STATISTIČKE I METRIJSKE KARAKTERISTIKE MOTORIČKIH MERNIH INSTRUMENATA

STATISTIČKE I METRIJSKE KARAKTERISTIKE MOTORIČKIH MERNIH INSTRUMENATA

Pred istraživače se prilikom definisanja uzorka, odnosno baterije motoričkih testova, uvek postavljaju osnovna pitanja: koju motoričku sposobnost odgovarajući motorički merni instrument meri?, ili kojim mernim instrumentom treba da se meri (proceni) analizirana motorička sposobnost?

Uobičajeno je mišljenje da određeni merni instrument meri jednu motoričku sposobnost. Na prvi pogled radi se o jednodimenzionalnosti, odnosno osobini da se čestice motoričkog testa ponašaju homogeno. Ova osobina je neophodna za dobre motoričke testove, ali praktično nema ni jednog motoričkog testa koji može da meri samo jednu motoričku sposobnost.

Kada se definiše bilo koji model motoričkih merenja, moramo biti svesni da u reakcijama na svaki zadatak u motoričkom testu, učestvuje ne samo više motoričkih sposobnosti, nego i kompletna ličnost, odnosno više antropoloških dimenzija ispitanika. Efikasnost realizacije motoričkog testa je u sposobnosti da se različite dimenzije iskoriste u jednom pravcu i smeru, da se istakne ona koja treba da dominira, a da se akcija i intenzitet remetećih dimenzija što više redukuje, pa, ako je moguće, i isključi.

Prema tome, ne postoje "čisti" motorički merni instrumenti, ali se dobrom konstrukcijom i standardizacijom uslova njihovih primena teži dobiti "što čistiji" merni instrumenti. Drugim rečima, potrebno je imati u vidu da svaki motorički merni instrument meri razne dimenzije ispitanika u raznim proporcijama, ali značajno najveći deo treba da je odgovarajuća motorička sposobnost ili veština, i to homogeno u više ponavljanja.

Motorički testovi sa dobrim metrijskim karakteristikama sastoje se od delova, odnosno čestica testa, koji se u psihometriji nazivaju ajtemi (stavke). Takvi testovi se nazivaju kompozitni testovi sa odgovarajućim brojem čestica. To su, u stvari, motorički zadaci koji mogu biti veoma slični ili identični, i koji se izvode dva ili više puta uzastopce, sa pauzom dovoljnom da se organizam ispitanika odmori od prethodnog izvođenja.

Najčešće su to replikacije (ponavljanje) istog motoričkog zadatka, pa je uobičajen naziv u praksi ponavljanje izvođenja istog motoričkog zadatka, a u kineziometriji čestica testa. U kineziometriji obično se primenjuju motorički testovi sa 3-6 čestica, što zavisi od učešća veličine i trajanja energetske ili informatičke komponente u izvođenju odgovarajućih motoričkih zadataka. Između ponavljanja potrebna je odgovarajuća pauza, kako bi se organizam oporavio od prethodnog izvođenja.

Metrijske karakteristike su kvantitativne vrednosti dobijenih parametara ili statistika u konkretnim testovnim situacijama u nekom istraživanju, i to na ispitanicima sa određenim karakteristikama. Zbog toga je neophodno da se pre svakog istraživanja formira uzorak mernih instrumenata sa dobrim metrijskim karakteristikama (na osnovu nekih ranijih rezultata), a u samom istraživanju treba obavezno proveravati njihove metrijske karakteristike.

Valjanost (validnost) je najvažnija karakteristika bilo kog mernog, pa tako i motoričkog mernog instrumenta. Obično se definiše kao osobina mernog instrumenta da meri upravo onu motoričku sposobnost koju treba da meri. Motorički merni instrument može da ima veoma dobre ostale metrijske karakteristike, ali bez informacije o validnosti tog instrumenta nije moguće doneti sud o njegovoj stvarnoj korisnosti za konkretno istraživanje. Ako odgovarajući instrument nije validan, onda niti rezultati istraživanja nisu validni.

Valjanost rezultata u celokupnom testu mora da se definiše na osnovu eksternih metrijskih karakteristika (logička, faktorska i pragmatička valjanost). Kada se u nekom istraživanju utvrde metrijske karakteristike motoričkih testova, to nisu njihove trajne karakteristike. One se odnose na konkretno istraživanje i na uzorak koji je obuhvaćen njime.

