Za poveêe informacii kontaktirajte so:

Transcript

1

2 Jugo IstoËnata Evropska Kontrola na Mali Oruæja (SEESAC) ima mandat od Programata za Razvoj na Obedinetite Nacii (UNDP) i od Paktot za Stabilnost na Jugo IstoËna Evropa (SPSEE) da pruæi operativna pomoê, tehniëka pomoê i menadæment informacii za poddrπka na formuliranjeto i implementacijata na MLO koordinacija, merki za kontrola i redukcija, proekti i aktivnosti za poddrπka na Regionalniot Plan za Implementacija na Jugo IstoËna Evropa, so πto pridonesuva zacvrstuvanje na regionalnata stabilnost i ponatamoπen razvoj na podolg plan na Jugo IstoËna Evropa. Za poveêe informacii kontaktirajte so: Tim Lider SEESAC Internacionalnih Brigada Beograd Srbija i Crna Gora Tel: (+381) (11) Fax: (+381) (11) info@seesac.org PPMO MLO - Paket za Poddrπka na Svesnost, JIEKMO, Belgrad 2004 Priznania Suπtestvenite elementi na PPMO bea sozdadeni od Laurence Desvignes i Simon Rynn. Delot od dokumentot koj go pokriva nabljuduvanjeto i evaluacijata kako i sredstvata za sobiranje informacii se pred se rabota izvrπena od Jim Coe, vo ime na NVO od Velika Britanija Saferworld. Avtorite sakaat da se zablagodarat na golem broj komentatori za nivnata rabota pri proektiranje na PPMO. Tie vkluëuvaat poveêe od trieset vladini pretstavnici, aktivisti od NVO i luxe od MLO programite na UNDP koi participiraa vo rabotilnica vo Juli 2003; i tie od poπirokata grupa akteri koi rabotea na MLO vo JIE i ponataka, tie koi komentiraa vo sledniot proekt za vreme na avgust Posleden dolg na blagodarnost odi na tie koi bea prvenci vo MLO svesnosta na teren, Ëesto pati vo teπki okolnosti i bez praktiëni nasoki ili adekvatni izvori.. Iako mnogubrojni za imenuvanje, odluënosta na site ovie individualci go napravija moæen PPMO. JIEKMO se nadeva da ima korist od nivnata rabota pri pripremanje na idnite verzii. SEESAC All rights reserved Pregledite izrazeni vo ovoj izveπtaj se na samite avtori i ne mora da znaëi deka gi pretstavuva tie na Programata za Razvoj na Obedinetite Nacii ili Paktot za Stabilnost za Jugo IstoËna Evropa. Celta i prezentacijata na materijal vo ovaa publikacija ne podrazbira stav na Programata za Razvoj na Obedinetite Nacii ili Paktot za Stabilnost za Jugo IstoËna Evropa, πto se odnesuva na legalniot status na bilo koja dræava, teritorija ili reon, ili nivnite vlasti ili vooruæeni sili, ili pak demarkacijata na nivnite granici. 2

3 Predgovor Mandatot na SEESAC e da ovozmo`i tehni~ki soveti za edno klu~no pra}awe kako {to e toa za {irewe na svesta Mali Oru`ja i Lesni Oru`ja (MOLO) bilo kade niz regionot na Jugo Isto~na Evropa(JIE). Za vreme na po~etnite konsultacii me regionalnite stakeholders vo tekot na 2002, SEESAC se ubedi vo itnata potrebata za {irewe na svesta za MOLO vo JIE kako iz a nedostatokot na dostapni resursi za onie koi {to sakaa da implementiraat takvi programi. Vo novoto - i se u{te vo razvoj - pole za {irewe na svesta za MOLO ima nekolku komparativni primeri od koi mo`e da se u~i. Do ovoj moment nemas{e nikakov sistematski obid za da opfatat nastapuva~kite najdobri (i najlo{i) praksi na operativno nivo. Za onie izvedeni programi maliot broj na iskustva i resursi imaa seriozni implikacii. Neadekvatnite programi za {irewe na svesta za MOLO - bilo poradi nesoodvetnite poraki ili materijali, ili pak nedostatokot na ~uvstvo - mo`at bitno da gi zgolemat tenziite vo op{testvoto, ja polo{at percepcijata na zaednicata za nejzinata bezbednosna situacija ili pak rezultiraat so nesakani posledici. Vo najdobar slu~aj, takvite programi mo`at da propadnat vo svojata proklamirana cel i gi potro{at namenskite fondovi. Od tie pri~ini, kon sredinata na 2003 SEESAC inicira{e eden process koj kulminira{e vo objabuvaweto na ĎPaketot za Podr{ka za {irewe na svesta za MOLO, koj vklu~uva prira~nik i eden dopolnitelen CD-Rom. Paketot gi zacrtuva principite i procedurite za sigurna i efektivna programa za {irewe na svesta za MOLO i ovozmo`uva zbir na pomo{ni materijali. Paketot e predviden za upotreba od bilo koj faktor - vladin, nevladin, me unaroden - koj prevzema aktivnosti za {irewe na svesta za MOLO. Celta na ovoj paket mo`e nakuso da se objasni na ovoj na~in: Da odredi, tekovno razvie i ovozmo`i najdobri praksi za {irewe na svesta za MOLO nasekade vo JIE, na ovoj na~in zgolemuvaj}i gi {ansite da idnite programi bidat posigurni i poefektivni; da ovozmo`i sredstva i metodi za razvoj na programi koi }e upravuvaat so proektite, {tedej}i vreme i resursi; ja zgolemi regionalnata ekspertiza vo vrska so {ireweto na svesta za MOLO me}u site vklu~eni u~esnici vo procesot za {irewe na svesta za MOLO; i stavi akcent vrz mehanizmite koi }e ovozmo`at da programite za {irewe na svesta za MOLO se koordiniraat ili integriraat vo intervenciite za mikro-razoru`uvawe. Stremej}i kon osiguruvawe na va`nosta na ovoj Paket na samiot teren, eden nezjin nacrt-primerok se ima analizirano za vreme na zaedni~kata rabotilnica na RACVIAC/SEESAC koja se odviva{e vo Juli 2003, za vreme na koja NVO-ta, me unarodnite organizacii i vladinite pretstavnici ovozmo`ija edna detalna analiza, posle koja edna podobrena verzija e distribuirana do po{iroka grupa na stakeholders so cel da se slu{nat nivnite komentari. Blgodarenie na ovoj proces, nie sega go imame prvoto izdanie na PP[SM, koj e eden hibrid {to gi destilira pogledite i iskustvata na eden maksimalno golem broj aktivisti i praktikanti zasegnati od MOLO. Po prvi~noto objavuvawe vo Oltomvri 2003, istiot PP[SM simultano }e se testira na teren i {e se prevede na lokalnite jazici. PP[SM ]e bide dostapen besplatno i na barawe mo`e da se simne od web-stranicata SEESAC. Nie o~ekuvame deka toj }e bide aktiven resurs koj konstantno }e bide dopolnuvan vo godinite {to doa aat, so cel da gi reflektira iskustvata na onie {to rabotat na teren vo ovoj moment, kako i preku inkorporirawe na eden po-op{t na~in na siot napraven progress vo teorijata na mikro-razoru`uvawe i komunikacija. Iako i nevozmo`no to~no da se predvidi kakvi mo`at da bidat ovie lekcii, sega{nite terndovi vo mikro-razoru`uvaweto i razvojot na komunikaciite, gi sugeriraat ponatamo{nite pravci na idnite istra`uvawa. Prviot pravec se odnesuva na predizvikot na vklu~uvawe na intervenciite za mikrorazoru`uvawe vo sklop na programite koi se odnesuvaat na ekonomskiot i socialent razvoj kako i reformite vo sektorot na bezbednosta. Napredokot postignat vo ovoj pravec bezdrugo }e vodi na novi 3

4 na~ini kon {ireweto na svesta za MOLO. Vtoriot pravec se odnesuva na upotrebata na metodite za u~estvo.dodeka PP[SM promovira upotreba na metodite na nekolku nivoa za vreme na odvivaweto na programata, postoi mo`nost za potpolno u~estvo na zaednicata na sekoe nivo na programata za mikro-razoru`uvawe. Dokolku teorijata koja {to e potrebna za vodewe na oboj vid intervencija se razvie vo idnite nekolku godini, komponentata za {irewe na svesta / komunikacia na intervenciite za mikro-razoru`uvawe bezdrugo }e pretstavuva sr` na site idni intervencii. Do toga{ me utoa, aktivistite na terenot imaat dovolno prakti~ni prepreki za sovladuvawe. PP[M }e ja potpira svojata va`nost vrz osnova na trajnite povratni informacii koi }e doa aat od korisnicite {to se nao aat na terenot. Se nadevame deka PP[M }e doprinese kon va{ata rabota i }e pobara va{a pomo{ vo nejzinoto podobruvawe i doplonuvawe. Belgrad, 08 Oktomvri 2003 Adrian Vilkinson Voda~ na SEESAC timot 4

5 Sodræina Predgovor... iv Sodræina... iv 1 Voved to vkluëuva PPMO PPMO - Koncepti i pristap Definiranje na MLO Svesnost Edukacija za opasnostite od MLO Poddrπka za MLO Javno informiranje za (MLO) Odreduvanje na celta na programata za πirenje na svesta za MLO Celi svrzani so znaenjeto Celi svrzani so stavot Celi svrzani so odnesuvanjeto Celi povrzani so politikata i praksata na instituciite Integracija za πirenje na svesta za MLO so Intervenciite za mikro- razoruæuvanje Samostojna edukacija za Opasnostite i Programite za πirenje na svesta za MLO vo poddrπka na sobiranjeto na MLO Povrzuvanje so zakonodavstvoto za MLO i aktivnostite za sobiranje i uniπtuvanje Aktivnosti zasnovani za zaednicata Plan za pobezbedna zaednica Bezbednosni praπanja i dolænosta za griæa De-konfliktiranje na Edukacijata za Opasnosta od MLO i Poddrπkata za MLO SpreËuvanje na konfliktot pome-u Svesta za MLO i Edukacijata za opasnostite od mini Integriranje na svesta za MLO so ostanati aktivnosti Pratenje na progranskiot ciklus Sobiranjeto na informacii i menadæiranjeto Celite na sobiranjeto na informacii i podatoci Sobiranje informacii vo pravec na nacionalnite inicijativi za mikro-razoruæuvvanje Sobiranje na informacii i podatoci: prodolæitelen proces na aktivnostite za πirenje na svesta za MLO Metodi za sobiranje informacii Sobiranje informacii kako sredstvo za nabljuduvanje i evaluacija Obuka na aktivisti Principi na informiranje i menadæment Jasnost i transparentnost povrzana so celta na sobiranjeto informacii Fleksibilnost Kvalitetot i kvantitetot na informaciite ToËnost

6 3.7.5 Vospostavuvanje na mreæa za sobiranje na podatoci za ærtvite Menadæment i spodeluvanje na informacii i podatoci Bezbednost Analiza i strategisko planiranje Analiza na informacii Celni grupi Planiranje na strategija Institucionalna poddrπka Struktura na programskata edinica Obuka na personal Koordinacija Postavuvanje na programskite celi i objektivi KratkoroËni i SMART objektivi Dizajniranje materijali, aktivnosti i materijali, kako i izbiranje na mediumii Dizajniranje na poraki za edukacija za opasnostite od MLO Poraki πto se odnesuvaat na zakanite i problemite od MLO Poraki za Reduciranje na Opasnostite od MLO Dizajniranje na poraki za propagiranje na opasnosta od MLO Dizajniranje na poraki za javno informiranje za MLO Primeri na suπtestveni porakina programata za πirenje na svesta za mlo Razvoj na Suπtinski poraki Izbiranje na sredstva za Komunikacija Interaktivno protiv ednonasoëna komunikacija Ulogata na razliëni Mediumi Primeri na indikatori za nadgleduvanje na poraki,aktivnosti i materijali Terensko ispituvanje Aktivnosti za implementiranje Plan za pobezbedna zaednica, revizija Aktivnosti za deca Aktivnosti za vozrasnite Nabljuduvanje, ocenuvaëki aktivnosti i materijali Razvoen i integriran pristapπ Nivoa na evaluacija Sobiranje,Analiziranje i Delenje na naodi: uëesniëki pristap Ednostavna ramka za nabljuduvanje i ocenka: odbiranje sredstva na verifikacija Komparativna snaænost i slabost na razliëni ocenuvaëki metodi

7 1. Voved Nelegalnata trgovija i zloupotreba na MOLO 1 ima golemo vlijanie na op{testvata nasekade niz svetot. MOLO se koristat za uivawe na golem broj lu e sekoja godina, bilo da e toa vo vooru`eni konflikti, kriminal ili nesre}ni slu~ai. 2 U{te pove}e milioni lu e se teroriziraatm ranuvaat, zapla{uvaat ili nasilno isteruvaat od svoite domovi za da `iveat kako vnatre{no raseleni lica. Koga konfliktite }e zavr{at, cenata na nelega;na trgovija i sloupotreba na MOLO prodl`uva da bide na teret na op{testvoto i posebno na ranlivite grupi. Vo oddelni zemji nivoto na nasilstvo i kriminal povrzan so oru`jeto ostanuva nepromenet - ili pak u{te povisok duri i za vreme na mirot koj nastapuva po otvoreniot konfliktot. Vo drugi slu~ai vooru`enoto nasilstvo ne e direktno naso~eno kon otvoreniot konflikt, no efektite se sepak sli~ni. Zemjite od JIE se vistinski primer na ovoj globalen fenomen, bidej}i konfliktite koi se odvivaa tamu vo poslednite nekolku godini, kombinirani so visoka stapka na kriminal i tradicijata na poseduvawe oru`je, rezultiraa vo neprifatliva i ubistvena stapka na nelegalna trgovija i zloupotreba na MOLO. Iako prirodata na ovoj problem se razlikuva me~u zemjite vo regionot, nelegalnata trgovija so MOLO se podrazbbira deka pretstavuva: Potkopuvawe na vladeeweto na pravoto. Doprinos kon sekojdnevni tragi~ni `rtvi Pottiknuvawe na kriminal i nestabilnost. Vlo{uvawe na socialnite tenzii. Negirawe na merkite za doverba vo bezbednosta; i Prepreka razvoj. Imaj}i gi predvid predizvicite postaveni od strana na MOLO vo regionot, UNDP i Paktot za stabilnost za JIE zaedni~ki go osnovaa SEESAC (CLEARINGHOUSE na Jigo-isto~na Evropa za kontrola na MOLO) so cel da ovozmo`at proekti za podr{ka i tehni~ka pomo{ za site aktivnosti za kontrola na MOLO i intervencii sklop na JIE. Merkite za kontrola na MOLO se onie politiki i aktivnosti koi zaedni~ki pomagaat da se re{i problemot so nelegalna trgovija i zloupotreba na MOLO. 3 Tie merki vklu~uvaat: 4 Podobrena kontrola na granicite. Zakonodavni i regulatorni merki. Istra`uvawa povrzani so MOLO. 5 Operacii za sobirawe na MOLO. Operacii za uni{tuvawe na MOLO. Menaxment i razmena na informacii. Menaxment i skladirawe na MOLO; i Programa za {irewe na svesta za MOLO. 1 Postojat razni definicii za MLO koi cirkuliraat i me unarodniot konsenzus za pravilna definicija seuπte ne e postignata. PPMO ja koristi definicijata koja se upotrebuva vo Regionalniot standard za mikro-razoruæuvawe na JIE, Site smrtonosni municii koi moæat da se nosat od individualen borec ili lesno vozilo, koe isto taka ne bara logistika i odræuvawe. 2 Vidi Aneks B za po detalno tretirawe na efektite od zagolemuvaweto na MLO vo JIE 3 Regionalnite standardi za mikro-razoruæuvanje (RSMR) se razvieni od JIEKMO za poddrπka na MLO operaciite vo sekoj od ovie regioni preku odreduvanje na najdobrite operativni proceduri, normi koi se razvile poslednite godini vo odnos na kontrolata na MLO. Pogledni gi (RSMR) 01.10: vodič za regionalno mikro-razoruæuvanje i kontrola na MLO, 4 Vidi RSMR 02.10: Lista na MLO termini i kratenki. 5 MLO istraæuvanjeto e podobro opiπano kako seopfatna studija na MLO situacijata vo teritorijata. Brojni istraæuvanja za MLO sprovedeni vo zemjite od JIE vo 2003 dadoa detalni analizi potrebni za poddrπka Ëestite tvrdenja za prirodata na MLO problemite vo regionot, preku kontrola na distribucijata na MLO vo sekoja zemja i ishodite koi rezultirale so kriminal, ærtvi, sigurnost i ekonomija. Vidi poglavje 3.2 za pove}e informacii. 7

8 Od site ovie merki, PP[M se fokusira na poslednata navedena merka, obiduvaj}i se da gi elaborira najdobrite praksi na operativno nivo, za da gi pomogne aktivistite na teren koi se zadol`eni za irewe na svesta za MOLO. PP[M e nameneta za upotreba od strana na site stakeholders koi se spremaat da razvivaat ili u~estvuvaat vo programite za {irewe na svesta za MOLO, bez obzir dali se tie od civilnoto op{testvo, nacionalni slu`beinici zadol`eni za MOLO, me unardoni organizacii, donatori ili bezbednosni sili / mirotvorci. 6 Se razbira, sekoj od niv treba da ja upotrebuva PP[M na razli~ni na~ini i spored sopstvenite potrebi. 1.1 [to sodr`i PP[M? PP[M sodr`i: a) Operativen prira~nik: zbirka na smernici, struktuirani na logi~en na~in za onie koi rabotat na {irewe na svesta za MOLO, ilustrirani so primeri od terenot; b) CD-ROM: so materiali za podr{ka i publikacii, vklu~uvaj}i: Relevantni i upotreblivi dokumenti. Internet vrski so web-strani koi se odnesuvaat na pra{awa kako {to se: Decata i oru`jeto. Tehniki na komunicirawe. Obrazovanie i rabota so mladi. Me unardoni NVO-ja koi rabotat vrz pra{awa koi se odnesuvaat na pra{awa povrzani so MOLO. Me unarodni organizacii. Mini. Pomo{ za generalno programirawe. Istra`uva~ki organizacii. Nacionalni ministerstva koi se zanimavaat so kontrola na MOLO Standardi na JIE za Regionalno mikro-razoru`uvawe. Prezentacija vo PowerPoint so cel istata da se upotrebuva od strana na aktivistite za: Vlianieto i opasnostite od MOLO Vidovi na oru`je Fakti i op{ti podatoci. Sobirawe, skladirawe i uni{tuvawe na MOLO. Galerija na sliki za {irewe na svesta za MOLO, prosledeni so kratki objasnuvawa: Galerija za Aktivnostií so sliki na aktivisti rabotej}i na teren. Galerija na sliki so slogani i upotreblivi fotografii. Galerija na Materialií koi prika`uvaat materijali upotrebeni vo razli~ni kampawi. Galerija so primeroci na materijali prethodno koristeni vo kampawi i se dizajnirani za da go namalat opasniot odnos kon MOLO. 6 Preporaki za donatorite za poddrπka na programata za MLO svesnost se vkluëeni vo PPMO CD-Rom, koj e napraven za mediumite 8

9 Slajdovi za otkrivawe na MOLO: fotografii i objasnuvawa za rasprostranetite vidovi na oru`je, municija i eksplozivi vo JIE. Galerija za uni{tuvawe na MOLO. Galerija za sobirawe na MOLO. Materijali za sobirawe fondovi: Smernici za izrabotka na projekt-predlozi koi se odnesuvaat kon {ireweto na svesta za MOLO. Smernici za donatorite koi smetaa da dadat podr{ka na proektite za {irewe na svesta za MOLO Formular so fakti i podatoci namenet za sredstvata za javno informirawe. 9

10 10

11 2 SASP - Koncepti i priodi Vo ova poglavje se pretstavuvaat glavnite koncepti i principi koi se srekavaat vo SASP. 7 kako {to se: Konceptot za {irewe na svesta za MOLO i trite nejzinite tri komponenti za komunikacija: Edukacija za opasnostite of MOLO. Izvestuvawe za MOLO Javno informirawe (MOLO). Va`nosta za determinirawe na jasni celi vo vrska so MOLO. Integracija na {ireweto na svesta za MOLO so intervenciite za mikro-razoru`uvawe. Razvoj na dva vida programi za {irewe na svesta za MOLO: Obrazovni samostojni programi za {irewe na svesta za opasnosta od MOLO; Programa za {irewe na svesta za MOLO vo pod{ka na sobiraweto na MOLO. Upotreba na aktivnosti bazirani na akltivnostite na zaednicata za {irewe na svesta za (posebno ĎPlanovite za Pobezbedna Zaednicaí). Pra{awata od odbranata i programskoto upravuvawe na ĎMojata Dol`nost Da Se Gri`amí. Integracia na {ireweto na svesta za MOLO so ostanatite aktivnosti; i Va`nosta za pratewe na programskiot ciklus. 2.1 Definicija na {ireweto na svesta za MOLO Klu~niot koncept upotreben vo MOLO e toj za {irewe na svesta za MOLO; toa e programska intervencija dizajnirana so cel da se podigne op{testvenata svest za pra{awata povrzani so MOLO i predizvikuvaat pozitivni op{testveni promeni. {rogramata za za {irewe na svesta za MOLO mo`e da se definira kako: Programa na aktivnosti prevzemena so edna op{ta cel da se namalat na minimum i tamu kade {to e mo`no da se eliminiraat negativnite posledici na neadekvatnata kontrola na MOLO, preku prevzemawe na soodvetna kombinacija na Edukacija za Opasnostite od MOLO, podr{ka za MOLO, kako i kampawi za javno informirawe koja se odviva zaedno i vo sorabotka se drugite programi za op{testvena intervencija za da se smeni odnosot i se ovozmo`at drugi alternativni re{enija za ede npodolgoro~en period. Mo`e da se ka`e deka programite za soznanie za MOLO imaat tri komponenti za komunikacija: 1) Edukacija za opasnostite od MOLO; 2) Posreduvawe za MOLO; i pod 3) Javno informirawe (za MOLO). Vsu{nost, }e ima slu~ai vo koi nekoi od komponentite ne se vklu~eni vo programata (na primer, stand-alone posreduvawe za MOLO i stand-alone edukacija za opasnostite od MOLO ), no vo ostanatite slu~ai, posebno vo pova`nite slu~ai na nacionalni intervencii vo mikro-razoru`uvawe, programata za {irewe na svesta za MOLO treba da gi upotrebuva site tri formi na komunikacija. 7 Nasoki za principite na PPMO moæat isto taka da se najdat vo SRMR Razvoj i implementacija na programata za MLO svesnost, 11

12 Diagram 1: Tri komponenti na programata za osoznavawe za MOLO. Vo ponatamo{niot tekst sekoja komponenta e objasneta vo pove}e detali kako i se definiraat jenzinite celi na komunikacija. Potpolnite definici mo`at da se najdat prilo`eni pod Aneks A Edukacija za opasnostite od MOLO Edukacijata za opasnostite od MOLO mo`e da se definira kako: Process koj `to promovira usvojuvawe na pobezbeden odnos od strana na zagrozentite grupi i od nositelite na MOLO preku zapoznavawe i informirawe na lu}eto za opasnostite i zakanite of MOLO, kako i nivnata edukacija za pobezbedni alternativni stavovi. Edukacijata za opasnostite od MOLO mo`e da se implementita kako stand - alone aktivnost vo kontekst na mestata kade {to ne se odviva nikakva nacionalna programa za MOLO. Dokolku takva programa }e se odviva naskoro, vo toj slu~aj mre`ite, sistemite i metodite upotrebeni od strana na programata za edukacija za MOLO mo`e da se prisposobi za da se podr`i nacionalnata programa. Vo odredeni situacii edukacijata za opasnosite od MOLO treba da se upotrebat kako bebednosno dopolnuvawe kon ostanatite formi na komunikacija vo vrska so {irewe na svesta za MOLO. (na primer registracija na oru`jeta i intervencii za sobirawe na istoto) (Vidi pod Section 2.5) Podr{ka za MOLO Podr{kata za MOLO 8 e definirana kako: Process koj celi kon podigawe na svesta za problemite i pra{awata svrzani so MOLO vo po{irokata javnost, vlastite, mediumite, vladata i nejzinite institutcii, se so cel da se postignat promeni na instituicionalno i/ili individualno nivo. Specifi~ni primeri }e vklu~at kampawi za da se podcrtat problemite i pra{awata povrzani so MOLO vo onie zaednici kade {to na ovie pra{awa i problemi ne se uka`uva vo dovolna merka, kako i primeri dizajnirani da gi ohrabrat lugeto da go predadat ili registriraat sopstvenoto oru`je. Vo ponatamo{nite slu~ai ~e se prevzemat aktivnosti za podr{ka na planiranata ili tekovnata intervencija za mikro-razoro`uvawe, inicirana i upravuvana od nacionalite koordinativni tela. Sepak, kako {to e ve}e zabele`ano, podr{ka za MOLO mo`e da promovira merki za kontrola na 8 Terminot poddrπka moæe da se upotrebuva vo razliëni naëini. Kako πto e definiran tuka, opfa}a metodi i poraki potrebni za vkluëuvanje na odluëuvaëite (poznati kako lobisti) i za kampanja kade programite za komunikacija se obra}aat na generalnata publika so po prosti poraki i razliëni metodi. 9 Za primer vidi ja kampawata na paktot za me unarodna trgovija so oruæje, puπtena zaedno so IANSA, International Alert and Oxfam vo oktomvri

13 MOLO vo onie sredini kade {to se smeta deka takvite merki ne se zastapeni ili pak se prisatni vo nedovolna merka Javno informirawe (vo vrska so MOLO) Za potrebite na SASP, javnoto informrawe za MOLO se definira kako: Pu{tena ili objavena informacija ~ija glavna cel e da vo celost da ja informira javnosta za to~nite rokovi za intervencija za MOLO, na ovoj na~in zdobivaj}i ja poptpoinata podr{ka i rabirawe na istata. Za razlika od aktivnostite povrzani so podr{ka, aktivnostite za javno informirawe ne se prevzemaat so cel da ubeduvaat, tuku da informiraat. Bidej}i programite za mikro-razoru`uvawe mo`at da sodr`at nekolku razli~ni komponenti i da ze odvivaat vo razli~ni fazi, sodr`inata na komponentata za javno informrawe na Awareness MOLO }e se razlikuva so tek na vremeto, vo zavisnost od zakonodavnite pra{awa, uslovite za amnestija za MOLO, modalitetite na registracija na MOLO, sobirawe i uni{tuvawe kako i predavawe na soodvetni {emi za potstrek. Celta na bilo koj od ovie primeri e taa da javnosta bide celosno informirana. Tabelata prilo`ena vo prodol`nie gi istra`uva trite koncepti vo pove}e detali. Tabela 1: Detalen prikaz na trite komponenti za komunikacija za Awareness MOLO EDUKACIJA ZA OPASNOSTITE OD PODR[KA ZA MOLO JAVNO INFORMIRAWE (ZA MOLO) Celite na komunikacija vo vrska so MOLO Da se podigne svesta, da se potiknat lugeto da mislat i isto taka informiraat za opasnostite i zakanite od MOLO Promena na stavot i osnosot na li~nostite i/ili zasegnatite zaednicite kon upotrebata na MOLO. Informirawe na lu}eto za bezbednosnite merki vo slu~aj na sobirawe na oru`jeto i aktivnostite za amnestija na istotto. Da se dobie javna podr~ka, preporaka ili pozitiven publicitet za problemite i pra~awata povrzani so MOLO, kako i da se predizvikaat promeni: Na institucionalno nivo (n.pr. politi~ko, zakosnko) i; Na individualno nivo (na.pr. da se ohrabrat lu}eto da go predadat oru1jeto kako del of programata za sobirawe na MOLO) Obezbeduvawe na navremeno, sigurno i to~no informirawe za prirodata na intervencija povrzana so MOLO. Celni grupi Zasegnati zaednici (n.pr. deca, nositeli na oru`je, nivnite rodnini) Javnosta, vlastite, mediumite, vladite, donors itn. Sopstvenici na oru`ja, izvr{itelite na sobiraweto, zasegnatite celni grupi zavisno od opisot (n.pr.. deca, `eni), vlijatelni lu e vo zaednicata Zaednicata vo celost 13

14 EDUKACIJA ZA OPASNOSTITE OD PODR[KA ZA MOLO Vremenski rok Dolgoro~no Zavisno od kontekstot i programata za sobirawe na oru`jeto: Metodi Primeri na aktivnosti Poseben akcent na aktivnosti zasnovani na zaednicata so cel taa da se osposobi da gi razre{i problemite so koi taa se soo~uva (n.pr planovi za pobezbedna zaednica), no metodi vo stilot za javno informirawe mo`at isto taka da se upotrebat Plan za pobezbedna zaednica koj }e ovozmo`i da se zacrtaat odredeni aktivnosti za odredena grupa (n.pr. grupni diskussi, dete-za-dete, teatar na zaednicata, glumewe na ulogi, obuka na treneri) Distribucija na bezbednosni karti~ki za izvr{itelite na akcijata na sobirawe i po{irokata javnost Dolgoro~no (institucionalni promeni) Kratkoro~ni ili dolgoro~ni individualni promeni (n.pr. predavawe na oru`jeto kako del od programata za amnestijata) Bilo koja, zavisno od strategijata Nacionalna komisija Regionalne inicijativi (n.pr. konferencii, seminari) Grupi za diskusii, radio i TV programi, intervjua Napisi vo vesnici Defilea vo javnosta Javni predavawa Svedo~ewa na `rtvi Prenesuvawe poraki od strana na vlijatelni voda~i JAVNO INFORMIRAWE (ZA MOLO) Neposredno pred i za vreme na intervencijata Bilokoja, iako goleminata na publikata kon koja celime prepora~uva upotreba na mediumite, posebno onie so potencijal za masovno i postojano pokrivawe Distribucija preku po{ta na liv~iwa so informacii za javnosta Soop{tenia za javnosta preku radio i televizija Distribucija na dokumenti za Procedura na Operativni Standradi za potrebite na izvr{itelite na sobirawe i skladirawe, informiraj}i gi za uslovite na bilo koja amnestija kako i odnesuvaweto koe se o~ekuva od niv 2.2 Odreduvawe na celita na programata za {irewe na svesta za MOLO 10 Iako sevkupnata cel na strategijata za {irewe na svesta za MOLO mo`e to~no da se opi{e kako podobruvawe na bezbednosta vo zaednicataí, sepak potrebni se poprecizni operativni celi za formulirawe na obrabotliva programa. Mo`e da ska`e deka bilo koja programa za {irewe na svesta za MOLO, bilo da e vo pra{awe samostojna Edukacija za Opasnostite ili pak za {irewe na svesta 10 Programata za MLO svesnost treba da gi podræi operativnite objektivi na celokupnata MLO intervencija. Ponatamoπni detalji i primeri moæat da se najdat vo SRMR

15 vo podr{ka na drugi MOLO intervencii, bi trebalo da gi spodeluva nekoi od celite navedeni vo ponatamo{nite poglavja (2.2.1; 2.2.2; 2.2.3; 2.2.4;). Celite kako onie ve}e navedeni pogore }e se razvivaat kako del na sevkupna strategijska programa proizvedena od analiza na sobranite informacii (Vidi pod poglavjata 3 i 4) Celi svzrani so znaeweto Zgolemena svest za problemot so MOLO. Zgolemena svest za potrebata za bezbeden odnos. Zgolemena svest za najdobra primena na bezbedno povedenie Celi povrzani so odnosot Zgolemeno veruvawe vo vrskata pome u raspolo`ivosta za nabavka na oru`je i koli~estvoto na nasilstvo vo op{testvoto. ~to Zgolemeno veruvawe deka zaednicata mo`e da stori ne~to vo vrska so problemot so MOLO. Zgolemeno spremnost da se ospori hegemonijata na kulturata na oru`je. Zgolemena svest na zaednicata za spodeluvawe na problemite kako so MOLO taka i so samoto oru`je (n.pr. kako preduslov za uspe{na programata Oru`je vo Zamena za Razvoj - OZR) Celi povrzani so odnesuvaweto Zgolemeno prifa}awe na bezbeden odnos. Smaluvawe na nelegalniot prenos ili trgovija so MOLO na crno. Zgolemen broj na primeri na bezbedno pronao awe na MOLO ukradeni od zaedicata. Zgolemeno u~estvo vo planovite za registracija na MOLO. Zgolemeno u~estvo vo planovite za sobirawe na MOLO Celi povrzani so politikata i praksata na instituciite Usvojuvawe na politiki i praksi koi promoviraat alternativi na kulturata na nasilstvoto od strana na lokalni i nacionalni vlasti. Voveduvawe i implementacija na planovi za registracija na MOLO. Voveduvawe i implementacija na planovi za sobirawe na oru`jeto. Razvoj na normi protiv nelegalnata upotreba ili nabavka na MOLO od strana na relevantni lokalni i nacionalni vlasti. Objektivite kako πto se gorenavedenite }e se razvivaat kako del od celokupnata programska strategija, proizleguvaj}i od analizata na sobranite informacii (vidi poglavje 3 i 4) 2.3 Integracija za {irewe na svesta za MOLO so Intervenciite za mikro-razoru`uvawe Inicijativite za razoru`uvawe od MOLO ~esto se opi{uvaat kako inicijativi za mikrorazoru`vawe so cel da so cel istite da se razdvojat od obidite za namaluvawe na brojot na glavnite 15

16 konvencionalni oru`ja. Dosega vo regionot na Jugo-isto~na Evropa vakvi inicijativi za mikrorazoru`uvawe na nacionalno nivo se izvedeni vo Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, entitetot Kosovo, Makedonija, Crna Gora i Srbija. Mikro-razoru`uvaweto mo`e da se definira kako: Nadzor, sobirawe i zavr{no otstranuvawe na maloto i lesno oru`je, municija i eksplozivi i [vo sopstvenost} na borcite i ~esto od civilnoto naselenie. Isto taka vklu~uva razvoj na programi za odgovorno rakovodewe so oru`je. Bilo kade {to postoi, ili pak se planira inicijativa za mikro-razoru`uvawe na nacionalno nivo, strategiite za programite za {irewe na svesta za MOLO treba da se pripremaat so cel istite da se podr`at i iskoristat ponudenite mo`nosti. Vo nekoi slu~ai komponentata na {irewe na svesta za MOLO na mikro-razoru`uvawe }e bide edinstvenata inicijativa na nacionalno nivo. Vo drugi slu~ai agenciite (n.pr. NVO-ta, vladinite ministerstva, UNICEF) mo`e da se ve}e vklu~eni vo aktivnosti za za {irewe na svesta za MOLO, bilo od vidot za edukacija od opasnosta ili od vidot za podr{ka. Boks 1: [irewe na svesta za za MOLO vo Albanija, 1999 Programite za sobirane na MOLO bea podr`ani od strana na me unarodnata i nacionalnata svest za pra{aweto na MOLO. Me unardonite sredstav za javno ninformirawe (BBC, CBS itn.) emituvaa programi povrzani so ova pra{awe, dodeka pak na nacionalno nivo se emituvaa spotovi na TV. Isto taka se organiziraa sostanoci i konferencii so cel da se sensibiliziraat zaednicite vo vrska so ovoj problem. Denseska Programata za MOLO vo Albanija vklu~uva u~enici preku natprevari, nastava za bezbednosta, debata me u samite u~enici itn. Celta e da preku raboteweto su decata da se vlijae vrz roditelite da gi predadat svoite oru`ja. Isto taka, implementirani se proekti za razvoj, vo zamena za oru`jeto. Stafot vklu~en vo programata za {irewe na svesta za za MOLO ima dol~nost da gi identifikuva site tekovni ili novi inicijativi vo regionot vo koj tie desjtvuvaat. Ovaa odgovornost se prenesuva kon site u~esnici, bilo da se vklu~eni nezavisno ili pak vo sorabotka so ostanatite. (n.pr nacionalnite vlasti za MOLO). Vo onie mesta kade {to programite za {irewe na svesta za MOLO ne uspeale da vrodat so po{iroki napori za razoru`uvawe, zasegnatite agencii treba da pripremat integriran raboten plan i obezbedat vlijanieto na programata da se maksimalizira preku koordinacija. Postoe~kite programi treba da ja redizajniraat svojata strategija za da gi zemat vo predvid nacionalnite intervencii (n.pr. sobiraweto ili registracijata na oru~jeto), dodeka pak planerite na nacionalnata programa za {irewe na svesta za MOLO treba da nastojuvaat da gi nau~at lekciiteod postoe~kite programi i da go izbegnat dupliciraweto. Promenata na strategijata podrazbira promena na celite, metodite i porakite. Kako za primer, programata za {irewe na svesta MOLO koja {to e ve}e vo tek, vo takov slu~aj bi vklu~ila kon svojata lista na celi u{te edna cel -ďohrabruvawe na zaednicata da zeme u~estvo vo aktivnostite za sobirawe na oru`jetoí. Boks 2: Revizija na programsktata strategija za da se zemat v predvid promenlivite okolnosti So obzir kon faktot deka intervenciite povrzani so MOLO se osetlivi na pove}e faktori, po~nuvaj}i od sobiraweto sredstva, veremnskite priliki i bezbednostata zituacija, od rakovoditelite na programata se o~ekuva da gi nabquduvaat promenlivite okolnosti i soglasno na niv gi menuvaat planovite i celite. Tamu kade {to sevkupnite planovi na programata za intervencija povrzani so MOLO e podlo`ena na promeni (n.pr. poradi vlo{enata bezbednosna sredina) treba soodvetno da se smenat i celite na programata za {irewe na svesta za MOLO. Celite na programata za {irewe na svesta za MOLO se vo sekoj slu~aj blisku povrzani so celite na intervenciite za mikro-razoro`uvawe na nacionalno nivo. 11 Operativnite celi na intervenciite za mikro-razoru`uvawe se razvivaat za vreme na fazata za planirawe na programata i obi~no vklu~uvaat: Namaluvawe na brojot na MOLO {to se na raspolagawe na kriminalcite. 11 Za poveke informacii za operativnite objektivi, ve molime videte vo nasokite za SRMR i merkite za kontrola na MLO (SRMR 01.10), koja ja objasnuva teorijata za kontrola na MLO vklu}uvajki ja celta, operativnite objektivi, principite i vidovite na programite za mikro-razoruæuvawe

17 Namaluvawe na brojot na nesre{ni slu~ai predizvikani od oru~ja i municija. Potrebata javno da se podvle~e povrzanosta pome u raspolo`ivosta na MOLO i koli~estvoto na nasilstvo vo op{testvoto. Potrebata da se izgradi svesta na zaednicata za postoeweto na problemt i, sledstveno na toa, da se izgradi solidarnosta vrnatre vo zaednicata. Da se namali i prekine transferot i nelegalnata trgovija na crno so MOLO. Kontrola na legalnoto oru~je preku nacionalnoto zakonodavstvo i registracija. Bezbedno da se povratat MOLO ukradeni od zaednicata. Da se namali otvorenata vidlivost na oru~jeto i da se obrne vnimanie kon kulturata na oru~jeto. Razvoj na normi protiv nelegalnata upotreba ili nabavka na MOLO; ili Upotreba na mikro-razoro`uvawe kako po~etna ramka za idno zajaknuvawe na kapacitetite i odr~liv razvoj. Vo mnogu primeri programata za mikro-razoru`uvawe }e sodr`i pove}e od edna cel (pove{eto od gore-navedenite se kompatibilni). Vo toj slu~aj nacionalnite vlasti za MOLO (teloto za organizacija nazna~eno da ja sprovede nacionalnata programa- vidi vo re~nikot na pojmovi) treba jasno da gi zacrta celnite prioriteti na programata. Logi~kiot tek na nacionalnata programa za mikro-razoru`vawe e prilo`ena vo sledniot dijagram. Tekot na procesotí poka`va kako delovite na edna tipi~na programa treba da se vklopat zaedno, kako i ulogite koi gi odigruvaat programatite na {irewe na svesta za MOLO. Diagram 2: Tekot na procesot za intervencija vo vrska so MOLO 17

18 2.3.1 Samostojnata Edukacija za Opasnostite i Programite za {irewe na svesta za MOLO vo podr{ka na sobiraweto na MOLO Dostrelot na celite na {irewe na svesta za MOLO, specificirani pogore vo Odelot 2.2, slu`i da se indicira dekamo`e da se prevzemaat mnogu razli~ni tipovi na programi za {irewe na svesta za MOLO. Vo op{testvata kade pra{awata povrzani so MOLO imaat nezaslu`eno nizok profil, mo`e da se uka`e potreba za kampawa za samostojan edukacija za opasnostite od MOLO za da se podigne pra{aweto vo javnosta i kaj vlastite. Vo drugi okolnosti mo`e da bide posoodvetno da se razviva samostojna programa za edukacija za opasnostite dizajnirana da promovira pobezbeden odnos vo zagrozenite grupi. Na kraj, tamu kade {to treba da se prevzeme svestuvawe vo kontekst na programata za mikro-razoru`uvawe, mnogubrojnosta na celite na mikro-razoru`uvaweto - prika`ani vo Odelot ovozmo`uva bezbroj mo`nosti za bilo koja programa za {irewe na svesta za MOLO. Pod pretpostavka deka alternativnite resursi ve}e postojat za onie {to sakaat da prevzemaat samostojna rabota za podr{ka na MOLO 12, kako i vo pogled na tekovnata potreba za Edukacija za Opasnostite i efektivno mikro-razoru`uvawe vo sovremenata JIE, SASP se fokusira na dva tipa na programi za MOLO; samostojna Edukacija za Opasnostite od MOLO; {irewe na svesta za MOLO vo podr{ka na mikro-razoru`uvaweto, (posebno fazata za sobirawe na MOLO). Tabelata prilo`ena vo prodol`enie gi istra`uva ovie tipovi na programi vo pove}e detali. Tabela 2: Samostojnata Edukacija za Opasnostite i Programite za {irewe na svesta za MOLO vo podr{ka na sobiraweto na MOLO Vremenska ramka Aktivnostite za {irewe na svesta za MOLO vo podr{ka na Mikro- Razoru`uvawe Se razlikuva so veremtraeweto na programata za mikro-razoruuvawe - ~esto mo`e da bide kratkoro~na. Vo slu~aj na {irewe na svesta za MOLO vo podr{ka na intervenciite za sobirawe na MOLO, potreben e period od 2-3 meseci za senzibilizirawe pred sobiraweto. 13 Se prepora~uva minimalen period of 4-6 meseci za sledstvenata amenstija Aktivnostite na {irewe na svesta za MOLO kako samostojna aktivnost Vostanovena na dologoro~na baza Poraki Edukacija za Opasnosta (n.pr. so obzir kon prevzemaweto na sigurnosni merki za verem na predavaweto na oru`jeto) Podr{ka (za problemite i pra{awata, n.pr. ohrabryuvawe na lu eto da go predadat oru`jeto) Javno informirawe (vo vrska so samata intervencija za mikro-razoru`vawe) Metodi Me{avina na aktivnosti asnovani vrz osnova na zaednicata i podr`ani so javno informirawe Edukacija za Opasnostite da se obezbedi preku kombinacija na metodi nameneti za zaednicata i javnoto informirawe Samostojno Javno informirawe samo vi itni slu~ai Obrazovanie za opasnostite (zakanite i opasnostite od oru`jeto kako i pobezbedno odnesuvawe) podr{ka (za pra{awata i problemite) Aktivnosti zasnovani vrz osnova na zaednicata i podr`ani so javno informirawe 12 Vidi, Akcija Protiv Mali Oruæja, PriraËnik za izvori i obuka od Jim Coe i Henry Smith, (ISBN x), izdadena od International Alert, Oxfam GB, i Saferworld, (vkluëen vo PPMO CD-Rom): i drugi resursi dostaveni od IANSA, vklu}uvajki go Shattered Lives, the Case for Tough International Arms Control dostapen na 13 Komponentata na programata za MLO svesnost koja se sluëuva pred poëetokot na amnestijata za oruæjeto ili kampawata za registracija, obično se narekuva faza na senzibilizacija. 18

