIVIDADES GLOBALIZADAS 12:00 MERENDA RECREO HORA DE LER HORA DE LER HORA DE LER HORA DE LER HORA DE LER INGLÉS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS P.E.L.O ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS TEMPO DE LECE TEMPO DE LECE TEMPO DE LECE TEMPO DE LECE TEMPO DE LECE HORARIO 3 ANOS B (SANDRA) HORA LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES ASEMBLEA ASEMBLEA ASEMBLEA INGLÉS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS MOTRICIDADE ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS RELIXIÓN/ ATENC. EDUCAT. I INGLÉS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS 12:00 MERENDA RECREO TEMPO DE LECE TEMPO DE LECE TEMPO DE LECE TEMPO DE LECE TEMPO DE LECE ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS MOTRICIDADE ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS P.E.L.O ACTIVIDADES GLOBALIZADAS ACTIVIDADES GLOBALIZADAS

23 4. ORGANIZACIÓN DO TRABALLO 4.1. SECUENCIAS DIDÁCTICAS Nestas secuencias traballaremos diferentes aspectos como: o PERÍODO DE ADAPTACIÓN: coñecemento de mestras, compañeiros (os seus gustos, as súas familias...), espazos, tempos e rutinas da nosa escola. o O NOME: traballar coas letras do seu nome, dos seus compañeiros, para iniciarse no traballo da lectoescritura. o AS EMOCIÓNS: iniciarse no recoñecemento e identificación das emocións máis habituais e que os cativos e cativas experimentan cada día (a través dos diferentes tipos de arte, das súas vivencias, de situacións do día a día...) o INCITAR Ó PROXECTO DALGÚN ANIMAL: polo que o grupo sentira un interese especial, como inicio do traballo por proxectos. o ARTE E NATUREZA: achegar a natureza á aula será outro proxecto a realizar ao longo deste curso, ademais de intentar fomenta o gusto polo artístico. Polo que, tentaremos unificar estes dous grandes centros de interese nun gran proxecto semestral. 4.2 TRABALLO POR PROXECTOS DE INVESTIGACIÓN Se ben non podemos predicir a estruturación nin os centros de interese de cada proxecto que imos a desenvolver ao longo deste curso escolar, si podemos adiantar que temos previsto traballar un dous proxectos, os cales que terán que ver coa ARTE e coa CIENCIA, que se ramificarán tocando todas as áreas de coñecemento. Do mesmo xeito, poderán xurdir novas temáticas ao longo do curso nadas do interese dos nenos/as. As fases que teremos en conta á hora de levar a cabo estes proxectos de investigación serán as seguintes: A. Elección do tema de estudo É un dos momentos máis importantes e non adoita haber un momento ou lugar concreto, aínda que se adoita terminar de elixir ou de votar na asemblea, xa que adoita haber varios temas de interese. B. Que sabemos do tema? Este é o momento de recoller as ideas previas que o alumnado ten sobre o tema elixido, xa que isto vainos a permitir crear situacións de aprendizaxe onde se sintan capaces de resolver estas situacións. Todas as achegas deben ser respectadas e transcritas como as din os nenos/as. E hai que dar o tempo suficiente para que todo o mundo exprese o que sabe. O papel do profesorado neste punto é principalmente o de escoita, observación e recolleita de ideas. C. Que queremos saber? O interese polo novo proxecto fai que o alumnado suscítese novas cuestións. As preguntas que se fagan sobre o tema tamén se recollen ao principio do proxecto e nos momentos de asemblea, pero ao longo do proceso poden ir aparecendo novas cuestións, preguntas ou ideas a solucionar, polo que haberá que darlles solución. Aquí a axuda da persoa adulta é fundamental, xa que debe reconducir as súas ideas, suxerir novas preguntas, tendo en conta que é o que lles pode interesar. Debemos actuar como fío condutor, sen anticiparnos ao que propoñan os e as alumnas. D. Procura de información Nesta fase existirá unha gran implicación das familias, dos nenos e nenas de todo o centro.

24 - O primeiro é mandar unha carta informativa ás familias contándolle en que imos traballar e solicitando a súa colaboración. Tamén faremos saber a todo o centro cal é o noso proxecto, anunciándoo nos paneis informativos, con debuxos, murais, notas, etc. -Estaremos abertos a calquera tipo de material que nos ofrezan: libros, enciclopedias, contos, revistas, vídeos, disfraces, discos de música e por suposto charlas de persoas con coñecemento no tema. Canto máis variada e interesante sexa a información, mellor contrastaremos ideas e mellores conclusións elaboraremos. - É importante que todo o que se traia das familias veña traballado e investigado dende a casa, para que o neno ou nena poida mostrar aos demais a súa investigación e séntase protagonista da súa aprendizaxe. - En clase montaremos o Recuncho do Proxecto onde iremos colocando todo o que vai chegando para que o alumnado teña fácil acceso a el. Este recuncho debe ser un espazo tranquilo, cómodo para dous ou tres rapaces ou rapazas, ben delimitado para que centren a atención. Con cadeiras e mesa para poder traballar. Debe ser un espazo motivador polo que hai que coidar o aspecto visual. E. Organización do traballo Este é o momento no que a mestra/ou xunto co alumnado, planifican, pensan, deciden, organizan. - Establecendo un plan de acción conxunto entre todos/as - Canalizando as canles de investigación - Planificando obxectivos, que dean resposta ás preguntas realizadas, sabendo que son abertos e que poden levarnos a campos que aínda non sabemos. - Facendo unha planificación dos diferentes tipos de agrupamentos. - Organizando e secuenciando actividades: talleres, saídas, visitas de expertos planificando o proceso de procura. Este é un proceso aberto e flexible, que está suxeito a cambio, xa que poden xurdir preguntas novas e feitos que non estaban previstos e que nos poden levar a reconducir o establecido. F. Desenvolvemento das propostas As propostas de traballo sobre o proxecto intentaremos que xurdan do alumnado, xa que así serán máis gratificantes. O profesorado recollerá estas propostas dándolles forma, preparándoas, adecuándoas e ofrecéndolle ao alumnado a posibilidade de levalas a cabo. As propostas deben ser variadas e motivadoras, que respecten os ritmos individuais do alumnado. Dentro das propostas haberá varias modalidades: - Actividades tecnolóxicas, xorden da necesidade de crear, construír. Elaboramos decorados, maquetas, obxectos relacionados co proxecto. - Actividades científicas e novas tecnoloxías, trátase de experimentar, isto permítenos crear situacións para resolver dúbidas, validar hipóteses,procurar información na rede, etc. - Actividades sociodramáticas, permítennos vivir o que se aprende no proxecto, expresar sentimentos, emocións - Actividades de lecto-escritura, trátase de facer ver a lectura e escritura desde un punto de vista funcional, Debemos habilitar espazos ou recunchos/ambientes ben delimitados e sinalizados para levar a cabo cada unha delas. Deberemos contar con espazos para o traballo individual, para o xogo, para tarefas compartidas que se aproximen tamén dalgún xeito á realidade. Tamén debemos contar con materiais adecuados para levar a cabo as propostas, este material será variado e motivador, e que cada recuncho/ambiente conte en cada

25 momento co material necesario para poder actuar, que favoreza a imaxinación e a creatividade e que o seu acceso sexa fácil, para favorecer a autonomía. Os agrupamentos serán de tres tipos: - Gran grupo, permiten que os nenos e nenas escoiten e sexan escoitados, favorecen a relación entre o alumnado, axúdalles a coñecerse e coñecer aos demais. - Pequeno grupo, permítelles aprender dos demais, imitan, colaboran, axúdanse - Individual, axúdanlles a concentrarse, buscar recursos, failles autónomos e a saber buscar a axuda necesaria para a realización das propostas. G. ESPAZOS -Estableceremos diversos espazos na aula para posibilitar que o alumnado desenvolva ao mesmo tempo tarefas diferentes: recuncho/ambiente da biblioteca, das construcións, de xogo simbólico etcétera, como espazos confortables que inviten a desenvolver actividades neles, e contando con material axeitado e ao seu alcance. -Garantiremos a flexibilidade na organización dos espazos. -Preveremos que o alumnado dispoña de lugares propios e de uso común para compartir, para estar sós ou para xogar e relacionarse cos demais, espazos para actividades que requiren unha certa concentración e espazos amplos que faciliten o movemento. -Para dinamizar os tempos de falar e as conversas en grupo preveremos un espazo onde o alumnado poida ver as expresións faciais e os xestos de todas as persoas mentres se dialoga. H. MATERIAIS -Seleccionaremos todo tipo de materiais para a estimulación das nenas e nenos. -Os materiais terán fácil acceso e visualización por parte do alumnado para que sexan un respaldo das actividades e promovan a aprendizaxe. -Estarán ben organizados e ao alcance dos nenos e nenas. Esta presenza visual suxerirá actividades e favorecerá a autonomía. -Os materiais curriculares axeitaranse aos tipos de contidos, ás características e necesidades específicas de cada contexto educativo e consecuentemente ás características individuais do alumnado. -Estarán presentes nas aulas elementos do medio natural e sociocultural que favorezan o vencello coa identidade do alumnado e creen un ambiente significativo e a vontade á hora de escollelas. I. O XOGO O xogo ten un papel moi importante no desenvolvemento cognitivo, psicomotor, afectivo e social xa que permite expresar sentimentos, comprender normas, desenvolver a atención, a memoria ou a imitación de condutas sociais. Destacamos a importancia do xogo como actividade propia desta etapa. O xogo é un elemento educativo de primeira orde para desenvolver os contidos referidos ás linguaxes, polo seu carácter motivador, polas posibilidades que lle ofrece á criatura para que explore distintas maneiras de expresión e por permitir a interacción entre iguais e coa persoa adulta. 5. METODOLOXÍA 5.1 Principios -Partiremos do nivel de desenvolvemento psicoevolutivo a nivel afectivo-social, cognitivo e motriz de todo o alumnado para facilitar a construcción dos seus propios coñecementos. - Teremos en conta os seus coñecementos e experiencias previas fomentando así a

26 aprendizaxe signifiativa, traballando na zona de desenvolvemento próximo. - Teremos en conta os seus intereses, necesidades e propostas, garantindo a motivación cara a aprendizaxe. -As nenas e nenos destas idades han de aprender facendo, nun proceso que require observación, manipulación, experimentación, reflexión e poñer en xogo diferentes habilidades de pensamento. -Darémoslle ao noso alumnado oportunidades para que realicen actividades de forma autónoma, tomen a iniciativa, planifiquen e secuencien a propia acción. É importante ofrecerlle ás nenas e aos nenos situacións de aprendizaxe nas que poidan facer propostas, tomar decisións, organizar e anticipar as súas accións. -Valoraremos máis os acertos que os erros. Crearemos un clima de aceptación e respecto mutuo no que equivocarse sexa un paso máis no proceso de aprendizaxe, no que cada neno e nena se sintan retados e ao tempo con confianza para pedir axuda. -Reforzaremos en todo o alumnado a súa autoestima, valorando as súas capacidades e facéndoos conscientes das súas limitacións Respectar o principio de globalización. Os nenos e nenas a estas idades teñen unha visión global do mundo, non dividido en compartimentos estancos. O principio de globalización supón que aprender esixe establecer conexións entre o novo e o xa coñecido, experimentado ou vivido. Por iso presentaremos os contidos relativos ás distintas áreas de xeito dinámico e interrelacionado, así como poñer en conexión as diferentes linguaxes expresivas e comunicativas. As propostas didácticas terán como punto de partida situación globais - situacións comunicativas, conflitos ou cuestións sociais, problemas de calquera tipo - nas que se poñerán en xogo os contidos das diferentes áreas. Tendo isto en conta, o alumnado realizará na aula actividades globalizadas, nas que se intentará que existan as mínimas rupturas posibles de horario, contribuíndo así á continuidade das actividades en si mesmas, podendo participar na presentación da actividade, na planificación da mesma e finalmente, levándoa a cabo. (Todo isto, baseado no principio de globalidade e flexibilidade no que se basea esta etapa) Aseguraremos aprendizaxes significativas e funcionais. Aprender de forma significativa require establecer numerosas relacións entre o que xa se coñece e o que se ha de aprender, e ten como resultado a integración dos coñecementos, o que permitirá aplicar o aprendido nunha situación a outras situacións e contextos diferentes. A aprendizaxe significativa supón un proceso de construción de significados no que as nenas e nenos, coas súas experiencias e coñecementos previos, e, xeralmente, en interacción coas demais persoas, achéganse a novos coñecementos. Desenvolveranse proxectos globalizados que respondan aos intereses das nenas e nenos, que teñan sentido, organizados en secuencias de aprendizaxe, e que os impliquen activamente e desenvolvan todas as súas dimensións O rol dos mestres/as Aspectos que teremos en conta en canto a nosa a actitude e intervención: -A intervención do mestre/a guiando, animando, apoiando, abrindo novos camiños, suxerindo,...- estimulará a creatividade da criatura e contrarrestará estereotipos e convencionalismos. -Será conveniente que a mestra ou o mestre se sitúe a miúdo á expectativa, cunha actitude de espera con respecto ás respostas do alumnado e cunha actitude de escoita activa.

27 -Ofreceremos un modelo de linguaxe rico e correcto, xa que a competencia lingüística da nena ou neno depende da calidade e riqueza da linguaxe que escoita ao seu arredor. -Planificaremos situacións que supoñan para o alumnado pequenos retos que actúen como estímulos para avanzar, evitando as valoracións negativas e destacando as posibilidades das nenas e nenos para ir superando as dificultades pouco a pouco e promovendo os logros e as competencias. -Propiciaremos experiencias onde teñan cabida as relacións con nenas e con nenos doutras aulas e con persoas adultas, xa que así non só se contribúe en gran medida a que as nenas e os nenos vaian ampliando as súas relacións, senón que permiten descentrar positivamente a tarefa educativa da persoa docente e da aula. -Exerceremos como modelo de escritor/a e lector/a competente, pero non como unha práctica pouco programada senón de maneira sistemática, escribindo notas informativas, recollendo propostas, escribindo textos colectivos, individuais lendo contos, cartas, textos científicos e será modelo realizando tanto escrituras e lecturas en voz alta como en silencio. -Promoveremos o diálogo e o intercambio de opinións sobre calquera tema que se esté investigando na aula. -Seremos prudentes á hora de facer valoracións sobre as producións infantís para preservar a espontaneidade da creación fronte aos estereotipos e aos criterios preestablecidos de beleza ou perfección. -Fronte ás creacións e expresións artísticas das nenas e dos nenos é importante que apreciemos todas estas manifestacións validándoas e valorándoas como orixinais, particulares e propias. -Unha das tarefas docentes máis importantes é a creación dun ambiente de confianza, cálido, acolledor e seguro no que o alumnado se sinta querido e capaz, o que lle permitirá xerar confianza en si mesmo para afrontar os retos e para adquirir os instrumentos e as estratexias que lle permiten acceder ao coñecemento. 6. OBXECTIVOS QUE PERSEGUIMOS AO LONGO DO CURSO Os obxectivos xerais que debemos conseguir que acade o noso alumnado ao remate do mesmo. Así, presentamos os obxectivos programados para o primeiro nivel do segundo ciclo de Educación Infantil neste curso escolar: Coñecemento de si mesmo/a e autonomía persoal Coñecer o seu corpo globalmente e identificar algúns dos seus elementos e algunhas características diferenciais. Explorar as posibilidades motrices e posturais do seu corpo e comezar a empregalas coordinadamente axeitándoas, progresivamente, ás diversas situacións. Aceptar as posibilidades e limitacións do seu propio corpo, tentando melloralas e buscando o modo de solucionar as tarefas, creando unha imaxe positiva de si mesmos/as. Adecuar progresivamente o propio comportamento ás necesidades e ás demandas dos outros. Amosar interese na aprendizaxe de novas destrezas. Desenvolver a coordinación óculo-manual e a motricidade necesaria para a manipulación e utilización de obxectos ou instrumentos propios da escola. Descubrir as posibilidades expresivas do seu corpo para expresar sentimentos e emocións. Reforzar unha autonomía progresiva no desenvolvemento dos hábitos relacionados co coidado e a hixiene persoal (ir ó baño, lavarse, peitearse, comer ). Apreciar as calidades dos obxectos por medio da utilización dos sentidos.

28 Coñecer e identificar a existencia doutras persoas dentro do noso medio e fóra del pertencentes a outras razas que posúen diversos trazos físicos e que teñen distintas formas de vida, hábitos e algúns costumes diferentes ós nosos. Colaborar de forma progresiva, dentro das súas posibilidades, nas tarefas propias do coidado do medio familiar e escolar. Coñecemento do contorno Recoñecer e coñecer ós seus compañeiros e compañeiras da clase e ás mestras e establecer un primeiro contacto con eles. Desenvolverse nos espazos e dependencias da escola. Descubrir obxectos, calidades e situacións a través da experimentación activa e identificar as propiedades e as relacións entre eles. Traballar de xeito autónomo cos elementos e materiais típicos da escola. Fomentar nas nenas e nenos a actitude de compartir os seus xogos e os seus xoguetes e desenvolver hábitos de convivencia e de amizade. Descubrir algunhas propiedades dos obxectos a través da observación e da manipulación e atopar algunhas propiedades e as relacións que entre eles se establecen. Respectar algunhas normas de comportamento que rexen a vida escolar e familiar. Aprender a traballar en equipo, a colaborar e a pedir axuda ou prestala para resolver situacións nas que non sexan quen de rematar ou facer sós. Identificar algunhas pezas de vestir e a parte do corpo na que deben colocarse. Coñecer algunhas características da súa propia casa: os seus espazos e algúns obxectos presentes nela, e comezar a empregalos axeitadamente. Observar e manipular obxectos presentes na casa e descubrir as súas calidades. Coñecer e aceptar a súa propia situación familiar sentíndose membro da súa familia. Contemplar e explorar o medio natural e descubrir os cambios vexetais e da paisaxe que se producen no cambio de estacións (temperaturas, cores, froitos ). Valorar e respectar o medio natural. Observar o medio inmediato e identificar algúns dos seus elementos, as súas funcións e as súas utilidades adquirindo progresivamente actitudes de coidado cara a eles. Coñecer algúns servizos relacionados co consumo que poden atopar no seu medio próximo. Coñecer algúns alimentos de orixe animal e vexetal e comprender a importancia de manter unha dieta equilibrada. Iniciar os nenos e as nenas no respecto e na aceptación dalgunhas normas de circulación viaria. Valorar o traballo das persoas a través do coñecemento dalgunhas profesións próximas a eles. Coñecer algunhas costumes e tradicións locais e nacionais. Iniciarse no uso dalgúns instrumentos tecnolóxicos (ordenador, televisión, DVD, reprodutores musicais, PDI ). Coñecer algunhas nocións espaciais. Discriminar nalgúns obxectos a calidade. Linguaxes: comunicación e representación Expresar mediante a linguaxe oral desexos, intereses, intencións, emocións e comprender as mensaxes dos outros. Pronunciar e articular de forma progresivamente correcta. Participar activamente nas situacións de transmisión oral, respectando as normas que rexen o intercambio lingüístico. Amosar interese polos contos, polas narracións lidas polos adultos ou polas

29 audicións. Achegarse á literatura infantil comprendendo, reproducindo e recreando textos sinxelos de contos clásicos ou modernos, e amosar actitudes de valoración, gozo e interese cara a eles. Valorar a linguaxe oral e escrita como medios de comunicación, información e gozo. Observar e interpretar imaxes. Utilizar o seu propio corpo como medio de expresión e desenvolvemento da creatividade. Coñecer distintas técnicas de expresión ademais da verbal que poidan axudalos a liberar ou amosar as nosas ideas, sentimentos, emocións, aumentando así as súas posibilidades comunicativas (expresión plástica, expresión musical, expresión corporal). Comprender as mensaxes audiovisuais emitidas por algúns instrumentos tecnolóxicos (ordenador, PDI, ) e entender a importancia e a necesidade de utilizalos moderadamente. 7- CONTIDOS A TRAVÉS DOS QUE TRABALLAREMOS OS OBXECTIVOS Os contidos abórdanse no novo currículo como capacidades relativas a distintos bloques. Así, presentamos na programación xeral esta división técnica, por áreas de coñecemento e trimestres, atendendo ós obxectivos xerais que pretendemos acadar, se ben no seu tratamento diario se desenvolverán de xeito globalizado e no momento no que xurdan de xeito natural a propósito do centro de interese do noso proxecto. Por elo, pode haber algunha pequena variación na orde de aparición dos contidos na memoria final de curso. 1º TRIMESTRE Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal Bloque 1. O corpo e a propia imaxe Segmentos corporais. Posturas do corpo. Descubrimento das características do seu corpo globalmente. Confianza nas súas propias posibilidades. Bloque 2. Xogo e movemento Movementos e posturas do corpo. Gusto e gozo coas actividades motrices. Progresiva adecuación do ton muscular e da postura nas distintas actividades motrices. Coordinación e control progresivo das habilidades manipulativas de carácter fino. Bloque 3. A actividade cotiá Normas elementais de relación. Predisposición a prestarlles axuda ás compañeiras e compañeiros. Bloque 4. O coidado persoal e a saúde Hixiene diaria: lavar mans, asoarse, limparase despois de ir ao baño... Control progresivo das necesidades básicas do corpo en relación cos estados fisiolóxicos. Necesidades básicas do corpo: sono. Obxectos relacionados co aseo. Uso axeitado dos espazos destinados ó aseo e realización autónoma de accións relacionadas con esta rutina. Identificación e uso axeitado das prendas de vestir en relación co tempo.

30 Coñecemento do contorno Bloque 1. Medio físico: elementos, relacións e medida Observación, manipulación e exploración de obxectos e materiais e as súas calidades. Iniciación á utilización axeitada dos obxectos segundo a súa función. As cores. Os números. Aproximación da palabra, o grafismo e a cantidade que representa para o seu uso na vida cotiá. Curiosidade e interese por manipular obxectos e elementos propios do centro de interese ou das conmemoracións tradicionais que esteamos a traballar. Tamaños e formas. Cuantificadores básicos. Situacións espaciais. Bloque 2. Achegamento á natureza Actitude de respecto cara ós elementos do medio. Contribución no mantemento e na limpeza do medio: utilización dos colectores de reciclaxe. Valoración de medios limpos e non contaminados. Observación guiada, directa ou indirecta, dos cambios naturais do medio próximo. Método científico: iniciación no pensamento científico. Bloque 3. Cultura e vida en sociedade Membros da clase: compañeiras e compañeiros, mestras. Identificación de tódolos compañeiros/as da aula e de tódalas mestras en relación co seu nome. As dependencias da escola: recoñecemento, orientación e uso axeitado. Normas básicas de comportamento e convivencia na clase e na familia. Desenvolvemento progresivamente autónomo no ámbito escolar e familiar. Interese por compartir momentos cos compañeiros/as e adultos/as que o/a rodean. Aceptación das normas que rexen a vida escolar e familiar. Coñecemento de algúns xogos ou cancións tradicionais. Tendencia a compartir e respectar ós compañeiros/as nas situacións de traballo ou xogo. As festas tradicionais do noso contorno: Magosto, Samaín, Nadal. Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal Bloque 1. Linguaxe verbal Escoitar, falar e conversar: Vocabulario referente ó centro de interese ou celebración. Interese e necesidade de comunicación oral, tanto cos adultos/as coma cos compañeiros/as. Pronuncia progresivamente máis clara e correcta das palabras do vocabulario. Comprensión de mensaxes sinxelas dadas polo adulto. Participación en diálogos espontáneos e dirixidos nos que interveñan varias persoas. Uso de formas socialmente establecidas de cortesía: saudar, da-las grazas, pedir por favor... *Aproximación á lingua escrita Iniciación no recoñecemento de nomes propios ou comúns da súa vida diaria. Imaxes e símbolos como medios de comunicación. Progresivo control en actividades motrices de carácter fino. Iniciación no trazo.

31 Achegamento á literatura Actitude de escoita e atención nas narracións dos contos tradicionais ou modernos. Uso individual do espazo e o material da biblioteca de aula. Bloque 2. Linguaxe artística: plástica-musical-corporal Exploración e uso axeitado de materiais e técnicas para a expresión plástica. Audición e interpretación de cancións en grupo. Aprendizaxe de cancións sinxelas. Discriminación son-silencio. Control do corpo e das mans: o movemento corporal (motricidade grosa). Amosar interese polo uso das técnicas plásticas, para gozar ou expresarse. Bloque 3. Linguaxe audiovisual Curiosidade polos medios audiovisuais e tecnolóxicos Gozar co visionado de material audiovisual. Uso crítico dos medios audiovisuais. 2º TRIMESTRE Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal Bloque 1. O corpo e a propia imaxe Identificación da propia imaxe de forma global. Posibilidades expresivas do corpo; limitacións. Sentimentos e emocións propios. Interese cara ás persoas doutras razas. Bloque 2. Xogo e movemento Exploración das posibilidades motrices do propio corpo. Coordinación progresiva de movementos en actividades manipulativas de carácter fino: riscar, puntear, trazar, marcar... Desenvolvemento da destreza manual e da coordinación óculo-manual mediante actividades escolares: o manexo do rato do ordenador, xogos interactivos, xogo simbólico, traballo impreso, xogos de pelota... Bloque 3. A actividade cotiá Iniciativa para realizar accións e actividades novas. Regulación da propia actividade e desenvolvemento de hábitos elementais de convivencia e relación cos seus iguais. Bloque 4. O coidado persoal e a saúde Aceptación das normas establecidas para o coidado do propio corpo. A hixiene corporal; gusto e gozo coa práctica de hábitos de hixiene. Iniciación na colaboración co mantemento da limpeza do medio onde teñen lugar as actividades cotiás: a casa e o colexio. Gusto por amosar un aspecto persoal limpo e coidado. Coñecemento do contorno Bloque 1. Medio físico: elementos, relacións e medida Comparación de obxectos pola súa cor e tamaño. As cores: mesturas de cores primarias. Os números. Aprendizaxe da palabra, o grafismo e a cantidade que representa para o seu uso na vida cotiá. Achegamento ás figuras planas e tridimensionais en obxectos, elementos do entorno ou en imaxes. Tamaños e formas.. Situacións espaciais. Bloque 2. Achegamento á natureza Contornos vexetais próximos: o parque, a horta, o bosque.

32 Atención aos acontecementos e ás manifestacións do medio: cambios de estación (e, con elas, de roupa, paisaxes, alimentos, plantas...) Algúns fenómenos atmosféricos: a chuvia, o arco da vella. Gozo ó realizar investigacións ou actividades en contacto coa natureza. Formulación de preguntas ou hipóteses, contrastándoas ou buscando a resposta, a cerca dos fenómenos da natureza ou dos recursos naturais. Bloque 3. Cultura e vida en sociedade Realización progresivamente maior de tarefas sinxelas nos ámbitos habituais de relación e convivencia. Recoñecemento dalgunhas e relación coa tarefa que desempeña. Elementos e lugares relacionados co consumo: as tendas. Recoñecemento de diferentes tipos de comercios. Identificación de obxectos referidos a diversos lugares de consumo. As festas tradicionais do noso contorno. Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal Bloque 1. Linguaxe verbal Escoitar, falar e conversar: Vocabulario referente ó centro de interese ou celebración. Esforzo por mellorar a súa elocución e articulación. Asimilación das normas que rexen o intercambio lingüístico: escoitar ós outros, non falar dous á vez Interese por comprender as intencións comunicativas dos/as outros/as. Aproximación á lingua escrita Observación e interpretación de imaxes, soltas ou encadeadas ata tres. Iniciación ao trazo. Achegamento á literatura Iniciación no recitado de cancións con rima ou pequenas poesías (descubrimento indirecto da rima, o ritmo e recoñecemento da mensaxe que transmiten). Gusto polos xogos de adiviñas. Bloque 2. Linguaxe artística: plástica-musical-corporal Emprego de sons para a interpretación musical. Gozo coas cancións tradicionais. Instrumentación musical escolar e de tradición propia. Sons da natureza: vento, chuvia, piar de paxaros... Propiedades sonoras do corpo. Valoración das produción plásticas propias e dos demais. Bloque 3. Linguaxe audiovisual Gusto por realizar ou participar en xogos interactivos. Iniciación na comprensión de mensaxes audiovisuais. Interese por explorar as posibilidades comunicativas que ofrece a linguaxe audiovisual. 3ºTRIMESTRE Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal Bloque 1. O corpo e a propia imaxe Características diferenciais do corpo. Aceptación de si mesmo/a, das propias características corporais. Regulación progresiva de emocións e sentimentos. Os sentidos: vista, oído, gusto, olfacto e tacto. Bloque 2. Xogo e movemento Progresivo control postural: reprodución de posturas, invención de posturas, posturas

33 naturais... Interese por aprender novas destrezas. Bloque 3. A actividade cotiá Manifestación de sentimentos de amizade cara ós seus iguais e cara ós adultos; aceptación das demostracións dos outros para con él/a. Confianza nas súas propias posibilidades de acción. Bloque 4. O coidado persoal e a saúde Desenvolvemento de hábitos relacionados cunha alimentación saudable. Progresiva autonomía nas rutinas relacionadas coa alimentación. Identificación dalgunhas situacións que poden resultar perigosas. Vixilancia en situacións da casa que poden resultar perigosas. Coñecemento do contorno Bloque 1. Medio físico: elementos, relacións e medida Establecemento de relacións entre coleccións de obxectos ou clasificacións. Cuantificadores básicos. Emprego axeitado das nocións espaciais con respecto a el/a e os compañeiros. Ubicación temporal de accións de tres ou menos imaxes. Identificación de obxectos axeitados e desaxeitados para levar á boca. Bloque 2. Achegamento á natureza Animais domésticos e salvaxes; animais de compañía e de granxa. Valoración dos beneficios que achegan para a nosa alimentación e saúde os animais e as plantas. Uso de materiais de refugallo ou reutilización para reducir lixo e volume de materiais. Bloque 3. Cultura e vida en sociedade A familia: identificación de si mesmo/a como membro da súa familia e das relacións de parentesco en primeiro grao. Espazos, dependencias e obxectos propios dun fogar. Normas básicas de comportamento e convivencia na familia. Desenvolvemento progresivamente autónomo no ámbito familiar. Iniciación na discriminación de comportamentos axeitados e desaxeitados no ámbito escolar e familiar. Gusto por participar na vida escolar e familiar. O medio que nos rodea: a rúa (beirarrúa, farol, papeleira...). Normas elementais de seguridade viaria: respecto ó semáforo. Actitude de rexeitamento cara accións ou actividades que inciten á violencia. Valoración do esforzo que supón o traballo, tanto propio coma dos compañeiros/as. As festas tradicionais do noso contorno. Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal Bloque 1. Linguaxe verbal Escoitar, falar e conversar: Vocabulario referente ó centro de interese ou celebración. Expresión de emocións a través de diferentes medios. Curiosidade e gusto por coñecer outras linguas ademais da que xeralmente utiliza para comunicarse. Valoración da linguaxe oral como medio de comunicación. Identificación de obxectos polo seu nome. Achegamento á lingua escrita e a algúns dos seus elementos (letras, palabras significativas, frases en contextos orais...).

34 Achegamento á literatura Emprego progresivamente autónomo dos libros da biblioteca. Interese cara ás manifestacións de tradición cultural. Bloque 2. Linguaxe artística: plástica-musical-corporal Técnicas plásticas: punteo, riscado, frotagge, collage... Axuste da voz á melodía da canción. Aprecio de pequenos momentos de relax: o silencio, as audicións musicais. Identificación de obxectos significativos co seu son. Experimentación das posibilidades expresivas do propio corpo. Escenificación de situacións reais e imaxinarias acompañadas de xestos. Gozo co desenvolvemento de linguaxes artísticas. Bloque 3. Linguaxe audiovisual Identificación dos medios audiovisuais como instrumentos de xogo e de comunicación. Coñecemento, coidado e uso, na medida das súas posibilidades, das ferramentas audiovisuais do centro ó seu dispor. 8- ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Tendo en conta o Decreto 229/ 2011 do 7 de Decembro e a Orde do 28 de Outubro de 1996: A educación é un ben ao que todos teñen dereito; os grandes fins da educación deben ser os mesmos para todos. O grado en que cada alumno alcance estes fins será distinto e tamén o será o tipo de axuda que necesite para alcanzalos. A educación debe ser só unha pero con diferentes axustes para dar resposta á diversidade dos alumnos, e o sistema educativo, no seu conxunto, debe prever os medios necesarios para proporcionar a axuda que cada alumno necesite, dentro do contexto educativo máis normalizado posible. A realidade educativa do momento suscítanos a necesidade de dar resposta á diversidade de alumnos, de formas de aprendizaxe, de ritmos, de estilos de ensino, etc. e por iso estamos obrigados, por lei e por eficacia profesional, a tomar unhas medidas que satisfagan esa necesidade. A atención á diversidade é un concepto amplo que inclúe a alumnos con dificultades de aprendizaxe, discapacidades físicas, psíquicas e sensoriais, alumnos que se incorporan de forma tardía ou que veñen doutros países e alumnos con alta capacitación intelectual. O Plan de Atención á Diversidade entendémolo como un conxunto de actuacións, adaptacións curriculares, medidas organizativas, apoios e reforzos que un centro deseña, selecciona e pon en práctica para proporcionar, tanto ao conxunto de alumnado do centro a resposta máis axustada ás súas necesidades educativas xerais e particulares, como ás propias dificultades que pode supoñer o ensino de certas áreas ou materias, intentado previr posibles dificultades de aprendizaxe. Favorecerase unha organización flexible, variada e individualizada da ordenación dos contidos e do seu ensino. En resume: -Basearémonos en principios inclusivos, integradores e non discriminatorios: polo que, priorizarase a atención do alumnado dentro da aula-titoría, onde se realizará o maior número de actividades posibles, intentando deste modo minimizar as rupturas e interferenzas, maximizando no posible a atención nas tarefas a realizar, a socialización co grupo-aula, Por esta razón, intentarase na medida do posible que todas as atencións do alumnado (apoios, reforzos, ) sexan dentro da aula. -Adaptaremos o traballo as características personais, necesidades, intereses e estilos

35 e ritmos de aprendizaxe de cada neno/a. Intentarase non interferir na medida do posible, sendo Mestres-guías, fomentando en todo momento a continuidade do traballo na aula, -Traballaremos de forma coordinada co Departamento de Orientación para atender os casos de alumnado con N.E.A.E. -Estableceremos cauces de colaboración e participación activa coas familias do noso alumnado fomentando o concepto inclusivo da escola. 9- COMPETENCIAS BÁSICAS A LOE establece oito competencias básicas que o alumnado debe desenvolver e acadar ao longo das diferentes etapas. No segundo ciclo de E.I o equipo de ciclo do mesmo traballará de forma integrada en todas as áreas as seguintes: -Competencia en comunicación lingüística. -Competencia matemática. -Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. -Tratamento da información e competencia dixital. -Competencia social e cidadá. -Competencia cultural e artística. -Competencia para aprender a aprender. -Autonomía e iniciativa persoal CONTRIBUCIÓN DESDE AS ÁREAS DE E.I. AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS. Competencia en comunicación lingüística. Contribuiremos á mellora da competencia lingüística desde a educación infantil fomentando a participación, respectando a diversidade de respostas e ofrecendo un clima no que se anime a ler, escribir e conversar. Competencia matemática. Contribuiremos á mellora da competencia matemática na medida en que os elementos e razoamentos matemáticos sexan empregados para enfrontarse ás situación cotiás e reais que o precisen. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. Contribuiremos á adquisición desta competencia iniciando ao alumnado no pensamento científico, potenciando habilidades de investigación: formular hipóteses, recoñecer evidencias, observar, formular interrogantes, descubrir alternativas, verificar, predicir, xerar novas ideas e solución, Tratamento da información e competencia dixital. Para mellorar esta competencia, é preciso que se propoñan situación nas cales sexa necesario resolver problemas reais para o cal se recorrerá ao tratamento da información e ao uso dos recursos tecnolóxicos dispoñibles. Competencia social e cidadá. Contribuiremos ao desenvolvemento desta competencia traballando as habilidades sociais que permiten mediar nos conflictos de convivencia axudan a resolvelos con actitude construtiva e a tomar decisión con autonomía. Competencia cultural e artística. Contribuiremos ao desenvolvemento desta competencia abríndonos ás diferentes manifestacións culturais e artísticas, convertindo a escola nun espazo en que se aprecie e goce coa arte e coas manifestacións culturais onde se potencie o emprego dalgúns recursos da expresión artística para realizar creación propias: onde se manteña unha actitude aberta respetuosa e crítica cara á diversidade de expresións artísticas e culturais e onde se impulse cultivar a capacidade estética e creadora de cada criatura e o interese por participar na vida cultural e por contribuír á conservación do patrimonio.

36 Competencia para aprender a aprender. Contribuiremos á mellora desta competencia deseñando unha práctica educativa que incida na potenciación da compresión e da expresión lingüística da memoria, da motivación, da observación, dos rexistros das aprendizaxes, do traballo cooperativo e por proxectos da resolución de problemas, posiblilitando por parte dos nenos e nenas a planificación e organización da tarefa que se vai a realizar, a selección e o tratamento da información a través dos diferentes recursos tecnolóxicos. Autonomía e iniciativa persoal. Contribuiremos a mellorar esta competencia permitindo a noso alumnado imaxinar emprender acción desenvolver proxectos individuais ou colectivos con creatividade, confianza e responsabilidade. O enfoque por competencias modifica os puntos de vista convencionais sobre a forma de aprender e de ensinar pois o aspecto central non é a acumulación de coñecementos, senón o desenvolvemento das posibilidades que posúe calquera individuo mediante fórmulas de saber e de facer contextualizadas. 10. CRITERIOS DE AVALIACIÓN Segundo a Orde do 25 de Xuño do 2009, pola que se regula a implantación, o desenvolvemento e a avaliación do segundo ciclo da educación infantil. Tendo en conta que a avaliación é un instrumento regulador, orientador e autocorrector do proceso educativo, é fundamental que a utilicemos de xeito continuo e formativo en todo o proceso de aprendizaxe Procedementos e Instrumentos de avaliación O principal método de avaliación na Educación Infantil é a observación directa e sistemática, ademais da análise das súas producións, sexan en formato de traballo impreso ou actividades plásticas, corporais, musicais, informáticas... Os resultados da avaliación valerannos para: -Saber da funcionalidade e valía das actividades que programamos para chegar a acadar os obxectivos propostos. -Determinar o bo uso e funcionamento das condicións ambientais, materiais e temporais coas que contamos. -Estudar o desenvolvemento das capacidades de cada nena e de cada neno de xeito individual, de acordo ós obxectivos cara os que traballamos. Así, analizaremos o punto de consecución no que se atopan, se precisan reforzo, se podemos avanzar máis no propio obxectivo... -E así, informaremos ás familias sobre o que e como se está a traballar na aula, o avance do/a seu fillo/a e como elas nos poden axudar. A avaliación ten tres momentos igual de importantes para asegurar un bo desenvolvemento do noso traballo: - INICIAL: sempre que iniciemos unha secuencia de aprendizaxe-ensino realizaremos unha avaliación para coñece-lo punto de partida do alumnado (diálogos, debuxos, manipulación de obxectos...) - CONTINUA: para así poder cambiar canto antes os aspectos que impiden ou dificultan que se acaden os obxectivos propostos. Basicamente, realizarase seguindo a ficha de criterios de avaliación do proxecto específico que esteamos a desenvolver, ademais de co diario de aula. - FINAL: cando se dá por pechado o proceso, compararemos a avaliación inicial co proceso levado a cabo por cada nena e cada neno, para ver o seu progreso e se conseguiu os obxectivos propostos.

37 10.2- Criterios xerais de avaliación do alumando Os criterios de avaliación plantexarémolos en termos de pregunta, para poder respostar Si, Non ou En desenvolvemento : Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal Coñece partes do seu corpo, identificándoas e nomeándoas? É quen de coordinar posturas e movementos co seu corpo? Acepta as súas limitacións? Ten en conta as necesidades dos/as compañeiros/as á hora de moverse? Interésase por realizar novas destrezas? É quen de manipular e utilizar instrumentos da escola (lápis, punzón, pelota...) coa destreza óculo-manual e a motricidade precisas? Sabe expresar sentimentos ou emocións típicas co corpo? É autónomo nos hábitos diarios de hixiene (baño, lavarse, peitearse, comer...)? Identifica e respecta diferenzas culturais ou raciais por trazos físicos, hábitos ou formas de vida? Coñecemento do contorno Recoñece ós compañeiros e compañeiras e ás súas mestras? É quen de desenvolverse nos espazos da escola? Traballa de xeito autónomo co material propio da aula? Comparte xogos e xoguetes cos compañeiros/as? Observa e manipula os obxectos de estudo, chegando a atopar características propias ou relacións entre varios? Respecta as normas de comportamento da escola, propias tamén do ámbito familiar? Solicita axuda cando a precisa? Axuda ós/ás compañeiros/as? Recoñece prendas de vestir e o seu bo uso? Sabe contextualizar obxectos propios do fogar? Entende a súa posición familiar e, ó menos, as relacións de primeiro grao? É quen de identificar algún cambio na paisaxe co paso do tempo (estacións, fritos, temperaturas...)? Recoñece algúns servizos ou mobiliario urbano (rúa, beirarrúa, papeleira, semáforo...)? Sabe o nome dos establecementos de uso habitual (supermercado, froitaría, chacinaría, zapataría...)? Distingue as profesións máis próximas a el/a? Coñece algunha tradición ou costume local ou nacional? Recoñece e utiliza na medida das súas posibilidades os aparatos tecnolóxicos ó seu alcance? É quen de situarse segundo as nocións espaciais dentro-fóra, diante-detrás e sobrebaixo? Recoñece as calidades básicas de volume, cor e peso en obxectos cotiás? Linguaxes: comunicación e representación Pronuncia dentro da media da súa idade? Participa nas conversas grupais? Acata as normas do diálogo? Gústanlle os contos e narracións lidas polo adulto? Interésase polas representacións? Comprende que a linguaxe oral e a escrita son medios de comunicación, información e tamén gozo? É quen de interpretar imaxes?

38 Coñece técnicas plásticas? Pode utilizar o corpo como medio de expresión? Comprende as mensaxes audiovisuais que se lle presentan? Ademais das titorías coas familias, informaremos a cerca dos progresos ou dificultades do alumnado a través dun boletín trimestral recollido no Proxecto Educativo Criterios de avaliación do proceso de ensinanza Non só avaliaremos o desenvolvemento das capacidades do alumnado, senón que debemos avaliar tamén a adecuación da programación e do método de ensinanza que desenvolvemos e o uso dos recursos dos que dispoñemos. Para elo, e valéndonos dos mesmos métodos que para a avaliación da aprendizaxe, marcamos uns criterios ós que dar resposta a cerca do noso traballo e intervención: axéitanse as miñas expectativas ás capacidades reais do alumnado? escollín un material axeitado para o tratamento do tema? consegue o cativo entende-lo que lle pido? fomento as competencias básicas do alumnado? existe unha axeitada relación e clima de colaboración coas familias? están as miñas actividades de nivel coordenadas co resto do centro? 11. RELACIÓN FAMILIA-AULA Traballaremos baixo unha dinámica de colaboración coas familias, que poderán, de maneira voluntaria, realizar actividades (programadas de antemán e pactadas) na aula ou co alumnado. As actividades a levar a cabo pódense dividir en: Actividades relacionadas co proxecto. Actividades de acompañamento. Actividades relacionadas cos aniversarios. Intercambios de información: reunións iniciais e trimestrais, titorías, intercambio de información escrita e boletíns, encontros informais. 12. EXCURSIÓNS E SAÍDAS. Ao longo do curso realizaremos diferentes saídas ao contorno próximo, para o que se solicita autorización ás familias. Esta autorización será para todo o curso, aínda que para cada saída recibirán información de antemán da actividade a realizar. En canto ás saídas en autobús ou fóra do pobo, as familias terán que asinar a autorización para esa actividade en concreto. Así pois, realizaremos saídas ao contorno relacionando a actividade e a visita co proxecto ou con algún acontecemento concreto. En canto a excursións a realizar con todo o alumnado ou visitas, serán programadas polos diferentes Equipos ( Extraescolares, Dinamización e Biblioteca), polo que, tanto a súa planificación como a súa xestión, será organizada e levada a cabo polo equipo en cuestión.

39 6.2. PROGRAMACIÓN 4º TITORAS: FAUSTINA DIESTE SANCHEZ RODRIGO PEREZ LAGO 1- INTRODUCIÓN 2- ANÁLISE DO CONTEXTO 2.1- Características Do Entorno 2.2- Características Do Centro 2.3- Características Dos Nenos/as 3- ORIENTACIÓS METODOLÓXICAS 3.1- O Traballo Por Proxectos 3.2- Fundamentos Pedagóxicos 3.3- Fases No Desenvolvemento Dun Proxecto De Investigación 4- ORGANIZACIÓN AMBIENTAL 4.1- Organización Do Espazo 4.2- Organización Do Tempo 5- ORGANIZACIÓN DOS RECURSOS 5.1- Recursos Materiais 5.2- Recursos Humanos 6- O DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS 7- ATENCIÓN Á DIVERSIDADE 8- OBXECTIVOS QUE PERSEGUIMOS Ó LONGO DO CURSO 9- CONTIDOS A TRAVÉS DOS QUE TRABALLAREMOS OS OBXECTIVOS 10- CRITERIOS DE AVALIACIÓN Procedemento E Instrumentos De Avaliación Criterios De Avaliación Do Alumnado Criterios De Avaliación Do Proceso De Ensinanza 11- CUMPRIMENTO CO ESTABLECIDO NO CURRÍCULO 12- BIBLIOGRAFÍA

40 1- INTRODUCIÓN Realizaremos esta programación de acordo coa Lei Orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación, modificada parcialmente pola Lei Orgánica 2/2013 do 9 de decembro para a mellora da calidade educativa. De acordo con isto, e tendo en conta ademais o marco legal de referencia, Decreto 330/2009 do 4 de xuño, polo que se establece o currículo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia e a Orde do 25 de xuño de 2009, pola que se regula a implantación, o desenvolvemento e a avaliación do segundo ciclo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia, imos a elaborar a presente programación. Con ela dar resposta a catro cuestións básicas: qué ensinar?, cándo ensinar?, cómo ensinar? e qué, cómo e cándo avaliar?. A resposta a todas estas preguntas, tendo en conta, ademais, as circunstancias nas que se aplica esta programación, permite unha elaboración que virá determinada polos distintos niveis de concreción curricular. Para facer dita programación de actividades e tarefas, partimos do currículo. Neste caso partiremos do Decreto 330/2009 do 4 de xuño, polo que se establece o Currículo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia. Tamén teremos en conta a Concreción Curricular recollida dentro do Proxecto Educativo do centro. A presente proposta corresponde á especialidade de Educación Infantil, máis concretamente a quinto de Educación Infantil (4 anos). 2- ANÁLISE DO CONTEXTO Este sería o primeiro paso a dar para a correcta elaboración da programación. Imos partir do Proxecto Educativo que servirá de base para esta análise, porque é neste documento onde se responde a cuestións como; ónde estamos?, Quén somos?, Qué pretendemos?, Cómo o facemos? Tamén teño que ter en conta as características tanto do entorno como das familias e dos nenos/as Características do entorno O centro está situado nunca zona urbana da costa galega, en concreto na Pobra do Caramiñal. O nivel socio-económico é medio e medio-baixo e a poboación está ocupada en actividades de pesca, marisqueo fábricas de conservas, etc., aínda que como todos os pobos da costa, actualmente o turismo amósase cada vez máis como un incipiente motor económico. Como todo o país estamos inmersos nunha forte crise. En canto ó idioma temos que dicir que non hai unha tendencia clara cara a un dos dous idiomas oficiais, o que sí hai que dicir que medra a tendencia a que os nenos usen os dous idiomas como lingua de comunicación entre as familias. Teremos en conta a normativa vixente, neste caso o Decreto 79/2010 do 20 de maio para o plurilingüismo no ensino non universitario de Galiza, así como a resolución do Tribunal de Xustiza de Galiza, e aseguraremos a ensinanza de ambas linguas dentro do sistema de ensinanzaaprendizaxe Características do centro O centro é un Colexio de Educación Infantil (E.E.I.) dependente da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria con 6 unidades, das cales 2 corresponden a tres anos, 2 a catro anos e 2 a cinco anos. Están distribuídas nun edificio de dous andares: na planta baixa están 3 aulas de Educación infantil con 1 baño para os nenos e nenas, un baño adaptado eo baño das mestras. Tamén esrá o almacén de limpeza, a conserxería, e a Dirección. No primeiro andar están 3 aulas de E.I., 2 baños para os nenos e nenas, a aula de Audición e Linguaxe, a biblioteca, a sala de psicomotricidade, o comedor, a aula de PT e Departamento de Orientación. No exterior do edificio hai un patio que ten un anaco cuberto, pero que cando chove non se pode utilizar porque chove e está sin arranxar. Os Órganos Persoais cos que conta o centro son: Directora que asume á súa vez

41 ás función do xefe de estudos e Secretaria. Os órganos colexiados son: Claustro de Mestres e Consello Escolar. Os Órganos de Coordinación Docente son: Equipos de Ciclo, Comisión de Coordinación Pedagóxica, Equipo de Dinamización da lingua galega, Departamento de Orientación e as titorías. O Centro ten todos os postos de traballo cubertos e son: 8 mestras de Educación Infantil (das cales 6 son titoras), 1 mestra especialista en Filoloxía Inglesa, 1 mestra de Audición e Linguaxe a tempo completo e 1 mestra de Audición e Linguaxe compartida con outros centros do Concello, 1 mestra de Pedagoxía Terapéutica e 1 Orientadora compartida. O cadro de persoal laboral consta dunha coidadora e un conserxe. No centro funciona unha Asociación de Pais e Nais de Alumnos que xestiona o funcionamento do comedor e madrugadores, así como actividades que se realizan pola tarde. O horario do centro é de xornada continuada de mañá, de 9:30 a 14:30 horas, atendendo así ó recollido na Orde do 29 de maio do 2008, e dun total de 5 horas lectivas, atendendo á súa vez ó estipulado na Orde do 22 de xullo de A hora de obrigada permanencia do profesorado no centro é os luns de 16:30 a 19:30 h Características dos nenos/as Para elaborar esta programación debo ter en conta, ademais das características individuais, as características propias do desenvolvemento dos nenos e nenas de 4 anos. O 5º nivel do segundo ciclo de Educación Infantil está formado por dúas aulas. Na aula de 4 anos A temos 15 nenos e na aula de 4 anos B hai 12 nenos. Como características do desenvolvemento dos nenos e nenas de catro anos poderiamos citar as seguintes: CARACTERÍSTICAS PSICOLÓXICAS Posúen unha gran fantasía e imaxinación. Aparece a omnipotencia máxica (posibilidade de alterar o curso das cosas), o finalismo (todo está e foi creado con unha finalidade), o animismo (atribuir vida humana a elementos naturais e a obxectos próximos), o sincretismo (imposibilidade de disociar as partes que compoñen un todo) e o realismo infantil (suxeito a experiencia directa, non diferenza entre os feitos obxectivos e a percepción subxectiva dos mesmos; no debuxo, debuxa o que sabe). Progresivamente o pensamento vaise facendo máis lóxico en conversacións, seriacións e clasificacións. O seu pensamento é intuitivo, fortemente ligado ao que percibe directamente. Diferenza entre o real e o imaxinario. Establece semellanzas e diferenzas entre obxectos (forma, cor e tamaño). Clasifica obxectos por atributos. Manexa sen inconvintes relacións espaciais simples: arriba, abaixo, fora, dentro. A súa ubicación temporal é deficiente, aínda vive máis que nada no presente. Manexa inadecuadamente os termos onte, hoxe e mañá. Di o momento do día en relación as actividades (hora de merendar). Repite poemas que coñece. Participa en obras de teatro sinxelas asumindo o papel dalgún personaxe da historia. Imita aos modelos de televisión e propagandas. Identifica nomeado ou sinalando as partes que faltan a un obxecto ou ilustración. Ordena secuencias con debuxos impresos para formar unha historia con relación lóxica. Gústalle moito facer preguntas, aínda que con frecuencia non lle interesan as respostas. Comeza a noción do estético (expresións de alegría ou rexeitamentoo ao presentarlle obxectos bonitos ou feos).

42 Recorda polo menos 4 obxectos que viu nunha ilustración. Nomea a primeira, a do medio e a última posición. Conta ata 10 de memoria, pero o seu concepto numérico non vai máis alá de un dous, moitos, ningún. Fai conxuntos de 1 a 10 elementos seguindo unha mostra. Pode seriar de tres a cinco elementos. Arma quebracabezas de 24 pezas. Identifica e nomea cores primarios e secundarios. A NIVEL CONDUCTUAL E EMOCIONAL: A esta idade os nenos/as son egocéntricos, e queren que o mundo xire ao seu redor, pero xa é capaz de compartir xogos e xoguetes con outros amigos ou compañeiros. Participan en xogos con outros nenos/as da súa mesma idade gústalle a súa compañía. Empezan a mostrarse independentes, pero é normal que en ocasións mostren certas inseguridades ante situacións e persoas descoñecidas. Necesitan sentirse importantes para as persoas do seu entorno. Recoñecen as emocións e sentimentos dos demáis. Mostran actitudes de protección ante os máis pequenos. Gústalles facer encargos e asumir responsabilidades nas tarefas domésticas e escolares. De aquí que sea importante a figura dos encargados nas aulas. Gústalles que os feliciten cando fan as cousas ben, pero aínda non son capaces de recoñecer os seus erros. DESENVOLVEMENTO FISICO E MOTRIZ Mostran maior coordinación nos seus movementos corporais. Poden recoller un balón en movemento. O seu sentido do equilibrio mellora e poden andar nunha perna soa mantendo o equilibrio sobre un pe. Tratase dun hito importante respecto a anterior etapa. Teñen maior habilidade na motricidade fina dos seus dedos. Pode recortar con toxeiras. Son capaces de vestirse e espirse sen axuda. Lavarse os dentes, a cara e as mans. DESENVOLVEMENTO DA LINGUAXE: Son capaces de expresar verbalmente o seu estado de ánimo estou enfadado, tamén as súas necesidades persoais e desexos. Son capaces de combinar oracións cortas. Entusiásmalles falar cos adultos e volve a aparecer outra etapa do Por qué?. Preguntan por todo aquilo que esperta a súa curiosidade. É importante Responderlles sempre coa verdade. Gozan coas adiviñas, chistes e xogo de palabras. Mostran dificultade utilizando os tempos verbais. Entenden o argumento de algúns contos sinxelos. 3- ORIENTACIÓNS METODOLÓXICAS Tal e como se establece no Decreto 330/2009 do 4 de xuño, polo que se establece o currículo da educación infantil na Comunidade Autónoma de Galicia, os principios metodolóxicos deben enmarcar a acción pedagóxica neste ciclo. Á hora de deseñar a programación, tan importante como a selección do que se vai a ensinar e o criterio a seguir, é a selección da forma e procedementos en que se vai a presentar os contidos ó alumnado para que sexan asequibles e logren os resultados previstos. No noso caso imos traballar por proxectos. Isto implica unha metodoloxía

43 específica que imos desenvolver a continuación O TRABALLO POR PROXECTOS DE INVESTIGACIÓN Cremos que a metodoloxía de pequenos proxectos é a que máis se axusta á nosa forma de entender a educación, xa que ten en conta principios metodolóxicos fundamentais: aprendizaxe significativa, globalización, diversidade, aprendizaxe por descubrimento, colaboración coas familias Chegamos á conclusión de que aprender non é só almacenar información, si non que é importante relacionala e interiorizala, creemos que a aprendizaxe é experiencia. Consideramos que o obxectivo da educación non sería a adquisición mecánica de contidos en torno a unhas materias, senón dos procedementos precisos para aprender de modo autónomo. Deste xeito: Os nenos e nenas aprenden porque teñen interese polo que fan, senten curiosidade, elixírono eles/as e vano relacionando co que saben. É ademais unha aprendizaxe compartida e cooperativo, planifican a súa acción, definen o que queren facer, comparten os seus intereses coas súas familias e deste xeito prodúcese unha comunicación familia escola moi importante. Con esta metodoloxía son cada vez máis autónomos e máis protagonistas do seu propio proceso ensino/aprendizaxe. Téñense en conta os intereses do alumnado, á vez que se abren e xeran novas inquietudes con respecto ao mundo que lles rodea. Non se pode falar de erros ou fracaso, os erros axúdannos a crecer, son o camiño para atopar a vía correcta. Ademais, como equipo cremos que a nosa labor como docentes vese enriquecida, permítenos medrar cos nenos/as e coas familias. Imos pasar dunha programación ríxida, con obxectivos, contidos e actividades claras, temporalizadas e programadas polo adulto, a un método no que imos construíndo todos xuntos, e que pode ir modificándose en función dos grupos, das achegas do alumnado, das familias, etc. O papel da mestra supón: Novo papel do docente, no que haxa momentos para escribir, pensar, escoitar ao alumnado nas súas propostas e nas súas investigacións e achegas, sen adiantarnos. Promover unha maior interrelación escola-familia. Organizar a aula dunha forma máis dinámica. Ter unha nova visión da programación, máis flexible e próxima á realidade. Suscitarnos a aprendizaxe como algo funcional. Saber definir e dirixir os intereses do alumnado cara á aprendizaxe. Planificar as accións. Organizar as investigacións que se van realizando. Regular o grupo, as intervencións, toma de decisións Realización de observacións diarias e sistemáticas, para ver a evolución do proceso. Debemos fomentar a existencia de actividades abertas, que permitan equivocarse e volver a reconstruír a acción de forma diferente Fundamentos Pedagóxicos Traballar por Proxectos de Investigación supón falar do construtivismo, xa que o

44 coñecemento constrúese como un proceso de interacción entre a información procedente do medio e a que a persoa xa posúe, e a partir das cales, inícianse novos coñecementos. Os fundamentos pedagóxicos nos que se asenta esta forma de traballo son os seguintes: O ensino por descubrimento (Jerome Brunner). A aprendizaxe significativa (Ausubel). A globalidade. O desenvolvemento individual cara ás operacións lóxicas e formais (Piaget). O constructivismo na linguaxe (Vigotsky). A avaliación procesual Fases de desenvolvemento dun Proxecto de Investigación As fases á hora de levar a cabo un proxecto de investigación en Educación Infantil son as seguintes: Elección do tema de estudo É un dos momentos máis importantes e non adoita haber un momento ou lugar concreto, aínda que se adoita terminar de elixir ou de votar na asemblea, xa que habitualmente hai varios temas de interese. Como os nenos e nenas da nosa etapa aínda non teñen moi claro o concepto de elección por votación hai que simplificalo usando debuxos do tema onde se sitúan, outra posibilidade é que debuxen o tema elixido. Nós como educadoras debemos manter esperto o interese con preguntas suxestiónss, espazos abertos, seremos axudantes para manter viva esta ilusión. Que sabemos do tema? Este é o momento de recoller as ideas previas que o alumnado ten sobre o tema elixido, xa que isto vainos a permitir crear situacións de aprendizaxe onde se sintan capaces de resolver estas situacións. A recolleita de coñecementos previos adoita xurdir nos diálogos en asemblea, ao principio do proxecto, pero tamén poden producirse no xogo libre, nos debuxos, etc. Ás veces estes coñecementos previos son erróneos, pero é importante entender que non debemos corrixir o erro, senón centrarnos en buscar situacións nas que o alumnado poida modificalos. Todas as achegas deben ser respectadas e transcritas como as din os nenos/as. E hai que dar o tempo suficiente para que todo o mundo exprese o que sabe. O papel do profesorado neste punto é principalmente o de escoita, observación e recolleita de ideas. Que queremos saber? O interese polo novo proxecto fai que o alumnado suscíte novas cuestións. As preguntas que se fagan sobre o tema tamén se recollen ao principio do proxecto e xeralmente nos momentos de asemblea, pero ao longo do proceso poden ir aparecendo novas cuestións, preguntas ou ideas a solucionar, polo que haberá que darlles solución. Aquí a axuda da persoa adulta é fundamental, xa que debe reconducir as súas ideas, suxerir novas preguntas, tendo en conta que é o que lles pode interesar. Debemos actuar como fío condutor, sen anticiparnos ao que propoñan os alumnos e as alumnas. Procura de información Nesta fase existirá unha gran implicación das familias, dos nenos e nenas e de todo o centro.

45 - O primeiro é mandar unha carta informativa ás familias contándolle en que imos traballar e solicitando a súa colaboración. Tamén faremos saber a todo o centro cal é o noso proxecto, anunciándoo nos corchos informativos, con debuxos, murales, notas, etc. -Estaremos abertos a calquera tipo de material que nos ofrezan: libros, enciclopedias, contos, revistas, videos, disfraces, discos de música e por suposto charlas de persoas con coñecemento no tema. Canto máis variada e interesante sexa a información, mellor contrastaremos ideas e mellores conclusións elaboraremos. - É importante que todo o que se traia das familias veña traballado e investigado desde casa, para que o neno ou nena poida mostrar aos demais a súa investigación e se sinta protagonista da súa aprendizaxe. - Na clase montaremos o Recuncho de Información onde iremos colocando todo o que vai chegando para que o alumnado teña fácil acceso a el. Este recuncho debe ser un espazo tranquilo, cómodo para dous ou tres pícaros ou pícaras, ben delimitado para que centren a atención. Con cadeiras e mesa para poder traballar. Debe ser un espazo motivador polo que hai que coidar o aspecto visual. Organización do traballo Este é o momento no que a mestra xunto co alumnado, planifican, pensan, deciden, organizan. - Establecendo un plan de acción conxunto entre todos/as - Canalizando as canles de investigación - Planificando obxectivos, que dean resposta ás preguntas realizadas, sabendo que son abertos e que poden levarnos a campos que aínda non sabemos. - Facendo unha planificación dos diferentes tipos de agrupamentos. -Organizando e secuenciando actividades: talleres, saídas, visitas de expertos planificando o proceso de procura. Este é un proceso aberto e flexible, que está suxeito a cambio, xa que poden xurdir preguntas novas e feitos que non estaban previstos e que nos poden levar a reconducir o establecido. Desenvolvemento das propostas As propostas de traballo sobre o proxecto intentaremos que xurdan do alumnado, xa que así serán máis gratificantes. O profesorado recollerá estas propostas dándolles forma, preparándoas, adecuándoas e ofrecéndolle ao alumnado a posibilidade de levalas a cabo. Estas deben ser variadas e motivadoras, que respecten os ritmos individuais do alumnado. En cando ó agrupamento do alumnado, poden atender a diferentes tipos: Gran grupo: permiten que os nenos e nenas escoiten e sexan escoitados, favorecen a relación entre o alumnado, axúdalles a coñecerse e coñecer aos demais. Pequeno grupo: permítelles aprender dos demais, imitan, colaboran, axúdanse Individual: axúdanlles a concentrarse, buscar recursos e a saber buscar a axuda necesaria para a realización das propostas. Fainos autónomos. Dentro das propostas haberá varias modalidades: Actividades tecnolóxicas, xorden da necesidade de crear, construír. Elaboramos decorados, maquetas, obxectos relacionados co proxecto. Actividades científicas, trátase de experimentar, isto permítenos crear situacións para resolver dúbidas, validar hipóteses, etc. Actividades sociodramáticas, permítennos vivenciar o que se aprende no proxecto, expresar sentimentos, emocións Actividades de lecto-escritura, trátase de facer ver a lectura e escritura desde un

46 punto de vista funcional. De acordo coas orientacións metodolóxicas do noso tipo de traballo, imos a desenvolver os restantes puntos da programación de aula. 4- ORGANIZACIÓN AMBIENTAL 4.1- A organización dos espazos Tal e como se establece no Decreto 330/2009 do 4 de xuño, no seu punto referente o ambiente de aprendizaxe di que é importante que as nenas e nenos dispoñan de lugares propios e de uso común para poder estar sós e para xogar, moverse e relacionarse cos demais. O profesorado debe prever as distintas situacións xerando un ambiente físico de aprendizaxe grato, afectivamente significativo e esteticamente agradable que lle permita ao alumnado sentirse cómodo, seguro e acollido. Neste punto haberá que ter en conta tanto as instalacións arquitectónicas (edificio, espazos comúns e de aula) como os espazos exteriores que o rodean. Ademais da aula imos utilizar outros espazos do centro como son: - A biblioteca do centro. - Nos corredores, vestíbulo e na clase hai cortizas que vai ser utilizada para anunciar as actividades, expoñer diversos traballos, fotografías, etc. No referente ás aulas, os criterios fundamentais que temos en conta para a distribución do espazo son: permitir desprazarse ós nenos e nenas para acceder ós distintos espazos e que os materiais queden ó seu alcance para facilitar a súa manipulación e a súa recollida ó finalizar a tarefa proposta. Ademais a disposición do espazo debe permitir o traballo individual, por parellas, en pequeno grupo e de todo o grupo. O espazo das aulas debe ser o máis amplo posible para que os nenos/as xoguen e para organizar actividades colectivas que impliquen movemento, escoita, atención e posta en común. Tamén debe ter unha zona de mesas e cadeiras en número suficiente, variando a súa disposición dependendo das actividades que se estean a desenvolver. A zona de colgadoiros para a roupa, o mandilón, bolsa da merenda, etc está no corredor. O resto do espazo organizarémolo en recantos de xogo para favorecer, o desenvolvemento da autonomía persoal e facilitar a adecuación ó ritmo persoal de traballo. Haberá uns recantos fixos ó longo do curso: plástica, quebracabezas, construcións, xogo simbólico e biblioteca. A continuación facemos unha breve descrición dos distintos recantos da clase: - Recanto da plástica: hai distinto tipo de material para poder traballar ó mesmo tempo varios/as nenos/as: pintura de dedos coas cores primarias, papeis, pinceis, esponxas, tampóns para estampar, botes para mesturar a pintura, un cordel onde secar os traballos o outro onde colgar as distintas láminas de pintores que traballaremos ó longo do curso. - Recanto das construcións: haberá pezas de distintos materiais (madeira, plástico, gomaespuma) con diferentes formas, figuras, tamaños e cores; caixas e tubos de cartón, materiais de refugallo, etc. - Recanto dos quebracabezas: aquí poderemos atopar dominós, quebracabezas, bloques lóxicos, etc. - Recanto do xogo simbólico: coa cociña, bonecas, supermercado... Poderá haber tamén novas incorporacións ó longo do curso, dependendo do proxecto a traballar. - Recanto da biblioteca de aula: onde haberá contos, libros de imaxes, revistas,

47 catálogos de xoguetes e supermercado, libros de arte con distintas láminas de pintura, escultura, etc; enciclopedias de animais, libros de vocabulario, etc. Estes recursos iranse renovando periodicamente en función das necesidades. Ademais destes recantos, ó longo do curso crearase algún recanto máis ou suprimirase dependendo dos proxectos a traballar ou das necesidades. 4.2 Organización do tempo Imos distribuír o tempo en momentos significativos para dar seguridade e confianza ós nenos e nenas e promover a súa autonomía. Deste xeito poden anticipar o que imos facer. Esta organización temporal será flexible en canto á duración, respectando o ritmo dos nenos e nenas. No desenvolvemento da xornada combinaranse tempos de rutinas con tempos de actividades específicas do proxecto a traballar. A continuación imos expoñer a distribución do tempo en momentos significativos e rutinas diarias: ENTRADA E ASEMBLEA: este é un momento no que priman as relacións. Chegamos ás 9:30, e agardamos por todos os nenos e nenas facendo unha fila na entrada do cole. Aquí acollerémolos e saudarémolos. Cando xa estamos todos, iremos ás aulas. Chegamos á nosa clase, quitamos as chaquetas e poñemos o mandilón intentando que sexan o máis autónomos posible. Vemos quen é o encargado ou encargada seguindo a orde que xa temos establecido e compróbase os que están en clase e os que faltan. Tamén é o momento no que o encargado pasa lista, contan cantos nenos e nenas faltan ese día ó cole, dinos que tempo fai, en que día, mes e a estación estamos. A continuación escribimos no taboleiro o nome do encargado ou encargada falando das letras para ir descubríndoas pouco a pouco. Cada neno e nena poñerá o seu distintivo no recanto que elixan No momento da asemblea aproveitamos para falar. Podemos facelo sobre o tema que se está a traballar nese momento, observaremos láminas, dialogaremos (respectando as quendas de palabra, escoitando ós demais, etc.) ou contaremos un conto, cantaremos unha canción ou recitaremos unha poesía. Tamén é o momento no que os alumnos/as poderán contarnos cousas interesantes ou significativas para eles. PSICOMOTRICIDADE OU XOGO DIRIXIDO: é o momento onde prima o movemento e a expresión corporal. Faremos xogos relacionados co tema que dean cabida á actividade motriz e tamén ás manifestacións espontáneas de cada neno e nena. Ademais temos dúas sesións na aula de psicomotricidade coa mestra de inglés. TRABALLO INDIVIDUAL: este é o momento no que facemos traballo individual en papel ou noutros soportes sobre o tema a traballar. Ó rematar van gardando o traballo na súa cubeta. TRABALLO POR RECANTOS: cada neno ou nena na asemblea vai a decidir a onde quere ir a traballar. Os nenos e nenas colocarán a súa foto no recanto seleccionado e saben que non pode haber máis do número de alumnos/as establecidos. Observaremos ós alumnos e alumnas valorando as súas actitudes, hábitos, valores, o xeito de cumprir as normas, capacidade de colaboración, si existen problemas entre distintos rapaces e rapazas, progresos acadados, dificultades, etc. Nestes recantos realizaranse actividades previamente explicadas na asemblea e tamén haberá momentos ó longo da xornada nos que poderán xogar libremente. A MERENDA: é ideal traballar aquí os hábitos de hixiene e saúde, así como os de autonomía persoal de forma especial. Todos temos que ir ó baño e lavar as mans. O encargado ou encargada repartirá os vasos e manteis individuais. Ó remate da mesma hai que recoller todo. O lixo clasificarase para botalo nos tres contedores que temos:

48 amarelo (plásticos), azul (papel) verde ( todo o demais). Preparámonos para ir ó patio no tren. RECREO: neste momento os nenos e nenas xogarán libremente e de forma espontánea. Fomentarase o compartir o material, pedir axuda si o necesitan, etc. Cando chegamos á clase collemos o vaso e sentámonos no noso sitio e agardamos a que a mestra nos sirva auga. Despois de beber colocamos os vasos no seu sitio e relaxámonos descansando e escoitando música relaxante. XOGO DIRIXIDO OU TEMPO DE LECER: é o momento onde prima o movemento e a expresión corporal. Faremos xogos relacionados con un tema e que dean cabida á actividade motriz e tamén ás manifestacións espontáneas de cada neno e nena. Este tempo de lecer ou de xogo dirixido levarase a cabo tanto dentro da aula, coma no patio, ou no lugar máis axeitado do centro para tal actividade. HORA DO CONTO: sentados na alfombra, contaremos un conto, que pode ser da biblioteca de aula, dun neno ou nena, etc. Logo da lectura teremos un momento para conversar sobre o mesmo (así verificaremos ata que punto foi comprendido) e faremos algunha actividade sobre el: dramatización, debuxo, cambiarlle o final ó conto, etc. TRABALLO GRUPAL OU INDIVIDUAL: relacionado cos proxectos. RECOLLIDA: antes de saír temos que deixar cada cousa no seu sitio, así traballaremos o hábito da orde. Hai que procurar que non sexan momentos de présa, polo que ten que haber tempo suficiente. Ó rematar irán á súa percha, colgarán o mandilón e collerán chaquetas e bolsas de merenda e sentaranse. DESPEDIDA: lembrarémonos do que fixemos ó longo da xornada, que foi o que máis lles gustou e o que menos. Poñerémonos no tren e despedirémonos recitando as palabras de sempre: cabaza, cabaza, todos á casa e sairemos. Faremos unha fila igual que cando imos ao patio. Os/as nenos/nenas do comedor fan una fila no hall para subir todos xuntos coa coidadora do comedor. Os nenos e nenas do autobús colócanse diante da porta por onde entran as profesoras e os demais van facendo unha fila para saír. A xornada diaria das clases de 5ª é a seguinte: 5ºA (TINA) HORARIO CURSO 2017/18 HORA LUNS MARTES MÉRCORE S XOVES VENRES 9:30 10:15 REL/ALT 10:15 11:00 MOT 11:00 12:00 ING M E R E N D A 12:00 12:30 R E C R E O 12:30 13:00 COOR C 13:00 13:45 PELO COOR C 13:45 X 14:30 MOT ING 5ºB (ROI) HORARIO CURSO 2017/18 HORA LUNS MARTES MÉRCORE S XOVES VENRES 9:30 10:15 ING 10:15 11:00 REL/ALT 11:00 MOT 12:00 M E R E N D A 12:00 12:30 R E C R E O 12:30 13:00 WEB 13:00 13:45 MOT WEB 13:45 X 14:30 PELO ING

49 5- ORGANIZACIÓN DOS RECURSOS 5.1- Recursos materiais Utilizaremos unha ampla gama de materiais tanto comerciais, como aqueles que procedan do contorno, os que os nenos e nenas acheguen á escola, outros feitos polas mestras ou polo equipo de ciclo, equipo de normalización lingüística, etc. Estes materiais seleccionaranse en función das capacidades a desenrolar (observación e experimentación, desenvolvemento sensorial, desenvolvemento motor, desenvolvemento lóxico e desenvolvemento comunicativo). No que respecta ós materiais curriculares, non se seguirá un libro determinado, senón que se recompilarán materiais de distinta procedencia (conto, libros de arte, xornais, libros de cociña, folletos, etc.). Utilizaremos material funxible (cores, folios, plastilina,...), xogos didácticos (quebracabezas, cintas, radio,...), xogo simbólico (bonecas, coches, cociña,...). Levaremos a cabo a supervisión directa e continua daqueles obxectos que polas súas característica conleven algún risco (tesoira, punzóns, etc) Recursos humanos Dentro dos recursos humanos temos o papel do profesorado que ten que posicionarse como mediador entre o alumnado e a cultura, atendendo á súa diversidade e tendo en conta situacións que requiran, ás veces, dirixir, suxerir, e outras acompañar. No Decreto 330/2009, do 4 de xuño, polo que se establece o currículo da educación infantil, no seu artigo 11º establécese que os centros cooperarán estreitamente cos pais e nais e que establecerán mecanismos para favorecer a súa participación no proceso educativo dos seus fillos e fillas. Polo tanto, dentro deste apartado, ademais da mestra e do alumnado, darase cabida: - as mestras de apoio. - á mestra de relixión. - á mestra de inglés. - a mestra de psicomotricidade. - a mestra de Pedagoxía Terapéutica. - as mestras de Audición e Linguaxe. - a coidadora. - e outras persoas do contorno inmediato que realicen calquera tipo de colaboración no proceso da ensinanza-aprendizaxe. 6- O DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS Como xa explicamos anteriormente, con este método de traballo por proxectos, e dados os obxectivos que perseguiremos neste cuarto nivel da educación infantil, estaremos desenvolvendo as competencias básicas que debe de acadar todo ó alumnado ó remata-la súa escolarización obrigatoria. Chegados a este punto, cabe destacar a introdución a partir da aplicación da LOMCE e o posterior desenvolvemento do D105 de Educación Primaria, das Competencias Clave. Aínda sendo conscientes da súa existencia, nós seguiremos facendo referencia ás Competencias Básicas, dado que son esta as recollidas no noso decreto curricular. Aínda que as competencias se desenvolven de xeito global e integrado, e na educación infantil unhas son máis latentes que outras, a modo de resumo podemos anticipar que incidiremos en cada unha delas ó desenvolver as seguintes accións: Competencia en Autonomía e Iniciativa Persoal Adaptarse á rutina da vida escolar. Comezar a desenvolverse con progresiva autonomía nas rutinas relacionadas coa hixiene persoal e a saúde.