Veoma korisne informacije, naročito za praksu, pružaju tzv. statističke karakteristike motoričkog testa, odnosno njegovih čestica. One daju informacije o merama centralne tendencije i merama varijabilnosti, kao i o distribuciji rezultata merenja u odgovarajućem testu. Na taj način se određuje osetljivost (diskriminativnost), baždarenosti i primerenost motoričkog testa.

STATISTIČKE KARAKTERISTIKE MOTORIČKIH MERNIH INSTRUMENATA

Statističke karakteristike motoričkih mernih instrumenata dobijaju se izračunavanjem osnovnih centralnih i disperzionih statistika ili parametara funkcija distribucija rezultata merenja pomoću konkretnog motoričkog mernog instrumenta. Najčešće karakteristike se odnose na osetljivost (diskriminativnost), baždarenost, asimetričnost, varijabilnost (homogenost) svih rezultata merenja (varijabli), odnosno u prenosnom smislu to su karakteristike motoričkih mernih instrumenata.

Osetljivost (diskriminativnost) je takva karakteristika motoričkog mernog instrumenta koja predstavlja mogućnost razlikovanja ispitanika na osnovu njihovih rezultata dobijenih pomoću tog mernog instrumenta. Procena osetljivosti mernog instrumenta ili njegovih čestica, vrši se na osnovu varijabiliteta rezultata merenja ispitanika, odnosno standardnom devijacijom.

Standardna devijacija kod dobrog motoričkog testa treba da iznosi oko 1/3 aritmetičke sredine tih rezultata merenja odgovarajućeg uzorka ispitanika. Može se proceniti i koeficijentom varijacije (AS/SD * 100), kada se u procentima izražava varijabilnost. Na osnovu toga se može zaključiti da je važno da se odrede i neke statističke karakteristike rezultata primene motoričkih instrumenata, pored njihovih metrijskih karakteristika.

Statističke karakteristike mernih instrumenata, odnosno odgovarajućih varijabli (aritmetička sredina, standardna devijacija, minimalni i maksimalni rezultat merenja), su osnovni podaci za bilo kakvu analizu rezultata kinezioloških istraživanja. Neophodne su za komparaciju između ispitanika, ili unutar uzorka ispitanika ili između nekih drugih uzoraka ispitanika.

Primerenosti zadatka po težini odgovarajućem uzorku ispitanika, određuje se na osnovu odstupanja uočene distribucije od teoretske normalne distribucije, pošto se smatra da većina distribucija rezultata motoričkih testiranja hipotetski značajno ne odstupa u populaciji od normalne distribucije. To ne znači da ti rezultati zaista imaju normalnu distribuciju. Asimetričnost dobijene distribucije pokazuje da li je motorički zadatak odviše lak ili pretežak za neki uzorak ispitanika.

TEŠKO LAKO Kada je motorički zadatak u nekom motoričkom testu previše lak, distribucija rezultata je negativno asimetrična, tj. aritmetička sredina i mod, pa i medijana, nalaze se u zoni kvalitativno većih rezultata, a distribucija je razvučena prema manjim vrednostima. Za preteške motoričke zadatke važi obratno.

Homogenosti rezultata ispitanika u izvođenju motoričkog testa može se analizirati na osnovu zaobljenosti vrha krivulje distribucije rezultata, koja se naziva kurtosis. Izražena izduženost (leptokuričnost) krivulje ukazuje na veću homogenost ispitanika, odnosno na smanjenu diskriminativnost motoričkog testa. Dok izražena spljoštenost krivulje(platikurtičnost) ukazuje na povećanu heterogenost, odnosno veću diskriminaivnost motoričkog testa.

Baždarenost (graduiranost) je karakteristika nekog motoričkog mernog instrumenta na osnovu koje se uočava mogućnost utvrđivanja kvantitativne vrednosti individualnog rezultata merenja pomoću tog instrumenta. Baždarenost motoričkog mernog instrumenta je direktno povezana sa njegovom osetljivošću.

Ako neki motorički merni instrument nije dovoljno osetljiv, tj. ako se ne mogu dovoljno razlikovati postignuti rezultati u nekoj grupi ispitanika, potrebno ga je baždariti tako da se npr. umanje merne jedinice ili da se poveća broj ponavljanja motoričkog zadatka u testu (broj čestica). Tako npr. kod motoričkog testa za procenu eksplozivne snage skok udalj iz mesta može se rezultat izraziti u dm, cm ili mm.

