AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT AKADEMİYASI Fakültə QNM Kafedra Qaz və q/k yataqlarının işlənməsi və istismarı Qrup 2378 İxtisas T020500 KURS LAYİHƏSİ Fənn Neft və qaz yataqlarının işlənməsi Mövzu Qaz yığımının işlənmə layihəsi Tələbə Haciyev Əyyub Rəhbər Dosent Pənahov RƏ Norma nəzarətçisi Novruzova SH Kaf Müd Prof Səmədov TƏ BAKI 2011
ƏDƏBİYYAT Fənn mühazirələrinin konspekti
Kurs layihəsinin tapşırığı Qaz yığımının işlənməsi subasqı rejimində baş verir Yığımdan hər il qazın balans ehtiyatının 5%-i çıxarılır Birinci 5 il ərzində illər üzrə yığımdan çıxarılan qazın cəmlənmiş hasilatları G(t), bu hasilatlara uyğun olan çəkili orta lay təzyiqləri P(t) və laya daxil olan suyun həcmləri W(t) hesablanmalıdır Layihəyə aid olan verilənlər aşağıdakılardır 1 Yığımın balans qaz ehtiyatı, E= (m 3 ); 2 Qaz yığımının və su hövzəsinin ilkin lay təzyiqi, P b = ( MPa ); 3 Lay temperaturu, T =374 K (1008 0 C ) ; 4 Lay təzyiqinin psevdokritik təzyiqi P pkr və psevdokritik temperaturu T p kr P p kr =453 MPa ; T p kr =2078 K 5 Məhsuldar kollektorun bağlı su ilə doyma əmsalı, α=075 ; 6 Su hövzəsi layı bircins, üfüqi və qeyri-məhdud qəbul edilir Su layının pyezokeçiriciliyi χ= ( m2 s ), məsaməliyi m=02, layın qalınlığı h=50 m, layın elastik tutum əmsalı β =2 10 4 MPa 1 Suyun lay şəraitindəki özlülüyü μ=065 MPa s
Köməkçi kəmiyyətlərin hesablanması 1 Qazın sıxılma əmsalının z hesablanması Qazın sıxılma əmsalı VLatonovun və GQureviçin düsturu ilə hesablanır z=(04lgτ+073) π +01π (1) burada π və τ qazın gətirilmiş təzyiq və temperaturudur, π = P, P p kr τ = T T pkr (2) P və T qazın təzyiqi və mütləq temperaturudur, P p kr və T p kr psevdokritik təzyiqi və temperaturudur, z qazın verilən təzyiq P və temperaturda T sıxılma əmsalıdır (2) və (3) tənliklərindən istifadə edərək, aşağıdakı kəmiyyətlər hesablanır; z, P, P (burada P=P Z p kr π ) (cədvəl 1) Cədvəl 1 in kəmiyyətlərindən istifadə edərək P Z P (T=const) asılılığının qrafiki qurulur Verilir P b =,T =, P p kr =,T p kr =, τ π b= π z P=P p kr π P Z 1 2 3 4 0 05 1 15 2 25 3 z b = 1 P b = 0 P b Z b = 0
2 İşlənmənin başlanğıcında qazın həcm əmsalı B b B b = T 0 P 0 T P b st m3 Z b,( m ) 3 burada T (K), P b Z b (Mpa), P 0 =0101325 MPa, T 0 =2932 K 3 İriləşdirilmiş şərti quyunun radiusu R 1 π α h m= (burada π =314) R 2 E 1 =,(m 2 ) π α h m B b R 1 = R 1 2,(m) Burada E (m 3 ) α (1) h (m ) m (1) B b (1 ) R 1 (m) π α h m(m) 4 Qazla tutulmuş məsamələrin ilkin həcmi α Ω b (işlənmənin başlanğıcında qazın lay şəraitindəki həcmi) α Ω b =π α h m R 1 2 (m 3 ) 5 Su hövzəsini təşkil edən layın keçirmə əmsalı kh μ = χ β h( m 3 MPa s ) kh μ
Burada k (m 2 ),h( m), μ (MPa s), kh μ ( m 3 6 Sulaşma sabiti A A= 2 πkh R 2 1 =2 π β h R μ χ 1 2( m3 MPa) MPa s ), χ ( m2 s ), β ( MPa 1 ) Burada kh m μ ( 3 MPa s ), R 2 1 (m 2 ), χ ( m2 s ) (, A m3 MPa ) 7 İşlənmənin 1-ci ilində Furye ədədinin qiyməti f 01 31536 10 ( 6 f 01 il) S ( 1(il) χ m2 s ) = R 12 ( m 2 ) Aşağıdakı qiymətlər hesablanır f 02 =2 f 01 f 03 =3 f 01 f 04 =4f 01 f 05 =5 f 01 və həmin kəmiyyətlərin qiymətlərinə uyğun olan qiymətləri tapılır (cədvəl 2) Q(f 0 ) ölçüsüz funksiyanın Cədvəl 2 illər i f 0i Q(f 0i ) 1 f 01 2 f 02 3 f 03 4 f 04