50 Aprender a resolver os pequenos problemas que aparecen na súa vida cotiá e desenvolverse de xeito cada vez máis autónomo. Tomar pequenas decisións con progresiva autonomía. Comezar a responsabilizarse das accións ou consecuencias das súas actuacións. Asumir pequenos riscos que poidamos controlar. Ser quen de expresar as súas necesidades e intereses dunha forma axeitada. Desenvolver progresivamente hábitos de constancia e de esforzo persoal. Coñecer e valorar as posibilidades e limitacións persoais, solicitando axuda cando o precise. Desenvolver valores persoais: seguridade e confianza en si mesmo/a, autoestima. Identificar as emocións propias e ser capaz de comprender as dos demais. Aprender a aceptar as diferenzas, as crenzas, as culturas... das persoas que o rodean, aínda que de momento as entenda só como diferenzas externas. Iniciarse na valoración da diversidade como medio de enriquecemento persoal e social. Desenvolver progresivamente o autoconcepto. Desenvolver hábitos de comportamento axeitados e adaptados ós seus contextos de actuación habituais (escola e casa). Coordinar os seus movementos nos desprazamentos, marcha, carreira, saltos, nas actividades manipulativas de motricidade fina... Experimentar as posibilidades expresivas do seu corpo. Competencia en Comunicación Lingüística Utilizar a linguaxe verbal para expresar ideas, sentimentos, necesidades, preferencias... cun vocabulario adaptado á súa idade. Controlar o ton, a postura, o equilibrio e a respiración. Saber escoitar ás compañeiras e compañeiros e ós membros da súa familia. Ser capaz de expresar sentimentos e emocións relacionadas coas necesidades básicas. Expoñer preguntas ou hipóteses e razoar sobre os temas que esteamos a traballar no proxecto. Comprender as intencións comunicativas dos demais. Empregar as normas socialmente establecidas para solicitar algo. Resolver os pequenos conflitos que aparezan recorrendo ó diálogo. Comprender os contos que lle len as mestras. Comprender e expresar as mensaxes que comunican diferentes imaxes. Interpretar carteis, ilustracións, fotografías Desenvolver as destrezas e habilidades que lle permitan expresar os seus sentimentos, emocións, necesidades, desexos e intereses por medio do seu propio corpo. Controlar os movementos nas actividades manipulativas de carácter fino. Utilizar a linguaxe verbal e a corporal para expresar ideas, sentimentos, necesidades, preferencias... Comezar a expresar os coñecementos que vai adquirindo utilizando diferentes linguaxes e forma de expresión. Competencia cultural e artística Iniciarse no coñecemento das técnicas, os recursos e os materiais das diferentes linguaxes artísticas. Controlar o ton, a postura, o equilibrio e a respiración. Aprender a importancia de apoiar e apreciar as contribucións dos compañeiros e compañeiras nas actividades plásticas realizadas en grupo. Desenvolver a imaxinación, a creatividade e a iniciativa persoal como medios

51 para desenvolverse de xeito cada vez máis autónomo no medio próximo. Desenvolver o sentido e a sensibilidade estética, na medida das súas posibilidades. Desenvolver habilidades de cooperación, apoio e aprecio polas iniciativas e contribucións das súas compañeiras e compañeiros. Comezar a apreciar e a valorar as producións plásticas das súas compañeiras e compañeiros. Interpretar e dramatizar contos, cancións, poesías... Competencia social e cidadá Aprender a observar os ámbitos de actuación. Comezar a expresar os coñecementos que vai adquirindo utilizando diferentes linguaxes e formas de expresión. Iniciarse no desenvolvemento de estratexias que lle permitan protexer a saúde individual e colectiva. Interesarse polos problemas e preocupacións dos seus compañeiros e compañeiras. Coñecer e aplicar normas básicas de comportamento para situacións habituais: saúdos, despedidas, peticións... Establecer relacións construtivas cos compañeiros e compañeiras e cos membros da súa familia. Desenvolver as habilidades necesarias para traballar en equipo. Interesarse polos problemas dos seus compañeiros e compañeiras. Aprender a convivir colaborando, compartindo, aceptando, valorando, tolerando, respectando.. Manifestar afecto cara ós demais e saber recibir o afecto que lle comunican. Aceptar as normas dos diferentes xogos. Competencia do coñecemento e a interacción co mundo físico Respectar ós animais e ás plantas do contorno. Comezar a observar, explorar e manipular o medio. Percibir e coñecer o seu medio próximo. Coñecer algúns dos efectos que produce a súa actuación no medio Empregar a observación, a manipulación e a exploración para coñecer mellor os cambios que se producen no medio físico. Explorar e manipular obxectos propios da estación, festa cíclica, centro de interese... que esteamos traballando ou vivindo, identificando algunhas das súas propiedades. Formular preguntas e razoar sobre diversos fenómenos (atmosféricos, sociais...) Coñecer os costumes ou tradicións do lugar no que vivimos. Orientarse espacialmente nos espazos cotiáns. Competencia matemática Explorar e manipular obxectos e situacións. Manipular obxectos e descubrir as súas propiedades en canto á cor, á forma e ó tamaño. Aplicar nocións matemáticas para resolver situacións da vida cotiá (contar caramelos, repartir a partes iguais ceras, realizar a adición dos coches que tiña cos que lle dan...). Realizar agrupacións ou correspondencias de obxectos tendo en conta as variables traballadas: cor, tamaño ou forma.

52 Realizar clasificacións. Establecer relacións entre obxectos e situacións, tendo en conta os conceptos adquiridos. Utilizar algunhas nocións espaciais con relación ós obxectos. Situarse espacialmente atendendo aos criterios dentro-fóra, arriba-abaixo, diantedetrás. Recoñecer formas xeométricas nos obxectos de uso habitual. Competencia para o tratamento da información e competencia dixital Comezar a recoñecer diferentes tipos de información e de linguaxes. Aprender a acender e apagar o ordenador. Adquirir as destrezas básicas necesarias para manexar equipamento informático dispoñible na aula. Ser quen de prepara-lo EDI para o seu uso (botóns de encendido e apagado, mando). Utilizar sinxelos xogos interactivos de ordenador. Colocar por si mesmo/a o CD tanto no ordenador coma na radio da escola. Comprende-lo funcionamento de disparo da cámara fotográfica dixital. Competencia para aprender a aprender Saber pedir axuda cando non poida realizar algo por si mesmo/a no ámbito escolar ou familiar. Aprender a observar o medio físico. Sentir o desexo e a curiosidade por aprender. Aprender a tolerar a frustración nas diversas situacións de xogo e de cumprimento de rutinas que aparezan. Desenvolver hábitos de constancia e esforzo persoal. Aprender a aplicar os coñecementos que adquire en diferentes situacións. Desenvolver o desexo de comprender e de facer ben as cousas. Aprender a utilizar os recursos naturais de xeito responsable. 7- ATENCIÓN Á DIVERSIDADE A aceptación da diversidade da aula é un dos obxectivos claros da LOE modificada parcialmente pola LOMCE. A atención a diversidade é unha necesidade que abarca a todo o alumnado. É dicir, trátase de contemplar a diversidade como principio e non como medida que corresponde ás necesidades duns poucos. Cada un dos alumnos e alumnas que forman parte do grupo aula son susceptibles dunha ensinanza individualizada. Para atender á diversidade, será importante traballar dando o recollido no Decreto 229/2011 do 7 de decembro pola que se regula a atención á diversidade. Debemos adoptar unha serie de estratexias efectivas que garantan a súa atención. Estas estratexias, entre outras tamén válidas, son as seguintes: -Adecuar as actividades ás diferenzas individuais de cada alumno e alumna. -Axustar a metodoloxía ás distintas necesidades do momento. -Modificación dos tempos nas actividades de aprendizaxe desenvolvendo unha temporalización flexible. -Realizaranse actividades de reforzo e ampliación. Dentro do grupo B de 4 anos do noso centro, trabállase con 2 nenos e 1 nena con certas dificultades en diferentes aspectos do seu desenvolvemento. Deste xeito, intervirán os mestres especialistas de PT e AL, no caso dun neno, intervén tamén unha coidadora, dada a reducida mobilidade coa que conta un dos nenos ós que facemos referencia

53 dentro deste grupo. No grupos de 4 anos A é necesaria a intervención neste momento da mestra de AL en 5 casos e a mestra de PT en 2 casos. 8- OBXECTIVOS QUE PERSEGUIMOS Ó LONGO DO CURSO Se ben non podemos predicir a estruturación nin os centros de interese de cada proxecto que imos a desenvolver ó longo deste curso escolar, si temos en conta os obxectivos xerais que debemos conseguir que acade o noso alumnado ó remate do mesmo. Así, presentamos os obxectivos programados para o primeiro nivel do segundo ciclo de Educación Infantil neste curso escolar Coñecemento de si mesmo/a e autonomía persoal Participar en xogos aceptando as normas que o rexen e fomentando o respecto polos demais. Avanzar no coñecemento e na representación do propio corpo, identificando as súas partes e algunhas das súas funcións. Identificar os propios sentimentos, emocións, necesidades e preferencias, e ser capaces de expresalos e comunicalos, así como identificar e respectar tamén os das outras persoas. Tomar a iniciativa, e planificar a propia acción para realizar tarefas sinxelas, resolver problemas da vida cotiá reforzando o sentimento de autoconfianza e sendo quen de solicitar axuda. Desenvolver actitudes e hábitos de respecto, axuda e colaboración evitando a adopción de comportamentos de submisión ou dominio. Progresar na adquisición de hábitos e actitudes relacionados coa seguridade, a hixiene, a alimentación e o fortalecemento da saúde, apreciando e gozando das situacións cotiás de equilibrio e benestar emocional. Progresar na adquisición de hábitos de orde, constancia e planificación no desenvolvemento das tarefas. Amosar unha actitude de aceptación e respecto polas diferenzas individuais: idade, sexo, etnia, cultura, personalidade, características físicas Coñecer e vivir o xogo como medio para favorecer unha autonomía persoal positiva e unha boa relación cos demais. Coñecemento do contorno Recoñecer e identificar as características dos obxectos do contorno atendendo a diferentes calidades e iniciándose no establecemento de comparación. Iniciarse na análise das relacións causa-efecto a través da experimentación con diferentes obxectos do contorno. Adquirir progresivamente diferentes estratexias para a resolución de situacións problemáticas. Empregar en situacións de xogo cuantificadores e medidas. Avanzar no manexo das habilidades matemáticas de cuantificación e medida a través de situacións lúdicas. Utilizar adecuadamente nocións espacio-temporais en relación consigo mesmo e con outras persoas e obxectos. Empregar técnicas básicas relativas á organización do espazo e o tempo en relación coas súas vivencias periódicas e habituais. Analizar algunhas características de seres vivos e elementos do seu contorno. Progresar no coñecemento das pautas de comportamento social coas persoas e espazos habituais.

54 Participar activamente nas diferentes festas, tradicións e costumes do contorno próximo, valorándoas como manifestacións culturais propias. Coñecer algunhas institucións e roles propios da sociedade na que vive Linguaxes: comunicación e representación Utilizar as diversas linguaxes para comunicar as nosas ideas e sentimentos e como medio de gozo e aprendizaxe. Recoñecer a importancia das manifestacións non verbais (o silencio, a mirada, a xestualidade) e iniciarse no seu uso. Comprender que existen signos ou símbolos convencionais para comunicarnos (as palabras, números, notas musicais, iconas...). Traballar a destreza óculo-manual a través de diferentes formatos (papel, plastilina, pintura, material de cosido, picado ). Comunicarse oralmente nas dúas linguas oficiais (expresar sentimentos, emocións, desexos, ideas ) valorando as linguaxes como ferramenta de relación. Comprender a intencionalidade comunicativa doutras nenas e doutros nenos/as, así como das persoas adultas. Iniciarse no uso oral dunha lingua estranxeira para comunicarse en actividades contextualizadas e mostrar interese e gozo ao participar nestes intercambios comunicativos. Achegarse á lingua escrita a través de libros, contos ou distintos formatos visuais. Comprender e reproducir os textos que se achegan á aula (contos, poemas, cancións...). Facer uso da biblioteca valorándoa como fonte de información e como fonte de pracer e fomentando o coidado dos materiais que alí se dispoñen. Potenciar a imaxinación, invención, transformación... a través das linguaxes artísticas para desenvolver a súa creatividade. Respectar e valorar as creacións propias e as das demais persoas, amosando interese pola súa mellora. Achegarse ao coñecemento e emprego das TIC (ordenadores, a internet, encerado dixital interactivo, cámara fotográfica...). 9. CONTIDOS A TRAVÉS DOS QUE TRABALLAREMOS OS OBXECTIVOS Os contidos abórdanse no novo currículo como capacidades relativas a distintos bloques. Así, presentamos na programación xeral esta división técnica, por áreas de coñecemento e trimestres, atendendo ós obxectivos xerais que pretendemos acadar, se ben no seu tratamento diario se desenvolverán de xeito globalizado e no momento no que xurdan de xeito natural a propósito do centro de interese do noso proxecto. Por elo, pode haber algunha pequena variación na orde de aparición dos contidos na memoria final de curso. Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal BLOQUE 1: O CORPO E A PROPIA IMAXE Exploración do propio corpo, recoñecendo progresivamente as súas características e posibilidades para chegar á toma de conciencia do propio esquema corporal. Identificación, manifestación, regulación e control das necesidades básicas do corpo. Adquisición de confianza nas capacidades propias. Potenciación da construción do esquema corporal a partir das sensacións e das percepcións do propio corpo, en relación e interacción cos datos que a nena ou o neno recibe das outras persoas, do medio e dos obxectos. Vivencia do corpo como un todo para pasar progresivamente a sentir as partes que o integran.

55 Identificación, verbalización e expresión de sentimentos, emocións, vivencias, preferencias e intereses propios e das demais persoas. Valoración positiva e respecto polas diferenzas, aceptación da identidade e características das demais persoas, evitando actitudes discriminatorias. Control progresivo dos propios sentimentos e emocións. BLOQUE 2: XOGO E MOVEMENTO. Participación nos xogos e na actividade motriz, identificando as súas capacidades e confiando nas propias posibilidades de acción, amosando actitudes de iniciativa e constancia. Gozo co xogo como medio para coñecer a realidade, mantendo unha actitude de axuda e cooperación con iguais e con persoas adultas. Aceptación do xogo como medio de desfrute e de relación cos demáis. Adquisición de nocións básicas de orientación e coordinación de movementos. Aceptación de compromisos, establecendo acordos en consideración á súa persoa, ás outras e ao seu medio, fortalecendo vínculos afectivos- amizade, cooperación, axuda, solidariedade -. Comprensión, aceptación e valoración de regras para xogar. BLOQUE 3: A ACTIVIDADE COTIÁ. Aceptación de compromisos, establecendo acordos en consideración á súa persoa, ás outras e ao seu medio, fortalecendo vínculos afectivos- amizade, cooperación, axuda, solidariedade. Comprensión, aceptación e valoración de regras para xogar. Hábitos elementais de organización, constancia, atención, iniciativa e esforzo. Valoración e gusto polo traballo propio ben feito e pola das demais persoas, buscando os recursos axeitados que lle permitan concluír os proxectos que inicia, sendo quen de solicitar e prestar axuda. Recoñecemento progresivo da súa identidade persoal: capacidades, actitudes e coñecementos, aplicándoos nas súas actividades diarias. BLOQUE 4: O COIDADO PERSOAL E A SAÚDE. Recoñecemento das necesidades básicas do corpo: hixiene, alimentación, descanso Valoración da axudas das outras persoas. Coñecemento do contorno BLOQUE 1: O MEDIO FÍSICO Exploración dos obxectos do contorno apreciando as súas calidades e realizando procesos de comparación atendendo ás mesmas. Curiosidade e interese por descubrir as características dos diferentes obxectos Realización de pequenos experimentos cos obxectos do contorno analizando os as causas e os efectos que se producen neles Análise das consecuencias das acción propias, valorando e respectando ó outros e ás cousas Execución de estratexias que conleven a resolución de problemas plantexados, sendo quen de recurrir para elo ós diferentes recursos de que dispoña Uso dos cuantificadores como parte da linguaxe matemática que lle permite definir a realidade nas súas actividades cotiás Emprego de diferentes unidades de medida naturais que permitan categorizar e describir obxectos, realizando comparacións entre os mesmos Valoración da importancia dunha axeitada organización espacial dos obxectos que nos rodean para o uso autónomo dos mesmos

56 Situación e localización de si mesmo e dos obxectos no espazo segundo as nocións espaciais básicas. Emprego de diferentes nocións temporais que lle permitan describir e orientarse nas rutinas da vida cotiá Recoñecemento e trazado das formas xeométricas básicas BLOQUE 2: ACHEGAMENTO Á NATUREZA Descubrimento e análise das características dos animais e plantas e dos distintos contornos que habitan Describir o ciclo vital dalgúns animais e plantas do contorno próximo Valoración da importancia das plantas e dos animais para a vida das persoas Descubrimento da orixe animal, vexetal ou artificial dalgúns produtos Desenvolvemento de actitudes de coidado e respecto cara os diferentes elementos do contorno Xestión axeitada os diferentes residuos xerados na aula Análise e descrición dalgúns fenómenos atmosféricos Observación e descrición das modificacións que se producen no contorno natural con motivo do paso do tempo, do clima e da intervención humana Valoración da importancia da natureza para un bo estado de saúde BLOQUE3: CULTURA E VIDA EN SOCIEDADE Execución progresiva de pautas axeitadas de comportamento, disposición para compartir e para resolver conflitos cotiáns mediante o diálogo. Regulación progresiva da propia conduta segundo os espazos e persoas cos que interatúa Participación de xeito cada vez máis autónomo e responsable nas diferentes tarefas da vida cotiá Descrición da súa familia: membros, relación de parentesco, función e ocupacións Execución de diferentes tarefas do fogar evitando a tipificación sexual das mesmas Coñecemento, valoración e respecto cara tódolos traballos desempeñados polas persoas Participación e valoración das festas e o folclore do contorno próximo Observación e análise dos medios rural e urbano, dos seus elementos, das súas función e da súa utilidade Linguaxes: Comunicación e Representación BLOQUE 1. LINGUAXE VERBAL. Escoitar, falar e conversar. Uso progresivo, acorde coa idade, de léxico variado, aumentando a precisión na busca dunha maior estruturación das súas frases. Participación de forma oral en distintas conversas, narracións e xogos colectivos. Emprego axeitado das formas socialmente establecidas para relacionarse coas demais persoas (saúdos, despedidas, fórmulas de cortesía, cumprimentos...). Interese cara a lingua estranxeira, amosando unha actitude positiva. Aproximación á lingua escrita. Interese e atención na escoita de narracións e instrucións lidas por outras persoas. Achegamento á literatura. Escoita e comprensión da lectura en voz alta, nas dúas linguas oficiais, como fonte de pracer e de aprendizaxe compartida. - Memorización e recitado dalgúns textos de carácter poético, de tradición cultural ou de autor. Introdución ao uso das bibliotecas de centro e de aula como medio de aproximación aos contos.

57 BLOQUE 2. LINGUAXES ARTÍSTICAS: PLÁSTICA, MUSICAL E CORPORAL. Exploración sensorial dos elementos presentes no contorno integrando actividades de tocar, ulir, oír e ver. Potenciación da imaxinación e fantasía do alumnado para enriquecer a actividade creativa. Exploración das posibilidades plásticas e creativas de distintos materiais, útiles e soportes -papeis, cartón, arame, plástico, teas, cortiza, barro, rasquetas, cepillos, esponxas, pantalla de ordenador, mesa de area, retroproxector, encerado dixital, fotografías...- e das distintas técnicas -debuxo, pintura, colaxe, amasado, modelado, escultura e a combinación de dúas ou máis técnicas...- como recursos e medios de expresión e comunicación. Vivencia do son e do silencio. Recoñecemento de sons do contorno natural e social. Participación activa e gozo na interpretación de cancións, xogos musicais e danzas colectivas e individuais. Vivencia de xestos e movementos como recursos corporais para a expresión e a comunicación e mais o intercambio afectivo. BLOQUE 3. LINGUAXE AUDIOVISUAL E TECNOLOXÍAS DA INFORMACIÓN E A COMUNICACIÓN. Identificación da utilidade de diversos instrumentos e tecnoloxías como fontes de información, de comunicación. Achegamento a producións audiovisuais como películas, series de animación, xogos interactivos... Coidado e uso, na medida das súas posibilidades, das ferramentas tecnolóxicas. 10. CRITERIOS DE AVALIACIÓN E ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE Tendo en conta que a avalicación é un instrumento regulador, orientador e autocorrector do proceso educativo, é fundamental que a utilicemos de xeito continuo e formativo en todo o proceso de aprendizaxe Procedementos e Instrumentos de avaliación O principal método de avaliación na Educación Infantil é a observación directa e sistemática, ademais da análise das súas producións, sexan en formato de traballo impreso ou actividades plásticas, corporais, musicais, informáticas... Estas últimas actividades poden ser etéreo ou non permanente, o que de novo nos leva á importancia da observación directa, ou ben de valernos de recursos coma a gravación ou a fotografía para poder conservalos. Os resultados da avaliación valerannos para: 1. Saber da funcionalidade e valía das actividades que programamos para chegar a acadar os obxectivos propostos. 2. Determinar o bo uso e funcionamento das condicións ambientais, materiais e temporais coas que contamos. 3. Estudar o desenvolvemento das capacidades de cada nena e de cada neno de xeito individual, dacordo ós obxectivos cara os que traballamos. Así, analizaremos o punto de consecución no que se atopan, se precisan reforzo, se podemos avanzar máis no propio obxectivo E así, informaremos ás familias sobre o que e como se está a traballar na aula, o avance do/a seu fillo/a e como elas nos poden axudar. A avaliación ten tres momentos igual de importantes para asegurar un bo desenvolvemento do noso traballo:

58 - INICIAL: sempre que iniciemos unha secuencia de aprendizaxe-ensino realizaremos unha avaliación para coñece-lo punto de partida do alumnado (diálogos, debuxos, manipulación de obxectos...) - CONTINUA: para así poder cambiar canto antes os aspectos que impiden ou dificultan que se acaden os obxectivos propostos. Basicamente, realizarase seguindo a ficha de criterios de avaliación do proxecto específico que esteamos a desenvolver, ademais de co diario de aula. - FINAL: cando se dá por pechado o proceso, compararemos a avaliación inicial co proceso levado a cabo por cada nena e cada neno, para ver o seu progreso e se conseguiu os obxectivos propostos Criterios xerais de avaliación do alumando Os criterios de avaliación plantexarémolos en termos de pregunta, para poder respostar Si, Non ou En desenvolvemento : Coñecemento de si mesmo e autonomía persoal o Valora as axudas das outras persoas. o Coordina e controla o seu corpo, as súas posibilidades motrices e adaptalo ás características dos obxectos, á acción e á vida cotiá. o Identifica e manifestar os propios sentimentos, vivencias e emocións e comprender os das demais persoas. o Resolve con iniciativa e autonomía as actividades da vida cotiá, colaborar en tarefas e aceptar as normas. o Manifesta hábitos de saúde, alimentación saudable, hixiene corporal e benestar. o Identifica semellanzas e diferenzas entre as valorando positivamente a diversidade. o Participar en xogos aceptando as normas que o rexen e fomentando o respecto polos demais. Coñecemento do contorno o Describe as calidades dos obxectos comparándoos segundo as mesmas o Describe as causas e os efectos dalgúns procesos o Emprega os cuantificadores e as unidades de medida para denominar o tamaño de coleccións o Resolve os problemas que se lle plantexan o Describe a ubicación de obxectos e persoas respecto de si mesmo e en relación a outras persoas, obxectos, o Ordena secuencias temporais o Describe algunhas características dos animais e plantas e clasifícaos segundo o contorno que habitan. o Compórtase axeitadamente nos distintos espazos e coas distintas persoas o Coñece os oficios desempeñados polas persoas e valora a súa importancia o Participa e valora algunhas manifestacións culturais do seu entorno. Linguaxes: comunicación e representación o Utiliza a lingua oral do modo máis conveniente para unha comunicación positiva con o iguais e con persoas adultas, segundo as intencións comunicativas. o Comprende mensaxes orais diversas, mostrando unha actitude de escoita atenta e o respectuosa. o Amosa unha actitude positiva cara á aprendizaxe dunha lingua estranxeira, interesándose por participar en interaccións orais en rutinas, xogos e situacións habituais de

59 comunicación. o Interesase e participa nas situacións significativas de lectura que se producen na aula o Acada unha destreza óculo-manual que lle permita realizar as diferentes actividades ou traballos propios do seu nivel. o Goza compartindo a escoita e a lectura en voz alta de textos literarios: contos, relatos, lendas, poesías, rimas, adiviñas.. o Utiliza a biblioteca con respecto e coidado, valorándoa como recurso informativo, de entretemento e gozo. o Expresase e comunicase utilizando diferentes linguaxes. o Mostra interese por explorar as súas posibilidades de expresión e representación, por gozar e por compartir as súas producións. o Utiliza, na medida das súas posibilidades, as ferramentas audiovisuais ao seu alcance (encerado dixital interactivo, manexo do rato ). Ademais das titorías coas familias, informaremos a cerca dos progresos ou dificultades do alumnado a través dun boletín trimestral Criterios de avaliación do proceso de ensinanza Non só avaliaremos o desenvolvemento das capacidades do alumnado, senón que debemos avaliar tamén a adecuación da programación e do método de ensinanza que desenvolvemos e o uso dos recursos dos que dispoñemos. Para elo, e valéndonos dos mesmos métodos que para a avaliación da aprendizaxe, marcamos uns criterios aos que respostar a cerca do noso traballo e intervención: - axéitanse as miñas expectativas ás capacidades reais do alumnado? - escollín un material axeitado para o tratamento do tema? - consegue o cativo entende-lo que lle pido? - fomento as competencias básicas do alumnado? - existe unha axeitada relación e clima de colaboración coas familias? - están as miñas actividades de nivel coordenadas co resto do centro? 12. CUMPRIMENTO CO ESTABLECIDO NO CURRÍCULO Como vimos describindo na programación de nivel, esta que presentamos compleméntase cos dous niveis superiores do ciclo, co que pode que non se presenten a totalidade dos obxectivos, contidos ou criterios de avaliación do currículo, senón que só aparecen os relativos ó que consideramos as capacidades do alumando de 3 anos, que pouco a pouco, e segundo o desenvolvemento individual, se irán aumentando co paso dos cursos ata chegar á consecución do currículo de educación infantil no 6º nivel, que corresponderá coa programación do 3º nivel do 2º ciclo. Para que así sexa, reunímonos, comparamos e debatemos as mestras de cada nivel as nosas programacións tentando darlle unha coherencia integral ás mesmas, se ben sempre hai temas, contidos ou obxectivos que se retomarán dada a súa importancia ou profundidade de tratamento. Por outra banda, lembrar que a división por trimestres pode sufrir cambios segundo o interese dos temas a traballar do grupo-clase, cambios que se recollerían na memoria final de curso pero que non alterarían a totalidade dos obxectivos da programación. 13. BIBLIOGRÁFICAS Referencias lexislativas - Lei Orgánica 8/2013 do 9 de decembro para a mellora da calidade educativa. - Lei Orgánica 2/2006 do 3 de maio de educación. - Decreto 374/1996 do 17 de outubro, polo que se aproba o Regulamento Orgánico das escolas de educación infantil e dos colexios de educación primaria. - Orde do 22 de xullo de 1997 polo que se regulan determinados aspectos de

60 organización e funcionamento das escolas de educación infantil, dos colexios de educación primaria e dos colexios de educación infantil e primaria dependentes da Consellería de Educación e Ordenación Universitaria. - Decreto 79/2010 do 20 de maio, para o plurilingüismo no ensino non universitario de Galiza. - Decreto 330/2009 do 4 de xuño polo que se establece o currículo de Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia. - Orde do 25 de xuño de 2009 pola que se regula a implantación, o desenvolvemento e a avaliación do segundo ciclo de educación infantil na Comunidade Autónoma de Galicia. -Decreto 229/2011 do 7 de decembro polo que se establece a atención á diversidade Referencias bibliográficas - Coll, C. (1991): Aprendizaje escolar y construcción del conocimiento. Paidós, Barcelona. - Díez Navarro, C. (1995): La oreja verde de la escuela. Trabajo por proyectos y vida cotidiana en la Escuela Infantil. Ediciones de la Torre, Madrid. - Domínguez Chillón, G. (2000): Proyectos de Trabajo. Una escuela diferente.editorial Muralla, Madrid. - Gallego Ortega, J. L. (1994): Educación Infantil. Editorial Aljibe, Málaga. - Sheridan, Mary D.( 2003): Desde el nacimiento hasta los cinco anos.editorial Narcea, Madrid. - Trueba Marcano, B.(2000): Talleres integrales en Educación Infantil.Ediciones de la Torrre, Madrid Páxinas web

61 6.3.- PROGRAMACIÓN 6º TITORAS: Mª DEL CARMEN SIEIRA LOPEZ Mª JOSE PACHECO ETCHEVERS ÍNDICE INTRODUCIÓN XUSTIFICACIÓN DO TRABALLO POR PROXECTOS OBXECTIVOS COMPETENCIAS BÁSICAS CONTIDOS ACTIVIDADES METODOLOXÍA RECURSOS DIDÁCTICOS ATENCIÓN Á DIVERSIDADE E ALUMNADO CON NECESIDADES ESPECÍFICAS DE APOIO EDUCATIVO (NEAE) AVALIACIÓN PROXECTOS INTRODUCIÓN A programación didáctica que se presenta a continuación toma como base o Real Decreto 1630/2006 do 29 de decembro polo que se establecen as ensinanzas mínimas para o segundo ciclo de Educación Infantil e o decreto 330/2009 do 4 de xuño polo que se establece o currículo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia, tendo ademais como referente o Proxecto Educativo do centro, xa que, considerando o carácter aberto do currículo prescrito é necesario a súa adecuación á realidade do contexto socio-económico e cultural do centro escolar, así como á diversidade das capacidades e motivacións dos alumnado de cada aula, abordando así a primeira e a segunda acomodación do currículo, sendo os referentes da terceira que é a propia programación. O nivel ao que vai destinada esta programación é a un grupo de nenos e nenas de 5 anos de idade repartidos en 2 aulas de 10 e 12 escolares respectivamente, cunha incorporación nova nunha aula por flexibilización dun cativo do curso pasado. As familias destes cativos pertencen a unha clase socio-cultural media, a lingua usada pola maioría delas é o galego, predominando o castelán para dirixirse aos nenos e nenas polo tanto, usaremos indistintamente ambas linguas no noso día a día. A maior parte solicitou a ensinanza da relixión católica e os outros asisten a actividades de atención educativa. Así mesmo, indicarase que esta programación ten un carácter aberto e flexible e está orientada ó traballo por proxectos, xa que os consideramos imprescindibles na educación infantil XUSTIFICACIÓN DO TRABALLO POR PROXECTOS Tal e como recolle o decreto 330/2009 do 4 de Xuño polo que se establece o currículo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia, a incorporación das competencias básicas no currículo obriga a reformular a práctica educativa. Precísase un cambio, débense abandonar os tradicionais modelos de transmisión do coñecemento por modelos que permitan a mobilización de diferentes recursos cognitivos. Cómpre unha aprendizaxe significativa na que se transfira situacións da vida real e que implique a resolución de problemas na práctica educativa. Unha xestión docente baseada na formación de competencias ten que asumir estratexias didácticas que afonden no proceso e que destaquen a función orientadora da mestra e do mestre. Para desenvolver as competencias é necesario traballar, sobre todo, por proxectos e na resolución de problemas e conflitos que os obriguen a reestruturar os seus esquemas cognitivos

62 adaptando o que xa saben, o que aprenden e o que queren saber. Así propoñeranse tarefas e retos que inciten as alumnas/os a mobilizar os seus coñecementos e habilidades. Desde a metodoloxía por proxectos trátase de achegar a escola á vida diaria, empregando un enfoque globalizador, partindo dos intereses das nenas e dos nenos, das súas experiencias e coñecementos previos. Desde a perspectiva didáctica, o proxecto articúlase como un itinerario formativo planificado en situacións de ensino nas cales se poñen en práctica as diferentes competencias básicas. Tendo en conta que o traballo por proxectos parte dos intereses dos nenos e nenas non podemos sinalar, a priori, os temas sobre os que xirarán os mesmos nin o número de proxectos que se levarán a cabo, xa que dependerá da motivación do alumnado, dos seus intereses, dos acontecementos que vaian xurdindo a nivel social e de vivencias, o papel que desempeñen as mestras e das súas habilidades OBXECTIVOS O obxectivos xerais desta programación parten dos xerais propostos no Decreto 330/2009 do 4 de xuño, abordando a primeira concreción do currículo, adaptados ao contexto sociocultural do centro polo Proxecto Educativo (PE); estes obxectivos exprésanse como capacidades polo que non son directamente avaliables, mentres que os obxectivos didácticos si o son por medio das actividades. Farán referencia a cada unha das tres áreas que marca o D.330/09, antes mencionado, baixo un criterio de globalidade e mutua dependencia, responden á pregunta que queremos acadar? e son o referente á hora de avaliar. Ao remate da etapa, estes obxectivos contribuirán a acadar os obxectivos xerais da educación infantil e a acadar desenvolvemento integral nas súas 5 grandes capacidades tal e como estipula LOE. ÁREA DE COÑECEMENTO DE SI MESMO E AUTONOMÍA PERSOAL: 1. Formarse unha autoimaxe axustada e positiva, identificando gradualmente as propias características, posibilidades e limitacións a través da interacción coas outras persoas, desenvolvendo sentimentos de autoestima e acadando maior autonomía persoal. 2. Coñecer e representar o propio corpo, identificando as súas partes e algunhas das súas funcións, descubrindo as posibilidades de acción e expresión, e coordinando e controlando cada vez con maior precisión xestos e movementos. 3. Identificar os propios sentimentos, emocións, necesidades e preferencias, e ser capaces de expresalos e comunicalos, así como identificar e respectar tamén os das outras persoas. 4. Tomar a iniciativa, planificar e secuenciar a propia acción para realizar tarefas sinxelas ou resolver problemas da vida cotiá, aceptando as pequenas frustracións e manifestando unha actitude tendente a superar as dificultades que se presentan, reforzando o sentimento de autoconfianza e sendo quen de solicitar axuda. 5. Adecuar o propio comportamento ás necesidades e requirimentos das outras persoas, desenvolvendo actitudes e hábitos de respecto, axuda e colaboración e máis evitando a adopción de comportamentos de submisión ou dominio. 6. Progresar na adquisición de hábitos e actitudes relacionados coa seguridade, a hixiene, a alimentación e o fortalecemento da saúde, apreciando e gozando das situacións cotiás de equilibrio e benestar emocional. 7. Progresar na adquisición de hábitos de orde, constancia e planificación do desenvolvemento das tarefas. 8. Amosar unha actitude de aceptación e respecto polas diferenzas individuais: idade, sexo, etnia, cultura, personalidade, características físicas 9. Coñecer e vivir o xogo como medio para favorecer unha autonomía persoal positiva e unha boa relación cos demais. AREA DE COÑECEMENTO DO CONTORNO: 1. Recoñecer e identificar as características dos obxectos do contorno atendendo a diferentes calidades, establecendo comparacións.

63 2. Analizar as relacións causa-efecto a través da experimentación con diferentes obxectos do contorno e valorando as consecuencias da propia acción 3. Executar distintas estratexias de resolución de problemas de forma autónoma. 4. Empregar cuantificadores e unidades de medida en distintas situacións. 5. Utilizar adecuadamente nocións espacio-temporais en relación consigo mesmo con outras persoas e obxectos. 6. Describir os diferentes seres vivos e elementos segundo as características que lle son propias. 7. Empregar pautas de comportamento social propio dos espazos e persoas coas que interatúan, valorando as mostras de afecto e confianza referidas ós iguais e adultos coñecidos. 8. Participar e colaborar na organización das diferentes festas, tradicións e costumes do contorno próximo e coñecer a de outros contornos. 9. Relacionar e describir algunhas institucións e roles profesionais da sociedade ÁREA DE LINGUAXES: COMUNICACIÓN E REPRESENTACIÓN. 1. Utilizar as diversas linguaxes como instrumentos de comunicación, de expresión de ideas e sentimentos, de representación, de aprendizaxe e de gozo 2. Recoñecer a importancia das manifestacións non verbais -o silencio, a mirada, a xestualidade, o olfacto e o tacto- como elementos xenuínos da comunicación humana. 3. Comprender que as palabras, escrituras indeterminadas, números, notas musicais, iconas e outros símbolos e signos convencionais poden representar os pensamentos, experiencias, coñecementos, ideas e intencións das persoas. 4. Comunicarse oralmente nas dúas linguas oficiais con distintos propósitos -expresar sentimentos, emocións, desexos, ideas con diferentes interlocutores e/ou interlocutoras e en diversidade de contextos, valorando a linguaxe como ferramenta de relación cos demais, de regulación da convivencia e de aprendizaxe. 5. Comprender a intencionalidade comunicativa doutras nenas e doutros nenos/as, así como das persoas adultas, adoptando unha actitude positiva cara ás linguas. 6. Iniciarse no uso oral dunha lingua estranxeira para comunicarse en actividades contextualizadas e mostrar interese e gozo ao participar nestes intercambios comunicativos. 7. Achegarse á lingua escrita a través de distintos tipos de textos. 8. Comprender, reproducir, reescribir -tendo en conta as diferentes etapas individuais no proceso de adquisición da lingua escrita-, e recrear textos. 9. Facer uso da biblioteca valorándoa como fonte de información e como fonte de pracer. 10. Potenciar a capacidade creativa a través das linguaxes artísticas para imaxinar, inventar, transformar... desde as súas ideas, sentimentos, experiencias, coñecementos Achegarse ao coñecemento de obras artísticas expresadas en distintas linguaxes, comunicándose creativamente a través das diferentes manifestacións e adquirindo sensibilidade estética. 12. Desenvolver o sentir de autoconfianza nas producións artísticas persoais, amosando interese pola súa mellora, respectando e valorando as creacións propias e as das demais persoas. 13. Achegarse ao coñecemento, emprego e valoración das TIC -ordenadores, a internet, encerado dixital interactivo, escáner, vídeo...- como ferramentas de busca de información, creación, expresión e comunicación COMPETENCIAS BÁSICAS Para tratar este punto parto das aportacións feitas por Zabalza e Arnau, os cales definen este termo como a capacidade ou habilidade para facer fronte a situacións diversas de xeito eficaz nun contexto determinado, mobilizando actitudes, habilidades e coñecementos ao mesmo tempo e de xeito relacionado. Son aprendizaxes que se consideran imprescindibles e van asentando bases máis sólidas para que poidan ir evolucionando, a través da aprendizaxe significativa (Ausubel) e funcional ca adquisición de estratexias e destrezas, que vaian de máis

64 sinxelas a máis elaboradas, actividade autoestructurante (Vigotsky). A súa incorporación reforma a práctica educativa de aprender a aprender por aprender facendo como se menciona na introdución deste documento. No noso decreto curricular marca o tratamento das competencias porque a educación infantil é a primeira etapa do sistema educativo onde se asentan as bases dos aprendizaxes futuros, se ben a LOE establece o seu tratamento obrigatorio na educación primaria e na ESO. A UNESCO identifica oito competencias básicas que traballaremos, a modo de exemplo, da seguinte maneira: A comunicación lingüística, traballándoa a través de conversas e diálogos formais e informais emerxentes da curiosidade dos cativos. A matemática abordarase a través de series, clasificacións, ordenando secuencias, mediante a modificación da cantidade, inclusión de elementos, series Na de coñecemento e interacción co mundo físico, achegarémonos o contorno próximo e os seres vivos e inertes que nel habitan. No tratamento da información e competencia dixital introducirémonos nas novas tecnoloxías a través do uso do ordenador, encerado dixital, cámara de fotos e vídeo, cámara web como medio de captar expresións, sentimentos, vivencias, sucesos A competencia social e cidadá, tratarémola abríndonos a comunidade social na que estamos inmersos asumindo roles e vivencias dentro da mesma. A competencia cultural e artística abordareina a través do coñecemento do contorno, das súas costumes, valorando as distintas linguaxes e formas de expresarnos co medio Na competencia de aprender a aprender buscaremos distintas técnicas de investigación que nos leven a buscar solucións e a favorecer a creatividade e a intuición fomentando as intelixencias múltiples que apoiaba Gadner e o pensamento diverxente que definía Guilford, buscando varias solucións para un problema expresándoo a través de distintas vías comunicativas. E a de autonomía e iniciativa persoal, desenvolvéndonos de xeito cada vez máis autónoma nas actividades diarias: alimentación, hixiene, hábitos de orde e limpeza. Parecenos fundamental engadir a Competencia emocional poñendo o acento na importancia se que os cativos podan identificar e exteriorizar os seus sentimentos (Autoconciencia); na tolerancia á frustración (Autocontrol); na relevancia da autoestima e unha actitude positiva e optimista nas primeiras etapas (Autocontrol); no recoñecemento das emocións alleas (Empatía) e no control das relacións, resolución de conflitos e a asertividade (Destrezas sociais) CONTIDOS Os contidos organízanse en torno ás areas anteriormente referidas, e que se corresponden con ámbitos propios da experiencia e do desenvolvemento infantil, responden á pregunta de que ensinar?. Abordaranse por medio de actividades globalizadas e que teñen interese para os nenos. Os contidos recollerán todo o que se debe traballar ó longo do curso e fan referencia a feitos, conceptos, procedementos, actitudes, valores, normas.. Considérase, ademais, que debido ás características anteriormente referidas dos nenos de Educación Infantil, os contidos que deben ter un maior peso deben ser os procedimentais e actitudinais. A continuación indícanse moitos dos contidos que se abordarán ó longo do curso tendo en conta que o método de traballo que seguimos ocasionará a variación dos mesmos, xa que cabe a posibilidade de que se inclúan novos contidos de acordo cos intereses dos nenos. ÁREA DE COÑECEMENTO DE SI MESMO E AUTONOMÍA PERSOAL BLOQUE 1: O CORPO E A PROPIA IMAXE Exploración do propio corpo, recoñecendo progresivamente as súas características e posibilidades para chegar á toma de conciencia do propio esquema corporal Identificación, manifestación, regulación e control das necesidades básicas do corpo Adquisición de confianza nas capacidades propias.

65 1.4. Potenciación da construción do esquema corporal a partir das sensacións e das percepcións do propio corpo, en relación e interacción cos datos que a nena ou o neno recibe das outras persoas, do medio e dos obxectos. Vivencia do corpo como un todo para pasar progresivamente a sentir as partes que o integran Identificación, verbalización e expresión de sentimentos, emocións, vivencias, preferencias e intereses propios e das demais persoas Valoración positiva e respecto polas diferenzas, aceptación da identidade e características das demais persoas, evitando actitudes discriminatorias Control progresivo dos propios sentimentos e emocións Aceptación e valoración axustada e positiva da súa persoa, confiando nas súas posibilidades e recoñecendo as limitacións propias Desenvolvemento da identidade sexual e aceptación do corpo sexuado feminino e masculino. Mantendo unha actitude crítica ante os estereotipos ofertados a través da publicidade e outros medios de comunicación social. BLOQUE 2: XOGO E MOVEMENTO Participación nos xogos e na actividade motriz, identificando as súas capacidades e confiando nas propias posibilidades de acción, amosando actitudes de iniciativa e constancia Gozo co xogo como medio para coñecer a realidade, mantendo unha actitude de axuda e cooperación con iguais e con persoas adultas. Aceptación do xogo como medio de goce e de relación cos demais Adquisición de nocións básicas de orientación e coordinación de movementos Aceptación de compromisos, establecendo acordos en consideración á súa persoa, ás outras e ao seu medio, fortalecendo vínculos afectivos- amizade, cooperación, axuda, solidariedade-. Comprensión, aceptación e valoración de regras para xogar Potenciación do xogo como elemento común a todas as culturas, partindo do coñecemento e valoración dos xogos propios da comunidade e abríndose ao coñecemento e gozo dos das outras. BLOQUE 3: A ACTIVIDADE COTIÁ 3.1. Regulación do propio comportamento, satisfacción pola realización de tarefas e conciencia da propia competencia Regulación do propio comportamento, satisfacción pola realización de tarefas e conciencia da propia competencia Valoración e gusto polo traballo propio ben feito e pola das demais persoas, buscando os recursos axeitados que lle permitan rematar os proxectos que inicia, sendo quen de solicitar e prestar axuda Recoñecemento progresivo da súa identidade persoal: capacidades, actitudes e coñecementos, aplicándoos nas súas actividades diarias. BLOQUE 4: O COIDADO PERSOAL E A SAÚDE 4.1. Recoñecemento das necesidades básicas do corpo: hixiene, alimentación, descanso 4.2. Iniciación na práctica de accións e recoñecemento de situacións que favorezan a interacción e adquisición de hábitos saudables como a hixiene corporal e ambiental, a adecuada alimentación, o consumo responsable e o descanso Aceptación das normas de comportamento establecidas durante as comidas, os desprazamentos, o descanso e a hixiene. Petición e aceptación de axuda nas situacións que así o requiran Valoración da axudas das outras persoas. ÁREA DE COÑECEMENTO DO ENTORNO BLOQUE 1: MEDIO FÍSICO

66 1.1 Exploración dos obxectos do contorno apreciando as diferentes calidades e establecendo comparación. 1.2 Curiosidade e interese por descubrir as características dos obxectos. 1.3 Realización de actividades previndo de antemán as consecuencias da súa actuación. 1.4 Identificación das causas dun fenómeno partindo do seu resultado. 1.5 Utilización da acción de contar para obter un dato numérico. 1.6 Resolución de problemas da vida cotiá que impliquen engadir, quitar e repartir. 1.7 Afianzamento do uso das diferentes unidades de medida naturais e progreso das convencionais, establecendo comparacións. 1.8 Vivencia, representación e interpretación do espazo empregando a imaxinación en debuxos, planos, fotografías, mapas e outros. 1.9 Orientación temporal en situación cotiás empregando diferentes nocións e relacións. Aproximación ó uso do calendario Identificación de formas planas e tridimensionais en elementos do medio. BLOQUE2: ACHEGAMENTO Á NATUREZA. 2.1 Comparación dos distintos animais e plantas. Contornos que habitan. 2.2 Describir o ciclo vital dalgúns animais e plantas. 2.3 Valoración da importancia das plantas e animais para a vida das persoas. 2.4 Descrición do proceso de elaboración dalgúns produtos de orixe animal ou vexetal. 2.5 Desenvolvemento de actitudes de coidado e respecto cara ós diferentes elementos do contorno. 2.6 Xestionar adecuadamente os diferentes residuos xerados na aula. 2.7 Formulación de conxeturas sobre as causas e consecuencias dalgúns fenómenos atmosféricos. 2.8 Análise das modificacións producidas no medio natural co paso do tempo, o clima e a intervención humana. 2.9 Valoración da importancia da natureza para a saúde e o benestar. BLOQUE 3: CULTURA E VIDA EN SOCIEDADE 3.1 Execución de pautas axeitadas de comportamento, disposición para compartir e para resolver conflitos cotiáns mediante o diálogo. 3.2 Regulación da propia conduta segundo os espazos e persoas cos que interatúan. ÁREA DE LINGUAXES: COMUNICACIÓN E REPRESENTACIÓN BLOQUE 1. LINGUAXE VERBAL Escoitar, falar e conversar Utilización e valoración progresiva da lingua oral para evocar e relatar feitos; para adquirir coñecementos; para expresar e comunicar ideas, sentimentos e emocións; para facer peticións e como mecanismo para regular a propia conduta e a das demais persoas Uso progresivo, acorde coa idade, de léxico variado, aumentando a precisión na busca dunha maior estruturación das súas frases Participación de forma oral en conversas, narracións, anécdotas, chistes, xogos colectivos e outros, incrementando o vocabulario, empregándoo con crecente precisión, con entoación axeitada, pronuncia clara e usando estruturas oracionais que enriquezan as propias competencias comunicativas Participación en situacións de comunicación con distintos propósitos, en diferentes contextos e con persoas interlocutoras diversas usando argumentos nas súas conversas, respectando quendas e escoitando atentamente Acomodación progresiva dos seus enunciados aos formatos convencionais.

67 Emprego axeitado das formas socialmente establecidas para relacionarse coas demais persoas -saúdos, despedidas, fórmulas de cortesía, cumprimentos Interese por participar en interaccións orais en lingua estranxeira, en rutinas e situacións habituais de comunicación, amosando unha actitude positiva cara a esta lingua. 1.2Aproximación á lingua escrita Achegamento á lingua escrita como medio de comunicación, información e gozo a través de soportes diferentes Interese e atención na escoita de narracións e instrucións lidas por outras persoas Iniciación no uso da escrita en situacións contextualizadas e reais Diferenciación entre as formas escritas e outras formas de expresión gráfica. Identificación de palabras e frases escritas moi significativas e usuais. Percepción de diferenzas e semellanzas entre elas atendendo a propiedades cuantitativas -cantidade de letras, palabras longas e palabras curtas- e propiedades cualitativas -variedade de grafías-. Iniciación ao coñecemento do código escrito a través desas palabras e frases empregadas en contextos significativos e funcionais Interese e gusto por producir mensaxes con trazos cada vez máis precisos e lexibles. 1.3Achegamento á literatura Escoita e comprensión da lectura en voz alta, realizada por unha lectora ou lector competente de contos, relatos, lendas, poesías, rimas, adiviñas, teatro...; tanto tradicionais como contemporáneas, nas dúas linguas oficiais, e como fonte de pracer e de aprendizaxe compartida Dramatización de textos literarios, goce e interese por expresarse con axuda de recursos non lingüísticos Memorización e recitado dalgúns textos de carácter poético, de tradición cultural ou de autor, gozando das sensacións que o ritmo, a rima e a beleza das palabras producen Participación creativa en xogos lingüísticos -encadeados de palabras, adiviñas, trabalinguas, onomatopeas...- acompañados de respostas corporais -xestos, movementos, ritmos...- para divertirse e para aprender na compaña de iguais e de persoas adultas Interese por compartir interpretacións, sensacións, emocións e opinións provocadas polas producións literarias, iniciándose nos faladoiros literarios Introdución ao uso das bibliotecas de centro e de aula como un medio máis de aproximación á literatura e como espazo privilexiado de recursos para a diversión e o coñecemento. BLOQUE 2. LINGUAXES ARTÍSTICAS: PLÁSTICA, MUSICAL E CORPORAL Exploración sensorial dos elementos presentes no contorno integrando actividades de tocar, ulir, oír e ver Potenciación da imaxinación e fantasía do alumnado para enriquecer a actividade creativa Experimentación e descubrimento dalgúns elementos que configuran a linguaxe plástica -liña, forma, cor, textura, espazo e volume Gozo coas obras artísticas distinguindo e apreciando elementos básicos das formas de expresión -cor, forma, liña, movemento, volume, texturas, ritmos, melodías, timbres, entre outros- que lles permitan ás nenas e aos nenos/as desenvolver a súa sensibilidade estética.

68 2.5. Exploración das posibilidades plásticas e creativas de distintos materiais, útiles e soportes -papeis, cartón, arame, plástico, teas, cortiza, barro, rasquetas, cepillos, esponxas, pantalla de ordenador, mesa de area, retroproxector, encerado dixital, fotografías...- e das distintas técnicas -debuxo, pintura, colaxe, amasado, modelado, escultura e a combinación de dúas ou máis técnicas...- como recursos e medios de expresión e comunicación de feitos, sentimentos, emocións, vivencias, fantasías, experiencias Experimentación e coñecemento das posibilidades de transformación dos diferentes materiais e obxectos Descubrimento das posibilidades creativas e plásticas da luz, das sombras e da cor, empregando recursos como a luz natural, lanternas, lámpadas, proxector Interpretación e valoración de diferentes tipos de obras plásticas presentes na aula, no contorno, en museos e exposicións reais ou virtuais, obradoiros de artistas e persoas artesás manifestando e compartindo a través das diversas linguaxes as sensacións e emocións que producen, así como indicando o que gusta e o que non Planificación do proceso de elaboración dalgunha obra plástica, o seu desenvolvemento e posterior comunicación, valorando a realización de bosquexos para a consecución dunha melloría na produción Exploración das posibilidades sonoras da voz, do propio corpo, de obxectos cotiáns e de instrumentos musicais. Utilización dos sons achados para a interpretación e a creación musical Vivencia do son e do silencio Recoñecemento de sons do contorno natural e social, e discriminación dos seus trazos distintivos Creación de secuencias de movementos e ritmos a partir das sensacións que lle xera a música Audición atenta de obras musicais populares, clásicas e contemporáneas Participación activa e gozo na interpretación de cancións, xogos musicais e danzas colectivas e individuais Creación, mediante a música e o baile, dos propios patróns, recreando situacións, ideas, feitos e sentimentos, mediante o humor, o absurdo e a fantasía, compartindo con outras persoas as propias creacións Vivencia de xestos e movementos como recursos corporais para a expresión e a comunicación e mais o intercambio afectivo Participación en actividades de dramatización, danzas, xogo simbólico e outros xogos de expresión corporal -mimo, monicreques, teatro de sombras...- colaborando na elaboración dos elementos necesarios para unha ambientación axeitada. BLOQUE 3. LINGUAXE AUDIOVISUAL E TECNOLOXÍAS DA INFORMACIÓN E A COMUNICACIÓN Identificación da utilidade de diversos instrumentos e tecnoloxías como fontes de información, de comunicación, de expresión, de estratexias de exploración e investigación Achegamento a producións audiovisuais como películas, series de animación ou videoxogos Adquisición progresiva da conciencia da necesidade dun uso moderado dos medios audiovisuais e das tecnoloxías da información e da comunicación Coñecemento, coidado e uso, na medida das súas posibilidades, das ferramentas tecnolóxicas Achegamento ao uso do ordenador, á cámara fotográfica nos procesos creativos para a elaboración de producións audiovisuais como series de animación,

69 presentacións, vídeos..., a través de programas de edición de textos, de gráficos e de sons Valoración crítica dos contidos e da estética das producións audiovisuais ACTIVIDADES As actividades desta programación están destinadas á consecución dos obxectivos, a traballar os contidos marcados e tratamento das competencias básicas propostas en cada un dos proxectos. Serán actividades de observación, experimentación baseadas na manipulación e descubrimento activo por parte do alumno; concibiranse baixo un carácter lúdico e festivo, como apoiaba a escola Agazziana. Deseñaranse actividades interesantes e motivadoras que partan dos intereses e curiosidades dos alumnos baixo un criterio de variedade e flexibilidades das mesmas atendendo ás necesidades e particularidades dos alumnos, características do ambiente ó levalas a cabo, á curva da fatiga, ó momento do día Dentro do grupo de actividades que iremos deseñando haberá unhas destinadas a traballar as rutinas diaria, estas actividades levaranse a cabo todos os días á mesma hora e na mesma secuencia, e irán destinadas a que os nenos adquiran unha serie de capacidades e habilidades para favorecer a súa autonomía e desenvolvemento na vida diaria. Abordaremos outros tres tipos de actividades que son: complementarias (aparecerán recollidas na PXA e se son fóra da localidade precisan autorización expresa de cada saída, para as da localidade xa a firman ao inicio de curso), extraescolares (levadas a cabo fóra do horario lectivo) e conmemorativas. As dúas primeira son voluntarias es están recollidas na Orde do 22 de xullo de E das conmemorativas dicir que aparecen rexistradas no calendario escolar regulado pola orde do 13 de xuño de 2014, pola que se aproba o calendario escolar para o curso 2014/15. Para deseñar as actividades dividímolas en tres grupos: iniciais, de desenvolvemento e finais, tratarase dunha simple clasificación metódica para sistematizar o traballo docente, algunhas delas levaranse a cabo individualmente, en pequeno grupo e en gran grupo. Explicándoas a continuación: Actividades iniciais: destinadas a recoller información sobre os coñecementos dos escolares así como da motivación e interese que mostran polo tema que imos tratar. E tamén como actividades introdutorias do proxecto a desenvolver Actividades de desenvolvemento: irán destinadas á adquisición de novos coñecementos e de aprendizaxes significativos definidos por Ausubel, que xunto con Piaget e Vigostky son fonte psicopedagóxica do noso currículo Actividades finais: teñen como finalidade comprobar o nivel de logros dos alumnos respecto aos contidos traballados e aos obxectivos acadados. Sérvenos tamén como medio para a avaliación, seguindo o regulado na orde do 25 de xuño de Aínda que outro tipo de clasificación sería aceptable a que eu levaremos a cabo na programación será a aquí exposta, que poderán desenvolverse a partir dunha serie de actividades tipo que pasamos a mostrar a continuación, e cas adaptacións pertinentes, servirán para levar a cabo as actividades de cada proxecto a traballar ACTIVIDADES TIPO A) Actividades iniciais o Conversa ou asemblea sobre o tema da unidade a tratar, actividade enriquecedora da linguaxe oral. o Lectura e interpretación de imaxes mediante libros, murais, fotografías, debuxos... o Introdución de certas normas e pautas de comportamento ou regras de

70 actuación, podendo usar para isto, un intermediario como pode ser un monicreque. Este servirá como recurso didáctico para o mestre e como axente motivador para os escolares. o Realización dalgunha actividade impresa de traballo individual, para observar o grao de coñecementos dos cativos no tocante a aspectos concretos o Realización de actividades de grupo, de presentación de elementos novos da unidade ou para adquirir aprendizaxes e pautas do traballo cooperativo. traballar. o Lectura dun conto e proxectado dunha película, o Presentación dalgunha canción adecuada ás características da unidade a o Realización de notas de aviso ás familias pedindo a súa axuda e colaboración. B) Actividades de desenvolvemento o Asembleas para observar o nivel de desenvolvemento respecto ao inicial, no que se atopan os nosos alumnos e as estratexias que usan para acadar os fins. o Confección e elaboración de material propio como recurso didáctico para usar e empregar en toda a unidade. o Actividades de investigación por parte dos alumnos, indagando e recadando información, resaltando a axuda das familias para aportar ao grupo aula. o Realización de exercicios e xogos de vivenciación corporal e interiorización de conceptos e sensacións a través do corpo. o Realización de actividades impresas acerca da unidade aumentado o seu grao de dificultade o Actividades psicomotrices levadas a cabo en grupos e en espazos amplos, ben fóra ou na aula de psicomotricidade. o Actividades de manipulación e experimentación mediante os sentidos, de adquisición de pautas de comportamento e conceptos de lóxica- matemática. o Actividades de linguaxe oral e lectoescritura, a través de contos, adiviñas e poesías, chegando a elaborar as súas propias creacións arte o Práctica de actividades plásticas mediante técnicas e usando útiles propios desta o Memorizar e ensinarlles xestos e movementos que acompañen á canción. C) Actividades finais o Volvemos botar man de asembleas para observar aos nosos alumnos acerca dos aprendizaxes adquiridos durante a unidade. o Realizan actividades de representación de distintos roles e ocupacións, así como da adecuada caracterización para desempeñar o seu papel. o Actividade impresas de certa complicación para observar como se desenvolven en actividades individuais nos aprendizaxes adquiridos durante a unidade. o Actividades encamiñadas a utilizar e recoñecer espazos concretos da aula, como algún recuncho de interese especial, saídas ao patio,... o Realización de material propio empezado noutro dos grupos de actividades, e rematados por eles nas actividades finais. o Elaboración de murais, contos,... e demais materiais de elaboración propia o Actividades a reforzar certos conceptos, dende actividades e xogos en grupo

71 como mediante actividades impresas. o Memorizar as cancións que se aprenden durante as unidades e aprender os movementos e xestos correctamente. unidade. o Realización de merendas e presentacións ás familias dos traballos feitos na OUTRAS ACTIVIDADES -Actividades de reforzo e ampliación: As primeiras van destinadas a adaptarse ao ritmo de maduración dos alumnos/as; e as de ampliación a evitar a desmotivación e para ampliar os seus coñecementos. - Actividade de lecto-escritura: Levaranse a cabo baixo un enfoque constructivista. Todas as actividades vistas neste apartado levaranse a cabo co grupo clase, outras por niveis e algunhas todo o centro xunto METODOLOXÍA Un aspecto importantísimo nas programacións é a metodoloxía que se empregará á hora de desenvolvela e tamén a ter en conta no seu deseño, de aí que sexa o seguinte punto a tratar, para iso apoiarémonos no disposto no D.330/09 no seu apartado de orientacións metodolóxicas. A actuación educativa debe partir das posibilidades de razoamento e aprendizaxe dos nenos/as, e que ca axuda do profesor eses coñecementos se potencien e desenvolvan, favorecendo así a actividade conxunta do adulto co neno, e facendo alusión á zoa de desenvolvemento próximo definida por Vigostky. Deste xeito poderáselle ofrecer aos alumnos as actividades que polo seu interese poidan relacionar cas experiencias anteriores contribuíndo ao seu desenvolvemento e asentar bases de aprendizaxes novos, grazas á significatividade do aprendizaxe, que definiu Ausubel, serán actividades variadas enfocadas á adquisición de hábitos, fomentar a creatividade dos nenos, a favorecer relacións entre eles, co mestre e a interacionar co contorno. O traballo que se leve a cabo na educación infantil sempre ten que ser dende unha perspectiva lúdica, xa que o xogo e a actividade fundamental neste período. O educador dentro da metodoloxía xoga un papel importantísimo, xa que será dinamizador, escoita, de fomento de respecto, apoio, reforzo... deberá ofrecerlles unha ampla gama de recursos e actividades que farán que o proceso de ensino aprendizaxe sexa o máis fructífero posible. Os recursos que propoñamos deberán estar enfocados dende unha perspectiva globalizadora, e baseados nas experiencias, nas actividades e o xogo levadas a cabo nun ambiente de afecto e confianza como expoñía Montessori, acorde o seu nivel de desenvolvemento para que acaden pequenos logros diarios tal e como apoiaba Vigostky, pois unha dificultade imposible de resolver pode levar ás criaturas á frustración e o desinterese da actividade, principio de actividade autoestructurante. O papel das familias será fundamental á hora de levar a cabo os proxectos, xa que participarán na súa elaboración en colaboración cos seus fillos/as e cas mestras, estarán informadas da fase na que se atopa o traballo e poderán aportar ideas e comentarios na súa fase final para ter en conta en traballos posteriores. Resumindo, podemos dicir que os principios metodolóxicos baséanse en tres puntos resultantes das aportacións de autores como por exemplo Piaget, Vigostky e Ausubel que son fonte psicopedagógica do noso currículo, de actividade, de actividade lúdica e o principio de pedagoxía do éxito. Baixo unha perspectiva de globalización, destacando neste campo a Ovide Decroly como o pai desta corrente emerxente na Escola Nova. Respecto á intervención educativa, terá en conta os principios de significatividade do aprendizaxe, actividade autoestructurante e o de consistencia evolutiva

72 RECURSOS DIDÁCTICOS Dentro deste apartado falaremos da organización espazo-temporal e dos recursos materiais e humanos. A) ORGANIZACIÓN ESPAZO- TEMPORAL No tocante aos espazos e ambiente, a estas idades deben adecuarse ás características e demandas dos cativos, atendendo ás necesidades propias destas idades como a exploración, diferentes usos, fácil acceso... O máis aconsellable seguindo aportacións pedagóxicas, é distribuílo en zoas diferenciadas. A distribución do espazo debe facilitarlle o acceso ás dependencias, e en definitiva, deben estar enfocados a que os nenos/as se movan por eles con autonomía. Respecto aos espazos exteriores nos que traballaremos, deberán fomentar experiencias e actividades en gran grupo e individual como apoiaba entre outros autores como Froebel e Piaget, en onde podamos ter contacto ca natureza e cos seus elementos, dotado entre outras cousas, dun areeiro e dunha zoa de xogo. E, sobre o interior da aula, organizarémolo en recunchos ben diferenciados entre os que atopamos os seguintes: LOXICO MATEMATICAS (dedicado a desenvolver capacidades creativas, construtivas e artísticas), CREBACABEZAS (construción de elementos lóxico matemáticos), CASIÑA E SUPERMERCADO (desenvolver o xogo simbólico), PLÁSTICA e E ARTE (desenvolvendo a capacidade creativa) e o da BIBLIOTECA E CREACIÓN LITERARIA(fomentando a lectura e o uso das novas tecnoloxías) No tocante ao tempo, a súa organización debe ser flexible para facilitar a adecuación dos distintos ritmos, experiencias, necesidades,... a través de momentos significativos. Na educación infantil non se entenden os horarios como tal, é dicir, diferenciados por horas, senón que os marcan as características individuais. Para organizar o tempo da aula prevemos un horario sen horas determinadas senón que se observan nel as secuencias das actividades, podendo ser modificado cando se vexa conveniente e que seguirán o esquema das actividades rutinarias. As rutinas diarias, axudan a asimilar nocións básicas espazo- temporais e adquirir hábitos, dividindo a secuencia dos tempos en momentos significativos. Si estarán marcados e estipulados en horas fixas as especialidades de inglés, psicomotricidade, relixión/act. Alternativa, unha sesión de pelo e outra de COGEST. Tamén os recreos, que serán de , e segmentos de ocio e lecer que cada titora deseñará e planificará acorde as necesidades da súa aula. B) RECURSOS MATERIAIS Dentro dos recursos materiais mencionar que o ideal é contar cunha ampla gama deles, tanto comerciais como aqueles que poidamos obter do contorno. Tamén temos a posibilidade de que os alumnos elaboren materiais propios que proporcionarán múltiples oportunidades de aprendizaxes e deste xeito pasan a aumentar considerablemente o seu valor didáctico. Os materiais deben estar coidados e recollidos unha vez que se deixen de usar, polo que os cativos deben ser responsables do seu uso e coidados, e estes deben ter acceso libre ao mesmo. Respecto á organización material da aula esta estará dividida por recunchos, onde os nenos poderán experimentar e aprender coincidindo cos descritos anteriormente citados C/ RECURSOS HUMANOS A nivel de intervención educativa temos o profesor titor, as profes de apoio, a especialista de inglés, de audición e linguaxe, pedagoxía terapéutica e as familias. Podendo solicitar a colaboración doutros membros da comunidade tanto educativa como do contorno.

