Propostas Didácticas 1 STES. 25 de Novembro 2014 UNIDADES DIDÁCTICAS. STEs INTERSINDICAL. Organización de Mujeres

Transcript

1 1 STES 25 de Novembro Propostas Didácticas STEs Organización de Mujeres

2 STES 2 Elaboración e Coordinación: Organización de Mulleres de STES-i Organización de Mulleres da Confederación Intersindical Área de Publicacións da Confederación Intersindical Deseño e maquetación: Área de Publicacións da Confederación Intersindical Edición e Distribución: Confederación Intersindical. C/ Carretas, 14, 7º E y F, MADRID. Tel.: Fax: Correos electrónicos: o. mujeres@stes.es publicaciones@intersindical.es Web: Colaboraron na elaboración destas propostas didácticas: Antonia Hernández de Armas, Evelia Déniz Naranjo, Francisca Lopez García, Lucia Flores Catalan, Macu Gimeno Mengual, Margarita Trasancos Bimendi, Mª Luz González Rodríguez, Mª Nieves Domínguez González, Isabel Fernández, Mª Dolores Verde Trujillo, Mª del Mar Almeida Ossa, Yolanda Soto Núñez y Rosa María Pérez Machado. Esta publicación ou calquera parte dela pódese reproducir e distribuír libremente, aínda que nos gustaría que nos citásedes. 25 de novembro

3 3 STES índice Xustificación e obxectivos Educación Infantil Diferentes pero iguais Educación Primaria. 1er Ciclo Diferentes pero iguais Educación Primaria. 2º Ciclo Amores que doen Educación Secundaria. Texto introdutorio Educación Secundaria. 1º ESO Educación Secundaria. 2º ESO Educación Secundaria. 3º ESO Educación Secundaria. 4º ESO Bacharelato Pág. 5 Pág. 9 Pág. 12 Pág. 13 Pág. 15 Pág. 16 Pág. 18 Pág. 21 Pág. 22 Pág. 23 FP y FPA. Formación de Persoas Adultas Pág. 27 material complementario Recursos para consultar Libros Películas e documentais Música Poemas Táboa. Tipoloxía violencia Manifesto 25 Novembro Táboa feminicidios Pág. 31 Pág. 32 Pág. 33 Pág. 33 Pág. 34 Pág. 35 Pág. 37 Pág de Novembro Unidades Didácticas Educación Infantil, Primaria, E.S.O., Bacharelato e F.P.A. STEs Organización de Mujeres

4 STES 4 25 de novembro

5 5 STES XUSTIFICACIÓN: A Organización de Mulleres da Confederación Intersindical, outro 25 de novembro máis, Día Internacional para a Eliminación da Violencia Contra as Mulleres, fai un chamamento a todos os axentes da comunidade educativa invocando a transcendencia e potencialidade que a educación encerra para erradicar unha das maiores e máis perniciosas lacras en todas as partes do planeta: a violencia que se exerce cara ás mulleres. Unha violencia que se produce en todos os ámbitos da sociedade. De xeito explícito a través dos malos tratos, os feminicidios, a explotación e tráfico con fins sexuais, nos conflitos armados ou no acoso sexual; e de xeito simbólico a través dos medios de comunicación, a violencia desculpada nas tradicións culturais e relixiosas ou a violencia institucional tolerada e silenciada. Con esta finalidade dirixímonos a vós, alumnado, profesionais da docencia e da orientación nos centros, e ofrecémosvos esta nova contribución a esta tarefa educativa mediante esta proposta didáctica, con actividades para traballar na aula estruturadas por ciclos: infantil, primaria, secundaria, bacharelato e educación para persoas adultas. Con estes materiais pretendemos contribuír a configurar un curriculum non sexista, onde se supere a histórica invisibilidade das mulleres e onde se ensine e se aprenda a construír a igualdade entre mulleres e homes. Queremos achegar materiais e estratexias que permitan detectar e combater situacións e condutas que levan á violencia contra as mulleres; materiais e estratexias que fomenten, ao mesmo tempo, cambios cognitivos, emocionais e actitudinais que nos fagan quen de construír unha convivencia entre todas as persoas rexida polos principios de xustiza social, equidade e igualdade. Concienciémonos e eduquemos as nosas mozas e mozos para iso. Nós non estamos mortas nin permanecemos caladas! CONTIDOS: Formas de violencia contra as mulleres. Roles e estereotipos sociais que contribúen á violencia contra as mulleres. Novas tecnoloxías e redes sociais como instrumentos para exercer violencia contra as mulleres. Violencia simbólica: os padróns de beleza feminina, a publicidade e os medios de comunicación. Prevención de violencia de xénero a través da educación en igualdade. Consecuencias da desigualdade de xénero na nosa sociedade. Linguaxe sexista. Micromachismos: a sutileza das novas formas de violencia. OBXECTIVOS: Educar na igualdade como instrumento para previr todo tipo de violencia cara ás mulleres, potenciando actitudes de respecto cara ao feminino. Definir, visualizar e identificar todas as formas de violencia que se exercen sobre as nenas e mulleres. Desenvolver un espírito crítico diante dos costumes, crenzas e prácticas sociais lexitimadas pero que implican violencia contra as mulleres. Dotar de estratexias que permitan detectar as actitudes violentas e os nesgos sexistas cara ás mulleres nas contornas máis próximas (familia, amizades, traballo, centros educativos )

6 STES 6 Reflexionar criticamente sobre todos aqueles mitos que minimizan o problema da violencia de xénero (superioridade natural do home, o amor pódeo todo, compatibilidade entre amor e maltrato, o amor require entrega total e perda de intimidade, o amor é posesión e exclusividade, etc ). Reflexionar sobre a desigualdade e disimetría entre sexos no ámbito social, laboral e económico como causa da violencia de xénero. Coñecer os mecanismos e protocolos de actuación diante da violencia machista. Detectar a linguaxe sexista máis agresiva nos medios de comunicación, libros de texto, música, arte, etc., e desenvolver estratexias de deconstrución dese tipo de linguaxe. Detectar a violencia simbólica que se exerce socialmente contra as mulleres e desenvolver unha actitude de rexeitamento fronte a ela. Reflexionar sobre as novas formas de violencia cara ás mulleres a través das redes sociais. Recoñecer a violencia de xénero como un problema social que nos afecta a todas e todos e desenvolver actitudes de loita activa contra esa violencia. Adquirir unha imaxe axustada de cada quen, co fin último de manter unha autoestima axeitada. Concienciar o alumnado para compartir e asumir responsabilidades, familiares e sociais, de forma conxunta e evitando estereotipos sexistas. Competencias básicas: 1. Competencia en comunicación lingüística: Usar a linguaxe para a igualdade e a construción de relacións iguais entre homes e mulleres. Analizar os actos comunicativos que implican invisibilización ou violencia cara ás mulleres. 2. Competencia matemática: - Realizar exercicios nos que, mediante o cálculo de salarios, porcentaxes de representatividade feminina, cupos e cotas de poder, se poñen de manifesto as disimetríassociais e laborais existentes actualmente entre mulleres e homes. 3. Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico: Solicitar información sobre distintos aspectos da vida cotiá, tanto en documentos impresos como online, onde se revele unha realidade incontestábel como é a permanencia de relacións de desigualdade entre homes e mulleres, así como un trato discriminatorio nos planos laboral, social, económico, etc. Reflexionar e elaborar propostas de intervención para erradicar esas desigualdades. 4. Tratamento da información e competencia dixital: - Elaborar fichas, cartaces, vídeos, gravacións musicais, Power- Points facendo uso responsábel das novas tecnoloxías, a partir da procura e selección de información por medio de internet. 5. Competencia social e cidadá: Relacionarse coas demais persoas para resolver conflitos de forma pacífica. Valorar e respectar as achegas das mulleres á sociedade. 6. Competencia cultural e artística: - Analizar o uso da imaxe das mulleres en reproducións artísticas, cine, textos literarios, pezas musicais, etc., co fin de poñer en contacto o alumnado con ese patrimonio cultural e permitirlle que detecte os nesgos sexistas que as diversas manifestacións dese patrimonio poidan conter. 7. Competencia para aprender a aprender: - Desenvolver a capacidade de aprender por si mesmos e por si mesmas, a través do traballo en equipo entre iguais, a investigación e a observación da realidade cotiá. 25 de novembro