5 f 05 Verilir Yığımın balans qaz ehtiyatı, E=391611 10 9 (m 3 ) ; Qaz yığımının və su hövzəsinin ilkin lay təzyiqi, P b =2491 ( MPa ) ; Lay temperaturu, T =374 K (1008 0 C ) ; Lay təzyiqinin psevdokritik təzyiqi P pkr =453 MPa ; Lay təzyiqinin psevdokritik temperaturu T p kr =2078 K ; Məhsuldar kollektorun bağlı su ilə doyma əmsalı, α=075; Su layının pyezokeçiriciliyi χ=5 ( m2 s ), məsaməliyi m=02, layın qalınlığı h=50m, layın elastik tutum əmsalı β =2 10 4 MPa 1 Suyun lay şəraitindəki özlülüyü μ=065 MPa s P 0 =0101325 MPa, T 0 =2932 K Hesabat 1) Qazın gətirilmiş təzyiq və temperaturu π= 2491 453 =55, τ = 374 2078 =18, Qazın sıxılma əmsalı Z b =(04 lgτ+073) π +01π, P b Z b =2727 Z 1 =(04lg18+073)0+01 0=1 Z 2 =(04lg18+073)05+01 05=09621 Z 3 =(04lg18+073)1+01 1=0932 Z 4 =(04lg18+073)15+01 115=09089 Z 5 =(04lg18+073)2+01 2=08922 Z 6 =(04lg18+073)25+01 25=08814 Z 7 =(04lg18+073)3+01 3=08759 Z 8 =(04lg18+073)35+01 35=08753
Z 9 =(04lg18+073)4+01 4=08792 Z 10 =(04lg18+073)45+01 45=08871 Z 11 =(04lg18+073)5+01 5=08987 Z 12 =Z b =(04lg18+073)55+01 55=09136 P 1 =453 0=0 P 2 =453 05=2265 P 3 =453 1=453 P 4 =453 15=6795 P 5 =453 2=906 P 6 =453 25=11325 P 7 =453 3=1359 P 8 =453 35=15855 P 9 =453 4=1812 P 10 =453 45=20385 P 11 =453 5=2265 P 12 =453 55=24915= P b P 1 /Z 1 =0 P 2 /Z 2 =23542 10 6 P 3 /Z 3 =48605 10 6 P 4 /Z 4 =74761 10 6 P 5 /Z 5 =101547 10 6 P 6 /Z 6 =128789 10 6 P 7 /Z 7 =154625 10 6
P 8 /Z 8 =181138 10 6 P 9 /Z 9 =206096 10 6 P 10 /Z 10 =229794 10 6 P 11 /Z 11 =252031 10 6 P b /Z b =2727 10 6 P v ə P arasında asılılıq Z π Z P 1 0 1 0 0 2 05 09549 2265 2372 3 1 09189 4531 4931 4 15 08910 6795 7626 5 2 08706 906 10407 6 25 08568 11325 13218 7 3 08491 1359 16005 8 35 08469 15855 18721 9 4 08497 1812 21325 10 45 08569 20385 23789 11 5 08682 2265 26088 12 55 08832 24915 27257 P Z
2) İşlənmənin başlanğıcında qazın həcm əmsalı B b 2932 B b = 0101325 10 6 374 ( 2727=210919 st m3 m ) 3 3) İriləşdirilmiş şərti quyunun radiusu R 1 R 2 391611 10 9 1 = 314 075 50 02 210919 =788402 106 (m 2 ), R 1 = 788402 10 6 =88791 10 3 (m) 4) Qazla tutulmuş məsamələrin ilkin həcmi α Ω b α Ω b =314 075 50 02 788402 10 6 =1856682 10 6 (m 3 ) 5) Su hövzəsini təşkil edən layın keçirmə əmsalı kh μ
kh μ =5 2 10 4 50=5 10 2( m 3 MPa s ) 6) Sulaşma sabiti A A= 2 314 5 10 2 788402 10 6 5 2 314 2 10 4 50 788402 10 6 m3 =4951 10 6( MPa ) 7) İşlənmənin 1-ci ilində Furye ədədinin qiyməti f 01 f 01 = 31536 106 1 5 788402 10 6 = 2 Digər illər üçün qiymətlər hesablanır f 02 =2 2=4 f 03 =3 2=6 f 04 =4 2=8 f 05 =5 2=10 illər i f 0i Q(f 0i ) 1 2 2442 2 4 3897 3 6 5148 4 8 6317 5 10 7417
İllər üzrə laya daxil olan suyun həcmi W (t )=A P Q(f 0i ) 1) İşlənmənin birinci ili üçün t=1, A=4951116, P 1 =05 (24915 0 )=1246 MPa, W (1 )= A P 1 Q ( f 01 )=4951116 1246 2442=150612,92 2) İşlənmənin ikinci ili üçün t=2, A=4951116, P 2 =24915 1=24915 MPa, W (2)= A [ P Q 1 (2 f 01 )+ P 2 Q ( f 01 )] = 4951116[1246 3897+24915 2442]=454158,95 3) İşlənmənin üçüncü ili üçün t=3, A=4951116, P 3 =2265 0=2265 MPa, W (3)= A [ P 1 Q (3 f 01 )+ P 2 Q (2 f 01 )+ P 3 Q (f 01 ) ] = 4951116[1246 5148+24915 3897+2265 2442]=825616,03 4) İşlənmənin dördüncü ili üçün t=4, A=4951116, P 4 =453 2265=2265 MPa, W (4 )= A [ P 1 Q (4 f 01 )+ P 2 Q ( 3 f 01 )+ P 3 Q ( 2 f 01 )+ P 4 Q ( f 01 ) ] 4951116 [1246 6317+24915 5148+2265 3897+2265 2442 ] 1029343,62 5) İşlənmənin beşinci ili üçün t=5, A=4951116, P 5 =6795 453=2265MPa, W (5 )= A [ P Q 1 (5f 01 )+ P 2 Q ( 4 f 01 )+ P 3 Q ( 3f 01 )+ P 4 Q ( 2f 01 )+ P 5 Q ( f 01 )] 4951116 [1246 7417+24915 6317+ 2265 5148+2265 3897+ 2265 2442 ]=1066992,1
İllər, t Laya daxil olan suyun həcmi, W(t) 1 150612,92 2 454158,95 3 825616,03 4 1029343,62 5 1066992,13 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 05 1 15 2 25 3 35 4 45 5 55