73 ATENCIÓN Á DIVERSIDADE E ALUMNADO CON NECESIDADES ESPECÍFICAS DE APOIO EDUCATIVO (NEAE) A realidade educativa é múltiple, plural, diversa, cambiante...nun mesmo grupo de clase cada alumno ten uns determinados intereses, capacidades e necesidades que non teñen por que coincidir cos dos seus compañeiros. Son froito das súas características psicolóxicas, a súa historia persoal,... de xeito que non todos vivimos a mesma realidade de igual maneira. Esta diversidade debe enriquecer a labor educativa. Debido a que cada neno ten o seu ritmo e estilo de maduración, desenvolvemento e aprendizaxe, a Educación Infantil debe ser personalizada, atendendo ás peculiaridades de cada suxeito, tal e como se determina decreto 330/2009 do 4 de Xuño polo que se establece o currículo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia. Dentro da diversidade existente no noso alumnado hai un alumno con unha necesidade específica de apoio educativo, diagnosticado de autismo e con unha valoración dun 65% de minusvalía nun aula e outro, co mesmo diagnostico e que flexibilixa, na outra aula.. Contamos tamén cun grupo de nenos/as con dificultades de diversa índole que requiren tamén una atención especial. En todo caso, tal e como recolle a orde orde do 25 de Xuño de 2009 pola que se regula a implantación, o desenvolvemento e a avaliación do segundo ciclo da Educación Infantil na Comunidade Autónoma de Galicia as propostas educativas para atender á diversidade baséanse en principios inclusivos, integradores en non discriminatorio AVALIACIÓN Todos os puntos vistos ata agora son obxecto de avaliación, tal e como se recolle na Orde do 25 de xuño de 2009, e que tomaremos como base para desenvolver o seguinte apartado. A observación directa e sistemática, a análise das producións das nenas/os e as entrevistas coas familias constituirán as principais técnicas e fontes de información do proceso de avaliación, recollidas a través de escalas avaliativas, táboas e anecdotarios. Esta orde dinos que será global, referida ao conxunto de capacidades expresadas nos obxectivos xerais adecuados ao contexto do centro. Será unha avaliación continuada, sistemática e formativa orientada a proporcionar ao mestre a información necesaria sobre como se leva a cabo o proceso de ensino- aprendizaxe dos escolares. Irá destinada á coñecer a realidade educativa dos nenos tendo en conta a organización da aula e da escola, os profesionais implicados, a participación e comunicación coas familias, a adecuación da proposta pedagóxica, a adecuación da proposta metodolóxica na adquisición das competencias básicas e a evolución do escolar. Levarase a cabo unha avaliación inicial ao principio do curso para coñecer a realidade da que partimos, outra continua, suxeita a cambios por parte dos alumnos principalmente e doutros sucesos do contexto. E todo se concretará nunha avaliación final na que se terá en conta todo o proceso iniciado e como se levou a cabo en relación ó acadado e os procesos empregados para a consecución dos obxectivos. Dado o curso para o que programamos teremos en conta os documentos avaliativos a cubrir e que forman parte do expediente persoal do alumno como o informe persoal, o cal recollerá os datos de identificación do escolar (familiares, psicopedagóxicos, médicos e sociais máis significativos), formará parte deste informe o resumo de escolaridade. O informe de avaliación inicial recolle os datos facilitados sobre todo pola familia, observacións relevantes do período de adaptación e as achegas de escolarizacións previas se as houbese. Ao rematar cada curso a partir dos datos obtidos a través da avaliación continua a titora elaborará o informe anual de avaliación individualizado. Como estamos no último curso de infantil temos tamén que elaborar o informe de final de etapa

74 De todo este proceso debe estar informada a familia mediante, como mínimo, un informe escrito trimestralmente, como recolle dita orde no seu artigo 25, e de xeito persoal, tantas veces como se estime oportuno, a través de boletíns Referente á avaliación, comentar que os datos recollidos durante o proceso de observación activa ou calquera outra técnica usada, expresaranse en termos de cualitativos, de aí que en cada proxecto se elaboren unhas táboas onde se aprecien uns criterios de avaliación acorde cos obxectivos propostos para cada un deles, que completaría cos criterios correspondentes; ao rematar o curso os cativos serán capaz de, por exemplo: Adecuar o comportamento a necesidades propias e alleas Utilizar a expresión lóxico- matemática para realizar diversas operacións da vida cotiá Utilizar o ordenador como unha ferramenta interactiva e educativa PROXECTOS Estes exemplos de proxectos parten dos intereses das mestras por levar a cabo estes temas, porque que consideramos importante para acadar os obxectivos propostos nesta programación, comentar que os temas que xurdan a raíz dos intereses dos cativos terán unha estrutura moi parecida á que aquí presentamos. No tocante as actividades deseñarémolas seguindo esta clasificación metódica para sistematizar o traballo docente: A metodoloxía de traballo seguirá estas premisas: Introducción do proxecto para todo o curso: DESCUBRIMOS O NOSO POBO O centro de interese no que se vai centrar o tema é o coñecemento do contorno próximo, o lugar onde vivimos. Ao longo de todo o curso tentaremos descubrir o pobo no que vivimos, e a maioría dos cativos naceron estudando diferentes aspectos:

75 1.- Nome e elementos de identidade: Bandeira e Escudo, Porqué do nome (pequena historia) 2.- Plano e rueiro: traballaremos o plano do pobo, as rúas, a situación das vivendass dos alumnos e miraremos situacións, distancias e percorridos. Situaremos nel os edificios mais significativos e aos que dedicaremos un estudo particular 3.- Edificios significativos e funcións que desempeñan: Concello; igresias parroquiais (2); capela de Alba; Museo Valle Inclán; Casa Raquel Soler; Casa Mariñeira 4.- Vexetacion. A Caramiña 5.- Arte e literatura: Valle Inclán (escritor); Amparo Fuentes (pintora). 6.- Actividades lúdicas: Club de remo; danza; escola e banda de música. 7.- Calquera outra que poda ir xurdindo ao longo do desenvolvemento do proxecto Competencias básicas máis relacionadas: Competencia en comunicación lingüística; Competencia matemática; Competencia social e cidadá; Competencia para aprender a aprender, Coñecemento e interación co mundo físico (relacións cos diferentes membros do entorno, normas de convivencia, roles e ocupacións); competencia cultural e artística (apreciar as diferentes manifestacións culturais dun pobo); Autonomía e iniciativa persoal. OBXECTIVOS Posto que pretendemos traballar este proxecto durante todo o curso consideraremos os obxectivos xerais desta programación o mesmos para o proxecto. Posteriormente e a medida que o desenvolvamos marcaremos obxectivos concretos para cada momento do traballo. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS Coñecer a realidade do noso municipio: plano, historia, tradicións, folclore, contorno natural, agricultura,... Desenvolver técnicas de investigación: recollida, análises, clasificación e intercambio de información. Iniciar ao alumnado no coñecemento e manexo de planos. Investigar e estudar diferentes aspectos da cultura do noso pobo Involucrar ás familias no proxecto conseguindo que organicen e actividades de coñecemento do pobo. Utilizar ferramentas da área matemática para coñecer e afondar nalgúns aspectos do tema: localización de vivendas, calculo de distancias... Repasar as expresións de gusto, comparación e descrición. Gozar e valorar as propias producións artíscas; respectar e valorar as dos demais. Desenvolver actitudes e hábitos de cooperación, axuda e solidaridade. Elaborar unha carpeta- dossier coa información e os traballos realizados. Potenciar e exercitar a habilidade manual. Favorecer a coordinación óculo-manual. Aprender vocabulario relacionado co tema. Utilizar correctamente a linguaxe na comunicación para relacionarse cos demais e expresar as nosas ideas- Comprender ordes e consignas. Discriminar diferentes situacións espaciais relacionadas cos planos e os espacios reais dun pobo. Agrupar obxectos segundo un criterio dado. Potenciar a capacidade de análises e sínteses a partir dos datos obtidos nunha investigación. Utilizar adecuadamente o material empregado

76 Estimar e gozar coa traballo desenvolvido. Participar activamente no proxecto Introducción do proxecto para 1º trimestre: O SOÑO DE MIRÓ A elección de Joan Miró está baseado na relación dos seu debuxos co imaxinario infantil; o uso de cores básicos, limpos e rotundos; o emprego de elementos facilmente recoñecibles polo alumnado: estrelas, lúas soles, planetas, círculos, mulleres, paxáros. E a súa simplicidade. A posibilidade de realizar grandes obras e traballar a estrutura tridimensional coas súas esculturas. Coas actividades plásticas favorecemos a capacidade expresiva e comunicativa pero tamén axudaresmoslles a pensar, a argumentar o que pensan, a educar o seu sentido crítico e interpretar o mundo por eles mesmos. Así mesmo teremos a oportunidade de repasar aspectos e conceptos xa traballados en cursos pasados refletidos nos obxectivos, Consideramos a pintura como un medio de expresión que favorece e posibilita a capacidade comunicativa e expresiva. Trataremos así as propiedades plásticas e técnicas paro tamén abriremos unha porta ao coñecemento e a imaxinación. OBXECTIVOS ESPECIFICOS Repasar as expresións de gusto, comparación e descrición. Fomentar a sensibilidade artística dos alumnos e a súa apreciación da pintura. Familiarizarse coa obra artística de Joan Miró. Traballar a firma como elemento persoal e identificador dunha persoa. Gozar e valorar as propias producións artíscas; respectar e valorar as dos demais. Utilizar diferentes técnicas plásticas como medio de expresión e creatividade a partirens de reproducións de Miró e de creacións propias. Desenvolver actitudes e hábitos de cooperación, axuda e solidaridade. Elaborar unha carpeta- dossier coa información e os traballos realizados sobre o pintor. Potenciar y ejercitar la habilidad manual. Favorecer la coordinación óculo-manual. Recoñecer los colores de Joan Miró: vermello, negro, azul, amaelo, verde. Aprender vocabulario relacionado coa arte, pintura... Utilizar correctamente a linguaxe na comunicación para relacionarse cos demais e expresar as súas ideas. Comprender ordes e consignas na realización plástica-artística Coñecer distintas representacións del esquema corporal. Observar e reproducir a distribución de los elementos dun cadro. Coñecer, apreciar e respectar as obras de arte propias, dos demais e ol referente cultural.. Potenciar a capacidade de análises e sínteses a partir de las obras. Utilizar adecuadamente o material utilizado. Participar activamente en el proxecto Outras secuencias. Ao longo do curso desenvolveremos mais proxectos ou secuencias de arte e/ ou outras areas que aínda están pr determinar.

77 6.4.- PROGRAMACIÓN DE INGLÉS ESPECIALISTA: SANDRA DA SILVA SANCHEZ XUSTIFICACIÓN DA PROGRAMACIÓN.- Estamos na etapa de educación infantil por iso entenderemos o inglés como un medio máis para que os nenos desenvolvan unha aprendizaxe do medio que os rodea. A aprendizaxe da lingua estranxeira realizarase da mesma maneira que a da lingua materna,tendo en conta o ritmo de aprendizaxe de cada un e así mesmo as diferenzas existentes entre o propio alumnado. A principal destreza traballada será a comprensión auditiva pero sen esquecer a produción oral.o alumnado intentará responder ao que se lle pide ben oralmente ou ben con movementos. Utilizaremos o TPR ( total physical response) presentando o input lingüístico preciso e complementandoo con material audiovisual. Este material audiovisual será utilizado normalmente para presentar cancións, xogos, contos,. Conseguindo así que sexan máis atractivos para os nenos e as nenas,perseguindo deste xeito unha aprendizaxe significativa. OBXECTIVOS XERAIS.- Utilizar a LE como parte do desenvolvemento do alumnado. Apreciar e poñer en valor outras linguas e culturas. Desenvolver competencias comunicativas. Comprender instruccións e información sobre os diferentes conceptos traballados. CONTIDOS.- CONCEPTOS Os animais, as cores, a comida, os membros da familia, os xoguetes, as partes do corpo, os números, os meses do ano, os días da semana, as estacións e as celebracións ( Halloween, Christmas, Easter,..) A secuenciación será da seguinte maneira: -1º trimestre: lunch time!!(food e Halloween) e let s play(toys e Christmas) -2º trimestre: we are family,we are friends (peace day e membros das familias) e monkey s party!(animals e Easter) -3º trimestre:let s go to the beach!! (body parts) e remix. As Cores, os números, os meses do ano, os días da semana, as formas xeométricas e as estacións serán traballados ao longo de todo o curso e en cada un dos topics. PROCEDEMENTOS Escenificacións,flashcards, chants, cancións, xogos, contos, fotos e material audiovisual. ACTITUDES A actitude debe ser positiva e participativa cara a aprendizaxe da lingua estranxeira, ao mesmo tempo deben amosar interese e respecto cara unha cultura diferente á propia. METODOLOXÍA.- Estarán presentes na aula as competencias básicas para lograr unha formación integral e global dos alumnos;deste xeito conseguirase que non aprendan as palabras dun xeito aillado se non que a aprendizaxe sexa feita dunha maneira significativa.así os

78 nenos conseguirán interiorizar o que están aprendendo e poderán relaciónalo co que os rodea. O principal nexo na aprendizaxe será unha marioneta chamada Monkey que introducirá os diferentes temas e contidos.resultará sinxelo para os rapaces recoñecer de que se vai falar ou que tema vai ser o tratado porque Monkey terá algo que lles vai axudar a adiviñalo.se por exemplo imos falar das comidas o mono terá algo nas mans :plátano, galleta,. Traballaremos principalmente en grupo;tanto en gran grupo como en grupos pequenos onde prestaremos especial atención a que todos participen dunha maneira activa.o xeito de traballar será prácticamente o mesmo nos tres niveis ainda que obviamente variará a cantidade de vocabulario que deberán ir adquirindo.este vocabulario será moi sinxelo en tres anos e irá subindo de dificultade en catro e cinco;nalgúns casos o vocabulario pode ser incluso o mesmo pero os maiores deberán aprendelo todo e os máis pequenos so se quedarán con algúns vocablos de forma pasiva. O vocabulario será moi básico e repetitivo,axudándolles deste xeito a interiorízalo. CRITERIOS DE AVALIACIÓN.- A avaliación vai ser global e continua onde se terá en conta principalmente que participen ben sexa cunha resposta corporal ou verbal. O alumnado debe amosar curiosidade e unha actitude positiva, receptiva e de respecto cara a lingua estranxeira, os seus costumes e as súas festividades. Así mesmo deben amosarse respectuosos cos compañeiros e coa mestra. TEMAS TRANSVERSAIS.- En cada unidade buscarase relacionar a lingua estranxeira coa educación para a saúde, educación para a igualdade, educación medioambiental,educación para a paz Estes temas serán tratados de forma indirecta ao longo das unidades e non en un momento concreto. ACTIVIDADES.- Xogos, memory games, dominoes, puzles,pdi,..utilizaranse unha gran cantidade de chants e xogos utilizados por nenos e nenas para os que o inglés é a lingua materna.algúns exemplos poderían ser :oranges and lemons,musical chairs,..na maioría das unidades utilizarase unha canción para introducir o tema que se vai tratar. TICS:Estarán moi presentes na aula xa que se terá en conta o uso das novas tecnoloxías para desta maneira achegar aos nenos as diferentes realidades presentadas na lingua estranxeira. COMPETENCIAS BÁSICAS.- Podemos definir competencias básicas como a capacidade de poñer en práctica de forma integrada e en contextos e situación variadas os coñecementos e as actitudes persoais adquiridas. As competencias básicas seleccionadas pola unión Europea e o MEC son: 1. Competencia en comunicación lingüística. Utilizamos a linguaxe como instrumento de comunicación oral, de representación, interpretación e comprensión da realidade, de construcción e comunicación do coñecemento e autorregulación do pensamento, emocións e conduta. 2. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico.

79 É a habilidade de interatuar co mundo físico, posibilitando a comprensión de sucesos,habilidades para desenvolver adecuadamente, con autonomía e independencia persoal en ámbitos da vida do coñecemento moi diversos e para interpretar o mundo. 3. Competencia matemática Habilidade para utilizar e relacionar os números, os símbolos e a forma de expresión. 4. Competencia cultural e artística É unha actitude aberta, respectuosa e crítica cara a diversidade de expresións artísticas e culturais. 5. Competencia social e cidadá Esta competencia fai posible comprender a realidade social en que se vive, cooperar, convivir e exercer a cidadanía democrática nunha sociedade plural e intentar mellorala. 6. Competencia para aprender a aprender Esto supón disponer de habilidades para iniciarse na aprendizaxe e ser capaz de continuar aprendendo de xeito cada vez máis eficaz e autónomo de acordó cos propios obxectivos e necesidades:adquisición da conciencia das propias capacidades, do proceso e das estratexias necesarias para desenvolvelas, do que se pode facer un mesmo e /ou coa axuda doutras persoas ou recursos; dispor dun sentimento de competencia persoal que redunda na motivación, na confianza nun mesmo e no gusto por aprender. 7. Autonomía e iniciativa persoal. Adquisición da consciencia e aplicación dun conxunto de valores e actitudes persoais interrelacionadas, como a responsabilidade, o coñecemento de si mesmo e a autoestima, a creatividade, o control emocional, a capacidade de elixir e de afrontar os problemas, de necesidade de satisfacción inmediata, de aprender dos erros. ATENCIÓN A ALUMNADO CON NECESIDADES EDUCATIVAS ESPECIAIS.- Teranse en conta as características do alumnado con neae para conseguir que disfruten da clase de inglés, participen e aprendan. Buscarase sempre que as actividades sexan axeitadas para eles e elas, de non ser posible buscarase unha alternativa. TEMPORALIZACIÓN.- 1º trimestre 2º trimestre 3º trimestre Lunch time We are Let s go to the (food e family,we are friends beach halloween) (peace day e (body parts) family) Let s play (toys e Monkey s party (animals e Remix (final review) christmas) Easter) TOPIC: LUNCH TIME!!!!!!!! OBXECTIVOS.- *crear unha relación próxima entre a profesora e os nenos. *conseguir que o alumnado se relacione co novo idioma.

80 *establecer rutinas que faciliten o control e os movementos dentro da aula para os distintos tipos de interacción, creando un espazo que lle de seguridade ao alumnado. *crear a oportunidade de expresión corporal utilizando a lingua inglesa. *comezar o proceso de adquisición da linguaxe. *recoñecer e usar formas básicas de relación social. *desenvolver confianza e satisfacción nas habilidades propias, tanto lingüísticas como non. *promover curiosidade e estimular unha alta participación por medio de experiencias divertidas. *visionar un conto coa súa participación tanto oral como física. *espertar interese no festival de Halloween. *desenvolver a motricidade fina. *construir máscaras de Halloween. *comprender similitudes entre o Halloween e o noso Samaín. *epertar interese pola natureza e os animais. CONTIDOS.- CONCEPTOS. As cores, os números, vocabulario relacionado co Halloween ( witch, pumpkin, ),animais, vocabulario relacionado coa comida. HABILIDADES COMUNICATIVAS. -Escenificación de accións e mímica para chants, rimas, xogos e cancións. -demostración de comprensión de instruccións sinxelas e de linguaxe utilizada na aula. -participación en diversos xogos. -aprezación dun conto. -experiencia do uso de distintos materiais para manualidades. FUNCIÓNS E USOS DA LINGUA. -saúdos e despedida. -afirmación e negación. -identificación dos números. -identificación de vocabulario sinxelo do contorno da clase. -resposta a instruccións sinxelas (verbal ou non verbal) -entendemento da construcción.i like,i don t like,do you like.? METODOLOXÍA.- As actividades que se levarán a cabo serán : conto, songs,chants, xogos,. e usaranse diferentes recursos didácticos :cd s,flashcards, Tendo en conta as características das actividades, os nenos e nenas sentaranse xuntos ou moveranse individualmente pola aula dependendo da actividade. CRITERIOS DE AVALIACIÓN.- -recoñecer vocabulario do tema. -demostrar interese e curiosidade polo conto. -responder ás rutinas establecidas. -mostrar desenvolvemento para as relacións e interaccións dentro da aula. -participar activamente en actividades propostas en inglés, mostrando unha actitude positiva e receptiva á lingua e cultura inglesa. -recoñecer e usar formas básicas de relación social. -mostrar conciencia das cores básicas. -comprender e realizar tarefas. -mostrar desenvolvemento da motricidade fina e grosa.

81 non. -mostrar confianza e satisfacción nas habilidades propias, tanto lingüísticas como -mostrar interese e participar na celebración do Halloween. COMPETENCIAS BÁSICAS.- -Competencia para aprender a prender. -competencia en comunicación lingüística. -competencia cultural e artística. TOPIC: LET S PLAY. OBXECTIVOS.- *espertar interese no típico personaxe cultural de father christmas. *recoñecer e usar fórmulas básicas de relación social. *consolidar linguaxe receptiva das unidades anteriores. *desenvolver a motricidade fina. *reforzar as normas e rutinas da aula para fomentar bos hábitos e un contorno produtivo. *aumentar a confianza e autonomía dos nenos e nenas dentro da aula. *desenvolver a capacidade para a aprendizaxe natural do idioma por medio da repetición frecuente de instruccións e formas básicas de relación social. *facilitar a orde, a cooperación e a indepedencia mediante a exposición graduala a tarefas cada vez máis complexas. *fomentar a confianza nas rutinas e nas interaccións dentro da aula por facilitar a comunicación na lingua inglesa. *desenvolver conciencia das cores. *desenvolver a curiosidade cara obxectos do seu propio contorno. *recoñecer unha expresón de posesión. *recoñecer de maneira verbal ou non verbal expresións de localización de obxectos e persoas. CONTIDOS.- CONCEPTOS. Vocabulario relacionado co Nadal, partes da casa e os diferentes membros da familia ;así como os diferentes tipos de familias. HABILIDADES COMUNICATIVAS. -Escenificación de accións e mímica para chants, rimas, xogos e cancións. -demostración de comprensión de instruccións sinxelas e de linguaxe utilizada na aula. -participación en diversos xogos. -aprezación dun conto. -experiencia do uso de distintos materiais para manualidades -Discriminación de algunhas palabras clave e comprensión das mesmas. -identificación de obxectos en deteminados lugares. -establecemento de conexión lóxicas entre obxectos. -seguimento de instruccións. FUNCIÓNS E USOS DA LINGUA. -saúdos e despedida. -afirmación e negación. -identificación dos números. -identificación de vocabulario sinxelo do contorno da clase. -resposta a instruccións sinxelas (verbal ou non verbal)

82 -identificación dos xoguetes -identificación das cores. -recoñecemento de: I have,i like, I don t have,i don t like,. METODOLOXÍA.- As actividades que se levarán a cabo serán : conto, songs,chants, xogos,. e usaranse diferentes recursos didácticos :cd s,flashcards, Tendo en conta as características das actividades, os nenos e nenas sentaranse xuntos ou moveranse individualmente pola aula dependendo da actividade. CRITERIOS DE AVALIACIÓN.- -Mostrar interese no típico personaxe cultural de father christmas -recoñecer e usar expresións e fórmulas básicas de relación social;mostrar agradecemento decindo thank you. -mostrar confianza na comprensión de linguaxe receptiva das unidades anteriores. -mostrar desenvolvemento da motricidade fina. -completar tarefas cada vez máis complexas. -mostrar curiosidade cara a obxectos do seu propio contorno -aceptar con naturalidade o uso do inglés para instruccións e formas básicas de comunicación. -aceptar e respectar normas e rutinas dentro da aula. COMPETENCIAS BÁSICAS.- -Competencia para aprender a aprender. -competencia en comunicación lingüística. -tratamento da información e competencia dixital. TOPIC: WE ARE FAMILY,WE ARE FRIENDS.. OBXECTIVOS.- *crear unha relación próxima entre os nenos e nenas e a profesora. *conseguir que teñan unha boa relación co novo idioma. *facilitar distintos tipos de interacción, creando un espazo de aprendizaxe que dea seguridade aos nenos e nenas. *comezar o proceso de adquisición da linguaxe. *recoñecer e usar formas básicas de relación social. *desenrolar confianza e satisfacción nas habilidades propias, tanto lingüísticas como non lingüísticas. *promover curiosidade e estimular unha alta participación por medio de experiencias divertidas. *contar unha historia coa súa participación. *espertar interese no Día da Paz. *consolidar linguaxe receptiva das unidades anteriores. CONTIDOS.- CONCEPTOS. Vocabulario referido aos membros da familia, vocabulario de sentimentos, vocabulario relacionado ao Día da Paz. HABILIDADES COMUNICATIVAS. -escenificación de accións e mímica para chants, rimas, xogos e cancións. -demostración de comprensión de instruccións sinxelas e de linguaxe utilizada na aula.

83 -participación en diversos xogos. -aprezación dun conto. -experiencia do uso de distintos materiais para manualidades. -seguemento de instruccións orais. -recoñecemento de conceptos e conseguinte colocación correcta dos materiais visuais. FUNCIÓNS E USOS DA LINGUA. -saúdos e despedida. -afirmación e negación. -identificación dos números. -identificación de vocabulario sinxelo do contorno da clase. -resposta a instruccións sinxelas (verbal ou non verbal) -resposta a preguntas: yes?, no?, here? METODOLOXÍA.- As actividades que se levarán a cabo serán: conto, songs,chants, xogos. e usaranse diferentes recursos didácticos :cd s,flashcards, presentación de powerpoint Tendo en conta as características das actividades, os nenos e nenas sentaranse xuntos ou moveranse individualmente pola aula dependendo da actividade. Actividades: a tale about feelings, a presentation about families, a peace song. COMPETENCIAS BÁSICAS.- -competencia de aprender a aprender. -competencia en comunicación lingüística. -tratamento da información e competencia dixital. TOPIC: MONKEY S PARTY. OBXECTIVOS.- *reforzar as normas e rutinas da aula para fomentar bos hábitos e unha contorna productiva. *aumentar a confianza dos nenos e nenas dentro da aula. *desenrolar a capacidade para a aprendizaxe natural do idioma por medio da repetición frecuente de instruccións e formas básicas de relación social. *facilitar a orde, a cooperación e a independencia mediante a exposición gradual e tarefas cada vez máis complexas. *fomentar a confianza nas rutinas e nas interaccións dentro da aula para facilitar a comunicación na lingua inglesa. *desenvolver conciencia dos diferentes tipos de xoguetes. *desenvolver a curiosidade cara a obxectos da súa propia contorna. *recoñecer e responder (de maneira verbal ou non) a expresións de localización de xoguetes. *recoñecer unha expresión de posesión. *desenvolver motricidade. *consolidar linguaxe receptiva das unidades previas. CONTIDOS.- CONCEPTOS. Vocabulario relacionado cos animais, as cores (repaso), vocabulario de easter. HABILIDADES COMUNICATIVAS. -escenificación de accións e mímica para chants, rimas, xogos e cancións.

84 -demostración de comprensión de instruccións sinxelas e de linguaxe utilizada na aula. -participación en diversos xogos. -aprezación dun conto. -experiencia do uso de distintos materiais para manualidades. -seguemento de instruccións orais. -recoñecemento de conceptos e conseguinte colocación correcta dos materiais visuais. -identificación de obxectos en determinados lugares. -establecemento de conexións lóxicas entre obxectos. FUNCIÓNS E USOS DA LINGUA. -saúdos e despedida. -afirmación e negación. -identificación dos números. -identificación de vocabulario sinxelo do contorno da clase. -resposta a instruccións sinxelas (verbal ou non verbal). -comprensión dunha suxestión: let s play. -identificación dos animais. -identificación das cores. METODOLOXÍA.- As actividades que se levarán a cabo serán : conto, songs,chants, xogos. e usaranse diferentes recursos didácticos :cd s,flashcards, presentación de powerpoint O agrupamento virá marcado polo tipo de actividade: grande grupo, grupos de catro, parellas, individual CRITERIOS DE AVALIACIÓN.- -aceptar e respectar as normas e rutinas dentro da aula. -mostrar confianza e autonomía mediante as actividades propostas. -aceptar con naturalidade o uso do inglés para instruccións e formas básicas de relación social cada vez máis familiares. -completar tarefas cada vez máis complexas. -mostrar familiaridade con e confianza en as rutinas e interaccións dentro da aula. -mostrar comprensión da expresión: I like, I don t like. COMPETENCIAS BÁSICAS.- -competencia de aprender a aprender. -competencia en comunicación lingüística. -tratamento da información e competencia dixital. TOPIC: LET S GO TO THE BEACH!!!!! OBXECTIVOS.- *aumentar a participación dos nenos e nenas mediante as actividades propostas. *responder de maneira verbal ou non a instruccións sinxelas. *recoñecer e usar formas básicas de relación social. *participar nun xogo coñecido. *recordar e recoñecer as cores. *desenvolver a motricidade fina.

85 CONTIDOS.- CONCEPTOS. Emocións (sad, happy, scared), vocabulario relacionado coas partes do corpo e cores. HABILIDADES COMUNICATIVAS. -representación de accións e mímica para chants, rimas, xogos de movemento e cancións. -desfrute da contorna utilizando todas as pistas á súa disposición. -demostración de comprensión de instruccións sinxelas e linguaxe utilizada na aula. -participación en diversos xogos. -clasificación e organización. -recoñecemento de alimentos segundo a súa silueta. FUNCIÓNS E USOS DA LINGUA. -saúdos e despedida. -afirmación e negación. -resposta a preguntas sinxelas, tanto verbal como non verbal: where?, here? -recoñecemento da pregunta, have you got a.? METODOLOXÍA.- As actividades que se levarán a cabo serán: conto, songs,chants, xogos. e usaranse diferentes recursos didácticos :cd s,flashcards, presentación de powerpoint O agrupamento virá marcado polo tipo de actividade: grande grupo, grupos de catro, parellas, individual CRITERIOS DE AVALIACIÓN.- -identificar os diferentes alimentos. -mostrar conciencia das emocións dos demais. -mostrar confianza na súa capacidade para aprender mediante a participación verbal ou non verbal nas actividades propostas. -mostrar comprensión verbal ou non a instruccións sinxelas. -recoñecer e usar formas básicas de relación social. -mostrar entusiasmo á hora de participar nun xogo coñecido. -identificar as cores. -mostrar desenvolvemento da motricidade fina. COMPETENCIAS BÁSICAS.- -competencia para aprender a aprender. -competencia en comunicación lingüística. -competencia matemática. TOPIC: REMIX. Farase un repaso de todos aqueles puntos tratados ao longo do curso. Este respaso será levado a cabo, principalmente, de maneira lúdica, mediante xogos e facendo visionados na PDI.

86 6.5 PROGRAMACIÓN DE PSICOMOTRICIDADE RESPONSABLES: SANDRA DA SILVA SANCHEZ JOSEFA GRAIÑO PREGO ÍNDICE: 1- Introdución e Xustificación da Psicomotricidade. 2- Obxectivos Xerais 3- Contidos Xerais 4- O traballo das Competencias Básicas 5- Metodoloxía 6-Recursos humanos 7- Obxectivos Didácticos 8- Cadro de Contidos 9- Criterios de Avaliación 10- Anexo de Actividades 1- INTRODUCIÓN E XUSTIFICACIÓN: Durante o actual curso , con algunha baixa e outras incorporacións, e tendo en conta que sempre poden xurdir cambios ao longo do curso, a matriculación quedou desta maneira: Aulas de 3 anos: 11 e 11 alumnos/as. Aulas de 4 anos : 15 e 12 alumnos/as. Aulas de 5 anos : 10 e 12 alumnos/as. O centro está dividido en dous andares e conta cunha aula habilitada con espacios e materiais para a realización da psicomotricidade na planta alta, polo que se decidiu en Claustro, como se vén facendo xa, e polos motivos detallados no seguinte punto, realizar sesións específicas nesta clase (por suposto, sempre acompañando ó alumnado da aula de referencia á de psicomotricidade á ida e á volta). A psicomotricidade enténdense como a relación entre a actividade física ou capacidade de movemento do corpo humano e a capacidade psíquica. Por outra banda, se descompoñemos o termo, vemos como fai referencia a dúas compoñentes: a motriz e a psíquica, que á súa vez son as que van construír o proceso de desenvolvemento integral do individuo. Destes principios teóricos xurde a necesidade do tratamento psicomotor dende as aulas de educación infantil, pois o período infantil é, ante todo, plenamente receptivo, polo que debemos aproveitar todas as posibilidades para estimular e motivar ao neno e a nena, e desenvolver o seu potencial de aprendizaxe dende os principios de actividade lúdica e globalización. A través da psicomotricidade favorécese a saúde física e psíquica, así coma o dominio do movemento, mellorando a súa relación co mundo que o rodea: exploran, investigan, exprésanse, enfróntanse a dificultades e desafíos, coñecen aos demais, desenvolven a autonomía e disfrutan do xogo. Potencia a socialización, a creatividade e a relaxación a través dos materiais ou recursos psicomotores. Podémola situar entón dentro das tres áreas curriculares: Na área de coñecemento de si mesmo e autonomía persoal atopamos o desenvolvemento sistemático de contidos relacionados co coñecemento, control e

87 coordinación do corpo e os movementos, a adquisición de hábitos e actitudes que promovan un bo desenvolvemento corporal e unha positiva e axustada imaxe de si mesmo/a. Na área de coñecemento do contorno, o corpo contémplase como medio de coñecemento e acción no mundo que rodea ó neno/a de educación infantil. Son de destacar os procedementos que se basean na aplicación das distintas posibilidades corporais para introducir ó neno/a no medio social e natural ó que pertence; poñemos como exemplo a exploración por medio dos sentidos, a manipulación de obxectos, identificación de sensacións, etc. Na área de Linguaxes: comunicación e representación faise fincapé na utilización e representación do corpo como medio de comunicación cos demais. O xesto, o movemento, a plástica e a música vense coma formas claras de unión do neno e a sociedade que o envolve. O corpo como recurso máximo de comunicación trátase aquí por medio de contidos de control do corpo, relaxación ou movementos. Nos nenos, as actividades psicomotrices que se realizan inclúen exercicios activos, tales como os desprazamentos; as accións para o desenvolvemento físico xeral; as accións para a formación de habilidades motoras xerais e os xogos de movemento. Os exercicios activos son os que o neno realiza de xeito libre. Este tipo de accións psicomotrices contribúen a organizar e acondicionar os diferentes planos musculares e a desenvolver a coordinación, o equilibrio e as habilidades físicas. Estas accións abranguen os desprazamentos, os exercicios para o desenvolvemento físico xeral, exercicios para habilidades motoras xerais e os xogos de movemento. Os desprazamentos están dirixidos a organizar os nenos para lograr un óptimo aproveitamento do tempo, o espazo e os medios de ensino, en calquera momento da actividade. Para os desprazamentos utilízase todo o espazo dispoñible, evitando a manipulación innecesaria dos pequenos e velando pola postura correcta. Realízanse acompañados dun ritmo, canción ou rima para motivar a actividade, pero sen que teñan que seguilo con exactitude. Os nenos poden levar obxectos nas mans, cabeza, ombros, cambiándoos de posición ou movéndoos libremente, como pode ser levar un pano na cabeza, logo colgalo no antebrazo, axitalo coas mans á fronte, arriba, entre outras formas. Estas actividades planifícanse de maneira que se alternen os exercicios para evitar a fatiga nos nenos. 2- QUE OBXECTIVOS SE PERSEGUEN AO TRABALLAR A PSICOMOTRICIDADE? Algúns dos obxectivos xerais do currículo de Educación Infantil (Decreto 330/2009 do 4 de xuño) fan alusión directa ou indirectamente ó traballo da educación psicomotora: - Coñecer o seu propio corpo e o dos outros/as, as súas posibilidades de acción e aprender a respectar as diferenzas. - Observar e explorar o seu entorno familiar, natural e social. - Adquirir progresivamente autonomía nas súas actividades habituais. - Desenvolver as súas capacidades afectivas. - Relacionarse cos demais e adquirir progresivamente pautas elementais de convivencia e relación social, así como exercitarse na resolución pacífica de conflitos. - Desenvolver habilidades comunicativas en diferentes linguaxes e formas de expresión. - Sentir o xesto, o movemento e o ritmo como recursos para a expresión e a comunicación. Entón, estes serán os obxectivos últimos cara os que dirixiremos o traballo didáctico de tódolos niveis e de cada unha das sesións que realicemos.

88 3- QUE CONTIDOS TEREMOS TRABALLADO Ó FINALIZA-LA ETAPA? Tendo en conta o que queremos acadar e os obxectivos cara os que nos encamiñamos, desenvolveremos unha serie de contidos en maior ou menor profundidade, como logo se desmiolarán no cadro de contidos por sesións. Contidos vinculados á área de coñecemento de si mesmo e autonomía persoal: Xogos motores individuais e en grupo. Xogos populares e interculturais. A motricidade e a psicomotricidade grosa e fina. Exploración do propio corpo. Construción do esquema corporal. Adaptación do ton e da postura ás características do obxecto, persoa ou acción coa que se interactúe. Aceptación da propia imaxe. Valoración positiva da interacción cos iguais. Respecto polas outras persoas. Gusto polos ambientes ordenados e os momentos de relaxación. Contidos vinculados á área de coñecemento do contorno: Exploración de obxectos e materiais específicos ou do medio: calidades, atributos... O uso do tempo: antes-despois, rápido-lento, hoxe-mañá... Orientación espacial: distancias, posicións, debuxos, planos... Gozo ó realizar actividades en contacto coa natureza. Valoración das relacións e vínculos estreitos cos/as compañeiros/as. Contidos vinculados á área de linguaxes: comunicación e representación: O xesto e o movemento coma recursos para a expresión e a comunicación. As audicións, danzas e dramatizacións. Movementos corporais: control tónico xeral e secuenciado. Acompañamento de sons ou melodías. Seguimento e incluso creación de secuencias de movementos e ritmos. Exploración das posibilidades sonoras da voz, o corpo e os obxectos do noso arredor. Gozo coas producións e actividades guiadas que impliquen traballo aeróbico. 4- O TRABALLO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS As competencias básicas serán a capacidade de poñer en práctica de forma integrada, en contextos e situacións diversas, os coñecementos, as habilidades e as actitudes persoais adquiridas, segundo recolle o Decreto 330/2009 do 4 de xuño. O paradigma pedagóxico será entón o de aprender a aprender e aprender facendo, no que xogará un papel fundamental a aprendizaxe activa e significativa. Das oito competencias básicas recollidas na LOE, o traballo que imos a desenvolver durante as sesións específicas de psicomotricidade fomentará de xeito directo as competencias para a autonomía e iniciativa persoal social e cidadá cultural e artística en comunicación lingüística matemática e, sempre presente na nosa metodoloxía, competencia para aprender a aprender.

89 5- METODOLOXÍA En relación co Proxecto Educativo do Centro e coa Programación Didáctica do Ciclo, teremos en conta: A globalidade. Os exercicios poden ser referidos a un determinado centro de interese sobre o que se traballa. A actividade. O neno será o protagonista da actividade motriz. A mestra pon os medios necesarios para que o neno descubra as posibilidades do seu propio corpo en relación co mundo dos obxectos e cos demais nenos. A Experimentación. O neno realizará distintas experiencias e acadará unha aprendizaxe propiciada pola resolución de situacións na liña do Método psicocinético de Jean Le boulch. Gozo. Tendo en conta que a actividade motriz é altamente motivadora para o neno, conseguimos que se sinta a gusto durante a actividade. A Socialización: favorecerá a intercomunicación entre os nenos e as nenas a través das diferentes canles de comunicación: corporal, verbal, etc. A individualización, dando resposta ás necesidades de cada nena e cada neno do centro, tendo en conta as súas características motoras, sociais e intelectuais, e potenciando o respecto cara a diversidade. Para elo, realizarmos unhas probas ó alumnado nas primeiras sesións do primeiro nivel e levaremos un control no avance dos ítems recollidos ó longo do ciclo. Presentamos os obxectivos e contidos didácticos en bloque, sen separar por niveis, se ben se traballarán de diferente forma e profundidade segundo as condicións e características do alumnado de cada aula, sempre tendo en conta os obxectivos e contidos xerais de ciclo. 6- RECURSOS HUMANOS En canto ós recursos humanos, dúas mestras ocuparémonos de imparti-las sesións específicas de psicomotricidade, tentando adaptar os horarios e o trato directo co alumnado: a mestra de inglés imparte as sesións que lle son posibles polo seu horario e unha mestra de apoio encargarase de imparti-las sesións restantes ás aulas nas que teña xa carga horaria. Na organización temporal tívose en conta as horas de descanso e o rendemento motor do alumnado. En canto ó espazo, tódalas mestras compartimos unha aula habilitada tanto na distribución coma nos materiais para a realización das actividades psicomotoras. Na aula temos materiais específicos, aínda que combinaremos tamén as sesións con materiais inespecíficos, dos centros de interese que estean a traballar na aula, de refugallo ou desfeito, da vida cotiá... Un pequeno listado do material específico de aula: Pelotas, cordas, picas, aros, bloques de gomaespuma, bancos suecos, canguros, bolos, dianas de velcro, músicas variadas (folclore popular, cancións infantís, música de relaxación) e aparato reprodutor de cd s OBXECTIVOS DIDÁCTICOS - Romper os bloqueos e inhibicións iniciais e coñecer o espazo e materiais cos que se desenvolverán. - Desenvolver as nocións espaciais (dentro-fóra, xunto-separado, arriba-abaixo, diante-detrás, cerca-lonxe, ó redor, a un lado-a outro, dereita-esquerda, no medio de...). - Diferenciar os conceptos grande-pequeno-mediano. - Recoñecer figuras xeométricas (círculo, cadrado, triángulo...)

90 - Aplicar nocións da medida en actividades prácticas (longo-curto, alto-baixo, ancho-estreito, cheo-baleiro...) - Vivenciar co movemento corporal conceptos temporais (rápido-lento...) - Reproducir en posicións conceptos e números ordinais (primeiro-último...) - Expresar con xestos e ritmos corporais distintas emocións. - Seguir ritmos marcados con instrumentos ou melodías. - Ser quen de escoitar unha breve audición. - Conseguir a relaxación mediante a música. - Realizar posturas en movemento e estáticas. - Interesarse polas músicas e os bailes do contorno. - Respirar de maneira consciente e controlar a respiración. - Diferenciar relaxación de tensión. - Percibir e comprender ordes visual e auditivamente. - Distingui-los sons característicos de animais e instrumentos. - Diferenciar son, ruído e silencio. - Exercitar a coordinación dinámica xeral, a óculo-manual e a óculo-pédica. 8- CADRO DE CONTIDOS DIDÁCTICOS A partir dos obxectivos didácticos que nos propoñemos, realizamos un cadro de contidos a traballar organizados nas trinta semanas que aproximadamente durará o curso escolar e nos distintos niveis de ciclo, e, por tanto, de traballo. Asemade, utilizaremos núcleos temáticos que esteamos a traballar ou vivenciar toda a comunidade educativa para preparar algunhas das sesións unindo o centro de interese da aula de referencia co traballo psicomotor: SETEMBRO 3 semanas OUTUBRO 4 semanas NOVEMBRO 5 semanas DECEMBRO 3 semanas XANEIRO 3 semanas FEBREIRO 3 semanas MARZO 4 semanas ABRIL 3 semanas PRESENTACIÓN TEMÁTICA OUTONO TEMÁTICA MAGOSTO TEMÁTICA NADAL TEMÁTICA XOGUETES TEMÁTICA ENTROIDO TEMÁTICA ANIMAIS TEMÁTICA BAILE MODERNO Normas Usos Coñecer materiais Dentro/fóra Grande/pequeno Xunto/separado Círculo Arriba/abaixo Diante/detrás Longo/curto Dentro/fora Cerca/lonxe Ao redor Estático, movemento. Son/silencio Alto/baixo Rápido/lento Cheo/baleiro Dereita/esquerda OU A un lado/a outro reptar, correr, saltar, arrastrarse,... Triángulo Ancho/Estreito Ao lado de... Mediano Segue o ritmo e imita xestos Audicións Primeiro/Último Postura estática

91 MAIO 5 semanas XUÑO 3 semanas TEMÁTICA BAILE TRADICIONAL/ XOGOS TEMÁTICA REPASO COREOGRAFÍAS Música tradicional No medio de... Trazo ondulado Postura en movemento Repaso de conceptos 9- CRITERIOS DE AVALIACIÓN A TER EN CONTA - Desenvolve as nocións espaciais (dentro-fóra, xunto-separado, arriba-abaixo, diante-detrás, cerca-lonxe, ó redor, a un lado-a outro, dereita-esquerda, no medio de...). - Diferenza os conceptos grande-pequeno-mediano. - Recoñece figuras xeométricas (círculo, cadrado, triángulo...) - Aplica nocións da medida en actividades prácticas (longo-curto, alto-baixo, ancho-estreito, cheo-baleiro...) - Vivencia co movemento corporal conceptos temporais (rápido-lento...) - Reproduce en posicións conceptos e números ordinais (primeiro-último...) - Expresa con xestos e ritmos corporais distintas emocións. - Segue ritmos marcados con instrumentos ou melodías. - É quen de escoitar unha breve audición. - Consegue a relaxación mediante a música. - Realiza posturas en movemento e estáticas. - Interésase polas músicas e os bailes do contorno. - Respira de maneira consciente e controla a respiración. - Diferenza relaxación de tensión. - Percibe e comprende ordes visual e auditivamente. - Distingue os sons característicos de animais e instrumentos. - Diferenza son, ruído e silencio. - Exercita a coordinación dinámica xeral, a óculo-manual e a óculo-pédica. 10- ANEXOS AS SESIÓNS DE PRESENTACIÓN-INICIO Aula, Normas Experimentación cos materiais de aula: - ó sinal, poñer a parte do Corpo nunha cor determinada do tatami. - Xogo en pequeno grupo cos aros e as pelotas. Actividade final de relaxación: Canción vou ó colexio Rutinas: entrada, descalzarse Xogos para analiza-las condicións previas do grupo: - imitamos o movemento de De un lado a outro do tatami e en ringleira, imitamos o animais. - Non rir!: en círculo, de un en un, saímos ó centro a imitar a un dos anteriores animais para tentar facer rir ós/ás compañeiros/as. Quen antes ría sairá ó centro.

92 ACTIVIDADES CON DISTINTOS MATERIAIS BANCOS En ringleira, camiñar entre eles, pasar de un en un por encima, saltalo en horizontal cos pés xuntos, apoiando as mans... Xogos: ti a levas, ábreme porquiño... Relax: pés enriba dos bancos. Andar ao ritmo da música, subindo e baixando do banco sen tocalo. Correr, saltar, reptar, andar a catro patas... AROS E PELOTAS Xogo libre. Seguir os ritmos ou músicas simples cos movementos dos materiais. O aro é o volante dun coche que ten que segui-las indicacións (arrincar, curva á dereita, frear, parar...) GLOBOS Xogo libre, bailando con música de fondo. Lanzar e recoller coas dúas mans. Golpear manténdoo no aire, tentar que non toque o chan. Golpear coa cabeza, cos xeonllos, cun dedo... Movelo con distintas partes do corpo sen as mans. Por grupo e en círculo, tentar que non caia ó chan. Globo-volea : dous equipos situados a ambos lados dunha rede ou corda, pasar o globo ó lado contrario sen que caia. Carreira con globos: en fila, o primeiro transporta o globo ata colalo por un aro e regresar con el ata que remate a fila. TEAS Distribuídos polo chan, andar sen tocalos, saltalos... Transporte: camiñar co pano na cabeza, reptar co pano nas costas, a catropés co pano na barriga... Deitados, tapamos unha parte do corpo (gorxa, xeonllos, nocellos, cóbados ) CIRCUITOS Realizaremos distintos circuítos unindo tódolos materiais dos que dispoñamos para formar unha actividade que consiga desenvolve-los contidos e obxectivos programados (aros, arcos, bancos, túneles de gateo...) RELAX Cada clase rematará cunha sesión de relax, acompañada de música suave Finalmente, espertamos, nos estiramos e bosquexamos. CONTOS Leranse contos para logo dramatizar, reproducir movementos, sons, etc. CD s e DVD s Utilizaremos material audiovisual e de novas tecnoloxías para fomenta-lo interese do alumnado por certas actividades e para traer á aula experiencias que non poderiamos vivenciar de outra forma. Cancións de repetición, bailes e coreografías... MATERIAIS DE REFUGALLO Xornais: repártense follas de xornais empapelando todo o chan do espacio - camiñar despacio sen engurrar os papeis - reptar por debaixo - saltar todas as follas que atopemos - patinar sobre eles.

93 6.6.-PROGRAMACIÓN RELIXIÓN CATÓLICA RESPONSABLE: Juana María Mariño Basoco INDICE OBXETIVOS XERAIS ANOS ANOS ANOS FOMENTO DAS TIC OBXETIVOS XERAIS: Descubrir e coñece-lo propio corpo, regalo de Deus, promovendo o desenvolvemento das suas posibilidades. Observar as manifestacións do entorno familiar e social que expresan a vivencia da fe católica para sentirse membro da comunidade relixiosa á que pertence. Observar e describir elementos e relatos relixiosos cristiáns que lle permitan ó neno promover valores e actitudes básicas de respecto, confianza e ledicia. Expresar e celebra-las tradicións, festas máis importantes, exercitando as súas habilidades motrices, para relacionarse cos demáis e acceder á oración, cantos e o sentido das festas relixiosas. Favorecer actividades que promovan a participación, cooperación e xenerosidade como medio de expresar o amor de Deus e a fraternidade. Descubrir que os cristiáns lle chaman Creador de tódalas cousas a Deus Pai, que nos quere e perdoa sempre. Coñecer que Xesús naceu en Belén e é amigo de todos e nos quere. Descubrir que María é a nai de Xesús e tamén de tódolos cristiáns, que forman unha gran familia ANOS PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 1 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar oralmente sentimentos e emocións. Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Identificar e valorar os elementos da natureza. Respetar as normas sociais establecidas con relación ao coidado da natureza. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Demostrar suficiente destreza motriz na manipulación dos instrumentos para a creación plástica. Participar activamente na audición e interpretación de cancións. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a capacidade de atención e percepción visual. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL

94 Resolver con seguridade e confianza as tarefas encomendadeas. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Observar a natureza e a interacción das persoas nela. OBXECTIVOS 1. Admirar os elementos da natureza. 2. Descubrir que os animais e as plantas son un regalo de Deus. 3. Coñecer o relato bíblico «A Creación de Deus». 4. Expresar agradecemento a Deus por poder colaborar con El no coidado da natureza. 5. Desenvolver o hábito de coidar as mascotas. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Colorea elementos da natureza. 2. Identifica os animais e as plantas. 3. Escoita con atención o relato bíblico «A Creación de Deus». 4. Identifica un xesto de coidado cara aos animais. 5. Adquire o propósito de coidar as mascotas. CONTIDOS Elementos da natureza. - Observación e recoñecemento de elementos da natureza. - Actitude de admiración pola variedade de animais e plantas. A Creación, un gran regalo de Deus. - Identificación de plantas e animais. - Toma de conciencia da importancia que ten realizar con esmero os traballos de clase. O relato bíblico «A Creación de Deus». - Escoita atenta do relato bíblico. - Curiosidade por coñecer a ensinanza do relato sobre a Creación de Deus. Oración de agradecemento a Deus por poder colaborar con El no coidado da natureza. - Observación dun xesto de coidado dos animais. - Agradecemento a Deus a través da expresión corporal por poder colaborar con El no coidado da natureza. Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de adquirir o hábito de coidar as mascotas. - Coloreado dunhas mascotas. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 2 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Valorar a importancia do cuerpo e as relacións afectivas que se establecen con el. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Demostrar suficiente destreza motriz na manipulación dos instrumentos para a creación plástica. Cultivar a propia capacidade estética mediante a expresión artística e a expresión plástica. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER

95 Resolver actividades poñendo de manifesto a capacidade de atención. Descubrir as posibilidades de movemento do corpo. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Coñecer o seu esquema corporal e descubrir as posibilidades motoras que lle ofrece. Descubrir, na súa relación cos demais, as necesidades propias e alleas, e ser capaz de pedir axuda e de prestar a súa axuda. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Identificar e definir pola súa utilidade as diferentes partes do corpo. OBXECTIVOS 1 Identificar as actividades que se poden realizar coas diferentes partes do corpo. 2 Tomar conciencia de que o corpo é un regalo de Deus. 3 Coñecer o relato bíblico «Adán e Eva». 4 Expresar agradecemento a Deus polas actividades que se poden realizar co corpo. 5 Desenvolver o hábito de saudar os amigos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Diferencia as partes do corpo que se utilizan para xogar. 2. Imita actividades que se poden realizar coas diferentes partes do corpo. 3. Escoita o relato bíblico «Adán e Eva». 4. Expresa unha oración de agradecemento a Deus, polo corpo que nos regala, coa axuda da expresión corporal. 5. Adquire o propósito de saudar os amigos. CONTIDOS Actividades que se realizan coas diferentes partes do corpo. - Observación de actividades que se realizan co corpo. - Alegría por descubrir o noso corpo. O corpo como un regalo de Deus. - Observación de diferentes partes do corpo. - Interese por descubrir algunhas partes do corpo. O relato bíblico «Adán e Eva». - Audición atenta do relato bíblico «Adán e Eva». - Curiosidade por coñecer a ensinanza do relato bíblico. Oración de agradecemento a Deus polo regalo do corpo e as actividades que se poden realizar con el. - Expresión de agradecemento a Deus por poder realizar actividades co corpo con axuda da expresión corporal. - Alegría por expresar unha oración. Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de adquirir o hábito de saudar os amigos. - Identificar os xestos que se realizan para saudar. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 3 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar sentimentos e dirixilos cara aos demais. Relatar vivencias. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Identificar e valorar os principais personaxes do Nacemento de Xesús, para adquirir un coñecemento deles coa llegada do Nadal.

96 COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Desfrutar e participar nas festas e celebracións do Nadal. Participar activamente na audición e interpretación de panxoliñas e obras musicais. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a capacidade de atención. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Comprender que, a medida que crecemos, aumentamos as nosas aprendizaxes e posibilidades de acción. Demostrar cariño e afecto na súa relación cos demais. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Realizar observacións para coñecer os personaxes que forman o Nacemento de Xesús. OBXECTIVOS 1. Participar con alegría na montaxe dun belén. 2. Descubrir que Xesús naceu en Belén. 3. Escoitar con atención o relato «O nacemento de Xesús». 4. Expresarlle agradecemento ao Neno Xesús polo seu nacemento. 5. Desenvolver o hábito de decorar a casa por Nadal. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Identifica o portal de Belén. 2. Nomea o lugar onde naceu o Neno Xesús. 3. Identifica os personaxes do belén. 4. Dá grazas ao Neno Xesús por nacer e darnos o seu cariño. 5. Adquire o propósito de decorar a casa por Nadal. CONTIDOS Alegría por participar na montaxe dun belén. - Curiosidade por recoñecer a figura do Neno Xesús no belén. - Gusto por participar en actividades coa familia. Xesús nace en Belén. - Identificación dos camiños que levan ata o portal de Belén. - Interese por realizar correctamente os traballos. O relato bíblico «O nacemento de Xesús». - Escoita atenta do relato bíblico «O nacemento de Xesús». - Alegría por descubrir a ensinanza do relato bíblico. Oración de agradecemento ao Neno Xesús por nacer e darme o seu cariño. - Identificación de distintos elementos cos que se celebra o nacemento do Neno Xesús. - Expresión corporal dunha oración ao Neno Xesús. Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de decorar a casa por Nadal. - Coloreado da estrela de Oriente. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 4 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Memorizar e recitar poesías, refráns e cancións. Expresar emocións e vivencias.

97 COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Poner de manifesto un sistema de valores basados no respecto. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Demostrar suficiente destreza motriz na manipulación dos instrumentos para a creación plástica. Desenvolver habilidades e actitudes que permitan acceder ás distintas manifestacións artísticas. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de percepción visual. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Mostrar iniciativa e autonomía persoal na realización de actividades da vida cotiá. Desenvolver actitudes que favorezan o agradecemento cos demais. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Identificar diferentes membros da familia diferenciándoos co seu parentesco. Desenvolver positivamente a relación cos membros da familia. OBXECTIVOS 1. Descubrir a importancia de ter unha familia. 2. Coñecer a familia de Xesús. 3. Descubrir o relato bíblico «Xesús no templo». 4. Expresar agradecemento a Deus por ter unha familia e gozar con ela. 5. Desenvolver o hábito de recoller os xoguetes cando se utilizan. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Recoñece a importancia de obedecer os pais. 2. Identifica a Virxe María e San Xosé. 3. Recita a ensinanza do relato bíblico. 4. Sinala momentos de gozo coa familia. 5. Adquire o propósito de recoller os seus xoguetes. CONTIDOS A importancia de ter unha familia. - Observación dos membros dunha familia. - Actitude positiva ao recoñecer a importancia de obedecer os pais. A familia de Xesús. - Identificación da Virxe María e San Xosé. - Interese por coñecer como viviu Xesús coa súa familia. O relato bíblico «Xesús no templo». - Coloreado das columnas do templo onde se encontra a familia de Xesús. - Alegría por escoitar o ensino do relato bíblico. Oración de agradecemento a Deus por ter unha familia e gozar con ela. - Observación de momentos de gozo coa familia. - Expresión dunha oración de agradecemento a Deus pola familia, coa axuda da expresión corporal. Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de recoller os xoguetes que se utilizan. - Identificación dos xoguetes que deben aparecer nun estante. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 5 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Utilizar adecuadamente as normas que rexen o intercambio lingüístico: Escoitar e

98 participar en situacións de coloquio. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Aprender a comunicarse cos demais e comprender o que estes transmiten. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Interpretar e valorar esteticamente obras de arte. Crear as súas propias producións artísticas plásticas de acordo a uns criterios marcados. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de percepción visual. Favorecer a confianza nun mesmo. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Comprender as situacións nas que, na súa relación cos demais, é necesario axudar. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de amor e de axuda aos demais. OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia de compartir e mostrar xestos de amor cara aos demais. 2. Descubrir como ensina Xesús a amar e compartir. 3. Descubrir o relato bíblico «Xesús cura un enfermo». 4. Expresar agradecemento a Deus por ensinarnos a compartir e a mostrar amor aos demais. 5. Adquirir o hábito de dar un bico antes de deitarse. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Escoita con interese un conto sobre a importancia de mostrar xestos de amor e compartir. 2. Identifica comportamentos de amor e de compartir. 3. Recoñece a Xesús como a persoa que realiza o xesto de amor no relato bíblico. 4. Explica os xestos de amor e de compartir que se mostran na ilustración. 5. Adquire o propósito de dar un bico antes de deitarse. CONTIDOS A importancia de compartir e mostrar xestos de amor. - Coloreado do obxecto que comparten os personaxes da ilustración. - Gusto por desenvolver comportamentos que mostran amor cara aos demais. Xesús ensina a amar e compartir. - Identificación da viñeta onde os personaxes comparten. - Toma de conciencia da importancia que leva consigo amar e compartir. O relato bíblico «Xesús cura un enfermo». - Identificación da persoa á que cura Xesús. - Apreciación do relato bíblico sobre Xesús, así como da súa ensinanza, tras escoitalo en silencio. Oración de agradecemento a Deus por ensinarme a compartir e a mostrar amor aos demais. - Observación e coloreado do obxecto que se comparte. - Expresión de agradecemento a Deus a través da expresión corporal por ensinarme a compartir e a mostrar amor aos demais. Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de dar un bico antes de deitarse. - Coloreado dun corazón para demostrar amor á familia.

99 PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 6 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. Expresar emocións e vivencias. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Dialogar para mellorar a comprensión da realidade. Participar activamente nas festas cristiás. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Interpretar e valorar esteticamente obras de arte cristiás. Manter unha actitude respectuosa cara ás expresións artísticas. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de atención. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Aproveitar as posibilidades expresivas do corpo para establecer comunicación cos demais. Mostrar actitudes de esforzo e superación ante as dificultades. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Aproximarse ao coñecemento dalgunhas das principais festas cristiás. OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia de participar nas festas relacionadas con Xesús. 2. Descubrir a festa do Domingo de Ramos. 3. Coñecer o relato bíblico «Xesús entra en Xerusalén». 4. Expresar a alegría de poder acompañar a Xesús el Domingo de Ramos. 5. Desenvolver o hábito de asistir en silencio ás procesións. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Identifica as festas nas que participa. 2. Recoñece a palma como un símbolo do Domingo de Ramos. 3. Escoita con atención a ensinanza do relato bíblico «Xesús entra en Xerusalén». 4. Expresa unha oración de agradecemento a Deus, con axuda da expresión corporal. 5. Adquire o propósito de ver en silencio as procesións. CONTIDOS A importancia de participar nas festas relacionadas con Xesús. - Diálogo sobre a participación na festa do Domingo de Ramos. - Valoración da alegría por participar nas festas. A festa do Domingo de Ramos. - Actividade de encher unha palma con plastilina. - Interese por descubrir unha festa sobre Xesús. O relato bíblico «Xesús entra en Xerusalén». - Identificación das persoas que se alegran ao ver a Xesús. - Curiosidade por coñecer o relato bíblico e a súa ensinanza. Oración de agradecemento a Xesús por poder acompañalo durante a festa do Domingo de Ramos. - Identificación dos nenos que acompañan a Xesús na procesión. - Alegría por expresar unha oración con axuda da expresión corporal. Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de ver en silencio as procesións.

100 - Coloreado do traxe de penitente. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 7 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Comprender a información visual. Utilizar a linguaxe como instrumento de comunicación oral. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Mostrar actitudes de respecto cara aos demais, durante a oración. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Demostrar suficiente destreza motriz na manipulación dos instrumentos para a creación plástica. Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Dispoñer de habilidades para iniciarse na aprendizaxe e ser quen de continuala. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Desenvolver valores persoais como a responsabilidade. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Realizar observacións para comprender mellor a realidade. OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia do silencio para escoitar e falar con Xesús e cos demais. 2. Descubrir a oración como diálogo con Deus. 3. Coñecer o relato bíblico «Samuel fala con Deus». 4. Expresar agradecemento a Deus por poder falar con El. 5. Desenvolver o hábito de rezar a Deus Padre. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Dialoga sobre a importancia do silencio. 2. Expresa a alegría de falar con Deus. 3. Dialoga sobre o relato bíblico da unidade e a súa ensinanza. 4. Expresa unha oración de agradecemento a Deus con axuda da expresión corporal. 5. Adquire o propósito de rezar a Deus Pai. CONTIDOS A importancia do silencio. - Diálogo sobre a necesidade de gardar silencio para escoitar e falar con Xesús e cos demais. - Identificación dos xestos de oración. A oración como diálogo con Deus. - Identificación de situacións de oración. - Interese por falar con Deus. O relato bíblico «Samuel fala con Deus». - Coloreado da alfombra onde Samuel lle reza a Deus. - Curiosidade por coñecer a ensinanza do relato bíblico. Oración de agradecemento a Deus por escoitarme e poder falar con El. - Recoñecemento de elementos que nos axudan a rezar. - Alegría por poder expresar unha oración con axuda da expresión corporal. Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de rezar a Deus Pai.

101 - Imitación de xestos de oración a Deus Pai. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 8 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Construír oralmente frases de estrutura sinxela a partir de imaxes. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Comprender a relación do cristián cos obxectos relacionados con Xesús. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Interpretar e valorar esteticamente obras de arte cristiá. Crear as súas propias producións artísticas plásticas. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Favorecer o gusto por aprender. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Autoavaliar o traballo realizado. Reforzarse positivamente e buscar solucións para mellorar. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Localizar no noso contorno inmediato obxectos relacionados con Xesús. Identificar obxectos propios relacionados con Xesús. OBXECTIVOS 1. Identificar obxectos que axudan a sentirse máis preto de Xesús. 2. Descubrir obxectos que recordan a Xesús. 3. Coñecer o relato bíblico «O templo de Salomón». 4. Expresar agradecemento a Xesús polos obxectos que axudan a recordalo. 5. Desenvolver o hábito de recordar con amor a Xesús. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Enumera obxectos que axudan a sentirse máis preto de Xesús. 2. Sinala os obxectos relacionados con Xesús. 3. Escoita con atención o relato bíblico «O templo de Salomón» e o seu ensino. 4. Expresa unha oración con axuda da expresión corporal. 5. Adquire o propósito de recordar con amor a Xesús. CONTIDOS Obxectos que axudan a sentirse máis preto de Xesús. - Diálogo sobre os obxectos relacionados con Xesús. - Interese por coñecer obxectos que axudan a estar preto de Xesús. Obxectos que recordan a Xesús. - Recoñecemento de obxectos que nos recordan a Xesús. - Curiosidade por descubrir os obxectos relacionados con Xesús. O relato bíblico «O templo de Salomón». - Coloreado das columnas do templo que construíu o rei Salomón. - Interese por descubrir a ensinanza do relato bíblico da unidade. Oración de agradecemento a Xesús polos obxectos que axudan a recordalo. - Identificación de obxectos relacionados con Xesús. - Goce por expresar unha oración de agradecemento a Xesús dunha forma verbal e coa axuda da expresión corporal. Desenvolvemento de bos hábitos.

102 - Compromiso de desenvolver o hábito de recordar con amor a Xesús. - Coloreado dunha medalla do Neno Xesús. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 9 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar ideas de forma apropiada. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Aprender a comunicarse cos demais e comprender o que estes transmiten. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. Expresarse mediante elementos plásticos a través da iniciativa, a imaxinación e a creatividade. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Perseverar e esforzarse aceptando os erros e aprendendo deles. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Resolver un problema buscando diferentes solucións individualmente ou en grupo. Respectar a individualidade e as características diferenciais dos demais, aceptándoos como son. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de respecto cara aos demais e cara a un mesmo. OBXECTIVOS 1. Valorar a alegría que achegan as cancións e a música. 2. Descubrir que Xesús é Fillo de Deus e amigo noso. 3. Coñecer o relato bíblico «Xesús e os nenos». 4. Expresar agradecemento a Xesús por ser amigo noso. 5. Desenvolver o hábito de cantarlle cancións a Xesús. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Expresa os aspectos máis positivos que achegan as cancións. 2. Identifica a Xesús como Fillo de Deus e amigo noso. 3. Escoita con atención o relato bíblico «Xesús e os nenos» e a súa ensinanza. 4. Expresa unha oración con axuda da música. 5. Adquire o propósito de cantarlle cancións a Xesús. CONTIDOS A alegría que achegan as cancións e a música. - Diálogo sobre a alegría das cancións como expresión de amor. - Valoración dos xestos de alegría das cancións. Xesús, Fillo de Deus e amigo noso. - Coloreado de notas musicais que rodean a imaxe de Xesús acompañado por unha nena. - Curiosidade por descubrir a Xesús como Fillo de Deus e amigo noso. O relato bíblico «Xesús e os nenos». - Observación e diálogo sobre os xestos de amor e alegría que comparten Xesús e os nenos. - Interese por coñecer o relato bíblico e a súa ensinanza.

103 Oración de agradecemento a Xesús pola alegría de poder cantarlle e por ser o noso amigo. - Identificación de instrumentos musicais. - Alegría por expresar unha oración a través da música e a expresión corporal. Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de cantarlle cancións a Xesús. - Actividade de pegado de papel nunha vidreira coa imaxe de Xesús ANOS PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 1 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar oralmente sentimentos e emocións. Memorizar e recitar poesías, refráns e cancións. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Respectar as normas sociais establecidas con relación ao coidado da natureza. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Crear as súas propias producións artísticas como medio de expresión. Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Dispoñer de habilidades para iniciarse na aprendizaxe e ser quen de continuala. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Resolver o traballo proposto colaborando nun traballo en equipo. Expresar e controlar as propias emocións e sentimentos. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de respecto cara á natureza. OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia de coidar a natureza. 2. Descubrir o respecto no coidado da natureza e no uso que facemos dela que Deus pide colaboración. 3. Conocer o relato bíblico «Deus coida das flores». 4. Expresar agradecemento a Deus por deixarnos que coidemos os animais e as plantas. 5. Desenvolver o hábito de tirar os papeis á papeleira. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Explica a importancia de coidar a natureza. 2. Identifica elementos creados por Deus que debemos coidar. 3. Escoita con atención o relato bíblico «Deus coida das flores» e a súa ensinanza. 4. Relaciona distintos personaxes co ser vivo que coida cada un. 5. Adquire o propósito de tirar os papeis á papeleira para coidar a natureza. CONTIDOS - Importancia de coidar a natureza. - Escoita atenta do conto da unidade. - Coloreado de elementos da natureza. - Deus pide colaboración e respecto no coidado da natureza e o uso que facemos

104 dela. - Recoñecemento de ferramentas para o coidado da natureza. - Toma de conciencia da importancia de colaborar no coidado da natureza. - O relato bíblico «Deus coida das flores». - Escoita atenta do relato bíblico e da ensinanza. - Valoración da obra de Deus, respectándoa e colaborando no seu coidado. - Oración de agradecemento a Deus por deixarme coidar os animais e as plantas. - Observación e explicación da ilustración. - Expresión dunha oración de agradecemento a Deus coa axuda da expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de tirar os papeis á papeleira. - Diálogo sobre a importancia de colaborar no coidado da natureza. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 2 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. Expresar emocións, vivencias e opinións. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Respetar as normas sociais establecidas para mellorar a convivencia. Crear un sistema de valores propios basados no coidado aos demais. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Interpretar e valorar esteticamente unha obra de arte. Expresarse mediante elementos plásticos a través da iniciativa, a imaxinación e a creatividade. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Dispoñer de habilidades para iniciarse na apredizaxe e ser quen de continuala. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Adaptar a súa acción e comportamento para previr riscos. Descubrir, na súa relación cos demais, as necesidades dos outros, e ser capaz de prestarlles atención e axuda. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de respecto cara aos demais e cara a un mesmo. OBXECTIVOS 1. Valorar os bos consellos que dan as persoas que nos queren. 2. Descubrir a Deus como o noso Pai que nos coida e nos invita a axudar os demais. 3. Coñecer o relato bíblico «A ovella perdida». 4. Expresar agradecemento a Deus por axudarnos e ensinarnos a coidar os demais. 5. Desenvolver o hábito de axudar a poñer a mesa. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Dialoga sobre o conto da unidade. 2. Recita o contido principal explicándoo mediante un exemplo. 3. Escoita con atención o relato bíblico «A ovella perdida» e a súa ensinanza. 4. Identifica os xestos de axuda que aparecen en cada escena. 5. Adquire o propósito de axudar a poñer a mesa para colaborar nas tarefas de casa. CONTIDOS - Os bos consellos que dan as persoas que nos queren.

