Risk-, Disaster-Management & prevention of natural hazards in mountainous and/or forested regions

Transcript

1 Risk-, Disaster-Management & prevention of natural hazards in mountainous and/or forested regions PREVENCIJA I UPRAVUVAWE SO RIZICI OD PRIRODNI NEPOGODI VO PLANINSKI I/ILI [ UMSKI PODRA^JA 04MAC03/03/01/001 RIMADIMA PRIRODNI NEPOGODI RIMADIMA Rabotilnica Vodno - Skopje Prezenter: IVAN BLINKOV

2 Osnovni definicii Prirodnite nepogodi pretstavuvaat neo~ekuvani ili nekontrolirani prirodni nastani koi dejstvuvaat vrz ~ovekovite aktivnosti ili vrz samite niv. Prirodnite fenomeni koi predizvikuvaat golem broj na nesre}i i koi pretstavuvaat nadmo}na opasnost, predizvikuvaj}i {teti po ~ovekot se narekuva prirodna katastrofa. Tie voobi~aeno rezultiraat so golemo razorno dejstvo vrz imotot ili mo`at da predizvikaat povredi, pa duri i so smrtni posledici. Fizi~ka pojava koja nema vlijanie na ~ovekot i negovite aktivnosti se narekuva priroden fenomen, a pojavite koi imaat posledici po ~ovekot i negovite aktivnosti se vikaaat prirodni nepogodi. Prirodni fenomeni koi se slu~uvaat vo naseleni oblasti pretstavuvaat opasni nastani. Vo oblasti kade {to nema ~ove~ki aktivnosti prirodnite fenomeni ne pretstavuvaat opasnosti nitu rezultiraat kako katastrofi.

3 Меѓутоа, треба да се земе предвид дека иако некои појави се случуваат во ненаселени подрачја, последиците од нив може да се почувствуваат потоа во населените места.

4 PRIRODNI NEPOGODI ATMOSFERSKI Su[i Nevreme so grad Silen veter Grmotevici i molwi Visoki i niski temperaturi Tornada, uragani ORGANSKI Epizootii Epifitotii Epidemii SEIZMI^KI Propasti Zemjotresi Lateralni puknatini Likvifacija Cunami PO@ARI Grmu{ki, trevi [ umi VULKANSKI Tefra (pra{ina, pepel) Vulkanski gasovi, Isfrlawe lava Strani~ni eksplozii, Eksploziven bran Piroklasti~na lava GEOLO[ KI / HIDROLO[ KI Ekspanzivna po~va Odroni (karpi, po~va) Svle~i{ta Podvodno svlekuvawe HIDROLO[ KI Krajbre`no poplavuvawe Re~ni i porojni poplavi Porojni poplavi Lavina (suvi, gorni, dolni...) Su{a Erozija i sedimentacija Desertifikacija

5 Zakon za za{tita i spasuvawe (Slu`ben Vesnik 36/04), " Prirodni nepogodi" se nastani predizvikani od nekontrolirano dejstvo na prirodnite sili koi go zagrozuvaat `ivotot i zdravjeto na lu eto i `ivotnite i predizvikuvaat {teti na imotot, kulturnoto nasledstvo i `ivotnata sredina (zemjotresi, poplavi, lizgawe na zemji{te, sne`ni lavini, nanosi, luwi, urivawe na visoki brani i nasipi, su{a, atmosferski i drugi nepogodi). " Epidemii, epizootii i epifitotii" se nastani koi doveduvaat do intenzivni i masovni pojavi na odredeni zaboluvawa kaj lu eto, `ivotnite i rastenijata.

6 " Zagrozenost" e vistinska ili pretpostavena izlo`enost na lu eto, `ivotnite, rastenijata, imotot, kulturnoto nasledstvo i okolinata, na prirodni nepogodi, epidemii i drugi nesre}i. " Stepen na zagrozenost" e o~ekuvaniot obem na {teta i ostanatite posledici od prirodni nepogodi, epidemii, epizootii, epifitotii i drugi nesre}i. " [ tetata {to ja predizvikuvaat prirodnite nepogodi, epidemii, epizootii i epifitotii i drugi nesre}i" e neposrednata o{tetenost i tro{oci od aktivnostite i prezemenite merki za spre~uvawe i otstranuvawe na {tetnite posledici od prirodni nepogodi, epidemii epizootii, epifitotii i drugi nesre}i.