Različita baždarenost daće različitu osetljivost testa. Ako se zadrži baždarenost u cm, povećanjem broja skokova, što se, takođe, može smatrati kao jedinica baždarenosti, može se poboljšati osetljivost. Na isti način može se promeniti baždarenost u testovima za procenu repetitivne snage. Mogućnost izvođenja pokreta u motoričkom zadatku nekog motoričkog testa meri se, najčešće, frekvencijama.

Često su takvi testovi slabo baždareni, naročito u nekoj selekcionisanoj grupi ispitanika. Povećanjem broja ponavljanja motoričkog zadatka, menja se baždarenost, a time se poboljšava osetljivost motoričkog testa. Ostale mogućnosti su da se rezultati koji se izražavaju vremenskim jedinicama izražavaju u umanjenim jedinicama. Npr. motorički zadatak umesto u sekundama (s) meri se u desetinkama sekunde (0.1 s) i slično.

INTERNE METRIJSKE KARAKTERISTIKE MOTORIČKIH TESTOVA

Korišćenja kompozitnih motoričkih mernih instrumenata, najčešće motoričkih testova koji sadrže nekoliko čestica (ponavljanja), ukazuje na to da je osnovni problem u određivanju internih metrijskih karakteristika mernog instrumenta u celini, kao i čestica od kojih je takav merni instrument sačinjen. Pored toga, problem je kako obračunati ukupan rezultat u testu na osnovu rezultata u česticama, sa ciljem da se postigne tačnost merenja, ali i diskriminativnost ispitanika na tom testu.

Problem određivanja internih metrijskih karakteristika motoričkih testova svodi se na određivanje reprezentativnosti, pouzdanosti, homogenosti i valjanosti čestica, te na određivanje reprezentativnosti, pouzdanosti i homogenosti ukupnog rezultata u motoričkom testu.

Reprezentativnost nekog kompozitnog motoričkog mernog instrumenta je karakteristika koja se odnosi na količinu informacija koja se može dobiti sa određenim brojem čestica merenja u odnosu na konačni broj čestica merenja. Ondosi se na problem određivanja optimalnog broja čestica merenja (ponavljanja zadatka). Određuje se na osnovu koeficijenta MSA (Measure of Sampling Adequncy), koji ima vrednost od 0-1: preko 0,90 odlična, od 0,80-0,90 vrlo dobra i 0,70 0,80 dobra reprezentativnost.

Pošto se primena motoričkih mernih instrumenata, koji ne moraju uvek da budu motorički testovi, nego i razna ocenjivanja kinezioloških aktivnosti, može vršiti od strane više merilaca ili ocenjivača, potrebno je određivati i objektivnost motoričkih mernih instrumenata, odnosno bolje rečeno objektivnost merne situacije ili objektivnost ocenjivanja.

Objektivnost nekog motoričkog mernog instrumenta je karakteristika koja se može definisati kao nezavisnost merenja od merilaca. Merni postupak je objektivan samo u slučaju kada različiti merioci, ispitujući jednim istim motoričkim testom, ili ocenjivanjem neke motoričke aktivnosti iste ispitanike, dolaze do jednakih, ili veoma sličnih, rezultata. Objektivnost će se poboljšati velikim delom ako se merioci pridržavaju propisanih standardnih uslova i kriterija za merni postupak.

Objektivnost se definiše izračunavanjem koeficijenta korelacije između rezultata merilaca koji su bili na isti način instruisani i koji su vršili merenja istim motoričkim mernim instrumentom na istom uzorku ispitanika, u istim, ili veoma sličnim uslovima. Smatra se da takva korelacija treba da je najmanje 0,90-0,95 da bi se neki motorički merni instrument smatrao objektivnim.

Pouzdanost (relijabilnost) nekog motoričkog mernog instrumenta je metrijska karakteristika koja pokazuje koliko taj instrument tačno meri sopstveni predmet merenja, odnosno odgovarajuću motoričku sposobnost. Mere pouzdanosti su koeficijenti pouzdanosti (relijabilnosti) čija se vrednost kreće od 0.00 (odsustvo bilo kakve pouzdanosti) do 1.00 (idealno pouzdan test. Ako taj koeficijent iznosi najmanje 0.90, smatra se da analizirani motorički test ili njegove čestice imaju dobru pouzdanost.