105 - Descrición da escena da ilustración e comprensión do contido respecto ao conto da unidade. - Valoración dos bos consellos. - Deus é o noso Pai, cóidanos e invítanos a servir os demais. - Pegado de adhesivo da figura de Deus Pai. - Sentimento de felicidade ao descubrir que Deus é o noso Pai. - O relato bíblico «A ovella perdida». - Interese por descubrir un relato bíblico e a súa ensinanza. - Actividade de comprensión do relato: pegar la na ovella e colorear o prado. - Oración de agradecemento a Deus por axudarnos e ensinarnos a coidar os demais. - Identificación das viñetas nas que os personaxes se axudan e se coidan. - Expresión dunha oración de agradecemento a Deus coa axuda da expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de axudar a poñer a mesa. - Identificación dos obxectos que hai que poñer na mesa. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 3 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Establecer relacións de comunicación para expresar as súas vivencias e opinións. Memorizar e recitar poesías, refráns e cancións. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Coñecer e valorar a importancia para os cristiáns do Nacemento de Xesús. Aprender a comunicarse cos demais e comprender o que estes transmiten. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Coñecer trazos propios en relación coa celebración do Nadal. Desfrutar e participar nas festas e celebracións do Nadal. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Perseverar e esforzarse aceptando erros e aprendendo deles. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Demostrar cariño e afecto na súa relación cos demais. Recoñecer e valorar o afecto que recibe das persoas. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Coñecer a interacción das persoas na natureza na festa cristiá do Nadal. OBXECTIVOS 1. Recoñecer a festa do Nadal. 2. Descubrir que en Nadal os cristiáns celebran o nacemento de Xesús. 3. Coñecer o relato bíblico «Os pastores e o Neno». 4. Expresar agradecemento ao Neno Xesús pola festa do Nadal. 5. Desenvolver o hábito de cantar panxoliñas en Nadal. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Describe a festa do Nadal. 2. Escoita con interese a frase que resume o contido que se traballa na unidade. 3. Identifica os personaxes do relato bíblico. 4. Expresa alegría polo nacemento do Neno Xesús. 5. Adquire o propósito de cantar panxoliñas para celebrar o Nadal.

106 CONTIDOS - A festa de Nadal. - Diálogo sobre a festa de Nadal. - Valoración do esforzo ao colorear correctamente os debuxos. - En Nadal os cristiáns celebran o nacemento de Xesús. - Identificación de obxectos do Nadal. - Valoración da importancia do nacemento de Xesús para os cristiáns. - O relato bíblico «Os pastores e o Neno». - Curiosidade por descubrir a ensinanza do relato bíblico. - Distinción dos camiños que levan aos pastores ao Neno Xesús e identificación dos regalos que levan. - Oración de agradecemento ao Neno Xesús pola festa de Nadal. - Actitude de alegría polo nacemento do Neno Xesús. - Expresión dunha oración de agradecemento ao Neno Xesús con axuda da expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de cantar panxoliñas para celebrar o Nadal. - Identificación de instrumentos musicais típicos do Nadal. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 4 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Utilizar a linguaxe verbal como instrumento de regulación da conduta: identificación e control de emocións. Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Practicar valores democráticos. Dialogar para mellorar a comprensión da realidade. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Crear as súas propias producións artísticas plásticas. Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. Manter unha actitude respectuosa cara ás expresións artísticas. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de percepción visual. Favorecer o gusto por aprender. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Identificar, expresar e controlar os seus propios sentimentos e emocións para adecualos ao contexto e á situación. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Realizar observacións para comprender a realidade. OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia de formar parte dunha familia. 2. Identificar a Igrexa como a gran familia dos fillos de Deus. 3. Coñecer o relato bíblico «Xesús e os apóstolos». 4. Expresar agradecemento a Deus por ser fillos seus. 5. Querer a familia. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Describe xestos e comportamentos de amor e cariño que se dan nunha verdadeira

107 familia. 2. Identifica a igrexa como lugar de reunión da gran familia cristiá. 3. Escoita con atención o relato bíblico da unidade e a súa ensinanza. 4. Expresa con alegría unha oración de agradecemento a Deus por ser fillos seus. 5. Adquire o propósito de querer a familia e demostralo. CONTIDOS - Importancia de formar parte dunha familia. - Diálogo sobre o conto da unidade. - Valoración dos xestos de amor na familia e cos amigos. - A Igrexa como a gran familia dos fillos de Deus. - Identificación da imaxe dunha igrexa como lugar de reunión da gran familia cristiá. - Interese por coñecer e formar parte da gran familia de Deus. - O relato bíblico «Xesús e os apóstolos». - Escoita atenta do relato bíblico e a súa ensinanza. - Recoñecemento dos apóstolos aos que chama Xesús. - Oración de agradecemento a Deus por ser fillos seus e formar parte da gran familia. - Identificación dunha familia que se dispón a entrar nunha igrexa. - Alegría por expresar unha oración de agradecemento a Deus con axuda da expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de querer a familia. - Actitude positiva polo amor que se recibe da familia. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 5 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar e comunicar feitos e vivencias. Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Dialogar para mellorar a comprensión da realidade e como forma de resolver conflitos. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Demostrar suficiente destreza motriz na manipulación dos instrumentos para a creación plástica. Manter unha actitude respectuosa cara ás expresións artísticas. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a capacidade de atención. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Valorar xestos de afecto, cariño e axuda das persoas que o rodean e ser capaz de actuar en consecuencia. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Identificar situacións de interacción positiva co medio. OBXECTIVOS 1. Recoñecer o coidado que nos dan as persoas que nos queren. 2. Descubrir que Xesús coida as persoas e se preocupa delas. 3. Coñecer o relato bíblico «Xesús cura a filla de Xairo». 4. Expresar agradecemento a Xesús polas persoas que nos coidan e nos aman. 5. Desenvolver o hábito de visitar os amigos cando están enfermos.

108 CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Escoita con interese un conto sobre as mostras de amor das persoas que nos queren. 2. Dialoga sobre o contido da unidade: o amor e o coidado cara a outras persoas. 3. Identifica o xesto que realiza Xesús para curar a nena. 4. Diferencia escenas que mostran amor. 5. Comprométese a visitar os amigos cando están enfermos. CONTIDOS - O coidado que nos dan os nosos seres queridos. - Diálogo sobre o amor que recibimos das persoas que nos queren. - Valoración dos xestos de amor e coidado cara aos demais. - Xesús coida as persoas e preocúpase delas. - Explicación do contido a través de imaxes cotiás. - Interese por descubrir como coida Xesús as persoas e se preocupa delas. - O relato bíblico «Xesús cura a filla de Xairo». - Escoita atenta do relato bíblico e reflexión sobre a súa ensinanza. - Realización de distintas actividades (coloreado, pegado de papel...) para comprender o contido do relato. - Oración de agradecemento a Xesús polas persoas que nos coidan e nos aman. - Expresión corporal dunha oración de agradecemento a Xesús, baseándose en imaxes que reflicten xestos de axuda e amor. - Satisfacción ao recitar oracións. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de visitar os amigos cando están enfermos. - Alegría ao conseguir o propósito adquirido. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 6 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Comprender a información visual do contorno. Utilizar a linguaxe verbal como instrumento de regulación da conduta (actitudes e comportamento). Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Ser consciente do valor da Semana Santa para os cristiáns, mostrando unha actitude de respecto cara á mesma. Comprender a realidade social a partir da súa análise. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Interpretar e valorar esteticamente unha obra artística. Crear as súas propias producións artísticas. Coñecer as obras artísticas e manifestacións máis destacadas do patrimonio cultural cristián. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Dispoñer de habilidades para iniciarse na aprendizaxe e ser quen de continuala. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Desenvolver actitudes que favorezan o traballo en equipo. Ser capaz de buscar solución en relación con algún problema. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Realizar observacións para comprender mellor a realidade.

109 OBXECTIVOS 1. Descubrir o verdadeiro amor no xesto de arriscarse polos demais. 2. Tomar conciencia de que Xesús morre por amor e para salvarnos. 3. Conocer o relato bíblico «A morte de Xesús». 4. Expresar agradecemento a Xesús polo grande amor cara ás persoas. 5. Amar os demais, como o fixo Xesús. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Dialoga sobre a ensinanza do conto da unidade: xestos de verdadeiro amor. 2. Expresa o contido principal da unidade: o amor de Xesús polos demais. 3. Comprende que Xesús morreu por salvar as persoas. 4. Expresa unha oración de agradecemento a Xesús polo grande amor, con axuda da expresión corporal. 5. Adquire o propósito de amar os demais, como o fixo Xesús. CONTIDOS - O verdadeiro amor: dar a vida polos demais. - Curiosidade por descubrir a ensinanza do conto da unidade. - Identificación dos personaxes do conto, reflexionando sobre a actitude de cada un. - Xesús morre por amor e para salvarnos. - Recitado do contido da unidade. - Toma de conciencia do grande amor que sente Xesús cara ás persoas. - O relato bíblico «A morte de Xesús». - Interese por escoitar o relato bíblico da unidade e a súa ensinanza. - Coloreado da cruz que leva Xesús, como símbolo do xesto de amor. - Oración de agradecemento a Xesús por dar a vida por amor ás persoas. - Reflexión para poder completar unha oración de agradecemento a Xesús. - Expresión de agradecemento a Xesús polo grande amor, coa axuda da expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de amar os demais, como o fixo Xesús. - Diálogo sobre situacións nas que se poida cumprir o propósito adquirido. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 7 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Utilizar adecuadamente as normas que rexen o intercambio lingüístico para colaborar nun traballo en equipo. Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. Expresarse a través da linguaxe corporal. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Comunicarse en distintos contextos. Crear un sistema de valores propios basados no respecto. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Demostrar suficiente destreza motriz na manipulación dos instrumentos para a creación plástica. Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Perseverar e esforzarse aceptando os erros e aprendendo deles.

110 COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Realizar traballos poñendo de manifesto actitudes de esforzo e coidado para conseguir traballos de calidade. Participar e colaborar no traballo en equipo. Demostrar actitudes de esforzo para conseguir os obxectivos propostos. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de respecto cara aos demais e cara a un mesmo. OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia de rezar a Deus. 2. Descubrir que as persoas rezan a Deus para pedirlle axuda e darlle as grazas. 3. Coñecer o relato bíblico «Daniel rézalle a Deus». 4. Expresar agradecemento a Deus por poder pedirlle axuda e darlle as grazas. 5. Desenvolver o hábito de rezar antes de comer e durmir. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Dialoga sobre a importancia de rezar a Deus. 2. Identifica diferentes tipos de oracións. 3. Imita o xesto que realiza Daniel cando fala con Deus. 4. Escenifica distintos xestos para dirixirse a Deus. 5. Adquire o propósito de rezar antes de comer e durmir. CONTIDOS - A importancia de rezar a Deus. - Expresión da ensinanza do conto. - Valoración da importancia de poder pedir axuda e saber dar as grazas. - As persoas rézanlle a Deus para pedirlle axuda e mostrar agradecemento. - Realización de distintas actividades (coloreado, pegado de papel...) para explicar unha escena relacionada co contido da unidade. - Interese por coñecer diferentes formas de dirixirnos a Deus. - O relato bíblico «Daniel rézalle a Deus». - Curiosidade por escoitar un relato bíblico e a súa ensinanza. - Identificación do lugar onde reza Daniel a Deus a través de actividades de repaso e coloreado. - Oración de agradecemento a Deus por poder pedirlle axuda e darlle as grazas. - Realización dun xesto para rezar a Deus. - Expresión de grazas a Deus a través dunha oración coa axuda da expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de rezar antes de comer e durmir. - Observación e análise de imaxes nas que aparecen nenos rezando. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 8 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar oralmente os sentimentos e emocións que recoñece como propios. Expresarse de forma clase e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Aprender a comunicarse cos demais e comprender o que estes transmiten. Dialogar para mellorar a comprensión da realidade.

111 COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Expresarse mediante elementos plásticos a través da iniciativa, a imaxinación e a creatividade. Cultivar a propia estética mediante a expresión artística e a expresión plástica. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de percepción visual e atención. Favorecer o gusto por aprender. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Descubrir as propias necesidades e as dos demais. Desenvolver actitudes que favorezan o agradecemento. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de respecto cara aos demais e cara a un mesmo. Realizar observacións para comprender mellor a realidade. OBXECTIVOS 1. Tomar conciencia da importancia dos xestos de amor. 2. Recoñecer xestos cristiáns de compartir e de amor os demais. 3. Descubrir o relato bíblico «Os pans e os peixes». 4. Expresar a Deus peticións para compartir e axudar aos demais. 5. Desenvolver o hábito de axudar á familia. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Sinala os xestos de amor que aparecen no conto. 2. Identifica escenas onde se mostran xestos de amor cristián. 3. Escoita con atención o relato bíblico «Os pans e os peixes» e a súa ensinanza. 4. Explica diferentes xestos de manifestación de amor cristián. 5. Adquire o propósito de axudar á familia. CONTIDOS - A importancia de realizar bos xestos. - Escoita atenta do conto da unidade. - Observación e comentario dos xestos de amor que aparecen na ilustración do conto. - Xestos cristiáns de compartir e de amor aos demais. - Descrición dos xestos de amor que mostran os personaxes da ilustración. - Interiorización da importancia de realizar xestos de amor. - O relato bíblico «Os pans e os peixes». - Descrición e comprensión da escena do relato bíblico. - Valoración do esforzo que leva consigo realizar con interese as actividades propostas (coloreado, picado ). - Oración de petición a Deus para que nos axude a compartir e axudar aos demais. - Identificación de obxectos que os personaxes comparten. - Valoración dos xestos de amor cristián. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de axudar á familia. - Diálogo sobre escenas que mostran xestos de axuda á familia.

112 PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 9 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Representar a través de xogos e dramatizacións. Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Comprender a realidade a partir da súa análise. Uso responsable do patrimonio cultural e natural. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Disfrutar e participar nas nosas festas populares. Interpretar e valorar esteticamente unha obra artística. Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de atención e percepción visual. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Identificar e controlar sentimentos e emocións para responder adecuadamente en cada contexto e situación. Desenvolver valores persoais como a colaboración. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de respecto cara aos demais e cara a un mesmo. OBXECTIVOS 1. Reconocer a importancia das cancións para expresar o noso amor á Virxe María. 2. Descubrir a Virxe María como a súa nai de Xesús e nai nosa. 3. Coñecer o relato bíblico «Presentación de Xesús no templo». 4. Expresar agradecemento á Virxe María por ser a nosa nai. 5. Desenvolver o hábito de cantar á Virxe María. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Explica diferentes formas de mostrar amor á Virxe María. 2. Identifica a Virxe María como a súa nai de Xesús e a súa nai de todos os cristiáns. 3. Escoita con atención o relato bíblico «Presentación de Xesús no templo» e a súa ensinanza. 4. Expresa unha oración de agradecementos á Virxe María con axuda da expresión corporal. 5. Adquire o propósito de cantar á Virxe María. CONTIDOS - A importancia das cancións para expresar o noso amor á Virxe María. - Explicación da ensinanza do conto a través das actividades propostas (pegado de adhesivos ). - Satisfacción por poder manifestar alegría á Virxe María. - A Virxe María, nai de Xesús e nai nosa. - Identificación da imaxe dun corazón como símbolo de amor; picado e pegado de corazóns como mostra de amor á Virxe María. - Interese por descubrir a María como nai de Xesús e de todos os cristiáns. - O relato bíblico «Presentación de Xesús no templo».

113 - Curiosidade por coñecer un relato bíblico e a súa ensinanza. - Explicación do motivo polo que a Virxe María leva ao Neno Xesús ao templo. - Oración de agradecemento á Virxe María por ser a nosa nai. - Coloreado das escenas que representan xestos de amor á Virxe María. - Alegría por expresar unha oración de agradecementos á Virxe María, mediante a expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de cantar á Virxe María. - Identificación de xestos de amor á Virxe mediante o coloreado do camiño que conduce ata a súa imaxe ANOS PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 1 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Valorar a importancia da saúde, para conseguir unha vida saudable. Respetar as normas sociais establecidas con relación aos medios para conservar a saúde. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Expresarse mediante elementos plásticos a través da iniciativa, a imaxinación e a creatividade. Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Perseverar e esforzarse aceptando os erros e aprendendo deles. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Regular e controlar o seu comportamento controlando a súa impulsividade. Escoitar os demais para favorecer a comunicación e as relacións sociais. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes saudables cara aos demais e cara a un mesmo. OBXECTIVOS 1. Identificar hábitos e comportamentos saudables. 2. Valorar a saúde como un gran regalo de Deus. 3. Coñecer o relato bíblico «Xesús cura a Bartimeo». 4. Expresar agradecemento a Deus por ensinarnos a conservar a saúde. 5. Desenvolver o hábito saudable de lavar as mans antes de comer. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Identifica elementos relacionados coa hixiene. 2. Explica a importancia da hixiene para ter boa saúde. 3. Escoita con atención o relato sobre unha curación de Xesús e a ensinanza. 4. Recoñece hábitos de alimentación que axudan a conservar a saúde. 5. Adquire o propósito de lavar as mans antes de comer.

114 CONTIDOS - Hábitos e comportamentos saudables. - Identificación de obxectos necesarios para unha boa hixiene diaria. - Interese por practicar hábitos saudables. - A saúde como un regalo de Deus. - Comprensión e recitado do contido da unidade. - Valoración de todos os regalos que Deus nos fai para estar sans. - O relato bíblico «Xesús cura a Bartimeo». - Actitude de escoita ante o relato bíblico e a súa ensinanza. - Realización das actividades propostas (coloreado, estampado de pegada...) para demostrar a comprensión do contido do relato bíblico. - Oración de agradecemento a Deus por ensinarnos a conservar a saúde. - Identificación dos alimentos que nos axudan a estar sans. - Expresión da oración de gratitude a Deus por ensinarnos a conservar a saúde, con axuda da expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de lavar as mans antes de comer. - Diálogo sobre os hábitos saudables no aseo diario. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 2 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. Memorizar e recitar poesías, refráns e cancións. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Recoñecer accións de relación cos demais valorando a súa importancia na vida diaria. Contribuír ao amor cara aos demais. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Crear as súas propias producións artísticas plásticas. Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a capacidade de relación cos demais. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Comprender as consecuencias das súas acción, establecer relación causa-efecto, podendo aprender dos seus erros. Desenvolver actitudes que favorezan o agradecemento. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Recoñecer accións positivas cara ao seu contorno físico e natural OBXECTIVOS 1. Valorar a importancia de demostrar xestos de amor cara aos demais. 2. Descubrir que Deus quere que nos amemos como El nos ama. 3. Coñecer o relato bíblico «O bo samaritano». 4. Expresar agradecemento a Deus por ensinarnos a amar aos demais. 5. Desenvolver o hábito de compartir cos compañeiros. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Enumera comportamentos de amor e xestos que impliquen compartir cos demais. 2. Identifica situacións nas que se mostra amor cara aos demais. 3. Escoita con atención o relato bíblico da unidade e a súa ensinanza.

115 4. Describe unha escena de amor cara aos demais. 5. Adquire o propósito de compartir cos compañeiros. CONTIDOS - Xestos de amor cara aos demais. - Escoita atenta do conto da unidade. - Identificación de xestos de amor e de compartir entre os personaxes do conto. - Deus quere que nos amemos como El nos ama. - Recoñecemento de escenas que reflicten mostras de amor no ámbito familiar e con amigos. - Valoración da importancia de ter comportamentos de amor cos demais. - O relato bíblico «O bo samaritano». - Escoita atenta do relato bíblico. - Identificación dos personaxes do relato para comprender a súa mensaxe. - Oración de agradecemento a Deus por ensinarnos a amar aos demais. - Diferenciación de xestos de amor aos demais doutros que non o son. - Expresión corporal dunha oración de agradecemento a Deus. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de compartir cos compañeiros. - Satisfacción ao compartir cos compañeiros. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 3 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. Memorizar e recitar poesías, refráns e cancións. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Relacionarse cos demais cunha actitude positiva de comunicación. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Coñecer trazos culturais propios en relación coa celebración do Nadal. Disfrutar e participar nas festas e celebracións do Nadal. Crear as súas propias producións artísticas plásticas. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Favorecer a motivación, a confianza nun mesmo e o gusto por aprender. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Coñecer as súas posibilidades e competencias para resolver problemas optando por solicitar axuda sempre que o necesite. Mostrar satisfacción ao practicar o verdadeiro Nadal. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Recoñecer a mensaxe do Nadal, aplicándoo a situacións da vida diaria e co medio. OBXECTIVOS 1. Apreciar a alegría por compartir e mostrarlles amor aos demais. 2. Descubrir a mensaxe cristiá do Nadal. 3. Escoitar con atención o relato bíblico «Os Reis Magos». 4. Pedirlle a Xesús que poidamos regalar alegría ás persoas que nos rodean. 5. Desenvolver o hábito de felicitar no Nadal. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

116 1. Enumera comportamentos que implican compartir e mostrar amor aos demais. 2. Explica a mensaxe cristiá do Nadal. 3. Identifica as ideas máis destacadas do relato sobre a visita dos Reis Magos ao Neno Xesús. 4. Expresa unha oración de petición ao Neno Xesús. 5. Adquire o propósito de felicitar en Nadal. CONTIDOS - A alegría por compartir e mostrarlles amor aos demais. - Identificación da verdadeira mensaxe do Nadal a través do conto da unidade. - Diálogo sobre a celebración do Nadal compartindo e mostrando amor aos demais. - A mensaxe cristiá do Nadal. - Curiosidade por descubrir a mensaxe cristiá do Nadal. - Diferenciación de viñetas nas que se mostra a auténtica mensaxe do Nadal. - O relato bíblico «Os Reis Magos». - Identificación dos tres Reis Magos nunha escena. - Interese por coñecer a ensinanza do relato bíblico da unidade. - Oración de petición a Xesús para poder regalarlles alegría aos demais. - Expresión dunha oración de petición a Xesús con axuda da expresión corporal. - Actitude de respecto polas oracións que se expresan na clase. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de felicitar os demais no Nadal. - Elaboración dunha felicitación de Nadal. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 4 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Interpretar oralmente imaxes sinxelas. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Recoñecer a importancia do traballo en equipo para conseguir obxectivos comúns. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Demostrar suficiente destreza motriz na manipulación dos instrumentos para a creación plástica. Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de creatividade e de atención. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Demostrar esforzo e constancia para alcanzar os obxectivos propostos. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar curiosidade pola importancia da agua para a vida das persoas. OBXECTIVOS 1. Identificar a importancia de formar parte dunha familia. 2. Descubrir que as persoas pasan a formar parte da Igrexa cando se bautizan. 3. Escoitar con atención o relato bíblico «O bautismo de Xesús». 4. Expresarlle agradecemento a Xesús pola auga, polo bautismo e por formar parte da Igrexa. 5. Desenvolver o hábito de non malgastar a auga.

117 CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Enumera os motivos polos que o protagonista do conto se alegra de formar parte dunha familia. 2. Identifica obxectos relacionados co bautismo. 3. Escoita con atención o relato bíblico da unidade e a súa ensinanza. 4. Expresa con algún xesto corporal unha frase de agradecemento pola auga e polo bautismo. 5. Adquire o propósito de non malgastar a auga. CONTIDOS - Importancia de formar parte dunha familia. - Identificación do protagonista do conto para a súa comprensión. - Valoración da importancia de formar parte dunha familia. - O bautismo como medio para pasar a formar parte da Igrexa. - Identificación da pía bautismal e a cuncha de bautismo. - Interese por coñecer o sacramento do bautismo. - O relato bíblico «O bautismo de Xesús». - Audición atenta do relato bíblico e a súa ensinanza. - Identificación de Xoan Bautista como a persoa que bautiza a Xesús. - Oración de agradecemento a Xesús pola auga, polo bautismo e por formar parte da Igrexa. - Distinción de diversos usos e utilidades da auga. - Expresión dunha oración de agradecemento a Xesús por poder formar parte da Igrexa mediante a expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de non malgastar a auga. - Diálogo sobre o uso responsable da auga. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 5 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Aproximarse á linguaxe escrita. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Aprender a comunicarse cos demais e comprender o que estes transmiten. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Crear as súas propias producións artísticas plásticas. Interpretar e valorar esteticamente obras de arte cristiá. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade visual. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Demostrar esforzo e constancia para terminar o traballo comenzado. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de respecto cara aos demais e cara a un mesmo. OBXECTIVOS 1. Tomar conciencia da importancia do amor das persoas que nos rodean,

118 especialmente dos pais. 2. Descubrir que na Biblia, o libro santo dos cristiáns, está escrita a historia do amor de Deus ás persoas. 3. Coñecer o relato bíblico «O fillo pródigo». 4. Expresar agradecemento a Deus pola Biblia a través dunha oración. 5. Desenvolver o hábito de ler a Biblia. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Dialoga sobre o amor das persoas que nos rodean, especialmente dos pais. 2. Identifica a Biblia como o libro que narra o amor de Deus. 3. Escoita con interese o relato «O fillo pródigo» e a súa ensinanza. 4. Expresa agradecemento a Deus polas ensinanzas da Biblia con axuda da expresión corporal. 5. Comprométese a ler unha historia da Biblia polas noites. CONTIDOS - A importancia do amor das persoas que nos rodean, especialmente dos pais. - Identificación dos distintos membros da familia do conto e as súas demostracións de amor e cariño. - Manifestación do sentimento de alegría ao experimentar o amor das persoas que nos rodean. - Deus fálanos na Biblia, o libro santo dos cristiáns. - Explicación de escenas da Biblia. - Respecto e admiración cara á Biblia e cara aos relatos que se narran nela. - O relato bíblico «O fillo pródigo». - Interese por escoitar o relato bíblico e a súa ensinanza. - Diálogo sobre o relato bíblico e identificación dos personaxes e os xestos de amor entre eles. - Oración de agradecemento a Deus pola Biblia. - Identificación do personaxe que esta lendo a Biblia. - Actitude de agradecemento a Deus por regalarnos a Biblia. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de desenvolver o hábito de ler unha historia da Biblia cada noite. - Pegado dun adhesivo para identificar a imaxe da Biblia. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 6 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar oralmente os sentimentos e emocións que recoñece como propios. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Aprender a comunicarse cos demais e comprender o que estes transmiten. Dialogar para mellorar a comprensión da realidade. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Expresarse mediante elementos plásticos a través da iniciativa, a imaxinación e a creatividade. Cultivar a propia estética mediante a expresión artística e a expresión plástica. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de percepción visual e

119 atención. Favorecer o gusto por aprender. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Descubrir as propias necesidades e as dos demais. Desenvolver actitudes que favorezan o agradecemento. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de respecto cara aos demais e cara a un mesmo. Realizar observacións para comprender mellor a realidade. OBXECTIVOS 1. Reflexionar sobre o misterio da natureza: do outono á primavera. 2. Descubrir o domingo como a festa do Señor resucitado. 3. Coñecer o relato bíblico «A Resurrección de Xesús». 4. Expresar unha oración de agradecemento a Xesús pola súa Resurrección. 5. Mostrar alegría pola Resurrección de Xesús. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Explica o paso do outono á primavera na natureza. 2. Identifica os principais elementos da festa do domingo. 3. Escoita con atención o relato bíblico «A Resurrección de Xesús» e a súa ensinanza. 4. Recita unha oración para mostrar a alegría pola Resurrección de Xesús. 5. Móstrase alegre pola Resurrección de Xesús. CONTIDOS - O paso do inverno á primavera na natureza. - Diálogo sobre os cambios que se producen no protagonista do conto da unidade ao pasar do outono á primavera. - Interese por descubrir o misterio da natureza. - O domingo é a festa do Señor resucitado. - Realización de distintas actividades (coloreado, pegado de boliñas de papel e la, etc.) para identificar os diferentes elementos representativos da Resurrección. - Demostración de respecto pola festa do Señor resucitado. - O relato bíblico «A Resurrección de Xesús». - Interese por escoitar o relato bíblico. - Comprensión da ensinanza do relato bíblico a través da realización de distintas actividades. - Oración de agradecemento a Xesús por resucitar. - Expresión dunha oración ante o cirio pascual, como símbolo da Resurrección, con axuda da expresión corporal. - Alegría ao expresarlle unha oración a Xesús pola súa Resurrección. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Mostra de alegría pola Resurrección de Xesús. - Diálogo sobre a alegría de vivir xunto a Xesús a súa Resurrección. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 7 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Utilizar adecuadamente as normas que rexen o intercambio lingüístico: Escoitar e participar en situacións de coloquio. Expresarse de forma clara e coherente cun vocabulario adecuado á súa idade.

120 COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Aprender a comunicarse cos demais e comprender o que estes transmiten. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Interpretar e valorar estéticamente obras de arte. Crear as súas propias producións artísticas plásticas de acordo a uns criterios marcados. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de percepción visual. Favorecer a confianza nun msmo. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Recoñecer os seus propios gustos e preferencias e ser capaz de elixir e decidir de acordo con eles. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Mostrar actitudes de amor e de axuda aos demais. OBXECTIVOS 1. Recoñecer a importancia de falar con Deus Pai. 2. Descubrir as principais oracións cristiás. 3. Coñecer o relato bíblico «Xesús ensina a oración do Noso Pai». 4. Interiorizar unha oración de agradecemento a Xesús por ensinarnos a rezar a oración do Noso Pai. 5. Desenvolver o hábito de rezarlles todos os días a Deus Pai e á Virxe María. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Dialoga sobre a importancia de falar con Deus. 2. Nomea as principais oracións cristiás. 3. Escoita con atención o relato bíblico «Xesús ensina a oración do Noso Pai» e a súa ensinanza. 4. Recita unha oración de agradecemento a Xesús por ensinarnos a rezar. 5. Adquire o propósito de rezar todos os días a Deus Pai e á Virxe María. CONTIDOS - Importancia de falar con Deus Pai. - Coloreado de vidreiras para identificar as figuras de Deus Pai e a Virxe María. - Valoración da importancia de rezar a Deus. - As principais oracións cristiás. - Identificación de distintos xestos de oración. - Interese por coñecer as principais oracións cristiás. - O relato bíblico «Xesús ensina a oración do Noso Pai». - Diálogo sobre o relato bíblico e a súa ensinanza. - Completado (coloreado, pegado de plastilina, etc.) da escena na que se representa a Xesús rezando o Noso Pai. - Oración de agradecemento polas oracións do Noso Pai e a Ave María. - Identificación de elementos que representan a Deus Pai e a Virxe María para poder rezarlles. - Gusto por recitar unha oración de agradecemento a Xesús con axuda da expresión corporal. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de rezarlles todos os días a Deus Pai e á Virxe María. - Recoñecemento e imitación dos xestos para rezar.

121 PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 8 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar e comunicar feitos e vivencias. Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Dialogar para mellorar a comprensión da realidade e como forma de resolver conflitos. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Demostrar suficiente destreza motriz na manipulación dos instrumentos para a creación plástica. Manter unha actitude respectuosa cara ás expresións artísticas. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto e capacidade de atención. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Demostrar responsabilidade e decisión nas súas actuacións. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Comprender a relación entre o medio natural e os produtos que nos ofrecen para as celebracións cristiás. OBXECTIVOS 1. Admirar a natureza. 2. Descubrir elementos da natureza nas celebracións cristiás. 3. Escoitar o relato bíblico «As vodas de Caná». 4. Expresar agradecemento a Deus por todo o que nos ofrece a natureza. 5. Desenvolver o hábito de darlle grazas polos regalos da natureza. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Identifica elementos da natureza. 2. Relaciona elementos naturais coa súa utilización nas celebracións cristiás. 3. Nun relato bíblico, recoñece elementos da natureza. 4. Recita unha oración de agradecemento a Deus pola natureza e o que nos ofrece. 5. Adquire o propósito de darlle grazas polos regalos da natureza. CONTIDOS - Elementos da natureza. - Identificación de elementos da natureza no conto da unidade: animais, plantas, o sol... - Goce ao observar a natureza. - Elementos naturais nas celebracións cristiás. - Relación de obxectos utilizados nas celebracións cristiás co seu correspondente elemento natural. - Interese por descubrir elementos da natureza nas celebracións cristiás. - O relato bíblico «As vodas de Caná». - Comparación e completado de dúas escenas que representan o relato bíblico. - Actitude relaxada e atención ao escoitar un relato bíblico e a súa ensinanza. - Oración de agradecemento a Deus por todo o que nos ofrece a natureza. - Recoñecemento de elementos da natureza que se utilizan nas celebracións cristiás a través de distintas actividades (debuxo, coloreado, pegado de adhesivo, etc.). - Actitude de satisfacción ao recitar unha oración de agradecemento a Deus. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de darlle grazas a Deus polos regalos da natureza.

122 - Gusto por realizar a actividade proposta na lámina: elaboración dunha flor para levala á casa. PROGRAMACIÓN DA UNIDADE 9 COMPETENCIAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Utilizar a linguaxeverbal como instrumento de regulación da conduta: identificación e control de emocións. Escoitar e comprender contos, relatos e producións literarias. COMPETENCIA SOCIAL E CÍVICA Practicar valores democráticos. Dialogar para mellorar a comprensión da realidade. COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA Crear as súas propias producións artísticas plásticas. Participar activamente na audición e interpretación de cancións e obras musicais. Manter unha actitude respectuosa cara ás expresións artísticas. COMPETENCIA DE APRENDER A APRENDER Resolver actividades poñendo de manifesto a súa capacidade de percepción visual. Favorecer o gusto por aprender. COMPETENCIA DE AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Identificar, expresar e controlar os seus propios sentimentos e emocións para adecuaros ao contexto e á situación. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MEDIO FÍSICO Realizar observacións para comprender a realidade. OBXECTIVOS 1. Recoñecer a importancia de dicir a verdade e perdoar. 2. Descubrir xestos concretos para manifestar o amor cristián. 3. Coñecer o relato bíblico «Xesús e Zaqueo». 4. Recitar unha oración de petición a Xesús para que nos ensine a compartir e a perdoar. 5. Desenvolver o hábito de pedir perdón por un mal comportamento. CRITERIOS DE AVALIACIÓN 1. Dialoga sobre a importancia de dicir a verdade e perdoar os demais. 2. Sinala bos comportamentos cristiáns. 3. Escoita con interese o relato bíblico «Xesús e Zaqueo» e a súa ensinanza. 4. Expresa unha oración de petición por medio da expresión corporal. 5. Pide perdón cando non se porta axeitadamente. CONTIDOS - Importancia de dicir a verdade e perdoar as persoas que nos rodean. - Actitude positiva de escoita cara ao conto. - Diálogo sobre a ensinanza do conto, destacando as consecuencias para o protagonista por non dicir a verdade. - Xestos concretos para manifestar o amor cristián. - Dramatización de escenas que representan comportamentos de amor cristián. - Valoración da importancia de manifestar o amor cristián mediante xestos concretos. - O relato bíblico «Xesús e Zaqueo». - Interese por escoitar o relato bíblico e a súa ensinanza.

123 - Identificación dos personaxes do relato, así como a súa ensinanza: o arrepentimento e o perdón. - Oración de petición a Xesús para que nos ensine a compartir e perdoar. - Observación e diálogo sobre unha escena na que varios personaxes están compartindo xogos. - Expresión corporal dunha oración de petición a Xesús. - Desenvolvemento de bos hábitos. - Compromiso de habituarse a pedir perdón por un mal comportamento. - Diálogo sobre as consecuencias do compromiso de pedir perdón FOMENTO DAS TIC Escoita de cd audio de cancións e contos. Cd-Room interactivos (Historias de la Biblia, La Biblia para niños, La Biblia contada a los niños ) Dvd (colección El evangelio para peques, El arca de Noé,Una historia de Pascua,El príncipe de Egipto ) METODOLOXÍA E RECURSOS A metodoloxía será activa, estimulando o desenvolvemento madurativo de cada alumno, mediante o xogo, as escenificacions, debuxos, narración de historias, estimulación dos diversos sentidos: vista oído, tacto etc., asegurando a participación do alumno no propio proceso de aprender a aprender. Respectaremos a diversidade e os ritmos de aprendizaxe de cada un, fomentando así dun xeito progresivo a independencia do alumno no desenvolvemento da súa aprendizaxe. Promoveremos tamén as actitudes e os valores sociais, que favorezan a convivencia e o sentido social entre eles, isto implica unha metodoloxía socializada. Recursos Materiais - Fichas adaptadas en cada tema. - Encerado. - Medios audiovisuais: ordenador, mp3, televisión, pantalla dixital. - Libros con ilustracións, Biblia infantil. - Marionetas. - Material diverso para manualidades. - Música e cancións.

124 6.7.- PROXECTO DINAMIZACIÓN LINGÜÌSTICA COORDINADORA: EVA BLANCO MIGUELEZ 1. Introdución A continuación, tendo en conta o Plan Lingüístico do Centro e o Proxecto de Fomento do Uso do Galego, presentamos a programación do Equipo de Dinamización Lingüística. Con esta programación pretendemos poñer un grao de area para dinamizar o uso do galego na escola, así como difundir a noso patrimonio cultural, sempre tendo en conta a etapa educativa na que nos atopamos, Educación Infantil. E tendo en conta tamén o carácter das actividades polo que avogamos no noso centro, globalizador, construtivo e participativo. 2. Breve estudo Sociolingüístico 2.1 O contorno sociolingüístico do centro A Escola de Educación Infantil Fernández Varela está situada no centro dunha vila costeira da península do Barbanza, o que fai que mar e monte vivan en bastante concordancia, pois non queda moi lonxe a serra do Barbanza e o monte da Curota. A poboación duns habitantes, concentrada nuns 34 km2, vive principalmente neste núcleo poboacional que se atopa pegado ao mar, mostra dos principais sectores económicos do concello: o mar (mariscadores, pescadores, bateas...) e a industria conserveira, e en menor medida a hostalaría, a construción e ao comerzo. Aínda que as parroquias do rural presentan un uso familiar do galego bastante alto, o espazo vilego e costeiro que ocupa o noso centro (onde se asenta máis do 65% da poboación) amosa un uso maior da lingua castelán coma a lingua utilizada para falarlle ás novas xeracións. Con todo, a lingua galega é a lingua de fondo no concello, aínda que estivo desprestixiada no entorno durante bastantes anos, quedando asociada a un nivel cultural e social inferior e identificada co medio rural. De feito, as entidades do contorno e coas que temos contacto no noso traballo acostuman utilizar a lingua castelán como lingua de referencia. Hoxe en día esta idea de desprestixio está a desaparecer, pero queda o substrato da perda xeral do galego como lingua inicial nunha elevada porcentaxe da poboación da zona. 2.2 A situación do profesorado Dos datos tirados das enquisas sobre análise sociolingüística do centro este mesmo curso, atopamos que a nivel privado o noso profesorado está dividido no uso da lingua (60% en castelán fronte ao 40% en lingua galega), aínda que no centro, e alén da lingua vehicular marcada pola lingua materna maioritaria, parece que algunhas das compañeiras optaron por mudar a lingua vehicular de acordo aos obxectivos que tiñamos marcados noutros cursos a cerca da potenciación do idioma e o fomento do uso do galego como lingua de peso en espazos sociais e para consegui-la equidade que o Decreto 330/2009 do 4 de xuño (polo que se establece o currículo de Educación Infantil) recoñece.

125 En liñas xerais, hai unha boa imaxe do galego como lingua de uso escolar e para a aprendizaxe e existe tamén boa disposición para introducir esta lingua nas aulas. 2.3 A situación do alumnado Os resultados das enquisas sociolingüísticas que enviamos ás familias, e que cumprimentaron un 48% das totais, amosan iso que falabamos no punto 2.1 a cerca do sentimento de desprestixio social que aínda non está erradicado do contorno; mentres que un 92% declaran que o uso e coñecemento de varias linguas enriquece, e un 52% opina que en Galicia se debe usar o galego (fronte a só o 6% que di estar en desacordo con esta opinión), na práctica non existe tal uso, senón que prevalece o castelán. 2.4 A situación lingüística do centro Atendendo á normativa vixente e ao apartado do uso do galego na administración educativa, os documentos internos do centro realízanse en lingua galega. Ademais, as comunicacións que emite a escola cara as familias, as institucións e outros colectivos son en galego, salvo que sexa unha entidade estranxeira. Tamén colabora co noso proxecto a ANPA do centro, procurando o uso do galego nos seus comunicados. A EEI Fernández Varela ten como sistema de ensino dende hai xa uns anos o traballo por proxectos, o que implica que non nos supeditamos ó que decidan as editoriais en materia de linguas.

126 Os traballos do alumnado realízanse nas tres linguas de ensino ( 3. Descrición de obxectivos adecuados a cada un dos catro puntos anteriores. 3.1 A nivel de contorno Contribuír a prestixiar a lingua galega como lingua válida para o uso diario e en tódolos contextos de actuación Fomenta-lo coñecemento das datas máis significativas da vida cultural galega, así como aquelas outras que supoñan a revitalización de costumes tradicionais Participar nas actividades que se programen a nivel concello (dende asociacións, dende outros centros, nós mesmas coma escola...) tentando matiza-lo enfoque dinamizador da lingua Colaborar con outros equipos de dinamización da lingua, tanto para compartir ideas coma para reducir custos ou incluso para realizar actividades comúns, coma noutras ocasións. 3.2 A nivel de profesorado Elaborar material e propostas de actividades para os proxectos de traballo, a conmemoración de datas de especial interese e outras accións educativas en lingua galega Fomentar actitudes positivas de cara ao uso e escoita da lingua galega Organizar e potenciar actividades para o fomento da lectura, recompilando novo material e apoiando o uso das Bibliotecas de aula e da escola Mellorar a competencia lingüística dos membros da comunidade educativa. 3.3 A nivel de alumando Fornecer ao alumnado galego-falante dun contexto que lle permita seguir empregando a súa lingua inicial de xeito normal dentro e fóra da escola, sen prexuízo de que aprenda as outras dúas linguas Favorecer o desenvolvemento da lingua oral incorporándoa á aula de xeito cotiá, en situacións lingüísticas verdadeiras e significativas, así como a través de medios audiovisuais en galego Empregar cancións e xogos para a interiorización lúdica da lingua Participar das posibilidades de relación en ambientes estimulantes, como contacontos, actividades plásticas, creación e elaboración de textos en galego e, en xeral, actividades nas que se ofrecen distintas posibilidades de expresión. 3.4 A nivel de centro Animar ás familias ao uso da lingua galega na vida cotiá e a que se decaten da importancia de continuar a nosa cultura tradicional Difundir o traballo realizado na escola en lingua galega a través da páxina web, do blog, dunha revista escolar, ou outros medios que poidan xurdir ao longo do curso Aproveitar todos os escenarios escolares para crear o ambiente necesario para acadar o fin deste proxecto: fomentar o uso e aprecio da lingua galega 4. Descrición detallada das actividades de dinamización lingüística para cada un dos obxectivos propostos. O plan de actividades estructúrase en diferentes proxectos e a celebración das conmemoracións que aparecen recollidas na Orde do Calendario para este curso.

127 Pretendemos, coa realización destas, animar ao noso alumnado a utilizar a lingua galega. Prestixiar a nosa lingua mediante actividades lúdicas e implicar a toda a comunidade educativa no uso da mesma. Todo esto, potenciando o uso da lingua oral e escrita e o emprego das novas tecnoloxías e a colaboración entre centros e diferentes entidades Contribuír a prestixiar a lingua galega como lingua válida para o uso diario e en tódolos contextos de actuación. O centro vaise dirixir en lingua galega a tódalas entidades ou persoas que requiran contacto co mesmo a nivel formal. Difundiremos dípticos, notas informativas... en lingua galega para dar a coñecer o que estamos a traballar a nivel de aula ou de centro: festas propias da zona nas que imos participar, celebracións do calendario escolar... Trátase de que, ademais de manter ao contorno informado do noso día a día, coñezan a procedencia do feito destacado. As mestras usarán na medida do posible o galego entre elas diante de outros membros do contorno (familias, representantes da ANPA, asociacións...) como método de integración do idioma nas comunicacións sociais, eixo que segue desprestixiado no noso contorno. A respeto doutros materiais relacionados coas novas tecnoloxías podemos dicir, que en programas informáticos, vídeos e películas predomina o castelán pola falta deste material específico en galego (pero seguimos buscándoo) Fomenta-lo coñecemento das datas máis significativas da vida cultural galega, así como aquelas outras que supoñan a revitalización de costumes tradicionais. Samaín e Magosto: serán dúas das actividades que traballaremos este Outono. Coñecendo dende o significado destas festas, os produtos naturais propios delas, ata o festexo das mesmas. Na primeira o Samaín: pediremos a colaboración familia-escola para a elaboración dunha cabaza que disfrazarán de personaxe de medo. Tamén se pide axuda para ambientar o centro coa temática do Samaín. Todos os anos, os nenos/as tamén veñen das casas disfrazados e traen produtos típicos (filloas, orellas, rosquillas, ) para merendar todos xuntos. Dende o equipo de dinamización elaborarase un díptico para as familias explicando a tradición do Samaín e facendo algunhas suxestións sobre contos, cancións e vídeos relacionados con esta festividade. Na segunda, O Magosto: faremos unha castañada. Virá un castañeiro/a que asará as castañas. Á hora da merenda sairemos ao patio, para compatir todos xuntos este momento. A continuación realizarase unha sesión de xogos populares, para o que, dividiremos ao cole en 6 grupos mesturando aos nenos de todas as idades. Este curso invitaremos aos avós e avoas da escola para que participen facendo propostas de xogos da súa época, e coparticipando coas mestras na súa realización. Entroido: a semana do Entroido será unha semana de festa, na que prepararemos coa axuda das familia os disfraces que imos lucir o venres. Faremos na escola unha grande celebración con desfiles, bailes e merendola de produtos típicos destas datas. Ademais teremos que cumprir os "mandadiños" tódolos días da semana. Nesta actividade está involucrado todo o centro ao igual que as familias que deben cumprir o mandadiño cada día. A semana anterior ao Entroido envíase a previsión dos mandadiños para toda a semana (sendo estes acumulativos) e no centro vanse

128 colocando os accesorios nun boneco acompañado dun cartel onde se explica o que se traerá cada día. Semana das Letras Galegas: coñeceremos a vida e a obra da escritora María Victoria Moreno. o Pediremos a colaboración das familias para facer diferentes actividades ao longo da semana: sesión de teatro festa con música tradicional o Presentaremos nas aulas á homenaxeada aos nenos e nenas. o Investigaremos sobre a vida e a obra de María Victoria Moreno. o Plasmaremos as partes que consideremos máis importantes en carteis que servirán para facer unha exposición común. o Ao longo desta semana, nas entradas e saídas escoitarase no hall música en galego Participar nas actividades que se programen a nivel concello (dende asociacións, dende outros centros, nós mesmas coma escola...) tentando matizar o enfoque dinamizador da lingua. Aínda que a día de hoxe non temos constancia de ningunha actividade para este curso dende as entidades do Concello, imos poñernos en contacto con eles para solicitarlles a colaboración na celebración da semana das letras galegas. Segundo os medios dos que dispoñan. (todos os anos realizan unha actividade música-teatro adicada a este día). Seguiremos a colaborar coa ANPA en todo o que nos solicite, e pediremos a súa colaboración cando sexa preciso (decorar o centro, organizar actividades festivas, recoller materiais para algunha actividade...) Desta maneira, ademais dunha convivencia colaboradora e amena, aseguraremos un nivel ortográfico e morfolóxico correcto na información que circule no centro (por exemplo, en circulares, ) Colaborar con outros equipos de dinamización da lingua, tanto para compartir ideas coma para reducir custos ou incluso para realizar actividades comúns, coma noutras ocasións Elaborar material e propostas de actividades para os proxectos de traballo, a conmemoración de datas de especial interese e outras accións educativas en lingua galega. Calendario 2018: Este calendario editámolo en lingua galega (meses, días da semana, datas de conmemoracións...). De momento estamos recollendo as propostas para elixir a temática deste ano. Este calendario emprégase nas titorías para traballar os nomes dos días da semana, dos meses en lingua galega. Día da Paz: a celebración do día da paz realizarase o día 30 de Decembro. Dende hai anos, escollemos unha actividade para facer en conxunto toda a escola. Tamén escollemos unha canción que se traballará en todas as aulas con anterioridade e logo cantaremos todos xuntos este día. Ao longo de toda a semana anterior, escoitaremos cancións relacionadas con esta temática nas entradas e saídas. Día da Muller: Todos os cursos realizamos unha actividade para celebrar este día tentando visibilizar a figura das mulleres. De momento para este ano estamos estudando diferentes propostas. Nove meses, nove poemas: Dende o Equipo farase unha proposta de poesía e cadro/ilustración de autores/as galegos para que sirvan de inspiración, e se traballen

129 nas aulas de forma libre e voluntaria. Ao final de curso recolleránse nun libro e achegaránse as diferentes propostas realizadas nas aulas. O bote das palabras bonitas e raras: Trátase dunha actividade anual no que as aulas que queiran participar encherán botes coas palabras bonitas ou raras que se vaian atopando en galego nas diferentes tarefas do día a día (contos, proxectos ). A partir desta escolma realizaremos unha actividade grupal con elas que está pendente de elixir, como un dicionario ou actividade plástica. Campañas de animación á letura. Con esta actividade queremos fomentar a lectura de textos en galego e estimular a expresión oral. Dividimos esta actividade en: Plan lector: lectura diaria de libros en galego para potenciar a expresión, comprensión, gusto pola lectura, Día do libro: os nenos/as poderán vir disfrazados das casas das personaxes de conto que máis lle guste. Sacarémoslles fotografías e faremos con elas marcapáxinas e faremos un agasallo entre aulas, un conto escollido con anterioridade por todo o alumnado da aula. Ao longo desta semana, invitaremos ás familias a realizar unha actividade de contacontos para o que deberán anotarse con anterioridade Fomentar actitudes positivas de cara ao uso e escoita da lingua galega. Usamos a "hora do conto" para achegar a escoita de historias escritas en lingua galega. Nas aulas de psicomotricidade as mestras elaboran xogos con música en lingua galega. Achegamos rimas, poemas ou cancións galegas nos momentos máis lúdicos e festivos para o alumnado (cantigas de Entroido, poemas do Nadal, cancións nas rutinas da aula...). Utilización do moito material musical existente e editado en galego: A nena e o grilo, Mamá Cabra, María Fumaça, Sergio Tannus, Magín Blanco, Uxía, Paco Nogueiras, etc Organizar e potenciar actividades para o fomento da lectura, recompilando novo material e apoiando o uso das Bibliotecas de aula e da escola. Estas actividades están intimamente ligadas ao plan Lector do centro, posto que desta maneira unimos esforzos humanos e gastos económicos; Mochila viaxeira: dende a biblioteca escolar, preparan unha mochila con material de biblioteca para que cada aula preste ao seu alumnado unha vez por semana (contos, cómic, vídeo e música). Día do Libro: celebrarémolo co mes adicado a achegar historias contadas polas familias do alumnado no centro. "A Familia Conta" terá carácter voluntario e celebrarase nas horas de ler (logo do período de recreo) nuns casos a nivel de aula e noutros na biblioteca de centro, para todo o alumando. A web informa: ao longo de todo o curso, informaremos ás familias mediante a nosa web. Da mesma maneira, iremos colgando información específica das aulas, sobre traballos, celebracións de aniversarios Mellorar a competencia lingüística dos membros da comunidade educativa. Manteremos e ampliaremos un punto de información lingüística, implantado na sala de mestras material actualizado de gramática ou ortografía, programas de dinamización, novidades sobre o uso do galego no ensino...

130 Instalaremos correctores ortográficos nos ordenadores do centro Fornecer ao alumnado galego-falante dun contexto que lle permita seguir empregando a súa lingua inicial de xeito normal dentro e fóra da escola, sen prexuízo de que aprenda as outras dúas linguas. As actividades, tanto de celebracións especiais coma, sobre todo, do día a día, pretenden na súa integridade este obxectivo para o alumnado. Trátase de que non sinta o seu coma alleo, ou coma estraño, senón que se sinta cómodo expresándose como se expresa, xogando como xoga, pensado como pensa... Ademais, como temos unha vantaxe ao traballar por proxectos de traballo ou investigación, poderemos preparar o material de aula en función da nosa lingua Favorecer o desenvolvemento da lingua oral incorporándoa á aula de xeito cotiá, en situacións lingüísticas verdadeiras e significativas, así como a través de medios audiovisuais en galego Empregar cancións e xogos para a interiorización lúdica da lingua. Este obxectivo tan específico xa foi tratado nalgunha actividade anterior: usar cancións de Entroido, xogos de colaboración nos, cantigas tradicionais para traballar na semana das Letras Participar das posibilidades de relación en ambientes estimulantes, como contacontos, actividades plásticas, creación e elaboración de textos en galego e, en xeral, actividades nas que se ofrecen distintas posibilidades de expresión Animar ás familias ao uso da lingua galega na vida cotiá e a que se decaten da importancia de continuar a nosa cultura tradicional. Achegaremos esta idea a través dos dípticos e notas informativas, da colaboración cos traballo de centro... Ademais, cada aula solicitará colaboración coas súas familias a nivel de traballo diario, de xeito que se poden achegar á clase d@ seu fill@ para colaborar, ensinar ou participar en actividades xa deseñadas na lingua galega. Por outra banda, tentaremos realizar a nivel de coordinación un cuestionario para engadir ás enquisas de inicio de escolarización onde quede mellor reflectido o verdadeiro uso e fomento dos idiomas antes da escolarización. Nas actividades especiais do día do Libro, as familias serán as principais implicadas, co proxecto "A Familia Conta" Difundir o traballo realizado na escola en lingua galega a través da páxina web, do blog, dunha revista escolar, ou outros medios que poidan xurdir ao longo do curso. Como xa expuxemos, tentaremos editar unha revista escolar recollendo os traballos e vivencias de todo o curso, en formato dixital. Páxina web: con estes dous proxectos pretendemos que a información das actividades do centro sexan accesibles ás familias. Nelas colgamos fotografías das conmemoracións, aniversarios, etc. Ademais, pódese atopar información sobre lexislación (como o calendario escolar), documentos do centro (como PXA ), etc. A ANPA tamén ten un espazo na web onde traballa de forma autónoma.

131 Algunhas aulas, contan cun correo electrónico co que se comunica a nivel individual e grupal coas familias, e tamén algunhas aulas participan no facebook que abreu a ANPA. Páxina web: Aproveitar todos os escenarios escolares para crear o ambiente necesario para acadar o fin deste proxecto: fomentar o uso e aprecio da lingua galega. Este obxectivo podemos catalogalo coma o fin último do proxecto, polo que tódalas actividades recollidas se dirixen a isto: fomentar o uso e aprecio da lingua galega, tanto a nivel de alumnado, coma de profesorado, familias e contorno de actuación. Achegar ao alumnado e ás familias a outro aspecto da nosa cultura íntimamente ligado cos contos e coa música como é a arte: coñecendo a diferentes pintores e ilustradores galegos. 5-Organización de espazos e de tempos. En canto ao tempo: as actividades propostas nesta programación levaranse a cabo ao longo do curso : En canto aos espazos: A nivel centro: teranse en conta o horario do centro, as condicións climatolóxicas (por non contar cunha zona cuberta na que poder realizar actividades con todo o alumnado ao mesmo tempo e no mesmo lugar), o número de mestras para poder levar a cabo as actividades e aos nenos/as, tendo en conta sempre as necesidades e distintos ritmos individuais. A nivel aula: realizaranse as actividades dependendo do grupo clase, do horario e da persoa responsable de realizar esta actividade na aula. Terase sempre en conta a flexibilidade na realización das tarefas. 6- Avaliación da programación. A NIVEL CONTORNO PODEMOS MELLORAR EN PROCESO ACADADO -Contribuímos dende o centro a prestixiar a lingua galega. -Informamos sobre as datas máis significativas da cultura galega. -Participamos nas actividades que se programen a nivel concello, asociacións e no propio centro. -Colaboramos con outros equipos de dinamización. A NIVEL PROFESORADO -Elaboramos material e propostas de actividades para os proxectos de traballo. -Fomentamos actitudes positivas cara o uso da lingua galega. PODEMOS MELLORAR EN PROCESO ACADADO

132 -Organizamos actividades para o fomento da lectura. -Recompilamos material novo para a Biblioteca e Bibliotecas de aula. -Utilizamos máis o galego como lingua vehicular. A NIVEL ALUMNADO -Utilizan a lingua galega como lingua vehicular na aula. -Empregan cancións e xogos para a interiorización lúdica da lingua. -Participar en contacontos, concertos, en galego. -Aprenden vocabulario en lingua galega. PODEMOS MELLORAR EN PROCESO ACADADO A NIVEL CENTRO -Animamos ás familias a utilizar o galego na vida cotiá. -Difundimos o traballo realizado na escola en lingua galega a través da web, do blog, dípticos, circulares, PODEMOS MELLORAR EN PROCESO ACADADO

133 6.8.- PROGRAMACIÓN ACE COORDINADORA: Josefa Graiño Prego ÍNDICE INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN OBXECTIVOS ACTIVIDADES PREVISTAS: COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES RECURSOS SECUENCIA E TEMPORALIZACIÓN DIRECTRICES DA CCP MODIFICACIÓNS DA MEMORIA ANTERIOR SISTEMA DE AVALIACIÓN E SEGUIMENTO INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN. Neste documento presentamos a programación de actividades complementarias e extraescolares para o curso Para a súa elaboración teremos en conta o Proxecto educativo do centro, así como, a lei 2/2006 do 3 de maio, de educación e o D. 330/2009, do 4 de xuño, polo que se establece o currículo da educación infantil na Comunidade Autónoma de Galicia. Na LOE recoñécese a importancia de promover novas actitudes e valores. Debe ser o suficientemente flexible para recoller as novas necesidades formativas características dunha sociedade plural e en permanente cambio. Por isto, contén un grupo de ensinanzas que integradas no propio programa das áreas, o atravesan e o impregnan. Ademais das razóns legais, coas que iniciamos este documento, existen outro tipo de razóns polas que é importante o traballo destas actividades; -razóns pedagóxicas: posto que non existe outro modo de lograr a formación integral das persoas. -razóns sociais: posto que, a sociedade, reclama cada vez máis un papel activo da escola na implantación dunha orde nova de valores COMPOSICIÓN Coordinadora: Josefa Graíño Prego Compoñentes: todas as mestras que compoñen o ciclo. -Titoras: 6 -Apoios: 2 -Especialista en lingua inglesa: 1 -Audición e linguaxe: 2, unha dela itinerante -Pedagoxía terapéutica: 1 -Relixión: 1 (itinerante) -Orientadora: 1 (itinerante) CENTRO O centro está situado nunha zona costeira galega, en concreto en Pobra do Caramiñal. A localización deste é, no centro da vila, contando ao seu redor con todos os servizos cos que conta esta. Atopamos aos seus redores a alameda, o porto, unha praia, a praza de abastos, bancos, supermercados, correos, o que fai que se sitúe nun lugar privilexiado (dentro da vila) para o noso alumnado. O centro conta con dúas plantas que se distribúen da seguinte maneira:

134 -na primeira planta: atópase a conserxería, o despacho de dirección-secretaríaorientadora compartido coas mestras, sendo a sala de profesores, baños, unha aula de diferentes usos, a aula de informática, despacho do asesor ABALAR e tres aulas-titorías. -na segunda planta: a aula de inglés-plástica, o ximnasio, a biblioteca, o comedor, a aula de A.l e aula de P.t, baños e outras tres aulas de titorías. No exterior do edificio hai un patio cunha parte cuberta onde se atopa o areeiro OBXECTIVOS Coa programación das actividades extraescolares e complementarias, un ano mais, pretendemos acadar os seguintes obxetivos; Promover a participación do alumnado nas actividades fomentando a súa autonomía e a súa responsabilidade no bo desenvolvemento das mesmas na medida das súas posibilidades. Facilitar actividades que completen o desenvolvemento integral dos nosos alumnos/as favorecendo neles unha autoestima positiva. Desenvolver a capacidade de participación dos nosos nenos/as nas actividades relacionadas co entorno natural, social e cultural que se leven a cabo por organismos distintos ao Centro. Estimular o desexo de investigar e saber. Favorecer a sensibilidade, a curiosidade e a creatividade dos nosos cativos/as. Promover no alumno/a un sentimento positivo de pertenza ao centro e ao grupo. Mellorar as relacións entre os nenos/as fora do ámbito académico e axudalos a adquirir habilidades sociais e de comunicación. Acadar alumnos/as activos que sexan capaces de Aprender a aprender. Promover e favorecer unha actitude de aceptación e respecto polas diferenzas individuais; idade, sexo, etnia, cultura, personalidade, características físicas, ACTIVIDADES PREVISTAS Complementarias (C): Considéranse actividades complementarias as organizadas en horario lectivo e que, formando parte da programación teñen un carácter diferenciado das propiamente lectivas, polo momento, espazos ou recursos que utilizan. Extraescolares (E): Considéranse actividades extraescolares as encamiñadas a potenciar a apertura do centro á súa contorna e a procurar a formación integral do alumnado. As actividades extraescolares realizaranse fóra do horario lectivo, terán carácter voluntario para o alumnado e buscarán a implicación activa de toda a comunidade educativa. Neste curso académico, o Claustro de Mestres decidimos que continuaremos coa realización de actividades na mesma liña que vimos facendo en cursos anteriores, tendo presente os seguintes premisas; o Dado a gran cantidade e diversidade de actividades que veñen marcadas na Orde do Calendario, decídese escoller aquelas que polas súas características cremos máis adecuadas para traballar nesta etapa, intentando en todo momento non desestructurar o traballo de aula, os proxectos que se están a realizar nas mesmas e, sobre todo, non masificar aos nenos/as de actividades. o As outras celebracións as realizaran cada titoría dentro da súa aula. o Decidimos e preferimos, tamén, traballar as actividades con fundamentos, sen presas e dedicándolles o tempo que consideramos necesario. o Cremos importante seguir participando nas actividades que nos propoña o Concello, xa sexan dentro como fora do centro, dentro do horario lectivo. o Deixamos claro o propósito de realizar unha excursión de fin de curso aínda por concretar.

135 As actividades que desenvolvamos serán preferentemente actividades enmarcadas dentro do noso horario lectivo, salvo que haxa algunha actividade específica e puntual que as mestras, con carácter persoal, decidan dadas as implicacións pedagóxicas das mesmas participar delas COMPLEMENTARIAS O SAMAÍN: Celebraremos a festa do Samaín no centro con unha festa de disfraces, música e merendas. Con motivo desta celebración os/as nenos/as virán disfrazados da casa, a temática por determinar... Realizaremos conta-contos no Centro, coa colaboración das familias. Esta actividade será planificada conxuntamente dende os diferentes equipos; biblioteca, dinamización e ciclo. Faremos merendas terroríficas e sesións de baile. Nais e pais: axudarán na decoración do centro. Traerán cabazas e virán disfrazados da casa nunha actividade de colaboración familia-escola O MAGOSTO: Celebraremos a festa das castañas no mes de novembro. Virá un castañeiro que asará as castañas que comeremos todos/as xuntos. Aprenderemos poesías, adiviñas, cancións, sobre o outono. A continuación, realizaremos unha sesión de xogos populares, para o que dividiremos aos nenos/as en seis grupos mesturando aos cativos de todas as idades. Este ano serán os avós os encargados de traernos diferentes xogos ao colexio O NADAL: Recibiremos unha visita moi especial. Papa Noel, visitará o noso colexio, e saudará a tódolos nenos/as. Repartirá agasallos axudado polos seus colaboradores da ANPA Tamén se farán merendas navideñas. Contaremos coa axuda dos pais na decoración do colexio. Traballaremos cancións relacionadas co Nadal e poremos música na entrada ao longo destas semanas O DÍA DA PAZ: Con motivo de non saturar aos nenos/as con actividades e co fin de poder programalas con maior tranquilidade e profundidade, decidimos unificar diferentes conmemoracións en esta, pola relación, que tamén de fondo, existe entre elas. Así pois, traballaremos de forma conxunta o Día da Paz, o Día dos Dereitos do Neno/a e o Día dos Dereitos Humanos e o Día en contra da Violencia. Dende hai anos, escollemos unha actividade para facer en conxunto toda á escola. (Concretaremos as actividades a levar a cabo nas vindeiras reunións) O ANTROIDO: Para celebrar o Entroido solicitaremos axuda ás familias. Realizaremos actividades como o mandadiño. Esta actividade consiste en que cada día terán que traer unha parte do disfrace. Para iso, mandarase unha premisa diaria ás familias dando unha idea de algo que se pode traer. É un xogo no que se van acumulando partes diferentes dun disfrace, ata que, finalmente se completa. O último día disfrazarémonos todos xuntas da temática escollida para este ano (aínda sen concretar). Realizaremos tamén outras actividades como a merenda con produtos típicos desta festa e baile SEMANA DAS LETRAS GALEGAS: Ao longo dunha semana traballaremos o autor escollido para este curso académico. Realizaremos actividades diversas que serán programadas en conxunto ou por separado dende os diferentes equipos:

136 biblioteca, dinamización e ciclo. Tamén contaremos coa participación das familias e da Asociación de Xordos SEMANA DA ORIENTACIÓN: Ó longo dunha semana (aproximadamente no mes de maio) realizaremos actividades dirixidas sobre todo á atención á diversidade, mediante xogos programados que integren a todo o alumnado DÍA DO MEDIO AMBIENTE: Aínda queda por determinar o desenvolvemento de dita actividade. Nota: Na orde do calendario escolar aparecen outras conmemoracións que deben ser realizadas ao longo do curso, estas serán levadas a cabo en cada aula e programadas polos titores RECURSOS ESPAZOS -Estableceremos diversos espazos no centro para posibilitar que o alumnado desenvolva ao mesmo tempo tarefas diferentes. -Garantiremos a flexibilidade na organización dos espazos MATERIAIS -Seleccionaremos todo tipo de materiais para a estimulación do noso alumnado. -Os materiais terán fácil acceso e visualización por parte do alumnado. -Estarán ben organizados e ao seu alcance. Esta presenza visual suxerirá actividades e favorecerá a autonomía. -Os materiais curriculares axeitaranse aos tipos de contidos, ás características e necesidades específicas deste contexto educativo e, consecuentemente, ás características do noso alumnado TEMPO -Organizaremos o tempo baixo presuposto de flexibilidade. -É importante considerar o tempo como un recurso de grande importancia, polo tanto, todas as actividades serán programadas con anterioridade, e distribución horaria será secuenciada. -Quedará aberta a posibilidade de acoller e presentar variacións en relación aos intereses e ás necesidades do alumnado SECUENCIA E TEMPORALIZACIÓN Para a secuenciación e temporalización das actividades complementarias e extraescolares teremos en conta a Orde do Calendario: Orde do 12 de Xuño de 2017 pola que se aproba o calendario escolar para o curso 2017/18, nos centros docentes sostidos con fondos públicos na Comunidade Autónoma de Galicia CONMEMORACIÓNS SAMAÍN: 31 de Outubro. MAGOSTO:17 de Novembro. NADAL: 21 de Decembro. DÍA DA PAZ: 30 de Xaneiro. ENTROIDO: 9 de Febreiro.

137 SEMANA DA PRENSA: Semana do 5 ao 9 de Marzo (Programación de Dinamización). DIA DO LIBRO: Semana do 23 ao 27 de Abril (Programación da Biblioteca). SEMANA DAS LETRAS GALEGAS: Do 14 ao 18 de Maio. DÍA MUNDIAL DO AMBIENTE: 5 de Xuño. Realizaranse saídas ao Contorno Próximo: teatro, correos, praza de abastos, en función do que se estime en cada programación de aula. Serán programadas con anterioridade e acordado por todo o Claustro e posteriormente informado o Consello escolar (para a súa aprobación). Realizaremos excursións: mirar as posibilidades que pode haber de realizar algunha actividade nalgún museo, ou acudir a algún concerto pedagóxico no Auditorio de Galicia sempre dentro do horario lectivo. OUTUBRO NOVEMBRO DECEMBRO SAMAÍN MAGOSTO NADAL XANEIRO FEBREIRO MARZO DÍA DA PAZ ANTROIDO SEMANA DA PRENSA ABRIL MAIO XUÑO DÍA DO LIBRO SEMANA DAS LETRAS DÍA DO MEDIO AMBIENTE EXTRAESCOLARES Outras actividades: son levadas a cabo pola ANPA DIRECTRICES DA CCP. Este ano continuaremos coa realización Da Semana da Orientación (xa explicado anteriormente) MODIFICACIÓNS PROPOSTAS NA MEMORIA As modificacións propostas na memoria anterior debéronse, un curso máis, a que, ao longo do curso, tivemos que modificar sobre a marcha diferentes actividades debido a circunstancias medioambientais, problemas cos espazos, tamén, pola sobrecarga de actividades que estábamos a realizar, etc. Todo isto, terémolo en conta para este curso que entra, facendo se cabe, maior fincapé na programación das actividades e intentando ter unha segunda alternativa polos imprevistos que poidan pasar ao longo do curso. Outro aspecto importante, é ter programadas diferentes alternativas cando ás celebracións sexan coas familias. Por outra banda, programaremos con tempo suficiente, aspecto que aínda que o ano pasado mellorou temos que seguir facendo fincapé nel, as diversas actividades para poder integralas na programación semanal de aula. Unha vez finalizadas as celebracións, é importante buscar un tempo para realizar unha valoración conxunta que nos axude a reflexionar e ver as dificultades coas que nos imos encontrando co propósito de mellorar.