7 7 STES 8. Autonomía e iniciativa persoal: - Fomentar a autoestima, dignificar e apreciar o feminino para así romper estereotipos sexistas e favorecer a autonomía das persoas para tomaren as súas propias decisións. METODOLOXÍA: Ao longo da Unidade Didáctica utilizaremos unha metodoloxía activa e participativa que propicie no noso alumnado, por unha banda, cambios nas actitudes individuais, nos seus coñecementos e nas súas habilidades para eliminar as ideas erróneas que están presentes no fenómeno da violencia de xénero, e, por outra banda, que o capacite con estratexias para detectar e recoñecer as distintas formas de violencia cara ás mulleres e os posíbeis casos de maltrato que atopen ao seu redor. Así pois, a presente Unidade Didáctica fai uso de técnicas que promovan o cambio nas ideas previas do alumnado, a través da contrastación con todo tipo de fontes documentais, escritas, visuais, musicais, etc., así como coa opinión dos seus iguais, sendo esta técnica, sobre todo na educación secundaria, unha das máis eficaces para afianzar o proceso de ensino-aprendizaxe, dada a elevada receptividade a ser educados/as polos/as seus iguais. Entre as técnicas utilizadas destacamos os grupos de discusión, os xogos, o role play, a escrita creativa, a análise de documentos, películas e cancións e, por último, o debate grupal. As actividades que elaboramos traballaranse unhas de xeito individual, buscando a reflexión persoal, e outras de xeito cooperativo, propiciando a participación e o debate de alumnas e alumnos. En ambos casos tratarase sempre de potenciar a sensibilización perante este importante problema e a concienciación para unha participación activa na súa erradicación. CRITERIOS DE AVALIACIÓN: A proposta que presentamos non corresponde cunha unidade didáctica ao uso, e, xa que logo, non pretendemos unha avaliación disciplinada da mesma. No entanto, concluiríamos con éxito os nosos obxectivos se ao finalizar o alumnado: - Amosa actitudes de respecto cara ás demais persoas sen ningún tipo de discriminación por razón de xénero. - Recoñece e diferencia as distintas formas de violencia cara ás mulleres e nenas na súa contorna próxima. - Amosa unha actitude crítica diante de accións ou fenómenos que supoñen discriminación ou violencia cara ás mulleres nos costumes, crenzas e prácticas sociais habituais. - Coñece e utiliza estratexias para detectar e erradicar actitudes violentas e machistas nas contornas máis próximas (familia, amizades, traballo, centros educativos...). - Detecta e amosa rexeitamento cara a aqueles mitos que minimizan o problema da violencia de xénero (superioridade natural do home, o amor pódeo todo, compatibilidade entre amor e maltrato, o amor require entrega total e perda de intimidade, o amor é posesión e exclusividade, etc ). - Identifica as desigualdades entre sexos no ámbito social, laboral e económico como causa da violencia de xénero. - Coñece e sabe poñer en práctica os mecanismos e protocolos de denuncia das actitudes violentas cara ás mulleres. - Detecta usos sexistas da linguaxe en distintos medios e utiliza estratexias para corrixilos. - É capaz de detectar as distintas manifestacións de violencia simbólica cara ás mulleres, e mostra rexeitamento fronte a elas. - Considera a violencia de xénero como un problema e implícase activamente na súa eliminación. - Adquire unha imaxe axustada á súa propia existencia, pero en igualdade coa doutras persoas. - Comparte e asume a corresponsabilidade, evitando estereotipos sexistas.

8 STES 8 25 de novembro

9 9 STES Educación Infantil Diferentes pero iguais XUSTIFICACIÓN Confeccionamos estas actividades atendendo á importancia que ten a Educación Infantil para unha educación en igualdade de condicións para todas as persoas. Neste caso, centrámonos na non discriminación por diferenzas de xénero, que aínda non están resoltas de xeito axeitado tanto a nivel pedagóxico como educativo, así como na educación para o desenvolvemento de ideas e prácticas proporcionadas para todas as persoas - dada a diversidade das aulas -, sen que as mesmas supoñan que un grupo domine sobre outro. Procuramos un sistema que represente e constrúa a realidade educativa, que debe ser sometida a un proceso de reconstrución ou transformación social a través dunha educación que aposte pola igualdade de xénero dende unha visión e tratamento multidisciplinar. COMPETENCIAS BÁSICAS Competencia en comunicación lingüística. Competencia dixital. Competencia social. Competencia cultural e artística. Competencia para aprender a aprender. Competencia emocional OBXECTIVOS Xerais da etapa: a) Descubrir e construír, a través da acción, o coñecemento do seu propio corpo e o doutras persoas. b) Actuar con seguridade e aprender a respectar as diferenzas. c) Construír unha imaxe axustada de si mesmo/a e desenvolver as capacidades/habilidades afectivas. d) Estabelecer relacións positivas cos/as iguais e coas persoas adultas; adquirir as pautas elementais de convivencia e relación social; regular a conduta, así como exercitarse na resolución pacífica de conflitos. Xerais de área: 1. Utilizar a linguaxe oral para expresar sentimentos, desexos e ideas, e valorar o seu uso como ferramenta de relación coas demais persoas, de regulación da convivencia e como instrumento de aprendizaxe. 2. Iniciarse nos usos sociais da lectura e a escrita, explorando o seu funcionamento e valorándoas como instrumentos de comunicación, información e goce.

10 STES 10 METODOLOXÍA Metodoloxicamente, trátase de potenciar o descubrimento guiado; o traballo, tanto individual como grupal (en pequeno e gran grupo); a ensinanza recíproca e a resolución de problemas que poidan suscitarse durante a realización das actividades. A organización das mesmas debe ser flexíbel e adaptada aos diferentes ritmos e estilos de aprendizaxe, sobre todo para que todas as nenas e nenos teñan as mesmas oportunidades por medio dunha atención personalizada e axustada ás súas necesidades. Apóstase por unha metodoloxía fundamentalmente activa, flexíbel, dinámica, aberta e participativa, de maneira que as actividades formuladas tratan de ser construtivas e están baseadas no xogo, na manipulación e na experimentación como sustentos primordiais. Recursos Os recursos utilizados divídense en 2 tipos: a. Materiais inventariábeis: proxector, encerado tradicional e dixital, ordenador e armario de materiais. b. Materiais funxíbeis: cartolinas, papel Din A4, pegamento, tesoiras, rotuladores, lápis, lápis e ceras de cores, caixas de cartón, cazos de plástico, maleta de tea, cordas e papel de diferentes texturas (celofán, seda, charol...). Descripción e temporalización das actividades Sesión 1: La mitad de Juan. Obxectivos: Reflexionar sobre a tipificación da masculinidade. Axudarlle ao alumnado a expresar e canalizar emocións e sentimentos: medo, ledicia, cariño, etc Desenvolvemento: Actividades previas á lectura: Actividade 1. Presentación da historia.. Esta exposición inicial fundaméntase na interpretación do título do conto, para que os nenos e nenas lancen suposicións sobre o que vai contarnos a historia que no seu interior se agocha. - Lectura do conto La mitad de Juan. Actividades posteriores á lectura: Actividade 1. Tempo de reflexión. Despois da narración do conto, dedicamos un tempo a discernir o que nel se transcribe a través de preguntas. Actividade 2. A nosa caixa dos desfeitos Levamos á aula unha caixa, como a de Juan, para que as nenas e nenos escriban nun papel aquelas cousas que non lles gustan para formar parte da súa vida, a modo de lixo de reciclaxe daquelas cousas que non queremos ou que nos poñen tristes. Insistimos, ademais, no concepto da reciclaxe, pois sempre que desexemos recuperar aquel sentimento do que nos libramos previamente, tan só temos que volver abrir a caixa. Actividade 3. El lobo Raúl. Lectura e reflexión en base ao poema coeducativo intitulado El lobo Raúl. Comparación co conto. 25 de novembro

11 11 STES Sesión 2. Contemos historias de mulleres e homes que salvaron o mundo. Obxectivos: Visibilizar a presenza e as achegas das mulleres ao longo da historia humana. Erradicar, na medida do posíbel, os estereotipos sexistas. Desenvolvemento: - Actividade 1. Lectura e reflexión sobre o poema coeducativo: : La Bruja Batula. - Actividade 2. Bits de inteligencia de mulleres e homes da historia. Esta actividade consiste en crear unhas láminas motivadoras nas que aparezan as achegas ao longo da historia, tanto de mulleres como de homes. Reflexionamos e imos consolidando a aprendizaxe a través dunha serie de preguntas. - Actividade 3. Concurso de preguntas e respostas. Realizamos un concurso similar ao 50x15 no que os nenos e nenas teñan que responder ás preguntas suscitadas sobre os homes e mulleres da historia. Poden utilizar diversos comodíns, como o do público, o da chamada e o de reducir respostas. Avaliación Como instrumentos de avaliación utilizaremos a observación sistemática e directa dos nenos/ as e as súas respostas en situacións de ensino-aprendizaxe na aula (reflexión e cuestionamento da mensaxe albiscada nos contos), a análise dos cadernos e traballos escolares do alumnado (traballos posteriores á lectura do conto) e a recolleita de información a través do dossier persoal de cada nena/neno.