7 FUNDAMENTALNI PRINCIPI Pojavite se povtorlivi i relativno predvidlivi. Analizata na rizici e neophodna za razbirawe na mo`nite negativni vlijanija. Pojavite i nepogodite se povrzani - su{a > po`ar > erozija > desertifikacija > porojna poplava - intenzivni vrne`i > erozija/odron/svle~i{te > porojna poplava. ^ovekot mo`e da ja reducira opasnosta i {tetite, no i da gi zgolemi.

8 Karakteristiki na prirodnite nepogodi Iako ~ovekot mo`e da napravi malku ili nezna~itelno vo promenite na slu~uvawata ili intenzitetot na pove}eto prirodni fenomeni, toj igra va`na uloga vo odvivaweto na ovie prirodni nastani, ne dozvoluvaj}i na toj na~in, ovie prirodni nastani da se pretvorat vo katastrofa. No, va`no e da se ka`e deka ~ove~kata intervencija mo`e da ja zgolemi ~estinata i ja~inata na prirodnite opasnosti. ^ove~koto prisustvo mo`e isto taka da predizvika prirodna opasnost kade nikoga{ ja nemalo. Primer: Na tereni koi se naseleni vo inudacioniot pojas na rekite i poroite, na tereni koi se naseleni na nekoga{ni plavini, na drugi nestabilni zemji{ta, na tereni koi se naseleni, a vo minatoto bile izlo`eni na drugi prirodni nepogodi, mo`at da bidat izlo`eni na opasnost bidej}i prirodnite pojavi mo`at da se aktiviraat periodi~no. (Negotino >> Sarno; Kumanovo; Jelovjane)

9 Brziot nasproti bavniot po~etok Brzinata na otpo~nuvaweto na opasnosta e va`en faktor i istata sozdava avtomatska reakcija na predupreduva~ki vremenski period. Pojavata na nenadejnite ekstremni zemjotresi, svle~i{tata i poroite ne sozdavaat takov period na predupreduvawe. Ne{to pomalku ekstremni se regionalnite poplavi kaj koi verojatnosta za nivnata pojava e poznata duri i nekolku ~asa ili nekolku denovi odnapred. Vulkanite pak mo`at da eruptiraat odnosno da se aktiviraat odnenade` i iznenadno, no obi~no za takvata erupcija davaat odredeni znaci ili indikacii duri i po nekolku nedeli ili meseci odnapred. Drugite opasnosti kako {to se su{ata i desertifikacijata dejstvuvaat bavno vo tekot na periodot od nekolku meseci ili godini. Opasnostite, pak, od tipot na erozijata/sedimentacijata imaat razli~ni periodi na dejstvuvawe: opasnosta mo`e da se pojavi odnenade` kako rezulatat na nekoja oluja ili, pak, mo`e da se razviva vo tekot na mnogu godini.

10 Настани кои можат да се контролираат наспроти непроменливи настани За некои типови на опасности актуелните димензии на нивната појава можат да се изменат доколку се преземат соодветни мерки. За други, пак, не постојат познати технологии кои ефикасно би ја измениле нивната појава. На пример, пошумување во сливот и канализирањето на водниот тек односно корито може да го намали реалниот степен на поплавите, но затоа пак ништо не може да го ублажи тресењето на земјиното тло предизвикано од земјотрес.

11 ^eстотата наспроти јачината Онаму каде се појавува некоја природна непогода, секоја година или пак на неколку години во некое подрачје, опасноста станува дел од тој крај, иако се преземаат соодветни мерки i активности со цел да се намали или редуцира нејзината појава. Сепак, нивното појавување е неизбежно. Ретките појави или пак појавите кои имаат низок степен на веројатност на појавување, а од друга страна пак кои имаат голем степен на јачина, се најтешки за ублажување и нивната редукција бара високо ризични мерки. Мерки на ублажување за да се издржи влијанието наспроти мерките на ублажување за да се одбегне влијанието Тука се мисли на разни градби и дизајнирање на објеки кои се опираат на дејството на природнаста непогода. Тоа се градбите кои можат да издржат силен земјотрес како и објектите конструкирани да можат да издржат поплави и други природни непогоди. Tuka spa aat i merkite so koi se se odbegnuva vlijanieto.