19 Aktivnostite za {irewe na svesta za MOLO vo podr{ka na Mikro- Razoru`uvawe Celni grupi Da se odredat preku analiza na prisobranite informacii (vidi pod Odel 3); tie sepak vklu~uvaat: nositeli na oru`je, nivnata rodbina, vlastite, lokalnite NVO-a, policija Pra{awa Pra{awa za integracija i nacionalno planirawe Aktivnostite na {irewe na svesta za MOLO kako samostojna aktivnost Se razlikuva preku strategisjkata programa i celite Vo slu~ai na podr{ka dizajniran da go podigne profilot na pra{awata povrzani so MOLO, celnite grupi mo`at da gi vklu~uvaat mediumite, vlastite itn. Tamu kade {to se prevzema Edukacija za Opasnostite, celta }e se fokusira na rizi~nite grupi vrz osnova na sobranite informacii (vidi Odel 3), n.pr. nositeli na oru`je, deca, tinejxeri. Edukacija za Opasnostite od MOLO mo`at da se upotrebuvaat izolirani so cel da se namali visoko-rizi~noto odnesuvawe, no isto taka i kako: Sredstvo za podr{ka kon vlastite za idnite prekti za razoru`uvawe Podgotvitelna faza za mo`ni kampawi za razoru`uvawe podr{ka za MOLO mo`e da se odviva kako smaostojna aktivnost za da se podvle~at aktivnostite vo kontekst koga ne se planira nikakvo mikrorazoru`uvawe nitu pak se odviva edukacija za opasnostite od MOLO Tamu kade {to programite za {irewe na svesta zase dizajnirani da gi podr`at intervenciite za sobirawe na MOLO, celite za komunikacija za sekoja od kompenentite za {irewe na svesta za MOLO soodvetno se razlikuvaat: Komunikacijata za Edukacijata za Opasnostite ne e ve}e dizajnirana za samo da ja podigna svesta za opasnostite i rizicite od MOLO, tuku isto taka da osiguraat deka procesot na sobirawe kako takov e opeacija na namalena rizi~nost. Komunikacijata za podr{ka e skroena za da go ohrabri predavaweto na MOLO. Komunikacijata za javno informirawe e skroena taka da i ovozmo`i na javnosta to~no i navremeno informirawe na javnosta za to~nite uslovi za amnestija za oru`jeto, ilipoto~no: Datumi na amnestijata za MOLO. Modaliteti i tajming za sobiraweto (n.pr. pro-aktivni poseti na ve}e odredenite lokacii od strana na aktivistite za sobirawe, ili pak doverba vo publikata da gi poseti zacrtanite lokacii za sobirawe na oru`je). Vklu~enite organizacii (n.pr. policija, me unardoni organizacii, NVOa). Zakonski aspekti ({to mo`e i {to ne mo`e da se predade; opcii za registracija; kazni). Detali vo vrska so bilo koj vid na komponenta za podstrek koja e povrzana so sobiraweto. 19

20 Vo slu~aj na samostojna Edukacija za Opasnostite od MOLO, celite na komunikacijata ostanuvaat kako {to e ve}e ka`ano pogore. Boks 3: Kruno Kunaí - samostojna programa za Edukacija za Opasnosta od MOLO vo Hrvatska Vo Hrvatska, nacionalniot {ampion vo strelawe Dubravko Gvozdanovic implementira{e samostojna programa za Edukacija za Opasnosta od MOLO i toa vo tek na nekolku godini, kako vo klubovi na strela~i (obu~uvaj}i gi vozrasnite za bezbeden priod kon pi{tolite) taka i vo u~ili{tata. Vo centarot na programata za deca e Kruno Kunaí crtaniot stripot strip vo koj edno mlado mom~e uspe{no go sovladuva kursot za Edukacija za Opasnosta od MOLO Education, za potoa da ja spre~i svojata pomlada sestri~ka od igrawe so oru`je. Osnovnite poraki na Kruno Kuna za decata koi doa aat vo kontakt so MOLO se: Stop! Ne dopiraj Trgni se nastrana Ka`i na postarite Ovie ednostavni poraki se preneseni vo razli~ni vidovi materijali, vklu~uvaj}i posteri, ilustrirani slikovnici, mai~ki, i informativni liv~iwa za roditelite na decata. Materialite se uporebuvaat za vreme na lekciite i ve`bite vo u~ilnicata, po {to decata se testiraat za nivnoto znaewe za bezbeden odnos kon MOLO, po {to tie se nagraduvaat so mai~ki..okolu 700 deca go imaat pominato kursot vo tekot na Izvor: Intervju so Dubravko Gvozdanovic, Pretsedatel na Delta Practical Shooting Club Povrzuvawe so zakonodavstvoto za MOLO i aktivnostite za sobirawe i uni{tuvawe Kako {to e prika`ano vo Diagramot 2, intervencijata za mikro-razoru`uvawe ima odredeni komponenti i fazi. Bidej}i fazata na sobirawe na informacii pri sekoja intervencija za MOLO e vo sekoj slu~aj i integralen del na naporite za {irewe na svesta za MOLO (vidi pod odel 3), preostanatite komponenti se onie na zakonodavstvoto, sobiraweto i uni{tuvaweto. Vo sekoj slu~aj }e se odvivaat zabele~itelni nastani koi programerite na akcijata za {irewe na svesta za MOLO bi trebalo da gi zemat vo predvid za integrirawe vo nivnite napori za komunikacija, kako na primer: Sobirawe na MOLO. Podgotovka za sobirawe na MOLO (n.pr. infrastruktura, mar{ruti, datumi) kako i za sekoja povrzana {ema za podstrek (n.pr. organizirawe na natprevar na ďoru`je vo zamena za podstrek). Vistinsko sobirawe i navremeno skladirawe na MOLO. Posledovatelen transport do bezbedni lokacii. Predavawe na sredstvata za podstrek. Uni{tuvawe na MOLO. Fizi~ko uni{tuvawe na sobranoto, kako i/ili na preteknatoto oru`je, municija i eksplozivi. Zakonodavstvo za MOLO. Razvoj na zakonodavstvoto (nacrt na zakon i usvojuvawe od strana na sobranieto). Amnestija (objava na amnestija, po~etniot i zavr{niot datum). Povtornoto vospotavuvawe na zakonot i izvr{uvawe na bilo koja nova merka (n.pr. pretersi, aspewe i sudewe na prekr{itelite). Seto ka`ano pogore se vsu{nost zabele`itelni nastani ili aktivnosti koi im ovozmo`uvaat na aktivistite na programata za {irewe na svesta za MOLO da imaat besplatni izvorni materijali, koi se od posebna upotrebna vrednost za sredstvata za masovno informirawe, kako {to se TV vestite, no isto tako tie mo`at da obezbedat sliki i statistiki koi mo`at da se upotrebat vo soop~tenijata za mediumite, pamfleti itn.: 20

21 a) kako potpolna mo`nost za javno informiraweí, (n.pr. nastan pri koj javnosta }e mo`e da se izvesti za progresot vo sobiraweto, preostanatoto vreme, uslovite za predavawe na oru`jeto itn.); b) da se potcrta potrebata za predavawe, sobirawe i uni{tuvawe na oru`jeto, na ovoj na~in prodl`uvaj}i gi ponatamu celite za Edukacija za Opasnostite i Podr{kata; v) da se doka`e (posebno preku vklu~uvawe na civilnoto op{testvo vo ulogata na monitori) 14, deka procesite na zakonodavstvoto, sobiraaweto i uni{tuvaweto transparentni i bezbedni, pri {to na ovoj na~in ja zgolemuvame doberbata i interesot; g) da se demonstrira deka zaednicite i li~nostite koi zemale u~estvo nemaat zo{to da se pla{at da zemat u~estvo vo planovite za mikro-razoru`uvawe (n.pr. gonenwe ili zapla{uvawe otkoga }e go predadat oru`jeto), pa duri mo`ebi i dobile beneficii; d) da se ovozmo`i mo`nost za drugite aktivnosti za {irewe na svesta za MOLO, kako {to se javnite debati. Boks 4: Nedostatok od transprentnost vo vrska Lack so uni{tuvaweto na MOLO Transparentnosta i jasnosta kon zaednicite e od vitalno zna~ewe za efikasno implementirawe na programata za MOLO. Izgradbata na doverba vo lu eto be{e od esencijalno zna~ewe vo implementacijata na pilot proektot za Oru`je vo zamena za Razvoj {to se odviva{e vo Gram{, Albanija vo Iako proektot se poka`a kako mo{ne uspe{en, nedostatokot na trensparentnost za vreme na uni{tuvaweto predizvika problemi. Iako vladata na Albaniaja prethodno veti da gi uni{ti sobranite oru`ja, toa ne se slu~i. Mnogumina komentatori zazedoa stav deka ovaa izgubena mo`nost go spre~i ponatamo{noto sobirawe na MOLO Izvor: Intervju so aktivistite na UNDP vklu~eni vo pilot proektot vo Gramsh. Mediumskata pokrienost na sekoja komponenta od programata se ima poka`ano kako korisna vo prethodnite programi. Poradi vizulenoto vlijanie na samoto sobirawe i uni{tuvawe na, mediumskata pokrienost na takvite nastani ima nesposredno vlijanie vrz sevkupnata javnost. Ova e od posebna va`nost vo sred odvivaweto na programata koga javnosta mo`e da se osigura deka vetenite aktivnosti se odvivaat i deka tie {to u~estvuvaat u`ivaat pridobivka. Silno se prepora~uvaat TV snimki na oru`ja kako se uni{tuvaat kako i intervjua so so li~nosti koi gi imaat predadeno i se spremni da deluvaat vo podr{ka na sobiraweto. Vo slu~ai na intervencii za MOLO koi se povrzani so merki za potstrek (n.pr. Oru`je vo zamena za razvoj, Oru`je vo natprevar za razvoj, i Oru`je vo zamena za sredstva za potstrek), mediumskata pokrienost na natprevarot i/ili procesot za nagraduvawe, isto taka }e se poka`e kako sredstvo od esencijalna va`nost za da se ubedi javnosta deka procesot bil fer, navremen i spored planiranoto Aktivnosti zasnovani na zaednicata Dosega, pove{eto proekti za {irewe na svesta za MOLO koi se prevzemeni vo JIE se imaat odvivano kako podr{ka na nacionalnite ili sub-nacionalnite {emi za mikro-razoru`uvawe. Vo svoite obidi da go zgolemat nivoto na predavawe na oru`jeto, tie mo{ne mnogu se imaat nasloneto na upotrebata na metodi za Javno Informirawe (posteri, TV-spotovi, pamfleti). Za `al, bidej}i ovie programi mo{ne retko se sistamtski oceneti, ne e vozmo`no da se odredi kolku uspe{no se ima poka`ano naslonuvaweto na ovie metodi. Dodeka ovoj priod se ima poka`ano kako uspe{en vo postabilnite zemji kako Australia i Obedinetoto Kralstvo, SASP cvrsto prepora~uva upotreba na aktivsnoti zasnovani vrz zaednicata za vreme na rabotata za {irewe na svesta za MOLO vo JIE, i toa od slednite pri~ini: a) dolgoro~noto iskustvo zdobieno preku specialistite za edukacija za opasnostite od mini (EOM) koi imaat raboteno vo razli~ni kulturi i sredini poka`uva deka promenata na odnesuvaweto retko se postiga samo preku tehnikite za javno informirawe (n.pr. pe~atewe posteri ili delewe liv~iwa), ili duri preku direktni prezentacii ili predavawa. Namesto toa, vklu~uvaweto na zaednicata e od klu~na vaz`nost za pozitivna promena na znaeweto, stavot i odnosot od strana na li~nosta i zaednicata; 14 Spored SRMR i 05.20, transparentnosta }e bide klučen princip pri programata za sobireaw i uniπtuvanje na MLO. 15 Vidi, Futnota

22 b) vo nesigurnite, post-konfliktni ili od kriminal zafateni sredini, obi~no e potrebno zna~ajno u~estvo od strana na zaednicata za da se smeni odnesuvaweto koe se ima sozdadeno i odr`uvano od strana na gorenavedenite uslovi. Ova mo`e da bide od pri~ina {to na javnosta i nedostasuva doverba vo dr`avnite isntitucii i mediumi, ili pak dlaboko vsadenite stravovi od povtorno zap~nat konflikt se seu{te prisatni. No bilo koja da e pri~inata, programata za {irewe na svesta za MOLO koja se soo~uva so ovi uslovi treba da da vlo`i golemi napori za da gi dopolni aktivnostite prevzemeni od strana na medumite/vladata so aktivnosti zasnovani vrz zaednicata; v) voobi~aenoto prisastvo na voeno oru`je i eksplozivi vo zaednicite bara cvrst element na edukacija za opasnostite of MOLO vo bilo koja programa za {irewe na svesta za MOLO. Kako forma na komunikacija za promena na odnesuvaweto, dizajnirana da go promovira prifa}aweto na pobezbeden odnos, Edukacijata za Opasnostite od MOLO bara zna~aen stepen na zasilena i interaktivna komunikacdija vo zaednicata dokolku saka da ja postigne zacrtanata cel Plan za pobezbedna zaednica Klu~nata forma za aktivnosta zasnovana vrz zaednicata prepora~ana od strana na SASP is Planot za Pobezbedna Zaednica. 16 Planot za Pobezbedna Zaednica (PPZ) e metod dizaniran da gi stavi potrebite i prioritetite na zasegnatata zaednica vo centarot na planiraweto, implementacijata i monitoringot na kontrolata na MOLO. PPZ e sredstvo dizajnirano da: a) pomaga na aktivistite na programata vo nivnata te{ka zada~a na sobirawe informacii za MOLO na nivo na zaednicata; b) najde izvori na lokalna ekspertiza koja bi mo`ela da se upotrebi za podoba analiza na sobranite informacii; i v) gi vjlu~i samite zaednici vo odluki za merki za kontrola na MOLO. Modelot na PPZ se bazira vrz osnova nai informacii pome u aktivistite na programot i zaednicata, kako i vnatre vo samata zaednica. Na ovoj na~in sobiraweto na informacii e pomo{ koja im pomaga na aktivistite vo klu~nite raboti {to se odnesuvaat na modelite na odnesuvawe vo zasegnatite zaednici kako i za efektite na trgovijata i zloupotrebata na MOLO na lokalno nivo. Vklu~enosta na zaednicata potoa pomaga da otkrie kako i zo{to lu}eto se odnesuvaat kako {to se odnesuvaat (n.pr. odredeni funkcii na oru`jeto vnatre vo zaednicata, ekonomskite faktori, bezbednosnata zasegnatost, socialniot pritisok, tradicijata itn.). Zaednicite mo`at sledstveno da se vklu~at vo procesot na donesuvawe na odluki vo vrska so merkite za mo`na kontrola na MOLO vo nivnite zaednici (n.pr. u}estvo vo VED ili zoni bez oru`jeí). Na ovoj na~in merkite za kontrola na MOLO stanuvaat inkluzivni, fokusirani na zaednicata i obezbeduvaat maksimalna vklu~enost na site sektori na zaednicata. Dodeka se postigne toa da se eliminira opasnosta od MOLO, zaednicite se isto taka vklu~eni vo razvojot na specifi~ni privremeni strategii za bezbednost, promoviraj}i individualna i zaedni~ka promena na odnesuvaweto. PPZ e podetalno objasnet vo Sekcija Bezbednosni pra{awa i dol`nosta za gri`a So prevzemaweto na rabotata na {irewe na svesta za MOLO, programskute upraviteli i nivnite aktivisti na terenot ja prevzemaat vrz sebe dol`nosta da se gri`atí kon celnite grupi, aktivistite na programata (vidi pod Sekcija 3.7.7) i planiranite korisnici. Programite moraat da se razvivaat na takov na~in {to se promoviraat bezbedni odnesuvawa i se minimiziraat rizicite od mo`ni `rtvi. [to se odnesuva na dvete scenarija detalno ispitani od strana na SASP, dol`nosta za gri`a mo`e da se sumarizira na sledniot na~in: Samostojna Edukacija za Opasnostite: Dol`nosta za gri`a se sostoi od Duty of care consists in od dizajnirawe na nastavata za Edukacija za Opasnostite od MOLO koja korektnno }e gi informira lu eto za poznatite opasnosti povrzani so MOLOI, kako i za odnesuvawata koi bi gi namalile mo`nostite od ovie opasnosti (bezbedni vidovi na odnesuvawe za MOLO), 16 Konceptot e usvoen od Safer Village Plan pronajden vo Mine Awareness, primer koj moæe da se najde na 54BCB164C14C1256B66005E7F86. Iako metodite vo Svest za Mini i MLO Svest ke bidat sliëni, Planot za Pobezbedna Zaednica koj se stremi da gi olesni problemite so MLO, ke bide znaëajno razliëen od onie koi se dizajnirani da gi olesnuvaat problemite od Mini, zatoa πto MLO gi prifa}a socijalnite ulogi i funkcii na naëin na koj Minite ne moæat. 22

23 kako i vo bezbednata i efektivna implementacija na programata za }irewe na svesta. Informacijata vrz koja se zasniva nastvata }e se bazira delumno vrz univerzalno va`e~kite praksi za rakuvawe i skladirawe na MOLO 17 (n.pr. nikoga{ ne skladiraj napolneto oru`je vo domot), i delumno vrz osnova na informaciite prisobrani vo zaednicata i zemjata za koja stanuva zbor a vi smislana `rtvite od MOLO (vidi pod Sekcija 3). 18 [ireweto na svesta za MOLO kako podr{ka na mikro-razoru`uvaweto: Dol`nosta za gri`a se sostoi od efektivna promocija na bezbedno odnesuvawe pred i za vreme na implementacijata na programite, so cel minimizirawe na opasnostite od `rtvi vo grupite za koi se smeta deka rakuvaat so oru`je, municija ili eksplozivi, ili pak trpat posledici od bilo koja zloupotreba. Sobiraweto na MOLO od civilnata populacija e inherentno opasen potfat. Do dene{en den, programi za sobirawe na MOLO se imaat odvivano vo mnogu zemji, pri [to zna~aen i nepotreben broj na `rtvi se imaat registrirano kako pome u civilite, taka i me u aktivistite. Vsu{nost, mnogu malku sobirawa na MOLO vo svetot se imaat odvivano bez pojava na `rtvi. Vo sekoj slu~aj nesre}ite se imaat slu~eno bilo poradi nestru~nata postapka so oru`jeto, municijata ili eksplozivot koi bile Ďbezbedni za transportí, ili pak poradi pomestuvawe na nebezbedni predmeti. [ansite za takvi nesre}i moraat da se minimiziraat preku distribucija na soodvetni poraki vo materialite za {irewe na svesta za procedurata na postapkata i neupotreba na sliki koi prika`uvaat, ili pak ohrabruvaat, nebezbedni postapki. 19 Boks 5: Edukacija za Opasnosta za vreme na Sobirawe na MOLO - dva pristapa So isklu~ok na intervencijata za sobirawe na MOLO vo Albania odvivana od 1999 do 2002 i vo Kosovo vo 2003 godina, nitu edna druga akcija za sobirawe oru`je vo svetot se nema odvivano bez civilni `rtvi.vo Bosna i Hercegovina, vo 2003, eden ~ovek zagina a drug e pvreden, dodeka predavaa ne-eksplodirani topovski granati (UXO) na SFOR. Eksplozijata se slu~i na portite na SFOR dodeka dvajcata gi nosea kutiite so UXO. Mo`nosta da javnosta gi pomestuva nesigurnite eksplozivi i municii za vreme na amnestijata se smeta kako najgolema zagri`enost. Programskite Upraviteli ja imaat taa diskrecija da re{at kako da ja odvivaat svojata dol`nost da se gri`at, no dosega vo JIE se upotrebuvaa najmalku dva prioda. Za vreme na sobiraweto na oru`jeto pod uprava na KFOR vo Kosovo, naselenieto be{e informirano preky posteri i SJI, izvestuvah}i gi deka pomestuvaweto na eksplozivi e najstrogo zabraneto. Na javnosta i bea ponudeni posebni telefonski broevi za da prijavat takvi predmeti. Iako takvata metoda ima prednost vo minimiziraweto na mo`nostite deka nestabilnite predmeti }e bidat pomesteni, toa voedno go kompromitira anonimnosta na sopstvenikot oru`jeto, kako i mo`e da rezultira so namalena stapka na predavawe na oru`je. Imaj}i go ova na um, SEESAC sugerira alternativa - distribucija na bezbednosni karti~kií do civilnoto naselenie, predupreduvaj}i ja javnosta, no ne zabranuvaj}i im da gi pomestat somnitelnite predmeti. Za vreme na pi{uvaweto na ovoj materijal, prethodnite programi za {irewe na svesta za MOLO vo JIE upotrebuvaa materijali koi mo`ebi nenamerno ohrabruvaa nebezbedno odnesuvawe. Detali na koi treba da se obrne vnimanie vklu~uvaat fotografii, filmovi i sliki koi opi{uvaat ili ohrabruvaat: Rakuvawe so oru`jeto od strana na decata. Otfrlawe na MOLO od strana na vozrasnite, namesto bezbedno predavawe na oru`jeto na legalnite punktovi za sobirawe. Nebezbedna ve{tina na rakuvawe na aktivistite za sobirawe (n.pr. ni{anewe so cevkata kon lu eto ili pak ostavawe na oru`jeto na zemja i bez nadzor.) Slobodni i/ili pome{ani delovi na municija i eksplozivi sobrani na edno mesto. Sceni vo koi gleda~ot gleda vo cevkata na pi{tolot, kako do e vperen vo nego/nea. 17 Iako postoi set na odnesuvanja za MLO rajuvanje i skladiranje koi treba da se usvojat bez ogled na lokacijata i kulturata ( kako πto e dadeno vo primerot), celnite grupi, lokalniot kontekst i kulturata ke ja odredi točnata forma na porakite koi se upotrebuvaat za prenesuvanje na ovie klučni odnesuvanja. Kako i da e, Edukacijata za Opasnostite od MLO se sostoi od mnogu poveke od prenesuvanje poraki za Rakuvanje i Skladiranje na MLO, kako πto e objasneto podolu. 18 Pogledni vo poglavjeto 5.1 za primeri πto se odnesuvaat na programata za Edukacija za Opasnostite od MLO. 19 Pogledni vo SEESAC Safety Cards vo CD-Romot na PPMO za proceduri za rakuvanje so namalen rizik 23

24 Neobezbedeni punktovi za sobirawe, locirani blizu do javni objekti ili pak mesta kade {to publikata se sobira okolu sobranite sredstva. Pu{ewe vo blizina na eksplozivite De-konfliktirawe na Edukacijata za Opasnosta od MOLO i Podr{kata za MOLO Razbirlivo e deka programata za Edukacija za Opasnosta od MOLO, dokolku e nesoodvetno dizajnirana, bi mo`ela da rezultira vo toa da celnite grupi bidat pomalku nakloneti kon predavawe na svoeto oru`je za vreme na amnestijata za oru`je. Ova bi se slu~ilo poradi to {to Edukacijata za Opasnost koja tie ja imaat primeno e uspe{na do taa merka da tie se snebivaat da go predadat oru`jeto, no voedno neuspe{na bidej}i tie se sega premnogu zapla{eni da gi odnesat istite do punktovite za sobirawe. Ova sekako }e gi podrie naporite za mikro-razoru`uvawe tamu kade {to celite za postigawe na programskite objektivi trebalo da se postignat (n.pr. registracija ili sobirawe na MOLO). Vo zemjite so visok stepen na nelegalna trgovija so MOLO mora da se vospostavi taka da dnevnite nesre{ni slu~ai se namalat, no mikro-razoru`uvaweto sepak ostanuva vozmo`no. Za da se razre{i ovaa dihotomija, site programi za Edukacija za Opasnostite koi celat kon vozrasnite, moraat da stavat akcent vrz slednite to~ki dodeka gi educiraat celnite grupi vo vrska so postapkata na rakuvawe i skladirawe na MOLO. a) eksplosivite, nelegalni i/ili voenite oru`ja i amunicija vsu{nost ne se nikogas{ bezbedni. Municijata i eksplozivite se celosno nestabilni i lesno zagublivi/ukradlivi. Nivnata nestabilnosta raste so tek na vremeto kako i poradi siroma{niot na~in na skladirawe. Spntanoto palewe i eksplozija e ~esta pojava. Nelegalnite oru`ja se ~esti pri~ini za povreda na deca.od pri~ina {to se nekontrolirani i lesni za kradewe i pratewe tie se glavnoto sredstvo za oru`ano nasilstvo i terorizam; b) postapkata za nivno rakuvawe i skladirawe e opasna. Se dodeka ne se uka`e mo`nosta za amnestija so cel definitivno da se eliminira ovaa opasnost, edinstvena rabota {to e mo`na e da se namali opasnosta {to ovie oru`ja ja pretstavuvaat i toa preku nivno skladirawe na odredeni na~ini, kako i osiguruvawe da drugite, posebno decata, nikoga{ nema da dojdat vo kontakt so niv. 20 Dotoga{, MOLO ne smeat nikoga{ da se otfrlat na javni mesta, poradi opasnosta {to tie bi ja pretpostavuvale za drugite, posebno decata. Predavana na ovoj na~in, nastavata za Edukacijata za Opasnosta od MOLO ne e vo kontradikcija so porakite za Podr{ka na MOLO koi bi bile preneseni kako podr{ka na inicijativite za sobirawe i registracija na oru`jeto. (vidi Sekcija 5 za primeri na poraki) Spre~uvawe na konfliktot pome u Svesta za {ireweto na MOLO i Edukacijata za opasnostite od Minite Bidej}i site definicii na MOLO koi se vo optek gi vklu~uvaat i minite, postoi prirodno preklopuvawe pome u {ireweto na svesta za MOLO i edukacijata za opasnosta od minite (EOM - isto taka poznata i kako {irewe na svesta za opasnosta od minite), iako EOM se bavi so Ďskrieniteí opasnosti, dodeka pak MOLO mo`at da bidat i skrieni i vidlivi. Vo nekoi slu~ai, EOM programite vsu{nost imaat odbrano da vklu~at poraki za opasnostite od MOLO kako del od nivnata nastava, bidej}i za vreme na pribiraweto na informacii za minite stana jasno deka MOLO pretstavuva sli~na zakana.ova go demonstrita prirodnoto preklopuvawe pome u dvete sferi kako i potrebata za koordinirani re{enija. Sledniot primer e pozajmen od iskustvoto na MKCK vo Irak. 20 Pogledni vo dolunavedeniot priraënik za Skladiranje i Rakuvanje so Namalen Rizik za porakite koi sledat 24

25 Boks 6: Ise~ok od ERW curriculum na MKCK vo Irak Konfliktet e tanishme pwrdorin njw sasi tepwr tw madhe tw llojeve tw ndryshme tw AVAL tw cilat gjatw dhjetwvjeshit tw fundit shenuan ngirtje nw shitje, prodhim dhe posedimn nw duart e individeve dhe grupeve jo-ushtarake. AVAL mund lehtw tw blehen, mshefen, barten dhe pwrdoren dhe ato kanw rezultuar nw njw numwr tw shtuar tw incidenteve nw periudhen post-konfliktuale. Nwse vweren AVAL nw ndonjw ish pozicion ushtarak, mos u afro ngatw atij lokacione, paralajmwro tw tjerwt dhe raporto tw autoritetet. Asnjwherw mos tubo dhe mos prek AVAL qw janw lwnw nw pozita ushtarake, Nw pwrgjithwsi, AVAL, ngjajshwm me ERW, mund tw jet jostabile dhe e pasigurt dhe tw shkakton incidente. Gjithashtu wshtw e mendshme qw tw wshtw lwnw me qellim nga palet nw kufim dhe mund tw jen tw minuara. Pwr prinderit: mos lejoni femijet tuaj qw tw grumbullojnw AVAL apo tw lozin nw afersi tw AVAL. Pikat kyqe: AVAL tw lwna pas jan jashtwzakonisht tw rrezikshme pwr shkakt tw mundesive tw shumta tw rrezikut. AVAL mund tw jet i rethuar nga mina apo bomba-kurtha. Mos ju afro AVAL dhe ndaloj tjerwt qw tw afrohen, Gjurmimi pwr tw zbuluar pasuri me AVAL mund shum lehtw tw perfundon ne aksident. Ova ovozmo`uva pridobivka no i opasnost za programata za MOLO, bidej}i mo`e da dojde do konflikt pome u postoe~kite ili idnite EOM programi i programite za {irewe na svesta za MOLO. Opasnosta e vo toa {to uspe{nite programi za podr{ka na akciite za MOLO koi ohrabruvaat niskorizi~no rakuvawe so oru`je, municija i eksplozivi mo`at da predizvikaat konflikt so nastavata za EOM programata i gi spre~at pozitivnite promeni vo znaeweto / percepcijata / odnesuvaweto na celnata grupa so obzir kon EOM. Najo~igledniot primer e mo`nosta da sobiraweto na MOLO da predizvika obid za predavawe na mini, UXO ili drugi EOM od strana na gra anite. Boks 7: Primer na konflikt pome u mikro-razoru`uvawe i akcija za deminirawe, Republika Hrvatska Za vreme na inaku uspe{nite akcii za predavawe na oru`jeto organizirani vo Republika Hrvatska za vreme na í 90-ite, ima{e nenamerni posledici koi vklu~uvaa obidi od strana na neobu~eni gra ani da deminiraat delovi od minskite poliwa i prenesuvaat mini do sobirni punktovi za MOLO. Ova slu`i za da se podvle~e potencijalnata kontradikcija pome u MOLO i deminiraweto. Akciite prevezemini od ovaa li~nost ne bea samo opasni poradi transportot na aktivni mini, tuku isto taka od pri~ina {to {ablonot na dotoga{ poznatoto minsko pole sega e razbien, spru~uvaj}i taka bilo koe ra{~istuvawe. Izvor: Presentation by Mr Lav Kalda, formerly of the Croatian Ministry of Interior at Seminar Enhancing Security in the Balkans: Enacting the Stability Pact Regional Implementation Plan on Small Arms, June 2002, co-organised by Saferworld and Bonn International Center for Conversion. Iako sinergijata pome u MRE i Edukacijata za Opasnostite od MOLO e o~igledna, va`no e da se napravi razlika pome u sr`ta na porakite na MRE (voobi~aeno vklu~uvaat ne dopriaj temi) i aktivnostite za kontrola na MOLO, koi zavisno mo`at da: go ohrabrat predavaweto na oru`jeto; dostavat merki za bezbednost do upotrebuva~ite na oru`je i/ili aktivisti za sobirawe na istoto; gi informiraat lu eto za bezbeden odnos koj {to treba da se upotrebuva vo blizina na MOLO; i/ili vklu~uvawe na zasegnatite zaednici vo soo~uvaweto so problemite povrzani so MOLO i barawe na alternativni re{enija za da se podobri bezbednosta vo zaednicite. Dodeka nekoi od aktivnostite za kontrola na MOLO impliciraat upotreba na oru`jeto (kako na primer za upotrebuva~ite na oru`jeto i sobira~ite na istoto), nekoi poraki za bezbeden odnos isto taka }e se odnesuvaat kon praksata ne gi dopirají (na primer, informacii za bezbeden odnos nameneti za decata). Postoja tri mo`ni re{enija za pogore opi{anite konfliktite i tie treba da se sledat vo site intervencii za kontrola na MOLO: Izdavawe na Bezbednosni Karti~ki za civilnoto naselenie vo site regioni kade {to se odviva amenstijata za oru`je, so cel davawe na gra anite bazi~ni soveti za koi vidovi na oru`je, municija i eksplozivi e legitimno i mudro da se predadat, kako i za koi vidovi e nebezbedno da se rakuvaat

26 Upotrebata na terminite oru`jeí, municijaí i eksplozivií za da se napravi razlika pome u razli~nite vidovi na MOLO i se ovozmo`i od edna raka razjasnuvawe na razli~ni odnesuvawe koi se soodvetni za oru`jata i pove}eto vidovi na municija, kako i na eksplozivi/erv/mini od druga. 22 Vospostavuvawe kontakt so organizaciite koi sproveduvaat aktivnosti za MRE za vreme na po~etnata faza na programata za {irewe na svesta za MOLO, taka da planovite i sistemite }e se stavat na svoe mesto za da spre~at sprotistaveni poraki ili aktivnosti. Pogledni pod Linkovi za mini za relevantni organizacii. 2.6 Integrirawe na svesta za MOLO so ostanati aktivnosti U~ej}i od iskustvata na dugi podra~ja, SASP gi zema predvid tehni~kite specifi~nosti, kako i politi~kite, socialnite i ekonomskite implikacii na MOLO. Vo situacii na trgovijata so MOLO postoi raste~ka potreba da se otkrijat faktorite koi stojat zad pobaruva~kata za MOLO i nivnata zloupoytreba, da se otkrie mentalitetot i ops{testvenite procesi koi se krijat zad samite oru~ja, kako i de se zemat predvid re{enija i alternativi za MOLO. Programite za {irewe na svesta za MOLO se samo eden primer na programi za komunikacia dizajnirani da proizvedat pozitivni op{testveni promeni. Drugi primeri mo`at da se najdat vo podra~ja kako {to se zdravstvena za{tita (n.pr. seksualno obrazovanie, svest za opasnosta od HIV/ AIDS) i MRE. Prvi~niot rezultat na bilo koja uspe{na intervencija za komunikacija e zajaknatata svest na celnata grupa vo vrska so zadadenoto pra{awe, {to pak za vozvrat predizvikuva barawe za socialni promeni. Postojat bezbroj modeli na promeni na odnosot, no nivnata zaedni~ka cel e da poka`at kako zajaknuvaweto na svesta na li~nosta ili zaednicata ovozmo`uva na~in na koj mo`at da se otrgnat od upotrebata na negativno odnesuvawe i voedno se svrtat kon usvojuvawe na pozitivnite vidovi na odnos. 21 Pogledni vo SEESAC Safety Cards vo CD-Romot na PPMO 22 Kako oruæje koe moæe da se nosi od Ëovek i koe sodræi jak eksploziv, Minite vsušnost se vid na MLO pod site segaπni definicii. Koga ve}e }e se postavat i vooruæat tie spa aat pod kategorijata ERW. 26

27 Diagram 3: Nacrt-plan za promena na odnosot 23 Pred- svesnost Svesnost Donesuvawe odluki Promena na odnesuvawe Oddr`uvawe na odnesuvawe Definicii Li~nosti/zaednici koi ne se svesni za problemite so MOLO - ne se predviduva promena na odnesuvaweto Ve}e svesni za MOLO, razmisla za pra{awata Li~nsoti/zaednici planiraat promeni Implementacija na specifi~ni planovi za akcija na li~na/ zaedni~ka baza Po`elnite odnesuvawa se odr`uvaat, nepo`elnite se napu{taat Potrebni dejstva Da se podigne svesta za prs{awata i opasnostite povrzani so MOLO Prepora~uvawe na mo`ni re{enija (nov vid na odnos i socialni alternativi) Motivirawe na lu eto da se menuvaat preku identifikacija na pridobivkite (li~ni, semejni, zaedni~ki) kako i predizvikuvawe na razmisla i diskusija Istra`uvawe kako mo`at da se ndaminat pretpostavenite barieri kon promenite Pomo{ za li~nostite /zaednicite da izrabotat konkretni planovi Pomo{ za implementacija na specifi~ni planovi Davawe povratna informacija Da se prodol`i so ohrabruvawe preku naglasuvawe na pridobivkite Pomagawe vo eliminacija na preostanatite stari naviki so cel da se zajaknat novite naviki social alternatives Edna lekcija koja mo`e da se izvede od ostanatite obidi da se komunicira za socialni promeni e taa deka e od klu~na va`nost da se obezbedi da pridobivkite od bilo koja predlo`ena promena vo odnesuvaweto }e bide sosema jasna na li~nostite ili zaednicite koi se cel na bilo koja od programite. Poseben akcent treba da se stavi na onie pridobivki koi }e gi zasegaat odredenite celni grupi, bidej}i razli~ni lu e razli~no ja perceptiraat cenata i pridobivkata na nesoodvetna kontrola na MOLO (stopanstvenicite mo`e da bidat zasegnati za perspektivite za investicija, majkite za nivnite deca). Ponatamo{na lekcija e taa deka dokolku programata za osvestuvawe/komunikacija ne e integrirana so ostanatite u~esnici i programi sposobni da odgovorat na barawata {to ja sozdava programata za osvestuvawe, toga{ celnite grupi stanuvaat frustrirani i deziluzionirani. Zatoa, podigaweto na svesta vo zaednicata za potrebata od imunizacija treba da bide prosledena so nabavka na vakcini. Tamu kade {to postoi dobra voqa da se stori toa, koordiniranoto obra}awe mora da se 23 Modificirano od Communication for Behavior Change - The World Bank, 1996, od Cecilia Cabanero-Verzosa p 4 - Figure 2 i veb stranata na Family Health Internationa: Behaviour Change, A Summary of Four Major Theories 27

28 izvede vo sorabotka so relevantnite institucii i organizacii, so cel iznao awe i implementacija na uspe{ni re{enija za trgovijata i upotrebata na oru`jeto. Klu~nata metoda prepora~ana od strana na SASP - Planot za Pobezbedna Zaednica - mo`e da bide funkncionalna samo dokolku razli~ni organizacii sorabotuvaat za dobroto na zasegnatite zaednici i po~nat da gi re{avaat problemite so MOLO koi se identifikuvani od samite zaednici. Za sre}a, postoi potencijal za integrirawe na programata za {irewe na svesta za MOLO vo sklop na ostanatite programi za intervencii, vklu~uvaj}i gi reformite vo sektorot na bezbednosta, prevencija na konflikti, pomiruvawe i rabota na izgradba na mirot, kako i cel sklop na drugi socialni programi, kako }to se borbata protiv nasilstvoto i rabotata so mladite. Za o~ekuvawe e da integracijata da rezultira so nekolku vidovi na pridobivki: a) pridobivki preku koi programite za osvestuvawe za MOLO }e bidat sposobni da nadgraduvaat vrz osnova na postoe~kite mre`i i programski strukturi; b) Za o~ekuvawe e da porakite od programite za MOLO da bidat pocrvsto zasnovani dokolku se vklu~eni i zajaknati so ostanati temi i aktivnosti; v) baraweto za socialni promeni koi uspe{nata programa za {irewe na svesta za MOLO gi sozdava pome u celite mo`e efektivno da se orientira kon socialni programi koi ovozmo`uvaat sredstvo za nesposredan promena. (Neiscrpnata) tipologija na re{enija i alternativi e prika`ana vo slednata tabela, za da gi ilustrira mo`nostite za integracija. Tabela 3: Tipologija na re{enija i alternativi za poseduvawe / zloupotreba na MOLO PRI^INI ZA POSEDUVAWE/ ZLOUPOTREBA Ekonomski Legalna ekonomska aktivnost (n.pr. lov) Nema potreba Profesionalna potreba (n.pr. policija) MO@NI ALTERNATIVI / RE[ENIJA Namera za trgovija so oru`je Merki za anti-trgovija Ovozmo`uvawe na legalni ekonomski alternativi o n.pr. planovi za Brzo Vrabotuvawe i drugi programi za razvoj Namera da se izvr{i vooru`eno zlostorstvo Merki za sprotistavuvawe na kriminalot o Socialni/Kulturni Sport Nema potreba n.pr. obuka i pomo{ na policiskite sili Suvenir Op{testveni programi za promovirawe na Simbol na mo} /dru{tveno prifa}awe/moda normite za ne-poseduvawe Kulturna pridobivka o n.pr. klubovi na ljubiteli oru~je o o Javni obra}awa od tnr. Modni ikoni (n.pr. filmski zvezdi, pop peja~i) n.pr. grupi od zaednicata da istra`uvaat Ďkako da se bide ma` bez oru`jeí 28

29 PRI^INI ZA POSEDUVAWE/ ZLOUPOTREBA ALTERNATIVI / RE[ENIJA Politi~ki/Bezbednosni Strav od kriminal/nasilstvo Merki protiv kriminalot Op{testveni programi za promovirawe na ne-nasilstvoto i mirno razre{uvawe na konfliktite Sobirawe i registracija na oru`jeto Me u-etni~ki tenzii Podobrena sorabotka vo zaednicata preku obuka za razre{uvawe na konfliktite. Strav od konflikt (n.pr. post-konfliktni regioni) Obuka vo razli~itost / tolerancija o n.pr. intervencii za prevencija na nasilstvoto i mirovna edukacija niz u~ili{tatata Prevencija na konflikti Merki za izgradba na mir, doverba, i pomiruvawe Sobirawe i registracija na oru`jeto Nedoverba vo bezbednosnite sili Reformi vo sektorot na bezbednosta o n.pr. promocija na patrolirawe vo zaednicata Programi za promovirawe na patrolirawe vrz osnova na zaednicata. Oru`je vo sopstvenost na porane{ni borci Procesi na demobilizacija, razoru`uvawe i reintegracija Politi~ka borbenost Politi~ki spogodbi Merki za izgradba na doverba, mir i pomiruvawe o n.pr. Planot na ^ovi}, Ohridskiot Ramkoven Dogovor Vo mnogu slu~ai gorenavedenite re{enia baraat prevzemawe na dejstva i resursi koi gi nadminuvaat opsegot na programata za {irewe na svesta za MOLO ili bilo koja druga intervencija za kontrola na MOLO. Vo odredeni slu~ai lu eto vklu~eni vo programat za {irewe na svesta za MOLO }e bidat ograni~eni samo na obezbeduvawe na Informativni re{enija za lu eto i zaednicite (n.pr. samostojna Edukacija za Opasnostite). Programata za {irewe na svesta za MOLO koja nema vospostaveno vrski so drugi bilo po{iroki intervencii za kontrola na MOLO ili pak so drugi sektori, agencii i reformi e sledstveno stesneta vo svojata sposobnost da zadovoli bilo koe barawe za promeni. Vospostavuvaweto na takvi vrski e od odlu~uva~ka va`nost od pri~ina {to poseopfatnite re{enija za problemite so MOLO }e zasegaat ekspertizi i resursi od vladinite i me unarodnite tela so cel da se implementiraat politi~kite, zakonskite, ekonomskite i bezbednosnite reformi. 29

30 Boks 8: ĎProekt za Edukacija za razoru`uvawe i kultura na mirotí izveden vo Albanija Ulogata na policiskite sili vo post-konlfiktnite ili konfliktni op{tsestva mo`e da trpat promeni i rezultiraat vo nedoverba na zaednicata, ~uvstvo na nesigurnost i - shodno na toa - ra{irena pobaruva~ka za oru`je. Vo JIE, kako i vo drugi delovi na svetot, (n.pr. Centralna Amerika) mnogu li~nosti i biznisi reagiraa na vakvite promeni preku nabavka na oru`je ili naem na privatni agencii za obezbeduvawe. Vo takvi situacii reformite vo bezbednosniot sektor i inicijativite od tipot na Ďpatrolirawe vo zaednicataímo`e da pretstavuvaat osnovno doplonuvawe kon merkite za kontrola na MOLO, bidej}i tie go podobruvaat vladeeweto na bezbednosnite sili i na toj na~in ja namaluvaat pobaruva~kata za MOLO. Eden inovativen proekt, poznat kako Edukacija za Razoru`uvawe i Kultura na Mirot (ERKM) se odviva{e vo ~etiri u~ili{ta vo Tirana i Skadar vo Albanija vo periodot pome u Maj i Juni 2003 Lokalnite NVOa,Bezbedna Albanija i Dvi`ewe za Razoru`vawe SaferAlbania, se pridru`ija kon UNDP Albanija i Direktoratot za Edukacija i Policija, za da go testiraat proektot ~ija primarna cel be{e da gi vospostavi strukturite za sorabotka pome u policijata i u~ili{tata, vo napor da se podigne nivoto na doverbata na zaednicata vo policijata. Proektot vklu~uva{e policjski slu`benici koi go educiraa decata za pra{awa koi ja zasegaat nivnata ~ove~ka bezbednost, kako {to se: opasnosta od MOLO, narkotici, prostitucija i nelegalna trgovija so lu e; ulogata i odgovornosta na policijata; regulirawe na soobra{ajot; pra{awa za krvnata osveta i razre{uvawe na konflikti. Upotrebeni se razli~ni materijali i aktivnosti, vklu~uvaj}i diskussi vo u~ilnicite, natprevari i mediumsko pokrivawe. Istra`uvaweto za rezsultatite poka`a deka primerokot od 2000 deca vklu~eni vo ovoj proekt imaa visok stepen na svest za pra{awata za koi tie u~ea. Izve{taj za proektot e na raspolagawe i }e im ovozmo`i na Direktoratot za Obrazovanie i na Policijata da re{at kako da prodol`at vo idnina. Izvori: Philosophy and Principles of Community-Based Policing, a joint SEESAC/Saferworld report; and, Disarmament Education and Peace Culture Project Final Report, UNDP Albania SSSR Project, Pratewe na programskiot ciklus Sekoja programska socialna intervencija mo`e da se podeli na sekvenci i ~ekori, sekoja od niv logi~no povrzana so drugata, na ovoj na~in gradej}i vrz osnova na ona }to e nau~eno. Programata za {irewe na svesta za MOLO ne treba da bidat isklu~ok i slednite poglavja na SASP poka`uvaat kako da se izvede logi~na programa za {irewe na svesta za MOLO od po~etokot do krajot, upotrebuvaj}i gi konceptite prika`ani vo sekcija 2. Doblestite na prateweto na programskiot ciklus se premnogubrojni za da se navedat celosno, no klu~nite prednosti mo`e da se sumariziraat kako: Sproveduvawe na ocenki za izvodlivost i neophodnost pred da se napravi obid za intervencija, ovozmo`uva izvedlivost i po`elnost za bilo koja predlo`ena intervencija za {irewe na svesta za MOLO i ovozmo`uva odreduvawe na soodvetna forma. Iscrtuvawe na strategija za osvestuvawe za MOLO so jasni celi, koi zasnovani vrz osnova na potpolni informacii gi maksimalizira {ansite deka komunikacijata }e bide od zna~aj za mesnite priliki kako i dovolno efektivna za da proizvede dolgotrajni promeni na znaeweto, stavot i odnosot na lu eto. Vospostvuvaweto sistemi za nabquduvawe i evaluacija im ovozmo`uva na programite da ostanat na zacrtaniot kurs, se adaptiraat na promenlivite okolnosti i gi identifikuvaat lekciite {to se od vrednost. 3 poglavje na SASP prira~nikot po~nuva so prvata faza na programskiot siklus - sobirawe i menaxirawe na informacii. 30