12 STES 12 Educación Primaria Primeiro Ciclo Diferentes pero iguais Xustificación Con estas actividades pretendemos que os nenos e nenas non manteñan os estereotipos estabelecidos e traballar a igualdade real entre homes e mulleres. Materiais Conto, material funxíbel para facer o conto (pinturas, cartolinas, tesoiras...). ACTIVIDADE 1: En gran grupo leremos o conto intitulado Hay algo más aburrido que ser una princesa rosa?. Ademais veremos o vídeo onde se narra o conto: Despois de ler o conto, faremos un pequeno debate coas nenas e os nenos sobre como son as princesas dos contos. Axudarémoslles cunha batería de adxectivos (doces, soñadoras, fráxiles...). Faremos o mesmo para saber como son os príncipes (valentes, loitadores, protectores...). Logo pedirémoslles que nos digan como son elas e eles, e se realmente se corresponden os seus trazos cos que reflicten os contos. A continuación, elaboraremos o noso propio conto coas fotos dos nenos e das nenas e cada un vestido de príncipe ou de princesa (o que cada quen elixa). Cada neno ou nena coloreará o traxe coas cores que queira e escribirá debaixo como é: xoguetón/a, alegre, simpático/a, travesureiro/a, aventureiro/a, charlatán/á... E a continuación debuxaranse co traxe do que queren ser realmente. EU NON QUERO SER PRINCESA, QUERO SER EU NON QUERO SER PRÍNCIPE, QUERO SER. 25 de novembro

13 13 STES ACTIVIDADE 2: As nenas e nenos buscarán información sobre o 25 de novembro, que se celebra ese día e por qué. Visionarán este documental que explica o por que da conmemoración deste día. Investigarán os feminicidios que se cometeron en España ao longo do ano e farán unha bolboreta morada por cada unha das mulleres. Con todas esas bolboretas decorarán unha árbore do colexio, unha parede, unha columna... Como facer bolboretas está explicado nestes vídeos: Educación Primaria Segundo Ciclo Amores que doen Imos traballar na clase a problemática do maltrato, a violencia machista, a violencia doméstica, os feminicidios. Para iso, despois das actividades previas, veremos en fragmentos o episodio 3 da temporada 1 de Amores que duelen (Mitele), Toñi. Obxectivos * Reflexionar sobre o mito de o amor é cego. * Coñecer e diferenciar o significado de: maltrato, violencia machista, violencia de xénero, violencia doméstica e feminicidio. * Elaborar e expresar argumentos respectando as normas de participación en grupo. * Identificar condutas de machismo e violencia de xénero no capítulo que visualizaremos. * Identificar condutas propias da violencia de xénero na propia contorna. * Participar en traballos de pequeno e gran grupo con respecto das normas de participación, nomeando unha persoa que coordine o traballo e outra que actúe como secretario/a. Metodoloxía Traballaremos individualmente a primeira parte da actividade 1. En gran grupo, expoñeremos o que cada un/a queira salientar dos resultados da devandita actividade. Na actividade 2, unha vez que busquemos en internet o significado de termos que se utilizan no desenvolvemento das actividades, poñeremos en común en gran grupo e consensuaremos a definición. En pequeno grupo realizaremos cartaces rotulados coas definicións e colocarémolos no corredor. Traballaremos individualmente cando visualicemos o episodio (actividade 3), tomando notas de todo o que consideremos importante. A continuación, desenvolveremos un debate sobre o mesmo. Traballaremos individualmente a actividade 4 cando leamos e contestemos o cuestionario sobre a canción, desenvolvendo a reflexión e comprensión lectora. Buscaremos información necesaria para as nosas tarefas.

14 STES 14 Material Ordenador e canón de clase, ordenadores persoais ou da aula de informática, cadernos, lápis, gomas, bolígrafos, cartolinas, rotuladores, marcadores, fotocopias e folios. ACTIVIDADE 1: Pasa a cinco persoas a tira de papel coa frase O AMOR É CEGO, pedíndolle que escriban por detrás o que pensan da mesma. Escribe todas as respostas no teu caderno para a posta en común. ACTIVIDADE 2: Busca en internet o significado de: maltrato, violencia machista, violencia de xénero, violencia doméstica e feminicidio. Cópiao no caderno ou imprímeo e logo fai unha posta en común cos teus compañeiros e compañeiras. ACTIVIDADE 3: Visualizaremos o episodio 3 de Amores que duelen. Imos fixarnos en como se mete Enrique na vida de Toñi, se ten boa relación coa súa filla, coa familia, se traballa, se hai alguén nesa familia que lle caia mal e por que, que papel xoga na vida de Toñi a medida que vai pasando o tempo, se cambia de actitude con ela e a súa filla, que foi o que desencadeou o episodio de violencia, de que forma se produciu, quen foron as vítimas, que ocorreu despois, con que ameazaba á filla, que fixo para xustificar o que fixera e, por último, cal é a situación actual do home, da muller e da súa filla. ACTIVIDADE 4: Entra en Youtube e escoita a canción de Bebe intitulada Ella. Le a letra que se che entrega e logo contesta o seguinte cuestionario. 1.- A muller da que se fala na canción, por que coidas que cansou de tirar a toalla? 2.- Que significa que o medo se pode romper cun só portazo? 3.- Coidas que a muller era vítima de violencia doméstica? Por que? ACTIVIDADE 5: Debuxa unha cariña riseira na conduta que consideres adecuada e unha cariña triste na que consideres non axeitada. María nunca fala cando vai co seu noivo e se encontran con alguén coñecido/a. Só fala el. Carlos non deixa que a súa moza se poña saias curtas nin leve escote. Tereixa vai á praia e Xosé encárgase do seu bebé na casa. Paulo e Ana, de vez en cando, quedan para saír por separado cos seus amigos e amigas sen que haxa problema. O marido de Laura mira continuamente as mensaxes de móbil da súa parella. Rosa recibe un golpe de cóbado do seu noivo cada vez que ri en público. Facer grupos de 3 ou 4 compañeiros/as e comentar o que observaron. Posta en común en gran grupo. 25 de novembro

15 15 STES Educación Secundaria A VIOLENCIA DE XÉNERO COMO ALGO ESTRUTURAL (Texto introdutorio para o profesorado) Cando oímos nos medios de comunicación o termo violencia de xénero a primeira idea que nos vén á cabeza é a dunha muller morta a mans do seu esposo (ou do seu ex-, na maioría dos casos, xa que unha vez que a muller se atreveu a abandonalo é cando el, atacado pola súa propia ira, decide matala). En concreto, pensamos nas 750 mortas na última década no Estado español, ou nos casos de maltrato que se producen cada ano (dos cales, só unha cuarta parte son denunciados). Realmente estas cifras son aterradoras, e máis tendo en conta que estamos deixando fóra destas estatísticas os casos de violencia entre parellas homosexuais, de violencia noutro tipo de relacións (non ten por que ser unha relación amorosa) ou os casos de prostitutas maltratadas por clientes. Toda agresión contra unha muller, sexa en mans da súa parella ou doutra persoa que se sente superior a esta, debería incluírse e denunciarse como un caso de violencia de xénero. Pero, por suposto, non podemos limitarnos a falar de violencia de xénero só nos casos nos que é visíbel a agresión - ben a través dun asasinato, ben a través de feridas físicas ou psíquicas-, senón que debemos entender que vivimos nunha sociedade na que a violencia é sistémica, e está tan integrada nos nosos actos cotiáns que, a maioría das veces, pasa desapercibida. O primeiro en falar deste tipo de violencia, a violencia simbólica, foi o teórico francés Pierre Bordieu, referíndose a un grupo de significados impostos como válidos e lexitimados pola cultura patriarcal, que parten da supremacía e dominación masculina e, xa que logo, teñen estreita relación co poder e coa autoridade. O poder outorgado aos dominantes é a base da violencia simbólica, que leva aos propios dominados a exercer sobre si mesmos as relacións de dominación. O que asegura a existencia desas relacións de dominación é que os dominados as ignoran como tales. Mais... que exemplos concretos podemos considerar violencia simbólica? Como afirma a directora da Editorial da Muller da Federación de Mujeres Cubanas, Isabel Moya Richard, exércese violencia simbólica cara ás mulleres desde a publicidade que as usa como obxecto sexual, as noticias que as reducen a vítimas ou as ignoran, os titulares sensacionalistas que fan do terrorismo machista un espectáculo. Exércese violencia simbólica cando as mulleres do sur son tratadas con enfoques folcloristas ou xenófobos; cando se culpabiliza o amor entre mulleres; cando se confinan os chamados asuntos de mulleres só a determinadas seccións de xornais, programas ou noticiarios; cando a letra dunha canción grita aos catro ventos que a castiguen ; cando a protagonista dunha serie para adolescentes só vive para o seu físico perfecto e vémola multiplicada en bonecas, camisetas e vasos desbotábeis... Podemos cualificar como violencia simbólica eses programas televisivos onde se invita á muller que é obxecto de violencia para facer con ela un espectáculo da vida real, ou eses faladoiros frívolos nos que para asumir un discurso politicamente correcto se tratan asuntos de especial interese para as mulleres, mais non están as súas voces e opinións, nin as das organizacións da sociedade e/ou das académicas/os que investigaron con rigor esa problemática. Atopámonos diante de violencia simbólica cando observamos nun libro de texto da escola que se silencia o papel da muller ao longo da historia, que non se mencionan nin citan obras literarias escritas por mulleres, ou que, de facelo, se confinan as escritoras nun capítulo á parte, baixo rótulos como os de literatura feminina. A violencia simbólica, como calquera das outras formas en que se expresa a violencia de xénero contra as mulleres, é un xeito de exercer o control, pero o que a particulariza é o feito de que contribúe de xeito decisivo a naturalizar a subordinación. É un recurso que lexitima socialmente a supervivencia de relacións xerárquicas de poder que potencian o considerado masculino. É dicir, contribúe a reproducir as causas da violencia machista cara ás mulleres e as nenas. Non deixa marcas visíbeis, pero as súas pegadas multiplícanse na cultura e impactan en toda a sociedade. Por iso, queremos que se denuncie todo tipo de violencia cara ás mulleres; os golpes, os asasinatos e as violacións non son máis que o reflexo máis visíbel e máis cruel de todo un sistema ao que hai que poñer freo.