12 Zakanata od nuklearnoto oru`je i ~ovekovata sposobnost da ja uni{ti `ivotnata sredina se navistina alarmantni. No, postojat i drugi nezabele`livi (stihijni) promeni - mislam na iscrpuvaweto na prirodnite resursi, osobeno na po~venata erozija koi se najverojatno najopasni zatoa {to koga }e po~neme da gi ~uvstvuvame posledicite od niv, toga{ }e bide premnogu docna. (Dalaj Lama Mala kniga za vnatre{niot mir : 2002, Element Books, London)

13 Prirodni nepogodi vo planinski/{umski podra~ja ATMOSFERSKI Su[i Nevreme so grad Silen veter Grmotevici i molwi Visoki i niski temperaturi Tornada, uragani ORGANSKI Epizootii Epifitotii SEIZMI^KI Propasti Zemjotresi Lateralni puknatini Likvifaкcija Cunami PO@ARI Grmu{ki, trevi [ umi VULKANSKI Tefra (pra{ina, пepel) Vulkански gasovi, Isfrlawe lava, Strani~ni eksplozii, Eksploziven bran, Piroklasti~na lava GEOLO[ KI / HIDROLO[ KI Ekspanzivna po~va Odroni (karpi, po~va) Svle~i{ta Podvodno svlekuvawe HIDROLO[ KI Krajbre`no poplavuvawe Re~ni i porojni poplavi Porojni poplavi Lavina (suvi, gorni, dolni...) Su{a Erozija i sedimentacija Desertifikacija

14 Ulogata na {umskite ekosistemi i {umarstvoto vo redukcija na rizicite od prirodni nepogodi [ umskite ekosiсtemi ne mo`at da soprat zemjotresi, meteorolo{ki nepogodi od tipot na buri, su{i, no zna~itelno mo`at da pridonesat kon namaluvawe na rizikot od porojni poplavi i da vlijaat na lokalnata mikroklima. Poradi seto ova, soodvetni i odr`livi {umski aktиvnosti se presudni. [ umata igra krucijalna uloga vo stabilizacija na po~vata i skladirawe na vodata. Koga {umskiot ekosiсtem e stabilen, toga{ po~vata e za{titena od erozija i povr{insko lizgawe, a pak vodata se infiltrira vo po~vata i se eliminira nejzinoto brzo povr{insko ottekuvawe, koe ponatamu predizvikuva {teta. Planiraweto na koristeweto na zemji{teto i upravuvaweto so prirodni resursi, osobeno upravuvaweto so vodata i {umata, igra klu~na uloga vo redukcijata od rizici od prirodni nepogodi nasekade vo rizi~nite regioni, ne samo vo planinskite predeli, tuku i dol` te~enijata na rekite kako i vo dolinite.

15 [ teti od {umski po`ari Direktnoto vlijanie e koga po`arot direktno gi zafa}a `ivotite na lu eto i nivnite predmeti. Toa naj~esto se narekuva {teta od po`ar. Vo metodologijata za procena na {teti istite se poznati kako {teti na opo`areni drvni masi. Indirektni {teti se: Zagaduvawe na vozduhot - Jaglerod monoksid, ozon, azotni oksidi, olovo, sulfur dioksid, {to vodi kon zagrozuvawe na ~ovekovoto zdravje (зgolemen broj na slu~ai na predvremena smrt, zgolemuvawe na respiratornite i kardiovaskularnite bolesti, нamaluvawe na funkcijata na belite drobovi, zgolemena zaguba na rabota, promeni vo funkcijata i strukturata na belite drobovi). Promena na pokrovnosta na zemji{teto i za{titnata uloga na {umskiot ekositem - Uni{tuvawe na po~vata, naru{uvawe na vodenite povr{ini vo {umite, {to vodi kon namaluvawe na dostapnata sve`a voda ili zgolemuvawe na nivoto na erozija, obilni poplavi, lizgawe na zemji{te...

16 [ teti od erozija i poroi [ teti koi nastanuvaat na mestoto na izveduvawe na erozivnite procesi on-site effect gubitok na po~vata i hranlivite elementi; gubitok na vodata; degradacija na predelot poradi potpolno sogoluvawe na erodiranata povr{ina. [ teti koi nastanuvaat daleku od mestoto na izveduvawe na procesite na erozijata of site effect porojni poplavi koi nastanuvaat kako posledica na intenzivni erozivni procesi vo slivot i nanesuvaaat ogromni {teti na zemjodelstvoto, naselbite, industriskite objekti itn.; zasipuvawe so nanos na: akumulaciite, plodnite oranici, soobra}ajnicite, koritata na vodotecite vo dolnite tekovi, zamo~uruvawe na plodnite po~vi; {teti koi erozijata gi nanesuva na `ivotnata sredina, a se ogledaat vo mehani~koto zagaduvawe na vodata so nanos i hemiskoto zagaduvawe so fertilizeri, pesticidi i ostanati {tetni materii koi zaedno so suspendiraniot nanos dospevaat vo vodotecite i vodnite akumulacii.