138 6.8.8-AVALIACIÓN E SEGUIMENTO. Teremos en conta no desenvolvemento deste apartado a Orde do 25 de Xullo de 2009 pola que se regula a implantación, o desenvolvemento e a avaliación do segundo ciclo da educación infantil na Comunidade Autónoma de Galicia. 1-Existe implicación por parte do alumnado nas actividades. 2-Existe implicación por parte do profesorado nas actividades. 3-Existe implicación por parte das familias nas actividades. 4-Os materiais utilizados foron atractivos e correctos. 5-A secuenciación das actividades foi a adecuada 6-O uso dos espazos adecuouse á actividade 7-O traballo da actividade estaba ben relacionada co obxectivo pautado para esta. 8-Tense en conta ás necesidades e diversidade. 1- As actividades resultaron atractivas. Máis resultados: l

139 PROGRAMACIÓN DO DEPARTAMENTO DE ORIENTACIÓN ORIENTADORA: SILVIA FOLGUEIRA PUENTE ÍNDICE INTRODUCIÓN XUSTIFICACIÓN Xustificación baseada na lexislación actual Xustificación baseada no contexto Xustificación baseada nas necesidades dos centros Apoios específicos. Necesidades e obxectivos a traballar COMPOSICIÓN DO DEPARTAMENTO, RECURSOS MATERIAIS, DISTRIBUCIÓN HORARIA E NORMAS XERAIS DE FUNCIONAMENTO Composición do Departamento Distribución horaria Recursos Materiais Normas xerais funcionamento na atención ao alumnado con n.e.a.e OBXECTIVOS Co centro Co alumnado Co profesorado Coas familias Con outros PLANIFICACIÓN XERAL DAS ACTUACIÓNS Plan de apoio ao proceso de ensino-aprendizaxe Programa de atención ao alumnado con n.e.a.e Reunións de coordinación orientación-equipos docentes Plan de apoio á acción titorial xustificación obxectivos actividades metodoloxía programas de intervención do PAT Escola de Familia PROGRAMA DE PREVENCIÓN DAS DIFICULTADES LECTOESCRITORAS A TRAVÉS DA APLICACIÓN DO COGEST (PROGRAMA DE ESTIMULACIÓN DOS PROCESOS COGNITIVOS ENMARCADOS NA TEORÍA PASS) V SEMANA DA ORIENTACIÓN OBRADOIRO FAMILIA-ESCOLA MELLORA LINGUAXE EN INFANTIL ESTRATEXIAS DE INTERVENCIÓN CONTRIBUCIÓN DOS DIFERENTES PROGRAMAS E PLANS Á CONSECUCIÓN DAS COMPETENCIAS BÁSICAS TEMPORALIZACIÓN DAS ACTIVIDADES DO DEPARTAMENTO AVALIACIÓN DO PLAN DE ORIENTACIÓN.CUESTIONARIO TRIMESTRAL DE AVALIACIÓN DO PLAN DE ORIENTACIÓN CURSO PROGRAMACIÓNS DE AUDICIÓN E LINGUAXE E PEDAGOXÍA TERAPÉUTICA PROGRAMACIÓN DE AUDICIÓN E LINGUAXE PROGRAMACIÓN DE PEDAGOXÍA TERAPÉUTICA PROGRAMACIÓN DE AUDICIÓN E LINGUAXE- ITINERANTE

140 INTRODUCIÓN O Plan de Orientación entendémolo como o documento que recolle a planificación do conxunto de actividades a realizar no centro no curso académico , no campo da orientación educativa. Entendemos a Orientación psicopedagóxica como o proceso de axuda e acompañamento continuo a todas as persoas, en todos os seus aspectos, co obxecto de potenciar a PREVENCIÓN e o DESENVOLVEMENTO HUMANO ao longo de toda a vida. Esta axuda realízase mediante a intervención profesionalizada baseada en principios científicos e filosóficos. Este é o termo que se axusta á realidade profesional e ao contexto social actual. As materias curriculares ordinarias teñen como obxectivo dar a coñecer ao alumnado o mundo que o rodea, son como unha fiestra aberta ao mundo, pero é ademais necesario un espello no que poidan verse e coñecerse a sí mesm@s. As materias son as fiestras e a Orientación é como un espello que complementará o anterior de cara ao desenvolvemento da personalidade d@ nen@. Por iso, o noso modelo de diagnose-intervención é o MODELO ESTRATÉXICO- HUMANISTA, fundamentado dende o ámbito cognitivo na Teoría PASS e dende o punto de vista emocional na Teoría dos Comportamentos Enmascaradores. As prácticas no ámbito da Orientación enmarcadas dentro deste implican cambios de conceptualización da intelixencia, entendida non só dende un punto de vista cognitivo senón tamén dende o punto de vista emocional. Ken Robinson, o maior experto mundial a nivel educativo, no seu libro EL ELEMENTO di que Los tres rasgos que caracterizan la inteligencia humana (páx 75-80) son segundo el os seguintes: 1.La inteligencia es extraordinariamente heterogénea. Está claro que no se limita a la habilidad de hacer razonamientos verbales y matemáticos. Estas habilidades son importantes, pero simplemente son una de las formas en las que se expresa la inteligencia. 2.La inteligencia es muy dinámica. El cerebro humano es muy interactivo. Cada vez que actuamos, utilizamos múltiples partes del cerebro-al favorecer nuevas conexiones entre las cosas- da lugar a verdaderos progresos. 3.La inteligencia es totalmente peculiar. La inteligencia de cada persona es tan singular como una huella dactilar. Puede que haya siete, diez o cien formas diferentes pero cada una las utiliza de forma diferente. Mi perfil de habilidades consiste eb una combinación de inteligencias dominantes y latentes distinta de la de otros, las cuales tienen un perfil totalmente distinto. Pola súa banda dende esta concepción PASS se di: La investigación en cuanto la inteligencia se centra en la forma en que la mente percibe, procesa y almacena la información. En este modelo, se empieza a entender la inteligencia como proceso y no como resultado. La inteligencia es procesamiento de la información. No se da tanta importancia a los productos de la inteligencia como al hecho de descubrir la manera en que el aprendizaje y la resolución de problemas se lleva a cabo. Tratamos de una nueva concepción de la inteligencia que pasa del carácter estático más tradicional a un carácter completamente dinámico. Asi pues de entender la inteligencia como una capacidad (CI) a entenderla como el procedimiento que utilizamos para resolver los problemas....la Teoría PASS se incluye dentro de la teoría de las inteligencias multiples y de Procesamiento de la Información.

141 A Teoría PASS describe catro proceoss cognitivos que actúan de xeito interrelacionado. Son os procesos de Planificación, Atención, Simultáneo e Secuencial. Dende este modelo observamos o procesamento cognitivo e non tanto a información que entra no cerebro e a que sae. Estes procesos cognitivos están asociados a unha parte do cerebro: o proceso cognitivo de Planificación susténtase no cortex prefrontal, o de Atención no lóbulo frontal e estruturas subcorticales con inclusión do sistema reticular ascendente. O de Secuencial no lóbulo frontal onde se atopa a área de Broca e no lóbulo temporal onde se atopa a área primaria auditiva e a área de Wernicke. O simultáneo susténtase no lóbulo occipital coa súa área primaria visual e el lóbulo parietal. Pero é preciso engadir que a estes procesos se suma a base do coñecemento formado polas experiencias e aprendizaxes previos, o mundo emocional e as motivacións como elementos de inmersión para que a información sexa procesada. - PROCESO COGNITIVO DE ATENCIÓN: Permite captar e deixa entrar a información de maniera controlada e voluntaria, coa participación da corteza cerebral. - PROCESO COGNITIVO SIMULTÁNEO:Unha vez que a Atención deixa entrar a información, os dos procesos que poremos en marcha para realizar as operacións mentais que precisamos para resolver as tarefas, serán principalmente o Simultáneo e o Secuencial. Empregamos o proceso Simultáneo cando procesamos a información dunha forma global, holística e visual dando sentido á totalidade e non as partes. O procesamento simultáneo ten lugar sempre e cando atopemos relacións entre os elementos dunha información. - PROCESO COGNITIVO SECUENCIAL: Implica sucesión, temporalidade, dando sentido as partes e non ao todo. Trátase de procesar a información paso a paso, sen que ningunha parte da información teña relación coa outra. Está na base das aprendizaxes arbitrarias. Na escola hai grande cantidade destas aprendizaxes: proceso de adquisición da lectura e da escritura, correspondencia son-grafía, ortografía, nomes das cores, números, táboas de multiplicar. - PROCESO COGNITIVO DE PLANIFICACIÓN: Este é o proceso máis elaborado, máis complexo e máis avanzado. É o porceso cognitivo que ordena, selecciona estratexias, aplica, baralla e modifica É o proceso que sirve para establecer obxectivos, selecciónar estratexias e avaliar o porceso. É o proceso que proporciona ao nen@ os medios para empregar eficientemente o porcesamento simultáneo e secuencial nas tarefas que están no foco da Atención, avaliando e readaptando o proceso xeral. Esta teoría fundamentase en que a intelixencia é definida en termos de proceso e non de resultado, o importante será valorar como traballa a intelixencia de cada nen@ para despois potenciar a súa aprendizaxe adaptada a este proceso individual e peculiar, xa que cada un de nós ten un patrón ou perfil característico segundo a súa maneira particular e peculiar de empregar os procesamentos. Ademáis a luz do PASS baseámonos na TEORÍA DOS COMPORTAMENTOS ENMASCARADORES: No emocional entendemos os comportamentos e as condutas segundo a teoría do procesamento cerebral das emocións que dá soporte a esta teoría. A teoría di que existe un procesamento cognitivo inseparable dun procesamento emocional. Cando poñemos en acción unha conduta ou comportamento estamos a lgun en acción un fenómeno ou actividade neurolóxica que é sentirse ben ou mal. É un procesamento cerebral diferente ao procesamento cognitivo. A teoría que estamos a resumir di que cando procesamos información no transcurso dunha experiencia que estamos a vivir acontece que se a sensación procesada é de dolor psíquico, entón, por un mecanismo inconsciente automático desencadéase unha resposta de defensa en forma de conduta enmascaradora que unha vez é posta en acción é detectada pola conciencia como tal conduta, pero é inconsciente na súa orixe, isto é, a

142 orixe é malestar emocional. Trátase de condutas reflexas ante a dor emocional, ao igual que condutas motoras innatas ante a dor física. Estas condutas non adoitan darse en soidade, senón cando de forma inconsciente o individuo gaña algo ou ben de forma directa ou secundaria. Esta conduta enmascaradora ou de defensa é unha resposta inconsciente e enmascaradora, é como un disfraz xa que as lgun que argumentan non son reais. É coma se dixésemos, que o comportamento ou conduta se axusta a lgu explicacións lóxicas que converten a este nun eficaz disfraz, e desta forma prodúcese, de forma involuntaria, un lgunan ou un engano aos demais. Sabemos que a suma integral de experiencias vividas dá como resultado a identidade. As experiencias satisfactorias dan seguridade. As experiencias insatisfactorias proporcionan dor, e polo tanto, inseguridade. Sabemos ademais que a intervención orientada, exclusivamente a instruír directamente con pautas de modificación de conduta baseándose en facer comprender mediante argumentos verbais resulta insuficiente e infrutuosa porque a razón real da conduta non é a conduta mesma senón o estado emocional da identidade persoal. Os procesos emocionais teñen influencia dende o nacemento, que é cando está maduro para traballar a nivel emocional. Non obstante a parte consciente do cerebro (hipocampo), non estará maduro ou preparado para traballar ata os tres anos. A parte do cerebro encargada de xestionar os procesos emocionais é a AMÍGDALA. Este modelo de Orientación psicopedagóxica encádrase dentro do MODELO CLÍNICO e a ENTREVISTA, E DA PSICOLOXÍA HUMANISTA, tal e como establece Rafael Bisquerra no seu libro Modelos de Orientación e Intervención psicopedagóxica. En definitiva, se trata dunha orientación dende un marco colaborativo, onde cadaquén asume as súas funcións de orientación e titoría, e onde a interrelación entre os diferentes membros fai que as intervencións sexan máis eficaces. Trátase por tanto, dun MODELO MIXTO DE ORIENTACIÓN E INTERVENCIÓN PSICOPEDAGÓXICA (tomando como referente as palabras de Bisquerra), onde se combinan modelos clásicos como o clínico e o de consulta (humanista) dando lugar ao modelo mixto de orientación e intervención psicopedagóxico proposto como modelo de Orientación que se segue neste Plan de Orientación, e cuxa fundamentación teórica está reseñada neste mesmo documento. Sen lugar a dúbidas a atención á diversidade constitúe o mellor indicador da posta en marcha de principios de calidade e equidade na educación, e un eixo fundamental dentro da orientación Psicopedagóxica. Deste xeito na LOMCE reflicte como un dos seus principios básicos o seguinte: b) La equidad, que garantice la igualdad de oportunidades para el pleno desarrollo de la personalidad a través de la educación, la inclusión educativa, la igualdad de derechos y oportunidades que ayuden a superar cualquier discriminación y la accesibilidad universal a la educación, y que actúe como elemento compensador de las desigualdades personales, culturales, económicas y sociales, con especial atención a las que se deriven de cualquier tipo de discapacidad Pero non podemos esquecer a importancia que ten o D. 229/2011 de atención á diversidade que establece que: Concíbese a atención educativa á diversidade como o conxunto de medidas e accións deseñadas coa finalidade de adecuar a resposta educativa ás diferentes características, potencialidades, ritmos e estilos de aprendizaxe, motivacións e intereses e situacións sociais e culturais de todo o alumnado. Estas medidas e accións implican a toda a comunidade educativa e deben concretarse en propostas curriculares e organizativas que teñan en conta a pluralidade de todas e cada unha das alumnas e alumnos. O obxectivo educativo de conseguir que todas as persoas acaden o máximo desenvolvemento persoal e social posible require que se lles facilite

143 unha educación adaptada ás súas singularidades, que se lles garanta unha igualdade efectiva de oportunidades e que se lles ofrezan os recursos necesarios, tanto ao alumnado que o precise como aos centros en que se escolariza. E sendo isto necesario para a totalidade do alumnado, máis nos casos daquel que presenta necesidades educativas especiais, dificultades específicas de aprendizaxe, altas capacidades intelectuais, incorporación tardía ao sistema educativo ou unhas condicións persoais ou de historia escolar moi desfavorables. A atención deste alumnado, considerado con necesidade específica de apoio educativo na Lei orgánica 2/2006, de educación, deberá axustarse, entre outros, aos principios de normalización de servizos, de flexibilidade na resposta educativa, de prevención e de atención personalizada. En base a isto se deseña este Plan de Orientación tomando como referencia o PXAD elaborado polo centro e as directrices da CCP do día 04 de Setembro de 2017, e tendo en conta as n.e.a.e. coas que contamos XUSTIFICACIÓN Xustificación baseada na lexislación actual Para a elaboración do presente Plan de Orientación debemos ter en conta o que a lexislación actual establece ao respecto, isto é, a normativa que regula a orientación na Comunidade Autónoma de Galicia, e que é a que segue: LOE. Lei Orgánica 2/2006, de 3 de maio, de Educación. LOMCE. Decreto 374/1996, do 17 de outubro, polo que se aproba o regulamento orgánico das escolas de educación infantil e dos colexios e educación primaria. Decreto 120/1998, do 23 de abril, polo que se regula a orientación educativa e profesional en Galicia. Orde do 24 de xullo de 1998 pola que se establece a organización e funcionamento da orientación educativa e profesional en Galicia regulada polo Decreto 120/1998. Do mesmo xeito o presente plan de orientación basearase nas directrices xerais establecidas na Circular 10/2010 das Direccións Xerais de Ordenación e Innovación Educativa e de Formación Profesional e Ensinanzas Especiais pola que se ditan as instrucións para coordinar asa actuacións e establecer as acción prioritarias dos servizos de orientación educativa e profesional na Comunidade Autónoma de Galicia. Na actual Lei Orgánica de Educación, establécese no seu artigo 1 como un dos principios do sistema educativo a orientación educativa e profesional dos estudantes, como medio necesario para o logro dunha formación personalizada, que propicie unha educación integral en coñecementos, destrezas e valores. Así como unha educación que se base na educación das emocións e dos sentimentos (Ed. Emocional).

144 Así mesmo no artigo 91 referido ás funcións do profesorado; establécese como unha función do mesmo a titoría d@s alumn@s, a dirección e a orientación da súa aprendizaxe e apoio no seu proceso educativo, en colaboración coas familias, así como a orientación educativa e académica do alumnado, en colaboración, no seu caso, cos servizos ou departamentos especializados. Centrados no eido orientador/a debe compaxinar a acción directa e indirecta sobre o alumnado. É dicir, a función da orientación non se pode limitar á consulta senón que debe adoptar un enfoque máis comprensivo, que se articule en torno do modelo de programas potenciado polo modelo de consulta, sen esquecer a intervención individualizada naqueles casos en que resulta indispensable. É o que se pode denominar un modelo psicopedagóxico, no orientador/a convertese en consultor e formador de profesores, consultor e formador de nenos e nenas e consultor da propia organización educativa. No elemento dinamizador da acción orientadora de todo o profesorado, facilitando as competencias axeitadas e a implicación e formación necesaria aos distintos axentes educativos. Todo o apuntado ata aquí, será a base legal e teórica que sustentará a nosa actuación orientadora na EEI Fernández Varela durante o curso académico , XUSTIFICACIÓN BASEADA NO CONTEXTO: A atención á diversidade será un dos retos fundamentais aos que como centro e dende o campo da Orientación Educativa temos que enfrontar con ahinco. A EEI Fernández Varela atende a nen@s da etapa de Educación Infantil repartidos en 6 unidades, contando cada una delas cunha mestra titora, ademáis de que o centro conta con dúas mestras máis de apoio da especialidade de Educación Infantil, especialista de Lingua Extranxeira Inglés, ademáis dos especialistas que formamos parte deste Departamento: A Orientadora (Compartida co CEP Pilar Maestú e coas Escolas de Educación Infantil do resto do Concello), unha mestra especialista de Audición e Linguaxe e máis unha mestra especialista de Pedagoxía Terapéutica. Neste curso ademáis contamos cunha mestra de Audición e Linguaxe que atende necesidades deste centro compartida co CEP PILAR MAESTÚ SIERRA, sendo este o seu centro base. No centro están escolarizados por niveis: 4º de Infantil A, un total de 11 nen@s, e en 4º de Infantil B, un total de 11 nen@s,; 5º de Infantil A, con 15 nenos-as; en 5º de Ed. Infantil B, hai 12 nen@s,; e por último en 6º de Infantil A hai un total de 10 nen@s,o mesmo que ocorre en 6º de Infnatil B, no que hai un total de 12 nen@s. En total neste centro hai 71 nenas e nenos XUSTIFICACIÓN BASEADA NAS NECESIDADES DO CENTRO: A información relativa á detección das necesidades establecémola en relación primeiramente á analise dos documentos institucionais do centro, fundamentalmente a Memoria Anual do Departamento de Orientación do curso , da memoria de Pedagoxía Terapéutica así como do especialista de Audición e Linguaxe que atendía aos

145 nenos da EEI Fernández Varela, así como as reunións anteriores do Departamento e aos informes da profesora especialista en Pedagoxía Terapéutica e memorias correspondentes, así como da análise dos expedentes de cada un d@s alumn@s do centro, pero tamén das reunións mantidas coas diferentes titoras mensualmente durante todo o curso pasado, sen prexuizo das que están xurdindo co devir do curso n@s nen@s de tres anos que acaban de iniciar a súa escolarización, e tendo en conta tamén as necesidades do alumnado de nova escolarización no centro. Non só esta análise se fixo ao comezo do presente curso senón que será unha actividade continua ao longo de todo o curso, onde será necesario palpar as inquedanzas e opnións de todo o profesorado. A vía de comunicación fundamental será en primeiro lugar a través das titoras que son o nexo de unión entre o grupo clase e o resto de docentes así como do equipo directivo. De aí a importancia que cobrarán as reunións entre titores e departamento de orientación. Neste curso as reunións de coordinación por niveis seguirán o procedemento que acordou o Claustro o pasado 04 de Setembro de 2017, Así ao inicio do curso contamos coas seguintes necesidades específicas de apoio educativo, agrupadas en torno a dous ámbitos: - Alumn@ con necesidades específicas de apoio educativo que precisan de apoio da especialista de Audición e Linguaxe. - Alumn@s con necesidades específicas de apoio educativo que precisan apoio da especialista de Pedagoxía Terapéutica. Así a previsión de necesidades para este curso e que se presentou una Inspección educativa é a seguinte:

146 CENTRO: EEI FERNÁNDEZ VARELA CONCELLO:A POBRA DO CARAMIÑAL CURSO 17/18 ALUMNADO CON NECESIDADES EDUCATIVAS ESPECIAIS A CUMPRIMENTAR POR ORIENTADOR/A ALUMNO/A ESCOLARIZACIÓN CURSO 17/18 Etapa e nivel Nº alumnado grupo Grupo mixto (indicar niveis Grupo mixto) ESCOLA- RIZACION COMBINADA Dias CEIP Dias CEE DIAGNÓSTICO (Indicar diagnóstico, quen o realizou e a data de emisión) Mi nus va lía % SESIÓNS RECIBIDAS CURSO PT (Dentro /Fóra da aula) ALDentro /Fóra da aula) SESIÓNS NECESARIAS CURSO PT AL MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE APLICADAS RE (Si/Non ACS (Si/ Non) REPETICIÓN (etapa e curso) COIDA- DOR/A CURSO 16/17 17/18 Y 5º EI 15 NON N N DESCOÑECEMENTO DA LINGUA N S N N N N F 5º EI 15 NON N N RETRASO LINGUAXE- DISLALIAS N 2 2 S N N N N G 5º EI 15 NON N N RESTRASO LINGUAXE - DISLALIAS N 2 2 S N N N N N 5º EI 15 NON N N DISLALIA N 0 2 N N N N N

147 A 5º EI 15 NON N N RETRASO LINGUAXE N S N N N N J 5º EI 15 NON N N DISLALIA N 2 N N N N N O 5º EI 12 NON N N RETRASO NA LINGUAXE, DIFICULTADES ESPECÍFICAS PDTES DE VALORAR N 2 3 N N N N N I 5º EI 12 NON N N RETRASO LINGUAXE- DISLALIAS N 2 N N N N N K 5º EI 12 NON N N RETRASO NA LINGUAXE, DEPRIVACIÓN SOCIOCULTURAL, DIF. ESPECÍFICAS APRENDIZAXE PDTES DE VALORAR N N N N N N B 5º EI 12 NON N N DISLALIAS N 2 N N N N N Y 5º EI 12 NON N N PARALISE CEREBRAL (HEMIPARESIA LADO DEREITO) DISLALIAS FUNCIONAIS N N N N S S

148 D 5º EI 12 NON N N DISLALIAS N 2 N N N N N V 5º EI 12 NON N N DIFICULTADES POR PROCEDENCIA EXTRANXEIRO N 2 N N N N N S 6º EI 10 NON N N SIGMATISMO N 2 2 S N N N N TEA GRADO 1 E 6º EI 10 NON N N A 6º EI 10 NON N N 24/11/2014 NEUROLOXÍA E ASPANAES VALORACIÓN DISLALIAS MULTIPLES, DIFICULTADES ESTRUTURACIÓN FRASES, PLANIFICACIÓN, DIF. APRENDIZAXE PENDETES DE VALORAR N S N N N N N S N N N N N 6º EI 11 NON N N DISLALIAS MULTIPLES N 2 N N N N N D 6º EI 11 NON N N DIFICULTADES PROCESAMENTO COGNITIVO, DISLALIAS N S N N N N

149 MULTIPLES, DIFICULTADES ESTRUTURACIÓN FRASES. J 6º EI 11 NON N N RETRASO GLOBAL DO DESENVOLVEMENTO, AFECTACIÓN A NIVEL COMUNICATIVO E SOCIAL(IMPRESIONA DE TEL MIXTO/TEA) NEUROLOXÍA N S S S 6º EI N N 09/02/2017 O/A xefe/a do departamento de Orientación: Silvia Folgueira Puente Data: IMPORTANTE: * ESTÁ SOLICITADA A FLEXIBILIZACIÓN EXTRAORDINARIA PARA ESTE NENO. * Indicar o número máximo de alumnado que atendeu o profesorado de PT -ALen cada sesión fóra da aula no curso 16/17: 2-

150 As necesidades que se van a atender neste curso por parte de PT e AL son as que seguen: AULA ALUMNO-A MESTRA AL SESIÓNS AL MESTRA PT SESIÓNS PT 4ºB X. EVA 4 SUSANA 5 5ºB K. EVA 3 SUSANA 2 Y. EVA 4 SUSANA 3 Y. EVA 4 SUSANA 4 F. EVA 2 5ºA G. EVA 2 A NATALIA 3 SUSANA 2 N NATALIA 2 A NATALIA 3 SUSANA 3 6ºA E EVA 4 SUSANA 5 S NATALIA 2 J EVA 5 SUSANA 5 6ºB D NATALIA 3 SUSANA 3 N NATALIA 2

151 APOIOS ESPECÍFICOS. NECESIDADES E OBXECTIVOS A TRABALLAR Os apoios específicos aparecen específicados nas diferentes programacións de Pt e Al pois eses son os nenos e nenas que serán atendidos neste curso sen prexuízo das necesidades que poidan xurdir co propio devir do curso. Quedan concretados estes apoios coa atención que se recolle nas programacións correspondentes así como nos horarios. CURSO EVA BLANCO- AUDICIÓN E LINGUAXE HORA LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES 09:30 10:05 10:05 10:35 10:35 11:05 11:05 11:35 11:45 12:00 12:00 12:30 12:30 13:00 13:00 13:45 13:45 14:30 E Y K E Y E J E J E Y Y X Y J X COORD PT- AL-OR F G J X X Y M E R E N D A R E C R E O Y F G Y K DINAM Y PELO 5ºA PELO 4ºA PELO 5ºB DINAM PELO 5ºB PELO 4ºB PELO 5ºA J CURSO SUSANA- PEDAGOXÍA TERAPEÚTICA HORA LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES 9:30 10:15 A X X J A 10:15 11:00 11:00 11:45 11:45 12:00 12:00 12:30 12:30 13:00 13:00 13:45 13:45 14:30 J COORD PT-AL- OR Y. K Y D Y E Y A D E COGEST CARMEN M E R E N D A R E C R E O Y E X J COGEST JOSE E D Y K A J X J E X Y A

152 Neste horario so aparece reflectido as sesións cos nenos e nenas desta escola. HORARIO CURSO AUDICIÓN E LINGUAXE (VARELA)NATALIA CANDAL GARCÍA LUNS MARTES MÉRCORES XOVES VENRES DANIEL 09:30-10:15 2ª ALEJANDRO 10:15-11:00 ALEJANDRO-NOÉ SIMÓN 3ª COORDINACIÓN 11:15-11:45 11:10-11:40 11:15-11:45 PT-AL-OR Recreo 12:00-12:30 12:00-12:30 ABEL 10:40-11:10 DANIEL 11:10-11:45 4ª SIMÓN 12:30-13:00 ABEL 12:30-13:00 DANIEL-NAIN 12:30-13:00 12:00-12:30 5ª ABEL 13:00-13:30 DANIEL-NAIN 13:00-13:30 ALEJANDRO-NOÉ 13:00-13:30 L.D. Xantar 6º Actividades Actividades 7º DO Varela COORD. PT-AL-OR CADRECHE Actividades Actividades

153 1ª 09:10 L.D. (09:30-10:15) HORARIO ORIENTACIÓN SILVIA FOLGUEIRA PUENTE MARTES XOVES VENRES COORDINACIÓN A GRANXA ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS 09:30 ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS 2ª ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS 3ª COORDINACIÓN PT-AL-OR 11:10-11:40 11:10-11:40 ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS 11:10-11:40 Recreo 12:00-12:30 12:00-12:30 4ª ORIENTACIÓN ALUMNADO- COORDINACIÓN ANGUSTIA COORDINACIÓN VILARIÑO FAMILIAS 5ª 13:30 Xantar 6º 7º ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS 14:00 ATENCIÓN Á FAMILIAS FDEZ VARELA 16:30-17:30 REUNIÓNS EQUIPOS FDEZ. VARELA 17:30-18:30 8º COORD. EQUIPOS DOCENTES-OR FDEZ VARELA 18:30-19:30 * ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS COORDINACIÓN PT-AL-OR (CADRECHE) REUNIÓNS EQUIPOS CADRECHE 9º REUNIÓN D.O. CADRECHE 1 VEZ AO MES 18:30-19:30 ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ACTIVIDADES ORIENTACIÓN ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS 14:00 ACTIVIDADES ACTIVIDADES ORIENTACIÓN ALUMNADO- FAMILIAS L.D (12:40-13:30) ACTIVIDADES ACTIVIDADES

154 Ainda que contamos con máis persoal e cunha dotación importante os recursos están moi axustados para poder dar resposta a todas as necesidades, xa que estas son amplas e importantes COMPOSICIÓN DO DEPARTAMENTO, RECURSOS MATERIAIS, DISTRIBUCIÓN HORARIA E NORMAS XERAIS DE FUNCIONAMENTO Composición do Departamento: O Departamento de Orientación da EEI Fernández Varela está composto polos seguintes membros: Especialista de Audición e Linguaxe: EVA BLANCO MIGUELEZ Especialista Pedagoxía Terapéutica: SUSANA RODRÍGUEZ SAN EMETERIO Especialista Audición e Linguaxe Itinerante: NATALIA CANDAL GARCÍA Coordinadora de Educación Infantil: TINA DIESTE SÁNCHEZ Orientadora, xefa do departamento: SILVIA FOLGUEIRA PUENTE Este departamento foi formalmente constituído en reunión o día Distribución horaria: A permanencia da Xefatura do Departamento de Orientación no centro é de dous días semanais (luns e xoves, de 09:30 a 14:00) dado o carácter da praza que se ocupa, xa que esta é compartida co CEP PILAR MAESTÚ SIERRA (martes, mércores e venres) adicándolle unha sesión semanal establecida nos días: martes, mércores e venres para á atención aos centros adscritos (EEI A Granxa, EEI Angustia e EEI Vilariño). Ademáis das horas de permanecia no centro base prescriptivas, martes (reunións de coordinación e equipos) e mércores (atención ás familias), os luns pola tarde en horario de 16:30 a 17:30 adícase a atención a familias na EEI Fernández Varela, e de 17:30 a 18:30 adicado a reunións de equipos, xa que formo parte de todos os equipos do centros excepto Claustro e Consello Escolar). Ademais os luns de 18:30 a 19:30 teremos reunión de coordinación cos equipos docentes dos diferentes niveis, sempre e cando a tiora-titor así o solicite. No horario temos marcada unha hora se coordinación entre especialistas de PT, AL, e orientación os xoves de 11:00 a 12:00 horas co fin de coordinar as actuacións que se desenvolven na escola para dar unha resposta axeitada ás necesidades d@s nen@s. A reunión con todas as persoas do Departamento convocarase fóra do horario lectivo nas horas máis axeitadas para todas, e terá lugar unha vez ao mes os luns (3º de cada mes) que se adican a reunión no centro. Así mesmo dende a Xefatura do Depto de Orientación desenvolvesse a Escola de Familia, de carácter quincenal e de dúas horas de duración, de 18:30 a 20:30. As reunión de DO quedan marcadas como seguen: Mes Data OUTUBRO 02 NOVEMBRO 20 DECEMBRO 18

155 XANEIRO 15 FEBREIRO 19 MARZO 19 ABRIL 16 MAIO 21 XUÑO Recursos Materiais: No Departamento de Orientación existe material disponible para o traballo de PT e AL, así como probas diagnósticas e materias para o traballo da educación emocional e en valores que se desenvolverá mediante o Plan de Acción Titorial. Ademais contamos con material e libros de consulta para as naís e pais, e que están a disposición das familias e que se ofertarán aos participantes na Escola de Familia que seguirá en funcionamento no presente curso académico, en conxunto coas outras escolas da Pobra do Caramiñal dependentes deste Departamento de Orientación Normas xerais de funcionamento na atención ao alumnado con necesidade específica de apoio educativo: Para que o Departamento de Orientación dea resposta ás necesidades específicas de apoio educativo ha de seguirse o seguinte proceso: Detección. O proceso é o seguinte: mestr@ e/ou o titor/a, no desenvolvemento das diversas accións que implica a avaliación continua, detecta necesidades educativas (retraso, alteracións, dificultades, problemas ) nalgún/s ámbitos de desenvolvemento nun alumno determinado. Recopila información: observación, informes, avaliación inicial, traballos Intercambia información coa familia. Tenta dar resposta ás necesidades que existen no centro con medidas ordinarias de forma normalizada. Se o consegue, pecha o ciclo de detección. Se non o consegue, demanda colaboración ao Departamento de Orientación (a través dun modelo de solicitude de intervención do D.O), no caso de que éste precise asesoramento para realizar esta avaliación psicopedagóxica solicita a intervención do E.O.E. (Equipo de Orientación Específico de A Coruña), quen valora o caso (concretado nun Informe Psicopedagóxico resumo da avaliación psicopedagóxica realizada- cando se dan as condicións establecidas na Orde do 31 de Outubro de 1996), e determina as medidas educativas a adoptar en función de alumn@ corresponda a un apartado ou a outro. As familias estarán informadas das medidas dispostas. * A detección de necesidades tamén pode ser realizada pola familia, quen informa das necesidades detectadas no ámbito familiar e se aplicaría entón o mesmo procedemento anterior dende a titoría ou dende o propio Departamento de Orientación. Se as necesidades detectadas precisan Adaptacións Curriculares Significativas (ACS), elaborarase un D.I.A.C onde se recollan as modificacións e o tipo de atención.

156 Neste proceso identifícase o seguinte tipo de alumnado, tal e como está recollido no PXAD: Enténdese por n.e.a.e, aquel alumnado que requira, de forma temporal ou permanente, apoios ou provisións educativas diferentes ás ordinarias por presentar: - Necesidades educativas especiais (N.E.E) - Dificultades específicas de aprendizaxe - Altas capacidades intelectuais - Por incorporarse tardiamente ao sistema educativo - Por condicións persoais ou de historia escolar. A continuación clasificamos as diferentes necesidades que poden darse nos diferentes apartados anteriormente citados: - Necesidades educativas especiais (N.E.E) Se entiende por alumnado que presenta necesidades educativas especiales, aquel que requiera, por un período de su escolarización o a lo largo de toda ella, determinados apoyos y atenciones educativas específicas derivadas de discapacidad o trastornos graves de conducta. (art.73- LOE) Necesidades de carácter intelectual -Síndrome de Down -Síndromes varios con afectación cerebral ou intelectual Necesidades de carácter sensorial -Deficiencias auditivas -Deficiencias visuais. Necesidades de carácter físico-motórico -Parálises Cerebral -Espiña Bífida -Miopatías Necesidades relacionadas cos trastornos xeralizados do desenvolvemento -Trastorno do Espectro Autista -Síndrome de Asperger -Trastorno de Rett -Trastornos no especificados. -Trastornos Xeneralizados do desenvolvemento. * englobados dentro da categoria de TEA segundo o DSM-V -Dificultades específicas da aprendizaxe Dificultades no proceso cognitivo SECUENCIAL e cun perfil baseado no DN-CAS: Dislexia ou discalculia. Dificultades de orixe emocional con bloqueo dos procesos cognitivos de PLANIFICACIÓN e ATENCIÓN. Dificultades específicas de Lectura Escritura e Matemáticas. Aquel alumnado que non quere aprender nin estudar. -Altas capacidades intelectuais Un alumno ou alumna poderá ser considerado sobredotado se demostra cando menos posuír unha intelixencia moi superior á media e un nivel alto de creatividade. (O.28/10/96- art.5º). e segundo algúns autores como Renzulli, alta persistencia nas tarefas. -Por incorporarse tardíamente ao sistema educativo A incorporación ao sistema educativo dos alumnos que, por proceder doutros países ou por clauera outro motivo, incorporanse de forma taría ao sistema educativo español. En dita incorporación garantizarase, en todo caso, a idade de escolarización obrigatoria.

157 -Por condicións persoais ou historia familiar que posúen necesidades específicas derivadas de problemas cuxo orixe é emocional, e que constitúen unha dificultade de aprendizaxe engadida. Cando a historia familiar dificulta o proceso de ensino-aprendizaxe considerado normal. - SEGUNDO A ORIXE DAS DIFICULTADES: (en función dos resultados obtidos do DN-CAS) -ORIXE COGNITIVO: 1. Cando o PROCESO COGNITIVO SECUENCIAL está unha desviación típica por debaixo da normalidade. Precisaranse estratexias que lle permitan ao nen@ suplir esas dificultades axudándolle a buscar estratexias de SIMULTÁNEO. 2. Cando os catro procesos cognitivos se atopan por debaixo da normalidade, isto é por debaixo de 85. -ORIXE EMOCIONAL: 1. Cando hai alomenos unha diferenza significativa de tres ou máis puntos dentro das probas dun mesmo proceso cognitivo. 2. Cando o perfil que se describe é un N. -ORIXE COGNITIVO-EMOCIONAL: Cando se dan alomenos unha das circunstancias de cada un dos apartados anteriores. -SEGUNDO A DURACIÓN E A NECESIDADE DOS APOIOS OU INTERVENCIÓN: -TEMPORAIS Cando a necesidade de recursos e apoio é por un período de tempo determinado. -PERMANENTES Cando as necesidades de apoios e recursos polas características da mesma se producirán ao longo de todo a escolarización aínda variando en función das súas necesidades OBXECTIVOS: A orientación educativa e a intervención psicopedagóxica defínense en relación cuns determinados obxectivos, que están directamente relacionados con tres ámbitos fundamentais de actuación que son os que se relacionan a continuación: Co centro: 1. Elaborar as propostas do Plan de Orientación do Departamento. 2. Asesorar nos criterios de carácter organizativo e pedagóxico para a atención ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo. 3. Participar no deseño e desenvolvemento das medidas de atención á diversidade que se determinen. 4. Participar na avaliación das necesidades específicas de apoio educativo no ámbito da orientación. 5. Desenvolver a V Semana da Orientación 6. Elaborar a Memoria do Departamento.

158 Co alumnado: 1. Potenciar a orientación a alumn@s. 2. Realizar a avaliación psicopedagóxica d@s alumn@s que a requiran, empregando como proba diágnostica fundamental o DN-CAS, que nos permite facer unha avaliación das necesidades d@s nen@s dende o punto de vista cognitivo pero tamén emocional. O que pretendemos e ver cal é a orixe das necesidades que presenta o noso alumnado. 3.- Realizar a diagnose inicial do 15% do alumnado de 5 anos que están a seguir o COGEST, a través do DN-CAS, co fin de valorar os avances producidos tras a implementación do devandito programa. 4. Facilitar apoio para afrontar os momentos decisivos ou de maior dificultade: ingreso no centro, cambio de etapa. 5. Proporcionar atención individualizada aos alumnos con necesidades específicas de apoio educativo, tanto dende PT e AL como dende unha intervención emocional por parte da orientadora. 6. Intervir na resolución de conflitos de relación interpersoal d@s alumn@s, unha resolución pacífica de conflitos que teña como base o diálogo e onde a mediación sexa o proceso a seguir para chegar á resolución pacífica dos mesmos Co profesorado: 1.Informar sobre o resultado da avaliación psicopedagóxica d@s alumn@s. 2.Impulsar a coordinación das actividades de titoría, elaborando propostas de programas de actividades. 3. Asesorar e facilitar recursos para o desempeño e desenvolvemento do Plan de Acción Titorial. 4. Asesorar en cuestións prácticas de atención á diversidade. 5. Participar na elaboración das adaptacións curriculares d@s alumn@s así como nos programas de intervención que se determinen para aquel@ con necesidades específicas. 6. Colaborar na detección de problemas educativos ou de aprendizaxe que alumn@s. 7. Orientar en relación con actividades e procesos de avaliación formativa, reforzo pedagóxico, adaptación curricular e promoción de alumn@s. 8. Demandar colaboración nas actividades promovidas polo departamento. 9.- Coordinar as accións a desenvolver co alumnado con n.e.a.e. a través das coordinacións quincenas coas titorias e semanais coas mestras de Pt e AL Coas familias: 1. Cooperar na relación titoras-familias para a solución de problemas que afectan aos nen@s. 2. Orientar ás familias en forma individual ou colectiva para que asuman responsablemente a educación e orientación d@s seus fill@s. 3. Demandar colaboración para as actividades promovidas polo departamento. 4. Desenvolver unha intervención específica coas familias cando detectamos que os problemas d@ nen@ son problemas que teñen a súa orixe na familia, e sempre fundamentalmente cando a orixe dos problemas é de tipo emocional.

159 5. Continuar co desenvolvemento ao longo do curso a Escola de Familia como un lugar de encontro que dea resposta as inquedanzas das familias con respecto á educación d@s nen@s Con outros: 1. Cooperar cos membros do Equipo de Orientación Específico da Coruña en actividades e programas de orientación, así como de intervención e diagnóstico do noso alumnado. 2. Establecer relacións co Concello, fundamentalmente a través das concellerías de educación e de servizos sociais. 3. Establecer canles de colaboración con ASPANAES, ou outras asociacións ou terapeutas que que axuden ao desenvolvemento de determinadas capacidades do alumnado con necesidades específicas de apoio educativo PLANIFICACIÓN XERAL DAS ACTUACIÓNS: Tal e como se establece na lexislación actual vixente o Plan de Orientación parte das medidas de atención á diversidade reflectidas no Proxecto Educativo de Centro, así como do que a tal fin se establece na lexislación actual vixente. Desde este punto de vista dito Plan de Orientación debe comprender tres ámbitos de actuación fundamentais: Plan de apoio ao proceso de ensino-aprendizaxe, Plan de apoio á acción titorial e o Plan de orientación académica e profesional (ámbito este último que obviaremos dadas as ensinanzas desta escola). As liñas prioritarias de actuación son as seguintes: Promover a convivencia así como a resolución pacífica de conflitos no marco dunha escola plural desenvolvendo as accións oportunas. Asesorar, colaborar e incorporar contidos relacionados coa aprendizaxe emocional, dinámica de grupos e igualdade real entre homes e mulleres, reflectidas no plan de acción titorial. Identificar de forma temperá as necesidades, revisar e/ou modificar as medidas de apoio ou reforzo que estea a recibir o alumnado. Participación e implicación das familias na vida do centro e na educación d@s seus fill@s. Tendo en consideración que este é un Departamento de Orientación dun centro de Educación Infantil, as actividades propostas no mesmo abranguerán soamente dous dos ámbitos de actuación e que son os que seguen: Apoio ao proceso de ensino-aprendizaxe. Apoio á acción titorial PLAN DE APOIO AO PROCESO DE ENSINO-APRENDIZAXE. O Departamento de Orientación impulsará a orientación educativa no campo do ensino-aprendizaxe para alumn@s do centro, se ben prestando unha atención particular ás pautas de actuación pedagóxica c@s alumn@s con necesidades específicas de apoio educativo. A atención á diversidade constitúe un reto necesario de resposta de educación de calidade de todo centro escolar. O concepto de diversidade evolucionou a medida que a escola pasou de modelos segregacionistas e limitadores para dar paso a unha escola integradora máis tolerante e inclusiva, na que se recoñece a heteroxeneidade como algo positivo e enriquecedor no marco da calidade total.

160 A atención á diversidade é un principio fundamental do actual modelo educativo que propón a LOE e é consecuencia dalgúns dos seus postulados esenciais que propugnan unha ensinanza comprensiva. Este principio demanda unha educación integradora que recoñeza a diversidade da poboación escolar e lle dea unha resposta axeitada. Nese contexto, os proxectos institucionais dos centros cun modelo de calidade asumen, tanto a nivel conceptual coma metodolóxico e organizativo, a diversidade como factor inherente a todo grupo humano, e concibe á persoa como sistema aberto e dinámico que afirma a posibilidade de transformación nunha dobre dirección: como desenvolvemento das súas potencialidades (ou intelixencia) e como modificador do entorno (familia e escola) no que se atopan. É esa mesma diversidade a que fai necesario un esforzo de adaptación da escola ás características persoais da poboación atendida. Os proxectos dos centros dan sentido ás actuacións e servizos que poidan alumn@s, tendendo sempre ás situacións menos restritivas que posibiliten o acceso ao currículo a todo o alumnado, aceptando as diferenzas a todos os niveis para procurar dar respostas educativas xustas e acordes coas necesidades detectadas. Esta atención diversificada efectuarase para a maioría del@s no ámbito das actuacións pedagóxicas que configuran a maneira cotián de proceder dos equipos educativos no centro e nas aulas. En ocasións, sin embargo, as necesidades educativas dalgúns alumn@s requerirán a adopción dunha serie de actuacións, tanto de carácter pedagóxico coma curricular e organizativo coma relativas á utilización de recursos específicos que difiren dos habituais. O recoñecemento das diversidades existentes (capacidades, motivación, interese, estilos de aprendizaxe, ritmos, valores culturais...) constitúen o punto do que partimos para evitar que as diferenzas se convirtan en desigualdades e desvantaxes entre o alumnado. Este obxectivo só é alcanzable se a aula ordinaria se convirte nun referente básico e a titora no eixe principal da resposta educativa á diversidade e, singularmente, aos alumn@s con necesidades especiais. A responsabilidade non debe desprazarse da distint@s profesionais, polo contrario, est@s deben colaborar con aquela, dacordo coa proposta curricular, nun auténtico traballo interdisciplinar e de equipo. Os recursos precisos para esta acción educativa deben asegurar no posible, a atención singular ao alumnado que precise deles. Preténdese que os centros respondan diferencialmente á diversidade presente nas aulas. O reto permanente consiste precisamente en ser quen de ofrecer a cada alumn@ a axuda pedagóxica que precise, axustando a intervención educativa a súa individualidade como persoa. A realidade educativa actual é complexa e variable, e acolle, como estamos vendo ata aquí, a un alumnado igualmente diverso. O principio de Atención á diversidade entendémolo da seguinte forma: 1.- As diferenzas individuais no proceso de aprendizaxe constitúen un aspecto da condición humana. A diversidade é, polo tanto, unha característica de alumn@s e non só duns poucos. 2.- O conxunto do alumnado necesita axudas psicopedagóxicas ao longo da súa escolarización, ben sexan de tipo persoal ou técnico ou material, co obxecto de conseguir os fins da Educación. Polo tanto, o factor que marca as diferenzas fai referencia ao tipo e grao de axudas que precisan.

161 3.- As necesidades específicas de apoio educativo preséntanse sempre asociadas ás condicións persoais e particulares froito dunha interacción entre o individuo e o seu entorno físico-social-cultural PROGRAMA DE ATENCIÓN AO ALUMNADO CON NECESIDADES ESPECÍFICAS DE APOIO EDUCATIVO: Obxectivos: Os obxectivos que se perseguen para este curso son os seguintes: 1. Colaborar co profesorado titor na avaliación do alumnado que comeza a súa escolarización no centro, ou que xa está no mesmo, e realizar as avaliacións psicopedagóxicas que como consecuencia se consideren pertinentes. 2. Colaborar na prevención e detección de problemas e dificultades educativas que alumn@s. 3. Asesorar e apoiar ao profesorado no campo da diversidade, contribuíndo ao desenvolvemento das diferentes vías de atención que están previstas na etapa de Educación Infantil. 4. Atender directamente ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo que se determine, naqueles casos nos que pola gravidade das súas necesidades así se considere necesario e tendo en conta a disponibilidade horaria da Xefatura deste Departamento. 5. Facilitar ao profesorado técnicas e instrumentos relativos a programas psicopedagóxicos específicos Actividades: ACTIVIDADES PROPIAS DO DEPARTAMENTO: As actividades que o departamento se propón realizar neste ámbito son, entre outras: a) Participación na avaliación d@s alumn@s para coñecer as súas aptitudes, actitudes e intereses, e necesidades. b) Asesoramento e ofrecemento de recursos á comunidade educativa, que favorezan a posta en práctica de medidas organizativas e curriculares de atención á diversidade que precisa o alumnado. c) Colaboración coas mestras do centro na adopción de medidas de atención á diversidade específicas. d) Avaliación psicopedagóxica individual de alumn@s con necesidades específicas de apoio educativo. e) Participar na elaboración das adaptacións curriculares alumn@s con necesidades específicas de apoio educativo que as requiran. f) Atención docente directa a alumn@s con necesidades específicas de apoio educativo, priorizando o maior grao de dificultade ou a atención específica. g) Seguimento de alumn@s con necesidades específicas de apoio educativo participando no proceso de avaliación. h) Asesoramento aos titores e ao profesorado en xeral na cumprimentación da documentación académica do alumnado, en especial do que recibe medidas de atención á diversidade. i) Asesoramento individual aos pais d@s alumn@s, en todo aquelo que afecte á educación dos seus fill@s.

162 ACTIVIDADES PROPIAS DA AULA DE APOIO: Programa para mellorar os procesos cognitivos básicos: atención, percepción e memoria. Para o desenvolvemento deste programa utilizaranse actividades do programa JCLIC de ordenador, fundamentalmente do paquete de actividades de enriquecemento intelectual, que están secuenciadas por ciclos e niveis. Realizaranse actividades como as desenvolvidas nos diferentes programas de intervención dos que constan as programacións de PT e AL que acompañan e forman parte deste Plan de Orientación Programa de autonomía psicomotriz, fundamentalmente no referido aos procesos implicados na adquisición do proceso de lectoescritura, pero tamén de desenvolvemento motor propio da idade do noso alumnado, favorencendo o desenvolvemento dunha motricidade grosa así como da motricidade fina. Programa de desenvolvemento das habilidades básicas de autonomía personal. Que se desenvolverá fundamentalmente polas titoras, a mestra de Pedagoxía Terapéutica, co fin de axudarlle aos nos@s alumn@s a desenvolver habilidades de autonomía persoal referidas a: alimentación, vestido, desvestido, mobilidade e desprazamento polo centro, e aseo persoal fundamentalmente. Programa de desenvolvemento da comunicación empregando ademais un sistema aumentativo da comunicación. A desenvolver con aquel@s nen@s que presentan dificultades na adquición da linguaxe oral, sendo o emprego deste un apoio ou un recurso que facilitará a adquisición do mesmo. Non será empregado como un sistema alternativo de comunicación. Programa de desenvolvemento da competencia social e emocional:con este programa pretendese dar resposta ás necesidades emocionais e sociais de nenos con estas dificultades, traballando fundamentalmente as habilidades sociais a través de scripts sociais e/ou guións sociais, así como a identificación de diferentes emocións e sentimentos nas diferentes situación que pode vivir o neno axudándolle a identificarse coas mesmas e podendo deste xeito axudarlle a anticipar o que vai acontecer. Obradoiro de estimulación da linguaxe oral, desenvolto pola mestra especialista de Audición e Linguaxe, onde se desenvolverán unha sesión semanal en 4º,5º e 6º de Educación Infantil. Programa de intervención centrado na corrección das diferentes dislalias fisiolóxicas. Deseñado e proposto para correxir aquelas dificultades de articulación axeitada dalgúns fonemas nos que presenten dificultades. Programa de estimulación cognitivo-emocional a través do COGEST, desenvolvéndose en 6º de Ed. Infantil PLAN DE APOIO Á ACCIÓN TITORIAL Xustificación: A acción titorial está vinculada intrínsecamente á acción docente como un conxunto de accións articuladas en torno a esta, e que pretenden contribuir á consecución dos grandes fins da educación e tamén, e polo tanto, aos obxectivos da etapa. Destacar dentro do Plan de Orientación a función titorial é pór en primeiro plano as características da educación e dar máis peso ao carácter personalizado, individualizado, integral e diverso da ensinanza, fronte á parcelación por áreas e á desaparición do individuo no grupo segundo os principios de: personalización, individualización, integración e diversificación.

163 Titoría, orientación e intervención psicopedagóxica integran o currículo, como oferta educativa dirixida a todos os aspectos da aprendizaxe e a maduración da personalidade d@s alumn@s Obxectivos: Facilitar a integración d@s alumn@s no seu grupo e no conxunto da dinámica do centro. Potenciar o esforzo individual e o traballo en equipo. Contribuir á personalización do proceso educativo. Efectuar un seguimento global da aprendizaxe do alumnado para detectar dificultades e necesidades específicas de apoio educativo e recurrir aos apoios ou actividades axeitadas. Coordinar o proceso de avaliación Coordinar o axuste das programacións ao grupo de alumn@s no referente ás respostas educativas ante as necesidades específicas de apoio educativo. Implicar e comprometer aos pais en actividades de apoio á aprendizaxe e orientación d@s seus fill@s Actividades: C@s alumn@s: o Coñecer a situación de cada alumn@ no grupo, no centro e no seu ambiente sociofamiliar e intervir para favorecer a integración nos casos nos que sexa necesario o Recabar información sobre os antecedentes escolares e a situación persoal ou familiar de cada alumn@, a través de informes anteriores, expediente persoal, titor@s cursos pasados o Analisar coas demais mestras as dificultades escolares d@s alumn@s debidos a deficiencias instrumentais, problemas de integración e outros para a búsqueda dos asesoramentos e apoios necesarios. o Lectura de contos e traballo con eles mediante actividades planificadas que traten os valores que desexamos no noso alumnado o Realizar actividades que contribúan ao desenvolvemento dunha axeitada intelixencia emocional, dende o punto de vista de que educar as emocións contribúe a formación sólida da personalidade humana. Coas familias: o Reunións con nais-pais unha vez por trimestre para informalos sobre as pautas esenciais do noso traballo ao longo do curso c@s alumn@s da aula. o Conseguir a colaboración das familias en relación co desenvolvemento de pautas e normas de comportamento na casa que repercutirán directamente na escola. o Entrevistas individuais para informar do desenvolvemento d@s seus fill@s ou calquera outro aspecto da súa formación. Co equipo docente: o Coordinación dos diferentes programas no que se refire á planificación e avaliación. o Facilitar dende o Departamento de Orientación material que poida ser de axuda ao desenvolvemento dos programas de acción titorial (desenvolvemento da intelixencia emocional e educación en valores entre outr@s). Da titora: o Manter contacto coas familias.

164 o Levar os documentos do alumnado da súa titoría. o Elaborar informes e boletíns trimestrais. o Coordinar ao profesorado do grupo. o Coordinar coas especialistas en Pedagoxía Terapéutica e Audición e Linguaxe a elaboración de Adaptacións Curriculares do alumnado da súa titoría. o Realizar as actividades programadas polo grupo. o Colaborar co Departamento de Orientación na implementación e avaliación das actividades de acción titorial propostas para desenvolver na aula. Das mestras especialistas en Pedagoxía Terapéutica e Audición e Linguaxe: o Participar na elaboración de Adaptacións Curriculares en colaboración coa titora e o resto do equipo docente. o Atender ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo. o Asesorar en tarefas relacionadas coa atención ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo, sempre en colaboración co Departamento de Orientación, sendo estas o resultado das decisión adoptadas no DO Metodoloxía: As actividades do PAT desenvolveranse nalgunha das áreas determinadas pola titora para a realización das mesmas ESCOLA DE FAMILIA: Trátase dunha actividade para a formación de familias en todos aqueles temas que poidan resultar do seu interese e que teñen que ver coa educación d@s nen@s dende os tres aos doce anos. Pretendemos dar resposta ás inquedanzas que poidamos ter en canto a educación d@s nen@s. A necesidade de pór en marcha unha Escola de Familia parte da crenza de que as familias son a parte máis importante na educación d@s nen@s, porque a verdadeira función educativa reside sempre no labor diario da familia. APRENDER XUNT@S, é o fundamental nesta actividade, trátase pois de desenvolver unha aprendizaxe conxunta sobre aqueles temas que nos preocupan familias e escola, pero centradas básicamente nas familias. 6,9, Obxectivos: Crear un espazo de comunicación e cooperación entre nais e pais, así como outros axentes educativos, para enriquecer e dinamizar o proceso educativo d@s nos@s nen@s. Formar futur@s nai/pais actuais. Dotar aos participantes de estratexias e habilidades axeitadas para a socialización d@s nenos (establecemento de límites e normas, solución de problemas, habilidades comunicativas, etc), así como para o seu crecemento integral no grupo familiar. Analizar as diferentes etapas que recorre unha familia no seu ciclo vital. Promover o coñecemento das características evolutivas e as necesidades d@s nen@s no período evolutivo no que estamos a traballar. Potenciar a participación consciente e activa dos membros do grupo no proceso de ensinanza e aprendizaxe dende os distintos roles.

165 Contidos : Os contidos serán os determinados polos mesmos membros da Escola de Familia que escolleremos na primeira reunión. Estarán relacionados con: -O grupo familiar (etapas, crisis, solucións/alternativas ) -Estilos educativos: como educar? -Desenvolvemento d@s nen@s en cada idade -Estratexias educativas a cada idade -Situacións problemáticas (detección, intervención) -Técnicas de modificación de conducta -A comunicación na familia (clima, habilidades sociales ) -Influencias n@s nen@s: medios de comunicación, publicidade, amig@s. -Educar en valores -Novos retos: novas tecnoloxías, drogas, transtornos alimenticios (anorexia, bulimia) Metodoloxía: As reunións terán un carácter mensual cunha duración de dúas horas máis ou menos. Serán os mercores e xoves, de xeito quincenal, en horario de 18:30 a 20:30 horas. Organizaranse sempre do seguinte xeito: -Unha charla ou exposición teórica dos contidos que decidimos traballar nesa sesión, aínda que tamén pode ser un audiovisual ou as dúas cousas. -Un traballo en pequenos grupos sobre esa temática -Unha posta en común entre tod@s do traballado. En función da cohesión grupal que sexamos capaces de conseguir pois faremos que a Escola de Familia sexa algo moito máis dinámico como acabou sendo no curso pasado e daremos resposta ás demandas que se solicitaban dende esa avalaicaicón final, e consistía no plantexamento da Escola de familia como que eran as mesmas familias quen plantexen os temas a partir dun caso conreto que lles preocupa. O calendario de reunións está por decidir pero será ou ben martes ou xoves ou ben os dous días alternos no mes para que todos os inscritos-as poidan assistir alomenos a unha sesión Avaliacion: Realizaremos unha avaliación da actividade ao finalizar cada trimestre mediante unha grella de avaliación que nos permita determinar aqueles cambios que sexa preciso facer e que permita realizar un seguimento da actividade. Avaliaranse aspectos relativos a: consecución de obxectivos individuais, metodoloxía das sesións, utilidade dos temas tratados, etc. Para iso empregaremos cuestionarios ou rexistros de avaliación PROGRAMA DE PREVENCIÓN DAS DIFICULTADES LECTOESCRITORAS A TRAVÉS DA APLICACIÓN DO COGEST (PROGRAMA DE ESTIMULACIÓN DOS PROCESOS COGNITIVOS ENMARCADOS NA TEORÍA PASS) Introduccion: O COGEST é un programa de estimulación cognitiva, especialmente relacionada coa capacidade para ler, escribir e aprendizaxe escolar. O COGEST non é un simple conxunto de exercicios senón que proporciona ao nen@ un camiño alternativo para o desenvolvemento da lectura e das habilidades académicas relacionadas, por medio da

166 estimulación dos procesos cognitivos que explicabamos na introdución deste Plan de Orientación Obxectivos: Traballar na seguridade emocional dos nenos e nenas, como soporte aos procesos cognitivos, buscando creencias de identidade e intervindo sobre elas nos casos nos que sexa necesario Axudar ao nen@ a prestar a adecuada atención para seguir as instrucións que se indican e interiorizalas. Ensinar a comprender dende o establecemento de relacións paradigmáticas e sintagmáticas, cunha estimulación do simultáneo básicamente. Estimular o proceso cognitivo secuencial dende a análise das palabras, a través da conciencia fonolóxica. Xeneralizar o uso dos diferentes procesos cognitivos ás diferentes actividades que se desenvolven dentro da aula, e, en principio nun contexto máis reducido como as actividades que se desenvolven no marco deste programa de estimulación Contidoa: - procesos emocionais e cognitivos. MÓDULOS Procesos implicados Habilidades que traballa 1. Puño e palabra Simultáneo Autorregulación Atención selectiva 2. Palmada e escoitar letras Secuencial Atención 3. Historias divertidas Planificación Simultáneo Secuencial Atención 4.Xogos de nomes 5. Formas, cores e Secuencial Atención Secuencial Atención Atención Discriminación visual Nomear con rapidez Regulación da conduta para o diálogo interior Atención Articulación Discriminación auditiva Conciencia fonolóxica Memoria de traballo Lóxica Sintaxis Comprensión Memoria de traballo Asociación de palabras Deducción- Inferencia Analoxías Verbalización Memoria de traballo Conciencia fonolóxica Automatismo Memoria de traballo Metodoloxia A continuación determinaremos cal será o proceso para a implementación do programa de prevención das dificultades de aprendizaxe, centradas fundamentalmente no proceso lectoescritor. 1.- Aplicaremos o DN-CAS (batería psicopedagóxica que nos permite a diagnose sobre o funcionamento do cerebro d@s nen@s dende un punto de vista cognitivo e emocional), para avaliar os procesos cognitivos do 15% dos nenos e nenas de 5 anos. Determinaremos do mesmo xeito con esta diagnose as posibles problemas emocionais que poden existir e que poden bloquear a aporendizaxe.

167 2.- Intervención emocional de forma grupal para dar resposta ás necesidades específicas derivadas destes. 3.- Explicaremos aos como funciona o noso cerebro e para iso empregaremos os seguintes recursos: - Vídeo dunha personaxe-boneco (FUNDI) 1 que lles irá ensinando aos nen@s empregando a metáfora da mesa o funcionamento do cerebro. A medida que Fundi lles vai explicando nos iremos facendo actividades con eles para que poidan coñecer e diferenciar mellor cada un dos procesos cognitivos. - Faremos uns debuxos dos símbolos que representan os diferentes procesos cognitivos e construiremos a imaxe completa para colgala a modo de mural na aula e poder empregar despois os diferentes elementos como símbolos ou anclas no desenvolvemento do proceso de ensino-aprendizaxe, e sobre todo na implementación do COGEST. 4.-Posta en práctica do COGEST como programa de estimulación dos procesos cognitivos que será desenvolvido pola mestra titora en colaboración co Departamento de Orientación. 5.- Avaliación dos avances ou se é o caso dos retrocesos acontecidos a través de voltar a aplicar o DN-CAS a todo o alumnado Avaliación NOME D@ NEN@ SI NON EN PROCESO Atención Discriminación visual Nomear con rapidez Regulación da conduta para o diálogo interior Articulación Discriminación auditiva Conciencia fonolóxica Memoria de traballo Lóxica Sintaxis Comprensión Asociación de palabras Deducción Inferencia Analoxías Verbalización Conciencia fonolóxica V Semana da orientación. Dado que esta é unha actividade que precisa dun plantexamento máis amplo, polo que se fará nos momentos previos a realización da mesma e despois de que se manteña a primeira reunión co DO do IEs que permita facer unha programación da mesma máis acorde. Pero si é certo que os obexctivos da mesma están marcados e son os que seguen, de forma provisional sen prexuizo de que poidan engadirse outros. 1 FUNDI: VIDEO ELABORADO POLA FUNDACIÓN CARME VIDAL XIFRE DE NEUROPSICOPEDAGOXÍA DE GIRONA PARA EXPLICACIÓN DO FUNCIONAMENTO DO CEREBRO.

168 Obxectivos. Facer partícipe a toda a comunidade educativa, de diferentes aspectos relacionados coa orientación, coas actividades que se propoñeran para ser desenvolvidas nesta semana. Ofrecer diferentes actividades aos tres sectores da comunidade educativa que incidan nun maior coñecemento das funcións da orientación dende unha aprendizaxe vivencial no caso do alumnado, e a través de charlas e reunións coas familias e o profesorado. Favorecer as relacións de coordinación co IES, e xa que esta actividade se desenvolve de forma anual no IES ao que estamos adscritos, iniciarnos nós neste momento. Axudar a entender que o traballo da Orientación é de axuda e colaboración con todos os sectores da comunidade educativa A devandita semana da orientación realizarase coincidindo coas datas que se establezan no IES para a realización da mesma facendo coincidir coas datas establecidas no mesmo, tendo en conta que non coincida con outras semanas de especial dedicación no centro como a Semana Cultural ou outras. O obxectivo último é facer visisble e patente que existen múltiples necesidades que se fai preciso atender, xa que a atención á diversidade é un dos obxectivos básicos dentro da Orientación REUNIÓNS COORDINACIÓN EQUIPO DOCENTE ORIENTACIÓN Por decisión do Claustro estas reunións serán a petición do titor-a do grupo ESTRATEXIAS DE INTERVENCIÓN Partimos da idea de que o Departamento de Orientación debe enfocarse dende a colaboración, tratando de axudar á comunidade educativa e estando aberto o departamento a calquera iniciativa proposta tanto polas titoras como polo resto de profesorado, alumnado ou familias. Por outra banda, as intervencións en orientación teñen que desenvolverse no marco da concepción educativa e curricular. Dende esta concepción a intervención do departamento forma parte do currículo, entendido este como oferta educativa integral, dirixida a todos os aspectos da aprendizaxe e maduración da personalidade d@s alumn@s. Tamén temos en conta que as tarefas de orientación do departamento se dirixen fundamentalmente ao alumn@, suxeito activo da súa propia educación. Porén, o referente básico d@ alumn@ non esixe que a intervención estea sempre centrada no caso individual; ao contrario, a perspectiva da intervención procurará ser global ou sistémica, polo efecto multiplicador que produce. Consideramos que un modelo axeitado de intervención é o que desenvolve programas (o Plan de Acción Titorial e o Plan de Apoio ao proceso de Ensino- Aprendizaxe, poden considerarse como tales, en sentido amplo). Dende este punto de vista o Departamento de Orientación como se explicaba na introducción do mesmo realizará e buscará en primeiro lugar a orixe do problema que xurda, dende un punto de vista ben cognitivo, ben emocional. Dende esta dobre vertente entenderemos que a resposta educativa ou a proposta de intervención ante unha determinada necesidade pode ter do mesmo xeito duas formas diferenciadas de intervención ou mesmo complementarias.

169 CONTRIBUCIÓN DOS DIFERENTES PROGRAMAS E PLANS Á CONSECUCIÓN DAS COMPETENCIAS BÁSICAS Consideramos que un modelo axeitado de intervención é o que desenvolve programas (o Plan de Acción Titorial e o Plan de Apoio ao proceso de Ensino-Aprendizaxe, poden considerarse como tales, en sentido amplo), e tamén aquel que contribúe de forma específica ao logro das competencias básicas. Por iso este Plan de Orientación trata de desenvolver no alumnado as competencias básicas que seguen, facendo referencia únicamente a aqueles programas que son de aplicación a máis dun nen@, deixando a concreción das competencias para cada programa individual. CONTRIBUCIÓN DOS DIFERENTES PROGRAMAS AO LOGRO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS PROGRAMAS DE ATENCIÓN AO ALUMNADO CON N.E.A.E PROGRAMA ESTIMULACIÓN LINGUAXE ORAL COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar pensamentos, emocións, vivencias e lguna. Dialogar. Xerar ideas, estruturar o coñecemento. Dar coherencia e cohesión ao discurso e ás propias lguna e tarefas. Gozar escoitando, lendo ou expresándose de forma oral e escrita Comunicarse e conversar Adaptar a comunicación ao contexto. Utilizar de xeito activo e efectivo códigos e habilidades lingüísticas e non lingüísticas Utilizar regras propias do intercambio comunicativo en diferentes situacións para producir textos orais axeitados a cada situación de comunicación. Comprender e saber comunicar Expresar e interpretar diferentes tipos de discurso acordes á situación comunicativa en diferentes contextos sociais e culturais PROGRAMA INTERVENCIÓN CENTRADO NA CORRECCIÓN DAS DISLALIAS FISIOLÓXICAS COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar pensamentos, emocións, vivencias e lguna, Dialogar, Xerar ideas, estruturar o coñecemento, Comunicarse e conversar Gozar escoitando, lendo ou expresándose de forma oral Ser progresivamente competente na expresión e comprensión das mensaxes orais que se intercambian en situacións comunicativas diversas Expresar e interpretar diferentes tipos de discurso acordes á situación comunicativa Expresar axeitadamente en fondo e forma- as propias ideas e emocións. PLAN DE ACCIÓN TITORIAL PROGRAMA DE ED. EMOCIONAL, EN VALORES E COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Expresar pensamentos, emocións, vivencias e opinións Adoptar decisións, Establecer vínculos e lgunan construtivas cos demais e co ámbito, e

170 RESOLUCIÓN PACÍFICA DE CONFLITOS achegarse a novas culturas, que adquiren consideración e respecto na medida en que se coñecen.ser motor da resolución pacífica de conflitos na comunidade escolar. Expresar axeitadamente en fondo e forma- as propias ideas e emocións, e aceptar e realizar críticas con espírito construtivo. Escoitar, analizar e ter en conta opinións distintas á propia con sensibilidade e espíritu crítico. COMPETENCIA NO COÑECEMENTO E A INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO Desenvolverse axeitadamente, con autonomía e iniciativa persoal en ámbitos da vida e do coñecemento moi diversos (saúde, actividade produtiva, consumo, ciencia, procesos tecnolóxicos, etc.) Aplicar o pensamento científico-técnico para interpretar a información que se recibe e para predicir e tomar decisións con iniciativa e autonomía persoal nun mundo no que os avances que se van producindo nos ámbitos científico e tecnolóxico teñen unha influencia decisiva na vida persoal, a sociedade e o mundo natural. COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ Cooperar, convivir Participar, tomar decisións, elixir como comportarse en determinadas situacións. Responsabilizarse das eleccións e decisións adoptadas. Utilizar o xuízo moral para elixir e tomar decisións Axuizar os feitos e problemas sociais Saber que os conflitos de valores e intereses forman parte da convivencia Resolver os conflitos con actitude construtiva Tomar decisións con autonomía empregando, tanto os coñecementos sobre a sociedade como unha escala de valores construída mediante a reflexión crítica e o diálogo no marco dos patróns culturais básicos de cada rexión, país ou comunidade. Ser consciente dos valores do ámbito, avalialos e reconstruilos afectiva e racionalmente para crear progresivamente un sistema de valores propio e comportarse en coherencia con eles ao afrontar unha decisión ou un conflito. Coñecerse e valorarse Valorar as diferenzas. Practicar o diálogo e a negociación para chegar a acordos como forma de re solver os conflitos, tanto no ámbito persoal coma no social. Afrontar a convivencia e os conflitos. AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Coñecemento de si mesmo Autoestima Control emocional Elixir, calcular riscos e afrontar os problemas Demorar a necesidade de satisfacción inmediata, de aprender dos erros e de asumir riscos. Analizar posibilidades e limitacións Manter a motivación para lograr o éxito nas tarefas emprendidas, cunha ambición persoal, académica. Dispoñer de habilidades sociais para relacionarse, cooperar e traballar en equipo: poñerse no lugar do outro, valorar as ideas dos demais, dialogar e negociar, a asertividade para facer saber axeitadamente aos demais as propias decisións, e

171 COGEST traballar de forma cooperativa e flexible. Confianza nun mesmo Habilidades para o diálogo e a cooperación. COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER Iniciarse na aprendizaxe Ser quen de continuar aprendendo de xeito cada vez máis eficaz e autónomo de acordo aos propios obxectivos e necesidades. Adquisición da conciencia das propias capacidades (intelectuais, emocionais, físicas), do proceso e as estratexias necesarias para desenvolvelas. Dispoñer dun sentimento de competencia persoal, que redunda na motivación, a confianza nun mesmo e o gusto por aprender. Ser consciente do que se sabe e do que é necesario aprender, de cómo se aprende, e de como se xestionan e controlan de forma eficaz os procesos de aprendizaxe, optimizándoos e orientándoos a satisfacer obxectivos persoais. Coñecer as propias potencialidades e carencias, tirando proveito das primeiras e tendo motivación e vontade para superar as segundas dende unha expectativa de éxito, Obter un rendemento máximo e personalizado AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL Coñecemento de si mesmo Elixir con criterio propio. Identificar e cumprir obxectivos Organización de tempos e tarefas. COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA Ser progresivamente competente na expresión e comprensión das mensaxes orais que se intercambian en lgunan comunicativas diversas. Ler e escribir

172 TEMPORALIZACIÓN DAS ACTIVIDADES DO DEPARTAMENTO ACTUACIÓNS Detección das necesidades específicas de apoio educativo que existen no centro. DESTINATARIOS Familias RESPONSABLES DESEÑO EXECUCIÓN TEMPORALIZACIÓN D.O D.O Todo o curso Análise das necesidades e establecemento dos horarios, de coordinación da Xefatura do Departamento, de atención ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo parte da profesora de Pedagoxía Terapéutica, tendo en consideración o carácter flexible do mesmo, así como da especialista de Audición e Linguaxe por Mestras especialistas Claustro Nen@s D.O/ Xefatura Estudos de D.O Setembro Máis todo o curso polo carácter flexible dos horarios e necesidades que poden xurdir e precisan de adaptación Proposta de actuacións a levar a cabo con este alumnado e Nen@s Mestr@s programas de intervención propostos para o seu desenvolvemento. Familias D.O Todo o curso ( pola Profesorado que necesidade de revisión e traballa con este adaptación dos programas alumnado deseñados) Elaboración de informes psicopedagóxicos do alumnado procedente doutras comunidades para a súa escolarización no centro, adoptando as medidas máis axeitadas ás súas necesidades. Mestr@s Inspección Xefatura Territorial Xefatura D.O. A quen vaia Todo o curso destinado Elaboración do Plan de Orientación do Departamento. Xefatura D.O. Xefatura D.O Xefatura D.O Setembro/principios Outubro. de Concreción dos Programas de Intervención establecidos no PAT e no Nen@s de todas os ciclos D.O. Titoras Todo o curso Plan de Apoio ao proceso de ensino-aprendizaxe.