Najpopularniji, mada i ne najtačniji, način određivanja koeficijenta pouzdanosti kompozitnog motoričkog testa je na osnovu Cronbach-ovog α-koeficijenta za određivanje mere pouzdanosti motoričkog testa pod hipotezom da sve čestice podjenako učestvuju u određivanju glavnog predmeta merenja.

NAČIN ODREĐIVANJA REZULTATA MERENJA KOMPOZITNIM MOTORIČKIM MERNIM INSTRUMENTOM Prilikom korišćenja kompozitnih motoričkih testova nameće se ključno pitanje: koji rezultat merenja, odnosno koju česticu treba uzeti kao konačni rezultat merenja. Ako je korišćen kompozitni motorički test od tri čestice, potrebno je registrovati sva tri pokušaja, odnosno sve tri čestice.

Mogućnosti za dalje korišćenje tih informacija su sledeće: 1) u svakom testu uzeti u obzir samo prvo od tri izvođenja (prva čestica); 2) kvalitativno najbolji rezultat od tri izvođenja (najbolja čestica); 3) aritmetička sredina tri čestice (što je lakše za shvatanje prirode izvođenja testa, ali su potrebna dodatna izračunavanja), odnosno sumacija rezultata sva tri izvođenja (zbir tri čestice - što olakšava celokupno statističko izračunavanje a ne menja ništa u odnosu izvođenja testa);

4) faktorski skorovi prve glavne komponente matrice interkorelacija rezulata u sva tri izvođenja jednog testa. U praksi je odomaćeno da se primenjuje motorički test samo sa jednom česticom, što je za naučnoistraživački rad najgore rešenje. Drugi odomaćen način je da se primenjuje motorički test sa tri čestice, ali se uzima u obzir najbolja čestica, što je već nešto bolje rešenje.

Analize su pokazale da se najviše i najbolje informacije dobijaju kada se uzimaju u obzir sve čestice, a rezultat ispitanika je njegov faktorski skor prve glavne komponente matrice interkorelacija rezultata u svim izvođenjima odgovarajućeg testa. Sledeći kvalitetan način za uzimanje početnog rezultata za naučnoistraživačku analizu je sumacija svih čestica svakog pojedinog ispitanika.

Treći način se bazira na kvalitetno najboljem rezultatu od svih pokušaja (čestica). Pri tome treba voditi računa o prirodi maksimalnog rezultata (npr. testovi za procenu brzine imaju inverznu skalu merenja (manje vreme bolji rezultat, i obratno), dok testovi za procenu snage imaju direktnu relaciju na odgovarajućoj mernoj skali, odnosno više kg, više frekvencija bolji rezultat.

Četvrti način je da se uzima u obzir samo jedno, odnosno prvo izvođenja motoričkog testa. Naravno, pri takvom registrovanju rezultata merenja odgovarajuće motoričke sposobnosti gubi se najviše informacija o stvarnom potencijalu ispitanika. Zbog toga treba izbegavati primenu motoričkih testova samo sa jednim izvođenjem.

U pedagoškoj i sportskoj praksi, u slučaju primene motoričkog testa samo sa jednim pokušajem koji će se registrovati kao rezultat, preporučuje se jednostavno rešenje: pre registracije izvođenja testa, ispitanici treba da budu zagrejani i da izvedu dva-tri probna pokušaja (bez registrovanja rezultata), a onda samo jedno izvođenje, pri čemu se rezultat upisuje u odgovarajući lični karton. Radi se o jednom izvođenju motoričkog testa ali sa prethodnim probnim pokušajima (koji se ne registruju).

Da bi imali što korisniju evaluaciju motoričkim merenjima (testiranjima), potrebno je razmotriti sledeća pitanja: Da li merenje zaista meri ono što treba da meri? (validnost) Da li je merenje uvek konzistentno, tačno? (pouzdanost) Da li merenje daje veoma slične rezultate i kada ga sprovodi neka druga osoba? (objektivnost)

Da li je merenje korektno i jednostavno za sprovođenje i ocenjivanje (administriranje)? Da li se može sprovesti od strane samog ispitanika ili partnera, ili merenje mora potpuno sprovesti ispitivač (nastavnik, trener). Da li je dostupan merni instrumentarij za merenje? (primenljivost - izvodljivost)

Da li se rezultati mogu koristiti za valjane teorijske i obrazovne svrhe, za planiranje programa vežbanja ili izveštaj o razvoju (napredovanju) dece i omladine, status odraslih i sportista i sl.? (korisnost)