17

18 Podatoci za prirodni nepogodi vo svetot, dr`avata i rabotnoto podra~je

19

20

21 Ekstremni proteci na rekite vo Evropa r.b. dr`ava profil reka F Q MAX Q SP datum km 2 m 3 /s m 3 /s.km 2 1 A Wien Dounau ?? NL Lobith Rhine NL Lobith Rhine E Tortosa Ebro F Beaucaire Rhone A Wien Dounau D Rees Rhein I Becca Po D Dusseldorf Rhein D Andernach Rhein D Emmerich Rhein E Alcantara Tajo A Wien Dounau I Pontelaguscoro Po SCG Visegrad Drina E Badajoz Guadiana

22

23 NACIONALNI PODATOCI

24 Katastrofalni pojavi vo dr`avata (Disaster Reduction Organisation) Broj na nastani: 11 Zaginati lica: 33 Prose~no godi{no zaginati lica: 3 Vkupno zagrozeni lica: Prose~no godi{no zagrozeni lica: Ekonomska {teta (US$ X 1.000): Godi{na ekonomska {teta (US$ X 1.000):

25 Sumarna tabela na prirodni nepogodi vo dr`avata za period (DRO) Br. na ZaginatiPovredeniBezdomni Zasegnati Vkupno [ teta US nastani zasegnati (000's) Su{i Prosek po nastan Epidemii Prosek po nastan Ekstr. temperaturi Prosek po nastan Poplavi , , ,600 Prosek po nastan ,893 15,914 50,514 [ umski po`ari ,563 Prosek po nastan ,563 Luwi Prosek po nastan risk management disaster management

26 Zemjotres Eden od najrazurnuva~kite zemjotresi vo istorijata na porane{na SFRJ Gubitoci od 15% od BDP na SFRJ

27 project part-financed by the European Union Poplavi na r. Vardar 1935 (1020 m 3 /s) ; 1937 (1080 m 3 /s) 1962 (1595 m 3 /s) ; 1979 (980 m 3 /s) Partner LOGO >Text protek ( m3/s) datum (noemvri 1979) realen hidrogram risk management disaster management prognozen hidrogram Vardar 1979

28 Porojna poplava _Negotino- 1995

29 Odron Mokli{te Kavadarci s.timjanik - Negotino svle~i{te

30 Karta na erozijata Partner LOGO project part-financed by the European Union V 30% I 3% II 7% III 28% IV 32% risk management disaster management

31 [ umski po`ari vo dr`avata God. Br. na po`ari Izgorena povr{ina (ha) Izgorena drvna masa (m 3 ) Presmetani tro{oci (euro) Vkupno {teti (euro) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,46 Vkupno , , , ,56 Prosek , , , , , , , ,4

32 SU[ A i opustinuvawe

33 UNCCD - OPUSTINUVAWE polusu{ni klimatski uslovi {to pogoduvaat {iroki oblasti, sezonski su{i, mo{ne visoka varijabilnost na vrne`i od do`d i nenadejni i intenzivni vrne`i od do`d; lo{ite i visoko erodivni po~vi, skloni kon razvivawe na povr{inski kori; neramniot reljef so strmni padini i mo{ne raznovidni pejza`i; ekstenzivnite zagubi na {umskata pokrivka, kako rezultat na ~esti po`ari; kriznite uslovi vo tradicionalnoto zemjodelstvo, napu{taweto na zemji{teto i vlo{uvawe na po~vata i na strukturite na za{tita na vodite; neodr`livoto koristewe na vodnite resursi {to vodi do seriozno o{tetuvawe na `ivotnata sredina vklu~uvajki go hemiskoto zagaduvawe, salinizacijata i iscrpuvaweto na resursite na podzemna voda.

34 stanica period: ΣH mm PET mm Submediteransko podra~je Ia (Cd) G Na Nsa GEVGELIJA 694,4 796,8 0,87 sa 4 2 VALANDOVO 610,8 794,1 0,77 sa 4 3 DOJRAN 644,6 791,1 0,81 sa 5 2 Kontinentalno - submediteransko podra~je VELES 459, ,60 a 7 1 STRUMICA 583,3 750,6 0,78 sa 4 3 SKOPJE 501,7 725,3 0,69 sa 6 2 SVETI NIKOLE 471,8 734,4 0,64 a 6 1 KAVADARCI 476,7 780,9 0,61 a 7 1 STIP 482,6 748,3 0,64 a 5 3 KUMANOVO 542,8 708,8 0,77 sa 4 3 KO^ANI 522,6 755,1 0,69 sa 6 2 RADOVI[ 520, ,72 sa 6 1