173 Elaboración das avaliacións psicopedagóxicas e os correspondentes Nen@s informes psicopedagóxicos, se é o caso, para aquel@s alumn@s Titor@s que se solicite por parte da súa titora. Outros demandantes Xefatura D.O Xefatura D.O. Todo o curso Colaboración na elaboración de Adaptacións Curriculares, na toma Nen@s de decisións sobre as mesmas, así como na adaptación de horarios Titores D.O para a posta en marcha das que se vaian realizando ao longo do Profesorado da área curso. correspondente D.O Titores Profesorado área Todo o curso (fundamentalmente 1º de trimestre) Axuda e atención directa no desenvolvemento de programas de intervención para alumnos/as con necesidades específicas de apoio Nen@s educativo, cando así se precisen, fundamentalmente intervención Familias emocional Xefatura D.O Xefatura D.O Todo o curso Participar nas reunións de seguimento das adaptacións curriculares para ver a necesidade de modificación das medidas propostas, ou a Nen@s Titores toma de decisións máis axeitada que dea resposta ás necesidades Mestr@s especialistas d@ neno/a. Titores Todos os Cando se determine na participantes na propia ACS realización da Acs Elaboración se é o caso dos informes necesarios de solicitude de Nen@s flexibilización da duración do periodo de escolarización para o Inspección alumnado con necesidades específicas de apoio educativo. Xefatura territorial Xefatura D.O. Xefatura D.O. Mes de Abril Desenvolvemento do PAT, a través da facilitación ás titoras do Titores Xefatura D.O. Titores Todo o curso material necesario para aplicar este na aula. Deseño e implementación dun programa preventivo de dificultades Xefatura D.O. de aprendizaxe (COGEST: Porgrama de estimulación cognitiva Aula de 5 anos A da EEI Mestra PT fundamentado na Teoría PASS), administración do DN-CAS a un grupo Fernández Varela Titora significativo dunha aula de 5 anos Xefatura D.O De Outubro a Maio

174 Continuar co desenvolvemento das lguna mensuais da Escola de Familias inscritas no presente Xefatura D.O Xefatura D.O. De Outubro a Xuño Familia ampliándose a dúas mensuais. curso Deseño, organización e desenvolvemento da IV Semana da Orientación Toda a comunidade D.O. educativa Todo o profesorado quemaio queira implicarse. Avaliación dos programas ou plans propostos. Escola Xefatura D.O. D.O Xuño Establecemento das posibles necesidades coas que nos podemos Escola Xefatura D.O. Xefatura D.O. Xuño atopar no vindeiro curso

175 AVALIACIÓN DO PLAN DE ORIENTACIÓN: Os criterios de avaliación do Plan veñen marcados polo grao de cumprimento dos obxectivos sinalados no mesmo e polo resultado das actividades deseñadas para desenvolver nos dous ámbitos, no proceso de ensino-aprendizaxe e na función titorial. A avaliación do Plan efectuarase mediante o seguimento do mesmo por parte do departamento. Tal como se recolle na normativa legal vixente, farase alomenos unha reunión trimestral para o seguimento do citado Plan. Tamén nas reunións semanais dos membros do departamento se valorarán as actividades que se vaian levando a cabo ao longo do curso escolar. CUESTIONARIO TRIMESTRAL DE AVALIACIÓN DO PLAN DE ORIENTACIÓN CURSO GRAO DE CUMPRIMENTO DOS OBXECTIVOS Co centro: SI NON EN PROCESO 1. Elaborar as propostas do Plan de Orientación do Departamento. 2. Asesorar nos criterios de carácter organizativo e pedagóxico para a atención ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo. 3. Participar no deseño e desenvolvemento das medidas de atención á diversidade que se determinen. 4. Participar na avaliación das necesidades específicas de apoio educativo no ámbito da orientación. 5. Desenvolver a V Semana da Orientación 6. Elaborar a Memoria do Departamento Co alumnado: 1. Potenciar a orientación a alumn@s. 2. Realizar a avaliación psicopedagóxica d@s alumn@s que a requiran, empregando como proba diágnostica fundamental o DN-CAS, que nos permite facer unha avaliación das necesidades d@s nen@s dende o punto de vista cognitivo pero tamén emocional. O que pretendemos e ver cal é a orixe das necesidades que presenta o noso alumnado. 3. Facilitar apoio para afrontar os momentos decisivos ou de maior dificultade: ingreso no centro, cambio de etapa. 4. Proporcionar atención individualizada aos alumnos con necesidades específicas de apoio educativo, tanto dende PT e AL como dende unha intervención emocional por parte da orientadora. 5. Intervir na resolución de conflitos de relación

176 interpersoal co fin de pór en marcha o establecido no Plan de Convivencia do noso Centro, unha resolución pacífica de conflitos que teña como base o diálogo e onde a mediación sexa o proceso a seguir para chegar á resolución pacífica dos mesmos Co profesorado: 1.Informar sobre o resultado da avaliación psicopedagóxica d@s alumn@s. 2.Impulsar a coordinación das actividades de titoría, elaborando propostas de programas de actividades. 3. Asesorar e facilitar recursos para o desempeño e desenvolvemento do Plan de Acción Titorial. 4. Asesorar en cuestións prácticas de atención á diversidade. 5. Participar na elaboración das adaptacións curriculares d@s alumn@s así como nos programas de intervención que se determinen para aquel@ con necesidades específicas. 6. Colaborar na detección de problemas educativos ou de aprendizaxe que alumn@s. 7. Orientar en relación con actividades e procesos de avaliación formativa, reforzo pedagóxico, adaptación curricular e promoción de alumn@s. 8. Demandar colaboración nas actividades promovidas polo departamento Coas familias: 1. Cooperar na relación titoras-familias para a solución de problemas que afectan aos nen@s. 2. Orientar ás familias en forma individual ou colectiva para que asuman responsablemente a educación e orientación d@s seus fill@s. 3. Demandar colaboración para as actividades promovidas polo departamento. 4. Desenvolver unha intervención específica coas familias cando detectamos que os problemas d@ nen@ son problemas que teñen a súa orixe na familia, e sempre fundamentalmente cando a orixe dos problemas é de tipo emocional. 5. Continuar co desenvolvemento ao longo do curso a Escola de Familia como un lugar de encontro que dea resposta as inquedanzas das familias con

177 respecto á educación Con outros: 1. Cooperar cos membros do Equipo de Orientación Específico da Coruña en actividades e programas de orientación, así como de intervención e diagnóstico do noso alumnado. 2. Establecer relacións co Concello, fundamentalmente a través das concellerías de educación e de servizos sociais. 3. Establecer canles de colaboración con ASPANAES, ou outras asociacións ou terapeutas, que axuden ao desenvolvemento de determinadas capacidades do alumnado con necesidades específicas de apoio educativo. 2.- Cambiarías lguna cuestión ou aspecto concreto da implementación deste Plan de Orientación? 3.- Se na pregunta anterior a túa resposta é afirmativa e crees que hai aspectos que deben cambiar. Cal é a túa proposta concreta? Específicaa. 4.- Pensas que se podería facer algo máis que o que está inicialmente programado? Que? Como o levarías a cabo? Explícao. 5.OBSERVACIÓNS:

178 PROGRAMACIÓN AL ESPECIALISTA:EVA BLANCO MIGUELEZ 1. INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN DA PROGRAMACIÓN DE INTERVENCIÓN DE AL NO PLAN XERAL DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE DO CENTRO, NA PXA, E NO D.O. A programación de AL pretende ser un instrumento para garantir os principios de normalización, inclusión equidade e igualdade de oportunidades. O conxunto de actuacións que engloba enmárcanse coa maior coherencia posible, nos documentos de PXA e o Plan de Atención á Diversidade e que, en último caso, seguen as directrices marcadas polo Decreto 229/2012 polo que se regula a atención á diversidade na Comunidade Autónoma de Galicia. Segundo o mesmo, entendemos a atención á diversidade como o conxunto de medidas e accións deseñadas coa finalidade de adecuar a resposta educativa ás diferentes características, potencialidades, ritmos e estilos de aprendizaxe, motivacións e intereses e situacións sociais e culturais de todo o alumnado. Neste sentido o traballo de AL pretende dar resposta ás necesidades específicas de comunicación e linguaxe dos alumnado nos ámbitos ordinario, a través do Programa de Estimulación da Linguaxe Oral (PELO), e específico a través dos programas de intervención individuais. O conxunto de actuacións que se especifican a continuación veñen marcadas polos seguintes documentos legais, que serán sempre a nosa referencia. - Decreto 229/2011, do 7 de decembro, polo que se regula a atención á diversidade do alumnado dos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia nos que se imparten as ensinanzas establecidas na Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. - Decreto 374/1996, de 17 de outubro, polo que se aproba o regulamento orgánico das escolas de educación infantil e dos colexios de educación primaria - Decreto 120/1998, do 23 de abril, polo que se regula a orientación educativa e profesional na Comunidade Autónoma de Galicia - Orde do 24 de xullo de 1998 pola que se establece a organización e funcionamento da orientación educativa e profesional na Comunidade Autónoma de Galicia. 2. ALUMNADO ESCOLARIZADO POR NIVEIS QUE PRECISA ATENCIÓN E APOIOS ESPECIALIZADOS DE AL E NECESIDADES QUE PRESENTA CADA UN DELES.

179 ALUMNO/A X.O.G. 4º de E.I. Y. F. 5º de E.I. CURSO- CICLO- ETAPA N.E.A.E. - Alumno con retraso grave da linguaxe. - Alumna china con dificultades na linguaxe a nivel expresivo e comprensivo. G.G.G 5º de E.I. - Dislalias múltiples. OBXECTIVOS - Diminuir a impulsividade e aumentar tempos de atención conxunta. - Aumentar o contacto ocular durante o intercambio comunicativo. - Estimular habilidades de imitación (xestual e oral). - Mellorar a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Mellorar o control de intensidade e direccionalidade do soplo. - Aumentar o vocabulario a nivel expresivo e comprensivo. - Estruturar frases sinxelas. - Aumentar a súa competencia comunicativa en castelán/galego a todos os niveis. - Aumentar o seu nivel de vocabulario a nivel expresivo e comprensivo. - Estruturar frases de complexidade crecente. - Entender situacións comunicativas cotiáns sinxelas, empregando para elo todo tipo de axudas, como unha entoación esaxerada, ou apoios visuais (xestos, pictos ). - Seguir instrucións sinxelas empregando se fose preciso axudas xestuais ou visuais. - Empregar formas sociais espontáneamente (saúdo, agradecemento, disculpas). - Mellorar a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Vocalizar axeitadamente para mellorar a intelixibilidade da linguaxe. - Correxir as dislalias (fonemas /s//z//d//r/sinfóns e aquelas que realiza de forma non sistemática, nas súas linguaxes repetida,

180 F.F.R. K.S.N. Y.S.V. 5º de E.I. 5º DE E.I. 5º DE E.I. - Alumno con varias dislalias fonolóxicas e fonéticas. - Mutismo selectivo e/ou condicións persoais complexas - Alumno con hemiparesia do lado dereito. inducida e espontánea. - Traballar a conciencia fonolóxica para mellorar tamén a articulación de palabras de tres ou máis sílabas. - Fomentar o uso espontáne de diferentes funcións comunicativas. - Mellorar a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Vocalizar axeitadamente para mellorar a intelixibilidade da linguaxe. - Correxir as dislalias (fonemas /s//z//sinfóns con r /r/ suave e aquelas que realiza de forma non sistemática, nas súas linguaxes repetida, inducida e espontánea. - Fomentar o uso espontáneo de diferentes funcións comunicativas. - Aumentar o contacto ocular durante os intercambios comunicativos. - Diminuir condutas de evitación como xirarse ou baixar a mirada durante os intercambios comunicativos. - Fomentar o uso espontáneo de diferentes funcións comunicativas, con diferentes interlocutores. - Mellorar a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Controlar a intensidade e direccionalidade do soplo. - Tomar consciencia de sensacións de tensión e distensión da zona orofacial, sobre todo da lingua. - Aproveitar os movementos que sí controla para mellorar a articulación de fonemas, e así mellorar tamén a intelixibilidade da súa linguaxe oral. - Introducir xestos como sistema de comunicación aumentativo. - Aumentar o vocabulario expresivo (a nivel oral e xestual). - Estruturar frases de complexidade crecente. - Promover o uso de diferentes función da linguaxe.

181 E. G. S. 6º DE E.I. J.R.M. 6º DE E.I. - Alumno diagnosticado con TEA - Alumno diagnostiado con TEL. - Dificultades en outras habilidades cognitivas: razoamento, atención, - Empregar unha linguaxe adaptada ás situaacións sociais e comunicativas. - Mellorar a pronuncia dos diferentes fonemas en linguaxe repetida, dirixida e espontánea. - Mellorar a mobilidade e coordinación dos OBF. - Diminuir o ritmo excesivamente rápido da fala, para mellorar a intelixibilidade da súa linguaxe. - Estimular unha mellora na vocalización. - Aumentar os tempos de atención durante a realización dunha tarefa. - Comprender situacións comunicativas cotiáns. - Manter e seguir conversas sinxelas de forma coherente e respectando o turno de palabra. - Resolver conflitos cotiás e frustracións expresando as súas emocións e tendo en conta as emocións dos demais. - Mellorar a pronuncia dos diferentes fonemas en linguaxe repetida, dirixida e espontánea. - Mellorar a mobilidade e coordinación dos OBF. - Promover unha linguaxe fluída, cun ritmo e entoación axeitados. - Aumentar o vocabulario expresivo e comprensivo. - Construir frases de complexidade crecente. - Empregar diferentes funcións comunicativas de forma espontánea: - Utilizar formas sociais de forma espontánea (saúdos, agradecementos, disculpas). - Comprender situacións comunicativas cotiáns sinxelas. - Mellorar a capacidade de razoamento e resolución de conflitos. - Mellorar habilidades de abstracción. - Iniciar a lectoescritura a partir de palabras significativas.

182 3. OBXECTIVOS XERAIS E ESPECÍFICOS DO PROGRAMA XERAL DE INTERVENCIÓN DE AL NO CENTRO PARA O ACTUAL CURSO. 3.1.Obxectivos Xerais. Desenvolver as diferentes habilidades lingüísticas da totalidade do alumnado. Detectar o antes posible dificultades e necesidades do alumnado na área da linguaxe, tendo en conta os seus diferentes aspectos (forma, contido e uso). Correxir ou diminuir os problemas de comunicación e linguaxe presentes no alumnado. Derivar a outros profesionais en caso de que sexa preciso. Dar información e orientacións xerais ao conxunto das familias do centro para mellorar o desenvolvemento da linguaxe dende as casas. Informar e asesorar sobre aspectos específicos do traballo da aula de Al, aos demais profesionais implicados na súa educación (titores, especialistas, axentes externos ). Equipar á aula e elaborar todo o material que sexa preciso, tanto para o traballo grupal como individual. 3.2.Obxectivos específicos do PELO. Estimular o desenvolvemento comunicativo, favorecendo a mellora dos procesos de comprensión e produción lingüística. Ampliar e correxir a linguaxe do alumnado. Fomentar unha linguaxe estruturada e elaborada, creando un ambiente lingüisticamente rico no que se procure o uso dun código o máis elaborado posible. Fomentar a práctica de respiración diafragmática. Traballar unha correcta hixiene nasal. Practicar a relaxación xeral e específica dos órganos fonoarticulatorios, tomando conciencia da sensación de tensión e distensión dos músculos. Previr as posibles alteracións lingüísticas o máis precozmente posible, mediante a potenciación dos mecanismos básicos da linguaxe. Derivar aos nenos/as nos que se detecten problemas a outros servizos que se consideren oportunos como ao otorrino Obxectivos específicos do programa de corrección de dislalias. Correxir as dificultades de articulación dos fonemas nos que se atopen problemas. Potenciar a discriminación fonética dos diferentes fonemas, profundizando nas súas diferenzas e semellanzas (especialmente no caso das substitucións), usando para elo todo tipo de axudas visuais. Fomentar a respiración diafragmática. Potenciar a relaxación e o control do ton muscular especialmente dos órganos fonoarticulatorios. Mellorar a mobilidade e coordinación dos órganos bucofonatorios. Controlar o sopro tanto en intensidade como en direccionalidade. Pronunciar axeitadamente todos os fonemas nas linguaxes repetida, inducida e espontánea. Fomentar a xeralización do traballado de forma específica na aula de AL a todos os contextos nos que interactúan os cativos (familia, aula ordinaria) Obxectivos específicos do programa de desenvolvemento morfosintáctico.

183 Estruturar frases axeitadas de complexidade crecente, engadindo paulatinamente novos elementos. Empregar axeitadamente palabras función (determinantes, preposicións, conxuncións). Concordar de forma correcta diferentes elementos dunha frase (número, xénero, persoa ). Empregar formas verbais con diferentes tempos de presente, pasado e futuro. Empregar e comprender nocións espazo-temporais básicas. Fomentar a xeralización do traballado de forma específica na aula de AL a todos os contextos nos que interactúan os cativos (familia, aula ordinaria) Obxectivos específicos do programa de desenvolvemento comunicativolingüístico. Introducir un sistema de comunicación pictográfico ou xestual para fomentar unha mellor comprensión de situacións comunicativas cotiás, así como a expresión de sentimentos e pensamentos. Favorecer a unha comunicación funcional e espontánea a través do uso de pictogramas, xestos ou linguaxe oral para facer peticións básicas. Potenciar unha mellora nas bases funcionais (praxes, respiración e discriminación auditiva) a través da imitación e seguimento de instrucións. Estimular calquera forma de expresión espontánea a través de linguaxe oral, xestual ou imaxes. Aumentar o vocabulario de forma expresiva e comprensiva. Fomentar a comprensión de diferentes situacións comunicativas empregando para elo entornos moi estruturados e axudas visuais. Fomentar o uso de formas sociais como saúdos, despedidas en entornos significativos (casa e aula). Favorecer a través de axudas visuais e de entornos estruturados, a realización de actividades cotiás de forma o máis autónoma posible. Empregar e comprender nocións espazo-temporais básicas. Fomentar a xeralización do traballado de forma específica na aula de AL a todos os contextos nos que interactúan os cativos (familia, aula ordinaria). 4. COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS Expresión de pensamentos, emocións, vivencias, opinións e diálogo escoitando aos compañeiros e respectando a quenda de palabra. Estruturación e organización do pensamento a través da linguaxe. Interpretación e comprensión da realidade. Comprensión de diferentes situacións comunicativas e expresión adaptándoa ás mesmas. Expresión axeitada en fondo e forma Comprensión de sucesos, e predición de consecuencias. Descripción de obxectos e persoas a través de cualificadores e cuantificadores. Identificación e plantexamento de problemas relevantes así como hipóteses da súa resolución.

184 TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL. COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER Identificación e comprensión de nocións espaciotemporais básicas. Uso autónomo dos programas informáticos específicos usados na aula de AL. Comprensión da realidade social na que se vive. Uso de formas sociais lingüísticas axeitadas ás diferentes situacións. Realización de razoamentos válidos sobre situacións reais e diálogo para mellorar a comprensión da realidade. Resolución de conflitos con actitude construtiva. Expresión de ideas e sentimentos, e escoita activa e respectuosa das alleas. Diálogo e negociación para chegar a acordos. Habilidades de pensamento diverxente e converxente. Goce de formas culturais importantes. Búsqueda de novas fontes e formas de expresión e comprensión. Uso de imaxinación e a creatividade para expresarse. Goce e sensibilidade cara a beleza e os traballos ben feitos. Adquisición da conciencia das propias capacidades. Xeralización autónoma do aprendido a diferentes contextos. Uso de estratexias de anticipación, reflexión e autocorreción. 5. ORGANIZACIÓN XERAL DA ATENCIÓN E APOIOS DE AL PARA O ACTUAL CURSO NO CENTRO E PRIORIDADES. A programación de AL enmárcase na etapa de EI, polo que teremos que ter en conta dúas accións diferenciadas; unha relacionada coas posibles necesidades que presenten os nenos e nenas en diferentes aspectos lingüísticos (forma, contido e uso), e outra, de importancia singular, centrada nunha función preventiva e estimuladora ao conxunto do alumnado da escola, a través do Programa de Estimulación da Linguaxe Oral. No que se refire ás necesidades individuais, o aopio que se realiza é con carácter xeral fóra da aula ordinaria (sempre contando coa autorización dos pais), entendendo que son alumnos/as que precisan un programa específico e individualizado que difícilmente se pode desenvolver na aula ordinaria, de acordo co Plan de Atención á Diversidade, así como o decreto 229/2012 de atención á diversidade. Á hora de realizar os horarios teremos en conta os criterios de priorización que se consensuaron no Plan de Atención á Diversidade. O PELO desenvólvese na totalidade das aulas ante o total convencemento de que é unha gran ferramenta para previr e mellorar o desenvolvemento da linguaxe, así como para traballar dunha maneira normalizada as dislalias evolutivas que hai nos diferentes grupos. Ademais, o PELO inclúe tamén ás familias, en forma de información e orientacións sobre o desenvolvemento da linguaxe, xa que a súa colaboración é indispensable. Ademais destas actuacións salientaremos outras coma:

185 Valoración de necesidades en colaboración coas titoras, mestra de PT e xefa de D.O.de cara á elaboración de horarios. Coordinación e colaboración entre as diferentes persoas que interveñen cos nenos/as cos que se traballa (pais, titoras, xefa do D.O, PT, axentes externos...). Información e comunicación a través de diferentes medios (entrevistas, páxina web, informes trimestrais) sobre o traballo desenvolvido dende a aula de AL. Mellora da dotación de material da aula de aopio, mercando ou elaborando material adaptado ás necesidades do alumnado. Realización de tres charlas e obradoiros informativos, dirixidos ás familias sobre o desenvolvemento da linguaxe oral. 6. CONCRECIÓN DOS APOIOS EN AULA E ESPECÍFICOS FÓRA DA AULA DO GRUPO DE REFERENCIA. APOIOS PROGRAMAS SESIÓNS PELO 3A 1 DE 45 PELO 3B 1 DE 45 PELO 4A 1 DE 45 PELO 4B 1 DE 45 PELO 5A 1 DE 45 PELO 5B 1 DE 45 PROGRAMA DE PREVENCIÓN CON TODO O ALUMNADO =PELO FÓRA DA AULA X.O.G. 4 sesions de 30 Y.F. 4 de 30 G.G.G. 2 de 25 F.F.R. 2 de 25 K.S.N. 2 de 30 Y.S.V. 5 de 30 e 45 E.G.S. 5 de 30 J.R.M. 5 de 30 e METODOLOXÍA XERAL E DIFERENCIADA PARA CADA PROGRAMA XERAL DE INTERVENCIÓN OU MODALIDADE DE INTERVENCIÓN OU ÁMBITO. A nivel xeral os principios metodolóxicos que guiarán a nosa práctica educativa serán os de individualidade, equidade e normalización, entendendo que a cada neno/a hai que darlle o que precise, atendendo ás súas características e necesidades. Esta programación desenvólvese na etapa de E.I. (3-6 anos), este feito fai que nos plantexemos as actividades dende un enfoque fundamentalmente lúdico mediante o cal os nenos/as aprendan xogando, case sen decatarse. Para elo presentaremos actividades non moi longas, cunha gran variedade de materiais e recursos co obxectivo de que non baixe o seu nivel de motivación. Un exemplo disto é o uso da caixa máxica e as súas mascotas, que nos sirven de fío condutor para introducir gran cantidade de contidos. Por outra banda, esforzarémonos en crear un ambiente emocional positivo, de confianza, seguridade e mesmo de certa familiaridade nas sesións de AL, (especialmente nas individuais), xa que o traballo da expresión oral precisa que os nenos/as se abran a nós e se expresen con liberdade e sen cortapisas. O uso das novas tecnoloxías é unha ferramenta moi potente para tratar contidos dunha maneira motivante e diferente. Desta maneira faremos grabacións en MP3 e

186 vídeo para aprender cancións ou adiviñas, usaremos as PDI das aulas ordinarias, e a tablet na de AL. Por outra banda empregaremos o Forbrain (es.forbrain.com/descubre) individualmente nos casos nos que se vexa preciso. 8. ORGANIZACIÓN DE ESPAZOS, TEMPORALIZACIÓN E RECURSOS. A aula de AL está organizada con zonas diferenciadas para diferentes tipos de actividades: zona de xogo simbólico, espello para o traballo logopédico, zona de traballo de mesa, mesa para traballar co ordenador, mesa de luz O uso destes espazos será exemplificado no apartado de sesións nas programacións individuais. En canto a temporalización, a presente programación está ideada para un curso escolar. Os posibles cambios de horario, que seguramente haxa dependendo da evolución dos nenos/as e da aparición de novas necesidades, serán referidos na memoria de final de curso. No que se refire aos recursos empregados, neste apartado serán nomeados os utilizados con carácter xeral xa que nas programacións específicas saliéntanse os empregados para cada caso. Recursos persoais. Abranguen ao conxunto do claustro do centro, así coma outros servizos externos coma o Equipo específico, o CAD ou AMICOS. Recursos materiais e educativos. Materiais elaborados adaptados ás necesidades específicas dos alumnos/as. Materiais específicos para o traballo logopédico. As propias aulas e espazos empregados. Material didáctico e xogos variados. Materiais relacionados coas novas tecnoloxías como MP3, PDI/tablet, ordenadores ou cámara de fotos, Forbrain, así coma programas informáticos e aplicacións específicas. 9. COORDINACIÓN/COMUNICACIÓN COAS TITORÍAS, DEPARTAMENTO DE ORIENTACIÓN E RELACIÓN COAS FAMILIAS. A coordinación cos diferentes ámbitos e contextos nos que se desenvolven os nenos/as son de gran relevancia, especialmente no caso dos programas de intervención individual para aumentar a coherencia dos mesmos, así como para mellorar a súa efectividade e xeralización. No que se refire ao Departamento de Orientación, queda fixada una reunión semanal de 30 coa xefa do departamento e a PT e AL itinerante, para tratar diferentes cuestións dos alumnos/as. Estas reunións serán ampliadas se fose necesario durante as gardas dos luns, coa xefa do departamento, e coa PT nas gardas semanais que compartimos, nas que ademais podemos elaborar material en común para os nenos/as cos que traballamos conxuntamente. No caso das titoras e mestras de apoio e especialistas, queda fixada unha reunión no mes de outubro, para compartir información ou coordinar o traballo co alumnado. Ao longo do curso realizaránse todas as que sexan solicitadas por calquera membro do equipo docente. Quedan fixadas as sesións de avaliación para cada trimestre da seguinte maneira: 1º TRIMESTRE: 11 E 18 DE DECEMBRO. 2º TRIMESTRE: 12 E 19 DE MARZO. 3º TRIMESTRE: 11 E 18 DE XUÑO.

187 En canto ás familias, realizarase una reunión ao comezo de curso para informar sobre diferentes aspectos do traballo na aula de AL, así como dar as orientacións iniciais para o traballo cos nenos/as. A maiores, e dependendo do caso, realizaránse todas as precisas para informar da evolución dos nenos e requerir máis colaboración se fose necesario. Ademais durante o curso as comunicacións realizaránse a través de caderniños de traballo ou libretas viaxeiras nas que se informará dos contidos que se están a traballar para que os reforcen desde a casa, así como a través dos informes trimestrais que se adxuntan coas avaliacións das titoras. Como mencionamos anteriormente, realizaranse tres sesións informativas/obradoiros, para a totalidade das familias do centro, para tratar diferentes aspectos do desenvolvemento da linguaxe oral (orientacións básicas, xogos, materiais ). 10. PROGRAMAS DE INTERVENCIÓN QUE SE LEVARÁN A CABO EN CADA AULA. PROGRAMA DE ESTIMULACIÓN DA LINGUAXE ORAL. - XUSTIFICACIÓN DO PROGRAMA DE ESTIMULACIÓN DA LINGUAXE ORAL. O PELO cumple cunha das funcións fundamentais de prevención e tratamento precoz das necesidades na área da linguaxe. O noso marco de referencia neste sentido é o decreto 229/2012 de atención á diversidade, que no seu artigo 4 especifica: A atención á diversidade abrangue a totalidade do alumnado, quen deberá contar coas medidas e recursos educativos que respondan ás súas necesidades e características persoais As accións preventivas e a detección temperá terán carácter prioritario nos centros docentes, coa implicación e a participación de toda a comunidade educativa e, de ser o caso, doutras administracións ou entidades sen ánimo de lucro. O programa de prevención de trastornos da linguaxe terá en conta os diferentes aspectos lingüísticos: forma, contido e uso, co obxecto de facilitar o proceso de adquisición da linguaxe e un correcto desenvolvemento da mesma. Este Programa de Estimulación da Linguaxe Oral levarase a cabo coa totalidade do alumnado da escola. Os obxectivos e contidos serán os que a continuación se nomean: -OBXECTIVOS: Estimular o desenvolvemento comunicativo, favorecendo a mellora dos procesos de comprensión e produción lingüística. Ampliar e correxir a linguaxe do alumnado. Fomentar unha linguaxe estruturada e elaborada, creando un ambiente lingüisticamente rico no que se procure o uso dun código o máis elaborado posible. Fomentar a práctica de respiración abdominal. Traballar unha correcta hixiene nasal. Practicar a relaxación xeral e específica dos órganos fonoarticulatorios, tomando conciencia da sensación de tensión e distensión dos músculos. Previr as posibles alteracións lingüísticas o máis precozmente posible, mediante a potenciación dos mecanismos básicos da linguaxe. Derivar aos nenos/as nos que se detecten problemas a outros servizos que se consideren oportunos como ao otorrino. - COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS -Expresión de pensamentos, emocións, vivencias, opinións e diálogo escoitando aos compañeiros e respectando a quenda de palabra. -Estruturación e organización do pensamento a través da linguaxe. -Interpretación e comprensión da realidade.

188 COÑECEMENTO E INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ TRATAMENTO DA INFORMACIÓN E COMPETENCIA DIXITAL COMPETENCIA CULTURAL E ARTÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER -Comprensión de diferentes situacións comunicativas e expresión adaptánda ás mesmas. -Expresión axeitada en fondo e forma -Comprensión de sucesos, e predición de consecuencias. -Descripción de obxectos e persoas a través de cualificadores e cuantificadores. -Identificación e plantexamento de problemas relevantes así como hipóteses da súa resolución. -Comprensión da realidade social na que se vive. -Uso de formas sociais lingüísticas axeitadas ás diferentes situacións. -Realización de razoamentos válidos sobre situacións reais e diálogo para mellorar a comprensión da realidade. -Resolución de conflitos con actitude construtiva. -Expresión de ideas e escoita activa e respectuosa das alleas. -Diálogo e negociación para chegar a acordos. -Uso autónomo de PDI e programas informáticos. -Uso autónoma da cámara de fotos dixital para elaborar materiais e documentar as sesións de PELO. -Habilidades de pensamento diverxente e converxente. -Goce de formas culturais importantes. -Búsqueda de novas fontes e formas de expresión e comprensión. -Uso de imaxinación e a creatividade para expresarse. -Goce e sensibilidade cara a beleza e os traballos ben feitos. -Adquisición da conciencia das propias capacidades. -Xeralización autónoma do aprendido a diferentes contextos. -Uso de estratexias de anticipación, reflexión e autocorreción. - CONTIDOS: 1.- Bases Funcionais: Audición: *Discriminación e identificación de ruídos e sons cotiáns. - sons relacionados coa escola. - sons realizados co corpo. - sons da casa. - animais de granxa/salvaxes. - instrumentos musicais. * Calidades do son. - Duración. - Intensidade. - Timbre. *Discriminación auditiva de fonemas. - Conciencia Fonolóxica. Inclúe a conciencia de unidades semánticas, silábicas e fonéticas. *Memoria e atención auditiva. * Ritmo: - Seguimento e creación de ritmos co corpo, instrumentos musicais e obxectos relacionados cos centros de interese traballados. Aparato fonador:

189 *Respiración e sopro. - Respiración abdominal. - Inspiración/espiración nasal/bucal. - Control de intensidade e direccionalidade do sopro. *Praxes bucofaciais. - Control, conciencia e coordinación dos movementos de beizos, lingua, mandíbula e meixelas. - Conciencia de relaxación/tensión dos órganos bucofonatorios. 2.- Dimensións da linguaxe: Forma: *Fonoloxía. - Articulación do sistema fonolóxico galego/español. *Morfosintaxe. - Orde e secuencia das palabras e enunciados. - Lonxitude e complexidade da frase. - Concordancias xénero/número/persoa. - Uso de palabras función: determinantes, preposicións, conxuncións e adverbios. Contido: * Vocabulario dos diferentes centros de interese traballados (a escola, a casa, o corpo, a rúa, as profesións, os animais, nocións espaciais...). * Categorías semánticas. Clasificación de palabras en diferentes campos semánticos xerais. *Comprensión de situacións, láminas e textos sinxelos *Seguimento de instrucións. Nocións espazo-temporais. Uso: * Funcións da linguaxe: - Instrumental: descrición de persoas e obxectos, definicións... - Reguladora. Uso de instrucións cos outros, para conseguir o que queremos. - Interactiva. Conversas, debates, absurdos... - Persoal. Conversas, expresión de sentimentos, correcta resolución de conflitos, formas socialmente compartidas. 3.- Voz. *Aspectos prosódicos (entoación, ritmo). - Conciencia das diferenzas de entoación: sorpresa, pregunta, tristeza, alegría... * Conduta postural. *Cualidades da voz, (intensidade, ton e timbre). *Dición. * Impostación. 4.- Procesos cognitivos básicos: Memoria Atención, Percepción, Razoamento: - METODOLOXÍA. Dada a etapa educativa na que traballamos (E.I.), os criterios metodolóxicos que guiarán a nosa práctica docente serán: carácter global e interdisciplinar e o carácter lúdico das actividades que se propoñan. De feito usaremos unha caixa máxica con mascotas que funcionarán como fío condutor das diferentes actividades que se

190 desenvolvan. O uso da caixa máxica irase reducindo paulatinamente de maneira que en 5 anos apenas se empregue. As actividades terán unha duración curta para evitar que o alumnado se desmotive ou esgote. Para reforzar o traballo de conciencia fonolóxica e articulación de fonemas, empregarase cos nenos de 4 e 5 anos o método Xogando cos sons" da editorial Xerais. Formará parte importante da programación o traballo e memorización de cancións, ladaíñas e poesías. Isto é así ante o convencemento de que estes elementos de tradición oral son un recurso moi motivador e facilitador para a adquisición de obxectivos variados relacionados coa articulación, estruturación morfosintáctica, vocabulario ou o traballo de conciencia fonolóxica. Este curso intentarase traballar textos da homenaxeada das Letras Galegas: Mª Victoria Moreno. A continuación enuméranse algunhas actividades a modo de exemplo. ACTIVIDADES: 1.- Bases Funcionais Audición. - Loto de sons: tapamos os debuxos correspondentes aos sons que se escoitan. - Falamos sobre os sons que se producen en diferentes contextos (casa, rúa, granxa, escola...) e os tentamos imitar. - Asociamos diferentes accións segundo o son que escoitamos: se soa o pandeiro moi alto camiñamos como xigantes, se soa baixiño como ananos... - Asociamos accións a instrumentos: se soa o pandeiro nos tocamos a cabeza, se soa o triángulo damos un salto... - Xogo dos indios. Asociamos diferentes accións segundo o que escoitemos. Utilizaremos pares de pseudopalabras que só se diferencien nun fonema. Por exemplo: cando escoitemos meta os indios cazan, cando oian peta os indios cabalgan. _ Asociamos unha palabra dun conto cunha acción ou un son. - O Tren de... Preséntaselles un tren con tres vagóns e debuxos de palabras nas que se inclúe o fonema traballado en diferentes posicións. Colocaremos os debuxos no 1º, 2º e 3º vagón segundo empece, remate ou teña no medio o fonema a traballar. - Carreiras de palabras: damos un salto por cada palabra que escoitamos. - Repetimos series de palabras ou díxitos, que di primeiro a mestra. Comezaremos con tres palabras da mesma categoría semántica e iremos complicando a actividade engadindo palabras e mesturando palabras de diferentes categorías semánticas. - Damos de comer ás mascotas da caixa máxica: unha só come palabras longas e outra só palabras curtas. 1.2 Aparato fonador. Xogos de sopro con diferentes materiais: un soprador, carreiras de algodóns, pelotas de ping-pong, lotos de sopro... A ruleta das caras: colocamos debuxos de caras con diferentes praxias nunha ruleta; os nenos/as deberán imitar a praxia que sinala a agulla da ruleta. Facemos praxias e onomatopeas seguindo un conto que relata a mestra. Facemos ruidiños e praxias para espertar á mascota que está na caixa máxica. Seguimos ritmos que crea mestra ou os nenos/as con instrumentos musicais, co corpo, con obxectos da aula, da casa...

191 Lemos e escribimos patróns rítmicos. Por exemplo, cando soe un son longo facemos unha raia longa, e cando soe un son curto facemos unha raia curta. Dicimos unha mesma frase con diferentes entoacións como se estivésemos contentos, tristes, abraiados... Dicimos unha palabra colocando a til en diferentes posicións. 2.- Dimensións da linguaxe Forma Fonoloxía. - Repetimos pares de sílabas acompañados de xestos de apoio á articulación. - Aprendemos ladaíñas, cancións, poesías... - Facemos onomatopeas segundo o centro de interese que estamos a traballar Morfosintaxe. - Xogamos co Enséñame a Hablar, estruturando frases entre todos cada vez máis complexas. - Creamos frases tirando tres dados: o verde é o dos suxeitos, o vermello o das accións, e o amarelo o dos complementos de lugar, tempo, modo... - Usamos os dados para facer historias con diferentes personaxes e situacións. - Pragma: os nenos/as teñen que conseguir cartas que só se diferencian en pequenos detalles pedíndolla a un compañeiro/a. Por exemplo: nunha carta un can está dentro da casiña e noutra está fóra... - Facemos un debuxo dirixindo á mestra ou a un compañeiro, dicimos o que queremos e onde o queremos. 2.2 Contido. Lotos dos diferentes centros de interese traballados. Nomeamos os obxectos, fotos, debuxos que saen da caixa máxica. Cal sobra? Recoñecemos o obxecto que sobra dunha serie porque non pertence á familia semántica. Por exemplo, colamos un lapis entre animais, e teñen que botar fóra ó lapis. A mestra di un listado de palabras, os nenos dirán si ou non segundo pertenzan ou non a un campo semántico. A batalla de contrarios, formamos dous grupos cada un dirá o contrario do que dixo o primeiro. Explicamos láminas nas que se presentan diferentes situacións relacionadas cos centros de interese traballados. Buscamos absurdos en debuxos, fotos, láminas... Seguimos instrucións. Empezaremos por poucas accións e iremos engadindo ós poucos máis. Secuenciamos varias fotos que describen unha situación Uso. - Facemos descricións de persoas, personaxes e lugares. - Realizamos instrucións para conseguir un obxectivo. Por exemplo, diriximos a un compañeiro por un itinerario. - Conversamos sobre os nosos intereses, gustos, sentimentos... - Aprendemos formas lingüísticas socialmente correctas: saúdos, por favor, grazas... - Facemos simulacións de situacións nos que nos poñemos no lugar doutros personaxes. - TEMPORALIZACIÓN: Cada grupo recibirá unha sesión semanal de estimulación da linguaxe de 45 minutos.

192 11. PROGRAMAS DE INTERVENCIÓN INDIVIDUALIZADA PARA CADA ALUMNO/A 1.ALUMNO: J.R.M. 6º NIVEL DE 2º CICLO DE E.I. 2. NECESIDADES. Alumno diagnosticado con TEL e deficiencia mental. 3. OBXECTIVOS. - Mellorar a pronuncia dos diferentes fonemas en linguaxe repetida, dirixida e espontánea. - Mellorar a mobilidade e coordinación dos OBF. - Promover unha linguaxe fluída, cun ritmo e entoación axeitados. - Aumentar o vocabulario expresivo e comprensivo. - Construir frases de complexidade crecente. - Empregar diferentes funcións comunicativas de forma espontánea. - Utilizar formas sociais de forma espontánea (saúdos, agradecementos, disculpas). - Comprender situacións comunicativas cotiáns sinxelas. - Mellorar a capacidade de razoamento e resolución de conflitos. - Mellorar habilidades de abstracción. - Iniciar a lectoescritura a partir de palabras significativas. 4. COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER COMPETENCIA SOCIAL E CIDADÁ COÑECEMENTO E INTERACIÓN CO MUNDO FÍSICO DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS Expresión de sentimentos e necesidades sinxelas. Uso de estratexias de anticipación. Participación e interese nas actividades de aula. Comprensión das rutinas e interacións cotiás da escola. Comprensión de sucesos, e predición de consecuencias. Interpretación e comprensión do mundo. 5. METODOLOXÍA E RECURSOS. - A metodoloxía a empregar é moi lúdica, seleccionando imaxes e recursos motivantes e significativos para os nenos. - As actividades serán dunha duración curta, para evitar o esgotamento e aproveitar ao máximo os tempos de atención. - Utilínzanse materiais moi versátiles e variados, para traballar un mesmo obxectivo de forma diferente. Neste sentido as novas tecnoloxías serán una ferramenta de gran utilidade. Entre algúns dos recursos que empregaremos salientamos: Material de soplo: algodóns, pelotas de ping-pong, confeti, palliñas Tarxetas con imaxes variadas: praxes, vocabulario, contos Material logopédico como depresores, cepillo de dentes eléctrico Xogos variados: xogo simbólico (bonecas, cociniña, supermercado), dominós, monicreques

193 Pizarra magnética con elementos imantados (letras, imaxes ). Outros recursos tecnolóxicos como MP3 ou Forbrain. Libreta viaxeira. 6. TIPOLOXÍA DE ACTIVIDADES E MODELOS DE SESIÓN. Algunhas das actividades que se realizarán co alumno son: - Actividades de praxes. - Actividades de soplo. - Actividades de articulación (con axudas visuais e sensoriais, ritmos ) - Actividades de vocabulario: de denominación, atopar intruso, categorización semántica. - Actividades para o traballo de nocións espaciais. - Actividades para a estruturación correcta de frases, a través de imaxes con código de color, ou dados. MODELO DE SESIÓN. - Usamos axudas visuais para presentar e estruturar a sesión. - Facemos o calendario da clase, onde só marcamos o tempo que fai e colocamos un gomet no día da semana. - Presentamos no ordenador vocabulario sobre o outono, e xogamos a adiviñar a imaxe que é. - Escoitamos e cantamos a canción do outono, integrando o vocabulario traballado. - Xogo dirixido: poñémoslles caras con diferentes emocións a unha cabaza. Para facelo empregaremos unha plantilla plastificada e plastilina. 7. AVALIACIÓN FORMAS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. Realizarase una evaluación continua do programa tendo en conta a evolución do neno así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden. Para elo empregaremos a observación directa, a grabación de mostras de linguaxe espontánea e repetida no MP3, así como conversas coa titora e a familia 7.2. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. CRITERIO DE AVALIACIÓN SI NON EN PROCESO. - Mellora a mobilidade e coordinación dos OBF. - Mellora a pronuncia dos diferentes fonemas en linguaxe repetida, dirixida e espontánea. - Usa unha linguaxe fluída, cun ritmo e entoación axeitados. - Emprega máis vocabulario expresivo e comprensivo, axeitándoo a situación comunicativa. - Constrúe frases máis longas e complexas. - Empregar diferentes funcións

194 comunicativas de forma espontánea. - Utiliza formas sociais de forma espontánea (saúdos, gagradecementos, disculpas). - Comprende situacións comunicativas cotiáns sinxelas. - Mellora a capacidade de razoamento e resolución de conflitos. - Melloran habilidades de abstracción. - Iniciouse na lectoescritura. 1.ALUMNO: E. G.S. 6º NIVEL DE 2º CICLO DE E.I. 2. NECESIDADES. - Alumno diagnosticado de TEA. 3. OBXECTIVOS. - Empregar unha linguaxe adaptada ás situaacións sociais e comunicativas. - Mellorar a pronuncia dos diferentes fonemas en linguaxe repetida, dirixida e espontánea. - Mellorar a mobilidade e coordinación dos OBF. - Diminuir o ritmo excesivamente rápido da fala, para mellorar a intelixibilidade da súa linguaxe. - Estimular unha mellora na vocalización. - Aumentar os tempos de atención durante a realización dunha tarefa. - Comprender situacións comunicativas cotiáns e actuar acorde a elas. - Manter e seguir conversas sinxelas de forma coherente e respectando o turno de palabra. - Resolver conflitos cotiás expresando as súas emocións e tendo en conta as emocións dos demais. 4. COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER COMPETENCIA DIXITAL DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS Expresión axeitada en fondo e forma. Adquisición da conciencia das propias capacidades. Toma de conciencia e control de situacións nas que comete máis erros articulatorios. Adquisición de mecanismos de anticipación, reflexión e autocorreción. Uso autónomo do ordenador así como de aplicación ou programas específicos empregados na aula. 5. METODOLOXÍA E RECURSOS. - A metodoloxía a empregar é moi lúdica, seleccionando imaxes e recursos motivantes e significativos para os nenos - As actividades serán dunha duración curta, para evitar o esgotamento e aproveitar ao máximo os tempos de atención.

195 - Utilínzanse materiais moi versátiles e variados, para traballar un mesmo obxectivo de forma diferente. Neste sentido as novas tecnoloxías serán una ferramenta de gran utilidade. Entre algúns dos recursos que empregaremos salientamos: Material de soplo: algodóns, pelotas de ping-pong, confeti, palliñas Tarxetas con imaxes variadas: pictogramas, praxes, vocabulario, contos Material logopédico como depresores, cepillo de dentes eléctrico Xogos variados: xogo simbólico (bonecas, cociniña, supermercado), dominós, monicreques Pizarra magnética con elementos imantados (letras, imaxes ). Outros recursos tecnolóxicos como MP3, ordenador, tablet, forbrain. Libreta viaxeira. 6. TIPOLOXÍA DE ACTIVIDADES E MODELOS DE SESIÓN. Actividades de praxes bucofaciais. Movementos de lingua: arriba/abaixo, fóra/dentro, aos lados Movementos de beizos: morriños, pedorreta, arriba/abaixo, Empregaremos para a motivación nestas actividades imaxes e cancións atractivas. Actividades de respiración e soplo. Soplamos pelotas de ping pong, algodóns, velas xogando con diferentes intensidades e direccionalidade. Actividades de vocabulario. Estruturación de frases a través de tarxetas con código de cores ou dados. Memorización de cancións, poesías e ladaíñas. Actividades de entrenamento de habilidades sociais. A través do uso de pictogramas para estruturar e anticipar actividades. A través da interpretación de imaxes baseándonos na Teoría da Mente, traballando o que poden estar pensando ou sentindo outras persoas en diferentes situacións. Traballando os conflitos e as situacións cotiás empregando os recursos anteriores. MODELO DE SESIÓN. - Expresión oral espontánea. Comezamos a sesión conversando sobre algún aspecto da rutina cotiá do neno. Para elo podemos empregar a libreta viaxeira. Desta maneira conseguiremos por una banda crear un ambiente de confianza necesario para o traballo da linguaxe oral, e por outra banda, valoraremos a evolución dos contidos traballados nas súas emisións espontáneas. - Actividades de praxes diante do espello. Realizaremos praxes cos beizos procurando a correcta pronuncia dos fonemas bilabiais. - Actividades de articulación. Articulamos sílabas e palabras que comezan por /m//b/, empregaremos para elo axudas visuais e sensoriais. - Xogo dirixido. 7. AVALIACIÓN FORMAS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. Realizarase una evaluación continua do programa tendo en conta a evolución do neno así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden.

196 Para elo empregaremos a observación directa, a grabación de mostras de linguaxe espontánea e repetida no MP3, así como conversas coa titora e a familia 7.2. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. CRITERIO DE AVALIACIÓN SI NON EN PROCESO. - Empregar unha linguaxe adaptada ás situaacións sociais e comunicativas. - Mellorou a articulación dos fonemas traballados en linguaxe repetida. - Mellorou a articulación dos fonemas traballados en linguaxe inducida. - Mellorou a articulación dos fonemas traballados en linguaxe espontánea. - Realiza movementos coordinados dos OBF de forma voluntaria. - Fala de forma pausada. - Vocaliza mellor na súa linguaxe espontánea. - Aumenta os tempos de atención durante a realización dunha tarefa. - Comprende situacións comunicativas cotiás. - Segue conversas de forma coherente e respectando o turno de palabra. - Resolve conlitos ou situacións de frustración expresando as súas emocións e tendo en conta as dos demais. 1.ALUMNA: Y.F. 5º NIVEL DE 2º CICLO DE E.I. 2. NECESIDADES. Alumna china con dificultades para expresarse e entender o castelán e galego. 3. OBXECTIVOS. - Aumentar a súa competencia comunicativa en castelán/galego a todos os niveis. - Aumentar o seu nivel de vocabulario a nivel expresivo e comprensivo. - Estruturar frases de complexidade crecente. - Entender situacións comunicativas cotiáns sinxelas, empregando para elo todo tipo de axudas, como unha entoación esaxerada, ou apoios visuais (xestos, pictos ). - Seguir instrucións de complexidade crecente empregando se fose preciso axudas xestuais ou visuais. - Empregar formas sociais espontáneamente (saúdo, agradecemento, disculpas).

197 4. COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER COMPETENCIA DIXITAL DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS Expresión axeitada en fondo e forma. Adquisición da conciencia das propias capacidade Adquisición de mecanismos de anticipación, reflexión e autocorreción. Uso autónomo do ordenador así como de aplicación ou programas específicos empregados na aula. 5. METODOLOXÍA E RECURSOS. - A metodoloxía a empregar é moi lúdica, seleccionando imaxes e recursos motivantes e significativos para a nena. - As actividades serán dunha duración curta, para evitar o esgotamento e aproveitar ao máximo os tempos de atención. - Utilínzanse materiais moi versátiles e variados, para traballar un mesmo obxectivo de forma diferente. Neste sentido as novas tecnoloxías serán una ferramenta de gran utilidade. Entre algúns dos recursos que empregaremos salientamos: Obxectos reais. Tarxetas con imaxes variadas: vocabulario, láminas, contos Xogos variados: xogo simbólico (bonecas, cociniña, supermercado), dominós, monicreques, tarxetas, dados de historias Pizarra magnética con elementos imantados (letras, imaxes ). Outros recursos tecnolóxicos como MP3, tablet, forbrain. 6. TIPOLOXÍA DE ACTIVIDADES E MODELOS DE SESIÓN. Con esta nena realizaránse fundamentalmente tres tipos de actividades. Actividades semánticas para aumentar vocabulario expresivo e comprensivo. - Nomeamos obxectos reais e os usamos de forma significativa en situacións prácticas reais. - Traballamos con tarxetas e láminas para nomear obxectos, facer categorías, buscar cal falta, buscar diferencias Actividades morfosintácticas para formas frases. - Mediante o material de Enséñame a hablar. - Construíndo frases a partir de dados que teñen diferentes elementos da frase (suxeito-verbo-complemento). - Describindo láminas sinxelas. - Inventando historias sinxelas a partir de dados. Actividades de comprensión e seguimento de instrucións. - Traballando instrucións sinxelas e significativas a partires do vocabulario que se vai traballando. - Reforzando conceptos básicos. - A partir do traballo e entrenamento de preguntas sinxelas: Quen é? Onde está? Qué fai? - Tentaremos reforzar o traballo de comprensión con todo tipo de axudas: entoación, xestos, expresión corporal ou se fose necesario pictogramas.

198 7. AVALIACIÓN FORMAS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. Realizarase una evaluación continua do programa tendo en conta a evolución do neno así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden. Para elo empregaremos a observación directa, a grabación de mostras de linguaxe espontánea e repetida no MP3, así como conversas coa titora e a familia 7.2. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. CRITERIO DE AVALIACIÓN SI NON EN PROCESO. - Aumentou a súa competencia comunicativa en castelán/galego a todos os niveis. - Usa máis vocabulario a nivel expresivo e comprensivo. - Constrúe frases de maior complexidade. - Entende situacións comunicativas cotiáns sinxelas. - Axúdalle para a comprensión o uso de axudas visuais, xestos ou pictogramas. - Segue instrucións de complexidade crecente. - Emprega formas sociais espontáneamente (saúdo, agradecemento, disculpas). 1.ALUMNA: K. S.N. 5º NIVEL DE 2º CICLO DE E.I. 2. NECESIDADES. Alumna con mutismo selectivo e/ou condicións persoais complexas. 3. OBXECTIVOS. - Aumentar o contacto ocular durante os intercambios comunicativos. - Diminuir condutas de evitación como xirarse ou baixar a mirada durante os intercambios comunicativos. - Fomentar o uso espontáneo de diferentes funcións comunicativas, con diferentes interlocutores. 4. COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER COMPETENCIA DIXITAL DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS Expresión axeitada en fondo e forma. Adquisición da conciencia das propias capacidade Adquisición de mecanismos de anticipación, reflexión e autocorreción. Uso autónomo do ordenador así como de aplicación ou programas específicos empregados na aula.

199 5. METODOLOXÍA E RECURSOS. No caso concreto desta nena, temos que ter sempre en mente o fundamental que é crear un espazo e unas situacións comunicativas que lle xeneren moita seguridade e confianza, e un entorno estimulante e emocionalmente moi positivo. - A metodoloxía a empregar é moi lúdica, seleccionando imaxes e recursos motivantes e significativos para a nena. - As actividades serán dunha duración curta, para evitar o esgotamento e aproveitar ao máximo os tempos de atención. - Utilínzanse materiais moi versátiles e variados, para traballar un mesmo obxectivo de forma diferente. Neste sentido as novas tecnoloxías serán una ferramenta de gran utilidade. Entre algúns dos recursos que empregaremos salientamos: Material de soplo: algodóns, pelotas de ping-pong, confeti, palliñas Tarxetas con imaxes variadas: praxes, vocabulario, contos Xogos variados: xogo simbólico (bonecas, cociniña, supermercado), dominós, monicreques Pizarra magnética con elementos imantados (letras, imaxes ). Outros recursos tecnolóxicos como MP3, tablet, forbrain. 6. TIPOLOXÍA DE ACTIVIDADES E MODELOS DE SESIÓN. As sesións de K. son sempre acompañada doutro neno, polo que se realizarán actividades que poidan compartir polas súas dificultades. - Xogo simbólico no que se traballen situacións da vida real: a familia, o parque, compañeiros. - Conversas a partir dun estímulo visual: obxecto, lámina, fotografía real. - Xogos lingüísticos variados: quen é quen, elaboración de historias, adiviñas - Xogos para a estimulación de habilidades de pensamento: comparación, clasificación, interpretación, establecemento de relación de causalidade 7. AVALIACIÓN FORMAS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. Realizarase una evaluación continua do programa tendo en conta a evolución do neno así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden. Para elo empregaremos a observación directa, a grabación de mostras de linguaxe espontánea e repetida no MP3, así como conversas coa titora e a familia 7.2. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. CRITERIO DE AVALIACIÓN SI NON EN PROCESO. - Realiza contacto ocular cos seus interlocutores durante os intercambios comunicativos. - Realiza menos condutas de evitación. - Usa espontáneamente diferentes funcións da linguaxe.

200 1.ALUMNO: G.G.G. 5º NIVEL DE 2º CICLO DE E.I. 2. NECESIDADES. Alumno cos dislalias múltiples. 3. OBXECTIVOS. - Mellorar a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Vocalizar axeitadamente para mellorar a intelixibilidade da linguaxe. - Correxir as dislalias (fonemas /s//z//d//r/sinfóns e aquelas que realiza de forma non sistemática, nas súas linguaxes repetida, inducida e espontánea. - Traballar a conciencia fonolóxica para mellorar tamén a articulación de palabras de tres ou máis sílabas. - Fomentar o uso espontáneo de diferentes funcións comunicativas. 4. COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER COMPETENCIA DIXITAL DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS Expresión axeitada en fondo e forma. Adquisición da conciencia das propias capacidade Adquisición de mecanismos de anticipación, reflexión e autocorreción. Uso autónomo do ordenador así como de aplicación ou programas específicos empregados na aula. 5. METODOLOXÍA E RECURSOS. - A metodoloxía a empregar é moi lúdica, seleccionando imaxes e recursos motivantes e significativos para o neno. - As actividades serán dunha duración curta, para evitar o esgotamento e aproveitar ao máximo os tempos de atención. - Utilínzanse materiais moi versátiles e variados, para traballar un mesmo obxectivo de forma diferente. Neste sentido as novas tecnoloxías serán una ferramenta de gran utilidade. Entre algúns dos recursos que empregaremos salientamos: Material de soplo: algodóns, pelotas de ping-pong, confeti, palliñas Tarxetas con imaxes variadas: praxes, vocabulario, contos Material logopédico como depresores, cepillo de dentes eléctrico Xogos variados: xogo simbólico (bonecas, cociniña, supermercado), dominós, monicreques Pizarra magnética con elementos imantados (letras, imaxes ). Outros recursos tecnolóxicos como MP3, tablet, forbrain. 6. TIPOLOXÍA DE ACTIVIDADES E MODELOS DE SESIÓN. Actividades de respiración e soplo. Soplamos pelotas de ping pong, algodóns, velas xogando con diferentes intensidades e direccionalidade. Actividades de articulación. Observación diante do espello da correcta colocación de lingua e beizos á hora de pronunciar os fonemas traballados. Repetición de sílabas ailladas/palabras/frases. Emisión de palabras inducidas.

201 7. AVALIACIÓN FORMAS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. Realizarase una evaluación continua do programa tendo en conta a evolución do neno así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden. Para elo empregaremos a observación directa, a grabación de mostras de linguaxe espontánea e repetida no MP3, así como conversas coa titora e a familia 7.2. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. CRITERIO DE AVALIACIÓN SI NON EN PROCESO. - Mellorou a mobilidade e coordinación da zona orofacial - Vocaliza mellor cando fala espontáneamente. - Articula correctamente os fonemas traballados en linguaxe repetida. - Articula correctamente os fonemas traballados en linguaxe inducida. - Articula correctamente os fonemas traballados en linguaxe espontánea. - Mellorou a conciencia fonolóxica a nivel silábico e de fonemas. - Usa espontáneamente diferentes función da linguaxe. 1.ALUMNO: F.F.R. 5º NIVEL DE 2º CICLO DE E.I. 2. NECESIDADES. Alumno con varias dislalias fonéticas e fonolóxicas. 3. OBXECTIVOS. - Mellorar a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Vocalizar axeitadamente para mellorar a intelixibilidade da linguaxe. - Correxir as dislalias (fonemas /s//z//sinfóns con r /r/ suave e aquelas que realiza de forma non sistemática, nas súas linguaxes repetida, inducida e espontánea. - Fomentar o uso espontáneo de diferentes funcións comunicativas. 4. COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER COMPETENCIA DIXITAL DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS Expresión axeitada en fondo e forma. Adquisición da conciencia das propias capacidade Adquisición de mecanismos de anticipación, reflexión e autocorreción. Uso autónomo do ordenador así como de aplicación ou programas específicos empregados na aula.

202 5. METODOLOXÍA E RECURSOS. - A metodoloxía a empregar é moi lúdica, seleccionando imaxes e recursos motivantes e significativos para a nena. - As actividades serán dunha duración curta, para evitar o esgotamento e aproveitar ao máximo os tempos de atención. - Utilínzanse materiais moi versátiles e variados, para traballar un mesmo obxectivo de forma diferente. Neste sentido as novas tecnoloxías serán una ferramenta de gran utilidade. Entre algúns dos recursos que empregaremos salientamos: Material de soplo: algodóns, pelotas de ping-pong, confeti, palliñas Tarxetas con imaxes variadas: praxes, vocabulario, contos Material logopédico como depresores, cepillo de dentes eléctrico Xogos variados: xogo simbólico (bonecas, cociniña, supermercado), dominós, monicreques Pizarra magnética con elementos imantados (letras, imaxes ). Outros recursos tecnolóxicos como MP3, tablet, forbrain. 6. TIPOLOXÍA DE ACTIVIDADES E MODELOS DE SESIÓN. Actividades de respiración e soplo. Soplamos pelotas de ping pong, algodóns, velas xogando con diferentes intensidades e direccionalidade. Actividades de articulación. Observación diante do espello da correcta colocación de lingua e beizos á hora de pronunciar os fonemas traballados. Repetición de sílabas ailladas/palabras/frases. Emisión de palabras inducidas. 7. AVALIACIÓN FORMAS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. Realizarase una evaluación continua do programa tendo en conta a evolución do neno así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden. Para elo empregaremos a observación directa, a grabación de mostras de linguaxe espontánea e repetida no MP3, así como conversas coa titora e a familia 7.2. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. CRITERIO DE AVALIACIÓN SI NON EN PROCESO. - Mellorou a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Vocaliza mellor de forma espontánea. - Articula correctamente os fonemas traballados en linguaxe repetida. - Articula correctamente os fonemas traballados en linguaxe inducida. - Articula correctamente os fonemas en linguaxe espontánea. - Usa espontáneamente diferentes funcións da linguaxe en diferentes

203 contextos comunicativos. 1.ALUMNO: Y.S.V. 5º NIVEL DE 2º CICLO DE E.I. 2. NECESIDADES. Alumno con hemiparesia do lado dereito. 3. OBXECTIVOS. - Mellorar a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Controlar a intensidade e direccionalidade do soplo. - Tomar consciencia de sensacións de tensión e distensión da zona orofacial, sobre todo da lingua. - Aproveitar os movementos que sí controla para mellorar a articulación de fonemas, e así mellorar tamén a intelixibilidade da súa linguaxe oral. - Introducir xestos como sistema de comunicación aumentativo. - Aumentar o vocabulario expresivo (a nivel oral e xestual). - Estruturar frases de complexidade crecente. - Promover o uso de diferentes funcións da linguaxe. 4. COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER COMPETENCIA DIXITAL DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS Expresión axeitada en fondo e forma. Adquisición da conciencia das propias capacidade Adquisición de mecanismos de anticipación, reflexión e autocorreción. Uso autónomo do ordenador así como de aplicación ou programas específicos empregados na aula. 5. METODOLOXÍA E RECURSOS. - A metodoloxía a empregar é moi lúdica, seleccionando imaxes e recursos motivantes e significativos para a nena. - As actividades serán dunha duración curta, para evitar o esgotamento e aproveitar ao máximo os tempos de atención. - Utilínzanse materiais moi versátiles e variados, para traballar un mesmo obxectivo de forma diferente. Neste sentido as novas tecnoloxías serán una ferramenta de gran utilidade. Entre algúns dos recursos que empregaremos salientamos: Material de soplo: algodóns, pelotas de ping-pong, confeti, palliñas Tarxetas con imaxes variadas: praxes, vocabulario, contos Material logopédico como depresores, cepillo de dentes eléctrico Xogos variados: xogo simbólico (bonecas, cociniña, supermercado), dominós, monicreques Pizarra magnética con elementos imantados (letras, imaxes ). Outros recursos tecnolóxicos como MP3, tablet, forbrain. 6. TIPOLOXÍA DE ACTIVIDADES E MODELOS DE SESIÓN. Actividades de estimulación dos OBF. Realización de movementos voluntarios. Estimulación da zona con masaxes e vibracións. Actividades de respiración e soplo.

204 Soplamos pelotas de ping pong, algodóns, velas xogando con diferentes intensidades e direccionalidade. Actividades de articulación. Observación diante do espello da correcta colocación de lingua e beizos á hora de pronunciar os fonemas traballados. Repetición de sílabas ailladas/palabras/frases. Emisión de palabras inducidas. o Actividades de adquisición de sistema aumentativo de comunicación: signos/xestos. Ampliando o seu vocabulario de signos paulatinamente. Animando para que o use simultáneamente coa linguaxe oral. Implicando ao equipo docente e a familia. 7. AVALIACIÓN FORMAS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. Realizarase una evaluación continua do programa tendo en conta a evolución do neno así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden. Para elo empregaremos a observación directa, a grabación de mostras de linguaxe espontánea e repetida no MP3, así como conversas coa titora e a familia 7.2. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. CRITERIO DE AVALIACIÓN SI NON EN PROCESO. - Mellorou a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Controla a intensidade e direccionalidade do soplo. - É quen de relaxar a lingua de forma consciente. - Mellora a articulación de fonemas realizando movemtos de órganos non afectados, - Usa signos/xestos de forma espontánea para aumentar a intelixibilidade da linguaxe oral. - Aumentou o vocabulario expresivo. - Estrutura frases máis complexas. - Usa de forma espontánea diferentes función da linguaxe. 1.ALUMNO: X.O.G. 4º NIVEL DE 2º CICLO DE E.I. 2. NECESIDADES. Alumno con retraso grave da linguaxe. 3. OBXECTIVOS. - Diminuir a impulsividade e aumentar tempos de atención conxunta. - Aumentar o contacto ocular durante o intercambio comunicativo.

205 - Estimular habilidades de imitación (xestual e oral). - Mellorar a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Mellorar o control de intensidade e direccionalidade do soplo. - Aumentar o vocabulario a nivel expresivo e comprensivo. - Estruturar frases sinxelas. 4. COMPETENCIAS BÁSICAS. COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER DESCRIPTORES DAS COMPETENCIAS Expresión axeitada en fondo e forma. Adquisición da conciencia das propias capacidades Adquisición de mecanismos de anticipación, reflexión e autocorreción. 5. METODOLOXÍA E RECURSOS. - A metodoloxía a empregar é moi lúdica, seleccionando imaxes e recursos motivantes e significativos para o neno. - As actividades serán dunha duración curta, para evitar o esgotamento e aproveitar ao máximo os tempos de atención. - Utilínzanse materiais moi versátiles e variados, para traballar un mesmo obxectivo de forma diferente. Neste sentido as novas tecnoloxías serán una ferramenta de gran utilidade. Entre algúns dos recursos que empregaremos salientamos: Material de soplo: algodóns, pelotas de ping-pong, confeti, palliñas Tarxetas con imaxes variadas: praxes, vocabulario, contos Material logopédico como depresores, cepillo de dentes eléctrico Xogos variados: xogo simbólico (bonecas, cociniña, supermercado), dominós, monicreques Pizarra magnética con elementos imantados (letras, imaxes ). Outros recursos tecnolóxicos como MP3, tablet, forbrain. 6. TIPOLOXÍA DE ACTIVIDADES E MODELOS DE SESIÓN. o Actividades de respiración e soplo. Soplamos pelotas de ping pong, algodóns, velas xogando con diferentes intensidades e direccionalidade. o Actividades de articulación. Imitación de movementos realizados cos OBF diante do espello. Repetición de sílabas ailladas/palabras/frases. Emisión de palabras inducidas. o Actividades morfosintácticas. Actividades de ampliación de vocabulario por centros de interese. Actividades morfosintácticas para a construcción de frases sinxelas. 7. AVALIACIÓN FORMAS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. Realizarase una evaluación continua do programa tendo en conta a evolución do neno así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden.