31 Diagram 4: Programski ciklus 31

32 32

33 3 Sobiraweto na informacii i menaxiraweto 3.1 Celite na sobiraweto na informacii i podatoci Sobiraweto, analizata i upotrebata na podatoci se klu~ni za efikasno implementirawe na kontrolnite aktivnosti na MOLO, vklu~uvaj}i gi i intervenciite za soznavawe na MOLO. Nitu edna MOLO intervencija ne smee da se realizira, bez pritoa da se studira soddr`inata na koja treba da se raboti, od strana na personelot na MOLO. Treba da se soberat mnogu informacii od razli~ni izvori od strana na personelot, pred da se donese zaklu~ok za dadenata situacija. Zaedni~kata cel na site informacii e da mu ovozmo`at na personalot da: a) ja razbere prirodata na MOLO problemite vo sekoja zaednica, vklu~uvaj}i gi tuka i funkciite na MOLO za posebnite grupi i zakanite, kako i za bitnite vrski i dinamika koja {to treba da se zeme v predvid pred da se reagira b) vr{i podgotovki za nadgleduvawe i vrednuvawe na programata, za da se garantira transparentnost, i v) osoznae podobra slika za site zasegnati strani, so cel da se planira i podobri koordinacijata i sorabotkata. Sobiraweto na informacii se vr{i na site nivoa - nacionalni, regionalni (SEE), sub-nacionalni i na nivo na zaednici. Sleduvaat vidovite na informacii koi se potrebni za soznavaweto na programata na MOLO, no tie ne gi vklu~uvaat site, bidej}i mo`e da se potrebni drugi kategorii za razli~ni soddr`ini 3.2 Sobiraweto na informacii vo pravec na nacionalnite iniciativi za mikro-razoru`uvawe Aktivistite {irewe na svesta za MOLO, koi {to rabotat vo pravec na nacionalnite intervencii za mikro-razoru`uvawe ke imaat pristap do MOLO 24 anketata za da im se pomogne vo kreiraweto na programata. Nacionalnata MOLO anketa e opse`na na nacionalno nivo. Nejzinite celi se: Da ja odredi, i zgolemi prirodata na MOLO i nejzinoto vlijanie vo regionot, dr`avata ili zaednicata, so cel da se obezbedat to~ni podatoci i informacii za bezbedna, efektivna i efikasna intervencija od strana na soodvetnata organizacija. Sevkupnata anketa za MOLO ima ~etiri dela: 25 Anketa za distribucija na lesnoto oru`je. Se sobiraat podatoci za vidot, koli~inata, posednikot, distribucijata i dvi`eweto na MOLO vo dr`avata ili regionot Anketa za vlijanieto na lesnoto oru`je. Se sobiraat podatoci za vlijanieto na MOLO vo zaednicata i ekonomskiot i socialniot razvoj. Anketata za percepcijata na lesnoto oru`je. Se sobiraat kvalitativni informacii za odnesuvaweto na lokalnata zaednica vo vrska so MOLO i mo`nite intervencii, i Anketa za kapacitetot na lesnoto oru`je. Se procenuvaat dr`avnite kapaciteti za razvoj na podobrenata MOLO kontrola. 24 Idealno ova treba da bide na nivo na Nacionalna Vlada, no teoretski sekoj sposoben akter moæe da gi prevzeme ovie odgovornosti, p.r. odbrano Nacionalno Koordinativno Telo ili MLO Komisija, ili NVO. Sestrani istraæuvanja se napraveni vo Makedonija i Crna Gora. Vo Albanija i Bosna i Hercegovina istraæuvanjata se zemaat vo predvid. Pomalku seopfatni no dosta korisni studii se napraveni vo juæna Srbija, Kosovo i Bosna i Hercegovina. Celosen pristap za izveπtajite od istraæuvanjata moæat da se najdat na ili vo Komisionite Tela (vo gorenavedenite sluëaji (UNDP country offices) 25 SRMR MLO istraæuvanje, 33

34 Mo`e da se uporebat razli~ni sredstva za da se izvr{i anketata, kako {to se: Pra{alnici za doma}instvata Intervjua so klu~nite izvori na informacii Fokus-grupi Dr`avnite i akademskite podatoci Drugi sli~ni anketi koi {to bile izvr{eni porano. Nacionalnata anketa za MOLO e zada~a koja prodol`uva. Taa treba da se izvr{i so poddr{ka na dr`avnite vlasti pred da zapo~nat glavnite intervencii za MOLO. Podocna taa }e se obnovi postojano - so cel da gi reflektira uslovite koi {to se menuvaat, vo prodol`enieto na programata i na razvojot na nastanite (procesot za vrednuvawe na MOLO). Ova }e im gi obezbedi potrebnite informacii na nacionalnite planeri, koi {to se potrebni za utvruvawe na operativnite celi za nivnite programi, i podocna da se planiraat site kontrolni intervencii vo MOLO detali. Koga toa }e se utvrdi, anketata na MOLO gi obezbeduva slednite programski menaxeri za soznavawe na MOLO: a) jasni celi na nacionalnite programi za mikro-razoru`uvawe, so koi {to mo`e da se povrze programata {irewe na svesta za MOLO. b) gi identifikuva i promovira vrskite me u mikro-razoru`uvaweto (i povrzanite strategii za obuka za komunikacii/rizik) i po{irokite pra{awa povrzani so razvojot i bezbednosta, i v) ottuka go ovozmo`uva planiraweto na strategijata {irewe na svesta za MOLO, i za vodi~ za drugite Planovi za pobezbedni zaednici Informaciite koi {to se sobiraat kako del na anketata za MOLO, }e bidat {iroko dostapni do odgovornite vo dovolno detalna forma, za da im se ovozmo`i da se izvr{i glavnoto planirawe. Vo sekoj slu~aj, nacionalnite anketi za MOLO se nameneti za davawe na generalen (obi~no za celata dr`ava) pregled, a ne detalni informacii za sostojbata vo sekoja zaednica ili selo. Samo reprezentativnite podelbi vo zaednicite vo zemjata }e bidat prou~eni vo detali (pr.: za vreme na anketiraweto vo doma}instvata); kako del na nacionalata anketa. Sobiraweto na dopolnitelni podatoci mo`e da se bara ~esto, bilo od strana na relevantnite zaednici ili soodvenite institucii/ organi. Dokolku nacionalnata anketa za MOLO ne e izvr{ena, }e bide potrebno celosno vrednuvawe na potrebite i kapacitetite, od strana na planerite na programata {irewe na svesta za MOLO. Duri i vo slu~aite kade {to informaciite za nacionalnata anketa za MOLO se dostapni, }e bide potrebno da se sobiraat dopolnitelni lokalni informacii, so cel da se razvie strategijata za {irewe na svesta za MOLO i za ponatamo{nata poddr{ka za planovite za pobezbedni zaednici. Vidot na informacii koj treba da se sobira, i sredstvata za toa se opi{ani podolu: 3.3 Sobiraweto na informacii i podatoci: prodol`itelen proces na aktivnostite {irewe na svesta za MOLO Sobiraweto na informacii, analizata i upotrebata se vr{i po slednite osnovi: a) pred prestavuvaweto na strategijata za {irewe na svesta za MOLO, vo forma na anketa za ostvarlivost b) vo fazata na prestavuvawe na strategijata: vrednuvaweto na kapacitetot i potrebite (osven ako potrebnite informacii se obezbedeni od postoe~kite anketi), i v) kako del na implementiraweto na intervenciite {irewe na svesta za MOLO: Planot za pobezbedni zaednici 34

35 Tabela 4: Razni nivoa na sobirawe na podatoci STUDIJA ZA OSTVARLIVOST VREDNUVAWE NA POTREBITE I KAPACITETOT PLANOT ZA POBEZBEDNI ZAEDNICI Zo{to? Za da se vrednuva kolku e ostvarlivo sobiraweto na podatoci za pra{awata i {tetite na MOLO. Za da se vrednuva potencialot i ostvarlivosta na MOLO intervenciite Za da se razbere dokolku ima potreba od {irewe na svesta za MOLO. Ako ima, treba da se sobiraat potrebnite informacii za da se ispolnat potrebite na MOLO - prviot ~ekor pred da se odlu~i dali da se proba so MOLO obukata za rizik ili prestavuvaweto na MOLO. Da se vidi kako da se integriraat MOLO programite vo dr`avnite strategii. Da se razberat problemite so MOLO vo posebnite zaednici i da se identifikuvaat soodvetnite re{enija za niv. Da se poddr`at zasegnatite zaednici vo implementiraweto naidentifikuvanite reagirawa so cel da se podobri bezbednosta na zaednicite. Koi informacii? Generalni informacii za problemite so MOLO, podatoci za {tetite. Postoe~kite i planiranite za intervenciite so MOLO Specifi~ni informacii za problemite so MOLO i zakanite; soznaniata, odnesuvaweto na lu eto kon MOLO. podatoci za {tetite na MOLO. Detalni informacii za postoe~kite i mo`nite re{enija/alternativi za problemite so MOLO, vklu~uvaj}i gi tuka intervenciite na MOLO koi se planirani ili se vo izvr{uvawe i povrzanata rabota za mir - prvencija na konflikti Specifi~ni informacii za aktualnite zakani i problemi od MOLO vo sekoja zaednica, vklu~uvaj}i gi i {tetite na MOLO; soznania, percepcii, odnesuvawa i postoe~ki re{enija i na~ini za kopirawe; predlo`eni MOLO i humanitarni intervencii; odnesuvawa kon razli~ni mo`nosti za predavawe na oru`jeto Kade? Na nacionalno nivo, glavno so informacii od aktivnosti na teren Na nacionalno, regionalno i nivo na zaednici Vo zaednicite koi se pogodeni 35

36 STUDIJA ZA OSTVARLIVOST Kako? Diskusii i intervjua so vlastite i organizaciite koi se zagri`eni; mediumite; generalnite informacii od programitena terenot Vidi ja metodologijata upotrebena vo delot 3.4 Koga? Po identifikuvaweto na zgolemuvaweto na problemite na MOLO od strana na vlastite i/ili organizaciite VREDNUVAWE NA POTREBITE I KAPACITETOT Sredbi na centralno nivo so relevantnite ministerstva; organizacii i mediumi. sredbi na regionalno nivo so relevantnite podra~ni edinici na ministerstvata i organizaciite. Trenirawe na personalot koj raboti na teren, i koj go vr{i vrednuvaweto na zaednicata. Vrednuvawe na zaednicatavo odredeni sela. Analiza na informaciite i podatocite. Vidi ja metodologijata upotrebena vo delot 3.4 Po studijata za ostvarlivost. PLANOT ZA POBEZBEDNI ZAEDNICI Diskusii so pogodenite zaednici i vlastite. U~esni~ki aktivnosti, koi celat kon rizikuvanite grupi. Vidi ja metodologijata upotrebena vo delot 3.4 Po vrednuvaweto na potrebite i kapacitetot i analizata na informacii. Sledej}i ja osnovnata anketa za soznanijata, odnesuvaweto i praktikata 26 Tabelata podolu gi objasnuva vidovite na informaciite koi planerite na programata na {irewe na svesta za MOLO mora da gi soberat za vreme na vrednuvaweto na potrebite i kapacitetite vo sekoja programa. Potrebite na informaciite }e variraat vo zavisnost od toa dali programata za {irewe na svesta za MOLO }e bide ednistvena ili integrirana so intervenciite za mikro-razoru`uvawe. Rezultatite na sobranite podatoci dozvoluvaat analiza na situacijata od strana na personalot na programata, a vrz taa osnova }e moqe da se sozdade strategija za programata. 26 Vidi Poglavje

37 Tabela 5: Vidovi na informacii potrebni vo razli~ni fazi na programata Studija za ostvarlivost Vrednuvawe na potrebite i kapacitetot Analiza na zemjata q Infrastruktura, statistiki za populacijata, politi~kata soddr`ina, nadvore{nata politika q Kapacitet na svojata organizacija vo izvr{uvaweto na aktivnostite q Nacionalniot plan za kontrola na MOLO i postoe~kite kontrolni aktivnosti na MOLO q Razvoen plan za zemjata i aktivnosti na site vklu~eni agencii i ministerstva q Situacijata vo zemjata; postoe~kite resursi, lokalno dostapni i me u drugite agencii q Geografski podatoci za zemjata/regionot; pr.: dostapnost vo regionot, vremenski uslovi q Dr`avni praznici q Me unarodni intervencii; pr.: programi povrzani so kontrolata na MOLO, planirani stranski investicii q Zakonskite propisi; pr.: zakoni za vrabotuvawe, zakoni za uvoz q Vladata, lokalnite vlasti i svesnosta na agencijata za problemite so MOLO q Kulturnite percepcii na anketarite na MOLO q Komunikacijata: Tradicionalniot na~in na komunicirawe, dialektite na jazikot, tradicionalniot na~in na obrazovanie, materialite i metodite koi im se poznati na populacijata Oboenite simboli, zna~eweto na znakovite, itn. Kakvi bilo tradicionalni na~ini za razre{uvawe na konfliktite i razli~nite ulogi na lu eto (posebno ma`ite i `enite) q Menaxirawe na kontaktite: koi se klu~nite komunikacii? pr.: profesorite, politi~kite funkcioneri, liderite na opozicijata, nastavnicite, lekarite, gradona~alnicite, itn.kako da se pristapi do niv? Koi se nivnite odnesuvawa kon potencialnite programi za MOLO? q Odreduvaweto na mediumite Pristapnosta do mediumite Politi~kata slika na mediumite Celnata grupa na mediumite Dali ima zakon za javno informirawe? Tro{ocite za emituvanite spotovi Koi se geografskite dostapnosti na razli~nite mediumi? Planot za pobezbedni zaednici Podatoci dostapni od nacionalnata anketa za MOLO 27 Pregled C Pregled/C C Pregled/C C C P 37

38 Studija za ostvarlivost Vrednuvawe na potrebite i kapacitetot Planot za pobezbedni zaednici Analiza na problemot so MOLO (a) Pra{awa za disribucija/ sopstvenost: q Vidovi na MOLO i dostapnosta vo zaednicite; vidovi na MOLO koi sozdavaat najgolemi {teti o op{testvoto (pr.: legalni ili nelegalni, sportski ili voeni oru`ja, eksplozivi ili lesni oru`ja?) q Soznania za sostojbata vo koi MOLO bil potreben q Proceneta koli~ina na MOLO dostapni na naselenieto q Proceneta % na pogodenite sela/ zaednici q [vercerskite pati{ta za uvoz, izvoz, trgovija, itn. q Kakov bilo lokalen MOLO produkt koj mo`e da bide zlouporebe (b) vlijanieto: q Procenka na brojot na mrtvite i povredenite zaradi MLO i uslovite pod koi tie se napraveni q Trendot vo stapkite na kriminal, ubistva, povredi q Soznania za drugi formi na potreba/zloupotrea na MOLO, pr.: slu~ai povrzani so doma{noto nasilstvo, pukaweto vo veselbi q Soznania za drugi problemi povrzani so MOLO, pr.: vlo{uvawe na me u-etni~kite pritisoci, ~uvstvuvawe na nesigurnost, povredi na ~ovekovite prava od bezbednosnite sili q Tro{ocite od MOLO za javnoto zdravstvo i ekonomijata (turizmot, investiciite, vlijanie na konfliktot) Analiza na institucionalnite soznania za MOLO q Naravou~enija od postoe~kite MOLO iniciativi vo zemjata q Naravou~nija od prethodnite MOLO iniciativi vo drugite zemji q Naravou~nija od drugite iniciativi za prestavuvawe/razvoj vo zemjata, na pr.: iniciativite na javnoto zdravstvo, intervenciite protiv minite q Me unarodnite dokumenti i spogodbi (pr.: Dejtonskata spogodba) D= Istraæuvawe na distribucijata na MLO (SADS); Istraæuvanje na Vlijanieto na MLO (SAIS); Istraæuvanje na Kapacitetot na MLO (SACS); Istraæuvanje na Percepcijata na MLO (SAPS). Podatoci dostapni od nacionalnata anketa za MOLO 27 D D D D D D I I I I/P I Pregled Pregled 38

39 Analiza na pogodenoto naselenie q Ulogata na ma`ot, `enata i decata i razli~nite etni~ki grupi; liderite na zaednicata i vlijatelni ~lenovi vo zaednicata, kulturnite odnesuvawa, veskite ubeduvawa, tradiciite, strukturata na mo}ta, nivoto na obrazovaie (na nivo na zaednicata potrebno e analiza na odgovornite) q Informacii za povredite i mrtvite od MOLO: godini, pol, status - civili ili voeni lica, pri~ina za povredata ili smrtta, mesto, datum, efekt Pregled I q Vrednuvajte go tekovnoto odnesuvawe povrzano so MOLO: razli~nite pri~ini za posedstvo na MOLO i upotreba/zloupotreba vo grupite (pr.: lov, siroma{tija, etni~ki konflikti, politika na isklu~uvawe, krvna odmazda, identiti i vrednosti, samo-za{tita) Aktivnosti vrz koi {to vlijaela MOLO Postoe~kite kontrolni aktivnosti za MOLO vo zaednicite? Kakvi bilo lokalni strategii za soo~uvawe Sigurni I nesigurni odnesuvawa faktorite koi {to ja objasnuvaat potrebata za MOLO (pr.: koi se uslovite i faktorite koi gi motiviraat lu eto da se vooru`at?) Razberete gi socijalnite kontroli na MOLO (pr.: koja e ulogata na MOLO vo zaednicata?) q Vrednuvawe na odnesuvawata i percepciite na problemot (zapomnuvaj}i da gi vidite razlikite meu bitnite socijalni grupi) 28 Razli~nite percepcii za ~ove~kata bezbednost na individualcite i zaednicata Percepcijata na zaednicata za MOLO Percepciite na zaednicata za vidot na intervencijata na MOLO (pr.: sobirawe na oru`jeto) }e bidat poddr`ani od individualcite i zaednicata, koj treba da go napravi toa (me unarodnite organizacii, policijata) Va`nosta/razvojot na privatniot industriski sektor, itn Va`nosta/razvojot na privatniot industriski sektor, itn q Vrednuvajte go nivoto na postoe~kata svest i soznanie za MOLO (povtorno, videte gi razlikite me u bitnire socijalni grupi) : Zgolemuvawe i zloupotreba na MOLO i nivnite efekti (lokacija, vid, rizici, dali znaete za pre`iveani?) Bezbedni odnesuvawa Kako MOLO se povrzuva so rizikuvanite grupi (socio-ekonomskite i psiholo{kite efekti, kakvo vlijanie ima MOLO vrz nivnite `ivoti?) Alternativni re{enija q Uloga na specifi~nite grupi (pr.: `enite, vlijanieto na verskite lideri vo odnesuvaweto) i odnesuvaweto kon poseduvaweto na oru`jeto i razoru`uvaweto; sturkturata na semejstvoto (pr.: klanovite) q Mislewa od zaednicite za najdobrite na~ini i metodi za razoru`uvawe; pre~ki za razoru`uvaweto q Percepciite na lu eto kon mediumite, vladata, me unarodnata zaednica, glavnite bezbednosni faktori P/I P P P P P 28 Koga i da e moæno imperativ e odvojuvaat sobranite informacii od strana na kluënite socialni kategorii kako klasa, vozrast, rasa, etnicitet, pol, religia i lokacia (posebno razlikite pome u urbanite i ruralnite reoni). Ova }e ovozmoæi na programskite menaxeri da osoznaat da li razliënite zaednici i socialni grupi imaat razliëni znaewa, iskustva i stavovi vo odnos na MLO i da ja pripremat programskata strategija spored toa. 39

40 Boks 9: Zo{to lu}eto dr`at ogneno oru`je Vo odreden broja na razli~ni anketi izvedeni vo, doma}instvata vo Kosovo, Makedonija, Crna Gora i Ju`na Srbija a bea ispitani koe e nivnoto mislewe zo{to lu eto vo nivnite zaednici dr`at ogneno oru`je. ^etirite grafi navedeni podloly ja zumariziraat statistikata. Vo sekoj naveden slu~aj odgovorot se razli,kuva{e zavisno od socilanata grupa ili lokacija, no sepak odgovorot ďli~na bezbedností se pojavuva{e kako konstanta.. Detalnata analiza na podatocite stoi vo celost na raspolagawe na slednata veb-stranica 40

41 Boks 9: Zo{to lu}eto dr`at ogneno oru`je 41

42 3.4 Metodi za sobirawe analizi Razli~ni metodi mo`at da se upotrebat za sobirawe na informacii. Upotrebenite metodi zavisat od potrebnite informacii kako i ka kontekstualniot faktor, kako {to e stepenot na pristpa kon socialnite grupi, vremenskite ograni~uvawa i osetlivosta na informaciite koie se pribiraat. Na primer, socialnite I kluturnite obicai }e go ograni~at stepenot na pristap kon klu~nite grupi kako i nivnata spremnost da obezbedat informacija, taka da ponekoga{ pravej}i go neophodna sobiraweto na mono-polovi ili mono-etni~ki grupi za diskusija. No upotrebenite metodi isto taka }e zavisat od vidot na informacii koi treba da se priberat: a) dali e vo pr{awe op{ta informacija za zemjata ili pak za institucionalnoto znaewe (vobi~aeno pribrana na centralno nivo) ili b) pospecifi~na informacija za zasegnatat populacija, kako na primer nivnata percepcija za problemite so MOLO, nivnoto odnesuvawe kon oru`jeto sopstvenosta na istoto, nivnoto mislewe za opciite za sobirawe na opru`jeto itn. (pve}eto sobrani na nivo na zaednicata) v) podtaocite za `rtvite (sobrani na centralno nivo I na nivo na zaednicite). Boks 10: Istra`uvaweto za percepcijata na MOLO izvedena vo Ju`na Srbija So cel da se ovomzmo1i UNDP UNDP Srbija I Crna Gora da se re{i kakov vid na intervencija za MOLO bi bil soodveten za ivedeuvawe vo Ju`na Srbija, Belgradskata kompanija za istra`uvawe na pazarot Strategic Marketing (SMMRI) í be{e anga`irana vo Juli / Avgust 2003 so zada~ da pribere podatoci za percepcijata na op{tinite Bujanovac, Medvedja i Presevo koi bea zasegnati od problemot na MOLO. Istra`uvaweto upotrebi sredstva kako {to se anketi na doma}instvata, strukturni intervjua i fokusgrupi, se so cel da se napravio pofleksibilno sobiraweto na podatoci. Sepak, me{anata sredina, postkonfliktnata situacija i vo nekoi slu~ai visoko tradicionalnata opkru`enost pretstavuvaa pote{kotija za istra`uva~ite. Zabele`enite iskustvaa vklu~uvaa: Visok stepen na odbivawe od strana na celnite li~nosti vo podra~jata opfateni od konfliktot Pote{kotii vo nao awe na li~nosti vo dvo~lenite timovi - etni~ki Srbin i etni~ki Albanaec - za istra~uvawe vo me{anite etni~ki zaednici Odbivawe na snimawe na fokus grupite za mo`na podocne`na transkripcija Pote{kotii vo sostavuvawe na fokus grupite sostaveni od endinstveno etni~ki Albanki Zaedni~ka tendencija spodelena od celnite li~nosti da odbbivaat da zborat slobodno za eden ili pove}e ~asovi za odreden broj na pra~awa sem MOLO so cel da se ispita namerata na istra1uva~ite Izvor: Small Arms Perception Survey in South Serbia, September 2003, SMMRI. Glavnite metodi, kvantitaivni i kvalitativni, mo`at da se navedat kako: 29 Primeroci na istra`uvawa. KAP istra`uvawa. Fokus grupi za diskusija. Temelni intervjua. Kratki intervjua. Nabquduvawe. Pregled na dokumenti i podtacoi Metodi za Brza Ocenka na U~estvoto. Ispitvawe na odredeni slu~ai. Triangulacija. 29 Primeri na najëesto upotrebuvanite naëini i nasoki za nivna upotreba dadena vo Aneks C, D, E i F. Po detalni informacii za sekoja metoda moæat da se najdat vo Komunikacijata vo Programata za Svesta za Mini, Megunaroden Centar za HumanitarnoDeminiranje, Æeneva

43 Potrebnite informacii se sobrani: Od strana na aktivistite najmeni od strana na organizacijata koja e odgovorna za izveduvawe na istra`uvaweto i/ili pak od kativistite na programata za {irewe na svesta za MOLO, kako i od volonteri vo slu~aj na potreba i zavisno od ocenkata na kapcitetite; i Od razli~ni izvori, kako nacionalnite / lokalnite vlasti (n.pr. ministerstvata, vojskata, policijata, op{tinite, selski poglavari itn..); lokalni institucii / zdru`enija / NVOa; me unarodni organizacii ; mediumi; mesno naselenie(n.pr. `rtvi, nastavnici, selani, roditeli, deca, verski voda~i itn). Tabela 6: Primeri na metodi za sobirawe informacii TIPOVI NA INFORMACII Op{ti informacii (n.pr. zakana, specifi`nosti na zemjata) Specifi~ni infromacii za znaeweto, odnosot, percepcijata na zasegnatite zaednici. Podatoci za `rtvite STEPEN NA SOBIRAWE Na centralno nivo Na nivo na zaednicata Na centralno i na nivo na zaednicata PRIMERI NA METODI Sostanoci i diskussi so relevantni ministerstva; mesni vlasti; agencii za kontrola na MOLO i drugi humanitarni organizacii; lokalni mediumi. Pregled na postoe~kite izve{taji KAP istra`uvawa Sostanoci i diskusija so lokalnite avtoriteti, n. pr. selskite i verskite voda~i, nastavnici, `nski grupi itn. (n.pr.kako del od Planot za Bezbedna Zaednica) Pregled na izve{taite za aktivnostite od strana na agenciite koi rabotat vo specifi~nite oblasti Intervjua so zagrozenite grupi i nositelite na oru`je Postoe~kata statistika od Ministrestvoto za Zdravstvo ili bilo koe relevantno ministrestvo Mediumite Sredbi so organizacii za za~tita na zdravjeto ili `rtvite Pregled na izve{taite za nivnite aktivnosti i statistiki Standardiziran formular za sobirawe na podtaoci za `rtvi od MOLO (dokolku e vozmo`no) Intervjua so `rtvite ili nivnite bliski Intervjua so nositeli na oru`je 3.5 Zbirawe informacii kako sredstvo za nabquduvawe i evaluacija Zbiraweto informacii se odviva vo site fazi na programskiot ciklus, od fizibiliti studijata pa se do evaluacijata aktivnostite povrzani so MOLO. Sobranite informacii se od su{tinsko zna`ewe za nabquduvawetp i evaluacijata na programata. Za celite na nabquduvawe i evaluacijata e od su{tinsko zna`ewe da se odvie Prvi~na Ocenka 43

44 na Znaewata, Odnesuvawata I Praksite (ZOP) vo celnite zaednici i toa pred implementacijata na bilo koja intervencija na programata za {irewe na svesta za MOLO (vidi Aneks V). Ova }e i ovozmo`i na organizaijata zadol`ena za implementacija da go odmeri vlijanieto na intervencihata povrzana so MOLO vrza celnata zaednica preku komparacija na zaneweto, odensuvaweto I praksite pred I po intervencijata.drugite indikatori, kako na primer nivoto na vidlivost na MOLO, brojot na predadeni MOLO za vreme na sobiraweto. Kako i stepenot na kriminalitet, bi mo`ele da se upotrebat za evaluacija na priogramite za intervencija. Sepak, ovie indikatori pretstavuvaat problem za evaluacija na programata za {irewe na svesta za MOLO, od pri~ina {to golem broj na variabili - sem proramskite kativnosti - bi mo`ele da vlijaat vrz niv Obuka na aktivisti Od su{tinska va`nost e da se treniraat onie aktivisti i volonteri koi vsu{nost sobiraat informacii, bilo nivnite odgovornosti da vklu~uvaat istra`uvawe preku upotreba na sporedni izvori (vidi Aneks F), ili pak informacii od prva raka preku rabota vnatre vo zaednicata. Vo vtoriot slu~aj potrebano e anga`irawe na odreden broj aktivisti od zasegnatite zaednici kako i da se obezbedi nivna obuka, koja treba da opfati upotreba na osnovni sredstva na obuka (vidi Aneks V, G, D, i \) kako i obuka vo pra{awa povrzani so MOLO, vklu~uvaj}i ja terminologijata, prepoznavawe na MOLO, kako i obuka za osetlivosta na pra{awata. Regrutacijata i obukata na lokalniot staf ne samo {to }e doprinese kon gradewe na doverba - i na toj na~in pomogne vo zbiraweto informacii - tuku isto taka }e ovozmo`i sredstvo preku koe metodite upotrebeni za zbirawe informacii }e mo`at da podle`at na kritika i da se prilagodat na lokalnite uslovi. Najposle, vklu~uvaweto na lokalnite `iteli e isto taka ~ekor napred kon vklu~uvaweto na sevkupnata zasegnata zaednica vo programata za {irewe na svesta za MOLO, koja bi usledila Pincipi na informirawe i menaxment Jasnost i transparentnost 30 povrzani so celta na zbiraweto informacii Jasnata i transparentna komunikacija so vlastite, li~nostite i zaednicite za vreme na fazata na zbirawe na informacii na programata za mikro-razoru`uvawe ili pak na programata za {irewe na svesta za MOLO, e preduslov za uspe{nosta na taa faza na programata. Gledano voop{to, jasnosta i transparentnosta mora da se obezbedi vo vrska so: Celite na programata za MOLO za koi informaciite se sobiraat. Vidot informacii koi se baraat. Kako, koga i kade }e se sobiraat. Od kogo tie informacii }e se baraat (ka`ano vo op{ta smisla). Koj }e gi sobira (identitetot na terenskite aktivisti i nivnata organizacija). Zo{to se tie potrebni. Jansosta za navedenite pra{awa e su{tinski ~ekor kon obezbeduvaweto da lu eto koi `iveat vo zaednicite zasegnati od MOLO da se ~uvstvuvaat poprime~ivi za davawe informacii. Koga se zanimavame so osetliva materija kako {to e nelegalnata trgovija i zloupotreba na MOLO, na licata koi se intervjuiraat (so isklu~ok na slu`benite lica koi }e odlu~at da zborat on record) treba da im se dade garancija za anonimnost. 30 Isto taka eden od principite na Programata za Mikro-Razoruæuvanje, vidi SRMR 01.10, 44

45 Boks 11: Transparentnost i doverlivost Vo ramkite na Pilot Proektot razvien 1998 vo gradot Gram{ vo Albanija, NVO-to ĎDvi`ewe za razoru`uvaweí prevzede pilot projekt koj se fokusira{e na edno selsko osnovno u~ili{te i edno sredno, urbano, u~ili{te (u~enici od godi{na vozrast). Glavnata idea be{e da se raboti so deca so cel da se vlijae vrz roditelite da go predadat oru`jeto. Kako del od ovoj proekt se razvi anonimna anketa so 900 u~enici, koi bea pra{uvani za oru~jata dr`ani doma. 20% na intervjuiranite deca odgovorija deka tie imaat oru`je doma. Iako be~e od su{tinska va`nost da se bide transparenten vo vrska so celite i namerite na pilot proektot i anketata, isto taka be{e od vitalna va`nost da se odr`i anketata anonimna, so cel da se obezbedi da sobranite informacii bidat uspe{ni. Izvor: Intervju so aktivistite na ídvi`ewe za razoru`uvaweí, UNDP partner vklu~en vo Gram{ Pilot Proektot Fleksibilnost Vo nekoi slu~ai e delikatno da se soberat nekoi informacii. (n.pr. da se pra{uvaat lu eto kolku lu e imaat doma), taka da idejata e pove}e da se postavat pra{awata na pomalku kontraverzen na~in (n.pr. akcentot da se stavi na termini kako bezbedností), ili pak pristpot kon zasegnatite da se odviva preku ne-kontraverzni pra{awa kako {to se zdravstvoto, socio-ekonomskoto vlijanie, kako nelegalnata trgovija vlijae vrz perspektivite na zemjata za osiguruvawe mir i razvoj, ili pak za pra{awa za ulogata na decata. Aktivistite na programata treba da bidat spremni da se prisposobat kon specifi~ni konteksti i - tamu kade {to e neophodno - gi menuvaat svoite planirani metodi za zbirawe na informacii ili pak za vidot na baranite informacii. Tie isto taka treba da bidat spremni da vle~at po~etni zaklu~oci od bllo koj vid opirawe na koe }e naidat vo zaednicata koga }e se otvori diskusija za pra{aweto na MOLO. Opiraweto mo`e da se pojavi poradi pove}e pri~ini, vklu~uvaj}i go stravot deka drugite vo zaednicata nema da se slo`at (n.pr. ~lenovi na semejstvoto ili vlijatelni grupi); strav od bezbednosnite sili; op{ta nedoverba bazirana vrz ekcesivni nivoa na tenzii i nesigurnost; strav od istraga i gonewe ili pak op{to ~uvstvo deka pra{awata povrzani so MOLO se od privatna priroda. Bilo koja da e pri~inata, preku razbirawe na pri~inata zo{to lu eto se stesnuvaat da diskutiraat za MOLO aktivistite }e po~nat podobro da ja razbiraat zaednicata i funkcijata na MOLO. I pokraj vakvite o~ekuvani pote{kotii, va`no e da se zapomni deka MOLO se samo edno od od mnogute osetlivi pra{awa i deka programite za op{testvenata intervencija za drugi tabu pra{awa kako {to se upotrebata na droga, seksualnata edukacija za `enite i za HIV.AIDS imaat demonstrirano deka inhibiciite mo`at da se nadminat preku upotreba na vistinskite sredstva kako i so malku trpelivost i ~uvstvitelnost. Upotrebata na thnikite za aktivno slu{aweí mo`e da pomogne da se izvle~at informacii bez pritisok i bez vodewe Terminot Aktivno Sluπawe se odnesuva na tehnikata za komunikacija opiπana vo Ramka 12, i na tipot na proektot za Gradewe Mir koj se odviva vo Zaednicite. Za pove}e informacii vidi Grassroots Listening and Organising, Walters, H., Rural Southern Voice for Peace,

46 Boks 12: Smernici za aktivno slu{awe Aktivnotom slu{awe potrebuva usilba i koncentracija i vklu~uva: Prepoznavawe na barierite za efektivna komunikacija ; tie mo`at da bidat : Vnatre{ni (umor i stres ili pak va{ite sopstveni predrasudi) Nadvore{ni (periferna bu~nost ili slaba akusti~nost); Me unarodna (primer, kako jazikot mo`e da se razbere ili tolkuva od strana na razli~ni lu e) Slu{awe na sodr`inata na porakata za da se obezbedite deka imate ~ueno to~no ona {to e ka`ano oslu{awe na ~uvstvata - tie mo`at da bidat navesteni preku ne-verbalni signali kako {to se stavot na teloto ili tonot na glasot preku koj se iska`uvaat rabotite Ohrabruvawe na govornikot preku izrazi na liceto i telesna gestikulacija Koncentracija Obrnuvawe vnimanie na op{tiot kontekst i sevkupnite temi i nezbunuvawe od izolirani fakti ili komentari Slu{awe na mislewa - bez prekinuvawe - koi se sprotivni od va{ite Odbir na adekvatni pra{awa so cel da se pomogne vo usmeruvaweto na diskusijata Izvor: Adaptirano od Personal Communications at Work, Open University Press, Kvalitetot i kvanitetot na informaciite Zdobienata infomacija se upotrebuva za izrabotka i planirawe na soodvetna strategija. Kvalitetot na informacijata e klu~na za vospostavuvawe na programa adaptirana na lokalnite priliki, poradi {to e sekoga{ va`no da se fokusira na kvalitetot na dobienata informacija. Kvantitetot e isto taka va`en koga stanuva zbor za planirawe na soodvetna strategija, no sepak mo`e da bide limitirana vo odredeni priliki To~nost Programskite aktivisti treba da se stremat kon osiguruvawe da dadenata informacija e sekoga{ to~na i vistinita. So cel da se maksimalizira ova, sekoja sobrana informacija treba da se sporedi so ostanatite raspolo`ivi izbori za istata da bide potrvrdena ili odbiena. Dvostrukata proverka na informacijata pred planiraweto na strategijata, kako i pred raspodelbata na rezultatite, }e obezbedi deka strategijata e relevantna i ima smisla, kako i deka nepotrebnite fakti~ki gre{ki se otstraneti Vospostavuvawe na mre`a za sobirawe na podatoci za `rtvite Sobiraweto podatoci za `rtvite e od va`nost koga stanuva zbot za identifikacija na rizi~nite grupi, za razbirawe na modelite i na~inite koi dovele do smrt i povredi kako i za vlijhanieto {to MOLO go ima vrza li~nostite i zaednicite. Sepak, detaliziranite podatoci za `rtvite mo`e da se poka`at kako te{ki za pribirawe poradi mnogu pri~ini, taka da e potrebno da se vospostavi mre`a na istra`uva~i so cel da se dojde do izvorot na informacii. Pri sobiraweto podatoci za `rtvite neophodno e: a) da im se objasni na lokalnite vlasti koi se celite na sobiraweto na podatocite kako i da se obezbedi nivna prethodan avtorizacija; b) da se identifikuvaat i kontaktiraat zasegnatide u~esnici koi mo`at da pomognat vo pribiraweto informacii, n.pr. policija, zdravstveni ustanovi, nacionalnata organizacija na Crveniot Krst, selski voda~i, vladini pretstavnici, NVO-a itn.; ili da se regrutiraat ekipi profesionalci da sobiraat informacii; ili kombinacija od dvete prethodni; 46

47 v) da se obezbbedi deka mre`ata e dovolno razli~na vo smisla na polot, vozrasta, profesionalnite sposobnosti i etni~kata pripadnost, so cel da se obezbedi da soodveten aktivist e na raspolagawe za razli~ni celni grupi (primer, `eni zborat so `eni, porane{ni borci so porane{ni borci); g) da se vospostavi i trenira identifikuvanata mre`a za na~inot na sobirawe podatoci; d) da se obezbedi deka podatocite se disaggregated sekade kade {to e mo`no da poka`at va`ni pra{awa kako {to se polot, vozrasta I etni~kata pripadnost na `rtvite i, dokolku e vozmo`no, koj e vinovnikot. Boks 13: Pribirawe na podatoci za `rtvite vo Makedonija Za vremetraeweto na anketata za MOLO izvedena vo Makedonija vo 2003 godina, se baraa infromacii od pet bolnici koi se smetaa da bidat pretstavnici na zemjata vo celina I vo smisla na etni~kite, geografskite efeklti, kako I onie na konfliktot. Zdravstvenite karti vo pette bolnici bea pregledani za period od 12 meseci, za koe vreme bea registrirani 81 rani naneseni od ogneno oru`je. 47% od site povredi bea klasificirani kako Ďlesnií, 41% kako Ďte{kií i 12% kako kriti~nií. Pove}eti rani im pripa aa na onie nad 18 godi{na vozrast, no 50% na site kriti~ni povredi bea na deca pod 18 godi{na vozrast. 89% od `rtvite na ogneno oru`je bea ma`i, 11% `eni. Sepak, mnogu Albanski etni~ki zaednici vo Makedonija imaat medicinski ustanovi koi ne se priznaeni od strana na vladata I od koi ne se bara da odr`uvaat takvi podatoci. Koga bea prisptapeni od istra`uva~ite, tie ustanovi se poka`aa neraspolo`eni da spodelat bilo kakvi podatoci za `rtvite koi time mo`ele da gi imaat vo datatekata. Sepak, intervjuiranite lekari I slu`beni lica bea na mislewe deka rani naneseni od ogneno oru`je sigurno se tretiraat vo ovie instuitucii. Izvor: Privremen izve{taj za Istra`uvaweto za Mali za UNDP Makedonija, Juli Pogolema grupa na lu e mo`at da se odberat da u~estvuvaat vo pribiranweto podatoci i istite da se kombiniraat vo mre`a na aktivisti zadol`eni za sobirawe na dva vida informacii: informantií kopi se zdobivaat so bazi~en trening, i zbira~i na podatocií koi ja nabquduvaat rabotata na informatorite i se zdobivaat so pdetalen trening. Izborot na ĎinformantiĎe od su{tinsko zna~ewe za sobirawe na soodvetni i to~ni informacii. Tie treba da - {to e mo`no pove}e - bidat lu e so ugled vo nivnite zaednici. koi imat kredibilitet, se motivitrani i imaat lesen pristap do infromaciite. Zavisno od kontekstot i od postoe~kite faktori kako i osnovicata na nivnoto znaewe, mre`ata na volonteri mo`e da se vospostavi ili pak pak mo`e da se regrutira cel tim na informatori. Kombinacija na profesionalni ekipi so pomo{ na volonteri na terenot isto taka mo`e da bide opcija vo odredeni slu~ai, kako {to be{e slu`ajot so sobiraweto na podatoci za `rtvite od minite vo Bosna i Hercegovina. Boks 14: Zbiraweto, analiza i distribucija na podatoci za brojot na `rtvite od Mini/UXO vo Bosna i Hercegovina MKCK, vobliska sorabotka so Crveniot Krst na Bosna i Herrcegovina, e edinstvenata organizacija vo BiH koja sistematski sobira i objavuva podatoci za `rtvite na minite.. Mre`ata na sorabornici i aktivisti gi sledat formalnite i neformalnite izve{taji za nesre}nite slu~ai so mini / UXO vo nivnite zaednivci. Tie sobiraat podatoci za `rtvite, okolnostite vo koj se slu~il incidentot, lokacijata kako i drugi informacii, koi gi predavaat kaj kkordinatorite na Nacionalnoto Zdru`enie, koi pak gi prosleduvaat dop MKCK. MKCK gi pridodava ovie informacii kon svojata datateka koja e redovno aprejtirana. MKCK gi koristi ovie informacii interno so cel prigotvuvawe na plan i implementacija na direktni poraki kon odredeni celni grupi od visok rizik kako i nivnite lokacii vo zemjata. Podatocite se spodeluvaat so bilo koja organizacija vo BiH so koja MKCK ima odnosi, bilo da e toa formalna ili neformalna organizacija. So ova MKCK doprinesuva kom humanitarnite napori za da se reducira opasnosta pd minite i ne-ekplodiranite sredstva vo zemjata. MKCK I CKBiH sproveduvaat poveke koncentrirani istra`uvawa na specifi`ni grupi vo razli~no vreme, so cel da se oceni sevkupnata situacija vo BiH, gi oceni efektite na programata i definira efektivna kampawi i merki. 47