16 STES 16 1 o E.S.O ACTIVIDADE 1: OBXECTIVOS Detectar a violencia simbólica que se exerce socialmente contra as mulleres, e desenvolver unha actitude de rexeitamento fronte a ela. Reflexionar sobre as novas formas de violencia cara ás mulleres através das redes sociais. MATERIAIS Cartolinas de distintas cores e rotuladores. METODOLOXÍA 1. Esfollando a margarida. Seguramente che dixeron moitas veces que a Terra é redonda, que vira sobre o seu propio eixo... pero moi poucas persoas che falaron das relacións de parella. Tanto é así que, de pequenas, ensináronnos un xogo no que esfollando unha margarida poderíamos saber se alguén nos quería ou non. Xa non somos pícaras nin nenos e sabemos que a elección da persoa amada non a podemos deixar en mans do azar, nin das amizades. Hai moitos sinais que che mostrarán se a túa elección é a correcta, se vas por bo camiño para atopar unha persoa coa que ter unha relación saudábel e en igualdade. Imos ver se podes identificar os sinais. Dividimos a clase en grupos mixtos de 4 ou 5 alumnos e alumnas. Cada grupo recibe dúas margaridas, as do si e as do non, e unha folla con frases. Preguntarémoslle á margarida Quéreme porque...? e colocaremos cada frase nunha margarida se a frase demostra que me quere ou que non me quere, xustificando o si ou o non. Non esquezades escoller un representante do grupo nin personalizar a vosa margarida con cores ou debuxos. Cando completedes as dúas margaridas, por que non buscades as vosas propias razóns para elixir? Escribide, polo menos, unha para elixir e outra para rexeitar. Cando terminedes imos completando entre toda a clase unha margarida co SI nunha cartolina grande, que pegaremos no taboleiro de clase co título QUÉROTE PORQUE NON 25 de novembro

17 17 STES ACTIVIDADE 2: Imos facer unha banda deseñada; é moi fácil, non hai que ser un artista nen unha artista, só hai que ter gañas de expresarse e divertirse. OBXECTIVOS: Educar en igualdade como instrumento para previr todo tipo de violencia cara ás mulleres, potenciando actitudes de respecto cara o feminino. Definir, visualizar e identificar todas as formas de violencia que se exercen sobre as nenas e mulleres. MATERIAIS: Cartolinas, material para colorear. METODOLOXÍA Realízase en grupos de 3 ou 4 persoas, en tres sesións dunha hora. Cada grupo elixe unha situación das propostas ou déixase aberto o tema. As bandas deseñadas expóñense e analízanse, buscando finais alternativos. Centrámonos sobre todo na mensaxe e non nos debuxos ou na calidade destes. DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADE 1º. Temos que pensar na historia que queremos contar. Esta vez a nosa historia será a das relacións de parella. Nela reflectiremos comportamentos positivos ou negativos ligados ao uso dos móbiles ou as redes sociais en parella. Xa sabedes, cousas que todas e todos vimos algunha vez: Usa a túa clave e espía as túas conversas no chat ou en Facebook. Le os whatsapp e pregúntache con quen falabas a unha hora determinada. Non deixa de mandarche whatsapp para saber que fas e con quen estás. Grávate co móbil ou faiche fotos cando estades en momentos íntimos. Non che deixa colgar fotos no whatsapp se non as supervisa primeiro. Non lle podes mandar fotos a mozos e non che deixa ter amigos en Facebook. Ou algunha outra cousa polo estilo que coñezas ou que se che ocorra... Cóntaa de xeito sinxelo, expoñendo os feitos. 2º. Adecuar a nosa historia ao espazo dispoñíbel. Dispomos de 6 casillas, polo que temos que extraer da nosa historia o fundamental, isto é, só o máis importante. 3º. Debuxamos os personaxes. Recorda que as relacións poden darse entre rapaza-rapaza, rapaz-rapaza, rapaz-rapaz ou ata podedes reflectir unha relación de amizade ou entre extraterrestres... Os debuxos dos personaxes non teñen que ser perfectos, poden ser monigotes. 4º A estas alturas temos que ter resumida a nosa historia nunhas 6 frases e elixidos os personaxes Pois a debuxar! Utiliza cores ou déixao en branco e negro. Podes respectar a cuadrícula ou pasar dela e que se pisen as viñetas. 5º Cando remates non esquezas extraer todo o miolo da historia para poñerlle un título que lle pegue ben. Podemos expoñer todas as bandas deseñadas no taboleiro da clase cun lema común, que atopemos entre todas e todos.

18 STES 18 2 o E.S.O ACTIVIDADE 1. CONTROL E OBSESIÓN NON SON SINÓNIMOS DE AMOR Observa a seguinte imaxe con moita atención. 2. Clasifica as 10 mensaxes que aparecen arriba. Recorda que cada mensaxe pode incluírse dentro de varias categorías. Ciúmes Control Inseguridade Desconfianza Chantaxe emocional 3. Comenta en grupos mixtos a actividade anterior e responde as seguintes cuestións: - Gustaríache que a túa parella che escribise mensaxes deste tipo? - A teor deste tipo de mensaxes, que personalidade ten quen as escribe? (é unha persoa segura de si mesma, independente, manipuladora...?) - Por que as mensaxes de whatsapp da foto amosan verdadeiro amor? 25 de novembro

19 19 STES 4. Clasifica, entre cada par de frases, as mensaxes que amosarían unha relación sa e as que non. Inclúe 5 en cada columna. Onde che apetece ir? Falámolo. Prefires quedar coa túa amiga antes que conmigo. A min gústasme, independentemente da roupa que queiras poñer. Esa saia da foto é demasiado curta, non a poñas que te van mirar. Eu deixo xá o whatsapp, pero ti se queres seguir falando, ata mañá. Eu xa me vou, así que ti non seguirás conectada tan tarde, nonsí? Con quen vas falar se eu xa me vou? Cando poidas, conéctaste coas túas claves e ves as mensaxes que enviei ao grupo. Non te fías de min porque non me dás as túas claves do facebook para que entre a ver se chegou a mensaxe que enviei ao grupo. Estás en liña e non me falas. Talvez esteas ocupad@, falamos un pouco máis tarde. Relación sa Relación de control ACTIVIDADE 2. A CLARIDADE EVITA CONFUSIÓN. DEBEMOS IR SEMPRE COAS IDEAS CLARAS. Nunha relación persoal do tipo que sexa, tanto amorosa como de amizade, sempre debe predominar o RESPEC- TO. Que entendes ti por respecto? Mira a seguinte imaxe detidamente e reflexiona sobre as preguntas. Pensas que é importante que nunha parella haxa respecto e confianza mutua? Algunha vez sentícheste presionad@ para facer algo en contra da túa vontade? Recorda que a outra persoa debe saber a túa opinión antes de facer algo contigo. Es suficientemente clar@ cando queres ou non queres facer algo?

20 STES 20 ACTIVIDADE 3. A VIOLENCIA TAMÉN SE VE NO CINE O film 3 Metros Sobre el Cielo xira en torno a dous protagonistas: Hache e Babi. Él, un tío duro que viste sempre con chupa e presume da sua moto; ela, unha rapaza boa, se nos presenta secándose o pelo para logo arreglarse e quedar sempre guapa. Accede a dous fragmentos do film a través dos seguintes links: 1) 2) Na primeira escena - Que che parece a forma en que el intenta chamar a súa atención dicíndolle fea? - Coidas que unha moza se dirixiría a un mozo que non coñecese dicíndolle iso? Explica as diferenzas que atopas na sociedade entre a importancia que se lle dá á beleza nas mozas e nos mozos (ten en conta que máis dun 70% de anuncios de cosméticos van dirixidos a mulleres!) - Que outro xeito podería utilizar para dirixirse a ela con respecto? Como o farías ti sendo rapaz, ou se foses un rapaz? Na segunda escena No segundo link resúmese bastante ben a relación entre Hache e Babi. Por que poderiamos cualificar esta relación de violenta? Cita polo menos tres imaxes e situacións concretas da escena que o amosen. Por exemplo: * Escena na que Hache agarra a Babi polo brazo de forma violenta. * Forma chulesca en que se dirixe a ela cando di arrepentiraste de non ser coherente? ACTIVIDADE 4. CANCIÓNS INFANTÍS MACHISTAS: BUSCA OUTRA VERSIÓN Soy capitán / soy capitán / de un barco inglés / de un barco inglés / y en cada puerto tengo una mujer. // La rubia es / la rubia es / sensacional / sensacional / y la morena tampoco está mal. Si alguna vez/ me he de casar/ con cuál de ellas yo me casaré.../ con quién? Don Federico mató a su mujer, la hizo picadillo y la puso en la sartén. La gente que pasaba olía a carne asada. Era la mujer de Don Federico. Arroz con leche me quiero casar con una señorita de la capital, que sepa coser, que sepa bordar, que sepa abrir la puerta para ir a pasear. Con ésta sí, con éste no, con esta señorita me caso yo. Lunes antes de almorzar / una niña fue a jugar/ pero no pudo jugar porque tenía que planchar. Así planchaba, así, así. Así planchaba, así, así... así planchaba que yo la vi. Que tipos de valores se están ensinando nestas letras? Coñeces algunha outra canción popular sexista? Elixe unha das cancións e, xunto co teu compañeiro/a de mesa, cambia a letra para eliminar os comentarios sexistas e violentos contra as mulleres (Podes cambiar completamente o sentido da canción, se queres). Comparte a letra da túa nova canción co resto de compañeiros/as da clase. 25 de novembro