206 Para elo empregaremos a observación directa, a grabación de mostras de linguaxe espontánea e repetida no MP3, así como conversas coa titora e a familia 7.2. CRITERIOS DE AVALIACIÓN. CRITERIO DE AVALIACIÓN SI NON EN PROCESO. - Diminuiu a impulsividade e aumentaron os tempos de atención conxunta. - Aumentou o contacto ocular durante o intercambio comunicativo. - Imita axeitadamente movemento e sons. - Mellorou a mobilidade e coordinación da zona orofacial. - Mellorou o control da intensidade e direccionalidade do soplo. - Aumentou o vocabulario a nivel expresivo e comprensivo. - Estrutura frases sinxelas. 12. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN. A comezo de curso realízase un rexistro fonolóxico empregando para elo o PLON. A maiores valóranse outros aspectos relacionados cos prerrequisitos da linguaxe. Para elo empregamos a seguinte folla de rexistro, que se utilizará no só na avaliación inicial, senón tamén na final. ARTICULACIÓN B CH K M N P T IE UE UA ST Z F R RR PL PR 1. PRAXES E SOPRO LINGUA BEIZOS MEIXELAS SOPRO Morfoloxía Mob/coord Morfo. Mob/coord Morf. Mob/coord Intensidade Dirección.

207 Realizarase unha avaliación continua tanto do PELO como dos programas individuais, para valorar novas necesidades, modificacións ou dificultades que van xurdindo, así como as decisións que se toman para darlles resposta 13. MODELO E INDICADORES PARA O SEGUIMENTO DA PROGRAMACIÓN E DA PRÁCTICA DOCENTE. INDICADORES XERAIS SÍ NON EN PROCESO Desenvolvéronse as diferentes habilidades lingüísticas dos alumno/as. Detectouse o antes posible dificultades e necesidades do alumnado na área da linguaxe, tendo en conta os seus diferentes aspectos (forma, contido e uso). Derivouse a outros profesionais en caso de que sexa preciso. Deuse información e orientacións xerais ao conxunto das familias do centro para mellorar o desenvolvemento da linguaxe dende as casas. A metodoloxía adecuouse aos obxectivos. INDICADORES PELO SÍ NON EN PROCESO Estimulouse o desenvolvemento comunicativo, favorecendo a mellora dos procesos de comprensión e produción lingüística. Ampliouse e corrixiuse a linguaxe do alumnado. Fomentouse unha linguaxe estruturada e elaborada, creando un ambiente lingüisticamente rico no que se procure o uso dun código o máis elaborado posible. Derivouse aos nenos/as nos que se detecten problemas a outros servizos que se consideren oportunos como ao otorrino. Prevíronse as posibles alteracións lingüísticas mediante a potenciación dos diferentes mecanismos da linguaxe.. INDICADORES DO PROGRAMA DE CORRECIÓN DE DISLALIAS Correxíronse as dificultades de articulación dos fonemas nos que se atopen problemas. Discriminan auditivamente as diferenzas entre fonemas que se confunden, se fose necesario (especialmente no caso das substitucións). Melloran a mobilidade e coordinación dos órganos bucofonatorios. SÍ NON EN PROCESO

208 Controlan o sopro tanto en intensidade como a súa direccionalidade. Pronuncian axeitadamente todos os fonemas nas linguaxes repetida, inducida e espontánea. INDICADORES DO PROGRAMA DE DESENVOLVEMENTO MORFOSINTÁCTICO Estrutura frases axeitadas de complexidade crecente, engadindo novos elementos. Emprega palabras función (determinantes, preposicións, conxuncións). Concorda de forma correcta diferentes elementos dunha frase (número, xénero, persoa ). Emprega formas verbais con diferentes tempos de presente, pasado e futuro. SÍ NON EN PROCESO INDICADORES DO PROGRAMA DE DESENVOLVEMENTO DE HABILIDADES COMUNICATIVAS Introducir un sistema de comunicación pictográfico para fomentar unha mellor comprensión de situacións comunicativas cotiás, así como a expresión de sentimentos e pensamentos. Potenciar unha mellora nas bases funcionais (praxes, respiración e discriminación auditiva) a través da imitación e seguimento de instrucións. Estimular calquera forma de expresión espontánea a través de linguaxe oral, xestual ou imaxes. Aumentar o vocabulario de forma expresiva e comprensiva, diferenciando as categorías semánticas. Fomentar a comprensión de diferentes situacións comunicativas empregando para elo entornos moi estruturados e axudas visuais. Fomentar o uso de formas sociais como saúdos, despedidas en entornos significativos (casa e aula). SÍ NON EN PROCESO

209 PROGRAMACIÓN DE PEDAGOXÍA TERAPÉUTICA ESPECIALISTA: SUSANA RODRIGUEZ SAN EMETERIO INDICE 1.- Introducción e contextualización. 2.- Alumnado con necesidades específicas de apoio educativo. 3.- Obxectivos do programa xeral de intervención. 4.- Competencias básicas. 5.- Organización xeral e concreción dos apoios. 6.- Principios metodolóxicos. 7.- Recursos, temporalización e organización dos espacios. 8.- Coordinación coas titoras, departamento de orientación e relación coas familias. 9.- Programas de intervención que se levarán a cabo na aula. 10. Avaliación Programas de intervención individualizada. INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN A diversidade é un feito, unha realidade, na escola, na vida. Todos somos diferentes. A escola capaz de atender a diversidade, é a escola capaz de atender a realidade do seu alumnado, é a escola que responde adecuadamente ás diversas necesidades e capacidades dos seus alumnos. Atender a diversidade escolar supón valorar e acoller a cada alumno por ser quen é, sen ningún tipo de discriminación por razón de sexo, procedencia, raza, nivel social, sobredotación ou discapacidade, no marco de respeto aos dereitos fundamentais. Unha escola é aquela que axuda ao progreso, en aprendizaxes e actitudes, de cada alumno e require a adaptación de currículos, metodoloxías didácticas, materiais e recursos ás necesidades e capacidades diversas dos alumnos. Este é o camiño ata unha escola, unha educación, equitativa e de calidade. Para a atención ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo fai necesario que o centro se dote dun documento que recolla as medidas que se levarán a cabo con este alumnado, así coma os profesionais que intervirán na realización destas medidas e as súas funcións para evitar a solapación de tareas e funcións. As medidas que se leven a cabo non serán outras que as especificadas na lexislación vixente para este tipo de alumnado, ademáis das medidas ordinarias postas a disposición do resto do alumnado, tendo en conta que as medidas extraordinarias levaranse a cabo unha vez descartadas outras medidas máis ordinarias por non considerarse axeitadas. A elaboración desta Programación basearase na normativa vixente e nas necesidades do alumnado, do centro e do contexto. En consecuencia, será necesario realizar unha abordaxe global dos problemas, entendendo a planificación que se plantexa como un conxunto de medidas organizadas que marcarán a dirección e prioridades dentro da atención á diversidade e ás necesidades educativas específicas. Na atención a este alumnado partimos das directrices da P.X.A.A. do Plan de Orientación recóllese a proposta de apoios do Departamento de Orientación do centro que se basa nas directrices establecidas no P.O. do proceso de ensino-aprendizaxe. Según establece o Decreto 229/2011, no art 9 as intervencións dos Mestres de Pedagoxía Terapéutica. e Audición e Linguaxe. considéranse medidas extraordinarias.

210 2. ALUMNADO CON NECESIDADES ESPECÍFICAS DE APOIO EDUCATIVO Alumnado Y.F. de 5º E.I K.S.N. de 5º E.I Y.S.V.de 5º E.I E.G.S. de 6º E.I J.R.M. de 6º E.I D.L.B. de 6º E.I A.L.B. de 6º E.I X.O.G. de 4º E.I Necesidades educativas especiais Necesidades específicas de apoio educativo relacionadas co descoñecemento das linguas cooficiais. Necesidades específicas de apoio educativo relacionadas coa interacción social, a comunicación, o desenrolo motor e as habilidades de autonomía. Necesidades específicas de apoio educativo relacionadas coa expresión oral, o desenrolo motor e as habilidades de autonomía. Necesidades específicas de apoio educativo relacionadas con dificultades no desenvolvemento dos procesos cognitivos de planificación e simultáneo. Necesidades especificas de apoio educativo relacionadas con problemas conduta e dificultades de aprendizaxe. Necesidades específicas de apoio educativo relacionadas con dificultades no desenvolvemento dos procesos cognitivos e dificultades relacionadas coa comunicación e interaccións sociais. Necesidades relacionadas coa expresión oral e dificultades de aprendizaxe. Necesidades relacionadas con expresión oral, desenrolo motor, habilidades de autonomía, e interaccións sociais. 3. OBXECTIVOS DO PROGRAMA XERAL DE INTERVENCIÓN Establecer canles de comunicación con toda a comunidade educativa implicada no desenvolvemento dos alumnos/as con necesidades específicas de apoio educativo. Facilitar a axeitada integración do alumnado con necesidades específicas de apoio educativo. Ofrecer atención específica e individualizada a aqueles alumnos/as que polas súas necesidades así o requiran. Favorecer o máximo desenvolvemento das capacidades do alumnado tanto a nivel persoal como social e cognitivo. Traballar os procesos cognitivos implicados na aprendizaxe (planificación, simultáneo, atención e secuencial). Fomentar o desenvolvemento das aprendizaxes instrumentais básicas. Contribuír ó axeitado desenvolvemento emocional do alumnado. Potenciar a xeralización do aprendido a outros contextos. 4. COMPETENCIAS BÁSICAS Por mor da Lei Orgánica 2/2006, de 3 de Maio, de Educación (LOE), e no marco da Unión Europea, identificáronse 8 competencias básicas. Poderíanse considerar, seguindo a Berta Marco como a capacidade de pór en práctica de forma integrada, en contextos e

211 situacións diversas, os coñecementos, as habilidades e as actitudes persoais adquiridas; inclúe tanto os saberes como as habilidades e actitudes e vai máis aló do saber e do saber facer, incluíndo o saber ser ou estar. Competencia en comunicación lingüística. - Expresión de pensamentos, emocións, vivencias. - Xeración de ideas, estructuración do coñecemento. - Adopción de decisións. - Establecemento de vínculos e relacións constructivas cos demáis e co entorno. - Competencia na expresión e comprensión das mensaxes que se intercambian en situacións comunicativas diversas. - Adaptación da comunicación ó contexto. - Emprego de maneira activa e efectiva dos códigos e habilidades lingüísticas e non lingüísticas. - Interpretación e comprensión da realidade. - Comprensión e saber comunicar. Competencia matemática - Aprendizaxe, tanto no ámbito escolar como fora del. - Solución de problemas relacionados coa vida cotián. - Aplicación de estratexias de resolución de problemas. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico. - Interacción co mundo físico. - Desenvolvemento axeitado, con autonomía e iniciativa persoal. - Percepción do espacio físico. - Interacción co espacio circundante: movemento nel e solución de problemas nos que interveñan os obxectos e a súa posición. Tratamento da información e competencia dixital. - Emprego dos recursos tecnolóxicos disponibles para acadar obxectivos e fins de aprendizaxe, traballo e ocio. Competencia social e cidadá. - Comprensión da realidade social en que se vive. - Cooperación, convivencia. - Participación, toma de decisións, elección de como comportarse en determinadas situacións. - Responsabilidade nas eleccións e decisións adoptadas. - Solución dos conflictos con actitude constructiva. - Coñecemento e valoración de si mesmo. - Comunicación en distintos contextos. - Expresión das propias ideas e escoita das alleas. Competencia cultural e artística. - Encontro de fontes, formas e cauces de comprensión e expresión. Competencia para aprender a aprender. - Iniciación na aprendizaxe. - Capacidade de continuar aprendendo. - Adquisición da conciencia das propias capacidades (intelectuais, emocionais, físicas). - Toma de conciencia do que se pode facer por un mesmo e do que se pode facer con axuda doutras persoas ou recursos.

212 - Aumento progresivo da seguridade para afrontar novos retos de aprendizaxe. - Aplicación dos novos coñecementos e capacidades en situacións parecidas e contextos diversos. Autonomía e iniciativa persoal. - Responsabilidade. - Perseverancia. - Coñecemento de sí mesmo. - Autoestima. - Control emocional. - Demora da necesidade de satisfacción inmediata. - Motivación. - Actitude positiva ante o cambio. - Afrontamento dos problemas e búsqueda de solucións. - Disposición de habilidades sociais. - Confianza nun mesmo. 5. ORGANIZACIÓN XERAL E CONCRECIÓN DOS APOIOS O traballo da mestra de P.T concrétase en: - Atención ás necesidades específica a través dos programas de intervención individual. - Prevención das dificultades de aprendizaxe centradas fundamentalmente no proceso lectoescritor, a través da aplicación do COGEST como Programa de estimulación dos procesos cognitivos enmarcados na Teoría PASS á totalidade do alumnado escolarizado no 3º nivel do 2º ciclo de E.I. Á hora de elaborar os horarios teremos en conta os criterios de priorización reflectidos no Plan de Atención á Diversidade. Alumno/a Nº sesión semanais Programas de intervención Y.F. 4 sesións Programa para o desenvolvemento da área cognitiva. K.S.N. 2 sesións Programa para o desenvolvemento da área cognitiva. Programa para o desenvolvemento da Y.S.V. 3 sesións psicomotricidade fina. Programa para o desenvolvemento da área cognitiva. Programa para o desenvolvemento da 5 sesións área cognitiva. Programa para o E.G.S. desenvolvemento da comunicación. Programa para o desenvolvemento da competencia social e emocional 5 sesións Programa para o desenvolvemento da área cognitiva. Programa para o desenvolvemento da comunicación. J.R.M. Programa para o desenvolvemento da competencia social e emocional. Programa para o desenvolvemento da psicomotricidade fina. D.L.B. 3 sesións Programa para o desenvolvemento da área cognitiva. Programa para o desenvolvemento da competencia social e emocional

213 A.L.B. 3 sesións Programa para o desenvolvemento da área cognitiva. Programa para o desenvolvemento da competencia social e emocional X.O.G. 5 sesións Programa para o desenvolvemento da competencia social e emocional. 2 grupos 3º nivel do 2º ciclo 1 sesión semanal de 45 minutos Programa COGEST 6. PRINCIPIOS METODOLÓXICOS O proceso de ensino-aprendizaxe seguirá os seguintes requisitos: Comenzar creando un clima de seguridade e confianza. Mostrar un especial interese pola motivación, intentando espertar no alumno/a a curiosidade e as ganas de aprender. Axustar a resposta educativa ás necesidades. Empregar unha linguaxe sinxela, clara e estructurada. Proporcionar toda a axuda e instruccións necesarias para ir eliminándoas paulatinamente ata que consigan traballar coa maior autonomía posible. Establecer unha secuencia gradual de actividades, sen pasar ás máis complexas antes de ter adquirido as máis sinxelas. Priorizar a construcción de aprendizaxes significativas e funcionais. As actividades serán curtas e variadas para que os nenos/as non se cansen. Recorrerase con frecuencia a actividades lúdicas. Facilitarase a xeneralización a outros contextos. 7. RECURSOS, TEMPORALIZACIÓN E ORGANIZACIÓN DE ESPACIOS 7.1. Recursos persoais: Están compostos por todo o claustro de mestres do centro xunto cos profesionais que integran o equipo de apoio, así como os servicios externos Recursos materiais: Criterios de selección: Estableceranse en relación aos recursos materiais e organizativos, priorizándose a accesibilidade dos mesmos, a súa funcionalidade, a súa adaptación ás necesidades do centro, profesorado, alumnos, familia e comunidade educativa, ideoloxía do centro, tipo de actividades que se leven a cabo e o asesoramento na labor do profesorado nos procesos formativos e na labor pedagóxica. Os recursos humanos e materiais quedan sinalados de manera xeral na contextualización do centro e dunha forma maís específica poden sinalarse en materiais propios dos alumnos, o material de aula, material de aula de recursos, material de centro e recursos do entorno. A selección dos materiais corresponde ós profesores, tendo en conta os contidos a traballar, as características e motivacións dos alumnos e deben cumplir as seguintes funcións: motivadora, innovadora, estructuradora, orientadora e condicionadora da aprendizaxe Recursos organizativos: A investigación pedagóxica, así como a práctica docente poñen de manifesto a importancia do contexto físico, a organización espacial e temporal da aula no proceso de ensino-aprendizaxe, condicionando notablemente os procesos interactivos da aula. A decisión que se tome nesta variable debe ser coherente coa metodoloxía a desenvolver e a organización das actividades.

214 A forma como o mestre organiza o espacio reflexa dalgún xeito o valor que lles da e a función que lles otorga, e di moito respecto ó tipo de comportamento instructivo e comunicacional que espera dos seus alumnos. O espacio escolar é o espacio físico onde se da a relación, a información e a diversidade de ofertas pedagóxicas con toda a complexidade e riqueza que isto comporta Temporalización Esta programación levarase a cabo ó longo do curso académico 2017/18. As sesións de clase semanais poderían variar en función das necesidades individuais do alumnado con NEAE. Esta organización inicial será flexible, faranse aquelas modificacións que se consideren pertinentes ó longo do curso, ben motivadas polo ritmo da evolución dos aspectos traballados como pola detección de novas necesidades. 8. COORDINACIÓN/COMUNICACIÓN COAS TITORAS, DEPARTAMENTO DE ORIENTACIÓN E RELACIÓN COAS FAMILIAS Debido á multitude de organismos que poden atender ós alumnos con necesidade específica de apoio educativo, é necesario organizar e coordinar de forma axeitada o traballo de todos estes profesionais para dar unha resposta o máis axeitada posible ós nosos alumnos e para optimizar a provisión de recursos. A figura do titor posibilitará unha acción conxunta por parte do equipo docente, tratará de informar ós distintos mestres sobre as características dos alumnos, xa que haberá que garantir unha línea pedagóxica coherente entre todos. Ademais, o titor será o encargado de informar ós pais dos alumnos sobre as actuacións que se realizarán cos seus fillos e sobre a evolución do proceso de ensinoaprendizaxe dos mesmos. Así, o mestre titor será o encargado de establecer a debida coordinación das actuacións dos profesionais que actúen cos alumnos do seu grupo. Sen embargo, no tocante ó equipo de apoio, será o xefe do Departamento de Orientación o que axudará ó titor a establecer a debida coordinación entre os mestres e o equipo de apoio. 9.- PROGRAMAS DE INTERVENCIÓN QUE SE LEVARÁN A CABO NA AULA Seguirase desenrolando un programa de estimulación cognitiva cos alumnos/as de cinco anos. Falamos do COGEST, que é un programa diseñado para estimular os procesos cognitivos na idade infantil, co obxectivo de previr futuras dificultades na aprendizaxe. Levarase a cabo de maneira grupal ao longo de todo o curso, adicándolle unha sesión semanal de 45 minutos de duración en cada un dos grupos. PROGRAMA DE PREVENCIÓN DAS DIFICULTADES LECTOESCRITORAS A TRAVÉS DA APLICACIÓN DO COGEST (PROGRAMA DE ESTIMULACIÓN DOS PROCESOS COGNITIVOS ENMARCADOS NA TEORÍA PASS) Introducción O COGEST é un programa de estimulación cognitiva. Non é un conxunto de exercicios senón que proporciona un camiño alternativo para acadar as aprendizajes escolares por medio da estimulación dos procesos cognitivos (PLANIFICACIÓN, SiMULTÁNEO, ATENCIÓN E SECUENCIAL) baseados na Teoría PASS e nos procesos emocionais, baseado na Teoría dos comportamentos enmascaradores. Este programa ten un carácter preventivo de dificultades así como de axuda nas técnicas de aprender a aprender.

215 Obxectivos - Traballar na seguridade emocional dos nenos e nenas, como soporte aos procesos cognitivos, buscando creencias de identidade e intervindo sobre elas nos casos nos que sexa necesario. - Axudar ao neno a prestar a adecuada atención para seguir as instruccións que se indican e interiorizalas. - Ensinar a comprender dende o establecemento de relacións paradigmáticas e sintagmáticas, cunha estimulación do simultáneo básicamente. - Estimular o proceso cognitivo secuencial dende a análise das palabras, a través da conciencia fonolóxica. - Xeneralizar o uso dos diferentes procesos cognitivos ás diferentes actividades que se desenvolven dentro da aula, e, en principio nun contexto máis reducido como as actividades que se desenvolven no marco deste programa de estimulación. Contidos MODULOS PROCESOS IMPLICADOS HABILIDADES QUE TRABALLA Puño e palabra - Simultáneo - Autorregulación - Atención selectiva - Atención - Discriminación visual - Nomear con rapidez - Regulación da conducta para o diálogo interior. Palmada e escoitar Historias divertidas Xogos de nomes - Secuencial - Atención Planificación Simultáneo Secuencial Atención Secuencial Atención - Atención - Articulación - Discriminación auditiva - Conciencia fonolóxica - Memoria de traballo Lóxica Sintaxis Comprensión Memoria de traballo Asociación de palabras Deducción-Inferencia Analoxías Verbalización Memoria de traballo Conciencia fonolóxica Formas, cores e letras Secuencial Atención Automatismo Memoria de traballo Metodoloxía A continuación determinaremos cal será o proceso para a implementación do programa de prevención das dificultades de aprendizaxe, centradas fundamentalmente no proceso lectoescritor. Ao longo do curso realizaranse actividades relacionadas con: - PROCESOS EMOCIONAIS: 1. Que sei facer ben/que estou aprendendo. 2. Que me gusta/que non me gusta. 3. Son?. Se tiveras que contarlle a un amigo como eres por dentro e por fora, que lle dirías? Todo isto na base de buscar creencias de identidade que potencian ou limitan a aprendizaxe dun neno ou nena. 4. Emprego de metáforas que contribúan a reencuadrar as crenzas do neno ou nena. Xerar creencias de identidade positivas e axustadas á realidade.

216 - PROCESOS COGNITIVOS: 1. Explicaremos aos nenos como funciona o noso cerebro e para iso empregaremos os seguintes recursos: - Vídeo dunha personaxe-boneco (FUNDI) que lles irá ensinando aos nenos/as empregando a metáfora da mesa o funcionamento do cerebro. A medida que Fundi lles vai explicando iremos facendo actividades con eles para que poidan coñecer e diferenciar mellor cada un dos procesos cognitivos. - Símbolos que representan os diferentes procesos cognitivos cos que construiremos a imaxe completa para poder empregar despois os diferentes elementos como símbolos ou anclas no desenvolvemento do proceso de ensino-aprendizaxe, e sobre todo na implementación do COGEST. 2. Posta en práctica do COGEST como programa de estimulación dos procesos cognitivos que será desenvolvido pola mestra de P.T. en colaboración co Departamento de Orientación. Contribución do Cogest á consecución das competencias básicas COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER - Iniciación na aprendizaxe. - Capacidade de continuar aprendendo de xeito cada vez máis eficaz e autónomo de acordo aos propios obxectivos e necesidades. - Adquisición da conciencia das propias capacidades (intelectuais, emocionais, físicas), do proceso e as estratexias necesarias para desenvolvelas. - Disposición dun sentimento de competencia persoal, que redunda na motivación, a confianza nun mesmo e o gusto por aprender. - Consciencia do que se sabe e do que é necesario aprender, de cómo se aprende, e de como se xestionan e controlan de forma eficaz os procesos de aprendizaxe, optimizándoos e orientándoos a satisfacer obxectivos persoais. - Coñecemento das propias potencialidades e carencias, tirando proveito das primeiras e tendo motivación e vontade para superar as segundas dende unha expectativa de éxito. - Obter un rendemento máximo e personalizado. AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL - Coñecemento de si mesmo. - Elección con criterio propio. - Identificación e cumprimento de obxectivos. - Organización de tempos e tarefas. COMPETENCIA EN COMUNICACIÓN LINGÜÍSTICA - Competencia na expresión e comprensión das mensaxes orais que se intercambian en situación comunicativas diversas. - Lectura e escritura. 10. AVALIACIÓN A avaliación establecerase principalmente en tres momentos: inicial, continua e final. Será un proceso continuado no que estas tres fases serán encadeadas e non algo puntual e illado. Avaliación inicial, para ver o punto de partida de cada neno/a (capacidades adquiridas en relación ós obxectivos curriculares, estilo de aprendizaxe, dificultades, ) e analizar todas as variables que poidan influir na nosa decisión e así elaborar a programación que se vai levar a cabo con cada alumno/a.

217 Avaliación continua, que se levará a cabo a partir de realización das actividades propostas anteriormente, xa que nos darán información sobre o grado de aprendizaxe dos alumnos/as e sobre as dificultades que van presentando á hora de realizalas, o que nos vai permitir establecer as modificacións oportunas. Avaliación final das intervencións, que nos vai permitir comprobar o grado de adquisición dos obxectivos da programación. A avaliación non abarcará só ó alumnado co que se traballa, senon que se extenderá tamén ó profesorado e á súa práctica educativa que deberá ser obxecto de revisión continua para poder introducir as modificacións que se estimen oportunas. A avaliación dos alumnos con necesidade específica de apoio educativo rexirase como norma xeral pola orde de avaliación correspondente para a etapa na que se atopa escolarizado. Ademais da avaliación dos alumnos, tamén haberá que facer unha avaliación das medidas utilizadas e do propio plan. Para garantir a consecución dos obxectivos do presente plan será necesario prestar especial atención ó carácter relativo das necesidades específicas de apoio educativo, xa que as necesidades iniciais dos nosos alumnos poden variar durante o curso escolar, é dicir, poden desaparecer algunhas das necesidades iniciais e aparecer outras novas. Ademais, poden aprobarse novas medidas que resulten máis axeitadas ou se axusten máis ás necesidades do noso alumnado. Así, este plan será revisado cada trimestre para garantir as modificacións necesarias que poidan xurdir, e realizarase unha avaliación final para poder elaborar o plan para o próximo curso académico Procedementos e instrumentos de avaliación O principal método de avaliación será a observación da actividade do neno/a e o rexistro da información obtida nun cuaderno de traballo que nos permitirá ir axustando a nosa actuación docente e a adecuación da programación ás súas necesidades Modelo e indicadores para o seguimento da programación e da práctica docente OBXECTIVOS SÍ NON EN PROCESO Establece canles de comunicación con toda a comunidade educativa implicada no desenvolvemento dos alumn@s con NEAE. Facilita a axeitada integración do alumn@ con NEAE Ofrece atención específica e individualizada a aqueles alumnos que polas súas necesidades así o requiran. Favorece o máximo desevolvemento das capacidades do alumnado tanto a nivel persoal, como social e cognitivo. Traballa os procesos cognitivos implicados na aprendizaxe (planificación, simuntáneo, atención e secuencial). Fomenta o desenvolvemento das aprendizaxes instrumentais básicas. METODOLOXÍA SI NON EN PROCESO Crea un clima de seguridade e confianza. Esperta no alumn@ a curiosidade e as ganas de aprender (nivel de motivación). Axusta a resposta educativa ás necesidades. Emprega unha linguaxe sinxela, clara e estructurada.

218 Proporciona toda a axuda e instruccións necesarias para ir eleminandoas paulatinamente ata que consigan traballar coa maior autonomía posible. Establece unha secuencia gradual de actividades. Prioriza a construcción de actividades significativas e funcionáis. As actividades son curtas e variadas. Facilita a xeneralización a outros contexto. ACTUACIÓNS SÍ NON EN PROCESO Participa nas sesión de avaliación que afectan ó alumnado con NEAE. Colabora na elaboración das medidas de reforzo e de outras dirixidas á atención da diversidade do alumnado. Presta atención docente directa ó alumnado con NEAE. Participa na orientación ó profesorado e ás familias dos alumnos con NEAE PROGRAMAS DE INTERVENCIÓN INDIVIDUALIZADA 1. PROGRAMA PARA O DESENVOLVEMENTO DOS PROCESOS COGNITIVOS BASICOS. 1. OBXECTIVOS - Potenciar o desenrolo dos procesos cognitivos básicos (atención, memoria, percepción, razonamento, ). - Traballar os requisitos previos á aprendizaxe (conceptos básicos). - Desenrolar a linguaxe tanto a nivel comprensivo como expresivo. - Axudar ó alumno/a a que aprenda a aprender fomentando unha aprendizaxe baseada na experiencia. - Potenciar a xeneralización do aprendido a outros contextos. - Modificar as creencias do alumno/a, facendo que se sinta máis seguro na abordaxe de novas situacións. 2. COMPETENCIAS BÁSICAS COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÚISTICA MATEMATICA COÑECEMENTO E INTERACCION CO MUNDO FISICO TRATAMENTO DA INFORMACION E COMPETENCIA DIXITAL COMPETENCIA SOCIAL E CIUDADANA DESCRIPTORES - Xeración de ideas, estructuración do coñecemento. - Comprensión e saber comunicar. - Interpretación e comprensión da realidade. - Aprendizaxe, tanto no ámbito escolar como fora del. - Solución de problemas relacionados coa vida cotián. - Aplicación de estratexias de resolución de problemas. - Interacción co mundo físico. - Desenvolvemento axeitado, con autonomía e iniciativa persoal. - Emprego dos recursos tecnolóxicos disponibles para acadar obxectivos e fins de aprendizaxe, traballo e ocio. - Coñecemento e valoración de si mesmo. - Comunicación en distintos contextos.

219 CULTURAL E ARTÍSTICA APRENDER A APRENDER AUTONOMIA E INICIATIVA PERSOAL - Encontro de fontes, formas e cauces de comprensión e expresión. - Iniciación na aprendizaxe. - Capacidade de continuar aprendendo. - Adquisición da conciencia das propias capacidades (intelectuais, emocionais, físicas). - Toma de conciencia do que se pode facer por un mesmo e do que se pode facer con axuda doutras persoas ou recursos. - Aumento progresivo da seguridade para afrontar novos retos de aprendizaxe. - Aplicación dos novos coñecementos e capacidades en situacións parecidas e contextos diversos. - Responsabilidade. - Perseverancia. - Coñecemento de sí mesmo. - Autoestima. - Motivación. - Confianza nun mesmo. 3. METODOLOXÍA E RECURSOS Estará centrada nas seguintes pautas: A globalidade. Os exercicios poden ser referidos a un determinado centro de interese sobre o que se traballa no centro ou aula. A actividade. O neno/a será o protagonista da actividade. A mestra pon os medios necesarios para que o neno descubra as súas posibilidades. A experimentación. O neno/a realizará distintas experiencias e acadará unha aprendizaje propiciada pola resolución de situacións. Carácter lúdico. O xogo será un dos medios principais para formular actividades de aprendizaxe. A socialización: favorecerá a intercomunicación a través das diferentes canles de comunicación: corporal, verbal, etc. A individualización, dando resposta ás necesidades do neno/a, tendo en conta as súas características motoras, sociais e intelectuais, e potenciando o respecto cara a diversidade. Entre os recursos materiais cos que imos traballar, entre outros contaremos con: instrumentos musicais, tarxetas ilustradas, obxectos do contorno, bloques lóxicos, material funxible, cancións, rimas, ordenador, CDs, Tablet con aplicacións relacionadas cos aspectos a traballar, Bits de intelixencia, dominós, puzles, xogos de ensartar, lotos fonéticos, contos, Método Doman (método interactivo de lectura), Forbrain (tecnoloxía dos auriculares para a fala, linguaxe, aprendizaxe e memoria) 4. ACTIVIDADES A continuación descríbense algunas das actividades que poden contribuir ó desenrolo cognitivo do neno/a: 1. Actividades para traballar a percepción: * Xogos de cartas: parellas, atopar debuxos,... * Copia ou invención de diseños nunha tabla con buratos para insertar pezas (chinchetas de plástico de cores). * Xogos de mosaicos: copia ou invención de figuras moi sinxelas empregando pezas de cores. * Puzzles.

220 * Xogos de construcción. * Observación de láminas coloreadas para buscar un elemento concreto e situalo no espacio (arriba, abaixo, cerca, diante, detrás, ). * Dominós de diferentes temáticas. * Xogo do espello por parellas. * Atopar as diferencias de dous debuxos. * Colorear por números, formas, un debuxo dado. * Xogo de frío/calor (esconder un obxecto e dicir frío si está lonxe del, ou calor se está máis preto del). * Reproducir unha serie de imáxenes, obxectos, cores, colocándoas na mesma orden na que se lle presentan ( fai unha fila coma esta, coloca os debuxos como os coloco eu ). * Manipulación de obxectos. * Exploración de xoguetes, obxectos, formas, familiares que están ocultos á súa vista (dentro dunha caixa, bolsa, ) pedíndolle que os describa ou os nombre. 2. Actividades para traballar a memoria: * A mestra ten nas mans unhas tarxetas ilustradas con diferentes animais, vehículos, instrumentos, O neno escolle unha tarxeta e ten que imitar o son e os movementos (de ser o caso) do contido da tarxeta. * De entre un grupo de obxectos que hai nunha caixa, coller o mesmo que a mestra acaba de presentar ( colle o mesmo que collín eu ). * Despois de presentarlle unha serie de imaxes (2, 3, ), dáselle a volta e o alumno ten que recordar onde estaba situada cada unha delas (p.ex. dun grupo de tres animais, onde está o gato?) * Realizar ordenes sinxelas aumentando progresivamente o número de accións que integran a orden, p.ex.: - Accións corporais cunha soa palabra: levántate, séntate, sopra, salta, bosteza, ríe, chora, canta, tose, ) - Accións corporais de dúas palabras (pecha/abre os ollos, a boca, as mans; saca/mete a lingua; move a man, a perna, a cabeza, ) - Unha acción máis un obxecto: colócate xunto á porta, á mesa, á ventá, á silla, ; colle o lapis, a goma, o caderno ; déixao na mesa, na silla ; colócao enriba, debaixo, detrás, diante * Repetir palabras, frases, rimas, cancións, * Xogo que empeza ca frase Dun país lonxano chegou un barco cargado de e nombramos obxectos que pertencen a un grupo de palabras (campo semántico) sin poder repetir ninguna das xa nombradas. * De entre un grupo de obxectos, debuxos, colocados na mesa, o neno/a ten que recordar cal falta despois de que o quitamos. * Presentámoslle ó neno/a unha imaxe deixando que a observe e se familiarice con ela; despois de retirala ten que recordar o maior número de elementos desa imaxe. 3. Actividades para traballar a atención: * A mestra toca un instrumento, primeiro suave, despois máis forte. O alumno realiza movemento ritmo da música: cando o son é suave vai camiñando despacio, a medida que o son se faga máis forte, o neno vai aumentando a velocidade. * A mestra fai soar diferentes obxectos e o neno, cos ollos pechados ou tapados, debe adivinar en cada caso que obxecto emiteu ese son. * Cancións, rimas acumulativas, rimas con instruccións (apoio con imaxes). * Bits de intelixencia. * Lotos fonéticos.

221 4. Actividades para traballar o razoamento: * Proposta de actividades que van a facilitar o desenrolo das capacidades implicadas no razoamento lóxico-matemático a través da manipulación de obxectos como poden ser os bloques lóxicos, p.ex.: distinguir características; facer conxuntos; emparellamentos; clasificacións; ordenar por tamaños; comparar (moitos/poucos); construccións; 5. AVALIACIÓN O principal método de avaliación será a observación da actividade do neno/a e o rexistro da información obtida a través deste procedemento. CRITERIOS DE AVALIACIÓN SÍ NON EN PROCESO Mellora a súa capacidade de atención. Mellora a súa capacidade de percepción. Mellora a súa capacidade de memoria. Mellora a súa capacidade de razoamento. Aumenta o seu vocabulario comprensivo e expresivo. Xeneraliza o aprendido a outros contextos. Amosa unha maior autonomía nas súas actividades habituais. 2.- PROGRAMA PARA O DESENVOLVEMENTO DA COMUNICACIÓN. 1.OBXECTIVOS - Empregar un sistema de comunicación pictográfico para fomentar unha mellor comprensión de situacións comunicativas cotiás, así como a expresión de sentimentos e pensamentos. - Estimular calquera forma de expresión espontánea a través de linguaxe oral, xestual ou imaxes. - Aumentar o vocabulario de forma expresiva e comprensiva (uso do SI/NON de maneira funcional, pedir necesidades básicas ou desexos, seguir instruccións, ). - Mellorar na funcionalidade da aprendizaxe, no seu uso espontáneo e na xeralización. 2. COMPETENCIAS BASICAS COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÚISTICA DESCRIPTORES - Expresión de pensamentos, emocións, vivencias. - Xeración de ideas, estructuración do coñecemento. - Adopción de decisións. - Establecemento de vínculos e relacións constructivas cos demáis e co entorno. - Competencia na expresión e comprensión das mensaxes que se intercambian en situacións comunicativas diversas. - Adaptación da comunicación ó contexto. - Emprego de maneira activa e efectiva dos códigos e

222 COÑECEMENTO E A INTERACCIÓN CO MUNDO FÍSICO SOCIAL E CIUDADANA APRENDER A APRENDER AUTONOMIA E INICIATIVA PERSOAL habilidades lingüísticas e non lingüísticas. - Interpretación e comprensión da realidade. - Comprensión e saber comunicar. - Desenvolvemento axeitado, con autonomía e iniciativa persoal. - Comprensión da realidade social en que se vive. - Coñecemento e valoración de si mesmo. - Comunicación en distintos contextos. - Expresión das propias ideas e escoita das alleas. - Capacidade de continuar aprendendo. - Aumento progresivo da seguridade para afrontar novos retos de aprendizaxe. - Aplicación dos novos coñecementos e capacidades en situacións parecidas e contextos diversos. - Perseverancia. - Coñecemento de sí mesmo. - Autoestima. - Motivación. - Confianza nun mesmo. 3. METODOLOXIA E RECURSOS Para dar resposta educativa a estas necesidades específicas, seguiremos as seguintes orientacións: - Emprego dun sistema aumentativo e/ou alternativo de comunicación (PECS-Sistema de Comunicación por Intercambio de Imaxes; ensinar a sinalar; estratexias para a comunicación; ). - Estructuración ambiental e anticipación mediante o emprego de paneis de comunicación que axuden a situarse no tempo e no espacio, e a predecir actividades que se van a levar a cabo con apoio de fotografías, pictogramas, signos, que as representen secuenciadas temporal e espacialmente. - Resposta da mestra ante conductas comunicativas verbais ou xestuais (miradas, coller ó adulto da man, acercarse a un obxecto, ) aínda que non sexan intencionais, dándolle un sentido funcional. - Aproveitamento das preferencias e gustos do alumno no proceso de ensinoaprendizaxe. - Aprendizaxe sin erro, adaptando os obxectivos ó nivel evolutivo do alumno, asegurando a adquisición previa das habilidades necesarias, mantendoo motivado, reconocéndolle os logros, - Introducción de forma gradual de accións alternativas. - Imitación das conductas da alumna para conseguir que a nena imite ó adulto. - Modelado. Entre os recursos materiais cos que imos traballar, contaremos con: - Sistema pictográfico. - Sistema PECS (Sistema de Comunicación por Intercambio de Imaxes). - Pictogramas, fotografías, materiais de Arasaac. - Taboleiros de comunicación. - Axenda de actividades. - Tira frase. - Forbrain (tecnoloxía dos auriculares para a fala, linguaxe, aprendizaxe e memoria)

223 4. ACTIVIDADES - Actividades para introducir e aumentar o emprego dun SAAC (Sistema de Comunicación Alternativa/Aumentativa: PECS). - Horario de aula e individuais de tarefas. - Elecións simples de actividade ou obxectos. - Creamos situacións nas que o alumno teña que iniciar a comunicación para conseguir o que desexa (tentacións comunicativas), p.ex. abrir un recipiente de pompas, facer pompas e entón cerrar o recipiente e darllo ó neno empregando miradas, xestos, sinalar, imaxes, pictogramas, 5. AVALIACIÓN O principal método de avaliación será a observación da actividade do neno e o rexistro da información obtida a través deste procedemento. CRITERIOS DE AVALIACIÓN SÍ NON EN PROCES0 Emprega os pictogramas traballados para a expresión de peticións, necesidades e sentimentos. (PECS) Emprega autónomamente os pictogramas en situacións cotiás. Mellora a comprensión de situacións comunicativas a través de axudas visuais e entornos estruturados. Segue instrucións sinxelas de forma autónoma. Emprega o SI/NON de maneira funcional. Fai peticións de necesidades básicas ou desexos. Mellora na funcionalidade da aprendizaxe, no seu uso espontáneo e na xeralización. 3.- PROGRAMA PARA O DESENVOLVEMENTO DA COMPETENCIA SOCIAL E EMOCIONAL. 1. OBXECTIVOS - Establecer ou afianzar vínculos con adultos e iguais, iniciando voluntariamente o contacto cunha persoa. - Comprender e compartir estados atencionais establecendo contacto ocular. - Desenvolver habilidades sociais básicas (saúdar, despedirse, ). - Adquirir estratexias de autocontrol, disminuindo as experiencias emocionais de medo, ansiedade, frustración, - Identificar e verbalizar emocións propias e alleas, recoñecendo as expresións faciais. - Desenvolver a súa determinación elexindo cousas do seu interese, rechazando o que lle desagrada na forma e intensidade axeitadas, indicando que rematou a tarefa. - Recoñecer o seu contexto máis próximo (actividades ou tarefas a desenvolver). - Identificar e conocer o entorno (cambios de tempo, casa/escola, as profesións, ). - Desenvolver habilidades de xogo participando en xogos de causa/efecto, usando xoguetes de maneira funcional, respetando turnos, - Desenvolver o xogo social participando en xogos de interacción recíproca con adultos ou iguais. - Perseguir a funcionalidade da aprendizaxe, o seu uso espontáneo e a súa xeralización.

224 2. COMPETENCIAS BASICAS COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÚISTICA TRATAMENTO DA INFORMACION E COMPETENCIA DIXITAL SOCIAL E CIUDADANA APRENDER A APRENDER AUTONOMIA E INICIATIVA PERSOAL DESCRIPTORES - Expresión de pensamentos, emocións, vivencias. - Xeración de ideas, estructuración do coñecemento. - Adopción de decisións. - Establecemento de vínculos e relacións constructivas cos demáis e co entorno. - Competencia na expresión e comprensión das mensaxes que se intercambian en situacións comunicativas diversas. - Adaptación da comunicación ó contexto. - Emprego de maneira activa e efectiva dos códigos e habilidades lingüísticas e non lingüísticas. - Interpretación e comprensión da realidade. - Comprensión e saber comunicar. - Emprego dos recursos tecnolóxicos disponibles para acadar obxectivos e fins de aprendizaxe, traballo e ocio. - Comprensión da realidade social en que se vive. - Cooperación, convivencia. - Participación, toma de decisións, elección de como comportarse en determinadas situacións. - Responsabilidade nas eleccións e decisións adoptadas. - Solución dos conflictos con actitude constructiva. - Coñecemento e valoración de si mesmo. - Comunicación en distintos contextos. - Expresión das propias ideas e escoita das alleas. - Capacidade de continuar aprendendo. - Adquisición da conciencia das propias capacidades (intelectuais, emocionais, físicas). - Toma de conciencia do que se pode facer por un mesmo e do que se pode facer con axuda doutras persoas ou recursos. - Aumento progresivo da seguridade para afrontar novos retos de aprendizaxe. - Aplicación dos novos coñecementos e capacidades en situacións parecidas e contextos diversos. - Responsabilidade. - Perseverancia. - Coñecemento de sí mesmo. - Autoestima. - Control emocional. - Demora da necesidade de satisfacción inmediata. - Motivación. - Actitude positiva ante o cambio. - Afrontamento dos problemas e búsqueda de solucións. - Disposición de habilidades sociais. - Confianza nun mesmo.

225 METODOLOXÍA E RECURSOS Unha metodoloxía participativa favorece en primeiro lugar a motivación dos nenos. Se fomentamos o desenvolvemento de emocións positivas estaremos xerando no neno condutas positivas, xa que entendemos que as condutas negativas do neno son produto de emocións negativas e dunha motivación escasa. O papel do educador é o de mediador da aprendizaxe. Proporcionamos modelos de actuación que o neno interioriza, motiva á participación e dinamiza ao grupo, proporcionando seguridade no momento de compartir experiencias, o que anima aos nenos a obter información e descubrir o entorno. A mestra dirixirá a súa acción cara as seguintes vertentes: -Facer a aprendizaxe dinámica e operativa. -Descubrir e suscitar os intereses do neno. -Motivar ao neno para espertar o interese pola reflexión e o pensamento. Entre os recursos materiais cos que imos traballar, entre outros contaremos con: - Pictogramas, fotografías, imaxes. - Taboleiros de comunicación. - Axenda de actividades. - Programa de desenrolo da comprensión social (Manuel Ojea Rúa). - Tablet con aplicacións relacionadas cos aspectos a traballar. - Ordenador. - Scripts e historias socias. - Contos. - Xogos simbólicos. - Forbrain (tecnoloxía dos auriculares para a fala, linguaxe, aprendizaxe e memoria) 4. ACTIVIDADES As actividades a plantexar estarán relacionadas cos seguintes bloques de contido das habilidades a traballar: CONCIENCIA EMOCIONAL REGULACIÓN EMOCIONAL AUTOESTIMA HABILIDADES SOCIO- EMOCIONAIS HABILIDADES DA VIDA - vocabulario emocional. - identificación de emocións e sentimentos. - recoñecemento das emocións e sentimentos dos demais. - toma de conciencia do propio estado emocional. - regulación de sentimentos e impulsos. - tolerancia á frustración. - coñecemento de si mesmo. - manifestación de sentimentos positivos cara si mesmo e confianza nas propias posibilidades. - valoración positiva das propias capacidades e limitacións. - estilos de conduta e autoestima. - establecemento das relacións de grupo. - habilidades de relación interpersoal. - relacións positivas cos demais. - escoita de forma activa. - desenvolvemento persoal e social. Estas áreas de traballo concretaríanse en actividades tipo: - Empregamos a axenda visual de actividades como anticipación do que imos facer. - Marcamos con fotografías ou pictogramas os diferentes entornos asociándoos coa actividade que neles realizamos ou ás persoas que alí imos a atopar. Marcamos os lugares onde localizar os obxectos para collelos e gardalos no seu lugar. - Entregamoslle unha tarxeta coa foto ou pictograma do lugar a onde debe ir, que estará marcado do mesmo xeito.

226 - Estimulamos e potenciamos a actitude de xirarse cando o alumno oia o seu nome: chamamos a atención do alumno tocándolle no ombreiro ó mesmo tempo que o chamamos. - Estimulamos e potenciamos o contacto ocular: facemos unha actividade do seu agrado mentres mantén o contacto ocular e deixamos de facela cando retira a mirada. - Proporcionarlle ó alumno un vocabulario emocional, chamar ás emocións polo seu nome: enfadado, triste, contento, plantexándolle alternativas sobre que emoción sinte en cada momento. - Xogar a decir emocións a través da mímica, imitar distintas expresións que representen estados emocionais para observar como cambian os ollos, a boca, a frente, as cellas, con cada unha delas. - Observar imaxes amosando as distintas emocións axudándolle a que vexa a diferente expresión entre unha e outra. - Reproducir as distintas emocións a través de debuxos, puzles, - Elaboramos un panel de comunicación de emocións (como me sinto hoxe?) no que asocia a súa foto ó debuxo dunha cara (smily) que representa cada unha das emocións (triste, contento, enfadado, aburrido, cansado, distraído, dolor, sorprendido, asustado, ). - Identificamos distintas emocións nun panel e compoñemos historias sociais que axuden a comprender a expresión das emocións( p.ex. estamos contentos porque imos de excursión) e a relación causa-efecto (p.ex. o neno cae, o neno chora: o neno chora porque se mancou). - Asociamos debuxos que reflexen estas emocións. - Clasificamos fotografías destas emocións. - Xogamos ó dominó de emocións. - Lemos contos onde se reflexaban estas emocións. - Xogamos na Tablet con aplicacións específicas para traballar as emocións. - Traballamos con scripts sociais a secuencia de pasos a seguir nunha situación específica (saúdar e despedirse cando entramos nun lugar, pedir axuda, traballo na mesa, normas de comportamento, ). - Movemos a man para decir ola! e adeus! e o verbalizamos. - Identificamos e clasificamos imaxes de diferentes conductas en axeitadas ou erróneas. - Escollemos unha opción (obxectos, actividades) ofrecéndolle aquelo que escolle (establecemos unha asociación entre o que escolle e o que obtén). - Traballamos as conductas axeitadas durante a sesión: manter a atención na actividade, letura de contos, ; conseguir respetar os turnos de palabra, xogo, ; contestar ás preguntas que se nos fan - Asociamos a foto dos compañeiros e mestres co seu nome. - Empregamos un panel do tempo no que marcamos o pictograma que representa o clima que fai ese día (sol, chuvia, nubes, ) - Empregamos un panel dos días da semana no que colocamos os días, os asociamos a actividade de ir ao colexio ou quedar na casa e marcamos o día que é. - Relacionamos distintos entornos cos obxectos que podemos atopar neles (escola, casa, ). - Asociamos determinadas profesións con algo característico da mesma (mestre/colexio, policía/coche de policía, médico/hospital). - Imitamos accións simples en cancións. - Ensinámoslle a xogar con diferentes obxectos e relacionámolos co seu uso funcional: xogar con coches-garaxe, bonecas, comiditas, - Realizamos xogos sencillos coa orde dame/toma. - Xogamos ó dominó con debuxos, fotos dos compañeiros, mestres, 5. AVALIACIÓN O principal método de avaliación será a observación da actividade do

227 alumno/a e o rexistro da información obtida a través deste procedemento. CRITERIOS DE AVALIACIÓN SÍ NON EN PROCESO Establece vínculos con adultos e iguais, iniciando voluntariamente o contacto cunha persoa. Comprende e comparte estados atencionais establecendo contacto ocular. Desenvolve habilidades sociais básicas (saúdar, despedirse, ). Emprega estratexias de autocontrol e disminuen as experiencias emocionais de medo, ansiedade, frustración, Identifica e verbaliza emocións propias e alleas, recoñecendo as expresións faciais. Mellora a súa determinación elexindo cousas do seu interese, rechazando o que lle desagrada na forma e intensidade axeitadas, indicando que rematou a tarefa. Comprende as distintas actividades e momentos da súa xornada. Identifica o seu entorno. Explora os obxectos ou actividades funcionais. Xoga de forma intencional. Participa en xogos de interacción recíproca con adultos ou iguais. Mellora na funcionalidade da aprendizaxe, no seu uso espontáneo e na xeralización. 4. PROGRAMA PARA O DESENVOLVEMENTO DA AREA COGNITIVA. OBXECTIVOS - Potenciar o desenrolo dos procesos cognitivos básicos (atención, memoria, percepción, razoamento e abstracción, imitación, ). - Desenvolver os conceptos espaciais básicos. - Identificar e coñecer o corpo global e segmentariamente. - Desenvolver a capacidade de comprensión de conceptos matemáticos (cantidad, números, ) - Desenrolar a linguaxe tanto a nivel comprensivo como expresivo. - Axudar ó alumno/a a que aprenda a aprender fomentando unha aprendizaxe baseada na experiencia. - Potenciar a xeneralización do aprendido a outros contextos. - Modificar as creencias do alumno/a, facendo que se sinta máis seguro na abordaxe de novas situacións. 2. COMPETENCIAS BÁSICAS COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÚISTICA DESCRIPTORES - Xeración de ideas, estructuración do coñecemento. - Comprensión e saber comunicar. - Interpretación e comprensión da realidade.

228 MATEMATICA COÑECEMENTO E INTERACCION CO MUNDO FISICO TRATAMENTO DA INFORMACION E COMPETENCIA DIXITAL COMPETENCIA SOCIAL E CIUDADANA CULTURAL E ARTÍSTICA APRENDER A APRENDER AUTONOMIA E INICIATIVA PERSOAL - Aprendizaxe, tanto no ámbito escolar como fora del. - Solución de problemas relacionados coa vida cotián. - Aplicación de estratexias de resolución de problemas. - Interacción co mundo físico. - Desenvolvemento axeitado, con autonomía e iniciativa persoal. - Emprego dos recursos tecnolóxicos disponibles para acadar obxectivos e fins de aprendizaxe, traballo e ocio. - Coñecemento e valoración de si mesmo. - Comunicación en distintos contextos. - Encontro de fontes, formas e cauces de comprensión e expresión. - Iniciación na aprendizaxe. - Capacidade de continuar aprendendo. - Adquisición da conciencia das propias capacidades (intelectuais, emocionais, físicas). - Toma de conciencia do que se pode facer por un mesmo e do que se pode facer con axuda doutras persoas ou recursos. - Aumento progresivo da seguridade para afrontar novos retos de aprendizaxe. - Aplicación dos novos coñecementos e capacidades en situacións parecidas e contextos diversos. - Responsabilidade. - Perseverancia. - Coñecemento de sí mesmo. - Autoestima. - Motivación. - Confianza nun mesmo. 3. METODOLOXÍA E RECURSOS Estará centrada nas seguintes pautas: A globalidade. Os exercicios poden ser referidos a un determinado centro de interese sobre o que se traballa no centro ou aula. A actividade. O neno/a será o protagonista da actividade. A mestra pon os medios necesarios para que o neno descubra as súas posibilidades. A experimentación. O neno/a realizará distintas experiencias e acadará unha aprendizaje propiciada pola resolución de situacións. Carácter lúdico. O xogo será un dos medios principais para formular actividades de aprendizaxe. A socialización: favorecerá a intercomunicación a través das diferentes canles de comunicación: corporal, verbal, etc. A individualización, dando resposta ás necesidades do neno/a, tendo en conta as súas características motoras, sociais e intelectuais, e potenciando o respecto cara a diversidade. Entre os recursos materiais cos que imos traballar, entre outros contaremos con: pictogramas, instrumentos musicais, tarxetas ilustradas, obxectos do contorno, bloques lóxicos, material funxible, cancións, rimas, ordenador, CDs, Tablet con aplicacións

229 relacionadas cos aspectos a traballar, Bits de intelixencia, dominós, puzles, xogos de ensartar, lotos fonéticos, contos, Método Doman (método interactivo de lectura), Forbrain (tecnoloxía dos auriculares para a fala, linguaxe, aprendizaxe e memoria) 4. ACTIVIDADES A continuación descríbense algunhas das actividades que poden contribuir ó desenrolo cognitivo do neno/a: 1. Actividades para traballar a percepción: * xogos de cartas: parellas, atopar debuxos,... * Copia ou invención de diseños nunha tabla con buratos para insertar pezas (chinchetas de plástico de cores). * Xogos de mosaicos: copia ou invención de figuras moi sinxelas empregando pezas de cores. * Puzzles (asociación figura-fondo). * Xogos de construcción. * Observación de láminas coloreadas para buscar un elemento concreto e situalo no espacio (arriba, abaixo, cerca, diante, detrás, ). * Dominós de diferentes temáticas. * Colorear seguindo un código. * Reproducir unha serie de imáxenes, obxectos, cores, colocándoas na mesma orden na que se lle presentan ( fai unha fila coma esta, coloca os debuxos como os coloco eu ). * Manipulación de obxectos. * Exploración de xoguetes, obxectos, formas, familiares que están ocultos á súa vista (dentro dunha caixa, bolsa, ) pedíndolle que os describa ou os nombre. 2. Actividades para traballar a memoria: * A mestra ten nas mans unhas tarxetas ilustradas con diferentes animais, vehículos, instrumentos, O neno escolle unha tarxeta e ten que imitar o son e os movementos (de ser o caso) do contido da tarxeta. * De entre un grupo de obxectos que hai nunha caixa, coller o mesmo que a mestra acaba de presentar ( colle o mesmo que collín eu ). * Despois de presentarlle unha serie de imaxes (2, 3, ), dáselle a volta e o alumno ten que recordar onde estaba situada cada unha delas (p.ex. dun grupo de tres animais, onde está o gato?) * Realizar ordenes sinxelas aumentando progresivamente o número de accións que integran a orden, p.ex.: Accións corporais cunha soa palabra: levántate, séntate, sopra, salta, bosteza, ríe, chora, canta, tose, ) Accións corporais de dúas palabras (pecha/abre os ollos, a boca, as mans; saca/mete a lingua; move a man, a perna, a cabeza, ) Unha acción máis un obxecto: colócate xunto á porta, á mesa, á ventá, á silla, ; colle o lapis, a goma, o caderno ; déixao na mesa, na silla ; colócao enriba, debaixo, detrás, diante * Repetir palabras, frases, rimas, cancións, 3. Actividades para traballar a atención: * A mestra toca un instrumento, primeiro suave, despois máis forte. O alumno realiza movemento ritmo da música: cando o son é suave vai camiñando despacio, a medida que o son se faga máis forte, o neno vai aumentando a velocidade. * A mestra fai soar diferentes obxectos e o neno, cos ollos pechados ou tapados, debe adivinar en cada caso que obxecto emiteu ese son. * Cancións, rimas acumulativas, rimas con instruccións (apoio con imaxes). * Bits de intelixencia.

230 * Lotos fonéticos. 4. Actividades para traballar o razoamento e abstracción: * Asociar os pictogramas á actividade que representan. * Proposta de actividades que van a facilitar o desenrolo das capacidades implicadas no razoamento lóxico-matemático a través da manipulación de obxectos como poden ser os bloques lóxicos, p.ex.: distinguir características (cor, tamaño, forma); facer conxuntos; emparellamentos; clasificacións; ordenar por tamaños; comparar (moitos/poucos); construcción. 5. Actividades para traballar a imitación: * Xogo do espello (repetir os movementos que fai o adulto). * Imitar xestos ou accións en cancións. 6. Actividades para traballar o coñecemento do corpo: * Puzzles da cara e figura humana. * Sinalar as partes da cara e corpo acompañado de cancións. 7. Actividades para traballar os conceptos espaciais: * Colocar diferentes obxectos na posición que se lle indica. * Coller diferentes obxectos indicándolle a súa posición no espacio. 8. Actividades para traballar a comprensión de conceptos matemáticos: * Recoñecer e identificar hai/non hai, moitos/poucos. * Contar. * Asociar a cantidade de obxectos que representa o número. 5. AVALIACIÓN O principal método de avaliación será a observación da actividade do neno/a e o rexistro da información obtida a través deste procedemento. CRITERIOS DE AVALIACIÓN SÍ NON EN PROCESO Mellora a súa capacidade de percepción. Mellora a súa capacidade de atención. Mellora a súa capacidade de memoria. Mellora a súa capacidade de razoamento e abstracción. Mellora a súa capacidade de imitación. Comprende nocións espaciais básicas. Comprende conceptos matemáticos. Identifica e coñece en sí mesmo e nos demais as partes da cara e o corpo. Aumenta o seu vocabulario comprensivo e expresivo. Xeneraliza o aprendido a outros contextos. Amosa unha maior autonomía nas súas actividades habituais. 5.- PROGRAMA DE MELLORA DOS PROCESOS COGNITIVOS PPIC. 1. OBXECTIVOS - Estimular os diferentes procesos cognitivos que serven de base na aprendizaxe (planificación, atención, simultáneo, secuencial). - Mellorar as estratexias de procesamento da información. - Axudar ó alumno a que aprenda a aprender fomentando unha aprendizaxe basada na experiencia. - Potenciar a xeneralizacion do aprendido a outros contextos.

231 - Modificar as creencias do alumno, facendo que se sinta máis seguro na abordaxe de novas situacións. 2. COMPETENCIAS BÁSICAS As competencias básicas serán a capacidade de poñer en práctica de forma integrada, en contextos e situacións diversas, os coñecementos, as habilidades e as actitudes persoais adquiridas, segundo recolle o Decreto 330/2009 do 4 de xuño. O paradigma pedagóxico será entón o de aprender a aprender e aprender facendo, no que xogará un papel fundamental a aprendizaxe activa e significativa. Das oito competencias básicas recollidas na LOE, o traballo a desenvolver durante as sesións de intervención fomentará de xeito directo a COMPETENCIA PARA APRENDER A APRENDER: - Iniciarse na aprendizaxe. - Ser quen de continuar aprendendo de xeito cada vez máis eficaz e autónomo de acordo aos propios obxectivos e necesidades. - Adquisición da conciencia das propias capacidades (intelectuais, emocionais, físicas), do proceso e as estratexias necesarias para desenvolvelas. - Tomar conciencia do que se pode facer por un mesmo e do que se pode facer con axuda doutras persoas ou recursos. - Dispor dun sentimento de competencia persoal, que redunda na motivación, a confianza nun mesmo e o gusto por aprender. - Ser consciente do que se sabe e do que é necesario aprender, de cómo se aprende e de como se xestionan e controlan de forma eficaz os procesos de aprendizaxe, optimizándoos e orientándoos a satisfacer obxectivos persoais. - Coñecer as propias potencialidades e carencias, aproveitando as primeiras e tendo motivación e vontade para superar as segundas dende unha expectativa de éxito. - Aumentar progresivamente a seguridade para afrontar novos retos de aprendizaxe. - Ter conciencia daquelas capacidades que entran en xogo na aprendizaxe, como a atención, a concentración, a memoria, a comprensión e a expresión lingüística ou a motivación de logro, entre outras. - Ser capaz de autoavaliarse e autorregularse, responsabilidade e compromiso persoal, saber administrar o esforzo, aceptar os erros e aprender de e cos demais. 3. METODOLOXÍA E RECURSOS Para a abordaxe destes obxectivos empregarase o Programa de mellora dos procesos cognitivos-ppic. O PPIC está basado en teorías sobre o desenrolo do neno e a psicoloxía cognitiva, e parte principalmente da Teoría PASS da Intelixencia: Planificación, Atención, Secuencial y Simultáneo. É un programa orientado a mellorar o procesamento das estratexias. Así, o seu obxectivo é mellorar as estratexias de procesamento da información no procesamento simultáneo e secuencial que sirven de base na aprendizxje en xeral, mentras que ó mesmo tempo evita a enseñanza directa e instructiva das habilidades. Tamén está basado na creencia que a transferencia das aprendizaxes pode ter lugar máis fácilmente mediante a experimentación das tarefas e o descubrimento mediado de estratexias en lugar da enseñanza directa e aprendizaxe de reglas. A atención e a planificación son tamén parte de cada tarefa. En concreto, requírese da planificación animando a que o neno dea cas súas propias estratexias e as valore tanto durante a realización das tarefas, como despois. Por este motivo é tan importante que o profesional que leve a cabo a intervención cognitiva mediante o programa PPIC actué en calidade de mediador, axudando así, a que sexa o neno o protagonista da súa aprendizaxe. Outra premisa do programa é utilizar o erro como dinamizador da aprendizaxe. Diante do erro axudamos a que o neno se dea conta dos seus propios erros, saiba onde fallou e o porqué non funciona a súa estratexia; desta maneira será capaz de modificar a estratexia hasta conseguir chegar ao obxectivo que se lle plantexa en cada actividade. O obxectivo do educador é que o neno viva a experiencia de

232 que hai estratexias que non lle son útiles e que pode cambialas se quere chegar ao obxectivo que se marcou; mediante este proceso estase contribuindo a que o alumno revise o seu propio proceso de aprendizaxe, o seu proceso de planificación. Estamos axudándoo a que aprenda a aprender. O programa PPIC, facilita que o educador actué en calidade de mediador gracias as tres fases de axuda que levan implícitas as actividades. Estas tres fases de axuda permiten ó neno ter máis oportunidades de descubrir qué estratexia é mellor para resolver con éxito cada exercicio. É importante comentar que o neno ten que ir descubrindo que estratexias lle son útiles para resolver eficazmente as tarefas que se lle van propoñendo e cales non. O programa PPIC asume que as dificultades de aprendizaxe dos nen@s poden modificarse, disminuirse e mellorarse servíndonos dunha axeitada estimulación cognitiva. O PPIC consta de 10 tipos de tarefas ( seis destinadas a mellorar o proceso secuencial e 4 o proceso simultáneo) que poden ser aplicadas en calquer orden e non necesariamente na súa totalidade. Como criterio de selección das actividades terase en conta os logros e os déficits do alumno (nivel de aprendizaxe). Cada unha destas 10 tarefas está dividida en 2 partes: 1ª. Tarefa xeral, que axuda á formación de estratexias xerais, 2ª. Tarefa ponte ou enlace, que axudan a que as estratexias xerais sexan aplicables no proceso de aprendizaxe. Todas as tarefas globais preceden ás correspondentes tarefas de enlace. Cada una das tarefas xerais e ponte conta con exemplos e 36 ítems agrupados en tres niveis de dificultade. A súa vez, cada ítem (serie a) ten un homólogo (serie b) de igual dificultade. Esta dobre serie de ítems permite realizar un mismo nivel de dificultade no caso que se crea necesario reforzar a estratexia aplicada ou non se descubreu unha estratexia eficaz no ítem da serie a. Para cada ítem disponse de tres fases de axuda, de menos a máis axuda. Estas fases son os recursos de intervención para o cambio de estratexias dando pistas necesarias para facilitar a aprendizaxe inductiva, nas que se terán que ter en conta que correspondan ás características do procesamento. O PPIC contempla que o neno realice unha tarefa determinada que require o uso de estratexias, pero ca particularidade de que non se lle di directamente de qué estratexias se trata. O neno descubreas axudado polas pistas estructuradas en cada tarefa. Conforme a maioría destas tarefas son executadas, a estratexia desenvólvese casi inconscientemente e o neno aprende o principio que debe emplearse para resolver a tarefa. Esta vivencia e experiencia persoal do neno de descubrir as estratexias e experimentar o éxito ten un efecto emocional moi positivo que axuda ó entrenamento das dificultades de aprendizaxe. ACTIVIDADES As actividades que se levarán a cabo serán seleccionadas en parte ou na súa totalidade de entre os 10 tipos de tarefas dos que consta o programa PPIC. 6. AVALIACIÓN Antes de aplicar o PPIC realizarase unha valoración cognitiva coa batería DN-CAS, xa que se necesita ter un referente do perfil cognitivo do neno para poder comprobar a eficacia da intervención. Así, despois da intervención mediante o programa PPIC repetiríase a aplicación da batería DN-CAS para observar as diferencias nos procesos cognitivos do neno para poder constatar si hai unha mellora no seu rendemento escolar. 6.- PROGRAMA PARA O DESENVOLVEMENTO DA PSICOMOTRICIDADE FINA. 1.- OBXECTIVOS - Desenvolver a coordinación viso-manual. - Desenvolver a coordinación xestual.

233 - Fortalecer e controlar o dominio da pinza fina logrando movementos precisos e coordinados. - Adquirir as destrezas motrices básicas precisas para iniciarse no proceso lectoescritor - Ofrecerlle ao alumno/a o soporte que lle permite adquirir unhas percepcións e sensacións que lle posibilitarán coñecer e controlar o seu corpo e, a través de él, coñecer o mundo que lle rodea. - Integrar o uso das TIC na adquisición das diferentes aprendizaxes. COMPETENCIAS BÁSICAS COMPETENCIAS COMUNICACIÓN LINGÚISTICA COÑECEMENTO E INTERACCION CO MUNDO FISICO TRATAMENTO DA INFORMACION E COMPETENCIA DIXITAL COMPETENCIA SOCIAL E CIUDADANA APRENDER A APRENDER AUTONOMIA E INICIATIVA PERSOAL DESCRIPTORES - Xeración de ideas, estructuración do coñecemento. - Comprensión e saber comunicar. - Interacción co mundo físico. - Desenvolvemento axeitado, con autonomía e iniciativa persoal. - Emprego dos recursos tecnolóxicos disponibles para acadar obxectivos e fins de aprendizaxe, traballo e ocio. - Coñecemento e valoración de si mesmo. - Iniciación na aprendizaxe. - Capacidade de continuar aprendendo. - Toma de conciencia do que se pode facer por un mesmo e do que se pode facer con axuda doutras persoas ou recursos. - Aumento progresivo da seguridade para afrontar novos retos de aprendizaxe. - Aplicación dos novos coñecementos e capacidades en situacións parecidas e contextos diversos. - Responsabilidade. - Perseverancia. - Coñecemento de sí mesmo. - Autoestima. - Motivación. - Confianza nun mesmo. METODOLOXÍA E RECURSOS Estará centrada nas seguintes pautas: A globalidade. Os exercicios poden ser referidos a un determinado centro de interese sobre o que se traballa no centro ou aula. A actividade. O neno/a será o protagonista da actividade. A mestra pon os medios necesarios para que o neno descubra as súas posibilidades. A experimentación. O neno/a realizará distintas experiencias e acadará unha aprendizaje propiciada pola resolución de situacións.