48 3.7.6 Menaxment i spodeluvawe na informacii i podatoci Spodeluvaweto na informacii so zasegnatite u~esnici i vlasti e od su{tinska va`nost za intervenciite povrzani so MOLO, kako i so ostanatite aktivnosti za razvoj i pomo{, kako {na primer, iformaciite za `rtvite ovozmo`uvaat definirawe na potrebite na `rtvata, kako {to se medicinskata i psiholo{kata podr{ka. Bi bilo od su{tinska vaz`nost da se spodelat ovie informacvii so organizaciite koi bi mo`ele da obezbedat vakov vid na za{tita. Vo odredeni okolnostri spodeluvaweto na podatocite mo`e da bide usloveno so praviloto na doverlivost. Na primer, mo`e da se vospostavi Memorandum za Razbirawe so ostanatite u`esnici so cel da se osigura doverlivosta (n.pr. so cel da podatocite za `trvite mo`at da se dobijat i uporebat bez otkrivawe na li~ni infromacii). Infomacijata za distribucijata na MOLO na nivo na zaednicata mo`e ~esto da bide mo{ne doverliva rabota, posebno tamu kade {to nivoto na sopstvenost na oru`je e mo{ne visoko (n.pr. strav od bezbednosnite sili ili drugi etni~ki grupi). Treba da se upotrebi vnimanie pri spodeluvawe na bilo kakva informacija dobiena od takvite zaednici a transparentnosta treba da bide klu~na gri`a Bezbednost Bezbednosta na terenskite rabotnici e od vrvna va`nost, kako za niv kako li~nosti, za tekot na programata kako i za samite korisnici. Informacijata za distribucijata na MOLO vo odredeni zaednici, za grupite koi se sopstvenici na MOLO, nivnoto poteklo i dvi`ewa se potencijalno opasni vo regioni kade {to se trguva ili {vercuva so MOLO, ili pak ima povrzanost so bezbednosniot strav na lokalnite zaednici. Vo nekoi slu~ai informacijata vo vrska so vlijanieto na MOLO mo`e da bide opasna za dobuvawe. Terenskite rabotnici mo`at da iskusat nerpijatelski odnos ili nasilstvo za vreme na nivnata rabota, iako scenarijata koi vklu~uvaat priveduvawe ili fizi~ki povredi se ektremno retki. Vo post-konfliktnite regioni terenskite rabotnici mo`at isto taka da bidat izlo`eni na opasnosti od ERW i neobezbedeno MOLO. Terenskite rabotnici I menaxerite treba zaedni~ki da obezbedat usvojuvawe na nekoi od osnovnite merki za predostro`nost za vreme na fazata na sobirawe na informacii so cel rizicite da se svedat na minimum. Terenskite rabotnici treba: a) da minat niz obuka za edkuacija za rizicite za svoja li~na bezbednost b) vo sorabotka so {tabot da vospostavat jasni linii na komunikacija i ostanat vo postojan kontakt so {tabot; v) se pridr`uvaat kon rabotniot plan g) vo sorabotka so {tabot da baraat dozvola od vladinite i lokalnite vlasti; d) izbeguvaat da patuvaat sami. Po mo`nost treba da patuvaat so nekoj koj ima lokalno znaewe; i ) bidat svesni za lokalnata bezbednosna situacija i za glavnite eventualni opasnosti koi im se zakanuvaat (n.pr. od ERW, kriminalni ili militantni grupi) pred da se vleze vo regionot. Ovie rizi~ni aspekti imaat vlijanie vrz vrabotenite i vrz programata kako takva. Odr`uvawe na kontakt so infromranite strani, kako {to se novinarite, agenciite na ON, humanitarnite NVO-a, kontaktite za istra`uvawe i lokalnite NVO-a, }e imm ovozmo`at na aktivistite da gi ocenat rizicite i da se soo~at so niv. Odgovornosta za bezbednosta na aktivistite na programata (vklu~uvaj}i gi i volonterite) e spodelena od site terenski i ostanati rabotnici, iaku preciznite prava i odgovornosti na sekoj od niv }e zavisat od situacijata. 48

49 4. Analiza i strategijsko planirawe 4.1 Analiza na infomacii Analizata na informaciite sobrani na po~etokot na programata za MOLO go obvozmo`uva strategijskoto planirawe. Informacijata }e bide kako op{ta (n.pr. infomacija za zemjata, nivoto na obrazovanie, zakoanite i problemite itn.), taka i specifizirana, so osvrt kon percepcijata na zaednicata i nejziniot odnos, broj na `rtvi i taka natamu. Analizata im ovozmo`uva na aktivistite da: a) go identifikuvaat priodot koj treba da se implementira: dali toj }e bide porelevanten ako se etabliraat aktivnosti za podr{ka ili Edukacija za Opasnosta, ili pak obete zaedno? Ova se razbira isto taka }e zavisi od dugite programi za kontrola na MOLO koi ve}e se implementirani ili pak istite se planiraat; b) planirawe na soodvetna strategija, vospostavuvawe na celta, objektivite, indikatorite i sredstvata za verifikacija za programata so cel da: Se definira celnata grupa; Se identifikuva zasegnatata zaednica; Se determiniraat porakite i informaciite koi treba da se predadat; Se re{i za aktivnostite koi treba da se implementiraat kako i materialite koi treba da se proizvedat kako sredstvo za prenesuvawe na porakite i informaciite; Se planira nabquduvaweto i evaluacijata. Razli~en broj na sredstva mo`e da se upotrebuva kako primpomo{ koga }e se zavr{i so zbiraweto na informacii, vjlu~uvaj} i na.pr. Analiza na Posredni{tvoto, koi im ovomzmo`uvaat na posrednicite 32 vo odredena zemja ili zaednica da se analiziraat vo smisla na nivnata va`nost za uspe{nosta na programata, kako i nivniot stepen na vlijanie vrz pretpostaveniot napredok. Ovaa analiza vredi da se odviva vo sekoja zaednica, kako i na nacionalno nivo. Sredstva kako {to se analiza na Stakeholder Analysis isto taka mo`at da se upotrebat toga{ otkoga }e se formuliraat celite na programata, so cel da se proveri koj posrednik }e dade podr{ka a koj pak }e mo`e da gi obstruira celite na programata. 33 Diagram 5: Primer na Analiza na Posredni{tvoto na nivo na zednicata A B D C Aksioneri se lu eto, grupite ili instituciite koi imaat interes vo poseben proekt ili programa. 33 Pove}e informacii za toa kako da se analizira situacijata, i kako da se napravi analiza na aksioneri, moæe da se najdat na tools/. 49

50 Klu~: 1 = Politi~ki voda~i, 2 = Porane{ni borci, 3 = Stopanstvenici, 4 = Deca, 5 = Verski voda~i. Objanuvawe: Posrednicite vo boksovite A, B i C se posrednici vo edna zamislena zaednica. Tie vo boksot A se od golema va`nost za proektot (n.pr. kako `rtvi na zloupotreba na MOLO) no so slabo vlijanie - programata mora da se dizajnitra taka za da stigne do niv. Tie vo boksot B imaat visoko vlijanie vo vrska so kontrola i/ili ovestuvawe za MOLO I se va`ni za uspehot na planiranata programa - nivnata podr{ka mora da se dobie. Tie vo boksot C se so vlijanie i mo`at da vlijaat na ishodot na programata, no nivniot interes nema direktno da se zasegne - tie sepak treba da se vklu~at vo programata, da se nabquduvaat i konsultiraat. Tie vo boksot D se od ponizok prioritet Celni grupi Programskata strategija mo`e da se izvede vrz osnova na analiza na sobranite informciite. Celnite grupi }e de identifikuvaat i prioretiziiraat kako del od taa stretegija. Listata na celni grupi e vomzmo[no neograni~ena i e va`no da se otkrie koja grupa bi mo`ela da bide va`na vo bilo koja od odennnite zemji ili zaednici, no so obzir kon bilo koja od programite za MOLO {to bi mo`ele da se odvijat. Neiscrpnata lista na potencijalni celni grupi mo`e da vklu~uva: Nositeli na oru`je. Semejstva na nositeli na oru`je. Lokalnite vlasti. Lokalnite NVO. Mediumite. Policijski slu`benici. Vozrasni ma`i. Vozrasni `eni. Mom~iwa tinejxeri. Devoj~iwa tinejxeri. Deca od 5 do 8 godi{na vozrast. Deca so nad 12 godini vozrast. Porane{ni borci. Verski li~nosti. Lokalnite stopanstvenici. U~iteli. Vojskata. Donatorite. Boks 15: Kampawata na Jugoslovenskiot Crven Krst Ď Za `ivot, bez oru`jeí se obide da vlijae vrz javnoto mnenie za poseduvaweto na oru`jeto vrz osnova na nejzinata humaitarna dimenzija. Se izrabotija slogani preku koi se prenesuva{e ideate deka poseduvaweto na oru`je vodi kon nebezbednost i `rtvi, a ne sigurnost i bezbednost. Ovie specifi~ni grupi se fokusiraa preku razli~ni poraki i metodi.: Tinejxeri od obata pola: (12-19 godi{ni), posebno vo urbanite sredini Vozrasni ma`i (20-35 godini) Vozrasni ma`i (36 godini i pove}e) Primeri na materijalite upotrebeni vo programata se dostapni na SASP CD-ROM. Grupite na koi }e se fokusirame }e zavisat od strategijata za osvestuawe kako i od potrebite na zaednicata, I dvete identificirani preku nacionalnoto istra`uvawe za MOLO i/ili ocenkata 50

51 za kapacitetite i potrebite. Porakite koi treba da se prenesat da se prisposobat kon sekoja od grupite. Kako {to zabele`avme prethodno, ponekoga{ nema da bide ednostavno da se stigne do odredena grupa, poradi osetlivata priroda na subjektot i/ili nejzinata socijalna uloga (na primer, ponekoga{ MOLO se smetaat kako ma{ka rabotaí, taka {to e te{ko da se aran`iraat diskusioni grupi so `eni). Vo takvi slu~ai aktivistite na programata mora da poka`at fleksibilnost i najdat na~in kako da go zaobikolat problemot (vo ovoj slu~aj mo`ebi prvo obra}aj}i im se na `enskite grupi). Va`no e da se naglasi deka mo`e da bide neophodno da se definiraat nekoi Ďposredni~ki celni grupií preku koi bi se stignalo do finalnata publika kon koja se stremime (n.pr. da se ohrabrat ma`ite da go predadat oru`jeto), taka da mo`e da bide neophodno prehodno da se stapi vo kontakt so `enite i/ili decata kako sredstvo za ubeduvawe na ma`ite da go predadat oru`jeto. Sekoja strategija koja vklu~uva upotreba na posredni~ki celni grupi }e ima potreba od posredni~ki celi koi se odnesuvaat na ovie celni grupi. Boks 16: Ma`i - klu~na celna grupa Vo pove}eto aktivnosti za {irewe na svesta za MOLO, ma`ite kako grupa }e pretstavuvaat mo{ne va`ni, bidej}i tie ~esto }e bidat voedno i `rtvi na zloupotreba na MOLO kako i nositeli na istite. Zatoa e va`no da se raboti na toa da mediumite se fokusiraat na specifi~nata ma{ka publika preku, na primer, televizijski programi za lov i sport. 4.2 Planiranje na strategijata Analizite na informaciite dozvoluvaat da MLO strategijata za svesnost se dizajnira, i celite na programata da bidat definirani. Celite na programata treba da se definiraat za vreme na planiranjeto za da se vospostavat aktivnosti i materijali za nivno postignuvanje, soodvetnite indikatori za merenje na progresot i vlijanieto moæat da bidat selektirani i nabljuduvani i sistemot za evaluacija moæe da se identifikuva (vidi delot 8). Taka na primer vo zaednica koja pati od efektite na zgolemuvanjeto na MLO kako rezultat na neodamneπen vooruæen konflikt: a) Generalni informacii bea sobirani za prirodata na zakanata od MLO. Ova, zaedno so informaciite za istorijata na konfliktot }e dozvoli na programskite planeri da procenat koj region na zemjata e pod vlijanie na neadekvatna MLO kontrola. So analiziranje na ovaa informacija, programskite planeri }e gi oznaëat prioritetite vo nivnata rabota spored lokacijata na problemot i zakanite; i b) Odredeni informacii bea sobirani za vreme na intervjuata so zaednicite (kako del za procena na potrebite) πto otkrija : ZaedniËki stav pome}u tinejdæerite (maπki i æenski) deka e kuul (t.e. vo moda) maπkite da nosat oruæje; Informaciite za ærtvi podvlekuvaat deka golem procent od decata i maπkite tinejdæeri bile povredeni ili ubieni od MLO. Pove}eto deca povredeni od MLO go pronaπle oruæjeto vo nivniot dom. Ovie analizi posoëuvaat na toa da glavna celna grupa na programata za MLO svesnost treba da bidat decata i tinejdæerite. RazliËni poraki }e se baraat vo sekoj od sluëajite poradi razliëniot stav i odnesuvanje na sekoja grupa vo odnos na MLO. Kako rezultat na toa strategijata moæe da se definira na primer : a) Programata glavno }e se implementira vo eks-kriznite reoni, zatoa πto oruæjata se dostapni samo vo tie reoni. b) Interaktivni aktivnosti so decata }e se razvivaat za praπanja ; so πto e bezbedno da se igra 51

52 v) Planot za pobezbedna zaednica }e se gradi so tinejdæerite za da se diskutira za toa πto e cool stav, i alternativite za predavanje na pronajdenoto oruæje od strana na tinejdæerite. g) Obuka za nastavnici }e se gradi so Ministerstvoto za Obrazovanie za poddrπka na edukacijata za opasnostite od MLO za decata i tinejdæerite na po dolg plan; i d) Planot za pobezbedna zaednica }e celi kon: æenite da gi zgolemat porakite kon nivnite deca. RazliËnite vidovi informacii i sobrani podatoci treba da se prvo treba da se analiziraat i potoa }e se kombiniraat za da se odredi strategijata (p.r. ako znaeme deka tinejdæerite se naj zagrozena grupa, vaæno e da se znae koi se tie Ëlenovi od zaednicata πto moæat da vlijaat na niv ). Isto taka bi bilo vaæno da se otkrijat naëinite na komuniciranje. Ako drugi organizacii se vkluëeni, bi bilo vaæno da se koordinira so niv za da ne se opfatat isti celni grupi nekolku pati i porakite da bidat koordinirani so zaednicite. Dolnata tabela pokaæuva kako moæe da izgleda programskata strategija vo izmislena zaednica a, i kako sledi strategijata od analizata na sobranite informacii. Tabela 7: kako da se planira strategija koristej}i gi sobranite informacii SOBRANI INFORMACII I PODATOCI Generalni MLO zakani: Oruæjeto e dostapno glavno vo Jugot na zemjata kade se sluëil vnatreπen konflikt; eks-borcite seuπte go imaat svoeto oruæje i zgolemen e brojot na tinejdæerite so oruæje 3-meseËna amnestija e planirana Vlijanie vrz zaednicite: Decata i tinejdæerite (posebno maπkite) bile povredeni zatoa πto mislele deka e cool da se igra i so oruæje Kriminalitetot e zgolemen kako rezultat na dostapnosta na oruæja na Jug ANALIZI Porakite od Edukacijata za Opasnostite od MLO }e bidat razliëni spored celnite grupi Prioritet na rabota vo zavisnost od lokacijata na zakanata Glavna celna grupa se decata, tinejdæerite (maπkite kako potencijalni rakuvaëi i enskite poradi moænosta da gi poddræuvaat stereotipnite ulogi na maπkite ) i vozrasnite maπki vkluëuvaj}i gi i eks-borcite RazliËni vidovi poraki da se davaat na sekoja od grupite PLANIRANJE NA STRATEGIJATA Aktivnostite za Edukacija za Opasnostite da se fokusiraat na Jug Gradenje interaktivni aktivnosti so tinejdæerite fokusiraj}i se na opasnostite od nosenje oruæje Grupni diskusii so eks-borci za MLO temi i opasnosti Poraki za odbrana da se proπirat niz cela zemja, za da se informiraat luxeto za amnestijata i da se ohrabrat da go predadat oruæjeto Inter-aktivnostite da se gradat so decata so fokus na toa so πto e bezbedno da se igra Aktivnosti so tinejdæerite vo odnos na toa πto e kul a πto ne e Obuka na nastavnici za da porakite se davaat na podolg plan Plan za pobezbedna zaednica so luxeto za pronaoxanje alternativni reπenia za podobruvanje na bezbednosta vo zaednicata 52

53 SOBRANI INFORMACII I PODATOCI ANALIZI PLANIRANJE NA STRATEGIJATA VkluËenost na drugi akteri : Edna lokalna NVO zapoënala so aktivnosti za odbrana vo edna zaednica Vladata planira trimeseëna amnestija za da se ovozmoæi sobiranje na oruæjeto NaËini na komunikacija, nivo na pismenost, kolstvo itn: Pove}eto luëe imaat radio no TV e dostapno glavno vo gradovite Pove}eto luëe vo ruralnite oblasti se pismeni Pove}eto tinejdæeri vo ruralnite oblasti prekinale da odat na uëiliπte i im pomagaat na nivnite roditeli pri dnevnite aktivnostiing Percepcija na problemot vo zaednicata: Pove}eto æeni gledaat vo oruæjeto kako izvor na strav i opasnost za nivnite deca; tie gledaat vo razoruæuvanjeto kako naëin za namaluvanje na kriminalitetot Maæite sakaat da go zadræat oruæjeto kako naëin za odbrana na nivnite semejstva Edna organizacija ve}e e vkluëena vo davanje poraki za MLO praπanja no pokriva samo mal reon Komunikaciska strategija treba da se razvie za poddrπka na programata za sobiranje oruæje Porakite za opasnostite/ odbranata moæat da se proπirat preku radio, no TV ne e efikasen naëin za luëeto πto æiveat vo ruralni oblasti Proizvodstvo na materijali so lokalni relevantni crteæi/sliki otkolku tekst Von nastavnite aktivnosti treba da se skrojat taka za da celat kon tinejdæerite Æenite se svesni za opasnosta πto ja nosat oruæjata za nivnite semejstva i zaednicata Tie treba da se iskoristat za prenesuvanje na porakite na maæite Treba da se razgovara so nositelite na oruæje za nivnata liëna bezbednost i alternativite za oruæja/ municija/eksplozivni materii Porakite za Edukacija za opasnostite/odbrana da se koordiniraat so lokalna NVO tion/ Aktivnostite za dbrana da se razvivaat za zgolemuvanje na svesta na luxeto za opasnostite od MLO. Porakite da ohrabrat zaednicite da go predadad oruæjeto. Koordinacija so drugi, a posebno so nacionalni MLO vlasti e potrebno za da se otkrijat odredeni objektivi i planovi za amnestija i bilo koja komunikaciska strategija, i kade e potrebno, da se poddræi Radio spotovite da se odnesuvaat na decata, tinejdæerite i eksborcite kako i opasnostite od MLO Radio seriite da se povrzat so aktivnostite vo zaednicata za poddrπka na Planot za Pobezbedna Zaednica TV spotovite da se fokusiraat na amnestijata i predavanjeto na oruæja Materijalite za poddrπka da gi reflektiraat ideite i potrebite na sekoja grupa Planot za Pobezbedna Zaednica da se razvie zaedno so maæi i æeni Materijalite za krevaanje na svesta i za informiranje za bezbedno odnesuvanje da se proizvedat i distribuiraat od strana na æeni za poddrπka na nivnite aktivnosti 53

54 SOBRANI INFORMACII I PODATOCI Opasno odnesuvanje vo zaednicite : Decata imaat najdeno oruæje vo nivnite domovi i si igrale so niv Maπkite tinejdæeri zgolemeno go upotrebuvale oruæjeto dadeno od nivnite roditeli ANALIZI Porakite treba da se razvijat spored riziënite odnesuvanja na sekoja grupa Tatkovcite treba da bidat cel za da spreëat upotreba na oruæje od decata i tinejdæerite, osobeno maπkite PLANIRANJE NA STRATEGIJATA Planot za Pobezbedna Zaednica, so maæite da go potencira praπanjeto za nosenje oruæje od strana na tinejdæerite 34 Za poddrπka na æenite i nastavnicite pri razvojot na inter-aktivnostite so decata za opasnostite od igranje so oruæje NaËini na komuniciranje vo optestvoto: Æenite se glaven izvor na informacii vo semejstvoto Religioznite vodaëi se poëituvani i obiëno se praπuvaat za sovet enite i religioznite vodaëi treba da se iskoristat kako vektor za davanje informacii na decata, tinejdæerite i maæite Plan za Pobezbedna Zaednica so potenciranje na upotrebata na fokus grupite za vkluëuvanje na æenite vo dizajniranje na porakite za decata i maæite Sozdavanje na kurikulum so religioznite lideri. Proizvodstvo na materijali za poddrπka na nivnite aktivnosti Institucionalna poddrπka Vo mnogu, moæebi pove}eto sluëaji nema da bide moæno da se implementira nekoja vredna strategija za svesta od MLO, bez odobrenie od vladini pretstavnici. Institucionalnata poddrπka e potrebna na nacionalno, regionalno nivo i na nivo na zaednica. Vo sluëaj na osamena Edukacija za opasnostite i svesta za MLO vo potkrepa na nacionalno planirana intervencija za mikro-razoruæuvanje, otvorenata komunikacija za programata i regularnite kontakti }e ja olesni poddrπkata na site nivoa. Za razlika od toa kade osamenata Odbrana za MLO e planirana, vladinata poddrπka ne moæe da se pretpostavi odnapred i moæe da zavisi od praπanjata koi se promoviraat i od naëinot na koj se prezentirani Struktura na programskata edinica Vidot i goleminata na programskata edinica zavisi od nekolku faktori, vkluëuvaj}i ja postojnata organizaciska golemina i resursite, partnerskite organizacii, potrebite na afektiranite zaednici i pokrienosta na geografskata oblast. Zaedno, ovie i drugi faktori go opredeluvaat brojot na personalot vkluëen i regrutiran (p.r. dali regrutirame personal, rabotime so dobrovolci od zaednicite ili i dvete?). Aktivnostite za Edukacija za opasnostite od MLO i implementacijata na planot za Pobezbedna Zaednica vo sekoj sluëaj bi barala vkluëenost na zaednicata i sekojdnevno sledenje, zgolemuvanje na potrebite na personalot ( troπocite moæat da se odæat na minimum preku iskoristuvanje na volonteri) Obuka na personalot Obukata na regrutiraniot personal e neophodna i treba da se planira. Personalot treba da se obuëi na samo za MLO praπanja (terminologija,vidovi,ëuvstvitelnosta) no isto taka i kako da se 34 Edukacijata za opasnostite od MLO za tinejxžerite e potencijalno problematična zatoa πto mladite luke se vo osnova prevzemači na rizici, posebno maškite. Potenciranjeto na opasnostite od oruæjeto možebi nema da gi obeshrabri nekoi poedinci za da go predadad oruæjeto. Pri vakvi primeri programskata strategija predlaga Plan za Pobezbedna Zaednica taka da se iniciraat diskusii i solucii razliëni od tie kade edvaj se komunicira za opasnostite. 54

55 implementira, nabljuduva i izvestuva za prezemenite aktivnosti. Stepen na obuka trebaπe da im se dade na tie koi participiraa vo aktivnostite za sobiranje informacii ( vidi delot 3.6.) Ptrebno e da se razviat konsistentni trening proceduri i materijali upotrebuvaj}i gi informaciite sobrani od nacionalnite istraæuvanja za MLO ili od procenkata na programskite potrebi i strateπkite analizi od tie informacii Koordinacija Koordinacijata so vlastite na centralno, regionalno, i nivo na zaednica, i so drugi humanitarni organizacii i organizacii za razvoj e bitna za da se izbegne duplikacija na aktivnostite i uveruvanje vo ureden priod. Posebno vnimanie treba da se dade na koordinacijata so organizacii koi sproveduvaat MRI aktivnosti poradi opasnosta od konflikt na porakite i aktivnostite (vidi pasus 2.5.2). Integracijata na aktivnostite za MLO svesnost so drugi intervencii za MLO kontrola i/ili razvojni/humanitarni operacii osiguruva da potrebite na zaednicite se zemaat vo predvid. Potrebite na zaednicite moæat da se identifikuvaat so upotreba na Planot za Pobezbedna Zaednica (vidi pasus 2.6 and 7.1). 4.3 Postavuvanje na celite i objektivite na programata Objektivite bea postaveni vo programata za MLO svest, otkako informaciite bea sobrani i analizirani i za vreme na planiranje na strategijata. Del od objektivite na programata za MLO svest se dadeni po gore vo pasusot 2.2. Dokolku gi ostvari ovie pbjektivi, programata za svest pozitivno bi vlijaela na bilo koja od ovie: stavovite, odnesuvanjeto ili politikata vo celnite zaednici. Ovoj uspeh za vozvrat treba da gi podræi glavnite objektivi na bilo koja intervencija za mikro-razoruæuvanje, isto taka dadeno prethodno. Zemaj}i ja za primer tabelata vo pasus 4.2., slednive objektivi i strategija bi moæela da se razvie za zaednicata A : Tabela 8: Programski objektivi za Zaednicata A CEL : PODOBRUVANJE NA BEZBEDNOSTA VO ZAEDNICATA A OBJEKTIVI Objektiv 1 Olesnuvanje na procesot so πto grupite vo opasnost od zaednicite (tinejdæerite,decata i vozrasnite maπki vkluëuvaj}i gi i eks-borcite bi go analizirale svoeto odnesuvanje i bi usvoile bezbedno odnesuvanje. PLANIRANA STRATEGIJA Interaktivni aktivnosti da se vodat so tinejdæerite (maπki i æenski) so fokus vo opasnosta od nosenje oruæje Grupni diskusii so eks-borci za MLO praπanja i za dostapnosta na oruæjeto vo zaednicata Interaktivni aktivnosti da se vodat so decata fokusiraj}i se na toa-so πto e bezbedno da se igra Obuka na nastavnici za da porakite se davaat na podolg plan Poddπka na æenite i nastavnicite vo razvivanje na interaktivnosti so decata za opasnostite od igranje so oruæje Edukacija za opasnostite/porakite za odbrana da se koordiniraat so lokalna NVO i nacionalnite MLO vlasti Radio spotovite da se produciraat taka, da celat kon decata, tinejdæerite i eks-borcite za opasnostite od MLO Materijalite za poddrπka da se proizvedat taka, da gi reflektiraat ideite i potrebite na sekoja grupa Materijalite da ja krevaat svesta i informiraat za bezbedno odnesuvanje i da bidat producirani i distribuirani od enite za poddrπka na nivnite aktivnosti 55

56 CEL : PODOBRUVANJE NA BEZBEDNOSTA VO ZAEDNICATA A OBJEKTIVI Objektiv 3 Poddrπka na amnestijatapreku krevanje na svesta za opasnostite od MLO i so toa ohrabruvanje na predavanjeto na oruæja Objektiv 4 Da se dadat na javnosta navremeni i toëni informacii vo vrska so toënite uslovi na planiranata intervencija za mikro-razoruæuvanje PLANIRANA STRATEGIJA Porakite za odbrana da se proπirat niz cela zemja, da gi informira luëeto za amnestijata i da gi ohrabri da go predadad oruæjeto. Informaciite i porakite da se koordiniraat so nacionalnata komunikaciska strategija ostvarena od nacionalnite MLO vlasti Aktivnostite za advokatura da se ostvarat za krevanje na svesta na luëeto za opasnostite od MLO; porakite da gi ohrabrat zaednicite da go predadat oruæjeto TV spotovite da se produciraat fokusiraj}i se na amnestijata i predavanjeto na oruæjeto Materijalot za poddrπka da se producira taka, da gi reflektira ideite i potrebite na sekoja grupa Komplet na poraki so generalna namera da se razvie za upotreba so site grupi na razliënite delovi za vreme na programata. Porakite da davaat navremeni i toëni informacii vo vrska so toënite uslovi na intervencijata vkluëuvaj}i go periodite na amnestija, nagraduvanjata idr. Treba da se razvijat materijali koi }e gi davaat porakite na konsistenten naëin, vkluëuvaj}i brifing so Praπanja i Odgovori, letoci za javno informiranje(distribucija preku poπta) i radio i TV objavi za javen servis Materijalite strateπki da se rasprostranat/transmetiraat taka da go stignat maksimalniot broj na gra ani Personalot na programata e obuëen za, nosenje toëni poraki na javnata informacija zaedno so edukacijata za opasnostite i porakite za advokatura za vreme na intervjuata, poseti i sostanoci na zaednicata so vlastite KratkoroËni SMDRV objektivi Site dokazi se deka socijalnite promeni nastanuvaat vo podolg period. Zatoa programskite planeri treba da se realistiëni za ritamot na promenite koga gi postavuvaat objektivite. KratkoroËnite objektivi se korisni pri identifikacija na Ëekorite za postavuvanje na krajnite programski objektivi i celi go pravat nabljuduvanjeto na motivaciite po lesno. Druga vaæna rabota e toa kakvi se SMDRV programskite objektivi. SMDRV e akronim za : SpecifiËni Merlivi Dostiæni Relevantni Vremenski ograniëeni (Specific Measurable Achievable Relevant Timetabled- SMART ) Koga gi postavuvate objektivite napravete gi πto e moæno po SMDRV za da moæe progresot da se meri. Kako se razviva programata, i kako πto pove}e informacii stanuvaat dostapni, podgotvete se da gi revidirate porano postavenite objektivi. Koga ve}e }e se postavat celite i objektivite i koga }e se definira strategijata, aktivnostite i materijalite, kako i porakite koi }e se upotrebuvaat za poddrπka na tie aktivnosti moæe da se pregledaat i definiraat po precizno.. Vo nekoi sluëaji, za dostignuvanje na krajnite objektivi na programata, potrebno e vospostavuvanje na posredni objektivi. Primerite na progresiven programski razvoj so upotreba na posredni celni grupi i objektivi, se programi koi prvi se stremat da ja podignat svesta na æenite i vlastite pred pred obra}anje kon poseduvaëite na oruæje, ili programi koi poënale so Edukacija za opasnostite vo obid da se senzivira zaednicite pred prevzemanje na po predizvikuvaëki Odbrambeni raboti. 56

57 Boks 17: upotreba na posredstva za obra]awe kon grupite vo-opasnost Vo Brazil, mladite maæi od 15-29, 24 pati po verojatno e da zaginat od ogneno oruæje otkolku æenite od istata godiπna grupa. Kako del od rabotata za MLO svest na NVO Viba Rio, beπe dizajnirana strategija za kampawa so pogled kon davawe na æenite informacii i argumenti, potrebni za promocija na razoruæuvaweto vo nivnite zaednici, pome u nivnite deca i sopruzi. Na edna ceremonija za uniπtuvawe oruæja æenite paradiraa so transparenti na koi beπe napiπan slogonat Odberi Bez Oruæja: Tvoeto Oruæje ili Mene. 57

58 58

59 5. Dizajnirawe materijali, aktivnosti i materijali, kako i izbirawe na mediumi Otkako sobranite informacii }e bidat analizirani i programskite objektivi definirani, porakite moæat da se pripremaat za sekoja celna grupa, i soodvetnite metodi da se izberat za prenesuvawe na porakite. Identifikuvanite celni grupi mora da se vkluëeni vo ovoj proces za da se osigura da informaciite i naëinite na ispra}awe se vklopuvaat so lokalnite uslovi. Vo ovaa poglavje, porakite za Edukacijata za Opasnotite, Advokaturata i Javno Informirawe se zemaat vo predvid odvoeno. Posebno za vreme na mikro-razoruæuvaweto na teren, aktuelnite poraki, materiali i upotrebeni aktivnosti, moæat da gi izmeπaat trite vidovi poraki. Ova ne bi trebalo da e problematiëno do kolku ostanat jasni komunikaciskite objektivi. Isto taka, krucijalno e da se koordinira dizajnot na porakite so drugi organizacii koi rabotat na isto pole na aktivnosti, so cel, ispra}awe koherentni informacii do zaednicite. 5.1 Dizajnirawe na poraki za edukacija za opasnostite od MOLO Za da se opfati prethodno identifikuvanata celna grupa so soodvetnite informacii i sovetodavni poraki so (n.pr. klu~nite vidovi na odnesuvawe koi se poka`ale kako uspe{ni vo namaluvaweto na opasnostite od MOLO), potrebno e prethodno da se vospostavi nastava za edukacija za opasnostite od MOLO. Postoi potreba da se dizajniraat razli~ni vidovi na nastavna programa za sekoja od klu~nite celni grupi so koi aktivistite bi gi ozveduvale aktivnostite za edukacija za opasnostite od MOLO. Informaciite sobrani za vreme na fazata za procenka na potrebite }ovozmo`uvaat dizajnirawe na nastavata kako takva, no primerite od nastvanite programi za celnite grupi se navedeni podolu. Ovaa nastavna programa treba da se proizvede kako sostaven del na po~etniot trening na relevantnite aktivisti zadol`eni za edukacija za opasnostite od MOLO. Vo idealna situacija, ovie aktivisti treba da bidat vklu~eni vo izveduvawe na procenkata za potrebite taka da za vreme na obukata tie }e mo`at da gi upotrebuvaat sobranite informacii so cel da se identifikuvaat specifi~nite sovetodavni poraki za sekoja od celnite grupi. Za vremetraeweti na procesot za sobirawe infromacii celnite grupi se identifikuvaat i intervjuiraat za pra{awa kako {to se nivnata percepcija za opasnostite od MOLO, nivnata ranlivost i nivnite potrebi, kako i nivnata voqa da go predadat oru`jeto. Otkoga ova e izvr{eno mo`e da se dizajniraat prakite preku upotreba na sobranite informaciite. Preku ovoj proces, celnite grupi }e doprinesat kon elaboracijata na samite poraki. Boks 18: Vidovi na poraki Pri izveduvaweto na aktivnostite, vidot na prenesenite poraki }e zavisi od potrebite na zaednicata, n.pr nekoi od celnite grupi mo`ebi ve}e znaat za odredeni pra{awa, taka da nema da bide potrebno da im se predadat site poraki vklu~eni vo nastavnata programa Poraki πto se odnesuvaat na zakanite i problemite od MLO Ovie poraki se odnesuvaat na site gra ani i vo sebe vkluëuvaat: a) Informacii za prepoznavanje na MLO: obukata za prepoznavanje na glavnite tipovi MLO estopati }e bide prv Ëekor kon bezbedno odnesuvanje. Diskutiranjeto za MLO na ova neutralno tehniëko nivo isto taka moæe da otvori debata. ( pogledni gi slajdovite za Prepoznavanje MLO od CD- Romot na PPMO i dokumentite za klasifikacija na oruæja). b) Vlijania od zgolemuvanje/zloupotreba na MLO: ( pogledni aneks B i prezentaciite na CD- ROM). Tie poraki isto taka moæat da se upotrebat i za advokatura. 59

60 v) Poraki πto se odnesuvaat na riziënite odnesuvanja koi prethodno bile identifikuvani (preku analiza na sobranite informacii) i istite treba da sa izbegnat, na primer: Nenamerno prevzemanje rizik Ljubopitnost Igranje. Rakuvanje pri odbrana drugi lica ili pri frlanje Rakuvanje od nedostatok na znaenje Pogreπno rakuvanje pri rutinska upotreba ( p.r. lovenje). Rakuvanje za zabava (tinejdæeri/ mladi momëinja se zabavuvaat igraj}i gangsteri, gaxanje vo cel idr.), ili kako pribor vo moda (p.r. da izgleda KUL) Kako del od tradicionalni nastani ( p.r. pukanje pri slava ) Ne-bezbedno Ëuvanje Namerno prevzemanje rizik: Samo-odbrana. Ekonomsko (vkluëuvaj}i ribarenje so eksploziv); kriminalni aktivnosti ( kako trgovija, kidnapiranja). Nesovladlivost/tragaËi po avanturi (posebno tinejdæerite i mladite momëinja). Nasilstvo Kriminalitet Povredi/smrt nastanato od samite sebe Boks 19: Zemawe vo predvid izloæenosta na decata MLO»esto pati mladite lu e (posebno maπkite), iskaæuvaat fascinantnost za MLO, ili poraditoa πto oruæjata se tabu predmeti ili go gledaat oruæjeto vo glamurozen, ne bezbeden i pogreπen pat vo filmovite, na TV i video igri. Pome u postarite deca izloæeni na takov materijal, kako rezultat moæe da bide percepirawe na upotrebata na oruæje kako vozbudlivo, posebno vo vrska so glamuriraniot kriminalen æivoten stil. No, toa vo πto decata po rutina ne se izloæeni e tragiënoto vlijanije na zloupotrebata na MLO vo vistinskiot æivot, bolka, gubewe æivot i traumatizirani semejstva. Poradi ovije priëini vaæno e da se razgovara so niv za razlikite pome u oruæjata i nasilstvoto vo mediumite i igrite i naëinite na vlijanije na oruæjato vrz lu eto vo realniot æivot. Decata se isto taka prirodno qubopitni. Ova gi pravi ranlivi od site vidovi MLO, zatoa πto dodeka si igraat moæno e da baraat MLO, ili rakubaat so stapici ili napuπteni oruæja i eksplozivi, pronajdeni na dvor. Bilo koja programa za edukacija za opasnotite od MLO, treba da gi zeme predvid ovije faktori. Treba da gi snabdi decata so znajewe, stav i odnesuvawe koe im e potrebno da bidat bezbedni okolu MLO, zapoënuvaj}iso prepoznavawe na MLO Poraki za Reduciranje na Opasnostite od MLO Ovie poraki objasnuvaat kako da se odbranite sebe si i drugite so prisvojuvanje odnesuvanja koi gi reduciraat opasnostite od MLO. Porakite }e se razlikuvaat vo zavisnost od celnata grupa i nivnata vrska kon percepcijata za MLO ( p.r. decata protiv legitimnite poseduvaëi na oruæje protiv onie koi poseduvaat voeno oruæje). Primerite se dadeni vo delot Dizajnirawe na poraki za propoagirawe na opasnosta od MOLO propoagirawe na opasnosta od MOLO nema potreba od nastavna programa na na~in na koj toa e potrebno za edukacijata za opasnosta od MOLO, iako generalno nastavata za edukacija za 60

61 opasnostite gi podr`uva mnogu od celite na propagirawe za opasnostite od MOLO, do taa merka da tie ja ubeduvaat celnata grupa za opasnostite od poseduvaweto/zloupotrebata na MOLO. Isto taka, mnogu od porakite za propagirawe te`neat kon podr`uvawe na naporite za edukacija za opasnostite (n.pr. op{tite fakti i podatoci za MOLO). Vidot na propoagirawe na opasnosta od MOLO koj se razmotruva vo ovoj slu~aj e prevzemen vo podr{lana programataza za mikro-rzzoru`uvawe, kade {to celta na komunikacijata e da se mobiliziraat celnite grupi za podr{ka ili aktivno u~estvo vo aktivnostite za sobirawe na MOLO. Vo ovoj slu~aj propoagiraweto na opasnosta od MOLO se onie koi se psebno dizajnirani za podr{ka na sobiraweto na oru`jeto. Kako i so site poraki za {irewe na svesta za MOLO, i ovie poraki treba da se dizajnirani vrz osnova na sobiraweto, analizata i strate{koto planirawe, dodeka pak su{testvenite grupi treba da bidat ni{aneti vo sklad so programskite celi. Sepak, su{testvenite poraki mo`ebi }e trebaat da se menuvaat ili nadopolnat vo specifi~ni zaednici. Pri~inite za poseduvawe, zloupotreba i raspolo`ivost na MOLO mo`at da se razlikuvaat od edna do druga zaednica, taka da porakite za propoagirawe na opasnosta od MOLO moraat da se osvrnat na ovoj fakt. Propagiraweto za opasnosta od MOLO mo`e isto taka da ima korist od upotrebata na op{tite fakti i podatoci za MOLO i toa na ist na~in kako i edukacijata za opasnostite (vidi pogore). Boks 20: Paroli za kampawata - primeri i smernici za upotreba Parolite za kampawata slu`at kako tipi~ni primeri na poraki za propagirawe. Vo mnogu slu~ai eden obi~en naslov ili re~enica se upotrebuva za identifikacija na programata za {irewe na svesta za MOLO i vo isto vreme da gi sumaruzira glavnite celi. Parolite se isto taka mo`nost za obrnuvawe vnimanie kon problemite so MOLO na pozitiven na~in. Na primer, neodamna vo Bosna-Hercegovina, aktivistite na Crveniot Krst vklu~eni vo edukacijata za opasnostite od minite gi dopolnija svoite Ďne dopirají poraki dodavaj}i ĎJa pre`iveavte vojnata, sega pre`ivejte go mirotí. Upotrebuvajte obi~ni, osnovni temi koi se prepoznatlivi za golem broj lu e i na koi tie reagiraat. Testirajte go parolite vrz celnite grupi, na na~in kako {to toa go pravite so drugite poraki. Obezbedete da parolite ne se vo kontradiktornost so su{testvenite poraki. Obidete se da izberet ne{to {to zvu~i dobro i imajte go na um kulturnoto zna~ewe. Ne upotrebuvajte paroli prethodno upotrebuvani vo drugi kampawi. Obidete se da bidete inovativni - toa }e go privle~e vnimanieto na lu eto. Slednite paroli ve}e bile upotrebuvani vo programite za MOLO izvedeni vo JIE. Nekoi od niv se negativni, drugite pozitivni: Za podobro utre (Makedonija, 2003) Zbogum na oru`jeto (Hrvatska, 1990-ti) Za `ivot, bez oru`je (Srbija, 2000/1) Ne mi ja ubivaj slobodata (Kosovo, 2003) Po~ituvaj go `ivotot, vrati go oru`jeto (Crna Gora, 2003) 5.3 Dizajnirawe na poraki za javno informirawe (za MOLO) Vo kontekst na intervencijata povrzana so MOLO, celta na javnoto informirawe e da se odr`uva javnosta celosno informirana za to~nite uslovi na intervencijata. Od taa pri~ina e potrebno da se proizvedat specifi~ni poraki preku koi na zaednicite }e i se dostavat navremeni i precizni informacii vo vrska so: Datumi za amnestijata za MOLO. 61

62 Na~in i vreme na sobirawe (n.pr. pro-aktivni poseti od strana na oficerite zadol`eni za sobirawe na prethodno odredenite lokacii, ili pak oslonuvawe vrz javnosta za da se posetat lokaciite odredeni za sobirawe na oru`jeto). Vklu~enite organizacii (n.pr. policijata, me unarodnite organizacii, NVO-ta). Zakonskite aspekti ({to mora i {to ne mora da se predade, mo`nosti za registracija, kazni). Detali povrzani so komponentite za potiknuvawe na predavawe na oru`jeto. Informacii za toa kakvo treba da bide odnesuvaweto za vreme na amnestijata i procesot na sobirawe oru`je. (Vo slu~ajot na sobirawe i skladirawe na MOLO toa se oficerite i normalnite bezbednosni sili). Zemaj}i ja v predvid detalnata priroda na ovaa informacija, najdobro e taa da se predade preku upotreba na metodi i materijali koi garantiraat postojanost vo dostavata (n.pr. slu`ba za javno soop{tuvawe, dokumenti za Ďstandardna operativna proceduraí, pamfleti i poseti na zaednicata od strana na treniranite aktivisti). Boks 21: Pote{kotii vo dostavuvawe na kompleksni javni informacii Projektot na UNDP Albanija za problemite so MOLO zapo~na vo Februari 2002, so cel da gi promovira i pomogne vo naporite za sobirawe poru1`je vo pet op{tini. Komponentata na kampawata za javno informirawe za {irewe na svesta za MOLO se fokusira{e na to~nite uslovi na amnestijata, vklu~uvaj}i ja i zavr{mata faza na 4 Avgust, kako i na uslovite na pridru`nata {ema za ohrabruvawe na u~esnicite, nare~ena ĎOru`je vo naprevar za razvojí. Po prevzemaweto na opse`ni napori za publicirawe na informaciite, UNDP ovlasti izrabotka na sredno-ro~no iztra`uvawe vo site op{tini vo Septemvri 2002, so cel da se izmeri efektivnosta na programata za {irewe na svesta za MOLO. Poradi opse`niot spektar na aktivnosti i mediumi upotrebeni vo projektot za MOLO, 90% od anketiranite bea informirani za proektot. Sepak, okolu 40% od niv ne znaeja za natprevaruva~kata komponenta. 87.2% od anketriranite znaeja za krajniot rok zaka`an za 4 Avgust, od koi anketiranite na godini vozrast bea najdobro informirani.. TV vesti se na najvisoko mesto kako izvori na informacii (52%), seldeni od TV reporta`ite (29%), posteri (8.2%), usmeni informcii (8.8%) i javni sobiri (1.7%). Sevkupno, u~esnicite pod 18 godi{na vozrast iska`aa najmalku interes za detalite od ovoj proekt. Izvor: Izve{taj za prvi~niot period, SALWC Proekt, UNDP Tirana, Septemvri