21 21 STES MATERIAIS: Bolígrafo, papel, conexión a Internet, cartolinas. 3 o E.S.O SOMOS MULLERES, NON OBXECTOS OBXECTIVOS: Con estas actividades búscase que o alumnado tome conciencia da presión que os padróns de beleza, impostos pola sociedade, exercen sobre as mulleres. Trátase de facerlle ver que non todo o que nos ofrece a publicidade é real e aportarlle ferramentas para ter máis seguridade persoal. Ao mesmo tempo estas actividades procuran o empoderamento das alumnas. METODOLOXÍA: Dividirase o alumnado en grupos para realizar as actividades e posteriormente expoñer os resultados ao resto dos compañeiros/as. DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADE 1. Sidewalk é unha curtametraxe creada por Celia Bullwinkel. Amosa a que se expón cada nena ou muller cando sae á rúa nas distintas etapas da súa vida. Por medio desta curta podemos analizar o sexismo, a vergoña ou a sobreexposición que sofre acotío o xénero feminino. A directora representa a vida dunha muller como unha continua pasarela, rodeada de ollos que nos miran e nos xulgan polo noso aspecto. Podes ver a curta no seguinte enlace: e empregar as seguintes pautas para a reflexión e o debate: Como ve a nena nos escaparates que teñen que ser as mulleres? Por que coidas que se avergoña do seu corpo na adolescencia? Como se comportan con ela os homes cando é unha muller adulta? É feliz por iso? A roupa que leva coidas que é a que lle apetece poñerse ou é unha convención social? Existen diferenzas de comodidade entre a roupa das mulleres e a dos homes? Coidas que os cambios na súa forma de vestir e no aspecto que desexa ter están condicionados pola sociedade ou son, en realidade, un desexo propio?. 2. Un elemento de presión para as mulleres é o seu aspecto físico e a publicidade convértese nun instrumento que nos fai ver unha falsa perfección. No seguinte vídeo obsérvanse os cambios que mediante photoshop lle realizan a unha modelo publicitaria para vendernos esa falsa imaxe de perfección: Escollede un anuncio que presente unha actitude sexista respecto das mulleres e representade o mesmo anuncio con protagonistas masculinas. Que sensación vos produce? Representade despois o anuncio cunha perspectiva de igualdade. 3. A curtametraxe Supervenus, realizada por Fréderic Doazan, critica os estándares de perfección impostos á muller e reflite unha idea absurda de perfección imposta pola sociedade, para así poder representar á muller perfecta nun mundo de imperfectos. - Tras o visionado do video: busca noticias e imaxes de mulleres que se rebelasen contra os estándares de beleza. - Busca imaxes de diferentes formas de violencia sobre as mulleres, realiza un mural e expono nun espazo común do teu centro para toda a comunidade educativa.

22 STES 22 4 o E.S.O NO SON MORTES, SON FEMINICIDIOS MATERIAIS : Bolígrafo, papel, conexión a Internet. OBXECTIVOS - Propiciar a reflexión e interiorización da loita contra a violencia sobre as mulleres. - Facer ver a necesidade de tomar medidas en todos os niveis da sociedade para loitar contra a violencia machista. - Fomentar os valores da non violencia METODOLOXÍA Dividirase o alumnado en grupos para realizar as actividades e posteriormente expoñer os resultados ao resto dos compañeiros/as. DESENVOLVEMENTO DA ACTIVIDADE 1. Marcela Lagarde é unha antropóloga e investigadora mexicana, catedrática da Universidade Nacional Autónoma de México. Escribiu numerosos artigos e libros sobre estudos de xénero, feminismo, desenvolvemento humano e democracia, poder e autonomía das mulleres, etc. Acuñou o termo feminicidio para describir a situación en Ciudad Juárez (México) e logrou a creación dunha Comisión Especial de Feminicidio no Congreso do seu país para investigar o asasinato de mulleres nesa localidade. Le a entrevista que lle fan e responde logo as preguntas: Procura o significado de: misóxino, perspectiva de xénero, empoderamento. A entrevistada cóntanos a situación en México e noutros estados da súa contorna. Coidas que no Estado español danse situacións similares ás que ela nos conta? Busca exemplos de violencia contra as mulleres no noso territorio. Consideras que os Estados teñen que tomar medidas para eliminar a violencia contra as mulleres? Que medidas propoñerías? A entrevista a Soledad Cazorla, Fiscal da Sala de Violencia sobre a Muller pode axudarche: En España producíronse numerosos asasinatos de mulleres e nenas por violencia machista. Intenta localizar a cifra durante. Le a seguinte noticia sobre unha proposta do político Pedro Sánchez: Xulgas axeitada esta proposta? Por que? 2. As medidas contra a violencia sobre as mulleres tamén teñen que tomarse na nosa contorna máis próxima e todas e todos debemos loitar para que se cumpran: - Que formas de prevención da violencia contra as mulleres se che ocorren para o día a día no teu centro educativo? - Pensade no grupo unha acción de repulsa a realizar no teu centro cada vez que se produza un acto de violencia machista no Estado español ou na Galiza. Propoñédelle ao centro realizala cada vez que ocorra un acto deste tipo. 3. En grupo podedes realizar unha selección de cancións que traten da violencia sobre as mulleres; despois escollede unha delas e realizade unha dramatización. 25 de novembro

23 23 STES Bacharelato OBXECTIVOS Identificar violencias contra as mulleres noutros países do mundo e ser así capaces de reaccionar fronte a esas violencias. Contrastar a violencia dalgúns países coas violencias estruturais e do cotián, incidindo nas respostas para que o alumnado sexa consciente das súas consecuencias e saiba como reaccionar ante elas. Fomentar o gusto polo cómic e polo cine como medios de expresión das vivencias femininas. Analizar a presenza das mulleres no mundo do cine. Competencias básicas Competencia social e cívica. Competencia para a autonomía e iniciativa persoal. Competencia en comunicación lingüística. Competencia no tratamento da información. Competencia dixital. Ordenador, proxector, folios e bolígrafos. Metodoloxía É consciente da violencia contra as mulleres que existe no mundo. Busca información de xeito autónomo sobre o tema proposto. Discrimina os estereotipos que se dan habitualmente no cine. É consciente das particularidades dos reximes políticos doutros países. Participa activamente nos debates propostos en clase. ACTIVIDADE 1. A profesora ou profesor explicará ao grupo-clase que van traballar sobre un cómic e sobre unha película baseada nese mesmo cómic. Desenvolverá brevemente o argumento de Persépole (hai versión galega no catálogo de Rinoceronte Editora) e resumirá as circunstancias históricas e sociais en que a obra se desenvolve, animando o alumnado a ler a obra pola súa propia conta. A continuación, farase o visionado do filme, levarase a cabo un debate sobre o mesmo e realizaranse as actividades escritas que se propoñen a continuación. Materiais Criterios deavaliación 1. Introdución da profesora ou profesor sobre a banda deseñada e sobre a película na que se basean as demais actividades. Marjane, unha precoz e aberta nena de nove anos, crece durante a Revolución Islámica de Irán. Nada no seo dunha familia liberal, é capaz de rebelarse a través dos discos prohibidos de ABBA. Con todo, a súa infancia quedará marcada por tremendos golpes de represión, ata que finalmente os seus pais deciden enviala a Europa, onde poida crecer con liberdade. Alí debe enfrontarse á desolación de estar sen a súa familia, aos prexuizos dunha sociedade que ignora a historia do seu país e aos problemas que xa de seu supón ser unha adolescente. Todo iso fai de Marjane unha muller única, que difícilmente acha a súa casa nun lugar concreto. Persépolis é a historia dunha loita pola liberdade e o recoñecemento contada a través dos ollos dunha nena e dunha muller cuio espírito enche a obra de comicidade, agarimo e coraxe.