234 Carácter lúdico. O xogo será un dos medios principais para formular actividades de aprendizaxe. A socialización: favorecerá a intercomunicación a través das diferentes canles de comunicación: corporal, verbal, etc. A individualización, dando resposta ás necesidades do neno/a, tendo en conta as súas características motoras, sociais e intelectuais, e potenciando o respecto cara a diversidade. Entre os recursos materiais cos que imos traballar, entre outros contaremos con: instrumentos musicais, obxectos do contorno, material de refugallo, material funxible, cancións, ordenador, CDs, Tablet con aplicacións relacionadas cos aspectos a traballar, puzles, xogos de ensartar, contos ACTIVIDADES A continuación descríbense algunas das actividades tipo que se levarán a cabo para desenvolver a psicomotricidade fina do alumno/a: Teatro de sombras Cancións con xestos Exercicios de imitación e estimulación con dedos e mans Contacontos con monicreques de dedos Xogamos na Tablet con aplicación específicas para traballar a psicomotricidade fina Xogo de pesca Diversión con pinzas : cunhas pinzas trasladamos pompóns de diferentes cores dun recipiente a outro. Arte con pegatinas : debuxamos diferentes figuras e despois colocamos gomets no seu contorno Tender a roupa : colocamos un cordel e tendemos pezas de roupa feitas con cartulina con pinzas. Xogamos con pinzas : xogamos coas pinzas da roupa colocándoas na nosa roupa, en cartulinas, etc Actividades con plastilina: facer boliñas, aplastar boliñas (primeiro co índice e despois co polgar),extender plastilina sobre unha superficie lisa Xogos de encaixe de pezas Cubrir figuras con distintos materiais como sementes, purpurina Ensartar cordóns en planchas perforadas 5. AVALIACIÓN O principal método de avaliación será a observación da actividade do neno/a e o rexistro da información obtida a través deste procedemento. CRITERIOS DE AVALIACIÓN SÍ NON EN PROCESO Mellora a súa coordinación visomanual Mellora a súa coordinación xestual Controla o dominio da pinza fina Realiza movementos precisos e coordinados coa pinza Adquire as destrezas motrices precisas para o inicio do proceso lecto-escritor

235 PROGRAMACIÓN AUDICIÓN E LINGUAXE ESPECIALISTA:NATALIA CANDAL GARCÍA 1. INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN 2. OBXECTIVOS XERAIS. 3. COMPETENCIAS BÁSICAS. 4. NECESIDADES DO ALUMNADO QUE PRECISA APOIO DE A.L. ESTE CURSO. 5. PLANIFICACIÓN XERAL DOS APOIOS. 6. PROGRAMAS ESPECÍFICOS DE INTERVENCIÓN. 7. METODOLOXÍA XERAL. 8. TEMPORALIZACIÓN. 9. ORGANIZACIÓN DO ESPAZO E RECURSOS. 10. COORDINACIÓN COS DISTINTOS PROFESIONAIS E AS FAMILIAS. 11. AVALIACIÓN. 12. SEGUIMENTO DA PROGRAMACIÓN E DA PRÁCTICA DOCENTE. 1. INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN. A programación de AL pretende ser un instrumento para garantir os principios de normalización, inclusión, equidade e igualdade de oportunidades. O conxunto de actuacións que engloba enmárcanse coa maior coherencia posible, nos documentos de PXA e o Plan de Atención á Diversidade e que, en último caso, seguen as directrices marcadas polo Decreto 229/2011 polo que se regula a atención á diversidade na Comunidade Autónoma de Galicia. A presente programación ten a súa xustificación na presenza nos centros educativos de alumnos/as con retrasos, trastornos e patoloxías da comunicación e/ou da linguaxe oral e escrita, de distinta índole, así como alumnado con dificultades na linguaxe asociadas a discapacidade psíquica, física ou sensorial. É por tal razón pola que vese necesario organizar a resposta educativa para dar unha adecuada atención ás necesidades que se detecten neste alumnado, coa finalidade de que poidan alcanzar o máximo desenvolvemento das competencias básicas establecidas no noso sistema educativo. O conxunto de actuacións que se especifican a continuación veñen marcadas polos seguintes documentos legais, que serán sempre a nosa referencia: - Decreto 229/2011, do 7 de decembro, polo que se regula a atención á diversidade do alumnado dos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia nos que se imparten as ensinanzas establecidas na Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación. - Decreto 374/1996, de 17 de outubro, polo que se aproba o regulamento orgánico das escolas de educación infantil e dos colexios de educación primaria - Decreto 120/1998, do 23 de abril, polo que se regula a orientación educativa e profesional na Comunidade Autónoma de Galicia - Orde do 24 de xullo de 1998 pola que se establece a organización e funcionamento da orientación educativa e profesional na Comunidade Autónoma de Galicia. Neste curso existen no centro dúas especialistas de AL. No meu caso, ademais de neste centro (EEI Fernández Varela), deberei dar resposta educativa ás necesidades do alumnado do CEP Pilar Maestú Sierra (centro base) En base a esta situación e coa colaboración do Departamento de Orientación, planificouse o meu horario tendo en conta as necesidades de todos eles, intentando dentro do posible que ningún alumno quede sen atención.

236 2. OBXECTIVOS XERAIS. O obxectivo principal céntrase na intervención de todos aqueles trastornos relacionados coa adquisición e desenvolvemento da comunicación e da linguaxe e que van a reflectir posteriormente no desenvolvemento tanto madurativo como global do alumnado, aspectos que van influír de forma considerable na adquisición dos obxectivos e competencias básicas. Con respecto ao centro, os obxectivos da intervención como especialista de A.L son os seguintes: Favorecer a integración e participación do alumnado no contexto escolar. Colaborar cos titores na elaboración das ACIs no que se refire á comunicación e linguaxe. Detectar posibles necesidades educativas especiais dos alumnos en colaboración cos titores e o Departamento de Orientación do centro. Asesorar aos docentes que traballan cos alumnos sobre pautas a seguir en relación coa comunicación e a linguaxe. No que respecta ao alumnado os obxectivos son: Potenciar a comunicación espontánea, funcional e xeneralizable. Favorecer a comprensión de mensaxes orais e escritas. Desenvolver unha expresión oral coa maior claridade e orde posibles. Favorecer o acceso á lectoescritura de forma comprensiva e sen erros de identificación. Promover a correcta articulación dos fonemas da fala. Favorecer a autoestima dos/as alumnos/as así como a relacións interpersoais e facilitar a integración dentro do grupo. En canto ao ámbito familiar, os obxectivos son: Informar aos pais/titores sobre temas relacionados cos problemas de comunicación, linguaxe e/ou fala que presentan os seus fillos. Asesorar sobre pautas de actuación cos seus fillos. 3. COMPETENCIAS BÁSICAS. As competencias básicas deberán estar estreitamente vinculadas aos obxectivos definidos para a Educación Infantil. Esta vinculación favorece que a consecución dos devanditos obxectivos ao longo da vida académica leve implícito o desenvolvemento das competencias básicas, para que todo o alumnado poida acadar o seu desenvolvemento persoal e lograr unha correcta incorporación na sociedade. As competencias básicas do currículo en E.I. son as seguintes: a) Comunicación lingüística. b) Competencia matemática. c) Coñecemento e interacción co mundo físico. d) Tratamento da información e competencia dixital. e) Competencia social e cidadá. f) Competencia cultural e artística. g) Competencia para aprender a aprender. h) Autonomía e iniciativa persoal Os obxectivos que se propoñen na programación das sesións de apoio de Audición e Linguaxe contribúen de maneira directa e clara á consecución da competencia en comunicación lingüística, especialmente no que se refire aos contidos de Escoitar, Falar e Conversar.

237 De xeito indirecto, nalgunhas sesións traballaranse tamén as seguintes competencias básicas: Coñecemento e interacción co mundo físico: cando favorecemos a comunicación do neno co mundo que o rodea, achegándolle novo vocabulario. Competencia matemática: na estimulación do vocabulario, sempre que traballemos conceptos de espazo e tempo que axudan ao alumno a organizar o seu pensamento e a expresarse con maior precisión, estaremos a propiciar a adquisición desta competencia. Tratamento da información e Competencia dixital: cando a metodoloxía elixida ou a principal ferramenta de traballo sexa o computador persoal e o uso de software educativo interactivo. Cada vez é maior o número de recursos logopédicos e de tipo educativo que internet pon en mans dos mestres de audición e linguaxe para traballar no apoio: xogos interactivos, fichas de traballo, imaxes, música de relaxación, sons para traballar discriminación auditiva, paneis de comunicación, etc. O neno ao traballar con estes recursos está a adquirir algunhas capacidades como o uso do rato, conexión e desconexión de periféricos, arrastre de imaxes, utilización da impresora para editar fichas, etc. Pretendemos que o neno faga un uso crítico das novas tecnoloxías e que progresivamente alcance autonomía na procura de información, e na utilización do computador como unha ferramenta de aprendizaxe. Competencia social e cidadá: - cando nas sesións de apoio se realicen actividades cooperativas e grupais e cada alumno participe nelas achegando o seu traballo, opinión e esforzo. - cando o traballo do ámbito pragmático da linguaxe ofrece ao neno unha ferramenta social que lle permite interactuar mellor; cando o neno aprende a respectar e utilizar normas de comunicación: prestar atención, escoitar aos demais, pedir e respectar a quenda e tempo de intervención, aprender normas de cortesía como os saúdos e despedidas, agradecementos, formas de pedir desculpas ou pedir as cousas, etc. Competencia cultural e artística: cando nas sesións de apoio facemos uso de manifestacións culturais como os contos, cancións e músicas, retahílas, refráns, poemas. Competencia para aprender a aprender: cando utilizando a técnica de autoavaliación, o alumno revisa o traballo realizado co fin de melloralo, está tamén desenvolvendo esta competencia. Sempre que convidamos os nosos alumnos, na sesión de apoio logopédico, a revisar os seus propios traballos, autoavaliarse, valorando de forma realista as súas capacidades, o esforzo desenvolvido na sesión, e os resultados obtidos. Cando se autoavalían, os alumnos aprenden dos seus propios erros, extraen conclusións e valoran as súas posibilidades de mellora. Autonomía e iniciativa persoal: cando o progreso na adquisición da competencia lingüística contribúe ao autoconcepto e desenvolvemento da autoestima do neno. Cada paso dado con esforzo, cada logro, mellora a visión que o neno ten de si mesmo e das súas capacidades. Nas sesións educaremos aos nenos cara ao autocontrol na expresión das emocións, a capacidade para expresar os seus sentimentos con respecto cara aos demais.

238 4. NECESIDADES DO ALUMNADO QUE PRECISA APOIO DE A.L. ESTE CURSO. A previsión de alumnado que precisa de atención educativa por parte das especialistas de A.L. ao comezo de este curso constitúe un total de nenos/as. Para garantir unha axeitada intervención, reunidos os membros do D.O., estableceuse a asignación dun número concreto de alumnos/as a cada unha das especialistas de A.L. O alumnado que atenderei este curso refléxase no seguinte cadro: ALUMNO/A CURSO N.E.A.E. N.H.S. 5º de E.I. - Necesidades asociadas a alteracións da fala(dislalia) /f/: substitúe por /s/ en todas as posicións. /θ/: substitúe por /s/ en todas as posicións. Sinfóns con /r/ Outras substitucións non sistemáticas. A.L.F. 5º DE E.I. - Necesidades asociadas a alteracións da fala e da linguaxe (DISLALIAS E RETRASO DA LINGUAXE) Múltiples dislalias Redución da estrutura silábica. Dificultades na conciencia silábica. Pobre estruturación da frase. Uso inadecuado de determinantes. S.F.G. 6º DE E.I. - Necesidades asociadas a alteracións da fala(dislalia) /s/ por /θ/ (punto e modo de articulación adquirido, non xeneralizado) Distorsión do /ȓ/ A.L.B. 6º DE E.I. - Necesidades asociadas a alteracións da fala e da linguaxe (DISLALIAS E RETRASO DA LINGUAXE) Dislalias non sistemáticas. Organización inadecuada da frase. Fala pouco fluída. Problemas de planificación e organización. N.M.G. 6º DE E.I. - Necesidades asociadas a alteracións da fala(dislalias) /θ/ por /f/ ou /s/ en todas as posicións. Rotacismo do fonema suave e forte. Sinfóns con /r/ en todas as posicións. Distorsión ocasional do /l/ e /d/ Conciencia fonolóxica alterada Dificultade de movementos linguais. D.L.B. 6º DE E.I. - Necesidades asociadas a alteracións da

239 fala e da linguaxe (DISLALIAS E RETRASO DA LINGUAXE) Redución da estrutura silábica e da palabra. /j/por /f/, /r/ por /d/, /ȓ/ por /l/ Omisión de /r/ en posición inversa. Dificultades a nivel morfosintáctico 5. PLANIFICACIÓN XERAL DOS APOIOS. Este alumnado recibirá intervención personalizada na aula de A.L, deseñando para tal fin Programas de Intervención Individualizados adaptados ás necesidades educativas relacionadas ca comunicación, linguaxe e fala que estes presenten. O horario elaborase tendo en conta este número de alumnos/as, as necesidades que cada un precisa e o tipo de déficit e grao de afectación que presenta. A intervención levarase a cabo de forma individual, sempre que o horario o permita, e en pequeno grupo cando as características da problemática do alumnado sexa similar. Curso Alumno/a Sesións Programa de intervención 5º E.I N.H.S 2 de 30 -Corrección de dislalias 5º E.I A.L.F 3 de 30 e 45 -Corrección de dislalias -Desenvolvemento da linguaxe oral 6º E.I S.F.G. 2 de 30 -Corrección de dislalias 6º E.I A.L.B. 3 de 30 -Corrección de dislalias -Desenvolvemento da linguaxe oral 6º E.I N.M.G. 2 de 30 -Corrección de dislalias 6º E.I. D.L.B 4 de 30 e 45 -Corrección de dislalias -Desenvolvemento da linguaxe oral 6.. PROGRAMAS ESPECÍFICOS DE INTERVENCIÓN. Os programas que se presentan a continuación están formulados de forma xeral. En función das necesidades referentes á comunicación e á linguaxe que presente cada neno/a adaptaranse os obxectivos a conseguir así como as actividades que se levarán a cabo. Programa para a corrección de dislalias Obxectivos - Favorecer a discriminación auditiva de sons cotiás para posteriormente discriminar diferentes fonemas. - Potenciar a discriminación fonética dos diferentes fonemas, profundando nas súas diferenzas e semellanzas (especialmente no caso das substitucións), usando para elo todo tipo de axudas visuais. - Fomentar a respiración diafragmática. - Potenciar a relaxación e o control do ton muscular especialmente dos órganos fonoarticulatorios. - Mellorar a mobilidade e coordinación dos órganos bucofonatorios. - Controlar o sopro tanto en intensidade como en direccionalidade.

240 - Favorecer a consecución do punto e modo de articulación axeitado dos fonemas nos que se atopen problemas. - Pronunciar axeitadamente todos os fonemas nas linguaxes repetida, inducida e espontánea. - Traballar as habilidades metafonolóxicas como unha actividade de iniciación da lectoescritura. - Fomentar a xeneralización do traballado de forma específica na aula de AL a todos os contextos nos que interactúan os cativos (familia, aula ordinaria). Competencias básicas. - Competencia en comunicación lingüística: expresar pensamentos, emocións e vivencias; dialogar escoitando aos demais e respectando a quenda de palabra; adaptar a comunicación ao contexto; expresión axeitada en fondo e forma. - Tratamento da información e Competencia dixital: empregar as novas tecnoloxías como ferramenta de aprendizaxe, uso autónomo dos programas e aplicacións específicos utilizados na aula AL. - Competencia social e cidadá: expresar as súas ideas e escoitar as dos demais; aceptar e practicar normas de convivencia; uso de formas sociais lingüísticas axeitadas ás diferentes situacións. Actividades tipo. Para traballar a articulación: tratamento indirecto (exercicios de respiración, de sopro, exercicios de lingua, exercicios de discriminación fonemática) e tratamento directo (ensinar a posición correcta utilizando as láminas, o espello e o depresor) Actividades de afianzamento : - Articular palabras cuxa única diferenza está na presenza ou ausencia do fonema a tratar. - Realización de onomatopeas. - Repetir sílabas, logotomas e palabras que conteñan o fonema. - Buscar palabras, imaxes, debuxos ou obxectos que leven o fonema traballado. - Repetir palabras que conteñan o fonema. - Completar e construír frases co fonema. - Repetir trabalinguas, poesías, adiviñas coa devandito fonema. - Colorear debuxos cuxo nome contén o fonema. - Contos interactivos co fonema. Exercicios de conciencia silábica: - Segmentación silábica: Pedirlle que nos diga cantas sílabas ten unha palabra. - Omisión de sílabas: Pedirlle que omita unha determinada sílaba. - Substitución de sílabas: Pedirlle que substitúa unha determinada sílaba da palabra por outra que lle deamos. - Atopar sílabas ocultas oralmente. - Identificar que sílaba repítese en dúas palabras distintas. - Xogos tipo vexo-vexo ou cadea de palabras a través de sílabas. - Exercicios de ordenar sílabas para formar palabras. - Exercicios de completar palabras con sílabas. Exercicios de conciencia fonética. - Segmentación de fonemas: Pedirlle que nos diga cantos sons ten unha palabra. - Omisión de fonemas: Pedirlle que omita un determinado son. - Substitución de fonemas: Pedirlle que substitúa un determinado son dunha palabra por outro que lle deamos. - Atopar os sons ocultos. - Identificar que son se repite en dous sílabas ou palabras distintas.

241 - Exercicios de discriminación auditiva de sons. - Xogos tipo vexo-vexo a través de sons. - Exercicios de ordenar grafemas para formar palabras. - Exercicios de completar palabras con grafemas. - Ditados de sons. Metodoloxía. - Traballaremos con actividades lúdicas, interactivas e participativas, tendo en conta os centros de interese do/a neno/a. - Se o/a neno/a non articula varios fonemas (dislalia múltiple), comezaremos polo que evolutivamente xérase antes. - Non se traballará un fonema de forma illada, senón relacionándoo sempre con outros, xa que a comparación favorece a discriminación e a posterior integración. - As actividades basearanse no aprendizaxe significativo partindo das aprendizaxes do/a neno/a. - Favoreceremos a creación dun clima de confianza para estimular a súa linguaxe e producións orais espontáneas. - Falaremos claro e pausado, ampliando progresivamente a construción da frases. - Prestarémoslle atención individualizada ao neno/a para conseguir unha intervención máis específica e eficaz. - Por outro lado, sempre que sexa preciso compensaranse os logros co fin de que a volvan a acadar, con reforzos positivos. - Xeneralizaremos todo o aprendido a outros contextos. Recursos materiais Traballaremos con diversos materiais: de sopro, material de praxias, cd s de discriminación auditiva, tarxetas e imaxes de vocabulario, lotos, bingos, ocas de fonemas, contos, cancións, trabalinguas, viñetas con debuxos para contar historias, láminas temáticas, material informático como un ordenador para o apoio dos recursos visuais, vídeos. Avaliación. Realizarase una avaliación continua do programa tendo en conta a evolución do/a neno/a así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden. Para elo empregaremos a observación directa, a gravación de mostras de linguaxe espontánea e repetida e a información recollida no diario de clase, así como conversas coa titora e a familia. Asemade, cada trimestre farase unha avaliación final, que permitirá redactar o informe final do alumno e no que se especificarán os aspectos que se traballaron, conseguidos e non conseguidos, así como as orientacións ao titor e á familia. Para isto podémonos axudar a través de cuestións como: CRITERIOS DE AVALIACIÓN SI NO EN PROCESO - Discrimina sons do ambiente - Distingue as distintas cualidades do son (intensidade, duración, ton) - Discrimina auditivamente os fonemas que confunde (dislalias de substitución) - Imita xestos e expresións faciais

242 - Imita onomatopeas - Mellora a mobilidade e coordinación dos órganos fonoarticulatorios - Controla o sopro - Adquiriu unha correcta conduta respiratoria - Acadou unha axeitada articulación dos fonemas nos que atopa problemas - Xeneralizou a correcta articulación á súa linguaxe espontánea. Programa para o desenvolvemento da linguaxe oral. Obxectivos - Mellorar o desenvolvemento das capacidades previas á linguaxe (atención, concentración, imitación e seguimentos de instrucións) - Perfeccionar a memoria auditiva secuencial e a discriminación auditiva. - Aumentar as habilidades metafonolóxicas (conciencia léxica, silábica e fonémica/ fonolóxica) - Estruturar frases axeitadas de complexidade crecente, engadindo novos elementos. - Empregar axeitadamente palabras función (determinantes, preposicións, conxuncións) - Concordar de forma correcta diferentes elementos dunha frase (número, xénero, persoa...). - Empregar formas verbais con diferentes tempos de presente, pasado e futuro. - Empregar e comprender nocións espazo temporais básicas. - Ampliar a competencia léxico-semántica, aumentando vocabulario expresivo e comprensivo e as relación léxicas (categorías léxicas, asociacións semánticas, sinónimos/antónimos, recoñecer absurdos) - Favorecer o desenvolvemento da pragmática e uso da linguaxe (posturas e distancias axeitadas, contacto ocular, formulación de peticións, quendas conversacionais, roles de interacción, formulas de cortesía, recoñecemento de emocións, solicitude de información, expresar pracer, emoción ou rexeitamento...) - Fomentar a xeneralización do traballado de forma específica na aula de AL a todos os contextos nos que interactúan o alumnado (familia, aula ordinaria). Competencias básicas. - Competencia en comunicación lingüística: expresar pensamentos e emocións; favorecer o diálogo; adaptar a comunicación ao contexto. - Tratamento da información e Competencia dixital: empregar as novas tecnoloxías como ferramenta de aprendizaxe - Competencia social e cidadá: expresar as súas ideas e escoitar as dos demais; aceptar e practicar normas de convivencia. Actividades tipo. Para traballar as habilidades previas: - Xogos de imitación con cancións - Seguimento de ordes desde as máis simples a máis complexas. - Busca de elementos iguais/distintos dunha serie dada.

243 Para traballar a memoria secuencial auditiva: - Con axuda de imaxes dicimos series de palabra. - Tras oír unha secuencia de palabras o neno repíteas e imos aumentando progresivamente. - Repetimos frases axudándonos con adhesivos que marquen cada palabra. Para traballar a discriminación auditiva: - Exercicios de recoñecemento de silencio e de sons. - Facer soar un pandeiro forte e débil. O neno/a, cos ollos tapados, debe dar unha palmada cando o son sexa forte e debe levantar os brazos cando ese sexa débil - Traballar con audios nos que o neno/para debe recoñecer os sons presentados. - Propoñer ao neno/a "buscar" un determinado son (fonema) entre os dunha serie dada. A mestra irá emitindo lentamente unha serie de sons e o neno/a levantará o brazo cando oian certos fonemas; por exemplo: /k/, /m/, /p/. Para traballar as habilidades metafonolóxicas: -Partindo dunha lámina con numerosos debuxos. O mestre indica un fonema determinado e os nenos terán que sinalar e dicir o nome só dos debuxos co mesmo son. - Con lotos ou cartóns buscamos imaxes que terminan ou empezan por unha sílaba determinada. - Xogo do vexo-vexo con cousas que haxa dentro da clase. Para traballar a competencia léxico-semántica: - Xogos de sinalar: un obxecto entre varios, unha acción, partes do corpo, unha imaxe entre un número de opcións que iremos ampliando. - Xogos de coller unha imaxe: o mestre nomea unha das palabras que pertencen ao campo semántico traballado e o neno ha de entregar o cartón que a representa. - Colocamos cartóns coas palabras do campo semántico sinalado debaixo do debuxo que o representa. - Responder de forma adecuada a preguntas : que fai? quen é? - Despois de oír unha frase seleccionar a imaxe que a representa. - Xogos de clasificar e ordenar vocabulario segundo o seu uso. - Xogos con lotos de imaxes, nomear vocabulario. - Xogo "levo un barco cargo de...": o neno deberá dicir todas os elementos que lembre desa categoría. - Adiviñar un obxecto tras oír unha descrición das súas calidades e posteriormente intercámbiase a quenda e é o neno o que describe. - Xogos de clasificar e ordenar: por tamaño, cor, forma, categorías, funcións... Para traballar as relacións léxicas: - Con lotos clasificamos as palabras segundo a categoría á que pertencen. Tras agrupalas segundo por categorías o neno ha de explicar por que pertence a esa categoría. - Entre distintas imaxes o neno/para ha de identificar a que non pertence á categoría e explicar por que. - Con dúas imaxes explicamos en que se parecen ou en que se diferencian. - Dáse unha listaxe de palabras agrupadas de dúas en dúas e pídeselle ao alumno que nos diga se son sinónimas ou antónimas.

244 - Proporciónase ao neno/a unha definición e unha listaxe de palabras entre as que ha de atopar a correcta para esa definición. - A partir dunha lámina identificar un absurdo. - Identificado o absurdo explicar por que. - Unir dúas imaxes que comparten algo. - A partir dunha lámina tentar explicar que sucede - Ordenar imaxes que representan unha secuencia - Quen realiza a acción? Danse distintas frases: poñer unha inxección, poñer unha multa, dar un concerto..., e distintas persoas que poden realizala para que unha con frechas. Para traballar a estruturación morfosintáctica: - Clasificar o vocabulario traballado segundo vaia con "o/a" - Completar frases usando artigos. - A partir dun substantivo formar o seu plural. - Completar frases usando distintas preposicións. - Sinalar as calidades dun obxecto. - A partir dun número determinado de palabras inventar unha frase. - Contar cousas que faciamos/faremos cando eramos bebés/ maiores. - Usando apoio visual formar frases de tres elementos a partir dunha lámina. - Respondendo a preguntas dirixidas polo mestre/a ( quen é? que fai?... ) formar frases sinxelas. - Usando apoio visual describir 3 características básicas dun obxecto. - Usando unha lámina describir as características físicas dunha persoa. - Expresar feitos que sucederon hoxe, onte ou que sucederán mañá. Para traballar a pragmática e os usos da linguaxe: - Contar experiencias vividas con ou sen apoio (xa sexa visual ou axudado con preguntas) - Usando cómics ou contos tentar inventar que podería dicir cada personaxe. - Explicará verbalmente percorridos realizados por el mesmo: Da casa á escola. Da súa clase á biblioteca do colexio. Explicar a un compañeiro como se xoga a un determinado xogo. - Dará explicacións lóxicas a situacións da vida real presentadas polo profesor ou polos compañeiros, do tipo das seguintes: Vas á túa casa desde o colexio e empeza a chover. Que farías? Vas coller o autobús e perder o diñeiro. Que farías? Estás na casa e foise a luz. Que farías? Rompiches un cristal. Que farías? - Normas de cortesía: presentarse a descoñecidos, dar as grazas, pedir desculpas, pedir as cousas por favor... Metodoloxía. A intervención favorecerá o desenvolvemento das potencialidades e as competencias dos nenos e nenas, mediante o deseño de situacións de aprendizaxe que poñan en xogo capacidades de distinta orde e que se axusten ás súas necesidades fisiolóxicas, psicolóxicas, intelectuais e de socialización. Esta intervención estará orientada a estimular a curiosidade dos nenos e nenas de forma que nas diferentes propostas de actividades descubran o pracer de experimentar, explorar, descubrir e coñecer, desenvolvan o desexo de aprender máis do que saben sobre do mundo e aprendan a ser persoas cada vez máis seguras, autónomas, creativas,

245 comunicativas e participativas. A acción educativa basearase na creación dun clima de seguridade afectiva que permita aos nenos e nenas achegarse ao mundo que lles rodea e establecer as súas primeiras relacións sociais cos adultos e cos seus iguais. Os métodos de traballo basearanse nas experiencias, as actividades e o xogo, respectando os principios de globalidade, actividade, individualidade e creatividade de cada neno e nena, polo que terán que axustarse aos diferentes ritmos de desenvolvemento. Recursos materiais MATERIAIS CONVENCIONAIS - Impresos: libros, fotocopias, xornais, fotografías, documentos... - Taboleiros didácticos: lousa ou panel de cortiza... - Materiais manipulativos: recortables, cartolinas, adhesivos,... - Xogos: comerciais, construídos... MATERIAIS AUDIOVISUAIS - Imaxes fixas proxectables. - Materiais sonoros: discos, audiocuentos, programas de radio... - Materiais audiovisuais: montaxes, películas, vídeos, programas de TV... NOVAS TECNOLOXÍAS - PDI, tabletas, PCs - Programas informáticos, xogos, aplicacións,... - Servizos Internet: webs, correo electrónico, redes sociais. Avaliación. Realizarase una avaliación continua do programa tendo en conta a evolución do/a neno/a así como a adecuación da metodoloxía e recursos aos obxectivos que se pretenden. Para elo empregaremos a observación directa, a gravación de mostras de linguaxe espontánea e repetida e á información recollida no diario de clase, así como conversas coa titora e a familia. Asemade, cada trimestre farase unha avaliación final, que permitirá redactar o informe final do alumno e no que se especificarán os aspectos que se traballaron, conseguidos e non conseguidos, así como as orientacións ao titor e á familia. Para isto podémonos axudar a través de cuestións como: CRITERIOS DE AVALIACIÓN SI NO EN PROCESO Mellora as súas habilidades de atención conxunta Aumenta tempos de atención Mellora a súa capacidade de permanecer centrado nunha actividade Imita de forma verbal e xestual Segue instrucións verbais Articula adecuadamente palabras Mellora a memoria auditiva secuencial de: bisílabas trisílabas polisílabas

246 elementos Asocia sons con imaxe (corpo, animais, medios de transporte.) Distingue se dúas sílabas son iguais ou diferentes Segmenta/cuantifica unha frase en palabras Segmenta/cuantifica número de sílabas Bisílabos Trisílabos Polisílabos Identifica entre varias palabras cal Empeza por una sílaba Termina por una sílaba Coñece/nomea vocabulario básico de: Persoas Colores Números Formas Acciones Corpo Animais Casa Rúa Concep. básicos Obxectos Comprende preguntas contextuais (Pechadas, persoais e abertas) Comprende imperativas seriadas de 1, 2, 3, 4 accións Describir elementos segundo os seus atributos. Interpretar situacións simples. Comprende semellanzas/diferenzas entre dous obxectos Asocia palabras (debuxos) coa súa descrición Recoñece elementos de diversas categorías léxicas de acordo aos seus usos. Define elementos segundo os seus usos Comprende secuencias temporais Utiliza artigos adecuadamente Expresa adecuadamente concordancia de Xénero Número Usa nexos Expresa oracións interrogativas directas (Que; Quen; Como; Onde; Cando; Con que; Con quen?.) Utiliza tempos verbais en presente Utiliza tempos verbais simples en pasado

247 Utiliza tempos verbais en futuro Expresar oracións de mediana complexidade (S+P, con CD- CI - CC) Realiza narracións sinxelas complexas Manexa adecuadamente quendas conversacionais. Expresa pracer, emoción ou rexeitamento ante situacións Solicita información para resolver unha dúbida, obter máis datos... Comparte información Realiza inferencias adecuadas ao contexto Usa fórmulas de cortesía Comprende frases feitas, dobres sentidos, metáforas, ironías... Explica que faría ante unha situación determinada Explica os pasos para seguir nunha actividade determinada Logra adaptar a súa conversación ao contexto e ao auditorio 7. METODOLOXÍA XERAL. Terá como base os principios da aprendizaxe significativa, polo que se partirá dos coñecementos previos do alumno para que as novas aprendizaxes se traballen e consoliden sobre as xa adquiridas. Para tal fin crearase un ambiente distendido nas sesións de traballo baseando as actividades no xogo sempre que sexa posible, xa que esta programación desenvólvese na etapa de E.I. (3-6 anos). Así mesmo, proporcionaranse reforzos inmediatos primando a dedicación, o esforzo e os intentos de mellorar, evitando que diminúa a motivación e a autoestima do alumno, e ofreceranse modelos lingüísticos axeitados que faciliten a aprendizaxe. Estas orientacións metodolóxicas serán adaptadas en cada un dos casos cuns criterios metodolóxicos específicos para cada un dos escolares para así garantir una resposta educativa o máis individualizada posible. 8. TEMPORALIZACIÓN. A presente programación está ideada para un curso escolar. Á hora de realizar os horarios teremos en conta os criterios de priorización que se consensuaron no Plan de Atención á Diversidade. As sesións terán normalmente unha duración de 30 minutos e o número de sesións semanais serán entre dúas e catro (dependendo do caso) podendo variar en función do

248 indicado polo D.O. Así mesmo, a intervención ao longo do tempo pode variar. Unha vez que se considere que as dificultades están superadas e xeneralizadas as aprendizaxes a outros contextos, poderase cesar a intervención. 9. ORGANIZACIÓN DO ESPAZO E RECURSOS. O apoio que se realiza é con carácter xeral fóra da aula ordinaria (sempre contando coa autorización dos pais), entendendo que son alumnos/as que precisan un programa específico e individualizado que dificilmente se pode desenvolver na aula ordinaria, de acordo co Plan de Atención á Diversidade, así como o decreto 229/2012 de atención á diversidade. A parte da aula de audición e linguaxe, no centro habilitouse un espazo para ser utilizado pola mestra de AL itinerante para levar a cabo o traballo cos nenos/as. Neste espazo contase cunha zona con espello para o traballo logopédico e outra para o traballo de mesa. Recursos materiais e educativos. Materiais elaborados adaptados ás necesidades específicas dos alumnos/as. Materiais específicos para o traballo logopédico. Material didáctico e xogos variados. Materiais relacionados coas novas tecnoloxías como MP3, PDI, ordenador ou cámara de fotos, Forbrain, así coma programas informáticos e aplicacións específicas. Recursos persoais. Abranguen ao conxunto do claustro do centro, así coma outros servizos externos coma o Equipo específico, ASPANAES ou o CAD. 10. COORDINACIÓN COS DISTINTOS PROFESIONAIS E AS FAMILIAS. A coordinación cos diferentes ámbitos e contextos nos que se desenvolven os nenos/as son de gran relevancia, especialmente no caso dos programas de intervención individual para aumentar a coherencia dos mesmos, así como para mellorar a súa efectividade e xeneralización. No que se refire ao Departamento de Orientación, queda fixada una reunión semanal de 50 minutos en horario lectivo coa xefa do departamento, a outra especialista de AL e a PT, para tratar diferentes cuestións dos alumnos/as. A reunión con todas as persoas do Departamento convocarase fóra do horario lectivo nas horas máis axeitadas para todas, e terá lugar unha vez ao mes os luns (3º de cada mes) que se dedican a reunión no centro. No caso das titoras e mestras de apoio e especialistas, queda fixada unha reunión no mes de outubro, para compartir información ou coordinar o traballo co alumnado. Ao longo do curso realizaranse todas as que sexan solicitadas por calquera membro do equipo docente. En canto ás familias, realizarase una reunión ao comezo de curso para informar sobre diferentes aspectos do traballo na aula de AL, así como dar as orientacións iniciais para o traballo cos nenos/as. A maiores, e dependendo do caso, realizaranse todas as precisas para informar da evolución dos nenos e requirir máis colaboración se fose necesario. 11. AVALIACIÓN. A avaliación enténdese como un proceso formativo e informativo que formará parte do proceso de ensino - aprendizaxe. No devandito proceso interviremos todos os profesores e constará fundamentalmente de tres procesos: Avaliación inicial: Constitúe o punto de partida. Consiste en valorar as características e necesidades que presenta o alumno e aqueles factores contextuais que van facilitar ou

249 entorpecer a súa aprendizaxe. Esta avaliación agrupa á avaliación inicial levada a cabo polos titores, á avaliación psicopedagóxica realizada pola xefa do D.O e a avaliación inicial feita pola especialista de A.L para establecer a liña base da súa intervención. A finalidade é poder ofrecer unha resposta educativa axustada ao noso alumno. Avaliación formativa: levará a cabo durante todo o curso. Consiste en valorar como se vai desenvolvendo o proceso, identificando aqueles aspectos do plan que favorecen ou dificultan a aprendizaxe. A finalidade que perseguimos con esta avaliación é introducir, sobre a marcha, os cambios e melloras necesarios para favorecer a súa aprendizaxe. Os criterios de avaliación serán os propostos en cada programa individualizado e utilizaranse como instrumentos a observación do alumno, a análise das súas producións, os mecanismos que pon en xogo para resolver as tarefas, a entrevista co titor e co propio alumno, cuestionarios para a familia. Avaliación final: levará a cabo ao final de cada trimestre e do curso, en colaboración co titor e coa familia. Consiste na análise da información recollida ao longo de todo o curso (observacións, rexistros no diario do mestre, producións do alumno) Como mestra de AL elaborarei un informe de avaliación individualizado final no que se recollerán os obxectivos alcanzados polo alumno, dificultades atopadas no alumno á hora de realizar as actividades, así como a proposta de mellora para o curso seguinte. Este informe constituirá o punto de partida para organizar a atención educativa o curso próximo. 12. SEGUIMENTO DA PROGRAMACIÓN E DA PRÁCTICA DOCENTE. Encanto a avaliación da propia práctica docente, realizarei unha autoevaluación e cos resultados tratarei de mellorar os puntos reseñados, tratando de facer as modificacións máis oportunas. INDICADORES XERAIS SI NON EN PROCESO Desenvolvéronse as diferentes habilidades lingüísticas dos alumno/as. Propuxéronse obxectivos e criterios de avaliación adecuados a cada caso Detectouse o antes posible dificultades e necesidades do alumnado na área da linguaxe, tendo en conta os seus diferentes aspectos (forma, contido e uso). Derivouse a outros profesionais en caso de que sexa preciso. A coordinación co resto do equipo docente foi axeitada Deuse información e orientacións xerais ao conxunto das familias do centro para mellorar o desenvolvemento da linguaxe dende as casas. A metodoloxía adecuouse aos obxectivos.

250 PROXECTO BIBLIOTECA ESCOLAR COORDINADORA:SANDRA DA SILVA SANCHEZ XUSTIFICACIÓN: O bo funcionamento da biblioteca escolar fomenta o gusto pola lectura, e o feito de que os nosos nenos/as non sepan ler, non significa que non poidan disfrutar dos libros. O noso proxecto é aberto, e non pretendemos que a biblioteca sexa so como un lugar de préstamo de libros, senón que sexa un espazo vivo onde os nenos/as disfruten, investiguen,aprendan e empreguen a súa imaxinación. OBXECTIVOS XERAIS: Desenvolver a biblioteca escolar como elemento dinamizador do centro: propoñendo actividades de fomento da lectura, ofrecendo oportunidades para a adquisición de coñecementos, a comprensión e o desenvolvemento da imaxinación. Dar a coñecer á comunidade educativa os recursos da biblioteca. Fomentar o hábito lector e o pracer pola lectura. Fomentar o traballo en equipo. Faciliar o acceso igualitario aos recursos culturais e asegurar o acceso a unha amplia gama de recursos. Capacitar ao alumnado para ser autónomo na Biblioteca, fomentando a formación de usuários e a educación informacional. Favorecer a integración dos alumnos, atendendo á diversidade. Integrar as tecnoloxías da información e da comunicación na busca e na selección de lecturas. Contribuir ao desenvolvemento do plan lector do centro. ORGANIZACIÓN E XESTIÓN. Organización: Seguiremos adquirindo fondos en tódalas seccións da nosa biblioteca en especial naquelas nas que aínda temos máis carencias (audivisuais, cómics, ensaio, poesia, arte ). A biblioteca será un lugar aberto para que todo o alumnado do centro poida disfrutar dela sempre e cando sexa preciso;será utilizada para todas aquelas actividades que sexa preciso sempre e cando o espacio sexa o apropiado para desenvolvelas.non contaremos cun horario fixado xa que iremos organizando as actividades tendo en conta as demandas de todo o claustro. Xestión:Distribuiranse as diversas actividades que faremos dende a biblioteca en coordinación cos diferentes equipos, cas familias e co resto da comunidade educativa ao longo do curso escolar. Dinamización e promoción dos recursos da biblioteca, a súa integración no currículo e a súa contribución ao desenvolvemento das competencias básicas do alumnado. Para o vindeiro curso seguiremos a mesma liña que en cursos anteriores, a biblioteca seguirá actuando como un centro de recursos e materiais ao acceso de todos/as e como potenciadora das capacidades lectoras dos nosos alumnos e alumnas. Continuarase coa realización de actividades de animación á lectura en colaboración cos diferentes equipos da escola e consensuadas polo claustro na medida do posible. O que pretendemos pois é que a biblioteca sexa o eixe vertebrador das actividades en común que se vaian a realizar na escola ao longo do curso escolar e que impliquen a toda a comunidade educativa.

251 Formación de usuarios e educación para o acceso á información Na nosa escola traballase por proxectos, é polo tanto fundamental a alfebatización informacional dos nosos alumnos/as, e que os nenos sexan o máis autónomos posible en todas as facetas, e por suposto tamén nunha biblioteca, que é o que aqui nos preocupa.deste xeito, ao longo de todo o curso a biblioteca xogará un papel importante;tanto a BE como as bibliotecas de aula. Fomento da lectura e desenvolvemento do proxecto lector do centro. A función principal de toda biblioteca é conseguir o achegamento á lectura e facilitar o achegamento a obras literarias de todo tipo ao seus usuarios. No caso da nosa biblioteca, traballamos con nenos/as moi pequenos polo que é fundamental desde estas idades tan temperás inculcar o pracer polo mundo dos libros, pola lectura e fomentar o hábito lector. Actividades do proxecto lector da escola: HORA DE LER, pertencemos a etapa de educación infantil polo que os horarios son máis flexibles, e esta hora de ler,dependendo da organización e necesidades específicas das aulas, realízase en diferentes momentos da xornada escolar. O que si é certo, é que a animación a lectura está presente en todo momento nas nosas aulas, pois o alumnado está rodeado de libros en todo o momento da xornada escolar. Tanto na biblioteca do centro como nas de cada aula, moi ben dotadas todas elas. Outras actividades de animación á lectura como contacontos propios da escola, outros con outras escolas e colexios da zona, así como con outras institucións. Repetiremos a actividade de A FAMILIA CONTA, pois resultou moi positiva tanto para os nenos, como para as mestras e as propias familias. OUTRAS ACTUACIÓNS Seguiremos colaborando cos equipos da escola: o de Dinamización Lingüística, co de ciclo e co de actividades complementarias e extraescolares, e o Departamento de Orientación nas diferentes actividades a realizar e teremos en conta aquelas conmemoracións que sinala o calendario escolar, así como outras actuacións que vaian xurdindo ao longo do curso. Conmemoracións e celebracións: O Samaín. Día internacional das Bibliotecas. ( outubro) Día dos Dereitos do neno/a. ( novembro) O Nadal. (decembro) A paz. (xaneiro). Día de Rosalía (24 febreiro) Semana da prensa (marzo). Mes da poesia (marzo). Mes do libro (abril). Semana das letras (maio). Criterios e procedementos de avaliación. Indicadores e instrumentos que se van utilizar. Para o seguimento de dito proxecto a final de curso será preciso avaliar os diferentes recursos, as persoas implicadas e o proxecto en si mesmo (obxectivos, actividades,...). Farase unha avaliación global, continua e formativa. Mediante a observación directa dos usuarios da biblioteca, reunións trimestrais e rexistros de préstamo. Teremos en conta o seguinte: O grado de implicación dos alumnos/as e dos mestres/as.

252 O grado de implicación das familias e do resto dos membros da comunidade educativa. O grado de adecuación das actividades, nivel de participación. A eficacia da xestión de espazos e recursos e a sua disponibilidade. Actitude do alumnado e profesorado ante o proxecto. Indicadores a empregar: Se teño coñecemento do proxecto. Se se programan actividades de Biblioteca en consenso cos diferentes equipos. Se as actividades quedan reflexadas nos diferentes documentos de centro. Se unha vez realizadas as actividades se avalian. Se se avalia o proxecto ao finalizar o curso e se as conclusións se reflexan nos diferentes informes. Persoa responsable da biblioteca. Equipo de apoio. Horario previsto. A coordinadora do equipo de biblioteca para o vindeiro curso será a mesma que o leva a facer estes últimos anos. Este proxecto poderá sufrir ademáis das modificacións propias dun proxecto en si algunha outra, modificacións que se reflexarán na memoria. A persoa encargada de dinamizar a Biblioteca contará no seu horario con 2 sesións semanais para supervisar o bo funcionamento da mesma, e contará cun equipo de apoio que estará composto por a Coordinadora do Equipo de Dinamización Lingüística, a Coordinadora de Ciclo e a directora da escola.aínda así a pesares de ser estes os membros do equipo de Bilioteca as actividades serán pensadas, organizadas,deseñadas,...contando coa colaboración de todo o claustro.

253 6.11.-PROXECTO LECTOR ÍNDICE INTRODUCIÓN OBXECTIVOS COMPETENCIAS BÁSICAS METODOLOXÍA ACTIVIDADES O PAPEL DA BIBLIOTECA NA DINAMIZACIÓN DO PROXECTO LECTOR ACHEGAMENTO ÁS NOVAS TECNOLOXÍAS DE INFORMACIÓN E DA COMUNICACIÓN AVALIACIÓN CONCLUSIÓN INTRODUCIÓN O valor da lectura é insubstituíbel porque estimula a imaxinación, axuda ao desenvolvemento do pensamento abstracto, axúdanos a converter a información en coñecemento, danos canles de opinión e fainos soñar, viaxar, divertirnos Polo tanto o gusto pola lectura esixe o compromiso de todos; que os mestres/as dediquemos un tempo a ler, que as familias nos apoien nesta dinámica, que nos rodeen os libros e acudamos a eles para resolver dúbidas, para divertirnos, así a lectura estará presente na nosa vida. Polo tanto, como centro educativo ó que pertencemos, debemos animar a ler cun programa continuado de acción e propostas interesantes que acerquen aos nenos e nenas aos libros. Tal e como se refire no anexo IV do decreto 130/2007, do 28 de xuño A escola debe asumir este obxectivo, sen esquecer a axuda das familias, ofrecendo aos nenos/as diferentes situacións de lectura nas que se debe dar sentido ao feito de ler e escribir, unir os propósitos didácticos e os comunicativos e aumentar os tempos de lectura individual e en grupo OBXECTIVOS Fomentar o hábito da lectura. Ampliar o vocabulario dos alumnos. Desenvolver a competencia lingüística dos nenos/as en tódolos seus aspectos. Potenciar unha aprendizaxe da lectoescritura significativa e funcional. Aprender as destrezas necesarias para interpretar textos axeitadamente. Comprender textos lidos ou escoitados aplicando estratexias axeitadas para este fin: identificar as ideas principais, recoñecer os personaxes, a estrutura do texto Aprender as destrezas necesarias para producir textos coherentes e ben estruturados. Fomentar o traballo en equipo. Fomentar o gusto por ler favorecendo o goce coa lectura, escoita de contos, narracións. Valorar a linguaxe escrita como medio de comunicación, expresión, goce e información. Potenciar o hábito lector favorecendo a lectura de diferentes textos. Potenciar o desenvolvemento de lectores críticos, analizando, identificando, debatendo, etc Desenvolver estratexias para a consulta eficaz das diferentes fontes de información, a selección crítica da información e a construción autónoma do coñecemento.

254 Coñecer a BE e a súa organización. Coñecer e aplicar as normas de funcionamento da BE e de calquera outra biblioteca. Capacitar aos alumnos/as para o uso autónomo da BE Favorecer o uso funcional das TICs AS COMPETENCIAS BÁSICAS. Debido ao carácter globalizado da ensinanza nesta etapa educativa, o desenvolvemento do proxecto lector e todas aquelas intervencións destinadas ao fomento da lectura e a escritura e as habilidades informativas estarán orientados na procura da adquisición das oito competencias básicas que sinala a LOE, pero centrándose especialmente en catro delas: - Competencia lingüística. - Competencia cultural e artística. - Competencia para aprender a aprender. - Tratamento da información e a competencia dixital METODOLOXÍA. A metodoloxía na educación infantil (seguindo os criterios metodolóxicos do noso decreto curricular (D. 330/09, 4 xuño) debe partir dunha perspectiva globalizadora baseándose nas posibilidades de razoamento e aprendizaxe dos nenos/as, e que coa axuda do mestre eses coñecementos se potencien e desenvolvan, favorecendo así a actividade conxunta adulto-neno. Deste xeito, poderánselle ofrecer aos alumnos as actividades que polo seu interese poidan relacionar cas experiencias anteriores, contribuíndo ao seu desenvolvemento e asentar bases de aprendizaxes novas, grazas á significatividade da aprendizaxe. Serán actividades variadas enfocadas á adquisición de hábitos, fomentar a creatividade dos nenos, a favorecer relacións entre eles, co mestre e a interaccionar co contorno. O traballo que se leve a cabo na educación infantil sempre ten que ser dende unha perspectiva lúdica, xa que o xogo é a actividade fundamental neste período. Buscando deste xeito un desenvolvemento o máis frutífero posible do proceso de ensino-aprendizaxe. Todo isto será concretado na perspectiva didáctica, traballando sobre todo mediante proxectos de traballos, onde os libros, as historias, os contos xogan un papel fundamental como medio para buscar información, como complemento para desenvolver o proxecto e mesmo como eixe central de ditos proxectos, sendo en moitos casos os propios centros de interese. Outras actividades que se desenvolvan tamén poden ser simplemente como uso e gozo da biblioteca e do que ela nos ofrece, como un sitio e lugar de pracer ACTIVIDADES. Dende o traballo coa linguaxe verbal, apoiado noutras linguaxes, trataremos todas as habilidades lingüísticas favorecendo o desenvolvemento lóxico e as capacidades de relación cos outros. A denominación e a descrición de obxectos, de elementos da natureza de enclaves e situacións, de referentes artísticos e culturais; a narración de vivencias persoais, familiares sociais; a expresión verbal, plástica, musical e corporal destes coñecementos e os sentimentos que espertan resultan vitais para o desenvolvemento da linguaxe oral e escrita. Para este desenvolvemento propoñeremos, entre outras, as seguintes actividades: Falar abundantemente sobre todo tipo de temas. Introducir progresivamente vocabulario novo nas tres linguas utilizadas na escola: galego, castelán e inglés. Xogos coas letras dos nomes dos nenos, cos propios nomes e, por extensión, co resto das letras e palabras...

255 Organizar xogos de vocabulario relacionados coa temática que se está a traballar. Manipulación e manexo de álbums. Lectura de imaxes colectiva e individual. Secuencias de imaxes. Identificación de partes dun libro; por exemplo, cubertas, páxinas, ISBN, título, autor, ilustrador e editorial. Lectura (escoita) de textos: prosa, poesía, cartas, receitas, xornais... Invención de títulos. Invención de historias a partires da cuberta. Invención de principios e finais diferentes para historias coñecidas. Invención de historias Facer conxecturas: e se.../ que pasaría si... Dramatización de historias. Realización de actividades plásticas a partires de textos utilizando diferentes técnicas Crear ilustracións. Crear diálogos. Ordenar a historia. Debater sobre os textos lidos ou escoitados. Diferenciar o real do imaxinario. Elaboración de unidades temáticas a partires dos álbums. Lectura en distintos soportes: libros, fotos, música, pintura... Lectura de pequenas frases con diferentes tipos de letras. Traballar con noticias dadas polos medios de comunicación Inventar rimas e poesías co vocabulario dos contos. Realizar préstamo semanal de libros. Elaboración nas aulas dos proxectos de traballo. Asistencia a contacontos, teatro, cine e todos aqueles espectáculos culturais que xurdan, orientados neste senso. Todas aquelas que vaian xurdindo destinadas á consecución dos obxectivos propostos. Co fin de incluír a Biblioteca Escolar no ámbito diario da xornada escolar planificamos estas actividades que se levaran a cabo ou nas aulas ou na propia BE para conseguir os obxectivos propostos o comezo deste proxecto. Asemblea: É un feito comunicativo, tan enriquecedor e democrático, que poderíamos dicir que na escola infantil convértese na pedra angular da actuación cotiá. Nela desenvolvemos as capacidade de : Manexar e utilizar vocabulario e expresións novas que amplían o seu mundo cognitivo. Enriquecer as relacións sociais. Comprender motivos e condutas do outro e dos outros. Desenvolver a capacidade de escoita para aprender e adaptarnos á diversidade e pluralidade social. Hora do conto: cada titoría aproveita o momento do día que mellor lle vén para levar a cabo esta actividade. Pode ser en diferentes modalidades: ler un conto da exposición, ler un conto que trouxeron da casa, ler un conto relacionado co proxecto Hora de investigar: Posto que na nosa escola traballamos por proxectos é moi importante o momento no que investigamos o tema no que estamos a traballar. Nestes momentos, xa sexan na BE, na aula ou na casa coas familias, manexamos diferentes

256 soportes informativos que nos aporten o material necesario. É moi importante neste sentido e desde moi pequenos introducilos na Alfabetización Informacional e no manexo das novas tecnoloxías. Hora de escribir: Calquera momento é bo para escribir o nome propio, o título dun conto, o título do debuxo que facemos, unha lista coas cousas que necesitamos para a festa, para ir de excursión o importante é introducir aos alumnos no mundo da escritura, descubrindo sinxelamente a necesidade de saber facelo. Sección de aula: polas características dos nosos alumnos e pola metodoloxía de traballo, é moi importante ter nas aulas unha sección permanente da BE. Son libros que sempre están presentes, para uso e goce dos rapaces en calquera momento da xornada escolar. É imprescindible que se afagan a convivir de cotío cos libros, a sentilos como parte da actividade diaria. Ten que estar moi ben dotada e variaremos os títulos cada certo tempo. Ampliaremos a dotación con prestamos da BE O PAPEL DA BIBLIOTECA NA DINAMIZACIÓN DO PROXECTO LECTOR A Biblioteca Escolar ten unha gran importancia na nosa escola, non so como centro de recursos e materiais senón tamén como potenciadora das capacidades lectoras e de busca de información dos nosos alumnos e alumnas; cada titoría acode á biblioteca con total liberdade,adaptándose sempre as necesidades da aula. Temos un equipo de biblioteca que se encargará de xestionar os fondos, adquirirá ou coordinará a compra de materiais, facilitará os recursos necesarios para desenvolver as actividades que se propoñen ao longo do curso para o fomento da lectura Así mesmo é o encargado de organizar e animar as demais actividades que se organicen na Biblioteca en coordinación co equipo de Dinamización e Normalización Lingüística, co Equipo de Ciclo e co Equipo de Actividades Extraescolares e Complementarias. Actividades para a implicación das familias. Participación en actividades de lectura co alumnado da escola. Lectura compartida con adultos-nenos/as. Préstamo domiciliario, que ben pode ser dende a biblioteca do centro ou mesmo dende as bibliotecas de cada aula. E calquera outra actividade ou conmemoración que festexemos dende a BE e na que precisamos da súa axuda e colaboración ACHEGAMENTO ÁS NOVAS TECNOLOXÍAS DA INFORMACIÓN E DA COMUNICACIÓN. Co fin de garantir a paulatina capacitación do noso alumnado no achegamento e introdución das competencias básicas que se pretenden para a súa formación como cidadáns activos e solidarios, empregaremos cun enfoque funcional as distintas tecnoloxías da comunicación e da información, traballaremos con todo tipo de textos: literarios, expositivos, xornalísticos, gráficos: en soporte impreso ou dixital. Para elo dispoñemos de dous ordenadores de mesa e PDI en cada aula con conexión a internet, así mesmo temos unha aula de informática dotada con 16 ordenadores a disposición de todas as clases. A BE, ademais de PDI está dotada tamén cun ordenador portátil e cun escáner e unha impresora. A páxina web da escola informa das actividades que se levan a cabo na BE, publica diferentes recomendacións de lecturas e tamén de traballos realizados a partir das actividades.

257 AVALIACIÓN Para o seguimento de dito proxecto será preciso que a final de curso avaliemos os recursos, as persoas implicadas e o proxecto en si mesmo Realizaremos a valoración da efectividade das actividades realizadas para introducir as propostas de mellora necesarias. DO PROPIO PROXECTO Realizarase unha avaliación continuada dos avances ou dificultades da posta en marcha do proxecto e das súas concrecións nos plans anuais de lectura. A partires destes valorarase o cumprimento dos obxectivos e a receptividade dos nenos e nenas. Para a avaliación de aspectos relacionados co hábito lector terase en conta non só índices de lectura (moi lonxe da etapa de infantil), senón máis ben a capacidade dos alumnos para avanzar na súa comprensión de achegamento da competencia lingüística, así como a súa actitude diante da lectura como medio de aprendizaxe, fonte de pracer e recurso para o desenvolvemento persoal, e como un medio de goce e diversión. DOS RECURSOS Avaliaranse de forma global e continua tanto os recursos humanos, como os temporais e os materiais. É dicir, se foron os axeitados, se conseguiron os obxectivos propostos e se estiveron adaptados as necesidades do alumnado e do centro e do momento concreto da posta en práctica. - Do profesorado. Avaliarase de maneira construtiva se a implicación foi suficiente e axeitada, se houbo boa comunicación entre todos/as as persoas implicadas no desenvolvemento do proxecto. - Do alumnado Realizarase unha avaliación inicial, formativa e sumativa seguindo uns criterios de avaliación deseñados en torno a lectura e a comprensión escrita e oral. Por exemplo: - Amosa interese pola lectura e escoita de contos, poemas - Coñece a biblioteca do centro, ou outras como a municipal - Emprega a biblioteca do centro e a de aula con certa autonomía - Interpreta as ideas contidas nos textos - Son capaces de traballar en equipo de xeito natural e sen problemas CONCLUSIÓN A modo de conclusión, comentar que todo o que levemos a cabo no proxecto lector de centro vai encamiñado a que os nenos, mestres, familias e todas as persoas a quen vai dirixido gocen e se somerxan nun mundo marabilloso de fantasía e ilusión, que nos axuda a desenvolvernos con maior soltura nun mundo real. Tamén pretendemos que o centro educativo sexa unha fonte de estimulación.

258 6.12 CONCRECIÓN DO PXAD ORIENTADORA: SILVIA FELGUEIRA PUENTE Índice: 1.- Introdución 2.- Xustificación baseada no contexto e nas necesidades do alumnado 3.- Identificación e valoración de necesidades - Quen detecta as necesidades? - Como se planifica o proceso de diagnose e posterior intervención? 4.-Obxectivos 4.1- Obxectivos do ámbito persoal e social 4.2.-Obxectivos do ámbito do desenvolvemento cognitivo 5.-Actuacións, medidas e programas para atender á diversidade -Co centro -C@s nen@s Medidas a desenvolver A)- Ordinarias b)- Extraordinarias c)- Programas para atender á diversidade Actuacións a levar a cabo 6.- Criterios para a organización e distribución de recursos Organización dos horarios Tipoloxía de alumn@s, horas de apoio, agrupamentos e ratios 7.- Criterios para a aplicación das medidas propostas 8.- Criterios de coordinación e colaboración Coordinación coas etapas e centros Coas familias Cos servizos externos ao centro 9.-Protocolos de solicitude,autorización medidas extraordinarias 10.- Proceso de seguimentos, avaliación e mellora Proceso de seguimento Proceso de avaliación Proceso de mellora

259 1.- INTRODUCIÓN: Este documento concreta as actuacións relacionadas coa atención á diversidade no relacionado co desenvolvemento do D. 229/2011 que regula a atención á diversidade na Comunidade Autónoma de Galicia. Neste documento concretaranse as actuacións para o presente curso relativas á atención á diversidade para este centro así como para dar resposta a diversidade aos centros adscritos que ten asignado o DO, e cuxas actuacións se concretarán máis no Plan de Orientación para o presente curso. 2.- XUSTIFICACIÓN BASEADA NO CONTEXTO E NAS NECESIDADES DO ALUMNADO A EEI Fernández Varela atende a nen@s da etapa de Educación Infantil repartidos en 6 unidades, contando cada una delas cunha mestra titora, ademáis de que o centro conta con dúas mestras máis de apoio da especialidade de Educación Infantil, especialista de Lingua Extranxeira Inglés, ademáis dos especialistas que formamos parte deste Departamento: A Orientadora (Compartida co CEP Pilar Maestú e coas Escolas de Educación Infantil do resto do Concello), unha mestra especialista de Audición e Linguaxe e máis unha mestra especialista de Pedagoxía Terapéutica. Neste curso ademáis contamos cunha mestra de Audición e Linguaxe que atende necesidades de ambos tipos nestes centro e que está compartida co CEP Pilar MAestú Sierra, sendo o seu centro base o CEP PILAR MAESTÚ SIERRA No centro están escolarizados por niveis: 4º de Infantil A, un total de 11 nen@s, e en 4º de Infantil B, un total de 11 nen@s,; 5º de Infantil A, con 15 nenos-as; en 5º de Ed. Infantil B, hai 12 nen@s,; e por último en 6º de Infantil A hai un total de 10 nen@s,o mesmo que ocorre en 6º de Infnatil B, no que hai un total de 12 nen@s. En total neste centro hai 71 nenas e nenos. A información relativa á detección das necesidades establecémola, en primeiro lugar, en relación á analise dos documentos institucionais do centro, fundamentalmente a Memoria Anual do Departamento de Orientación do curso e as memorias de Pedagoxía Terapéutica e de Audición e Linguaxe, así como as reunións xa realizadas pola Xefatura deste Departamento con cada un dos niveis. Esta análise non so terá lugar ao comezo do presente curso senón que será unha actividade continua ao longo do mesmo, a fin de podermos recoller todas as inquedanzas e opinións do profesorado. A vía de comunicación fundamental será en primeiro lugar ao través d@ titor/a que debe ser o nexo de unión entre o grupo clase e o resto de docentes así como do equipo directivo.de aí a importancia que cobrarán as reunións entre titor@s e Departamento de Orientación, polo que se establece no horario da Xefatura deste Departamento de Orientación unha sesión quincenal de coordinación con cada un dos ciclos así como coas escolas de Educación Infantil e que se específican no apartado de Horarios. Así ao inicio do curso contamos coas seguintes necesidades específicas de apoio educativo, agrupadas en torno a dous ámbitos: -Alumnos/as con necesidades específicas de apoio educativo que precisan de apoio da especialista de Audición e Linguaxe. -Alumnos/as con necesidades específicas de apoio educativo que precisan apoio da especialista de Pedagoxía Terapéutica. -Alumnos/as con necesidades específicas de apoio educativo que precisan de apoio de Orientación relacionados coa intervención individualizada e tamén coa intervención no ámbito familiar para a mellora dos procesos de ensino-aprendizaxe. 3.- IDENTIFICACIÓN E VALORACIÓN DAS NECESIDADES Quen detecta as necesidades? mestr@ titor/a detecta algún tipo de necesidades educativas (retraso, alteracións, dificultades, problemas ) e a partir da recollida de información directa na escola e do intercambio coa familia, tenta dar resposta a esa necesidade coa adopción das medidas ordinarias que se consideren oportunas en cada caso. * A familia observa algún tipo de problemática e informa ao Centro das necesidades detectadas nese ámbito. Se a información se realiza ao través da titoría se seguirá o proceso anterior.

260 Se coas medidas adoptadas se consigue dar unha resposta axeitada ás necesidades, péchase o ciclo de titor-a ou a familia detectan dificultades n@nen@ e comunícanllo ben directamente Xefatura do DO a través do modelo que se acompaña no apartado de Protocolos de Intervención ou ben a Xefatura de Estudos. Se non o consegue, demándase a colaboración da Xefatura do DO que adoptará as medidas educativas que se consideren oportunas para dar resposta ás necesidades detectadas. No suposto de que así se considere, solicitarase a intervención do E.O.E. (Equipo de Orientación Específico), que realizada a valoración do caso, determinará as medidas educativas a adoptar. A familia estará informado das medidas dispostas. Como se planifica o proceso de diagnose e posterior intervención? Despois dunha avaliación das necesidades Orientador-a determinará e fará una proposta dos apoios que deberá recibir o devandito alumn@, ben de PT, AL ou ben por parte del mesm@ atendendo a se as necesidades son de orixe cognitivo ou outras que se determinaron no apartado anterior (PT), comunicativo-lingüísticas (AL) ou emocionais (Orientador-a). A modalidade e tipo de apoio será determinada pola Xefatura de Estudos ( tal e como establece no seu artigo 19º a Orde do 27 de Decembro do 2002 pola que se establecen as condicións e criterios para a escolarización en centros sostidos con fondos públicos do alumnado do ensino non universitario con n.e.e), co asesoramento da Xefatura do Departamento de Orientación en función das necesidades d@nen@ e dos recursos dispoñibles. Unha vez detectadas as dificultades e nen@ para o apoio correspondente, tal e como se establece no punto anterior, determinarase e concretarase o plan de traballo nen@, fundamentalmente dende a coordinación d@s mestr@s implicados no apoio, elevando do mesmo xeito ás ditas propostas á Xefatura de Estudos. Informarase sempre ás familias da proposta de intervención deseñada e manteranse reunión para informarlles da evolución d@nen@ así como para o establecemento de pautas de actuación conxuntas. especialistas de PT e AL así como a Xefatura do Departamento de Orientación realizarán o informe no que reflictan os obxectivos conseguidos e os que será necesario seguir traballando. 4.- OBXECTIVOS: -Obxectivos do ámbito persoal e social 1.-Fomentar a motivación cara o estudio e a responsabilidade persoal. 2.-Mellorar a valoración individual do alumnado. 3.-Dotar aos nen@s dos recursos necesarios para a toma de decisións e desenvolvemento axeitado do seu proceso de Planificación (teoría PASS) 4.-Intervención emocional tanto ao propio nen@ como ás súas familias, dende o Departamento de Orientación, como medio catalizador para a resolución de problemas ou dificultades de aprendizaxe derivadas de problemas persoais ou familiares. -Obxectivos dende o ámbito do desenvolvemento cognitivo: 1.-Diminuír as dificultades de razoamento lóxico-matemático, poñendo en práctica o programa de desenvolvemento do razoamento matemático deseñando e aprobado e que será obxecto de revisión neste curso. 2.- Implementar metodoloxías como o traballo colaborativo, traballo por proxectos ou a titoría entre iguais coa finalidade de mellorar o logro das competencias básicas. 3.-Pór en práctica o programa de Técnicas para aprender a estudar ben,coa finalidade de desenvolver a competencia de aprender a aprender e de autonomía e iniciativa persoal e para a mellora dos diferentes procesos cognitivos, e basicamente para o proceso de Planificación, seguindo o modelo da Teoría PASS 4.-Utilizar programas específicos que permitan un maior desenvolvemento cognitivo do alumnado que presentan dificultades de aprendizaxe cunha orixe cognitiva (PPIC, COGEST.) 5.- Crear as condicións favorables para a xestión de aula, dándolle importancia especial ao clima da aula.

261 5.- ACTUACIÓNS, MEDIDAS E PROGRAMAS PARA ATENDER Á DIVERSIDADE Co centro Atender de xeito adecuado aos alumn@s con necesidades específicas de apoio educativo, o que supón planificar, coordinar e avaliar as medidas para una atención individualizada para estes nen@s. Dar resposta de forma adecuada aos alumn@s que presentan dificultades determinando en cada caso a orixe das mesmas e deseñando una proposta individualizada que dé resposta ás mesmas. Favorecer e aumentar a comunicación coas familias buscando sempre a colaboración e a axuda mutua, evitando as descalificacións d@s seus fill@s, e fomentando as canles de colaboración. Deseñar e poñer en práctica as accións preventivas e de detección temperá, garantindo un tratamento educativo personalizado e adaptado á realidade de cada nena e neno. C@s nen@s: Dar resposta á diversidade respectando os principios de normalización e inclusión, equidade, igualdade de oportunidades, non discriminación, flexibilidade e accesibilidade, interculturalidade e promoción da convivencia e participación de toda a comunidade educativa. Avaliar de forma axeitada e con precisión as súas dificultades pero non exclusivamente dende o que vemos senón atendendo basicamente á orixe das mesmas e intervindo de xeito adecuado nestas. Dar una resposta adecuada dende o punto de vista cognitivo e emocional. Favorecer sempre a integración non solo física senón tamén funcional e social d@snen@s no seu grupo de referencia pero tamén a nivel de centro. Reforzar sempre n@nen@ os seus procesos de crecemento persoal e individual, a súa autoestima non dende o punto de vista racional, senón dende o plano emocional- inconsciente, axudándolle a vivir máis os seus éxitos que os fracasos e valorando de forma significativa os seus acertos máis que os seus erros. Potenciar a acción titorial por parte de todo o profesorado para mellorar o proceso educativo do alumnado MEDIDAS A DESENVOLVER: A)-ORDINARIAS A.1.-Adecuacións das Programacións didácticas. Os equipos de ciclo fixarán nas programacións correspondentes os criterios de avaliación e contidos básicos das materias, que determinarán as actividades eixo a traballar nas sesións de reforzo indicando tamén as directrices metodolóxicas a seguir. A.2.-Metodoloxía de aula: traballo colaborativo, titoría entre iguais e traballo por proxectos - TRABALLO COLABORATIVO E COOPERATIVO: Trátase dunha forma de organizar a clase onde as tensións, rivalidades, exclusións non teñan cabida e alumn@s en grupos reducidos, se axuden uns a outros a aprender.estruturar de forma cooperativa a clase é intervir para que a clase pouco a pouco se converta nunha comunidade de aprendizaxe. O grupo clase ten que pasar de ser unha colectividade, un grupo de individuos que comparten o mesmo espazo, a ser unha pequena comunidade, onde se interesan uns por outros, que teñen un obxectivo común que é aprender e que se se axudan uns a outros o poderán facer mellor. - TITORÍA ENTRE IGUAIS: É a través da interacción entre iguais e con outros cando senos abren conflitos cognitivos que nos fan aprender. É a través da interacción entre o novo coñecemento e o profesor (medidador) cando aprendemos. Pero o importante é que sabemos que en ocasións é moi importante propi@s alumn@s poden facer de mediador@s. A.3.-Reforzo educativo e apoio do profesorado con dispoñibilidade horaria dentro da aula. O profesor e/ou titor/a atende individualmente ao alumnado sen intervención directa doutro profesor ou especialista. Outro profesor ou especialista intervén no grupo aula atendendo a un/uns alumn@s concret@s. No primeiro mes de curso, en reunión por ciclos coordinada pola xefatura de estudos e asesorada polo orientador, fixaranse os alumnos, modalidade de apoio, agrupamentos e horarios atendendo ás necesidades identificadas e aos recursos humanos, sen prexuízo do carácter aberto, dinámico e flexible que teñen tadas as medidas.

262 A finalidade será reforzar, prioritariamente, as técnicas instrumentais básicas mediante un tempo, de maior cantidade e calidade de axuda pedagóxica cun seguimento máis individualizado e especializado centrado nas necesidades identificadas. B)-EXTRAORDINARIAS B.1.-Apoios específicos de mestr@ de Pedagoxía Terapéutica especialista dedicado a desenvolver e promover a prevención das dificultades xeneralizadas de aprendizaxe e tamén a intervir de forma eficaz cando estas dificultades así o manifesten. As áreas de intervención d@ mestr@ de P.T. son moi amplas e variadas, concretadas nos seguintes ámbitos: Percepción visual e auditiva. Memoria Habilidades básicas de aprendizaxe: discriminación visual e auditiva, motricidade fina e grosa, conceptos básicos (relacións temporais, espaciais, cualitativas e cuantitativas), atención e concentración, aptitudes lingüísticas e socio-cognitivas. Dificultades disgráficas Alteracións na lectura e na escritura ( substitucións, rotacións, omisións, adiccións, inversións, unións, fragmentacións e superposicións) Habilidades matemáticas básicas. Técnicas de estudo e estratexias de aprender a aprender. Problemas emocionais que inflúen no proceso de ensino- aprendizaxe. B.2.-Apoios específicos de mestr@ de Audición e Linguaxe é un- unha especialista adicado a promover e desenvolver a prevención de problemas da linguaxe: a potenciación de capacidades comunicativo- lingüísticas e a solución de problemas específicos da linguaxe e da comunicación, priorizando a linguaxe oral sobre a escrita, e contextualizando estas función de acordo coas características propias do alumnado que temos diante. Pero, cales son os problemas reais aos que se mestr@ de Audición e Linguaxe, para dar reposta ás necesidades específicas de apoio educativo d@snen@s: B.3.-Adaptacións Curriculares significativas Desenvolveranse as que están deseñadas e proporanse aquelas que sexan necesarias seguindo o modelo establecido no PXAD do centro. C)- PROGRAMAS PARA ATENDER Á DIVERSIDADE (véxase a súa concreción no PXAD, así como nas programacións de OR-PT-AL) C.1.-Programa de reforzo das áreas instrumentais. -De mellora do proceso lectoescritor -De adquisición das habilidades matemáticas básicas C.2.-Programas específicos de intervención: o Programa para mellorar a comprensión lectora: o Programa para mellorar os procesos cognitivos dentro do marco da Teoría PASS: PLANI- FICACIÓN, SIMULTÁNEO, ATENCIÓN E SECUENCIAL