63 5.4 Primeri na su{testveni poraki na programata za {irewe na svesta za MOLO 35 Tabela 9: Poraki za samostojna edukacija za opasnostite od MOLO CELNI GRUPI VIDOVI PORAKI ZA EDUKACIJA ZA OPASNOSTITE OF MOLO (a) INFORMACIJA ZA PREPOZNAVAWE NA MOLO Bilo koja/site grupi Vidi gi slajdovite i dokumentite za klasifikacija na MOLO vo prilo`eniot CD-ROM. (b) INFORMACII ZA VLIJANIETO NA MOLO Bilo koja/site grupi Op{to vlijanie Nasekade niz JIE, nelegalnata trgovija i poseduvawe so MOLO podrazbira: podrivawe na vladeeweto na pravoto; predizvikuvawe sekojdnevni smrtonosni `rtvi; pottiknuvawe kriminal i nestabilnost; vlo{uvawe na tenziite; negirawe na sigurnosta i merkite za izgradba na me usebnata doverba; kako i popre~uvawe na razvojot. 36 Fizi~ko vlijanie MOLO mo`e da ubie ili zapla{i. Sekoja minuta eden ~ovek gine ubein od pi{tol. Mo`ebi vie poznavate nekoi od niv? 37 Isto take zemete gi predvdid materialite za edukacija za opasnostite od MOLO prilo`eni vo CD Romot, n.pr. Kako Nastanuvaat Povrdite Naneseni od MOLOí. Psiholo{koto vlijanie Da bide{ zapla{en od MOLO zna~i da si izlo`en na sekojdnevna borba. Dokolku ste zapla{eni, }e bide te{ko da gi izvr{uvate va{ite sekojdnevni obvrski i zarabotuvate za `ivot; mo`e da bide sekojdnevna borba da se bide prifaten od strana na op{testvoto i da se `ivee normalen mo`at da ja zagubat podr{kata na semejstvoto. Semejstvata mo`e da bidat nemo}ni da gi podensat emotivnite i finansijskite pote{kotii za gri` za osakateni ~lenovi. Povredenite mo`e da ne bidat sposobni da se nosat so posledicite na svojata od MOLO mo`at da ja zagubat svojata samo-doverba i gordost i padnat vo depresija. Ponatamu, nositelot na oru`je isto taka nosi tovar - na nelegalnosta i stravot - so koi toj e prinuden da `ivee, kako i so soznanieto deka toj i negovoto oru`je pretstavuvaat opasnost za `ivot. Otkoga }e se oslobodi od oru`jeto, toj e sloboden da `ivee pozdrav `ivot. Lokalnoto vlijanie Zavisno od informaciite sobrani na centralno i lokalno nivo Drugo (n.pr. ekonomija, stepen na kriminalot, statistiki za sobirawe i uni{tuvawe, trgovija so oru`je). Mo`ni izvori: Aneks B i Aneks F Baza na podatoci na SEESAC za statistikite sobirawe i uni{tuvawe na oru`jeto ( and ( Informaciite sobrani na po~etokot na programskiot ciklus i posebno niz site nacionalni anketi za MOLO (prilo`eni vo 35 Segašnite programski poraki bi se razvivale vrz baza na istraæuvanja kako na p.r. istraæuvanja za MLO i procenka na programskite potrebi-slednite primer-poraki ne se nameneti za da bidat univerzalno upotreblivi 36 Sopstveni glavni poraki na JIEKMO πto se odnesuvaat na vlijanieto na MLO vrz regionot. 37 Statistika ponudena od IANSA, 63

64 CELNI GRUPI Zagrozeni grupi Op{to VIDOVI PORAKI ZA EDUKACIJA ZA OPASNOSTITE OF MOLO INFORMACII ZA OPASNO ODBESUVAWE Vrz osnova na sobranite informacii PORAKI ZA EDUKACIJA ZA NAMALUVAWE NA BROJOT NA MOLO Oru`je Site oru`ja se dizajnirani so cel da ubivaat. Tie potrebuvaat specialna obuka za nivna bezbedna upotreba. Dokolku nemate dobieno takva obuka, ne treba da se obiduvate da rakuvate so oru`je. Oru`jata od armijski vid se posebno opasni za sekogo - nezakonski e da se poseduvaat i toa poradi mo{ne dobri pri~ini. Municija i eksplozivi Site vidovi municija i eksplozivi (M & E) se potencionalno smrtonosni bidej}i sodr`at eksplozivni materijali i se sposobni da ubijat ili ranat vo {irok dijapozon. Isto taka, tie mo`at da eksplodiraat i na najmal dopir. Dokolku `iveete vo region prethodno opfaten od vojna, nemojte da se dvi`ite vo poznati opasni regioni. Ne dopirajte i ne se dobli`uvajte do M & E poradi nikakva pri~ina Ne frlajte ni{to vrz M & E ili bilo koj drug somnitelen objekt Ne se obiduvajte sami da otstranuvate M & E, Ne se obiduvajte da otstranuvate M & E so palewe na povr{inata okolu niv Ne sobirajte M & E ili nivni delovi Iako M&E ne e polo`n ili ispukan, toa sekako ne zna~i deka e bezbeden Dokolku nekoj ja premestil M & E, toa ne zna~i deka istata e bezbedna Bidete vnimatelni na znacite za mo`na opasnost i dr`ete se nastrana Sekoga{ po~ituvajte gi znacite za predupreduvawe 64

65 CELNI GRUPI Nositeli na oru`je VIDOVI PORAKI ZA EDUKACIJA ZA OPASNOSTITE OF MOLO INFORMACII ZA OPASNO ODBESUVAWE Op{to Oru`jata, municjata i eksplozivite se sekoga{ opasni, sekoga{ se optovaruvawe i nikoga{ bezbedni za vas i va{eto semejstvo. Sekoja mo`na pridobivka od dr`eweto oru`je vo golema merka zavisi od toa dali nositelot ima pominato obuka i poseduva jasno soznanija za procedurite za bezbednost i skladirawe. Dr`ewe ogneno oru`je so cel za{tita na va{eto semejstvo nema smisla dokolku semejstvoto, gostite ili zaednicata ja stava vo opasnost. Mo`no e bezbedno da se skladira i upotrebuva oru`jeto nameneto za lov i sport, no ne e mo`no istoto da se stori i so eksplozivite, nitu pak so armijskite oru`ja i municija. Takvite vidovi oru`ja se obi~ni nezakonski, tokmu od pri~ina {to tie nikoga{ ne se bezbedni. Nelegalnite oru`ja, bidedej}i nekontrolirani, se najmnogu kradeni od kriminalci i teroristi i pri~inuvaat mnogu povredi kaj decata. Dase nosat i upotrebuvaat mo`e da bide opasno za vas i ostanatite. Da se ~uvaat vo va{iot dom zna~i i da se dovede vo opasnost va{ata bezbednost, bezbednosta na va{eto semejstvo kako i po{irokata zaednica-pravej}i gi nebezbedni. Ne gi ostavajte oru`jata na javni mesta i so toa da gi dovedete vo opasnot drugite a osobeno decata. Frlenite oru`ja sekoja godina ubivaat iljadnici nevini lu e, a osobeno deca. Sekoja idna amnestija na oru`je }e bide va{a edinstvena mo`nost da se oslobodite od ovaa opasnost. Do toga{, edinstveno {to mo`ete da napravite e da go reducirate rizikot od ovie oru`ja so toa {to }e gi ~uvate na odreden na~in, so toa osigurva}i deka drugite, a osobeno decata nema nikoga{ da dojdat vo kontakt so niv. Bezbedno upravuvawe za korisnicite na oru`je 38 Koga i da zemete oru`je vo va{ite race, pretpostavete deka e napolneto i opasno. Koga i da upravuvate so oru`je, kontrolirajte ja nasokata na cevkata vo sekoe vreme; nikoga{ ne ja naso~uvajte kon bilo koj bez ogled dali e polno oru`jeto ili ne. Bidete sigurni za va{ata cel, znajte {to e, {to e vo linija so istata ili pozadi. Nikoga{ ne pukajte vo ne{to koe ne ste go identifikuvale pozitivno. Ne go povlekuvajte ~krapaloto se dodeka pogledot ne vi e na celta, i oru`jeto zako~eno se dodeka ne ste spremni za pukawe. Osnovni bezbednosni poraki: 39 [to e bezbednost na oru`jeto? Pove}eto, no ne site oru`ja se opremeni so mehanizam za redukcija na nesakano ispukuvawe. Toa mo`e da bide vo forma na lizga~, poluga ili kop~e na stranata ili na gornata strana na oru`jeto. Bezbednosta se smeta za isklu~ena, koga oru`jeto e sposobno za koristewe dokolku se povle~e ~krapaloto. 38 Pogledni isto taka vo dokumentot na JIEKMO: Four Rules of Gun Safety na CD-Rom 39 Delovi od Handling Small Arms, priraënik za Bezbendo rakuvanje, Transport i Skladiranje, Bonn International Center for Conversion (BICC). 65

66 Nositeli na oru`je PORAKI ZA EDUKACIJA ZA OPASNOSTITE OD MOLO Bezbednosnata pozicija mo`e da bide poka`ana na slednive razli~ni na~ini: Fire i Safe ili F i S ; On i Off ; Crnite ili belite to~ki poka`uvaat deka oru`jeto e bezbedno, crvenata poka`uva deka mo`e da se puka. Nekoi oru`ja mo`e da koristat i crno/ bela nula (0) ili znak na kur{um so linija namesto to~ka Oru`ja so selektiven ogan mo`e da ja koristat i bukvata A za avtomatskio pukawe i R za polu-avtomatsko. Kolku e bezbedna bezbednosta na oru`jata? Nikoga{ ne pretpostavuvajte deka upotrebata na bezbednosniot mehanizam }e spre~i slu~jno pukawe. Nekoi oru`ja se opasno nedoverlivi, kako na primer nekoi postari oru`ja mo`e da ispukaat ako se udreni ili dokolku padnat. Isto taka na oru`ja koi se dosta upotrebuvani, bezbednosta mo`e da se vlo{i do to~ka kade {to ne mo`e da se spre~i ispukuvawe. Kako mo`e da znam dali oru`jeto e polno? Dokolku ima{ poznavawe za toa kako se upravuva so specifi~en model na oru`je, sekoga{ pretpostavuvaj deka e polno i opasno. Dali e oru`jeto bezbedno dokolku sum go povlekol ~krapaloto i ni{to ne se slu~i? Municijata ne e nikoga{ 100 % doverliva, posebno dokolku e stara i dopu{tila da bide o{tetena od vremenskite okolnosti, ili ako e proizvedena od amateri.zatoa, povlekuvaweto na ~krapaloto ne zna~i deka go aktivira kur{umot. Ova sozdava opasna situacija nare~ena nesakano ispukuvawe. Dali oru`je pokrieno so r a ili kal se U{te funkcionira? Nekoi mali opru`ja, kako {to se AK-47 se posebno dizajnirani da prodol`at da bidat operativni nasporti lo{ite vremenski priliki ili rokot na upotreba. Sekoe ogneno oru`je treba da se tretira kako da mo`e da opali vedna{. Samo oru`arite ili drugi eksperti mo`at da ocenat dali opru`jeto e upotreblivo ili ne. Skladirawe za namalena opasnost 40 ]e bide pobezbedno za va{deca I ~lenovi na semejstvoto dokolku oru`jeto ne go ~uvate doma. Dokolku ste prinudeni na toa, (n.pr. oru`je za lov I sport) ve molime da go oebezbedite slednoto: Oru`je 41 Va{a odgovornost e da gi spre~ite decata i naovalstenite vozrasni lica da imaat prisptap do oru`jata koi vie gi imate skladirano. Sekoga{ vnimatelno i potpolno ispraznete i is~istete go love~koto oru`je dokoljku istoto go vnesuvate doma. Nikoga{ ne go polnete oru`jeto doma. Obezbedete se da ognenoto oru`jeto koe go ~uvate doma e skladirano na sigurno mesto i nadvor od dostap na decata. Zapomente deka decata se po priroda qubopitni I }e baraat nasekade niz ku}ata I se sekoga{ vo potraga po interesni predmeti I mo`at da se igraat so ona {to }e go najdat. Zatoa, zaklu~uvawe na oru`jeto vo {kafovi ili sefovi e od golema va`nost. 40 Porakite za skladiranje so reduciran rizik treba da se ispratat do poseduvačite na oruæje vo situacii kade name planirana amnestija ili sobiranje oruæje. Koga amnestijata im dava moænost na poseduvačite na MLO da go predadad oruæjeto, pametno bi bilo da se prekine privremeno ovoj vid na Edukacija, za da ne proizvede konfuzija od poraki. 41 Delovi od Firearms Responsibility in the Home, Nacionalno StrelaËkoSportsko Zdruæenie, 66

67 Nositeli na oru`je Bezbedno predavawe Roditeli PORAKI ZA EDUKACIJA ZA OPASNOSTITE OD MOLO Sekoga{ municijata ~uvajte ja odelno od oru`jeto. Povtorno, upotrebuvajte zaklu~eni lokacii za decata da nemaat pristap.. Mnogu nesre}i se imaat slu~eno koga ~lenovite na semejstvoto imaat pozajmeno oru`je koe potoa go vra{aat I skladiraat napolneto - zatoa proverete povtorno dali oru`jeto e isprazneto koga e e ivzadeno od skladot. Va{tiot dom e bezbeden vo onaa merka vo koja vie }e se odlu~ite da bide takov. Zapomnete, ne postoi takvo ne{to kako Ďbezbednoí oru`je vo domot. Municija i eksplozivi. Sekoga{ skladirajte ja municijata odelno od oru`jeto i vo zaklu~eni kontejneri. Municijata i eksplozivite se neodminlivo nestabilni. Tie mo`at spontano da eksplodiraat toga{ koga }e stanat stari. Dokolku imate stara ili zar ana municija ili eksplozivi, treba da gi izvestite vlastite pred da nastane nekoja nesre}a. Nikoga{ ne dr`ete voeni predmeti kako granati ili eksplozivi vo va{iot dom. Dokolku ste re{ile va{eto semejstvo i va{ata zaednica postojano da ja doveduvate vo opasnost preku dr`ewe na takvi predmeti, toga{ barem sladirakte gi nadvor od domot na sigurni i suvi mesta. Vidi ja Tabelata 10 predadna podolu. Vo princip ne postoi pri~ina zo{to ve`bite za bezbedno predavawe na oru`jeto da ne se predavaat kako samostojna edukacija za opasnostite, iako na ostanatite informacii treba da im se dade prioritet. Pogledni ja gornata proaka za nositelite na oru`je. Isto taka: Bidete pozitiven primer za va{ite deca. Decata ~esto se ranuvaat pri obidite da gi imitiraat svoite roditeli. Zapomnete deka decata se po priroda qubopitni - ne postoi takvo ne{to kako bezbedno oru`je vo domot. Deca Oru`jata mo`at da povredat sekogo, nekoi deca se povredija bidej}i tie ne nau~ija za opasnostite nitu pak za toa kako da se odnesuvaat so niv. Oru`jeto ne e za zabava. Ne treba da se igra{ so niv. Ne se obiduvaj da bide{ kako vozrasnite ili vojnicite Dokolku videte pi{tol, municija ili eksplozivi - zastanete, ne gi dopirajte, trghni se nastrana i ka`i im na vozrasnite Ne barajte oru`je za igra, tie se opasni a i mestata kade {to tie se nao aat se isto taka opasni. Nikoga{ ne sobirajte stari ku{umi ili eksplozivi bidej}i tie ne se igra~ki I mo`at da ve povredat Pomognete im na va{ite prijateli so toa {to }e im ka`ete nikoga{ da ne go do[piraat oru`jeto 67

68 Tabela 10: Poraki za {irewe na svesta za MOLO vo podr{ka na sobiraqweto na oru`jeto Bezbedno predavawe 42 (Poraki preneseni do onie koi mo`at da zemat aktivno u~estvo vo sobiraweto na oru`jeto, vklu~uvaj}i gi i porane{nite nositeli na MOLO, kako i aktivisti za sobirawe kako {to se policijata i NVO-ta) Privremeno skladirawe PORAKI ZA EDUKACIJA ZA OPASNOSTITE OD MOLO Predavawe na oru`jeto Nikoga{ ne ni{anete vo nekogo, bez obzir dali oriu`jeto e napolneto ili ne. sekoga{ treba da pretpostavuvate deka istoto e napolneto se dodeka ne se doka`e sprotivno. Iglata za obezbeduvawe na oru`jeto treba da bide vo SAFE pozicija Obezbedete da ramkite ne se so municija koga se predavaat za bezbedno skladirawe Obezbedete da oru`jata se prazni i bez municija pri predavawetyo Dokolku municijata e zaglavena vo oru`jeto, tehni~kata ekipa treba da bide blagovremeno izvestena. Oru`jeto treba sodvetno da se obele`i deka sodr`i municija Na li~nosta zadol`eno za primawe na oru`jeto istotot treba da se prika`e kako prazno za toa da se prifati vo bezbedno skladirawe Nikoga{ ne im dozvoluvajte na decata da rakuvaat so oru`je pri Predavaweto oru`je, municija ili eksplozivi Seta municija treba da se upotrebuva so vnimanie i ne smee da se frli, otvori ili udira Detonatorite treba da se skladiraat vo posebni kontejneri, nastrana od ostanatata municija ili eksplozivi Municijata i eskplozivite treba da se skladiraat vo zatvoreni kontejneri Municijata i eksplozivite NE smee da se skladiraat na ista lokacija so goriva ili bilo koj drug lesno zapaliv material Bezbednosite igli na granitite treba da se obezbedat so lepliva lenta vo pozicija SAFE za da se spre~i eventualnoto otkinuvawe Municijata najdena nadvor ne smee da se predade za sobirawe. Tehni~kata ekipa treba da se informira za lokacijata. Tie }e aran`iraat timot za Ostratnuvawe na Eksplozivni Materijali da obezbedat da municjata e bezbedna za premestuvaweí Nikoga{ ne im dozvoluvajte na decata da rakuvaat so municija ili eksplozivi za vreme na sobiraweto na oru`jeto Konsultirajte ja bezbednosnata karti~ka na SEESAC Privremeno skladirawe na municijata vo itni slu~ai- prilo`ena na CD-ROM Drugo Edukacijata za opasnostite od MOLO koja ne e specifi~na za amnestijata i soboraweto na oru`jeto mo`e sepak da se izvede preku upotreba na porakite kako prethodno navedenite vo Tabelata Porakite zemeni od JIEKMO Safety Cards, vidi SASP CD-ROM. 68

69 PORAKI ZA PROPAGIRAWE ZA MOLO 43 Op{to Site oru`ja, municii i eksplozivi se opasni. Tie se dizajnirani za da ubivaat Se tvrdi deka okolu pola million lu e se `rtvi na MOLO sekoja godina. Toa zna~i deka dodeka zborime, dve li~nosti bile ubieni od MOLO: mo`ebi poznevate nekogo od niv? Se tvrid deka vo tekot na 90tites preku dva miliona deca bile ubieni od oru`je I nad ;u e bile zapla{uvani. Zatoa, razmili kolku navistina ti treba oru`je? Dali so toa sebe i lu}eto okolu tebe gi stava{ vo poopasna otkolku pobezbedna situacija? Voenite oru`ja vo zaednicata ja zagrozuvaat i zaednicata i zemjata - pomogni da toe se promeni Oru`jata se opasni, tie ubivaat `eni, deca i se destabilizira~ki faktor za celata zemja Tie generiraat nasilstvo vo semjstvata kade `rtvi obi~no se `enite e decata Oru`jata generiraat i stimuliraat criminal. Stotici lu}e bile ubieni vo va{iot region; stotici drugi se raneti ili invalidizirani Izberi mir, stabilnost I podobar `ivot - predaj go oru`jeto Napravi ne{to dobro za sebe i svojata zemja - vrati go oru`jeto Ima{ pravo na bezbedna sredina, sredina bez oru`je Voenite oru`ja vo racete na civilite ja zagrozuvaat va{ata zaednica i zemja - pomogni toa da se promeni Deca Oru`jeto mo`e da ti ja ozeme tvojata majka, tatko, brat, sestra - i toa zasekoga{. Ka`i im na roditelite kolku toa vi be rasta`ilo. Zaslu`uva{ podobra idnina bez oru`je. Baraj od roditelite da ja izgradat tvojata idnina. Ka`i im na roditelite deka saka{ bezbeden `ivot. Baraj od roditelite da mislat na tebe i da se otka`at od oru`jeto. Roditeli Razmisli dali navistina ti treba oru`je - namesto za{tita, toa go stava tvoeto semjstvo vo opasnost. Tvoite deca zaslu`uvaat podobra idnina - pomogni im da ja izgradat taa idnina preku taka {to }e go predade{ oru`jeto Koga }e vidi{ oru`je, razmilsi {to toa mo`e da mu napravi na mladoto telo na tvoeto Oru`jeto doma mo``e da go ubie tvoeto dete i tvojata nade` za idninata. Razgovaraj so sosedite i tvoite prijateli i pomogni vo {ireweto na porakata. Vie mo`e{ da odigrate golema uloga vo svoeto semejstvo za da gi ubedite svoite deca, svoite bra}a, va{ite sopruzi da se otka`at od oru`jeto Spasi `ivoti - ka`i ne na oru`jeto Oru`jata se sozdadeni za da odzimaat `ivoti - ti saka{ da gradi{ `ivoti Ti ima{ dadeno `ivot na deteto i ti znae{ najdobro kako da go ~uva{ negovit `ivot Razgovaraj so sosedot ili projatelot za da ja prenese{ ponatamu porakata Bitkata za podobar `ivot se pobeduva bez oru`je 43 Mnogu od porakite se usvoeni od materijali proizvedeni od UNDP Proekt za Kontrola na MLO vo Albanija, drugite se izmisleni. 69

70 Tinejxeri/ mladi ma`i PORAKI ZA EDUKACIJA ZA OPASNOSTITE OD MOLO Pi{tolxiite izgledaat kul samo vo ne e film, lu eto navistina ginat od oru`je 44 Saka{ da bide{ nekoj, da bid{ po~ituvan i zabele`an. Dokolku misli{ deka pi{tolot }e ti go ovozmo`i toa - gre{i{ - lu}eto }e ti se smeat i }e ti ka`at deka si slab i deka se krie{ pozadi pi{tolot. Nekoi seu{te mislat deka e kul da ima{ pi{tol, no vremi`ata na pi{tolxiite e zavr{eno. Pogledni okolu sebe - nie sme vo Evropa, a Evropa nema potreba od lu e koi imaat sopstveno oru`je. Nastavnici Via imate vitalna uloga kako nastavnici da gi vospitate mladite za tolerancija I nenasilstvo Vospituvajte gi decata da ne se igraat so oru`ja; vospitajte gi da gi u~at I drugite deca; Va{ata uloga e da gi ubeduvate va{ite u~enici da go odbivaat oru`jeto U~ete gid ecata da gi u~at svoite roditeli da se otka`at od oru`jeto Policija Va{ata funkcija e od su{tinska va`nost za: informirawe na lu eto za opasnostite of dr`ewe MOLO doma; da im se ka`e na decata da ne dopiraat MOLO, dokolku najdat takvo, tuku da go ostavam kade {to e I da go projavat vo najbliskata policiska stanica, kaj vozrasnite ili valstite Poraki/obuka za bezbedno rakuvawe I skladirawe (konsultiraj gi bezbednosnite karti~kií (1) i (2)na SEESAC Mediumite 45 Lu eto imaat potreba za to~ni informacii od vas za {tetata nanesena od oru`jeto I za kampawite protiv oru`jata. Sporadi~noto I senzacionalisti~ko pi{uvawe nema da pomogne za da se promeni mentalitetot na lu eto. NVOa Ova e najgolem predizvik za na{eto op{testvo - ni treba va{ata pomo{ vo {ireweto na svesta na lu eto za opasnostite of MOLO Pomalku oru`je }e ja podobri mo`nosta za dopbivawe proekti za razvoj Malite oru`ja ubivaat - deluvaj protiv niv sekoga{ koga toa e mo`no Lokalna i centralna vlast Pove}e bezbednost - pove}e investicii, pove}e razcvoj za zemjata bez oru`je Stranskite investicii nema da dojat se dodeka vooru`eni lu e gop naru{uvaat javniot red I produciraat nestabilnost Na{ite gra ani imaat pravo na bezbedna sredina bez oru`ja Da se bide prifaten od Evropa I ostanatiot svet, nie mora prvo da ozbezbedime vladeewe na pravoto. Pomalku criminal I podobar imix - oru`jeto ne spre~uva da go postigneme toa Poradi ta pri~ina e va`no da se informiraat zaednicite za opasnostite od poseduvawe i zloupotreba na oru`jata Kampawite za sobirawe na opru`jeto se va`ni za podobruvawe na bezbednosta vo zaednicata 44 Zemeni od kampanjatoa na Jugoslovenskiot Crven Krst For Life, Without Weapons 45. Mediumite ne treba da se gledaat samo kako prenesuvač na informacii tuku isto taka kako i kako celna grupa za kampanjata. 70

71 Za sevkupnata zaednica Agenti za sobirawe i skaldirawe na MOLO i bezbednosnite sili PORAKI ZA JAVNO INFORMIRAWE (za MOLO) Nacionalnata akcija za amnestija na oru`jeto trae do 9 April Mo`e da go legalizirate va{eto neregistrirano oru`je, ili pak go predadete nelegalnoto oru`je d vo najbliskata policiska stanica ili voena baza se do krajot na nacvedeniot period. Nema da bidete goneti za nelegalno poseduvawe dokolku go prijavite oru`jeto koe go poseduvate za vremetraeweto na akcijata Mo`e da ozakonite: oru`je za sport, lov i trofejno oru`je; pi{toli; revolveri; pu{ki; karabini Ne mo`e da ozakonite: avtomatski i polu-avtomatski oru`ja, mitraqezi, naganzi mini, eksplozivi i ra~ni granati, ra~ni minofrla~i, minofrla~i i municijata nameneta za istite) Za podetalni informacii kontaktirajte ja najbliskata policiska stanica ili pak veb-sajtot na MVR (NB: Vo slu~ai koga postaojat incientivi za ohrabruvawe na predavawetio na oru`jeto (ORR, OKR, OZI) potrebni se dopolnitelni poraki za da se informiraat li~nostite i zaednicite za toa kako da u~estvuvaat) Vo dodatok na porakite i materijalite za Edukacija za opasnostite of MOLO, lu eto koi zemaat aktivno u~estvo vo sobiraweto na MOLO treba da primaat informacii za toa kako da se odensuvaat zemaj}i gi v predvid specifi~nite uslovi na planot za bilo kakov vid na amnestija ili sobirawe. Brifinzite za pra{awa i odgovori kako i dokumentite za Standardi na operativna proceduraí mo`at da se upotrebuvaat za da se penesat poraki kako [to treba da se napravi dokolku za vreme na rutinska kontrola na kontrolniot punkt naidete na gra anin koj nosi oru`jeí 5.5 Razvoj na su{tinski poraki Sekoja programa za {irewe na svesta za MOLO }e izbere kako cel odredena publika kako del od svojata srategija. Javnosta pretstavena vo pogornata tabela kako I vo Odelot e samo edna od mo`nite celni grupi na programite za {irewe na svesta za. Zavisno od okolnostite i usvoenata strategija, mo`no e da se identifikuvaat i drugite. 47 Otkoga }e se identifikuvaat klu~nite problemi povrzani so MOLO vo zaednciata, ako I glavnite celni grupi za u~estvo vo programata za {irewe na svesta, mo`e da se po~ne so razvoj na poraki za nivna upotreba vo sklop na razli~ni aktivnosti dizajnirani za da donesat pozitivni promeni vo odensuvaweto. Potrebno e da se dizajniraat specifi~ni poraki ~ija efektivnost I va`nost isto taka treba da se proveri, so cel da se obezbedi da sekoja grupa se ima obrateno na soodveten na~in. Kako {to e zabele`ano vo Odelot 2.6, upotrebenite poraki treba da gi naglasat pridobivkite I cenata na promenata vo odensuvaweto kaj odredena grupa ili li~nost. Preku kombinirawe na porakite za razli~ni grupi mo`no e da se izgradi lista na Ďosnovnií programski poraki za razli~en vid grupi, i toa kako na nacionalno, taka i na lokalno nivo. Na ovoj na~in aktivistite na programata }e obezbedat visok stepen na konsistentnost pri predavaweto na porakite preku razli~en vid na materijali i aktivnosti, po~nuvaj}i od diskusii do rok koncerti ili posteri (vidi go Odelot 5.4 i Odelot 7 za informacii za dizajniraweto na aktivnostite i materijalite). Obi~no najednostaven na~in e da se se proizvede inicijalen komplet na poraki na 46 Primer zemen od Srpskoto Ministerstvo za vnatrepni Raboti, letocite za javna informacija distribuirani vo site domakinstva za vreme na Amnestijata za MLO vo Za poveke informacii vidi vo Improving Communication in Mine Awareness Programmes, operativen priraënik, Me unaroden Centar za Humanitarno Deminirawe, Æeneva, Maj

72 nacionalno nivo koi mo`at da se dopolnat ili izmenat od strana na aktivistite anga`irani vo zaednicite. Kako {to programata se razviva ili pak okolnostite se menuvaat, nekoi od su{testvenite poraki isto taka mo`ebi }e trebaat da podle`at na promeni. Sekade kade {tpo toa e izvodlivo, porakite treba da se koordiniraat so ostanatite u~esnici so cel da se maksimalizira vlijanieto. Pri izveduvaweto na incijativite za mikro-razoru`uvawe, barem nekoi od porakite treba da celat kon obezbeduvawe podr{ka na operativnite celi na taa incijativa. Sepak, va`no e da se zapomni deka porakite kako takvi ne se dovolni. Toa {to }e predizvika promeni e kombinacijata od: Porakite kako takvi. Sredstvata i metodite upotrebeni za nivno prenesuvawe. Procesot na spodeluvawe informacii so zasegnatite zaednici kako i nivno vklu~uvawe (n.pr. preku interaktivnmi aktivnosti); i Obezbeduvawe na soodvetni informacii, ume{nosti i alternativi, kako i op{testvenoekonomski, zakonski, politi~ki i tehni~ki elementi za da se ohrabri I promovira bezbednoto odnesuvawe. (vidi Odel 2.6). Boks 22: Poraki nameneto za porane{nite borci Proane{nite borci kako grupa obi~no se ~uvstvuvaat sigurni vo upotrebata na oru`jeto, municijata i eksplozivite. Nivnata obuka mo`e da bide neadekvatna vo toj pogled, no so obzir na toa {to imaat vojuvano - mnogu od niv ne se ~uvstvuvaat nesre}no pri rakuvawe so MOLO pa duri mo`e da ~uvstvuvaat i izvesna doza na gordost za svojata bliskots so oru`jeto. Mo`e da se o~ekuva da porane{nite borci }e poka`at slava zainteresiranost kon ponudeneta edukacijza za opansotite. Dobar na~in da se prijde na ovaa grupa e preku razgovor za opasnostite od oru`jeto vo zaednicata, namesto da se razgovara samo za oru`jeto kako takvo ili pak da se upotrebuvaat drugi porane{ni borci so cel da se obezbedi pristap do niv. Vo nekoi slu~ai e mo`no da se vklu~at nekoi od porane{nite borci vo programite za kontrola i {irewe na svesta za MOLO I toa pred se poradi nivnite zneawa za MOLO (ne zaboravajte deka ~lenovite na policijata i vojskata ~esto prakticiraat nebezbedni praksi I adnesuvawa okoga stanuva zbor za MOLO. Dolgotrajnoto iskustvo ne e garancija za kompetentnost!). Boks 23: Dizajnirawe na poraki Pri dizajniraweto na porakite na programata za {irewe na svesta za MOLO mnogu aspekti {to se odnesuvaat na porakata se isto taka va`ni: Dali odnesuvawata i porakite preneseni preku slikata se bezbedni? (Vidi Odel 2.5) Dali slikite prenesuvaat poraka koja gi potpomaga celite na programata? Dali prenesuvaat poraka za bezbedno odnesuvawe vo vrska so oru`jeto, municijata i eksplozivite? Dali tie mo`at da imaat bilo kakva negativna ili nesakana konotacija kaj celnite grupi? Dali se soodvetni na lokalni nivo? (Zapomenete deka ne e dovolno da se misli samo za lokalnata kultura, tuku za vidovite na MOLO vo regionot kade se izveduva intervencijata - ne upotrebuvajte sliki na neva`ni oru`ja) 72

73 5.6 Izbirawe na sredstva za komunikacija 48 So cel preneseuvawe na porakite za programata za MOLO mo`e da se upotrebuvaat razli~en vid na mediumi, materijali i aktivnosti. Postojat mnogu to~ki koi treba da se zemat predvid pri re{avaweto koj miks metodi da se upotrebi. Po~etnata to~za donesuvwe odluki treba da bide strategijata i kontekstot. Rabotite koi treba da se zemat predvid vklu~uvaat: Vid i broj na celni grupi. Nivnoto postoe~ko nivo na znaewe / aktivizam. Postoe~kite sredstva za komunikacija na nivo na zemjata i zaednicata Lokalnata kultura. Nvoa na pristao kon razli~ni Ďkanalií vo zasegnatite zaednici. Nivo na doverba vo razli~ni mediumi. Dali odreden medium e soodveten za va{ata poraka Interaktivno protiv ednonasoëna komunikacija Korisno e da se pravi razlika pomexu dva vida komunikacija: interaktivna i ednonasoëna komunikacija. Bilo koja strategija za komunikacija treba da sodræi meπoviti metodi za da se isprati porakata, da se zacvrstat porakite na razliëni naëini vo razliëno vreme i da se dostigne soodvetnoto rastojanie na grupite koi se selektirani kako celni. Zboruvajπi za ova, iskustvata pokaæuvaat deka interaktivnata forma na komunikacija (aktivnosti koi na nekoj naëin se uëesniëki p.r. tie involviraat dvo-strana razmena na informacii) i baraat interpersonalna komunikacija (komunikacija liënost na liënost) obiëno se naj efektivni naëini za nosenje na porakite dizajnirani da go smenat odnesuvanjeto na luxeto. Segaπnite razmisluvanja vo razvoj na komunikacijata i MRE oblastite se deka uspeπni socijalni intervencii se tie koi gi kombiniraat mediumskite i interpersonalnite kanali na komunikacija. 49 Dodeka, upotrebata na mas-mediumi i mali mediumi ( posebno mas-mediumi) e vaæna za krevanje na svesta za praπanjata duri i vo poëetnite diskusii pomexu tie luxe koi ne se izloæeni na porakata, socijalnoto uëenje i nosenjeto-odluki vkluëuva poveπe nego dobivanje poraki. 50 Tabela11: Komparirani interaktivni i edno-nasoëni metodi na komunikacija PRIMERI PREDNOSTI NEDOSTATOCI INTERAKTIVNI AKTIVNOSTI I UPOTREBA NA MEDIUMI Igri Natprevaruvanja Interaktivni kukleni/ teatralni pretstavi Diskusii/sostanoci Igranje ulogi TV/Radio programi (koga participacija od sluπatelite e potrebna) Demonstracii/marπevi Peticii Rabotilnici za umetnost na zaednicite Koga se nosat od luxe koi moæat da dobijat poëit od celnata grupa, imaat visok kredibilitet Ovozmoæuva da Ëuvstvitelnite temi se disku tiraat Dava momentalen fidbek za ideite, porakite i praktikite Ekstremno odzemanje vreme Interpersonalnite kontakti od visok intenzitet moæat da ja zgolemat cenata po glava Dopira do samo mal broj na luxe Terenskite rabotnici prvin mora da se obuëat i poddræat Kvalifikaciite, polot, etnicitetot, i drugi liëni karakteristiki sozdavaat granici na toa koj moæe da dobie respekt od celnite grupi 48 Poglavjata πto sledat, crpat najveke od Improving Communication in Mine Awareness Programmes, operativen priraënik, Me unaroden Centar za Humanitarno De-minirawe, Æeneva, Maj Flay B.R. i Burton D, Effective Mass Communication Strategies for Health Campaigns, in C. Atkin and Wallack, L. (eds.), Mass Communication and Public Health (1990); i, Hornik R.C. Channel Effectiveness in Development Communication Programmes, in Rice, R.E. i Atkin C.K. (eds.) Public Information Campaigns, 2-ro izdanie, (pp ), (1989). 50 Rogers, E.M., Vaughan, P.W., Swalehe, R.M.A., Rao, N., Svenkerud, P. and Sood, S, Effects of an Entertainment-Education Radio Soap Operaa on Family Planning Behaviour in Tanzania, Studies in Family Planning, 30 (3), , (1999); and Mitta, R. and Simmons, R. Diffusion of the Culture of Contraception: Program Effects on Young Women in Rural Bangladesh, Studies in Family Planning, 26 (1), 1-13 (1995). 73

74 EDNO-NASOËNI KOMUNIKACISKI AKTIVNOSTI I UPOTREBA NA MEDIUMITE Predavanja Izloæbi Kukleni/teatralni pretstavi(koga ne se sledat) TV/Radio spotovi i programi Koga se nosat od luxe koi moæat da dobijat poëit od celnata grupa, imaat visok kredibilitet Moæe da dade informacii na golema publika Moæe da se bavi so specifiëna tema vo dlaboëina Nabljuduvanjeto na isporakata na informacii moæe da e teπka Nema momentalen fidbek od publikata UËestvoto na publikata e ograniëena ili nepostoeëka Interesite na publikata moæe da se limitirani Moæe da e dosadno Bilo koj kanal da e izbran da gi prenese porakite, zapomnete deka povtoruvanjeto e osnovno, ili luxeto bi ja promaπile porakata. Duri i tie koi ja dobivaat porakata potrebno im e zasiluvanje na porakata. Isto taka zapomnete deka treba da go nabljuduvate priemot na vaπiot medium i porakite, kako πto se razviva programata i da se prifaxaat spored toa. Dolu dadena e lista na mediumi, materijali i aktivnosti. Ne e iscrpna, no dava ideja za toa πto moæe da se koristi. Tabela12: Prednosti i Nedostatoci na razliëni vidovi komunikacijski aktivnosti AKTIVNOSTI/UPOTREBA NA MEDIUMI PREDNOSTI NEDOSTATOCI Igri Interaktivno Lesno se prenesuva porakata do decata uëenje pri rabota Dozvoluva povtoruvanje na porakite bez da se dosadi publikata ( preku razni igri) Raznolikost Zacvrstuvanje na porakite vo zaednicata Natprevaruvanja Dobar naëin za rabota so deca Nacionalna, na visoka skala aktivnost πto vkluëuva mnogu luxe Indirektno vkluëuvanje drugi grupi pokraj celnata publika p.r. nastavnici, vlasti, roditeli, mediumi Zacvrstuvanje na porakite vo zaednicata Rezultatite na natprevaruvanjeto moæat da se upotrebat za drugi aktivnosti( p.r. poster natprevari: pobedniëkiot poster moæe da se upotrebi za proizvodstvo na poster ili letoci za kampanjata Po teπko e da se upotrebi so vozrasni Mal broj na luxe vkluëeni vo isto vreme Ako loπo se sprovede, moæe da dade pogreπna poraka ( p.r. MLO se zabavni) Nabljuduvanje na porakite i celnata publika ( p.r.kako tie gi primile informaciite) moæe da bide teπko 74

75 AKTIVNOSTI/UPOTREBA NA MEDIUMI PREDNOSTI NEDOSTATOCI Mobilni pretstavi i javni nastapi ( p.r. kukleni pretstavi, teatar, interaktiven teatar) 51 Interaktivno p.r. uëestvo na publikata ili smena na ulogite pomexu glumcite i publikata Dobar naëin da se dostignat razni celni grupi, p.r. deca i roditeli Dobar naëin za vkluëuvanje na nastavnicite vo aktivnostite Snimanje na aktivnostite i emituvanje na TV moæe da se organizira Zacvrstuvanje na porakite vo zaednicata Zabava privlekuvanje publika i zadræuvanje na nivnoto vnimanie Moæe da se upotrebi lokalnoto naselenie Evtino Stimulira diskusii Gi stava porakite vo lokalen kontekst, tradicii i dijalekti Sledenjeto troπi vreme i bara soodvetna obuka Moæe da dostigne golemi grupi vo isto vreme no bara mobilni timovi Moæe da bide teπko da se dobijat konsistentni i toëni poraki, posebno preku jaziënite i kulturnite razdelb i Pretstavi Dobar naëin za obra}anje na razni grupi VkluËuva lokalni vlasti i mediumi Participacija na celnite grupi vo organiziranje na pretstavite Zacvrstuvanje na porakite vo zaednicata Drami i igranje ulogi Dobar interaktiven naëin za rabota so deca Zacvrstuvanje na porakite vo zaednicata Moæe da bide naëin za vkluëuvanje na nastavnici Prenesuvanje na porakite od deca na deca VkluËenost na vozrasni Radio i TV Vidi dolu Interaktivni aktivnosti ako luxto se javat Edno-nasoËna komunikacija i participacija na posetiteli e ograniëena Mal broj na luxe moæat da participiraat vo isto vreme Podgotovkite moæat da troπat vreme Vidi dolu Edno-nasoËna komunikaciska strategija Prikaæuvanje filmovi (p.r. Bowling for Columbine, ili City of God) Golema publika moæe da bide opfatena Edno-nasoËna komunikacija Fidbekot od luxeto moæe da bide teæok za organiziranje Isti poraki za site grupi 51 Vidi primer od. Augusto Boal s Theater of the Oppressed, 75

76 AKTIVNOSTI/UPOTREBA NA MEDIUMI PREDNOSTI NEDOSTATOCI Predavanja, prezentacii Razni poraki i temi vo dlaboëina moæe da se tretiraat Relativno golema publika moæe da bide cel Grupite moæe da se formiraat da bidat cel so razliëni poraki Edno-nasoËna komunikacija OgraniËeno uëestvo na publikata Moæe da bide dosadno ako tehnikite ne se soodvetni Kursevi za obuka (p.r. profesionalna obuka, obuka na nastavnici idr.) Koncerti (kako naëin za iskoristuvanje na poznati liënosti) DolgoroËna strategija: Ëlenovite na zaednicite se obuëuvaat da gi πirat informaciite na drugi Ëlenovi od zaednicata Nema potreba od mobilni timovi ili timski Ëlenovi da se vra}aat i da dadat informacii Golema publika e opfatena Mediumski interes Vmeπanost na lokalnite vlasti Dobar naëin za prenos na porakite na mladinata Upotreba na poznati liënosti koi se doverlivi vo porakite πto gi davaat Odzemanje vreme vo odnos na sledenjeto Motivacijata na licata pod obuka moæe da bide niska i aktivnostite nema da bidat implementirani ili sledeni Osnovnite poraki preneseni Fidbekot od publikata teπko se sobira nabljuduvanje na porakite moæe da e teπko SvedoËanstva na ærtvi Doverlivost na porakite Site grupi moæat da se opfatat LiËnite prikazni imaat silno vlijanie Pronaoxanje soodvetni naëini za prenos na porakite bez da se shokira publikata Pazi se informaciite da ne se zloupotrebat od mediumite Govori na/ diskusii so vlijatelni liënosti (p.r. religiozni lideri) Doverlivost na porakite Golema grupa moæe da se opfati p.r. vo sluëaji na govor na liderite na zaednicite ) Samo odredeni grupi se opfateni (p.r. religiozni lideri) Nabljuduvanjeto e teπko Ambasadori na Dobra-Volja Doverlivost na porakite Golema grupa moæe da se opfati i da se privleëi Site grupi moæat da se opfatat Upotreba na slavni liënosti Golema grupa moæe da se opfati i privleëi Site grupi moæat da se opfatat Javni marπevi /demonstracii Golema grupa moæe da se opfati Site grupi moæat da bidat cel Nabljuduvanjeto e teπko Nabljuduvanjeto e teπko Bara poddrπka od individualc i Troπoci (p.r. patni ) Nabljuduvanjeto e teπko 76