24 STES 24 ACTIVIDADE Logo de ver a película debatirase en gran grupo sobre os temas que na película aparecen (feminismo, adolescencia, revolución, situación das mulleres en Irán, uso do veo,..) e para iso pódense usar as seguintes actividades propostas: 2.1. Une cada término co nome que corresponda. Feminismo musulmán Islamismo Persépolis Marjane Satrapi (Irán, 1969) Conxunto de dogmas e preceptos morais que constitúen a relixión de Mahoma. Un movemento reformista que permitiu un diálogo entre feministas relixiosas e laicas e que abriu a vía a novas posibilidades a favor da igualdade entre os sexos e da participación das mulleres nas doutrinas e prácticas relixiosas. Unha muller iraní nacida en Teherán en 1969 no seo dunha familia progresista. Ela e a súa familia, simpatizantes da revolución antes de que adquirise un carácter islamista, viviron con dor as restricións individuais, a represión, a imposición do veo feminino e a explosión da guerra entre Irán e Iraq, que o novo rexime utilizou para consolidarse. En 1994 abandonou finalmente o seu país para marchar a vivir e desenvolver a súa carreira artística na Franza. É unha obra autobiográfica na que se nos amosan as consecuencias dunha serie de transformacións políticas sobre a vida dunha persoa Facemos un retrato dos principias personaxes por grupos e colocámolos nun mural na clase. Marjane Observamos a súa evolución persoal e emocional dende a súa infancia inqueda e alegre en Irán, como unha nena que se preguntaba por todo o que sucedía ao seu redor; a súa etapa adolescente de rebeldía e confusión e a súa estadía en Europa, na que se sente como unha estranxeira, unha apátrida que non acaba de integrarse no mundo occidental. Trala súa volta a Irán, o fracaso do seu matrimonio e a non aceptación da represión relixiosa decídena a volver á Franza, onde asumirá que é unha inmigrante que debe atoparse a si mesma e que desexa vivir en liberdade. Verdadeiro referente persoal para Marjane. É unha muller moderna, de espírito libre, de ascendencia nobre, orgullosa das súas orixes. A nena atopa nela unha amiga e un guía que lle ensinará como percorrer o camiño cara á súa madurez. A avoa Forman unha familia acomodada. Son intelixentes e cultos, de ideoloxía marxista, observan con frustración a evolución do proceso do seu país, co fracaso da posibilidade dunha república democrática e laica. Desexan o mellor para a súa filla e envíana a estudar a Europa. O pai e a nais, Mr. y Mrs. Satrapi 2.3. Coñeces o cine realizado por mulleres? Por grupos levarase a cabo unha procura de información sobre cine realizado por mulleres para a que se poderá seguir este guión: - Cita mulleres que coñezas relacionadas co cine que non sexan actrices. - É igual o tratamento dos personaxes femininos no cine feito por mulleres que no cine feito polos homes? - Cita títulos de películas españolas dirixidas por mulleres. - Como se chama a primeira directora española? - Algunha muller presidiu a Academia do cine español? - Alguna mujer ha presidido la Academia del cine español? 25 de novembro

25 25 STES 2.4. Une segundo corresponda O uso do veo. O VEO FARAVOS LIBRES (Capítulo 4, 22:02 ). Nesta escena observamos a Marji xunto con outras nenas, todas elas coa cabeza cuberta por un veo. Unha voz vailles dicindo Vamos, niñas, de corazón por nuestros mártires. As rapazas danse golpes no peito coa man ao mesmo tempo. Pouco despois, unha das mestras diralles: O veo é sinónimo de liberdade. Unha muller digna é unha muller que se cubre da ollada do home. A que ensina a cabeza vive en pecado. Investigade acerca do veo, a súa complexidade, a súa orixe, os seus usos. Poñede en común a información obtida e comentade a afirmación de que o veo é sinónimo de liberdade. Por que di a mestra que para que unha muller sexa digna ten de se cubrir da ollada do home? En que ten que basearse, ao voso ver, a dignidade dunha muller? E a dun home? Buscade información sobre as normas que regulan a vestimenta das mulleres e dos homes nas tres grandes relixións monoteístas: cristianismo, islamismo e xudaísmo. Cando se impuxo o uso do veo?

26 STES A educación como reflexo da sociedade. A revolución islámica afectou ao sistema educativo, dende a educación básica ata a Universidade. Analicemos estes cambios. 1. Que aconteceu coas escolas bilingües en Irán? E coas Universidades? 2. Nenos e nenas asistían xuntos a clase? Por que? 3. Por que cres que pecharon as escolas e universidades? 4. Que papel xoga a educación no futuro dun país? 5. A música sempre xogou un papel importante nos movementos culturais, sociais e políticos a través das cancións-protesta. Unha destas cancións é Another brick in the wall, de Pink Floyd. Analiza a súa letra. 3. Actividade final. Dividimos a clase en grupos e propómoslles que inventen un personaxe para introducir nesta historia e que establezan cal sería o seu papel dentro dela. 25 de novembro

27 27 STES FP y Formación de Persoas Adultas ACTIVIDADE 1. Facebook contra la violencia cara as mulleres OBXECTIVOS: Definir, visualizar e identificar todas as formas de violencia que se exercen sobre as nenas e mulleres. Coñecer os mecanismos e protocolos de actuación diante da violencia machista. Recoñecer a violencia de xénero como un problema social que nos afecta a todas e todos e desenvolver actitudes de loita activa contra esa violencia. METODOLOXÍA: Utilizaremos a asemblea para a elaboración do protocolo, a recepción da información por asociacións e as valoracións xerais e o pequeno-grupo para as procuras e a administración de facebook. Fase 1. Supervisado pola profesora ou profesor, entre o grupo-clase abrirase un facebook, ao que se lle dará o nome (Nome do centro escolar) contra a violencia cara ás mulleres. Para isto estabelecerase entre a asemblea un protocolo de funcionamento, onde se recolla a finalidade e os obxectivos deste facebook, que tipo de noticias deben aparecer, quen será o administrador ou administradora, que tipo de comentarios se considerarán oportunos e cales non, que tipo de amizades se asociarán e cales non, e todo aquilo que permita a súa participación e desenvolvemento de xeito respectuoso, non discriminatorio e colaborativo. A responsabilidade da administración será compartida e rotatoria entre grupos pequenos mixtos (non máis de 3 persoas) elixidos periodicamente pola clase e supervisada sempre polo profesor ou profesora. Subiranse periodicamente as noticias relacionadas con violencia cara ás mulleres. Iranse ampliando as informacións en todas aquelas etiquetas posíbeis: música, libros, cine, amizades, grupos, eventos, opinións, programas de TV... Atención: só relacionadas con violencia cara ás mulleres! Fase 2. A partir da posta en funcionamento do noso facebook, farase ao longo dun período determinado (mes, trimestre, curso...) un seguimento das noticias que aparecen sobre violencia de xénero. A tal fin completarase a seguinte táboa entre todo o alumnado. Para a clasificación pódese recorrer á táboa de tipos de violencia cara ás mulleres que figura noutro lugar desta mesma unidade didáctica. NOTICIA TIPOLOXÍA DE VIOLENCIA AXENTE AGRESOR CAUSAS CONSECUENCIAS PROPOSTAS PARA A SÚA SOLUCIÓN

28 STES 28 Fase 3. Investigarase por grupos mixtos se na nosa cidade ou zona existe algunha asociación ou organización que loite contra a lacra da violencia contras as mulleres. Contactarase con elas e pediráselles información sobre as actuacións que organizan habitualmente. As súas convocatorias pódense subir como eventos ao noso facebook. Fase 4. Invitarase a acudir á nosa clase a algunhas representantes destas organizacións para que nos falen sobre o problema e sobre a súa asociación e nos expliquen que fins perseguen e por que decidiron actuar así. Fase 5. Elaborarase, para publicar no facebook, un listado con direccións, teléfonos e s de todas as organizacións ou institucións ás que se pode acudir na nosa zona para tratar un problema relacionado con violencia de xénero. Para a súa elaboración, cada un dos grupos anteriores fará a procura correspondente. Farase, ademais, mensualmente, unha valoración en asemblea sobre posíbeis novas entradas e extraeranse as correspondentes conclusións, que se subirán igualmente ao faceebook. Organización de.contra a violencia cara ás mulleres ASOCIACIÓN TELÉFONO ACTIVIDADE 2. OBXECTIVOS: Detectar a linguaxe sexista máis agresiva nos medios de comunicación, libros de texto, música, arte, etc., e desenvolver estratexias de modificación desa linguaxe. Reflexionar criticamente sobre todos aqueles mitos que minimizan o problema da violencia de xénero. Concienciar o alumnado para compartir e asumir responsabilidades, familiares e sociais, de forma conxunta, evitando estereotipos sexistas. RECURSOS: Artigo Diez canciones del rock duro español contra la violencia machista 1. A quen vai dirixida a canción? 2. Quen a dirixe? 3. Que situación conta (en parella, fóra da parella)? 4. Que acontece ao final? 5. Que solución se dá? 6. A quen se responsabiliza do que acontece? 7. Quen son as persoas vítimas? 8. Quen son as persoas agresoras? 9. Que sentimentos amosan as persoas vítimas? 10. Que sentimentos amosan as persoas agresoras? 11. Describe as persoas vítimas. 12. Describe as persoas agresoras. 13. Denuncian estas mulleres? 14. Recoñeces situacións semellantes na túa contorna? 15. Que fai a sociedade e os poderes institucionais ao respecto? E as persoas do arredor? 16. Os cantantes son mulleres, homes, dúos...? Cres que é relevante o sexo da persoa que interpreta a canción? Por que? 17. Tipo de violencia descrita (cuadro pág. 40) 18. Cita outros tipos distintos de violencia cara ás mulleres e pon un exemplo. METODOLOXÍA: 1. Dividiremos a clase en 10 grupos mixtos. 2. En asemblea, lerase o artigo de Carlos Martos Diez canciones del rock duro español contra la violencia machista. 3. Cada grupo elixirá unha das cancións que aparecen aquí debaixo. Escoitará a canción e completará o seguinte cuestionario: 4. Cada grupo exporá as súas conclusións e abrirase logo un debate ao respecto. 25 de novembro