35 Promeni na temperatura i vrne`i komparacija / ` P-- T ++ changes of P and t [%] Gevgelija Valandovo Strumica Skopje Sv. Nikole Kavadarci [tip Kumanovo Ko~ani Radovi{ Del~evo Prilep mgs

36 Namaluvawe na prinosot od zemjodelskite kulturi vo Gevgelija i Kavadarci poradi su{ata vo 1993 Crop Gevgelija Kavadarci Expected yield in kg/ha % of reduction of yield % of reduction of yield Wheat Barley Maize Alfalfa Tomato Tobacco Grape Orchards

37 Aridni podra~ja - Erozija > Desertifikacija

38 Prirodni nepogodi vo rabotnoto podra~je project part-financed by the European Union Izvadok od Prostoren Plan (2004) risk management disaster management

39 Erozija i poroi Vodwanski Poroj m3 sediment, 1 zaginat naselba ^ento, 1500 ku}i afektirani Intenzivnite vrne`i predizvikuvaat plavewe na delovi od gradot poradi: -topografijata -topography, -Golinite vco slivot -Nedostatok na hidrotrehni~ki objekti, -Lo{a kanalizacija -- nesoodvetni gradbi -Aktuelen rizk od erozija: slab do sredn -Potencijalen rizk od erozija: silen do mnogu silen risk management disaster management

40 Po`ari na Vodno Partner LOGO godina Broj na po`ari Povr{ina (m 2 ) Drvna masa (evra) risk management disaster management

41 SU[ A Partner LOGO >Klima (Gra~anin) - semiaridna Na = 6 ; Nsa = 2 meseci godi{no -indeks na su{a (by De Martone); Is = Tmax = 45.2 ; Tmin = Cd = 0.69 Skopje Zaj~ev Rid Prose~ni godi{ni vrednosti odnos 91-00>> % mm / o C Vrne`i [mm] 501,7 436,1 488,6-13,08-65,6 temperatura [ o C] 12,0 12,7 12,1 5,83 0,7 Zgolemuvawe na su{niot period Fizolo{ko slabeewe na vegetacijata - Zgolemuvawe rizik od {umski po`ari, - Zgoleuvawe rizik od naru{uvawe na za{titna uloga na {umata - Zgolemuvawe rizk od erozija i porojni poplavi risk management disaster management

42 Globalno zatopluvawe. Klimatski promeni i nivni efekti vrz prirodnite nepogodi

43 Map 1. Change in mean annual temperature by the end of this century (figure 1 in the Green Paper about Adaptation) Absolute change in mean annual temperature between control period and , under the IPCC SRES scenario A2. Data from EC-funded project Prudence

44 Map 2. Change in mean annual precipitation by the end of this century (figure 2 in the Green Paper about Adaptation) Relative change in mean annual precipitation between control period and , under the IPCC SRES scenario A2. Data from EC-funded project Prudence

45 Vodni resursi: Namaluvawe na vodnite resursi >>zgolemuvawe zagaduvvawe Zgolemuvawe na kislorodot vo vodata Zgolemena apstrakcija na voda Zemjodelstvo: Nedostatok na voda za navodnuvawe Namaluvawe na produktivnosta na po~vata Namaluvawe na prinosot [ umi i {umarstvo: Su{ewe na {umite Sukcesija na vegetacijata Zgolemuvawe na koli~estvo na gorliv materijal Namaluvawe na prirastot i produktivnosta Fiziolo{ko slabeewe na vegetacijata >>> neotpornost na {tetnici i bolesti

46 Region Dominant Crop Kavadarci Vineyard Gevgelija Tomato Strumica Tomato Stip Wheat Skopje Wheat Bitola Alfa alfa Resen Apple UNDP & MOEPP: Project "Enabling activities for the preparation of Second National Report to the UNFCCC" Vulnerability assessment and adaptation sectoral reports

47 Scenario IS92 za klimatski promeni godina 2075 Vrne`i Namaluvawe za -25% Letni temperaturi Zgolemuvawe za +2,5 o C Mukaetov, ^ukaliev, Blinkov, Stavri} Rizik na desertifikacija

48 Sahara Jumps Mediterranean into Europe: Global warming threatens to create dust belt around the globe (Paul Brown, 2000) Sahara go skoka Mediteranot i navleguva vo Evropa: Globalnoto zatopluvawe se zakanuva da kreira pravliv pojas na globalno svetsko nivo ((Paul Brown, 2000)

49 EU funded project