77 AKTIVNOSTI/UPOTREBA NA MEDIUMI PREDNOSTI NEDOSTATOCI Peticii, piπuvanje pisma Golema grupa moæe da participira SpecifiËni temi moæat da se tretiraat Da se osiguraπ deka potoa }e ima akcija e teπko p.r. primanjeto na peticijata moæe da bide potvrdena no moæe da ne sledi akcija seminari, konferencii, rabotilnici, okrugli masi Preku mediumite informaciite moæat da se proπirat i praπanja da se pokrenuvaat Aktivnosti koi gi podvlekuvaat praëanjata vo civilnoto opπtestvo Momentalen fidbek Lekciite nauëeni Samo specifiëni grupi se opfateni Mala celna publika Potrebnoto sledenje ne sekogaπ izvrπeno Sostanoci i diskusii Golema publika ako se emituva Interaktivno, vmeπanost na uëesnicite Pokrenuvanje praπanja, temi i naëini za podobruvanje na neπtata NauËenite lekcii moæat da se nacrtaat Fidbekot e momentalen Bdeenje Snaæen i miroljubiv izgled Relativno po dolgotrajno vo sporedba so drugi nastani Gradi solidarnost i moral pomexu uëesnicite moæe da se regrutiraat drugi za ovaa cel Mala publika osven ako se emituva Sledenjeto ne sekogaπ izvrπeno Teπko da se organizira i menadæira Moæna potreba od oficijalna dozvola Rabotilnici za umetnost na zaednicite Interaktivno Ëlenovite na zaednicata go potpomagaat kreativniot process Momentalen fidbek Meπanje na grupni diskusii i planiranje na aktivnostite za problemi vo zaednicata koi se identifikuvani za vreme na rabotilnicata, taka da dava moænosti za prevzemanje akcija Mali brojki Konsistentnost na porakite moæe da bide teπko da se osigura Rezultatite teπko se pretpostavuvaat Komuniciranje lice v lice Interaktivno Momentalen fidbek ansa za regrutiranje Moæe da bide mnogu ubeduvaëki i efektiven vo zavisnost od porakite i personalot Centri za πirenje informacii Odgovornost na zaednicata preku vkluëenost na Ëlenovi od zaednicata DolgoroËna strategija Site grupi opfateni Troπenje vreme Seledenjeto ne sekogaπ izvrπeno Uspehot zavisi od odnosite pomexu individualcite Sledenjeto i nabljuduvanjeto e teπko Potrebi za obuka Adninistrativni i menadæerski troπoci 77

78 Boks 24: Nekolku soveti za upotreba na mas-media kanalite za komunikacia Ď OdluËi se za dve ili tri kluëni poraki koji gi poddræuvaat tvojite programski objektivi Upotrebi obiëen jazik i kratki reëenici, odbegnuvaj kratenki kada e moæno (upotrebi izgovorlivi kratenki ako ne moæe da se odbegnat) Ponudete specifiëni, praktiëni soveti Organizirajte gi informaciite jasno i logiëki Povtorete gi informaciite Odræuvajte postojan kontakt so mediumite 5.7 Ulogata na razli~ni mediumi Tabelata prika`ana podolu ja istra`uva najva`nata karakteristika na naj~esto upotrebuvanite mediumi. Povtorno, prepora~livo e da se upotrebi spoj na Ďkanalií, no najva`nata lekcija nau~ena niz drugi formi na komunikacija e slednata - koga se upotrebuvaat samostojno, mediumskite operacii / kampawi za javno informirawe ne se efektivno sredstvo za promena na odensuvaweto. Ova posebno e zabale`livo vo slu~ajot so malite mediumi. Bez podr{ka od drugi aktivnosti, operaciite za javno informirawe/mediumski operacii obi~no imaat malo vlijanie vrz celnata javnost. Boks 25: Procenkata za vlijanieto na edukacijata za opasnostite od nagaznite mini na Balkanot izvedena od strana na MKCK Na primer, MKCK izvede procenka za vlijanieto na edukacijata za opasnostite od nagaznite mini na Balkanot (Bosna i Hercegovina, Hrvatska i SRJ / Kosovo). Ovaa procenka dojde do zaklu~ok deka stepenot na pokrienost so informacii za svesta od opasnostite od nagaznite mini vo ovie tri zemji e na mo{ne visoko nivo. Vo poslednite nekolku godini re~isi site lu e, vozrasni i deca, vo regionite zasegnati i nezasegnati od minite, bile izlo`- na razli~ni na~ini na aktivnosti za {irewe na svesta za opasnostite od nagaznite mini. Ove e pred se poradi vlijanieto i dostapnosta do televizijskite i radio programite. Procenkata poka`uva deka deka mediumite bile mo{ne efektivni vo pokrivaweto na javnosta so informacii za EOM, no ne uspeale direktno da vlijaat vrz promenata na stavot i odensuvaweto. Tie promeni se predizvikani preku kombinirawe na metodi i sredstva, vklu~eni kako del na programata za EOM. Zlatni pravila za aktivistite koi smetaa na upotreba na mediumi za komunikacia: 52 a) obezbedete da va{ata upotreba na mediumi ima specifi~na namena; b) vnimatelno intergrirajte gi va{ite mediumski planovi vo ostanatite aktivnsoti; v) upotrebuvajte formati na interaktivni mediumi tamu kade {to toa e mo`no (n.pr. radio programi so telefonski javuvawa i natrprevari); i g) zapomnete, mediumskte operacii treba da igraat uloga na podr{ka za ostanatite programski aktivnosti - deleweto samo posteri i mai~nema da go smenat odnesuvaweto na lu eto! 52 Za pove}e informacii za upotrebata na mas-mediumute, kako da se podgotvi media peëat, konferencii, kako da se davaat intervjua i piπuvaat artikli, vidi vo Action Against Small Arms, a Resource and Training Handbook, Jim Coe and Henry Smith, International Alert, Oxfam GB, Saferworld

79 Tabela 13: Karakteristikite na razli`ni formi na komunikacii preku mediumi za masovno informirawe MEDIUM PREDNOSTI NEDOSTATOCI MASOVNI MEDIUMI TV (n.pr. dokumentarci, TV spotovi, diskusii, vesti, intervjua, tok-{ou, sapunski serii, xinglovi koi ja najavuvaat amnestijata za oru`je) Radio (n.pr. vesti, intervjua, drami, telefonski povici, sapunski serii, radio spotovi, radio dokumentarna programa, vetsi, radio emisii, xinglovi koi ja najavuvaat amnestijata za oru`je) Telekomunikacii (n.pr. internet, mobilni telefoni, SMS poraki) Dostignuvaat do golem broj na lu e Mo`at da celat kon specifi~ni frupi preku specifi~ni programi Se repriziraat Mo1at da opfatat grupi na nepismeni Mo`at da gi zajaknat porakite preneseni preku raznovidni metodi na u~estvo Multi-dimensionalni efekti Mo`at da iniciraat otvorena diskusija Dostignuvaat do golem broj na lu e Mo`at da celat kon specifi~ni frupi preku specifi~ni programi Se repriziraat Mo1at da opfatat grupi na nepismeni Programite se evtini, briz i lesno izvodlivi Slu{aweto radio e ~esto grupna aktivnost, {to ja ohrabruva diskusijata za obrazivnite pra{awa posle emisijata. Ova e va`na faza vo procesot na promena na odnosot. Mo`e da gi zajakne porakite preneseni preku drugi metarijali i aktivnosti Dopirawe do {iroka javnost niz siot svet, ne samo na nacionalno nivo Mo`na e vozvratna neposrednost (n.pr. povratna reakcija od drugi lu e niz direkten evtino Popularno kaj mladite Brzo-raste~ki sektor Programite se ~esto skapi za pripremawe Ne e dobro za trenirawe na prakti~nite ve{tini Lu eto mo`e da nemaat doverba vo odredeni kanali koi imaa politi~ka afilijacija Rasporedot i frekvencijata na emisijata se od klu~na va`nost za upseh i opfa}awe na celnite grupi Nepredvidlivo Ne e dobro za trenirawe na prakti~nite ve{tini Rasporedot i frekvencijata na emisijata se od klu~na va`nost za upseh i opfa}awe na celnite grupi Nepredvidlivo Te{ko izvodlivo nabquduvawe Nepristapno vo odredeni dr`avi Iziskuva trening Ne mo`e da garantira organizirana kampawa Generalno individualna upotreba 79

80 MEDIUM PREDNOSTI NEDOSTATOCI MASOVNI MEDIUMI Vesnici/magazini (n.pr. novinski izve{taji, specialni napisi, pisma do urednikot, po po~ituvano od ostanatite mediumi Pove}eto publikacii imaat prepoznatlivi publiki. Specializiranite publikacii mo`at da gi dostignat celnite grupi, (n.pr. nastavnicite, pollicijata, farmerite) Napisite mo`at da prenesat detalni informacii Mo`at da gi zajaknat porakite preneseni preku pove}e metodi na u~estvo Politi~kata naklonetost mo`e da biude prednost Brzina vo prenesuvaweto na informacijata Dostapno samo za pismenite grupi Politi~kata naklonetost na odredeni vesnici/nedelnici mo`e da bide nedostatok Soodvetno postavuvawe na va{iot napis ili reklama e va`na za uspehot Boks 26: Upotreba na komercijalni metodi za distribucija na malite mediumi Rabotej}i zaedno so UNDP, nacionalnite vlasti nadle`ni za MOLO i ostanatite NVO-a, Makedonskata NVO Civil i partnerskata organizacija Pax Christi zapo~naa so distribucija na propaganden materijal vo podr{ka na nacionalnata programa za {irewe na svesta za MOLO nare~ena ĎZa Podobro Utreí, vo podr{ka na nacionalnata amnestija za MOLO vo Noemvri Se postigna dogovor so meanxerite na buticite za obleka, vklu~uvaj}i firmi kako Dizel i Mango, kako i so uprava na Me ugradskata Avtobuska Stanica, za distribucija na bexevi za site nivni mue{terii. Ova prerasna vo potencijalna distribucija na preku 14,000 bexevi nedelno samo vo avtobuskata stanica. Izvor: korespondencija so Civil, 2 Oktomvri Boks 27: Privlekuvawe na fondovi i publicitet preku sponsorstvo Korporativnoto sponzorstvo mo`e da obezbedi fondovi vredni za sekoj vid programa. Vo Brcko, Bosna i HerCegovina, kako i vo Makedonija vo2003, implementirani se {emi za sobirawe na oru`jeto, vo koi javnosta dobi loto liv~iwa za vozvrat na predadenoto oru`je. Liv~eto im ovozmo`uva{e na onie koi go predale oru`jeto da dobijat atraktivni nagradi, a vo slu~ajot vo Br~ko i nova kola. Vo obata slu~ai, ova im ovozmo`i na privatnite sponzori da gi zajaknat fondovite na proektot i ovozmo`ija mo`ne potreben publicite za samata programa. Sponzorstvoto isto taka mo`e da se obezbedi vo naporite za {irewe na svesta. Od Juli do Septemvri 2002 Bugarskata Anti-AIDS koalicija cele{e kon mladite preku organizirawe na javni nastani, vklu~uvaj}i koncerti i pretstavi. Sponsorztvoto be{e ovozmo`eno od strana na lokalniot proizvoditel na kondomi ĎMars Vendingí, koi demonstriraa i distribuiraa kondomi za vreme na nastanite. Izvor: internet stranica na UNDP Bugarija; SFOR 80

81 Boks 28: Zabava za Edukacija vo Peru i Brazil Formite na popularni masovni mediumi za zabava (n.pr. sapunski serii) ~esto sodr`at negativni ili senzacionalisti~ki poraki za MOLO. Sepak, unkatniot diapazon na dostapnost i zabavna sodr`ina na ovoj vid na mediumski format dovede do razvoj na ĎZabava za Edukacijaí. So godini nanazad, duri vo 1969, Peruanskata televizijska serija ĎSimplemente Mariaí ima{e neplaniran pozitiven efekt kog glavnata li~nost vo serijata - doma}inkata po ime Marija - gi presvrte ~asovite po {iewe i pismenost vo vistinska pomama pome i siroma{nite koi gi pratea ~asovite na ekranot. Od toga{ pa navamu, pra{awata kako HIV/AIDS, seksualno obrazovanie, semejno planirawe i {irewe na svesta za MOLO stanaa podra~ja na koi intervenciite na Zabavata za Edukacija uspe{no se upotrebuvaa niz muzika, radio sapunski serii i muzi~ki spotovi. Vo Septemvri 2003, akterite popularnata Brazilska TV serija Zaqubeni Ď@enií oddeli cela nedela za diskusija za toa dali da se pridru`at kon demonstraciite organizirani od strana na NGO Viva Rio koja povikuva{e na zabrana na proda`bata na oru`jeto vo zemjata. Mar{ot se odr` slednata nedela i vklu~uva{e pretstavuvawe na roditeli na tinejxerka ubiena vo Mary 2003 od zaskitan kur{um. Po lamsirawe na peticija za podr{ka na zabranata emitirana za vreme na {outo, nejxinite roditeli uspeaja da soberat 40,000 potpise vo samo 24 ~asa Tabela 14: Vidovi na razli~ni formi na komunikacija na malite mediumi MEDIUM PREDNOSTI NEDOSTATOCI Posteri Mai~ki Flip-charts Bexevi Penkala Posteri }ibrit~iwa Zapalki Znamiwa Kesi~ki za {e}er Avtobusi Kesi~ki za pukanki vo kino Kap~iwa Kalendari Bele`nici Kesi~ki za {e}er Detski crte`i Drugo Soveti za malite mediumi: 53 MALI MEDIUMI Upotreblivi materijali za podr{ka za {irok spektar na aktivnosti i razli~ni vidovi na me u-personalna komunikacija Mo`e da se dizajniraat za da ja zajaknat klu~nata poraka i slu`at kako potsetnik na porakata Mo`e da se dostavi sekade Mo`e da bide vizualno atraktivna Upotreblivo kako vizuelno pomagalo vo rabotnicite, diskusiite i nastavata Ovozmo`uva to~na, standarizirana informacija vo mobilen i odnovo upotrebliv format Obi~no (no ne sekoga{!) skapo za proizvodstvo i distribucija Potrebni se specialisti~ki sposobnosti za proizvodstvo i dizajnirawe na efektivni primeroci (sepak postojat isklu~oci) Kratkotrajnost Mora da se adaptiraat za sekoja etni~ka grupa ili situacija Ne treba da se uporebuva so grupite koi ne se naviknati na nastava so upotreba na pi{uvani i vizualni materiali, duri i ako se pismeni Kreativnosta na lokalnite dizajneri treba da bide iskoristena {to e mo`no pove}e. Koristeweto na dizajni od `itelite na zaednicata mo`e da ima pozitivno vlijanie ( na pr. Dete kako crta mo`e da se iskoristi za poster) Porakite koristeni na malite mediumi treba da se povrzani so mas-mediumskite kampawi. Malite mediumi mo`at da privle~at mas-mediumi. 53 Vidi gi Devetnaesette Principi za Dizajniranje na Printuvani Materijali vo Communication in Mine Awareness Programmes, Me unaroden Centar za Humanitarno De-minirawe, Æeneva, Maj

82 Dokolku se koristat razli~ni jazici vo zemjata, samo eden jazik treba da se poristi po materijal. Sekoja celna grupa treba da se dosegne so mal medium vklu~uva}i go i nivniot jazik. Zemete go vo predvid i nivoto na pismenost na celnata publika. Mediumskite proizvodi mo`at da bidat proizvedeni samo za odredena zaednica ili region. Ne mora da bidat distribuirani na nacionalno nivo. Zapomnete deka informaciite sobereni za vreme na programata (za vreme na procenkite za potrebi, terenski testovi, aktivnosti za pobezbedna zaednica i t.n.) odreduvaat kako programskite poraki treba da bidat preneseni do celnite grupi. Zapomnete deka: a) Tipovite na aktivnosti koi treba da se implementiraat zavisat od celnite grupi i na porakite koi treba da se prenesat; b) Porakite pak, treba da bidat dizajnirani da gi podr`uvaat programskite operativni celi; v) Malite mediumi (nivnite materijali) se koristat kako podr{ka, ne kako zamena, za aktivnosti bazirani kon zaednicata, da prenesat poraka i da zasilat poraka primena preku drugi sredstva g) Malite i mas-mediumite treba da se koristat vo razli~ni kombinacii spored situacijata i spored toa koj e najefikasen na~in da se prenese informacija vo daden kontekst. Tie se osobeno va`ni za celi za javno informirawe i za edukacija za opasnostite od MOLO vo vreme na sobirawe na oru`je (vidi del 2.1.3) bidej}i tie dozvoluvaat celata populacija da bide informirana vo kratok vremenski period. d) Lokalnite mas-mediumi mo`at da bidat va`en sojuznik vo obidot da se promoviraat kontrolni aktivnosti i merki za MOLO. Me unarodnite mediumi se isto taka va`en alat vo promocija na takvi aktivnosti vo me unarodnata zaednica, donatori i vladi, kako i pome u vlijatelnoto javno mnenie za {ireweto i zloupotrebata za MOLO. Boks 29: Zapomnete! Vo site slu~ai e od su{tinsko zna~ewe da ne se Ďkopiraat i prenesatí primeri na poraki navedeni vo ovoj ili bilo koj drug prira~nik, bez prethodno istite da se adaptiraat kon specifi~niot kontekst i zaednicata vo koja rabotite, baziraj}i se vrz informaciite koi gi imate sobrano. Koristej}i gi site gore opi{ani informacii, bi trebalo da bide vozmo`no da se odberat poraki, materijali i aktivnosti koi zaedno bi pomognale da se postignat programskite celi. Mo{ne e po`elno da se razmisluva odnapred vo rana faza za indikatorite i sredstvata za verifikacija koi se koristat za sekoja aktivnost i/ili poraka, i da se povrze sť zaedno za nabquduvawe i evaluaciski celi, i da se podgotvi za terensko testirawe. 5.8 Primeri na indikatori za nadgleduvawe na poraki, aktivnosti i materijali 54 Indikator e par~e dokaz koj poka`uva kolku dobro (ili lo{o) gi postignuvate va{ite programski celi. Indikatorite mora da se odnesuvaat na celite koi ste gi postavile. Postavuvaweto na indikatorite za proekt ili planirani aktivnosti zna~i objasnuvawe {to }e merite, i odlu~uvawe kako }e ja soberete informacijata koja e potrebna da se napravi mereweto. Za sekoj od va{ite 54 Usvoeni od Action Against Small Arms od Koe i Smit 82

83 programski celi treba da razmisluvate bar za eden indikator. Ako vi e te{ko da najdete indikator za va{ata cel, toga{ mo`ebi va{ata cel ne e dovolno UMNA, 55 vo koj slu~aj mora da ja napravite pojasna i pospecifi~na. Mo`no e da mislite na pove}e od eden indikator za cel. No nemojte da odite predaleku- proizvolni celi za indikatori (kako {to e 30% pad na nasilen criminal) ne se od polza.^esto nasoka na promena e dovolno ( kontinuiran pad na nasilniot criminal). Za sekoja cel va`no e da se ima vo predvid: a) Koi se va`nite delovi od dokazot koi }e poka`at dali ovie celi se postignati ili ne? (t.e. indikatori); i b) Kako mo`e da gi soberete ovie informacii- koi se glavnite izvori i tehniki koi }e gi koristite? (t.e. na~in na verifikacija). Otkako indikatorite }e se identifikuvaat, slednata faza e da se napravi prostor vo programskiot plan za postignuvawe merki protiv tie indikatori. Indikatorite mo`at da se koristat za nadgleduvawe na progresot dodeka programata te~e i da se oceni uspehot i neuspehot po istekot. Boks 30: U~esni~ki indikatori Vo proekti koi za cel imaat da vlijaat na stavot i odnesuvaweto na celnata grupa, u~estvoto na ~lenot na taa grupa vo dizajn, implementacija, nadgleduvawe i evaluacija na proektot e najdobar na~in da se maksimizira vlijanieto. So cel da se sprovede u~esni~ko nadgleduvawe i evaluacija, ~lenovite na celnata grupa treba da bidat vklu~eni koga se postavuvaat indikatorite. Izvesno e deka ova ke bide dolgotraen i te`ok process, iako pridobiv}ite mo`at da bidat zna~itelni, tie treba da bidat balansirani nasproti sekakakvi programski ograni~uvawa kako na primer vreme i resursi Tabela 15: primeri na poraki, aktivnosti i indikatori na programa za {irewe na svesta za MOLO vo zaednicata A Cel 1: da se pomogne proces so koj rizi~nite grupi (tinejxeri, deca i vozrasni ma`i vklu~uvaj}i i porane{ni borici) se analizira nivnoto odnesuvawe i se prifa}a pobezbedno. Sumarizacija na planiranata strategija Interaktivni aktivnosti da se razvivaat so tinejxeri (mom~iwa i devojki) fokusiraj}i se na opasnosta na poseduvawe na oru`je. Grupni razgovori so porane{ni borci po pra{awa i opasnosti na MOLO. Interaktivni aktivnosti da se razvivaat so deca fokusiraj}i se na toa so {to e bezbedno da se igra. Obuka na u~iteli so cel porakite da bidat preneseni na podolg period. Podr`uvawe na `eni i u~iteli vo razvoj na interaktivni aktivnosti so deca za opasnostite od igrawe so oru`je Obuka za rizik/zastapni~ki poraki da bide koordinirana so lokalnite nevladini organizacii Da bidat napraveni radio spotovi naso~eni kon decata, tinejxerite i porane{nite borci i opasnostite od MOLO. Da se napravat materijali za podr{ka koi }e gi reflektiraat ideite i potrebite na sekoja grupa. Materijali koi }e ja podignat svesnosta i informiraat za bezbedno odnesuvawe da bidat napraveni i distribuirani od `eni za podr{ka na nivnite aktivnosti 55 SMART = Specific, Measurable, Achievable, Realistic, Timetabled. Site dobri objektivi se SMART objektivi 83

84 Cel 1: da se pomogne proces so koj rizi~nite grupi (tinejxeri, deca i vozrasni ma`i vklu~uvaj}i i porane{ni borici) se analizira nivnoto odnesuvawe i se prifa}a pobezbedno. Primer na su{tinska poraka 56 Tinejxeri mom~iwa Da se nosi oru`je ne e kul; `ivotot ne e film Opasno e za tebe i za tvojeto semejstvo da go nosi{ naokolu Bidi primer za decata i ne nosi oru`je Osiguraj se deka decata se svesni za rizicite na nosewe/igrawe so oru`je Deca Oru`jeto ne e interesno, toa mo`e da go ubie tvojot brat, sestra, tatko, majka Ka`ete im na va{ite roditeli i postari bra}a deka se pla{ite od oru`jeto bidej}i se mnogu opasni Ka`ete im na va{ite drugar~iwa da ne gi dopiraat oru`jata i deka igraweto so niv mo`e da gi ubie niv, tebe ili nekoj vo tvojata zaednica/semejstvo Ma`i Nekontrolirano oru`je ja zagrozuvaat va{ata zaednica i zemja: mo`ete da pomognete da se promeni toa. Oru`jeto mo`e gi uni{ti `ivotite na najmladata generacija Bidi primer na tinejxerite i osiguraj se deka znaat za rizicite i da ne se isku{uvaat da poseduvaat oru`je. Radio spotovi za deca, porane{ni borci i tinejxeri Istite poraki kako onie koristeni kako del od aktivnostite nameneti za tie grupi treba da bidat koristeni vo radio spotovite so cel da se zasili porakata ispratena do zaednicite Porane{ni borci Voenite oru`ja vo zaednicata ja zagrozuvaat va{ata zaednica i cemja: vie mo`ete da pomognete toa da se promeni Oru`jeto mo`e gi uni{ti `ivotite na najmladata generacija Bidi primer na tinejxerite i osiguraj se deka znaat za rizicite i da ne se isku{uvaat da poseduvaat oru`je. 56 Poradi nedostatok na prostor, porakite za primer se prvenstveno poraki od vidot za Advokatura. Se pretpostavuva deka porakite za Edukacija i Javno informirawe isto taka }e bidat preneseni. 84

85 Cel 1: da se pomogne proces so koj rizi~nite grupi (tinejxeri, deca i vozrasni ma`i vklu~uvaj}i i porane{ni borici) se analizira nivnoto odnesuvawe i se prifa}a pobezbedno. AKTIVNOSTI INDIKATORI ZA IZVR[ENATA RABOTA INDIKATORI ZA REZULTATITE SREDSTVA ZA VERIFI- KACIJA U~esni~ki diskusii so sekoja grupa (vozrasni ma`i, tinejxeri i deca) Pripremawe kviz natprevari i izlo`bi za tinejxerite. Broj na diskusii Broj na prisutni Broj i vidovi aktivnosti pripremeni od strana na tinejxerite za decata. Broj na opfateni deca Prepoznavawe na porakite od strana na decata Dokaz deka razli~nite celni grupi ( vozrasni ma`i, tinejxeri mom~iwa i deca) gi razbiraat podobro problemite i opasnostite povrzani so MOLO Dokaz za redukcija vo spremnosta pome u razli~ni celni grupi da prakticiraat rizi~ni odnesuvawa Dokaz za promena vo odnesuvaweto pome u razli~ni celni grupi ( na pr. Toa dete prestana da si igra so oru`je ili toj tinejxer prestana da nosi oru`je) Dokaz za bilo kakov pozitiven trend vo brojot na MOLO povrzani smrtni slu~ai i povredi pome u razli~ni celni grupi. Fokusirajte se na grupni diskusii so deca, tinejxeri i vozrasni ma`i Diskusii i intervjua so roditeli Statisti~ki podatoci od bolni~ki/ medicinski ustanovi ili drugi sekundarni izvori (na pr. Policija, mediumi, pra{alnici) Diskusii od tipot na fokus grupi, sprovedeni so deca i tinejxeri. Diskusii i intervjua so rdoitelite Statistiki od bolnici, lekarski institucii ili drugi sporedni izvori (n.pr. policija, mediumi) Pra{alnici Obuka na aktivnosti tinejxeri-za-deca so cel tinejxerite da ja prenesat porakata do {kolskite deca Broj i vid aktivnosti pripremeni od strana na tinejxerite za decata Broj na opfateni deca Prepoznavawe na porakite od strana na decata Diskusii od tipot na fokus grupi, sprovedeni so deca i tinejxeri. Diskusii i intervjua so rdoitelite Statistiki od bolnici, lekarski institucii ili drugi sporedni izvori (n.pr. policija, mediumi) Pra{alnici 85

86 Cel 1: da se pomogne proces so koj rizi~nite grupi (tinejxeri, deca i vozrasni ma`i vklu~uvaj}i i porane{ni borici) se analizira nivnoto odnesuvawe i se prifa}a pobezbedno. AKTIVNOSTI INDIKATORI ZA IZVR[ENATA RABOTA INDIKATORI ZA REZULTATITE SREDSTVA ZA VERIFI- KACIJA Sredbi so Ministerstvoto za Obrazovanie za razvoj na akcionen plan za kursevi za obuka na nastavnicite, i vklu~uvawe na obukata za MLO vo nacionalnata nastavna programa Broj na sostanoci so Ministerstvoto za Obrazovanie Rangot na vklu~enite slu`beni lica Dokazi za bilo kakvi promeni vo politikata ili praksata na ministerstvata Dokumenti kako dokazi od sostanocite Policijski izjavi, mediumski komentari itn. Razvoj na kursevi za obuka na nastavnici so klu~ni, izbrani nastavnici. Vidovi i koli~estvo materijali proizvedeni so nastavnici. Broj na mo`nosti za obuka za nastavnicite Broj na obu~eni nastavnici Evidencija za promeni vo odnosot vo na~inot za nastava kaj posetitelite na kursot Evidencija za bilo kakvi promeni vo znaeweta, stavot i odnesuvaweto kaj decata koi pominale obuka Intervjua so trenerite na nastavnicite Diskussi od vidot na fokus grupi so decata Vo me uvreme, razvoj na interaktivni aktivnosti vo u~ili{tata, n.pr. igrawe ulogi, teatarski pretstavi i igri. Broj i vidovi na razvieni aktivnosti Broj na opfateni deca Kako aktivnostite se prifateni od strana na decate children Evidencija za bilo kakvi promeni vo znaeweta, stavot i odnesuvaweto kaj decata Intervjua so trenerite na nastavnicite Diskusii od vidot na fokus grupi so decata Diskussi so nastavnivite za izrabotka na materijali za podr{ka na aktivnostite povrzani so MOLO niz u~uli{tata Broj na posledovatelni sredbi so nastavnici, broj na prisatni nastavnici Broj i vidovi na proizvedeni materijali Broj na opfateni deca Kako aktivnostite se prifateni od strana na decata Dokazi za podobreno razbirawe pome u æenite za problemite i naëinite za sooëuvawe so istite. Intervjua so trenerite na nastavnicite Diskussi od vidot na fokus grupi so decata 86

87 Cel 1: da se pomogne proces so koj rizi~nite grupi (tinejxeri, deca i vozrasni ma`i vklu~uvaj}i i porane{ni borici) se analizira nivnoto odnesuvawe i se prifa}a pobezbedno. AKTIVNOSTI INDIKATORI ZA IZVR[ENATA RABOTA INDIKATORI ZA REZULTATITE SREDSTVA ZA VERIFI- KACIJA Razvoj na teatarska pretstava koja vklu~uva `eni i nastavnici i celi kon decata Broj na teatarski pretstavi Broj na opfateni Kako pretstavata e primena od strana na decata Evidencija za bilo kakva promena vo znaeweto, stavot i odnesuvaweto kaj decata Diskussi i intervjua so u~esnicite vo izvedbata na {outo i so lu eto koi go imaat videno istoto Teatarsko scenario, izve{taj za aktivnostite povrzani so izvedbata Proizvodstvo na materijali za podr{ka za decata koi treba da se distriobuiraat i upotrebuvaat na posle teatarskata pretstava Broj i vidovi na materijali proizvedeni od strana na `enite Broj na opfateni Evidencija za bilo kakva promena vo znaeweto, stavot i odnesuvaweto kaj decata Statisti~ki izve{taj za proizvedenite i distribuiranite materijali Diskussi od vidot na fokus grupi so decata Ideite od zaednicata se sobrani i se dizajniraat, testiraat i produciraat materijali za podr{ka za sekoja grupa Opseg na vklu~enosta na zaednicata. Broj i vid na proizvedeni materijali Postignati brojki Kako se primeni materijalite Evidencija za bilo kakva promena vo znaeweto, stavot i odnesuvaweto kaj celnata javnost Nabquduvawe i monitoring od strana na zaednicata Proizvedeni materijali Sredbi so zdru`enijata na veterani za da se diskutiraat problemite i re{enijata, kako i da se vklu~at vo organizirawe na natprevari i izlo`bi od strana na tinejxerite Broj na sredbu so veteranite Broj i vid aktivnosti organizirani od strana ne veteranite za tinejxerite Broj na opfateni tinejxeri Kako tinejxerite gi prifatile aktivnostite Evidencija za bilo kakva promena vo znaeweto, stavot i odnesuvaweto kaj tinejxerite Monitoring od strana na veteranite na nivnite aktivnosti Poselduvatelni sredbi so veterani, `eni i nastavnici Diskussi od vidot na fokus grupi so tinejxeri 87

88 Cel 1: da se pomogne proces so koj rizi~nite grupi (tinejxeri, deca i vozrasni ma`i vklu~uvaj}i i porane{ni borici) se analizira nivnoto odnesuvawe i se prifa}a pobezbedno. AKTIVNOSTI INDIKATORI ZA IZVR[ENATA RABOTA INDIKATORI ZA REZULTATITE SREDSTVA ZA VERIFI- KACIJA Razvoj na 3 radio spotovi koi celat kon decata, tinejxerite i porane{nite borci za opasnostite od MOLO Broj na proizvedeni radio i TV spotovi/ programi Broj na prika`uvawa i rasporedo Broj na opfateni Dokazi za bilo kakva promena vo znaewata, donesuvaweto i stavovite kaj lu eto koi gi imaat ~ueno/videno porakite Mediumski izve{tai za prika`anite TV i Radio spotovi Pra{alnici Razvoj na radio sapunska serija preku sobirawe na idei od zaednicata Brojki od involviranosta na zaednicata vo razvojot na sapunskata serija Broj na prika`uvawa Postignati brojki Mediumski izve{tai za prika`anite TV i Radio spotovi Pra{alnici Sredbi so NVO-ata za usoglasuvawe na aktivnostite, porakite i materijalite. Broj na sredbi so NVO-a i usoglasenite planovi Sekoja promena vo politikata i praksata na NVO Izve{taj za aktivnostite na ostanatite organizacii i izvedenite aktivnosti Cel 2: Da se smeni sfa}aweto na zaednicata za MOLO kako sredstvo za za{tita ili -posebno za ma`ite i mom~iwata - kako statusen simbol Pregled na planiranata strategija Plan za Pobezbedna Zaednica vklu~uvaj}i ma`i i `eni so cel da se najdat alternativni re{enija za popravawe na bezbednosta vo zaednicata.; Plan za Pobezbedna Zaednica vklu~uvaj}i ma`i i `eni so cel da se obrne vnimanie na pra{aweto na tinejxerite koi rakuvaat so oru`je; Plan za Pobezbedna Zaednica so akcent vrza upotrebata na fokus grupite za vklu~uvawe na `enite vo dizajnirawe na poraki za deca i ma`i Radio sapunski operi povrzani so aktivnostite vo zaednicata, kako podr{ka na aktivnostite na Planot za Pobezbedna Zaednica Priprema na materijali za podr{ka koi }e gi reflektiraat ideite i potrebite na sekoja grupa. Koordinacija na Edukacijata za opasnostite / porakite za propagirawe so lokalnite NVO-a. Razvoj na nastavna programa vo sodejstvo so verskite voda~i.priprema na materijali za podr{ka na nivnite aktivnosti. 88

89 Cel 2: Da se smeni sfa}aweto na zaednicata za MOLO kako sredstvo za za{tita ili -posebno za ma`ite i mom~iwata - kako statusen simbol Primeri na su{testveni poraki Vozrasni (ma`i, `eni) Oru`jata se opasni i destabilizira~ki za va{ata zaednica i zemja Tie generiraat nasilstvo vo zaednicite i go stimuliraat kriminalot. Pomognete i na va{ata zaednica da go napravat seloto pobezbedno; koi se mo`nite Oru`jeto ~uvano doma mo`e da go ubie va{eto dete ili uni{tat idninata. Oru`jeto ponekoga{ se upotrebuva na nasilen na~in protiv `enite. Bitkata za podobar `ivot se dobiva bez oru`je. Ka`ete im na va{ite deca deka dopiraweto/igrata so oru`je mo`e da gi ubie i ve napravi mnogu ta`ni. Verski voda~i Vie igrate vitalna uloga vo {ireweto na svesta kaj lu eto za opasnostite of MOLO Ka`ete im na ma`ite i mom~iwata tinejxeri da gi dr`at oru`jata podaleku od decata; bidete primer za najmladite generacii Cel 2: Da se smeni sfa}aweto na zaednicata za MOLO kako sredstvo za za{tita ili -posebno za ma`ite i mom~iwata - kako statusen simbol AKTIVNOSTI INDIKATORI ZA IZVR[ENATA RABOTA INDIKA-TORI ZA REZULTA- TITE SREDSTVA ZA VERIFIKACIJA Razgovori so potgrupite (ma`i i `eni) vo zaednicata za da se najdat soodvetni re{enija za namaluvawe na kriminalot Brojot na razgovori so sekoja od potgrupite i brojot na u~esnici. Vidovi na identifikuvani alternativni re{enija Broj i vidovi aktivnosti implementirani od sekoja potgrupa so cel na namaluvawe na kriminalot vo zaednicata. Tekovniot trend na brojot na aktivnosti povrzani so kriminal Intervjua so `eni, ma`i i verski voda~i Policiski izve{taji za kriminalnite dela Diskusija so ~lenovi na policijata Diskussi na fokus grupite so ma`i i `eni 89

90 Cel 2: Da se smeni sfa}aweto na zaednicata za MOLO kako sredstvo za za{tita ili -posebno za ma`ite i mom~iwata - kako statusen simbol Diskusii so `enite za vidot na poraki i aktivnosti koi treba da se prenesat kon ma`ite. Proizvodstvo na materijali za podr{ka. Sobirajte idei od `enite za vidot materijali koi treba da se proizvedat i vklu~ete i vo dizajniraweto i proizvedstvoto Opseg na u~estvo na `enite Broj i vid na proizvedeni materijali i aktivnosti Broj na opfateni ma`i Kako se gleda na materijalite Vidovi i koli~esrvo materijali implementirani od sekoja sub-grupa za namaluvawe na kriminalot vo zaednicata. Trend vo brojot na izvr{eni kriminalni aktivnosti Trend vo brojot na smrtni slu~i i povredi povrzani so MOLO Statisti~ki izve{taji za proizvedeni i distribuirani materijali Intervjua so `eni, ma`i i verski voda~i Policiski izve{taji za kriminalnite dela Diskusija so ~lenovi na policijata Proizvedeni materijali Sredbi so relevantni agencii za diskusija za problemot so MOLO vo zaednicata; barawe na akcija za popravuvawe na situacijata Broj na sostanoci so drugi agencii za problemite i usoglasenuot plan za akcija Bilo koja promenia vo politikite i praksite na drugite agencii Izve{taji za aktivnostite od drugi agencii Razgovori so verskite voda~o i razvoj na nastavna programa.. Kurs za obuka za verskite voda~i, usoglasuvawe i proizvodstvo na materijalite za podr{ka. Broj na verski voda~i obu~wni i vklu~eni vo aktivnostite i materijalite ; Vidovi i broj na aktivnosti i materijali Dokazi za izmenet odnos pome u verskite voda~i, na na~in na koj tie se osvrnuvaat kon problemot so MOLO Dokazi za bilo koj vid promena vo znaeweto, odnosot i stavot vnatre vo po{irokata zaednica Statisti~ki izve{taji za proizvedenite i distribuiranite materijali. Monitoring od strana na verskite voda~i Intervjua so `enite, ma`ite i verskite voda~i 90

91 Cel 3: Da se podr`i amnestijata preku {orewe na svesta za opasnostite od MOLO i da se ohrabri predavaweto na oru`jeto Pregled na planiranata srategija Primeri na su{tinski poraki Poraki za propagirawe treba da se distribuiraat niz celata zemja za da se informiraat lu eto za amenstijata i da se ohrabrat do go predadat oru`jeto Razvoj na aktivnosti za propagirawe za da se podigne svesta pome u lu eto za opasnostite od MOLO; poraki za ohrabruvawe na zaednicite da gi predadat oru`jata Da se proizvedat TV spotovi, fakusiraj{i se vrz amnestijata i predavawe na oru`jeto Da se proizvedat materijali za podr{ka, odrazuvaj}i gi ideite i potrebite na sekoja od grupite Vozrasni (ma`i ili `eni) Oru`jata se opasni i doprinesuvaat kon destabilizacijata na va{ata zaednica i zemja. Tie generiraat nasilstvo vo zaednicite i go stimuliraat kriminalot. Izberete go mirot i stabilnosta i ohrabrete ja va{ata zaednica da go predade Oru`jeto ~uvano doma mo`e da go zagrozi va{iot `ivot u va{ata bezbednost. Tie mo`at da go ubijat va{eto dete i ponekoga{ se upotrebuvaat protiv `enite na nasilen na~in. Ohrabrete go va{iot soprug, mom~iwata tinejxeri i drugite ~lenovi na zaednicata da go predadat oru`jeto. Sredstva za javno informirawe Radio i TV spotovi: xxx lu e se ubieni od ogneno oru`je vo na{ata zemja vo tekot na ovaa godina.mo`ebi nekoj od niv bil blizok do vas, nekoj kogo ste poznavale? Oru`jeto }e prodol`i da ubiva dokolku ni{to ne se prevzeme vo vrska so niv. Ve molime, za{titete se sebesi i va{eto semejstvo i ohrabrete ja zaednicata da go predade oru`jeto, za eden pobezbeden `ivot. Vladata }e se pogri`i za va{ata bezbednost i sigurnost. Pomognete i na vladata za taa da vi pomogne vam. Cel 3: Da se podr`i amnestijata preku {orewe na svesta za opasnostite od MOLO i da se ohrabri predavaweto na oru`jeto DETALI NA AKTIVNOSTITE, MATERIALITE I UPOTREBA NA MEDIUMI INDIKATORI ZA IZVR[ENATA RABOTA INDIKATORI ZA REZULTATITE SREDSTVA ZA VERIFIKACIJA Sredbi so NVO za da se postwisoglasnost za Aktivnostite, porakite i materijali Broj na sredbi so NVOa i usoglasen plan za akcija Sekoja promena vo praksata ili politikata na NVO Izve{taji za aktivnostite od drugi NVO i planoci za akcija 91

92 Cel 3: Da se podr`i amnestijata preku {orewe na svesta za opasnostite od MOLO i da se ohrabri predavaweto na oru`jeto DETALI NA AKTIVNOSTITE, MATERIALITE I UPOTREBA NA MEDIUMI INDIKATORI ZA IZVR[ENATA RABOTA INDIKATORI ZA REZULTATITE SREDSTVA ZA VERIFIKACIJA Diskusii so ma`ite za da se najdat soodvetni re{enija za rakuvaweto so oru`je od strana na mom~iwa. Sredbi so ma`ite koi imaat volontirano za izvr{uvawe na aktivnostite koi celat kon mom~iwata tinejxeri Broj na sredbi so ma`i i usoglaseni re{enija; Broj i vidovi aktivnosti razvieni od strana na ma`ite za rabota so tinejxerite, Brojot na opfateni tinejxeri. Kako tinejxerite gledaat na aktivnostite Dokaz za bilo koja promena vo znaewata, stavot ili odnesuvaweto od strana na tinejxerite. Stepen na u~estvo vo amnestijata. Fokus grupi so ma`i Intrevjua so tinejxeri Dokumentarni dokazi za stepenot na u~estvo vo amnestijata Plan za Pobezbedna Zaednica so `eni so cel nivno involvirawe vo distribucija na informaciii kon nivnite deca tinejxeri i ma`i Vidovi i opseg na aktivnosti implementirani od strana na `enite so nivnite ma`i i ma{ki deca. Opseg na distribuirani informacii Dokaz za bilo koja promena vo znaewata, stavot ili odnesuvaweto od strana na tinejxerite. Stepen na u~estvo vo amnestijata. Diskusii i intervjua so `eni, ma`i i tinejxeri Dokumentarni dokazi za stepenot na u~estvo vo amnestijata Sredbi so lokalnite mediumi i izrabotka na radio spotovi. Na centralno nivo se izrabotuva TV spot za amnestijata Raspored za emitirawe na radio i TV spotovi kako i za postignatite brojki Dokaz za bilo koja promena vo znaewata, stavot ili odnesuvaweto od strana ;u eto koi gi imaat videno/~ueno sptovite Stepen na u~estvo vo amnestijata. Mediumski izve{taji Dokumentarni dokazi za stepenot na u~estvo vo amnestijata 92

93 6 Terensko ispituvawe Porakite, aktivnostite, materialite 57 i rabotata so mediumite za terenskoto ispituvawe se ~ekor od esencijalna va`nost bidej}i im ovozmo`uvaat na aktivistite na programot da proverat dali porakite, aktivnostite i materialte se soodvetni za kontekstot i bitni za celnata publika. Site materiali i aktivnosti moraat da se proverat na terenot i potoa soodvetno podobrat, zavisno od rezultatite na terenskoti ispituvawe. Razli~ni metodi mo`at da se upotrebat za terensko ispituvawe na porakite, 58 materialite 59 i aktivnostite i istite treba da se odvivaat od strana na aktivistite vklu~eni vo implementirawe na aktivnostite za {irewe na svesta za MOLO.: Pra{alnici. Nabquduvawe. Seminari so celni grupi. Diskusii vo grupa. Trkalezni masi. Predavawa za celnite grupi dokolku prira~nikot za trenirawe treba da se podlo`i na terensko ispituvawe. Klu~ni aspekti za terensko ispituvawe vklu~uvaat: 60 Poraki i materiali: Dali porakite se korektni od tehni~ki i kulturen aspekt? Dali materialot e atraktiven? Dali stilot, rasporedot i tipot na materiali e privle~en i interesen? Dali ilustraciite i slikite s jasni i korektno razbrani? Dali lu eto se povrzuvaat so slikite i ilustraciite? Dali lu eto mo`at da gi ~itaat i razberat napi{anite poraki? Dali napi{anite poraki se to~ni? Dali se ~uvstvitelni od aspekt na kulturata? Dali lu eto ja razbiraat vrskata pome u slikite i zborovite? Koja e va`nosta na porakite za sekojdnevnuiot `ivot na lu eto? Dali lu eto imaat bilo kakvi sugestii za promena? Dali postojat bilo kakvi problemi vo dopiraweto do ~uvstvitelnite grupi (n.pr. kako da se dopre do `enite vo po-tradicionalnite / ruralni regioni?) 57 Vidi go Pregledot i pred-testiranjeto na komunikaciskite materijali, Communication in Mine Awareness Programmes, Me unaroden Centar za Humanitarno De-minirawe, Æeneva, Maj Za poveke informacii vidi pri-test poraki i materijali Communication in Mine Awareness Programmes, Me unaroden Centar za Humanitarno Deminirawe, Æeneva, Maj Za poveke informacii vidi go Pregledot i pred- testiranjeto na komunikaciskite materijali, Communication in Mine Awareness Programmes, Me unaroden Centar za Humanitarno De-minirawe, Æeneva, Maj Del od Megunarodnite nasoki za mini i neeksplodirani sredstva, Edukacija za Svesnost UNICEF 93