29 29 STES ACTIVIDADE 3 A palabra piropo vén do grego πυρωπός vermello lume. Os romanos usaron esta palabra para referirse ao granate ou rubí de cor vermella, pedra preciosa que se regalaba a unha muller cando se quería facerlle as beiras. Quen non tiña diñeiro regaláballe palabras de louvor para gañar así a súa vontade. O que na súa orixe foron loas para gabar e flirtear coas mulleres, acabáronse convertendo en moitos casos en acoso, agresión verbal e/ou violencia simbólica. Que opinades sobre isto? OBXECTIVOS: Educar en igualdade como instrumento para previr todo tipo de violencia cara ás mulleres, potenciando actitudes de respecto cara ao feminino. Definir, visualizar e identificar todas as formas de violencia que se exercen sobre as nenas e mulleres. Desenvolver un espírito crítico perante os costumes, crenzas e prácticas sociais lexitimadas pero que implican violencia contra as mulleres. MATERIAIS E RECURSOS: METODOLOXÍA: 1. Fórmanse grupos homoxéneos de mozos e de mozas. Cada grupo elaborará unha lista de refráns que habitualmente escoiten ou digan. Catalóganse estes como ofensivos ou non. Para iso responderemos estas preguntas: En que contextos se adoitan dicir? Que finalidade ou intención perseguen? Que sentirías se te atopases nesa situación? Como xustificarías e como considerarías os piropos ofensivos? 2. Posteriormente, reagrúpase de novo a clase en grupos heteroxéneos de mozos e mozas e suscítanse as mesmas cuestións. 3. En gran grupo faise a exposición dos dous tipos de agrupacións, a primeira formada por mozos e mozas de xeito separado e a segunda con agrupacións mixtas. Compárase se as respostas son as mesmas ou distintas. 4. Visionado do vídeo: e debate sobre se o piropo se pode considerar un tipo de acoso ou agresión. ACTIVIDADE 4. NON QUERE DICIR NON A violación é unha das formas de violencia contra as mulleres máis practicada en todas as sociedades. Reflite unha concepción do mundo onde a categoría muller é considerada un obxecto que pode ser utilizado para a satisfacción persoal do instinto sexual do varón, sen contar con consentimento e utilizando todo tipo de violencia para conseguir o seu obxectivo. Segundo o balance de delitos e faltas presentado en outubro de 2013 polo ministro de Interior, no Estado español rexistráronse agresións sexuais con penetración, o que supón un incremento do 1,4 % con respecto a Por outra banda, segundo o informe que o mesmo ministerio do Interior publicou a mediados de xullo, o Estado español rexistra a taxa de criminalidade máis baixa desde o ano 2003, as infraccións penais rexistradas en 2013 des-

30 STES 30 cenderon un 4,3% respecto ao ano anterior, pero fronte a estes datos os homicidios, os asasinatos e as violacións aumentaron, o que significa que se incrementou a violencia en xeral e, particularmente, a violencia sexual. Nos últimos tempos os titulares dos medios son unha boa mostra diso: OBXECTIVOS: Identificar os roles e estereotipos sociais que contribúen á violencia contra as mulleres. Definir, visualizar e identificar todas as formas de violencia que se exercen sobre as nenas e as mulleres. MATERIAIS E RECURSOS. METODOLOXÍA: Seguiranse distintos tipos de agrupamento segundo a actividade proposta: 1. De maneira individual lerase o artigo Violaciones de Película de Miguel Lorente e reflexionarase sobre as seguintes cuestións, atendendo á información que ofrece o amentado artigo. 1. Como xustifica o machismo a violencia de xénero dentro da parella? 3. Cal é o estereotipo de muller vítima de violencia de xénero? 2. Que mecanismo de seguridade utiliza o machismo para xustificalo? 4. A que contribúe este estereotipo? 5. Que tipo de agresor se destaca? 6. Coinciden as cifras co estereotipo destacado? 7. Que argumentos se dan nas sentenzas xudiciais 8. Parécenche razoábeis eses argumentos? para negar a violencia de xénero? 9. Que estereotipo predomina sobre a violencia sexual? 11. Por que motivos non se denuncia moitas veces a violación? 10. Os datos confirman ou desmenten ese estereotipo? 12. Segundo o ICM (2005) responsabilízase á muller se 13. Que significa cultura da culpabilización? 14. Que implica a cegueira selectiva en violencia de xénero? 15. Que remedio propón o autor para superar os estereotipos na violencia de xénero? 25 de novembro

31 31 STES 2. Posteriormente dividiráse a clase en dous grupos para visionar o siguiente video Experimento de violación en público Se debatirán sobre as mesmas cuestións 3. Consultarase o protocolo de actuación do Ministerio web/servicios-al-ciudadano/seguridad/consejos-parasu-seguridad/prevencion-de-la-violaci%c3%b3n e se comparará co Asociación de Mujeres Politólogas Qué diferenzas atopas entre un e outro? Hacia quén se dirixen as medidas nun e noutro caso? Qué opinión vos merece? Ánimo, coa vosa colaboración eliminaremos a violencia contra as mulleres. RECURSOS PARA CONSULTAR

32 STES 32 LIBROS 25 de novembro

33 33 STES PELÍCULAS E DOCUMENTAIS ESPEJOS DELATORES: INOLVIDABLES VIUDAS D i r e c t o r : M a r í a J o s é A n r u b i a EL MALTRATO SUTIL zj5j2bwa&feature=youtu.be NO SI MI HIJA PROVOCKED EL PATIO DE MI CÁRCEL MÚSICA DESENFOCADA eiofun8ui7s&oref=https%3a%2f%2 Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv% 3DeiOFUn8Ui7s&has_verified=1 VESTIDO NUEVO watch?v=jmakydi0p7o

34 STES 34 POEMAS Jamás permitas que algún hombre te esclavice, tú naciste para amar y no para ser esclava. Jamás permitas que tu corazón sufra en nombre del amor, amar es un acto de felicidad, porqué sufrir? Jamás permitas que tu cuerpo sea usado, sabes que tu cuerpo es la morada del espíritu, entonces, mantenlo apreciado! Jamás permitas escuchar gritos en tus oídos, el amor es el único que puede hablar más alto!. Jamás permitas que pasiones desenfrenadas te saquen de un mundo real para otro que nunca existió. Jamás permitas vivir en la dependencia de un hombre, haciendo creer que tú naciste inválida. Jamás permitas que el dolor, que la tristeza, que la soledad, que el odio, que el resentimiento, que los celos, que el rencor y todo que pueda sacar el brillo de tus ojos, haciendo debilitar la fuerza que existe dentro de ti. Jamás te permitas perder tu dignidad de ser... Mujer! 25 de novembro

35 35 STES Táboa. Tipoloxía violencia cara ás mulleres

36 STES de novembro

37 37 STES 25 de Noviembre de Día Internacional UNIDADES para la Eliminación DIDÁCTICAS de la Violencia Contra las Mujeres Ni muertas, ni calladas Todos los días del año, la Confederación Intersindical se manifiesta radicalmente en contra de cualquier forma de violencia contra las mujeres. Hoy queremos ser la voz de todas aquellas a las que los verdugos machistas han asesinado y silenciado. Alrededor del mundo la violencia contra las mujeres se sigue manifestando de diversas formas y alcanza cifras insoportables. Como esos 603 millones de mujeres que viven en países donde no se considera delito la violencia de género, los 2 millones de niñas cuya vida corre riesgo por la ablación o los más de 60 millones de esposas-niñas. Y en un año en el que se nos ha querido arrebatar nuestro derecho a decidir si queremos o no ser madres, no podemos olvidar a esas mujeres que mueren cada año en el mundo a causa de abortos inseguros. Tampoco olvidamos al 70% de mujeres que sufren o sufrirán violencia sexual en su vida, teniendo que aguantar ser cuestionadas, ridiculizadas, revictimizadas. En el Estado español más de mujeres sufren maltrato cada año. En diecinueve años, más de mujeres han sido asesinadas por hombres que decían amarlas, sin contar todas aquellas que quedan fuera de las estadísticas oficiales. Un número de asesinatos que merece el tratamiento del terrorismo, que tendría que ser una cuestión de Estado. Pero frente al repunte de la violencia machista, el gobierno responde con la inactividad, con recortes presupuestarios, con la eliminación de contenidos coeducativos o con la supresión de los servicios de ayuda de proximidad. El recorte del 28% en programas de prevención y ayuda de violencia de género son clara evidencia de la escasa importancia que esta lacra tiene para este gobierno, sin olvidar la significativa repercusión que conllevan la recomendaciones publicadas desde del Ministerio de Interior para evitar las violaciones, donde una vez más se corresponsabiliza sutil pero implícitamente a las mujeres violadas sin aludir expresa y directamente a los delincuentes reales y únicos responsables del delito. Después de un verano sangriento, donde se pedía insistentemente la comparecencia de la ministra de Sanidad y la adopción urgente de medidas para paliar esta sangría de feminicidios, nos anuncia la reforma de la Ley Integral, cuando -después de diez años implantada- ni siquiera se han desarrollado sus contenidos, ni se la ha dotado presupuestariamente. Nos anuncia medidas que ya contiene la ley y que no se han puesto en práctica. Cortinas de humo para distraer la atención de lo realmente importante. Porque lo importante es que cada vez son más las mujeres que sufren malos tratos, y a pesar de ello no denuncian esta situación. Tras cada feminicidio se quiere centrar la atención en si había o no denuncia. La realidad es que las víctimas no tienen confianza en un sistema que las deja abandonadas a su suerte. La realidad es ese porcentaje del 27% de mujeres asesinadas que sí habían interpuesto denuncia y lo desconcertante es que sólo en el 9,8% de los casos de denuncias por maltrato se condene al agresor. Aumentan los asesinatos de mujeres, disminuyen las denuncias y dejan de dictarse órdenes de protección para las mujeres en riesgo. Si un maltratador no puede ser nunca un buen padre, la custodia de las y los menores de las mujeres víctimas de maltrato se les sigue dando a los padres, aún con condena por violencia de género. Sólo en un 6.7% de los casos se suspende la guarda y custodia y en un 0,3% el régimen de visitas. La cruzada del Gobierno contra la igualdad refuerza la ideología más misógina y mantiene en sus poltronas a quienes hacen apología de la violencia contra las mujeres; elimina cualquier contenido educativo en materia de igualdad y prevención de violencia, desvirtúa el término violencia de género y rebaja la gravedad, reduciendo a multas y sanciones las agresiones que debieran tener una respuesta más contundente. Además, con la reforma de la Administración local se acaba con los servicios de ayuda más próximos, agravando la situación de las mujeres en entornos rurales. Acaba con el Instituto de la Mujer y desvirtúa totalmente sus competencias.