94 Boks 31: Terensko ispituvawe vo Albanija. Programa za edukacija za opasnosta od mini/uxo se implementira vo Albanija, neposredno po po~etokot na prelevaweto na konfliktot od Kosovo. Preliminarnite intervjua so `enite i ma`ite od site vozrasti se odvivaa so cel da se soberat idei za toa kako da se dizajniraat pamfletite. Nacrt na pamfletot e potoa izraboten i poka`an na lu eto vo begalskite kampvi so cel tie da ja ocenat nejzinata soodvetnost. Lu eto prethodno ja pocrtaa potrebata da se poka`at opasnite sredstva koi mo`at da se sretnat na severot od zemjata (tnr. Klaster municija) kako i vo kratki crti da se opi{aat navedenite opasnosti. Za vreme na ispituvaweto na terenot lu eto iska`aa potreba za ilustracija na opasnosta na mnogu pojasen na~in preku dodavawe na znak preku slikata so klaster-municija. Aktivistite na programata gi napravija neophodnite promeni pred zavr{nata izrabotka na pamfletite. Aktivnosti: Dali aktivnostite se od va`nost za sekoja celna grupa? Dali se tie ~uvstvitelni kon kultunite aspekti? Dali aktivnostite se interaktivni i interesni za lu eto? Dali lu eto imaat bilo kakva sugestija za promeni? Lista na pra{awa za terensko ispituvawe na materialite i mediumite: 61 Studiraj gi site raspolo`ivi i relevantni materiali i informacii. Pripremi pra{alnici, materiali za testirawe, formulari za ocenka itn. Obu~uvaj gi aktivistite. Pretstavi gi materialite do celnite grupi. Oceni gi odgovorite. Analiziraj i debatiraj za naodite. Napravi korekcii, dopolnuvawa i drugi neophodni promeni. Testiraj go izmenetot material na teren. Napravi gi site potrebni promeni. Povtorni gi poslednite dva ~ekori, dokoku e potrebno 61 Bazirano na Megunarodnite nasoki za mini i neeksplodirani sredstva, Edukacija za Svesnost UNICEF 94

95 7 Aktivnosti za implementirawe Edna{ koga vrabotenite }e bide obu~eni i aktivnostite i materijalite definirani, mo`no e da se zapo~ne programata. Treba da se podvle~e deka vo tek na implementacijata na programata, mnogu zna~ajno e da se nadgleduvaat aktivnostite shodno so celite prepi{ani za vreme na planiraweto.(vidi sekcija 3,3 ; 3,5 i 8). 7.1 Plan za pobezbedna zaednica, revizija Kako {to be{e zabele`ano prethodno, distribuiraweto na materijalite i/ili predavawa ne se dovolni da se smenat odnesuvawata. Isto taka e mnogu bitno da se vovle~at celi zaednici vo celiot proces. Plan za pobezbedna zaednica, metoda mo`e da se primeni vo dvata slu~ai: mo`e da se upotrebi vo samoodr`uva~kt edukacija za opasnostite od MOLO i mikro-razoru`uvaweto, intervencii za da se vovle~at zaednicite vo identifikacijata na problemite i re{enijata na opasnostite od MOLO. Pobezbeden plan za zaednici po~nuva so ednodnevna poseta na planiranite naselenia (pr. selo ili del od grad). Se odr`uva sostanok so pretsedatelot na op{tinata ili mesnata zaednica za da se objasni celta na posetata i celite, i da se bara podr{ka za rabota vo naselenoto mesto. Sostanocite potoa se organiziraat so razli~ni grupi na zaednicite. i informaciite od zaednicite se sobiraat so pomo{ na diskusii za toa {to to~no e problemot so MOLO, kakvo vlijanie ima vo dneviot `ivot na lu eto i vo tek na nivnite sezonski aktivnosti, koi se nivnite potrebi i koi se re{enijata identificirani od strana na grupite kako odgovor na nivnite potrebi. Edna{ otkako doverbata e postignata (potebni se nekolku poseti) u~esnicite od zaednicite podgotvuvaat profil na nivnata zaednica, gledano od perspektiva na MOLO. Sodr`inata tipi~no bi sodr`ala, no ne bi bila ograni~ena na: a) mapa, koja poka`uva koj del od zaednicata e vklu~ena so nelegalnata trgovija so MOLO; b) koi klu~ni grupi se vklu~eni; v) pri~inite i za~esteni pojavi na smrt i povredi; g) znaewata na lu eto, stavovite i nivnite odnesuvawa; d) socijalnata funkcija na oru`jeto, i pravilata vnatre vo zaednicite za upotreba na oru`jeto; ) profilot na `rtvite, profilot na korisnicite. Vo osnovi na profilite, diskusiite se odr`ani da razvijat posiguren plan na zaednicite. Fokusot e naso~en kon menuvaweto na odnesuvaweto, otkrivajki gi opasnite odnesuvawa, negativnite efekti i pronao awe na alternativite. Specifi~nite celni grupi ponataka se identifikuvaat vo odnos na potrebite na zaednicite. (potrebite se identifikuvaat vo tek na razgovorite) i programata za MOLO ponatamu se realizira so sekoja grupa soodvetno so nivnite potrebi. Od zaednicata se bara da izbere dobrovolec koj ke bide podgotvuvan(treniran) da inicira i/ili gi sprovede aktivnostite povrzani so MOLO. Ovoj dobrovolec ke bide pretstavnik za MOLO na zaednicata i ke prodol`i so razvivawe i nadgleduvawe na pobezbednoto planirawe na zaednicata i aktivnostite povrzani so MOLO shodno so specifi~nite potrebi na zaednicata. Dobrovolecot treba da e iskusen, priznaen od zaednicata i da e celosno poveren. Poveke od eden dobrovolec mo`e da se nazna~i ako dinami~nosta na zaednicata ima potreba od toa. Dobrovolecot i zaednicata ke bidat podr`ani od doslednata organizacija vo ispolnuvaweto na pronajdenite re{enija. Isto taka ke bide bitno da se organiziraat, i da se pratat inicijativite proizlezeni od zaednicite vo tek na redovnite sostanoci so dobrovolcite/selskitepretstavnici. 95

96 Boks 32: Integrirawe so ostanatite aktivnosti i u~esnici Zapomenete, za da raboti Pobezbeden Plan za Zaednici, poveke organizacii treba da sorabotuvaat, da gi zadovolat potrebite i barawata na dadena zaednica. Referenca sekcija 2.6. Diagram 5: Pobezbeden Plan za Zaednici kako del na programskiot ciklus Boks 33: Rabotej}i kon programata Pobezbeden Plan za Zaednici vo Makedonija Vo Makedonija vo podgotovkite na nacionalnata amnestija za MOLO vo Noemvri 2003 godina, aktivisti od nevladini organizacii vodea aktivni diskusii vo zaednicite vo porane{nite konfliktnite podra~ja vo nekolkute meseci {to prethodea. Citiraj}i ja nevladinata organizacija (NVO) Paks Kristi/Civil selanite bea relativno otvoreni i zainteresirani da diskutiraat za problemite i potrebite vklu~uvaj}i nelegalna trgovija so MOLO, {to be{e sprotivno na o~ekuvawata. Dvojnata strategija na otvarawe na diskusii pra{uvaj}i gi zaednicite za nivnite problemi namesto nivno u~ewe i educirawe, i soedinuvawe na pra{awata povrzani so MOLO kon po generaliziranite diskusii za ekonomskite bezbednosnite i politi~kite pra{awa se poka`a dosta uspe{no. Vo ovoj slu~aj, postoeweto na nacionalen miroven dogovor (Ohridskiot Ramkoven Dogovor) se poka`a kako izgotven fokus za diskusii. Debati se pokrenaa so prethodno konsultirawe so op{tinskite pretsedateli(gradona~alnici), po {to suledija sre}avawe so niv so cel na gradewe na vzaemna doverba i objasnuvawe na planovite i streme`ite na NVO-ta. Gradonacalnicite imenuvaa lu e za kontakti koi ponatamu gi dogovaraa sostanocite i vodea evidencija za u~estvo. Za vreme na diskusiite pretsavnicite na NVO-ta imaa uspeh vo {irewe na informacii vo vrska so amnestijata za MOLO i vo potiknuvawe na diskusii za i protiv razoru`uvaweto. Isto taka, konsultiraj}i se so nacionalnite pretstavnici za MOLO, EUFOR, bezbednosnite sili i ostanatite NVO-i, koi rabotea na pra{aata za vra}awe na doverbata i gradeweto na mirot, Paks Kristi/Civil aktivnostite i rabotni planovi mo`ea podobro da se koordiniraat. UNDP vo Makedonija sega se nadeva svojata rabota da ja osnova na rabotata na organizacijata Paks Kristi/Civil i na nejze sli~nite organizacii, a isto taka da raboti so pretstavnicite na nacionalnata programa za MOLO i lokalnoto naselenie za razvivawe na Plan za pobezbedni Zaednici vo tek na 2004 godina. Izvor: Intervju so Kristina Naceva, Paks Kristi, 29 Septemvri

97 7.2 Aktivnosti za deca Rabotewe so deca generalno e mnogu polesno otkolku rabotewe so vozrasni: Decata se obi~no motivirani i poka`uvaat interes vo u~ewe i vo sproveduvawe na novi aktivnosti. Kako i da e, za da decata da bidat vo mo`nost da u~at i da gi sfatat porakite za MOLO, od golemo zna~ewe e tie da u~estvuvaat vo aktivnostite. Potrebata od interaktivnite metodi kako {to se natprevaruvaweto, razni kvizovi, teatar na kukli, crtawe i razni igri e esencijalno za prenesuvawe na porakata za sovet i nformacija me u niv. Kako i so site ostanati celni grupi, porakite i materijalite za decata moraat da bidat specifi~ni na nivnite potrebi i okolnosti. Upotrebuvaj}i materijali i aktivnosti koi im ovozmo`uvaat na decata da gi istra`uvaat koncepciite pome u MOLO i ostanatite pra{awa im ovozmo`uva na decata da go sovladaat jadroto na porakata podobro. ^estopati se poka`uva uspe{no upotrebata na dobro poznat lokalen lik so pomo{ na tetarska pretstava, crtan strip, poster ili sli~ni materijali vo u~ili{tata. Nekoi od aktivnosti koi mo`at da se prevzemat so decata se: Tradicionalni medii primer: teatar, ka`uvawe na prikazni, pesni i tancuvawe. Prezentacii: Predavawa,drama,pesni, audio-vizuelni i grafi~ki materijali. U~ili{ni natprevari,kviz na znaewa Pretstavi, teatar so kukli. Diskusii: Deca so deca ili deca so vozrasni. Igri, igrawe na ulogi, crtawe. Bezbedni mesta za igrawe da se sozdadat uslovi za igrawe so ili vo okolina na MOLO. Upotreba na materijali: crtan strip, poster, lepenki, Upotreba na medii: Spotovi, programi. Slavni li~nosti, aktivisti za mir. Soodvetno na mislewata i nivoto na znewe me u decata kako dadena celna grupa, razli~ni poraki mo`at da se elaboriraat za mom~iwata i devoj~iwata. Kako i da e, vo 5-ta sekcija se objasneti porakite preneseni do decata morat da go sodr`at zborot: Ne dopiraj. Tie {to ja sproveduvaat programata moraat isto taka da odlu~at da gi upotrebat decata kako vektor za prenesuvawe na porakata do nivnite podredeni ili do vozrasnite so pomo{ na aktivnostite kao {to se aktivnostite nare~eni edukacija dete-dete. Boks 34: To~ki koi treba da se zapomnat koga se raboti so deca. 1. Za da se prenese porakata Ne Dopiraj do decata, va`no e vo tek na nivnoto educirawe za opasnostite od dopir so oru`je ili municijada tie da ne se dovedat vo kontakt so oru`je, municija ili eksplozivni materijali. La`ni MOLO, vklu~uvaj}i mini ne treba isto taka da se dopiraat. Mnogu podobro e koga se upotrebuvaat modeli za demostracija da se prika`uvaat vo proyirni plasti~ni kutii. 2. Zapomnete da postapite po redosled so site ~ekori za predostro`nost koga se raboti so deca. Tie lesno se pla{at od premnogu negativni informacii i mo`at da se prepla{at ako akcentot e staven premnogu na opasnostite koi im se vo neposredna blizina. Pravete redovni pauzi, me{ajte pozitivni informacii so negativni, i obrnete vnimanie da ne se preoptovaruvaat so informacii i da ne se prepla{at. 3. Najva`noto u~ewe do site deca e nivniot doma{en `ivot a ne toj vo {koloto. Zatoa od golemo zna~ewe e da ne se ostavat roditelite kao celna grupa vo vtor plan, tuku porakite do roditelite da se kako potvrduvawe na toa {o e u~eno vo u~ili{te. 97

98 7.3 Aktivnoosti za vozrasnite Raboteweto so vozrasni e ~esto po inspirativno, no vo isto vreme i pote{ko otkolku so deca. Ova e mnogu to~no posebno so grupi na vozrasni koi nosele oru`je, kako i so borci koi vo mnogu slu~ai mislat deka znaat pove}e za pra{awa povrzani so MOLO i za procedurite vrzani so niv. Steknuvaweto doverba i respekt od vozrasnite, slaboto poznavawe na problemite i na lokalnite uslovi, a vo zamena za steknuvawe kredibilitet mo`e ~estopati da te~e sporo. Dobar trening i priprema (kako i so decata) e mo{ne potrebno. Vo mnogu slu~ai kvalifikaciite, polot, vozrasta ili nacionalnata pripadnost na pripadnicite na dadena NVO ke bide krucijalen faktor i treba da se zeme vo obyir pri nivnoto vrabotuvawe. Kako i da e, mnogu temi koi se apliciraat na decata isto taka se aplikativni i kaj vozrasnite. Na primer, razvivawe na interaktivni aktivnosti e mnogu dobar na~in za nivno vklu~uvawe. Stavawe na prv plan na roditeli i ostanati vozrasni (posebno `rtvi na MOLO) e mnogu va`no zatoa {to tie mo`at da poslu`at kako patokaz za ostanatite roditeli i deca. Vozrasnite isto taka mo`at da bidat anga`irani vo informirawe i educirawe na tinejxeri i deca organiziraj}i razni aktivnosti. Lista na aktivnosti koi se po`elni za vozrasni celni grupi se: Diskusii vo grupi Sostanoci, trkalezni masi. Mapirawe na zaednici. Tradicionalni mediumi (pr. Teatar, raska`uvawe na prikazni, pesni i tancuvawe). Prezentacii(pr. predavawa,drama,pesni,audio-vizuelni, i grafi~ki materijali). Fokusni grupi. Sport i kulturni nastani. Izlo`ba i ostanati nastani vo zaednicata. Produkcija i/ili upotreba na materijali i medii(pr. produkcija na dokumantarci vklu~uvaj}i i vistinki iskustva). U~estvo vo lokalni televizijski i radio programi, vesnici vo vrska so pra{awata povrzani so MOLO. Organizacija i pratewe na aktivnosti na ostanatite celni grupi pr. podgotvuvawe na `eni za ma`i ili za deca; eks borci organiziraat sredbi so tinejxeri. Upotreba na aktivisti za mir; poznati li~nosti od regionot, internacionalni yvezdi itn. Upotreba na javni servisi pr. poraki vo vid na propaganden material lepeni na avtobusi ili drugi sredstva za javen prevoz. 98

99 8 Nabquduvawe, ocenuva~ki aktivnosti i materijali Ovoj del na SASP se koncentrira na krucijalni materii na nabquduvawe i ocenuvawe na pogramata za {iewe na svesta za MOLO. Gi definira glavnite celi na MOLO programata za nabquduvawe i ocenka (N&O) kako: Da definira dali ovie grupi vklu~eni vo pogramata za {iewe na svesta za MOLO, kako rezultat na intervencija, ja promenila svesnosta, stavot i odnesuvaweto kon MOLO, vo odnos na programskite celi Nabluduvaweto i ocenkata se formi na pribirawe na informacii. Tie vklu~uvaat sli~ni tehniki, koi mo`at da se sumariziraat kako da vklu~uvaat ~etiri metodi: a) pra{alnici i anketi; b) intervua i grupni razgovori; v) tehniki na u~esnicite; g) analiza na dokazi od sekundarni izvori. 62 (N&O) e intralen del od programskiot ciklus. Kako {to e opi{ano vo delot 3, osobeno va`no e da se osnova (N&O) sistemi za vreme na fazata za planirawe za bilo koja programa. Korisna distinkcija pome u nabquduvawe i ocenka mo`e da bide napravena kako slednovo: Tabela 16: Razlikuvawe na nabquduvawe od ocenka Nabquduvawe [TO VKLU^UVA Procesot na sledewe kon postignuvawe na celite so cel identifikacija, {to funkcionira a {to ne, dozvoluva stepen na adaptibilnost vo strategijata i taktikata. KOGA SE SLU^UVA VO PROGRAMSKIOT CIKLUS Ocenka Postruktuiran i formalen proces na pregled na postignuvawata so cel da se donese zaklu~ok za minatata efektivnost i da se nau~i od iskustvoto za da se podobri idnata praksa Na odredeno vreme - za proekti koi traat pove}e od 18 meseci, ova normalno bi vklu~uvalo pregled na polovina termin kako i ocenka sporvedena na krajot na proektot. 8.1 Razvoen i integriran pristap. Bilo koj (N&O) bi trebalo da bide razvien vo relacija so celite postaveni vo ramkite na programata. Nasproti sekoja cel, mora da se identifikuvaat klu~ni merki na progres kon postignuvawe na celite (indikatori) kako i izvori na informacii (sredstva na verifikacija) koi mo`at da bidat koristeni da napravat procenka. (vidi tabela 15 vo delot 5.8 za primeri kako indikatorite mo`at da bidat povrzani so porakite, aktivnostite i materijalite). N&O sistemite, indikatorite i sredstvata za verifikacija treba da bidat osnovani vo isto vreme koga i programskite celi se postaveni (t.e na po~etokot pogramata za {iewe na svesta za MOLO). Samo toga{ ke bide vozmo`no pribirawe na potrebnite podatoci. 99

100 Prednostite na taka integriraniot pristap se: a) ako N&O sistemite se vmetnati vo start, osnovnite podatoci mo`at da se soberat, pravej}i da bide mnogu polesno prateweto na progresot i merewe {to mo`e da se promeni kako rezultat na soodvetni intervencii. Dokolku nacionalnoto ispituvawe za MOLO e sprovedeno, nekoi podatoci ve}e }e bidat dostapni na programski aktivisti za celite na N&O; 63 b) sobirawe informacii za vremetraewe na programata obezbeduva mo`nost za kontinuirano u~ewe i za testirawe na logikata i efektivnosta na oddelen pristap na kontinuirana osnova; v) bilo kakov problem i slabost vo programata koj bil postaven mo`e da bide obznaen i }e mo`e da se poso~i. Programata mo`e da bide adaptirana spored naodite i razli~en priod mo`e da se primeni kade {to e soodvetno; g) ocenkata mo`e da pomogne vo u~ewe od gre{kite kako i identifikacija na primerite za dobra praktika i privlekuvawe na vnimanie na uspe{nite inicijativi koi bi mo`ele da se repliciraat nasekade; d) so pribiraweto, analizata i interpretacijata na informaciite, mo`e da se postigne podobro razbirawe na operativnata sredina, koga se planirani posredni~ki aktivnosti, izve{tai na ocenka mo`at da bidat na~in na privlekuvawe vnimanie na opredelen problem ili situacija ( na primer so promocija na naodite od drugi nevladini organizacii koi operiraat vo taa oblast) Boks 35: Nabquduvawe na Za podobro utre programata vo Makedonija MLO programata Za podobro utre vodena od UNDP Makedonia, koristeπe kombinacija od mas-media tehniki, rabota na nivo na lokalna samouprava i dijalog na vladina nivo bo podrπka na brojevima 45 dena sobirawe na MLO bo Noemvri-Dekemvri. Video i radio spotovi, reklami vo vesnici, flajeri, bexevi, posteri, koncerti, karavani i marπevi se site koristeni da prenesat programska poraka. Na lokalno nivo 123 lokalni komisii se osnovani vo kooperacia so 7 nevladini organizacii Ëijii πto vraboteni zapoënaa so aktivnosti i diskusioni gripi za da zapoënat so rabota kon pobezbedni planovi na lokalnata zaednica. Bea osnovani golem broj na razliënii nabquduvaëki sistemi. Strukturata na nacionalnata komisia se pogriæi za regularen tek na informaciitee do odgovornite za programata dodeka Makedonskata informativna agencija pomagaπe so media monitoringot i Galup sprovede tri meseëna javna anketa. Izvor: Prepiska so Alen Lapon, UNDP SACIM Oficer za javna svesnost 8.2 Nivoa na evaluacija Kako {to e gore navedeno N&O sistemite treba da bidat razvieni vo odnos na celite postavini vo programata. Ova mo`e da vklu~i razli~ni nivoa zemaj}i ja vo predvid programata: Tabela 17: Nivoa na evaluacija NIVOA NA EVALUACIJA Aktivnosti CEL Da se proceni nivoto do koja programata e organizirana i koristenite resursi so optimum efikasnost FUNDAMENTALNI PRA[AWA KOI TREBA DA SE PROU^AT Dali promoviranite poraki se vistinskite? Dali promoviranite poraki gi dosegaat vistinskite lu e? 63 Koga i da postoi nacionalno MLO istraæuvanje, aktivnostite za MLO svest ke dadat pristap do mnogu informacii koi se odnesuvaat na distribucijata, efektite i socialnite percepcii za MLO. Zatoa πto istraæuvanjeto ke se naprevi pred bilo koja nacionalna akcija za mikro-razoruæuvanje, ke dade nekoi osnovni podatoci. 100

101 NIVOA NA EVALUACIJA CEL FUNDAMENTALNI PRA[AWA KOI TREBA DA SE PROU^AT Rezultati Vlijanie Da se identifikuvaat promenite vo znaewe, stavovite i praktikata koi mo`at da bidat razumno pripi{ani na programata pome u razli~nite celni grupi. Da se istra`i kako odredenata programa na intervencija ja ima napraveno aktuelna i odr`liva razlikata vo `ivotite na specifi~nite grupi na lu e, na primer vo podobreno nivo na fizi~kata bezbednost Dali ima nekoi znaci deka znaeweto, stavovite i uveruvawata se menuvaat? Dali ima nekoi znaci na menuvawe vo praksa ili vo odnesuvaweto? Kakvo e vlijnieto na intervencijata, vo ramki na promenite na bezbednosnata situacija, namaluvawe na gubitoci, i t.n. ^esto, razli~nite programski celi }e bidat vo opseg na site tri nivoa, no so pove}eto sredno-trajni programi, ima smisla da se fokusira najmnogu napor na toa kakov rezultat ke se postigne. 8.3 Sobirawe, analizirawe i delewe na naodi: u~esni~ki pristap a) dokolku povratnata informacija na efektivnosta na programata dojde primarno od pogodenata zaednica, vitalno e da tie razvojni pogrami za {iewe na svesta za MOLO da gi vklu~uvaat pretstavnicite od tie zaednici za dizajnirawe na N&O ramka. Kade {to N&O ne se razvieni vo sorabotka so pogodenite lokalni zaednici kako del od po{irok tekoven proces, verojatno e deka kvalitetot na sobranite informacii ke bide slab; b) vo sobiraweto i analizata na informaciite, tie koi ja donesuvaat programata }e treba da gi slu{aat vnimatelno perspektivite na ostanatite i da bidat podgotveni da gi interpretiraat informaciite objektivno, duri ako sobranite podatoci i informaci ne korespondiraat so nivnite gledi{ta i iskustva; v) N&O ima va`na uloga vo zajaknuvaweto na partnerstvoto pome u sproveduva~kata organizacija i lokalnite zaednici, i pome u sproveduva~kata organizacija i drugite agencii i institucii, aktivni vo relevantnite zaednici. Klu~nata funkcija na evaluacija treba da osigura deka site ovie razli~ni akteri imaat {ansa da gi iska`at svoite mislewa i procenki na aktivnostite na sproveduva~kata zaednica i nivnite posledici; g) N&O ne samo okolu pribirawe na informacii i analizi; isto taka e krucijalno i okolu raspredelbata na informacii. Zatoa treba da bidat na mesto u{te od samiot po~etok, ne samo da bidat vo mo`nost da u~at od naodite interno, tuku i da komuniciraat rezultati so drugite koi bi profitirale od primaweto na informacii. Ovoj princip se primenuva kako vo MOLO taka i vo nacionalniot SALW vlasti, koi treba da ja nabquduvaat i ocenuvaat inicijativata za mikro-razoru`uvaweto koi {to tie ja koordiniraat, i da gi napravat rezultatite javni kako {to se bara so nacionalnite anketni rezultati za MOLO; d) procenkata e klu~niot na~in na zasiluvawe na odgovornosta na vlo`uva~ot, vklu~uvaj}i namerni korisnici, donatori i partnerski organizacii. 101

102 8.4 Ednostavna ramka za nabquduvawe i ocenka: odbirawe sredstva na verifikacija Klu~niot princip na procenka e deka N&O sistmite da bidat {to poednostavni. Samo va`nite raboti treba da bidat mereni,(ne samo rabotite {to se lesni za merewe), da pomognat da se izgradi telo na dokaz ~ij {to osoben program bi pridonel da se promeni individualnoto znaewe, stavot i odnesuvaweto i vo zavisnost od programskata strategija, promeni vo institucionalnata strategija i praksa. Isto taka e mo{ne neverojatno da bilo koja edine~na alatka za ocenka sama po sebe }e ja obezbedi potrebnata informacija ili vo izolacija ke bide bez naklonetost. Vo re~isi site slu~aevi, me{avina na kvalitativni i kvantitativni informacii }e bidat potrebni. Tabela 18: sporedba na kvalitativni i kvantitativni informacii TIP NA INFORMACIJA Kvalitativno Kvantitativno PRIMER NA TEHNIKA Intervjua i rabotilnici, obzervacii Pra{alnici i anketi KOGA E KORISTENA Da se koristat stavovite, uveruvawata, ~uvstvata i odnesuvawata. Da se izmerat mislewata ili drugi podatoci statisti~ki. KOMENTAR Dobienite informacii davaat dlaboko razbirawe na situacijata, no e subjektivna i treba da se interpretira vnimatelno. Koga se sproveduva korektno mo`e da se soberat informacii od golem broj, no ~esto dava povr{na slika na realnata situacija. ObiËna ramka za identifikuvawe na potencijalnite izvori na informacii e dadena po dolu (isto taka vidi gi Aneks V do \): Tabela 19. Potencijalni izvori na informacii za verifikacija. NA^IN NA VERIFIKACIJA KOGA SE KORISTI POTREBNI RESURSI Pra{alnici i anketi Intervju i diskusii na fokusni grupi Ovie mo`at da bidat upotrebeni za sobirawe na statisti~ki podatoci vo vrska so osobenostite na znaewe, stavovi, praktika i odnesuvawe na celnite grupi (kako vo KAP anketata, primer opfaten vo aneks C). Vakvi tehniki se najdobro primeneti vo istra`uvawe na podlaboki celni grupi, na nivnoto razbirawe i ~uvstva za problemite, re{enijata i napraveniot progres kako i za barierite do ponatamo{ni napreduvawa. Bara golem broj na terenski rabotnici i specijalisti nadzornici. Tro{ocite mo`at da bidat mnogu visoki ako se potrebni robusni statisti~ki podatoci, no dokolku e dovolno indikativen dokaz, tro{ocite se reducirani. Bara vklu~uvawe na profesionalci, koi se sposobni vo interpretacija na reakcii i analizirawe na rezultati. Tro{ocite imaat tendencija da bidat pome u visoki i sredni, poradi vremensko intenzivnata priroda na pristapot 102

103 NA^IN NA VERIFIKACIJA KOGA SE KORISTI POTREBNI RESURSI U~esni~ki tehniki Ovie bi vklu~uvale na primer Ve`bi na podredenost i dobitnost Sliki i mapi kako startna to~ka da se stimuliraat razgovorite vo zaednicite Oralna istorija Razvojot i implementacijata na planot za pobezbedna zaednica zavisi od u~estvoto na zaednicata; vo ovaa situacija posebno, }e bide va`no da se koristi u~esni~ka tehnika vo pomo{ta da se proceni kolku e dobar proektot i stepenot na koi celite se postaveni. Ve{ti u~esnici se potrebni da zemat u~estvo i da ohrabrat u~estvo vo zaednicata. Tro{tocite imaat tendencija da bidat pome u sredni i visoki poradi vremensko intenzivnata priroda na pristapot Analiza na dokazite od sekundarni izvori Ovie izvori vklu~uvaat kako na primer: statistika na zagubi i drugi va`ni zapisi Akademski studii Izve{tai od drugi agencii Analizi za toa kako raboti od SALW se montiraat od mediumite, i kako se menuva, dokolku, so tek na vreme Informaciite sobrani od pogodenata zaednica mo`e da bide dodadena od opseg na drugi informacii i podatoci dostapni od drugi izvori koi mo`at da obezbedat va`na pozadina i kontekst Zavisi od koristenite izvori i nivnata pristapnost 8.5 Komparativna sna`nost i slabost na razli~ni ocenuva~ki metodi Kako {to tabelata dole go ozna~uva 64, razli~nite pristapi sumarizirani gore imaat razli~na sna`nost i slabost. Da se pomogne vo praveweto na procenka da bide {to poinformativna i {to pokorisna, normalno e va`no da se stavi opseg na razli~ni sredstva za verifikacija. Ocenkata za balansot pome u razli~nite tehniki mo`at da bidat napraveni spored relativnata va`nost na razli~ni procenitelni kriteriumi objasneti podolu (na primer koga u~estvoto e ceneto, pogolema naglasenost na kvalitativnite tehniki koga se baraat ednostavni brojki, fokusiranost na anketi i pra{alnici) kako i da e, vo site slu~aevi, najdobar pristap e da se vklu~i miks od kvalitativni i kvantitativni tehniki.. Tabela 20: Sna`nost i slabost na razli~ni procenitelni metodi. METOD KRITERIUM 65 PRA[ALNICI INTERVJUA I FOKUSNI GRUPI U^ESNI^KI TEHNIKI Pokrienost Visoka Sredna Sredna Predstavitelnost Visoka Sredna Sredna Olesnuvawe na pribirawe na podatoci i sinteza Visoka Sredna Sredna /Niska Sposobnost za prifa}awe na kvalitativni informacii Sposobnost za prifa}awe na kauzalni procesi Niska Visoka Visoka Niska Visoka Visoka 64 Usvoeno od impact/method/tool1_2_1.doc 65 Ovaa tabela ne pravi referencii za toa kako sekundarnite izvori gi ispolnuvaat kriteriumite, zatoa πto vo sekoja kutija odgovorot ke zavisi od izvorot 103

104 METOD KRITERIUM 65 PRA[ALNICI INTERVJUA I FOKUSNI GRUPI U^ESNI^KI TEHNIKI Sposobnost za razbirawe na kompleksni procesi. Niska Sredna Sredna Sposobnost za prifa}awe na razli~nost na percepcija i da se izvle~at mislewata i poziciite na `enite i na nepriviligiranite grupi Niska Sredna / Visoka Sredna / Visoka Sposobnost za prifa}awe na neo~ekuvani i negativni vlijanija Sposobnost da se identifikuvaat i artikuliraat po~ustvuvanite potrebi Visoka Visoka Visoka Niska Visoka Visoka Stepen na ohrabreno u~estvo Niska Visoka Mnogu visoka Vozmo`nost na zasilena odgovornost na celnite korisnici Potencijal za pridones za gradewe na kapacitetot na vlo`uva~ot Niska Visoka Visoka Niska Visoka Mnogu visoka 104

105 Prilog A (Informativen) Izrazi i definicii A. 1.1 propagirawe podr{ka na javnosta, preporaka ili pozitiven publicitet so cel otstranuvawe, ili barem namaluvawe na zakanata od MOLO, i namaluvawe na vlijanieto na MOLO. A.1.2 vklu~uvawe na zaednicata vo kontekst na MOLO ovoj izraz se odnesuva na: proces dizajniran da gi postavi potrebite i prioritetite na pogodenite zaednici vo sredi{teto na planiraweto, implementiraweto i nabquduvaweto na kontrolata na MOLO i drugi sektori. Zabele{ka: Vklu~uvaweto na zaednicata se bazira na razmenata na informacii i gi vklu~uva zaednicite vo donesuvaweto odluki so cel postavuvawe prioriteti za kontrola na MOLO. Vaka kontrolata na MOLO celi da bide inkluzivna, fokusirana na zaednicata i obezbeduva maksimalno vklu~uvawqe na site delovi na zaednicata. Vakvoto vklu~uvawe podrazbira zaedni~ko planirawe, implementirawe, nabquduvawe i ocenuvawe na proektite. Zabele{ka: Vklu~uvaweto na zaednicata istotaka funkcionira so zaednicite za da se razvijat specifi~ni privremeni strategii za bezbednost promoviraj}i go menuvaweto na odnesuvaweto na poedincite i zaednicite. Ova e dizajnirano za da se namali vlijanieto na MOLO kaj poedincite i zaednicite se dodeka vremeto kako zakana se otstrani. Zabel{ka: Ova }e bide eden od pova`nite strate{ki principi na mikro-razoru`uvaweto. A.1.3 ocenuvawe proces koj se obiduva da opredeli kolku {to e mo`no posistematski i objektivno i kolku {to e mo`no zaslugata, relevantnosta i vrednosta i vlijanieto na edna intervencija. A.1.4 mirko-razoru`uvawe nabquduvawe, sobirawe, kontrola i zavr{no skladirawe na maloto oru`je, soodvetnata municija i eksplozivi i lesno oru`je od vojnicite a istotaka ~esto i od civilnoto naselenie. Ova vklu~uva razvoj na soodvetni programi za upravuvawe so oru`jeto. A.1.5 nabquduvawe Vo kontekst na mikro-razoru`uvaweto, ovoj izraz se odnesuva na: ovlasteno posmatrawe, od strana na kvalifikuvan personal, na mestata, aktivnostite ili procesite bez da prezemat nekakva odgovornost za toa {to se posmatra. Ova obi~no se sproveduva so cel da se proveri konformitetot (soodevstvuvaweto) pome u obvrskite, procedurite ili standrdnite praktiki i mnogu ~esto vklu~uva elementi na evidentirawe i izvestuvawe, i mo`no preusmeruvawe na aktivnostite. A.1.6 nacionalni avtoriteti (vlasti) vo kontekst na MOLO, izrazot se odnesuva na vladiniot(te) sektor(i), organizacija(i) ili institucija(i) vo zemja koja e zadol`ena so regulirawe, upravuvawe i koordinirawe na aktivnosti za MOLO. 105

106 A.1.7 informirawe na javnosta Informacija {to e pu{tena vo optek ili objavena so prvenstvena cel celosno informirawe na javnosta za to~nite uslovi na intervencijata za MOLO, i na toj na~in da se pridobie razbirawe i podr{ka. Zabele{ka: Vo kontekst na intervencijata za MOLO, celta na informiraweto na javnosta e da taa bide celosno izvestena za to~nite uslovi na taa intervencija. Zabele{ka: Informiraweto na javnosta e pristap za masovna mobilizacija {to ispora~uva informacii za problemot na MOLO. Zabel{ka: Vo itni situacii, poradi vremensko ograni~uvawe i nedostatok na to~ni podatoci ova e najprkati~no sredstvo za soop{tuvawe sigurni informacii. Vo drugi situacii, informiraweto na javnosta mo`e da gi podobri vrskite so zaednicata /vklu~uvawe na zaednicata. A.1.8 faza na senzibilizirawe Period na sekoja programa za podigawe na svesta za MOLO integrirana so plan za sobirawe i registrirawe na oru`je, i se odviva pred samiot po~etok na amnestijata ili kampawata za registrirawe. Namerata na fazata za senzibilizirawe e da ja senzitira javnosta za potrebata da se predade ili da se registrira oru`jeto. A.1.9 MOLO site konvencionalni smrtonosni municii {to mo`at da se nosat od strana na poedinci ili vo malo vozilo, {to istotaka ne iziskuvaat pogolema logistika ili kapacitet za odr`uvawe (definicija na SEESAC) Zabele{ka: Ne postoi usoglasena definicija za MOLO. Voobi~aena alternativa na definicijata na SEESAC e onaa od izve{tajot na ON od Panelot na eksperti od 1977 godina koj za MOLO go smeta oru`jeto {to ima kalibar pomal od 100mm, i kako malo oru`je go definira oru`jeto {to e dizjanirano za li~na upotreba, a kako lesno oru`je go definira toa {to e dizajnirano za upotreba na nekolku lica {to slu`at kako ~eta (ekipa). Zatoa vo malo oru`je se vklu~eni revolverite, avtomatskite pi{toli, pu{kite, karabinite, CUB MACHINE GUNS, ASSAULT RIFLES, LIGHT MACHINE-GUNS. Vo lesno oru`je se vklu~eni site pogore spomenati kako i te{kite mitralezi, frla~i na granata, podvi`ni protivavionski topovi, podvi`ni protivtenkovski topovi, bestrzajni pu{ki, podvi`ni lanseri za protivtenkovski raketi i raketni sistemi, podvi`ni protivavionski raketni siotemi i minofrla~i so kalibar pomal od 100mm. Municijata i eksplozivite {to se upotrebuvaat za maloto i lesno oru`je istotaka spa a pod terminot MOLO i tuka se vklu~eni {ar`eri za malo oru`je, granati i proektili za lesno rou`je, protiv-pe{adiski, i protivtenkovski ra~ni granati, nagazni mini, eksplozivi i mobilni kontejneri so proektili, ili granati za protivavionski i protivtenkovski sistemi so edno polnewe. A.1.10 MOLO propagirawe programa na aktivnosti so cel potegnuvawe na problemi i pra{awa povrzani so MOLO pred javnoto mnenie, vlasta, mediumite, vladata i nejzinite institucii za da se postignat promeni kako na institucionalno i/ili individualno nivo. Zabele{ka: Vakvite vidovi aktivnosti vklu~uvaat i kampawi za naglasuvawe problemite i pra{awata so MOLO so cel ohrabruvawe na lu eto da go predadat oru`jeto. Ova vogalvno se izveduva kako podr{ka na programite za sobirawe na oru`je. A.1.11 (programi za) Podigawe na svesta za MOLO 106

107 programa na aktivnosti prezemeni so krajna cel minimizirawe, i kade e vozmo`no i eliminirawe, na negativnite posledici od nesoodvetnata kontrola na MOLO preku prezemawe soodvetna kombinacija na kampawi za Namaluvawe na rizikot na MOLO, propagirawe za MOLO i kampawi za infrormirawe na javnosta {to funkcioniraat zaedno vo sorabotka so programite za socijalni aktivnosti za menuvawe na navikite i pomo{ za pronao awe na soodvetni alternativni re{enija niz eden podolg period. Zabele{ka: Kade i da postoi nacionalna inicijativa za kontrola na MOLO, nejzinite operativnite celi }e go diktiraat soodvetniot tip na aktivnosti za podigawe na svesta za MOLO. Zabele{ka: Podigawe na svesta za MOLO e pristap za masivno mobilizirawe so koj se objavuvaat informacii za zakanite od MOLO, pra{awa za MOLO i re{enija. Mo`e da bide vo forma na formalna i neformalna edukacija, a mo`e da se upotrebat i tehniki na mas mediite. A.1.12 Edukacija za rizikot od MOLO proces {to go promovira prifa}aweto na pobezbedni naviki od rizi~nite grupi i od strana na nositeli na MOLO preku informirawe na lu eto za opasnostite i zakanite od MOLO i nivna edukacija za alternativite, pobezbedni naviki. Zabele{ka: Edukacijata za namaluvawe na rizikot od MOLO mo`e da se implementira kako samostalna aktivnost, vo kontekst na toa koga ne se izveduva nekoja aktivnost za sobirawe oru`je. Dokolku se zapo~ne so nekoja amnestija od pogolem obem, mora da se prezemat aktivnosti za eduakcija za rizikot za da se obezbedi sigurnost na site vklu~eni u~esnici. Ovie aktivnosti }e im ovozmo`at efikasno vklopuvawe na drugite komponenti na kampawata za da se podigne svesta za MOLO, preku upotreba na mre`ite, sistemite i metodite kako del od programata za edukacija za rizikot i preku prilagoduvawe na sodr`inata na pravilen na~in. Zabele{ka: Edukacijata za namaluvawe na rizikot od MOLO e neophodna (bitna) za kontrola na MOLO. A.1.13 anketa (Anketa za MOLO) sistematski i logi~en proces za da se opredeli prirodata i opsegot na prolifericija (proizvodstvo) na MOLO i nejzinoto vlijanie vo regionot, dr`avata ili zaednicata so cel obezbeduvawe to~ni podatoci i informacii za bezbedna, efikasna i uspe{na intervencija od strana na opredelena organizacija. A.1.14 Anketa za raspredelba na maloto oru`je (ARMO) komponenta na anketata za MOLO {to gi sobira podatocite za tipot, koli~inata, poseduvaweto, raspredelbata i dvi`eweto na MOLO vo dr`avata ili regionot, zaedno so analiza na raspolo`ivite doma{ni resursi za da se odgovori na problemot. A.1.15 Anketa za vlijanieto na maloto oru`je (AVMO) komponenta na anketata za MOLO {to sobira podatoci za vlijanieto na SLAW na zaednicite i socijalniot i ekonomski razvoj. A.1.16 Anketa za percepcija na maloto oru`je (APMO) komponenta na anketata za MOLO {to sobira kvalitativni i kvantitativni informacii, preku fokusni grupi, intervjua, i anketi na semejstva za odnosot na lokalnata zaednica kon MOLO i mo`nite intervencii. A.1.17 Neeksplodirani sredstva (NES) Ekspolzivni sredstva {to se pripremani, fuzirani, vooru`eni ili poinaku pripremani za upotreba ili se upotrebeni. Mo`e da bile ispaleni, padnale, bile lansirani ili se isfrleni kako proektili 107

108 no sepak ostanale neeksplodirani bilo poradi neispravnost ili poradi dizjniraweto ili poradi nekoja druga pri~ina (IMAS re~nik) A.1.18 Oru`jeto vo trka za razvoj (OTR) direktna vrska pome u dobrovolnoto predavawe na maloto i lesno oru`je preku natprevaruvawe na zaednicite kako razmena na dogovoren razvoj na infrastruktura od mala stepen od strana na legalnite vlasti, nekoja me unarodna organizacija ili NVO. A.1.19 Oru`je vo razmena za razvoj (ORR) direktna vrska pome u dobrovolnoto predavawe na maloto i lesno oru`je od strana na zaednicata, kako celina, vo razmena na obezbeduvawe na odr`liva infrastruktura od strana na legalnite vlasti, nekoja me unarodna organizacija ili NVO. A.1.20 Oru`je vo razmena za inicijativi (ORI) direktna vrska pome u dobrovolnoto predavawe na maloto i lesno oru`je od strana na poedinci vo razmena na obezbeduvawe na soodvetni materijali od strana na legalnite vlasti, nekoja me unarodna organizacija ili NVO. 108