38 STES 25 de Noviembre de Día Internacional para la Eliminación de la Violencia Contra las Mujeres 38 Todos son puntales básicos en la prevención y lucha contra la violencia machista. Como lo son la formación del personal que interviene en todo el proceso, como lo son los protocolos de actuación entre diferentes administraciones, como lo es la educación como prevención. Una sociedad que permanece impasible ante la ejecución de una media de 70 mujeres en un año, es una sociedad que necesita un cambio. Por todo esto, exigimos: La consideración del terrorismo machista como cuestión de Estado y la adopción inmediata de las medidas para erradicarlo. La reposición y reintegro de todas las partidas presupuestarias, programas y fondos en materia de prevención y asistencia a la violencia de género. La inversión en programas de igualdad, educación y formación, así como en campañas de prevención, todo ello pilares básicos de la lucha contra la violencia machista, incluyendo la educación afectivo-sexual como instrumento para reforzar la autoestima personal, contribuyendo a detectar y prevenir cualquier indicio de violencia de género desde las edades más tempranas. La garantía del derecho al trabajo en igualdad de condiciones a los hombres, con protocolos de actuación frente a la violencia machista. Somos muchas las que estamos aquí. Pero no estamos todas. Nos faltan las mujeres asesinadas por hombres machistas. Por ellas, por las niñas y niños que también han sido asesinados. Nosotras no estamos muertas, ni calladas. NO A LA VIOLENCIA CONTRA LAS MUJERES! Madrid, 25 de noviembre de Organización de Mujeres de la Confederación Intersindical 25 de novembro

39 39 STES

40 STES 40 FEMINICIDIOS ESTADO ESPAÑOL DO 1 DE NOVEMBRO AO 31 DE DECEMBRO DE ANDREA N Villanueva de la Jara (Cuenca), 40 años. Agresor pareja. 2. ROSARIO Málaga, 66 años. Agresor pareja. 3. EVA Torremolinos (Málaga), 36 años. Agresor pareja. 4. CONCEPCIÓN Torrelaguna (Madrid), 44 años. Agresor pareja. 5. EMPAR València, 26 años. Agresor expareja. 6. JUDIT Vilanova i la Geltrú (Barcelona), 37 años. Agresor pareja. 7. ISABEL Marín (Pontevedra), 45 años. Agresor pareja. 8. ROSA MARÍA Benijofar (Alacant), 46 años. Agresor pareja. (*) 9. MARÍA ASUNCIÓN Vegalatrave (Zamora), 63 años. Agresor pareja. 10. HAYAT Níjar (Almería), 27 años. Agresor pareja. 11. MARÍA FÁTIMA Verín (Ourense), 52 años. Agresor pareja. (*) eran casos en investigación no incluídos en listado del año pasado. Confirmados ahora por el Ministerio. FEMINICIDIOS ESTADO ESPAÑOL DO 1 DE XANEIRO AO 31 DE OUTUBRO DE 12. NURIA Vila Nova (Barcelona), 43 años. Agresor pareja. 13. ADELA Cervo (Lugo), 76 años. Agresor yerno. 14. MARIA JOSÉ Cervo (Lugo), 44 años. Agresor pareja. 15. MARIA ANGELES Pozoblanco (Córdoba), 46 años 16. PATRICIA Usera (Madrid), 28 años. Agresor pareja. 17. MARIA ZULAY Arona (Tenerife), 38 años. Agresor pareja. 18. LUCINA Amposta (Tarragona). Agresor pareja. 19. DOLORES Santa Pola (Alacant), 59 años. Agresor pareja. 20. MARIA LUISA El Maresme, Calella (Barcelona). Agresor pareja. 21. S.I El Campello (Alacant), 48 años. Agresor pareja. 22. MARIA LUISA O Pino (Coruña). Embarazada de 7 meses. Agresor pareja. 23. MERCEDES Barcelona. Agresor pareja. 24. NURIA Fuenlabrada (Madrid). Agresor pareja. 25. CELINE ELIANE Sotogrande (Cádiz), 50 años. Agresor pareja. 26. S.I Sotogrande (Cádiz), 9 años. Agresor padre. 27. ANA ISABEL Torremolinos (Málaga). Agresor expareja. 28. JOSEFA Cañada de los Barrancos, Chiclana Frontera (Cádiz), 76 años. Agresor pareja. 29. OLHA Son Bauló, Can Picafort, S. Margalida (Palma), 39 años. Agresor pareja. 30. MARIA JOSÉ Madrid, 49 años. Agresor expareja. 31. ANDINA REYES Mungia (Vizcaya), 35 años. Agresor pareja. 32. FÁTIMA Melilla, 63 años. Agresor pareja. 33. MARIA HENAR Medina del Campo (Valladolid), 32 años. Agresor expareja. 25 de novembro

41 41 STES 34. MARIA DOLORES Barcelona, 52 años. Agresor pareja. 35. S.I Freixas, Valls (Tarragona), 83 años. Agresor pareja. 36. RAQUEL Jerez de la Frontera (Cádiz), 42 años. Agresor pareja. 37. S.I Barcelona. Agresor pareja. 38. S.I Madrid, 55 años. Agresor pareja. 39. MARIA ELENA Foz (Lugo), 71 años. Agresor pareja. 40. S.I Madrid, 35 años. Agresor pareja. 41. MARIA BELEN Coruña, 43 años. Agresor pareja. 42. HANA Villarejo de Salvanés (Madrid), 24 años. Agresor expareja. 43. GREGORIA València, 74 años. Agresor pareja. 44. S.I Almeria, 32 años. Agresor pareja. 45. ARACELI Motril, 60 años. Agresor pareja. 46. R.M.M Soller (Mallorca), 45 años. Agresor expareja. 47. E.N.G Cubillos del Sil (León), 63 años. Agresor pareja. 48. ISABEL Felanitx (Mallorca), 47 años. Agresor pareja. 49. VERÓNICA Málaga, 25 años. Agresor pareja. 50. S.P.C Pazos de Bordem (Pontevedra), 81 años. Agresor pareja. 51. MARIA DEL CARMEN Berja (Almeria), 41 años. Agresor expareja. 52. YOLANDA Oriola (Alacant), 39 años. Agresor expareja. 53. ANA MARÍA Torrox (Màlaga), 47 años.. Agresor pareja. 54. VERÓNICA Móstoles (Madrid), 38 años. Agresor pareja. 55. MÓNICA Barro (Pontevedra), 38 años. Agresor pareja. 56. ESPERANZA El Campello (Alacant), 87 años. Agresor pareja. 57. S.I Barcelona, 48 años.. Agresor pareja. 58. S.I l'hospitalet (Barcelona), 45 años. Agresor pareja. 59. RADA Arganda del Rey (Madrid), 50 años. Agresor yerno. 60. ANTONIA Cúllar Baza (Granada), 65 años. Agresor pareja. 61. S.I Guillena (Sevilla) (hallada en Cória del Rio). En investigación. 62. GISELE l'hospitalet (Barcelona), 50 años. Agresor pareja. 63. SARA Espluga de Francolí (Tarragona). En investigación. 64. SUSANA València, 46 años. En investigación. 65. S.I Xixona (Alicante). En investigación. OUTRAS VÍTIMAS Non hai homes nin nenos asasinados en novembro-decembro do No, o 28 de abril asasinato dun neno de 8 meses e ferido o irmán de 5 anos pola parella sentimental da nai. Listado elaborado polo Àrea de la Dona de Intersindical Valenciana sobre a base do seguimento das noticias de prensa e estatísticas do Ministerio de Sanidade, Servizos Sociais e Igualdade. S.I.: Aquelas vítimas das cales non aparece o seu nome. En investigación: aqueles casos nos que non sabe aínda a identidade do asasino.

42 STES de novembro