109 Prilog B (Informativen) Vlijanie i posledici od MOLO Pove}e od iljada kompanii se vklu~eni vo proizvodstvo na malo i lesno oru`je a najmalku 98 zemji imaat kapacitet da proizvedat malo oru`je i municija. Edna ~esto citirana ocenka za brojot na MOLO (i legalno i nelegalno) {to kru`i niz celiot svet go dava brojot od 600 milioni par~iwa, a brojot na lu eto ubieni od ovoj vid oru`je na e godi{no, od koi vo mirnite zemji. 66 Vakvite statistiki se mnogu te{ki za sostavuvawe i po priroda se nesigurni. Sepak, okolu va`nosta i prirodata na problemot nema dilemi; ima nekolku stotici milioni MOLO {to cirkulira niz svetot, i ima va`na uloga vo konfliktite, nasilstvoto i nesigurnosta. Osven pri predizikuvawe smrt, ognenoto oru`je se upotrebuva za ranuvawe, osakatuvawe, terorizirawe i razmestuvawe na pove}e milioni lu e. Iako humanata, socijalnata i ekonomskata cena od proizvodstvoto i zloupotrebata na MOLO e te{ko da se proceni precizno, vlijanieto i posledicite mo`at, generalno, da se opi{at na sledniov na~in : 1. Potkopuvawe na razvojniot proces na opredelena zemja, region ili zaednica Sredstvata {to se tro{at za bezbednost i/ili oru`je ne mo`e da se upotrebat za razvoj ; Stranskite investicii, raspredelbata na sredstvata od strana na vladata se usloveni; Se obeshrabruva turizmot; Transportniot sistem i pristap do osnovnite potrebi, zemjodelskoto i industriskoto proizvodstvo se poremetuvaat; i Humanistarnite i agenciite za razvoj mora da go ograni~at delokrugot na nivnoto deluvawe poradi bezbednosni pri~ini. 2. Pothranuvawe na nasilstvoto, nesigurnosta i nestabilnosta preku Zgolemuvawe na nasilstvoto t.e. vooru`eni grabe`i, agresija, ubistva, povredi, zapla{uvawa, kidnapirawa, zgolemuvawe na tenziite pome u zaednicite; ohrabruvawe na re{avawe na problemite so nasilni namesto so mirni sredstva; Zgolemuvawe na {vercot i razbojni{tvoto; Zgolemuvawe na rizikot od terorizam; i Olesnuvawe na trgovijata so droga, {to ne mo`e da funkcionira bez ogromna rasprostranuvawe na MOLO. Na primer trgovijata so surov i preraboten heroin preku Pakistansko-Afganistanskata granica e tesno povrzana so protivzakonskata trgovija so MOLO. Boks B.1: Razbojni{tvoto vo Nikaragva Sporedeno so ostanatite zemji na Centralna Amerika izlezeni od konflikt, Nikaragva ima pretrpeno i seu{te trpi vo golema stepen od aktinostite na organizirani i polu-organizirani vooru`eni grupi i ruralni bandi vklu~eni vo akcii na obi~en kriminal, razbojni{tvo, kidnapirawe, zapla{uvawe i pograni~ni akcii vo lokalnata politika. Izvor: Vlijanieto na zloupotrebata na maloto oru`je vo Centralna Amerika, Anketa za maloto oru`je, oktomvri Godiπen zbornik na Istraæuvaweto na Kontrola na Mali Oruæja, Poglednivo Humanitarizmot pod Zakana: The Humanitarian Impact of SALW 109

110 3. Pridonesuvaj}i vo kr{eweto na ^ovekovite prava i Me unarodnoto Humanitarno pravo (MHP) Nediskriminativen napad na civilnoto naselenie za vreme na konfliktite pretstavuva ozbilno prekr{uvawe na MHP. Osnovnite principi na MHP se gri`at za odbrana na tie {to ne vojuvaat i zabranuvaat nediskriminativna upotreba na bilo kakvo oru`je (@enevska Konvencija 1949 i Protokoli od 1977). 67 Raspolo`ivosta na maloto oru`je prestavuva zakana za ~ovekvite prava kako pravoto za `ivot, sloboda, i bezbednost na licata (~len 3, Deklaracija na ON za ^ovekovite Prava). Boks B.2: ^ovekovite Prava vo Kolumbija Vo Kolumbija ognenoto oru`je doprinese za zgolemuvawe na kr{eweto na ~ovekovite prava preku nasilni is~eznuvawa (309 slu~ai vo tekot na prvite 9 meseci na 199) i zemawe pod zalo`ni{tvo (2946 prijaveni slu~ai vo 1999) Izvor: Humanitarizmot pod zakana: Humanitarnoto vlijanie na MOLO, Specijalen Izve{taj, Anketa za malo oru`je, juli 2001) 4. Predizvikuvawe fizi~ki o{tetuvawa na individui i imoti, kako i psiholo{ki efekti Prerani umirawa, povredi i invaliditeti o{tetuvaat celi semejstva, proizvodstvenite kapaciteti na poedinci i zaednicite, i pretstavuvaat dopolnitelen tovar za Zdravstveniot sistem (vo site fazi: prva pomo{, hirurgija, medicinska gri`a i rehabilitacija). Zatoa nasilstvoto stanuva golem op{testven zdravstven problem. Psiholo{kite efekti vrz vozrasnite i decata koi bile svedoci ili koi bile vklu~eni vo nasilni akti; vo odreden kontekst. MOLO go olesnuva eksploatiraweto na decata i vojnicite. Samoubistva: postoi korelacija pome u poseduvaweto ogneno oru`je i namerni ubistva so ogneno oru`je vo industrijaliziranite zemji. Samopovreduvawa so ogneno oru`je ~esto se vr{at poradi impulsivno odnesuvawe ili kako rezultat na li~ni konflikti. Fizi~ka opasnost poradi prisustvo na nestabilna minicija i eksplozivi. Boks B.3: Nestabilna municija Vo 2000, vo El Salvador, eksplodira voen magacin. Eksplozijata rani 40 lica i predizvika o{tetuvawe na 725 ku}i vo tri naselbi. Sli~ni nastani se mnogu ~esti niz celiot svet i se slu~uvaat skoro sekoja godina i toa vo zna~itelna stepen. Izvor: Vlijanieto na zloupotrebata na maloto oru`je vo Centralna Amerika, Anketa za maloto oru`je, oktomvri Predizikuvawe na dvi`ewe na naselenieto Vo opredelni situacii, raspolo`ivosta na oru`jeto i podocne`noto nasilstvo ima sekondarno vlijanie kako {to e nasilnoto iseluvawe na lu eto (vo zemjata i von zemjata). Vo Kolumbija na primer, postoi silna povrzanost pome u incidentite na masakrite so ogneno oru`je ili politi~ki ubistva i nasilnoto razmestuvawe Potkopuvawe na legalnata trgovija so oru`je Neto rezultatot na protivzakonskoto proizvodstvo i distribucija na oru`je e negativno 67 Vidi isto taka Dostapnosta na Oruæjeto i Situacijata na civilite vo vooruæen konflikt (Arms Availability and the Situation of Civilians in Armed Conflict), ICRC 68 Humanitarianism Under Threat: The Humanitarian Impact of SALW, specijalen izveπtaj, Istraæuvawe za Mali Oruæja, Juli

111 za legalniot biznis so oru`je bidej}i poevtinoto oru`je vo crniot pazar ja potkopuva pobaruva~kata vo legalnite pazari. Procenkite za brojot na nelegalnoto MOLO vo Pakistan se dvi`at do okolu 18 milioni. Na primer, ilegalnite izrabotuva~i vo plemenskata Severozazpadna Pograni~na oblast na Darra Adam Khel prezemaat golem del na pazarot predizvikuvaj}i im golemi zagubi na golemite privatni loklani industrii predizvkuvaj}i pove}ekraten efekt vo zaednicite i pome u zemjite Poedinci/zaednici nabavuvaat pove}e oru`je za samoodbrana. Na primer, vo mnogu delovi na JIE, poedinci na vlo{uvaweto na bezbednosta odgovorile so nabavka na oru`je ili so vrabotuawe privatni kompanii za obezbeduvawe. 70 Raspolo`ivosta na MOLO pridonesuva na edna kultura na oru`je i pottiknuva kultura na nasilstvo sozdavaj}i pove}ekratni efekti vnatre vo op{testvoto. Vo Centralna Amerika na primer, MOLO vo golem del e pro{ireno od El Salvador, Gvatemala i Nikaragva, zemji prethodno zafateni so konflikti, vo prethodno mirnite zemji na Kosta Rika, Honduras, Meksiko i Panama Dopiπuvawe so Zahid Husein, Fondacija za Trajni Resursi, Islamabad, Avgust Diskusii so JIEKMO, Juli Vlijanieto na Zloupotrebata na Malite Oruæja vo Centralna amerika, istraæuvawe za Mali Oruæja, Oktomvri

112 112

113 Prilog V (Informativen) ZSP Pra{alnici, objansuvawa i upatstva ZSP 72 pra{alnikot opi{an podolu e primer na mo`na alatka za sobirawe informacii vo razli~ni fazi vo tekot na programite za podigawe na svesta za MOLO. Namenet e kako primer i ne bi trbalo da se upotrebuva bez nikakvi promeni za da se prilagodi za celite na opredelena programa i vo kontekst na kulturata vo koja }e se sproveduva. Vo site slu~ai, pra{alnicite bi trebalo prethodno da testiraat so cel da se osigura deka e planiran taka da vnimava za kulturnite o~ekuvawa i istorijata na zaednicite. Imeto na anketarot Organizacija Mesto Datum / / Vreme na po~etok vreme na zavr{ Predstavete se li~no, organizacijata i celta na pra{alnikot. Objasnete deka odgovorite se tajni 1. Sporedeno so periodot od pred edna godina, kako mislite deka stepenot na bezbednosta vo va{at zaednica e promenet? Stepenite na bezbednost se podobreni Stepenite na bezbednost ostanale isti Stepenite na bezbednost se vlo{ile Ne znam Nema odgovor 2. Dali veruvate deka poseduvaweto oru`je ve pravi posigurni ili pomalku sigurni? Kako poedinec Kako semejstvo Kako zaednica Posiguren Pomalku siguren Nema razlika Ne znam Nema odgovor Posigurno Pomalku sigurno Nema razlika Ne znam Nema odgovor Posigurna Pomalku sigurna Nema razlika Ne znam Nema odgovor 3. Dali mislite deka prisustvoto na oru`je vo zaednicata ima op{to vlijanie vrz ekonomskiot razvoj i `ivotniot standard na va{ata zaednica? Gi zgolemuva razvojnite perspektivi i op{tiot `ivoten standard Nema vlijanie Gi namaluva razvojnite perspektivi i op{tiot `ivoten standard Ne znam Nema odgovor 4. Dali ste slu{nale deka problemot na poseduvawe oru`je e pokrenat vo tekot na poslednata godina na nekoj od slednive na~ini? Diskusii vo zaednicata Spomnato od prijateli ili sosedi Pokrenato od religiozni voda~i 72 Znaewe, stavovi, veæbi 113

114 Pokrenato od NVO ili Humanitarni arganizacii {to deluvaat vo regionot Preku mediumite Drugi (navedete) 5. Koi poraki za oru`je (ili za malo i lesno or`je) ste slu{nale, ako voop{to ste slu{nale? (opis bez pottiknuvawe) 6. Na {to se odnesuvaa tie poraki: Opasnostite od oru`jeto Efektite {to oru`jeto mo`e da gi ima vrz razvojot na zaednicata Potrebite za bezbedno odnesuvawe pri rakuvawe so oru`je Pridobivki od {emite za sobirawe oru`je Po~etniot datum i datumot na zavr{uvawe na nacionalnata amnestija za MOLO. 7. Koja, dokolku ima nekoja, specifi~na poraka ste ja slu{nale? (od predlo`enata lista) 73 A B,,Sekoe oru`je, municija i eksploziv e opasno. Tie se dizjnirani da ubivaat,,ne ostavajte go oru`jeto vo javni mesta i na toj na~in }e gi stavite drugite vo opasnost, osobeno decata DA NE NE SUM SIGUREN V,,Oru`jeto ne e za zabava. Ne smeete da si igrate so nea G D,,Koga i da zemete oru`je, pretpostavete deka e polno i deka e opasno,,va{ite deca gradat podobra idnina- pomognete im da ja izgradat predavaj}i go oru`jeto \,,Nekoi seu{te mislat deka e mnogu kul da se ima revolver, me utoa vremeto na revolvera{ite e minato Z,,Oru`jeto doma mo`e da go ubie va{eto dete i va{ata nade` za idnina. Zboruvajte so va{ite sosedi i prijateli i ra{irete ja ovaa poraka,,pome u 1 mart i 30 septemvri }e ima nacionalna amnestija za tie {to }e go predadat nelegalnoto oru`je, municija i eksplozivi,,za da dobiete kupon i da u~estvuvate vo izvlekuvaweto na nacionalnata lotarija za MOLO, mora da predadete najmalku edno nelegalno oru`je 8. Kako bi go opi{ale brojot na oru`je vo va{ata zaednica? Virtuelno sekoj poseduva oru`je Mnogu poedinci poseduvaat oru`je Nekolkumina poseduvaat oru`je Te{ko e deka ima nekoe oru`je Nema oru`je Ne znam Nema odgovor 73 A-D se primeri na poraki na Edukacija za MLO opasnosti, E-F se poraki od vidot na Advokatura koi bi go podræale sobiraweto na oruæjeto, dodeka porakite G-H moæat da se vkluëat vo komponentata na MLO javno Informirawe za intervencijata za mikro-razoruæavawe. 114

115 9. Koj poseduva oru`je vo va{ata zaednica? Ma`i i `eni podeednako, i mladi i stari Site ma`i Samo postari ma`i Samo pomladite mo`e da poseduvaat oru`je koga nema ma`i 10. Sporedeno so periodot pred edna godina, dali mislite deka brojot na oru`jeto kaj va{ite sosedi se promenil? Brojot e namalen Brojot e zgolemen Brojot ostanal skoro ist Ne znam Nema odgovor 11. Dokolku ima soop{tenie za amnestija so koja }e i se ovozmo`i na javnosta da go predade nelegalnoto oru`je bez kaznuvawe, dali mislite deka takvata inicijative bi bila: Verojatno mnogu usp{e{na Verojatno bi imala nekakov uspeh Verojatno bi bila neusp{e{na Zavisi (na primer od sostojbata, vremeto i tipot na {emata za sobirawe) Ne znam Nema odgovor Pol na ispitanikot Starost na ispitanikot Etni~ka pripadnost na ispitanikot Mesto (Obi~no nema da bide potrebno da se pra{a za etni~kata pripadnost na ispitanikot poradi jazikot ili mestoto. Sepak ova e va`na varijabila {to treba da se zapi{e za vreme na implementacijata na anketata) (Zapi{ete go mestoto kade se izveduva anketata - ime na gradot ili seloto i op{tinata) Pra{alnikot sega e zavr{en. Zablagodarete na ispitanikot/~kata za vremeto i prodol`ete. 115

116 Zabele{ki i objasnuvawa za primerokot na ZSP pra{alnikot Pra{alnikot e baziran vrz primerokot na edna programa so slednive celi i za promovirawe na slednite poraki na target (fokusni) publika kako {to e opi{ano podolu. Cel Primarna publika Klu~na poraka 74 Da se olesni proces so koj{to rizi~nite grupi (na primer tinejxeri i deca od {kolska vozrast) na zaednicata se pottiknuvaat da go analiziraat nivnoto odnesuvawe, da gi identifikuvaat faktorite {to vlijaat vrz nivnoto odnesuvawe; i da usvojat bezbedni odnesuvawa okolu MOLO Da se olesni odgovorot za alternativite na kulturata na nasilstvoto Da se pottiknat drugite organizacii da go prepoznaat problemot na MOLO pri planiraweto na nivnite aktvnosti. Da se zgolemi svesta za problemot na MOLO vo seloto A i da se zgolemi znaeweto za merki na sigurnost pri koristewe/ dr`ewe oru`je. Populacijata na zaednicata, osobeno visoko rizi~nite grupi (decata i tinejxerite) Populacijata na zaednicata Organizacii za Razvoj i humanitarni organizacii Nositeli na oru`je Oru`jeto ne e za zabava. Ne smeete da si igrate so nea. Dr`ete se ponastrana od oru`jeto. Toa e opasno za va{iot `ivot Nekoi seu{te mislat deka e mnogu kul da se ima revolver, me utoa vremeto na revolvera{ite e minato Da se bide bez revolver e kul, toa ja poka`uva va{ata samodoverba Ne mo`ete da bidete kul, a istovremeno da imate oru`je Sekoe oru`jeto municija i eksploziv e opasno. Tie se dizajnirani da ubivaat. Ne zimajte nikakvo oru`je. Dokolku ve}e imate ne upotrebuvajte go Ne ostavajte go oru`jeto vo javni mesta i na toj na~in }e gi stavite drugite vo opasnost, osobeno decata Sekoe oru`je ubiva. Deluvajte protiv oru`jeto. Toa e najgolemiot predizvik za na{eto op{testvo. Ni treba Va{ata pomo{ Poka`ete ja va{ata qubov kon va{eto semejstvo i zemja so zdru`uvawe vo borbata protiv ilegalnoto oru`je- priklu~ete se vedna{ Sekoga{ pri zemawe oru`je, pretpostavete deka e napolneto i opasno. Nikoga{ ne dopirajte go ~krapecot Dr`ete go va{eto oru`je podaleku od va{ite decadr`ete go zaklu~eno i nenapolneto. 74 Praπawata formulirani vo praπalnikot se bazirani vrz pretpostavka da porakite podvleëeni vo ovaa kolona se tie koi se promoviraat kako del od programata za Svesnost vo primer - Zaednicata A (vidi tabelite 7, 8 i 15). 116

117 Cel Primarna publika Klu~na poraka 74 Da se zgolemi svesta za opasnosta od poseduvawe na oru`je za celoto op{testvo. Za podr`uvawe na liderite na zaednicite vo nivnite obidi za zgolemuvawe na svesta kaj lu eto za opasnosta na Religiozni lideri Oru`jeto doma mo`e da go ubie va{eto dete, va{iot soprug i va{ata idnina. Liderite na civilnite op{testva imaat odgovornost da gi ispolnat zada~ite. I vie bi trebalo da imate svoj udel vo kampawata za sobirawe na oru`jeto Sekoja religija asocira na qubov i mir- pomognete i na va{eto zaednica da go ostavi oru`jeto Da obezbedat tocni i novi informacii za javnosta so vo koi se vklu~eni terminite na nacionalnata intervencija za mikro-razoru`uvawe Celata zaednica Pome u 1 mart i 30 septemvri }e ima nacionalna amnestija za tie {to }e go predadat nelegalnoto oru`je, municija i eksplozivi Za da dobiete kupon i da u~estvuvate vo izvlekuvaweto na nacionalnata lotarija za MOLO, mora da predadete najmalku edno nelegalno oru`je Sekoja poedine~na programa za podigawe na svesta za MOLO }e ima svoi specifi~ni celi spored koi{to }e treba da se meri napredokot, }e se naso~i kon razli~na specifi~na publika i }e operira vo ramkite na poseben, edinstven sklop na okolnosti. Sepak, za da se odredi efikasnosta i uspe{nosta na bilo koja strategija za podigawe na svesta za MOLO, osnovnite pra{awa najverojatno }e bidat isti vo site okolnosti. Tie se: Aktivnosti 1. Dali porakite {to se promoviraat se vistinskite? 2. Dali porakite {to se promoviraat pristignuvaat do vistinskite lu e? Rezultati 3. Dali ima nekakvi znaci deka znaeweto, pristapot i veruvawata se menuvaat? 4. Dali ima nekakvi znaci za menuvawe na praksata i odnesuvaweto? Vlijanie 5. Kakvo e vlijanieto na intervencijata vo odnos na menuvaweto na bezbednosnata sostojba, na maluvaweto na `rtvite i dr.? 117

118 Brz baza na potrebata da se ispitaat pette osnovni pra{awa, tabelata podolu objasnuva zo{to se upotrebeni pra{awata vo pra{alnikot, dadeni kako primer pritoa obele`uvaj}i so yvezdi~ka posebna oblast na ispituvaweto za koja sekoja od pra{awata e dizajnirana da go istra`uva. Tabelata poka`uva deka, zemeno vo celina, miksot na postavenite pra{awa dava informacii preku cel niz na oblasti {to treba da se razgledaat vo ramkite na procesot na nabquduvawe i ocenuvawe. AKTIVNOSTI REZULTATI VLIJANIE Dali porakite {to se promoviraat se vistinskite? Dali porakite {to se promoviraat pristignuvaat do vistinskite lu e? Dali ima nekakvi znaci deka znaeweto, pristapot i veruvawata se menuvaat? Dali ima nekakvi znaci za menuvawe na praksata i odnesuvaweto? Koe e vlijanieto na intervencijata vo odnos na menuvaweto na bezbednosnata sostojba, na maluvaweto na `rtvite i dr.? 1. Sporedeno so periodot od pred edna godina, kako mislite deka stepenot na bezbednosta vo va{ata zaednica e promenet? u u 2.Dali veruvate deka poseduvaweto oru`je ve pravi posigurni ili pomalku sigurni? 3. Dali mislite deka prisustvoto na oru`je vo zaednicata ima op{to vlijanie vrz ekonomskiot razvoj i `ivotniot standard na va{ata zaednica? u u 4. Dali ste slu{nale deka problemot na poseduvawe oru`je e pokrenat vo tekot na poslednata godina na nekoj od slednive na~ini? 5. Koi poraki za oru`je (za malo ili lesno or`je) ste slu{nale, ako voop{to ste slu{nale? u u u 6. Na {to se odnesuvaa tie poraki: u u 7.Koja, dokolku ima nekoja, specifi~na poraka ste ja slu{nale? (od predlo`enata lista) 73 u u 8. Kako bi go opi{ale brojot na oru`je vo va{ata zaednica? u 9. Koj poseduva oru`je vo va{ata zaednica? u u 118

119 AKTIVNOSTI REZULTATI VLIJANIE 10. Sporedeno so periodot pred edna godina, dali mislite deka brojot na oru`jeto kaj va{ite sosedi se promenil? 11. Dokolku ima soop{tenie za amnestija so koja }e i se ovozmo`i na javnosta da go predade nelegalnoto oru`je bez kaznuvawe, dali mislite deka takvata inicijative bi bila: u u u u u Koga da se upotrebuvaat pra{alnici Pri raboteweto so lokalnite zaednici niedno sobirawe informacii ne treba da se pro{iri izolirano bidej}i informacijata {to }e proizleze }e bide od nizok kvalitet. Treba da se razvijat tehniki kako del od po{iroko zamislen pristap vo direktna brska so zaednicata i pretstavnicite na zaednicata. Pra{alnici mo`e da se upotrebuvaat vo vo site fazi na sobiraweto informacii, od fizibiliti studijata do fazata na nabquduvawe i ocenuvawe. Kako i so site tehniki za sobirawe informacii i podatoci, povtoreni ve`bi vo razni fazi na programskiot ciklus mo`e da pomognat da se ima uvid zo toa kako se procenuva deka ne{tata se promeneti vo tekot na intervencijata. Niedna tehnika samostojno nema da gi pru`i site podatoci i neophodni informacii so cel da se donesat zaklu~oci (potkrepeni so iformacii) za soodvetnosta na dizajniranata programa za podigawe na svesta za MOLO ili za nejzin progres kon postignuvaweto na celite. Sekoja tehnika za sobirawe informacii treba da se upotrebuva zaedno so drugi tehniki (i kvantitativni i kvalitativni). Upatstva za upotreba na pra{alnici 75 Kratki upatstva za sobirawe informacii i podatoci so pomo{ na ovaa tehnika se opi{ani podolu; podeleni se na tri fazi: dizajnirawe, sobirawe i analiza. 1. Faza na dizajnirawe Vrz baza na celite i pokazatelite na va{iot proekt odlu~ete za sobirawe na kakov vid informacii treba da bide dizajniran pra{alnikot. Dizajnirajte gi pra{awata inkorporiraj}i gi slednite upatsva pri formiraweto na pra{awata. 75 Mnogu teπko e da se dizajnira statistiëki validen praπalnik (vidi ramka dolu). Alternativniot priod (upotreben tuka) e da se potrudime da gi napravime naodite statistiëki toëni i potoa barame trendovi koi moæat da gi potvrdat naodite od drugi izvori. 119

120 SOVET 1. Osigurete se deka vkupniot miks na pra{awa go pokriva celiot opseg na oblasti za koi sakate da soberete informacii 2. Upotrebete pra{alnici za site celni grupi 3. Napravete go pra{alnikot kolku {to e mo`no pokratok 4. Postavuvajte voglavno zatvoreni pra{awa, a ne otvoreni 5. Pazete na BIAS pri istra`uvaweto 6. Bidete kolku {to e mo`no po odredeni pri sostavuvaweto na pra{awata 7. Pra{awata treba da bidat ednostavni i nikoga{ da nemaat pove}e od eden predmet 8. Razmislete za vmetnuvawe na kontrolni pra{awa OBJASNUVAWE Isto kako vo pra{alnikot-primerok postavete pra{awa {to }e vi pomognat da gi odgovorite slednite pra{awa: Dali porakite {to se promoviraat se vistinskite? Dali porakite {to se promoviraat pristignuvaat do vistinskite lu e? Dali ima nekakvi znaci deka znaeweto, pristapot i veruvawata se menuvaat? Dali ima nekakvi znaci za menuvawe na praksata i odnesuvaweto? Koe e vlijanieto na intervencijata vo odnos na menuvaweto na bezbednosnata sostojba, na maluvaweto na `rtvite i dr.? Duri i koga programata vklu~uva razli~ni strategii za razli~ni grupi, so razli~ni klu~ni poraki najdobro e da se napravi eden pra{alnik {to mo`e da se upotrebi za sekogo. Vo fazata na analiza pra{awata mo`e da se podelat spored celnata publika, a rezultatite da se sporedat i da se vidat razlikite Dokolku pra{alnikot e predolg lu eto nema da imaat `elba da odgovorat. Pri edna uli~na anketa na primer se {to e nad 5-10 min. e verojatno predolgo. Vo doma}instva 45 min. e verojatno maksimalno Iako otvorenite pra{awa (kade anketiranite se pokanuvaat da odgovorat na na~in na koj tie }e go odberat) im dozvoluvaat na lu eto da se izrazat, tie poprvo i polesno odgovaraat na zatvoreni pra{awa(tie so DA/NE ili so pove}ekraten izbor na odgovori). Za analiza i kategorizacija na otvorenite pra{awa e potrebna i specijalisti~ka obuka Eliminirajte bilo kakvo naveduvawe ili naso~eni pra{awa i odbegnuvajte jazik koj{to ima presuduva~ka sodr`ina Namesto da pra{ate Dali e podobrena sostojbata para{ajte Dali va{ata li~na bezbednosna sostojba e podobrena sporedeno so taa od pred edna godina (ili nekoj drug opredelen vremenski period) Na primer na pra{aweto Dali mislite deka nositelite na oru`je go sfa}aat MOLO poozbilno i bi imale pogolema `elba da prisustvuvaat na {ema za sobirawe oru`je sega odkolku pred edna godina Vo dadeniot primer, pra{aweto 7 vklu~uva kontrolna poraka {to vsu{nost ne bila upotrebena za vreme na programa. Vmetnuva}i go ova vo pra{alnikot mo`e da vi pomogne da zaklu~ite kolkava e verodostojnosta na odgovorite. Deklariranoto raspoznavawe na ova pra{awe od strana na lu eto mo`e da se sporedi so deklariranoto raspoznavawe na porakite {to vsu{nost se upotrebeni. Nie samo mo`eme da ka`eme so sigurnost deka klu~nite poraki stignale do celnata publika dokolku stepenot na raspoznavawe od strana na anketiranite e povisok za porakite {to bile upotrebeni vo tekot na progaramata odkolku za tie {to ne bile upotrebeni 120

121 SOVET 9. Odbegnuvajte pra{awa za koi se somnevate deka lu eto mo`e da ne odgovorat iskreno (ispravno) 10. Odbegnuvajte konstruirawe na pra{awa bazirani vrz pretpostavka deka istite nema da naidat na podr{ka 11. Odbegnuvajte gi pra{awata koi ne se jasni OBJASNUVAWE Duri i vo anonimni anketi, anketiranite imaat tendencija da dadat odgovori za koi {to tie veruvaat deka se op{testveno po`elni. Bidete svesni za toa deka vo nekoi ~uvstvitelni oblasti tie ednostavno mo`e da vi go ka`at toa {to tie mislat deka vie bi sakale da go slu{nete, ili toa {to nivnata zaednica bi o~ekuvala od niv da ka`at Na primer, pra{aweto Dali veruvate deka postojat validni alternativi na preovladuva~kata kultura na nasilstvo pretpostavuva deka kulturata na nasilstvo ve}e postoi. Vakviot vid pretpostavka mo`e da ne e {iroko raprostranet kaj anketiranite Na primer, bilo koj odgovor na pra{aweto dali iniciativata za sobirawe na oru`jeto gi o`ivealo va{ite o~ekuvawa }e bide bezna~ajno osven ako stepenot na li~nite o~ekuvawa na anketiraniot samo od sebe e ekspliciten Identifikuvajte go primerokot - toa se lu eto {to }e odgovorat na va{ite pra{awa. Grupata {to }e ja odberete treba da bide kolku e mo`no potipi~na (predstavnik) za celnata populacija na va{ata sevkupna programa za podigawe na svesta Odlu~ete za goleminata na primerokot (generalno, kolku pogolem e primerokot rezultatite se poto~ni) Odberete ja grupa-primerok, ova mo`e da se napravi so: Sistematsko sobirawe na primerokot: tuka edinicite na primerokot se biraat vo redovni intervali (na pr. pristapuvawe kon doma}istvata na sekoi deset dena) Sobirawe na kvoti: kade sekoj anketar dobiva kvota na odreden tip lu e, definirana spored nekoja karateristika kako vozrasta, etni~kata pripadnost ili polot da se anketiraat ( na pr. ma{ki na 21 god.) 2. Sobirawe podatoci Pilot anketa za da se doznae dali pra{awata se fokusirani i dali se razbrani (sfateni) od strana na anketiranite na na~in kako {to e namereno. Glavnite problemi {to treba da se testiraat go vklu~uvaat slednoto: dali anketiranite mo`e da go razberat upotrebeniot jazik, koherentnosta, kulturnata kompatibilnost (soglasnost) so anketiranite koi se celna grupa i, vremeto potrebno za anketata. Napravete bilo kakvi potrebeni promeni. Osigurete se deka anketarite mo`e da zboruvaat so celnite grupi- na pr. `eni so `eni; postari ma`i so postari ma`i itn. Obu~ete gi anketarite da gi postavuvaat pra{awata pravilno i na konzistenten na~in. Mo`ebi treba da go podgotvite terenot kaj celnata grupa preku vospostavuvawe odnosi vo zaednicata pred da se izvede anketata. Druga mo`nost e da terenskiot personal najde lica za anketirawe koi sakaat da razgovarat so niv izvesno vreme pred zapo~nuvawe na anketata so cel da se ispita nivnata motivacija. Vo po~etokot objasnete im na anketiranite deka nivniot identit }e biden ~uvan vo tajnost i deka ve`bata e dizajnirana za da im pomogne niv i na zaednicata. Sprovedete ja anketata 121

122 3. Faza na analiza Osven ako anga`irate nekoja kompanija za istra`uvawe na pazarot, podatocite sobrani od nekoj pra{alnik malku verojatno }e imaat nekakvo statisti~ko zna~ewe (pogledete tabelata podolu). Rezultatite od samostalno sprovedena anketa sepak, mo`e da se interpretiraat kako indikativni za misleweto na celnite grupi. Podatocite treba da se analiziraat na na~in {to }e bide prilagoden na programskata strategija i se odnesuva na programskite celi. Na primer, mo`ebi sakate da znaete kolkav e procentot na celntata populacija {to znae odredeni raboti za MOLO. Ili, kolkav procent od niv veli deka se odnesuvale na odreden an~in (na pr. bezbedno rakuvawe so oru`je). Alternativno, mo`e da sakate da vidite dali postojat interesni relacii pome u razli~ni varijabili (na pr. vozrasta i pristapot kon poseduvawe na oru`je). Poglednete gi zabele{kite podolu za kros-tabelarnite rezultati za razli~ni pra{awa. Povtoruvaweto na pra{alnikot odvreme-navreme (vo intervali) vi dozvoluva da gi pronajdete promenite vo tek na vreme. Dokolku nekoj trend e primetliv-dokolku drugite podatoci go potkrepuvaat ova- vo toj slu~aj mo`e da e razumno da se zaklu~i deka va{ata programa ima postignato odredeni rezultati. Analizirawe na rezultatite od pra{alnikot: primer na kros-tabelarni zaklu~oci Vo tekot na fazata na implentacija na edna programa, kon razli~ni grupi }e bidat naso~eni razli~ni poraki. Vo anketi, intervjuata i diskusiite {to sleduvaat, primeroci na lu e od tie celni grupi treba da se pra{aat: a) Dali slu{nale za glavnite poraki, i b) Dokolku, otkako gi slu{nale porakite, znaeweto, pristapot i odnesuvaweto na tie lu e e promeneto Vo primerot na pra{alnikot {to e citiran pogore, preku sporeduvawe na odgovorite na pra{awata 2 i 7 }e se otkrie ovaa relacija. Pretpostavuvaj}i deka rezultatite na slednite pra{awa bile slednive: Koja, dokolku ste ~ule nekoja, od ovie poraki ste ja ~ule: Oru`jeto doma mo`e da gi ubie va{ite deca i va{ata nade` za idnina. Razgovarajte so sosedite i prijatelite i pomognete ovaa poraka da se ra{iri. Da % Ne % Ne sum siguren 38 12% Vkupno % 122

123 I rezultatite od P2b bile slednive: Dali veruvate deka poseduvaweto oru`je ve pravi pobezbedni ili pamalku bezbedni kako semejstvo? VKUPNO % Pobezbedni 88 28% Pomalku bezbedni 96 31% Nema razlika 67 21% Ne znam 28 9% Nema odgovor 35 11% VKUPNO % Kros-tabelarnata analiza na ovie dva kompleta rezultati bi go dalo slednovo: Oru`jeto doma mo`e da gi ubie va{ite deca i va{ata nade` za idnina. Razgovarajte so sosedite i prijatelite i pomognete ovaa poraka da se ra{iri. Dali veruvate deka poseduvaweto oru`je ve pravi pobezbedni ili pamalku bezbedni kako semejstvo? Tie {to ja slu{nale porakata % Tie {to ne ja slu{nale porakata % Tie {to ne se sigurni deka ja slu{nale ovaa poraka % Pobezbedni 34 20% 44 43% 10 26% Pomalku bezbedni 78 45% 9 9% 9 24% Nema razlika 26 15% 33 32% 8 21% Ne znam 12 7% 10 10% 6 16% Nema odgovor 23 13% 7 7% 5 13% Vkupno % % % Vakvite rezultati bi poka`ale deka: 45% od tie {to ja slu{nale porakta za toa deka oru`jeto so toa {to e doma e opasno, sega mislele deka ~uvaweto oru`je doma gi napravilo nivnite semejstva pomalku bezbedni. Ova se sporeduva so samo 9% od tie {to ne mislat isto. Sli~no, samo 20% od tie {to ja slu{nale porakata sega se ~uvstvuvale deka poseduvaweto oru`je gi napravilo nivnite semejstva pobezbedni, dodeka 44% od tie {to ne ja slu{nale porakata veruvaat vo ova. Zatoa bi bilo razumno da se zaklu~i deka: Porakta bila {iroko slu{nata (od 55% od primerokot) Eksponiraweto na porakata silno vlijaelo na pristapot na anketiranite - osobeno gi nateralo da bidat pospremni da mislat deka poseduvaweto oru`je ja namaluva bezbednosta na nivnoto semejstvo. 123

124 Koriatewe na pomo{ od specijalisti za da se obezbedat zna~ajni podatoci 76 Kako {to istaknavme pogore mnogu e te{ko da se proizvede statisti~ki zna~aen podatok 77 bez podr{ka od profesionalna kompanija za istra`uvawe na pazarot. Sepak, site nacionalni Anketi za MOLO treba da se izvedat vo partnerstvo so organizacii {to se sposobni da postignat statisti~ka vrednost. Glavnite te{kotii se slednive: Identifikacija na primerokot: Organizacii {to ne mo`at da obezbedat posledna (najmoderna) ramka za odreduvawe na primerokot (toa e, to~en opis na demografskiot sostav na celnata populacija, mo`ebi obezbedena od verodostoen izbira~ki spisok, }e go smetaat ova za isklu~itelno te{ko. Otkako ramkata za odreduvawe na primerokot }e bide vospostavena, potrebna e sofisticirano razbirawe na tehnikite za odreduvawe primeroci (so cel da se odbere grupa-primerok {to e pretstavnik na celinata). Implementiraweto na anketata so istite parametri iziskuva i specijalisti~ki sposobnosti. 78 Dizajnirawe na pra{awata: eliminirawe na BIAS i osiguruvawe deka pra{awata se postaveni na na~in so koj }e se izvle~at celosni odgovori mo`e da bide pote{ko odo{to izgleda od prv pogled, osobeno koga pra{uvate za stavovi i nameri. Analizirawe na podatocite: vo ovaa faza bi bilo neophodno da se upotrebat ve{tinite na nekoj {to ima poznavawa okolu satistikata za da gi razbere konceptite kakvi {to se standardna devijacija i standardna gre{ka. Vo slu~ai koga personalot na programata nema kapacitet da sobere statisti~ki va`ni informacii }e bide neophodno anga`irawe na profesionalna kompanija za istra`uvawe na pazarot za da se obezbedi postignuvawe na celosna statisti~ka validnost. Ova e prifatliv vtor najdobar pristap, pod uslov vo izve{tajot na istra`uvaweto jasno da se istakne deka rezultatite od anketata nemaat celosna statisti~ka validnost. Pra{awa-primeroci za anketi i pra{alnici Edno predlo`eno meni na vidovi pra{awa za koi{to ima potreba persnalot na programata za podigawe na svesta za MOLO e opi{an podolu. Kako i so pra{alnikot-primerok, tie se bazirani vrz slednite osnovni pra{wa: Aktivnosti Dali porakite {to se promoviraat se vistinskite? Dali porokaite {to se promoviraat pristignuvaat do vistinskite lu e (t.e. celnite grupi)? Rezultati Vlijanie Dali ima nekakvi znaci deka znaeweto, pristapot i veruvawata se menuvaat? Dali ima nekakvi znaci za menuvawe na praksata i odnesuvaweto? Koe e vlijanieto na intervencijata vo odnos na menuvaweto na bezbednosnata sostojba, na maluvaweto na `rtvite i dr.? Vistinskata priroda na pra{awata {to }e se postavuvaat }e se razlikuva soglasno celite na programata, i mo`e da varira pome u inicijativi za Edukacija za rizikot i promovira~ki aktivnosti, iako e verojatno deka vo golema stepen pra{awata }e se preklopuvaat. Vrz osnova na ova meni, Program menaxerite mo`e da podgotvat potrebni materijali za podgotvuvawe na pra{alnici i anketi. Sekoja situacija e razli~na. Preciznite pra{awa postaveni vo anketite i pri anketiraweto treba da se fokusiraat vo sobirawe dokazi {to go odreduvaat nivoto do koe specifi~nite programski celi se postignati. 76 Za po detalni objanuvawa za sproveduvawe socijalno istraæuvawe preku anketi, vidi, za primer Social Survey Methods od Pol Nikols (91) Oxfam Publishing. 77 StatistiËka znaëajnost e povrzana so toa dali razlikite vo informaciite znaëat neπto stvarno sprotivno od toa da se bidde obiëen rezultata na varijanti na πansa. 78 Za celosno zapoznavawe so tehnikite na semolirawe vidi: 124

125 Meni na pra{awa za dizjaneri na pra{alnici Pra{awa {to se odnesuvaat na aktivnostite (POVTORETE JA PORAKATA TO SE PROMOVIRA) Dali mislite deka ovaa poraka e relevantna na va{ata sostojba Silno se soglasuvam Se soglasuvam Nitu se soglasuvam/nitu ne se soglasuvam/ ne znam Ne se soglasuvam Silno ne se soglasuvam Nema odgovor (POVTORETE JA PORAKATA TO SE PROMOVIRA) Dali mislite deka ovaa poraka ima kredibilitet so ogled na va{ata sostojba Silno se soglasuvam Se soglasuvam Nitu se soglasuvam/nitu ne se soglasuvam/ ne znam Ne se soglasuvam Silno ne se soglasuvam Nema odgovor NB: Tamu kade porakata e razviena zedno so samata zaednica, i soglasno programskite celi, (vklu~uvaj}i gi i onie na bilo kakva nacionalna intervencija za mikro-razoru`uvawe), gorenavedenite pra{awa verojatno nema da bidat potrebni Dali ste slu{nale deka pra{aweto na poseduvawe i upotreba na oru`je bilo potegnato vo tekot na minatata godina na eden od slednive na~ini? Diskusii vo zaednicata Spomnato od prijateli ili sosedi Pokrenato od religiozni lideri Pokrenato od humanitarni organizacii {to deluvaat vo oblasta Preku mediumite Drugo (navedete) Kavki poraki za oru`jeto (malo ili lesno oru`je) se slu{nale, dokolku ste slu{nale nekoja? (nenaveden opis) to od podolu iznesenoto se odnesuva{e na tie poraki? Opasnost od oru`jeto Efektite {to oru`jeto mo`e da gi ima vrz razvojot na zaednicata Potrebata za bezbedno odnesuvawe pri rakuvaweto so oru`je Pridobivkite od {emite za sobirawe oru`je Datumite na zapo~nuvawe i zavr{uvawe na nacinalnata amnestija za MOLO Drugi (navedete) 125

126 Koja od posebna poraka ste ja slu{nale, dokolku ste slu{nale nekoja? Poraka A Poraka B Drugi (navedete) (POVTORETE JA PORAKATA TO SE PROMOVIRA) Kolku pati spored va{eto se}avawe ste ja slu{nale ovaa poraka? Niedna{ Edna{ ili dvapati Nekolku pati Mnogu pati Pra{awa povrzani so vlijanieto Dali veruvate deka poseduvaweto oru`je ve pravi pobezbedni ili pomalku bezbedni kako poedinec? Pobezbeden Pomalku bezbeden Nema razlika Ne znam Nema odgovor Dali veruvate deka poseduvaweto oru`je go pravi pobezbedno ili pomalku bezbedno va{eto semejstvo? Pobezbedno Pomalku bezbedno Nema razlika Ne znam Nema odgovor Dali veruvate deka poseduvaweto oru`je ve pravi pobezbedni ili pomalku bezbedni vas kako zaednica? Pobezbedni Pomalku bezbedni Nema razlika Ne znam Nema odgovor Dali mislite deka prisustvoto na oru`je vo nekoja zaednica ima zna~itelno vlijanie vrz ekonomskiot razvoj i `ivotniot standard na taa zaednica? Gi zgolemuva razvojnite perspektivi i sevkupniot `ivoten standard Nema nikakvo vlijanie Gi namaluva razvojnite perspektivi i sevkupniot `ivoten standard Ne znam Nema odgovor Dali mislite deka kontrolata na MOLO e problem {to ja zagri`uva va{ata zaednica? Silno se soglasuvam 126

127 Se soglasuvam Nitu se soglasuvam/nitu ne se soglasuvam/ ne znam Ne se soglasuvam Silno ne se soglasuvam Nema odgovor Dali Ëuvstvuvate deka e pomalku legitimno da se poseduva ilegalno, posebno oruæje od voen stil, municia i eksplozivi (sprotivno na legalno oruæje) Celosno se sloæuvam Se sloæuvam Nitu se sloæuvam nitu ne se sloæuvam / ne znam Ne se sloæuvam Celosno ne se sloæuvam Ne e dadem odgovor Dali ste zaponaeni deka postojat na~ini za namaluvawe na rizikot pri rakuvawe i skladirawe na MOLO Da Ne Ne znam Nema odgovor Kako bi go opi{ale stepenot na razbirawe, vo sklop na va{ata zaednica, za va`nosta na usvojuvaweto na najdobrite iskustva vo rakuvaweto i skladiraweto oru`je, municija i eksplozivi? Mnogu visok Visok Sreden Nizok Mnogu nizok Kako bi go opi{ale stepenot na razbirawe, vo sklop na va{ata zaednica, za va`nosta na bezbednosta na oru`jeto? Mnogu visok Visok Sreden Nizok Mnogu nizok Kako bi go opi{ale stepenot na svesta, vo sklop na va{ata zaednica, za najdobrata praksa za bezbednosta na oru`jeto? Mnogu visok Visok Sreden Nizok Mnogu nizok Na koi elementi od najdobrata praktika za bezbedno rakuvawe so oru`je se se}avate vie li~no? (Ne e naveden odgovor) 127

128 Dali mo`ete da se setite na nekoja od neophodnite merki {to treba da se prezemaat pri predavaweto oru`je? (Ne e naveden odgovor) Sporedeno so periodot od pred edna godina, dali veruvate deka nositelite na oru`je gi primenuvaat merkite za bezbedno rakuvawe? Po~esto Poretko Skoro isto Ne znam Nema odgovor Dali veruvate deka, vo celina, stepenot na rizi~no odnesuvawe Vo porast Opa a Ostanuva ist Ne znam Nema odgovor Dali veruvate deka nacionalnite/lokalnite vlasti go sfa}aat problemot so MOLO poozbilno sporedeno so periodot pred 1godina? Da Ne Ne znam Nema odgovor Pra{awa povrzani so vlijanieto Kako bi go opi{ale brojot na oru`je vo va{ata zaednica? Virtuelno sekoj poseduva oru`je Mnogumina poseduvaat oru`je Nekolkumina poseduvaat oru`je Te{ko da ima nekoe oru`je Nema oru`je Ne znam Nema odgovor Koj gi poseduva oruæjata vo tvojata zaednica? Maæi i æeni kako, mladi i stari Site maæi Samo postari maæi Samo pomladi maæi Sporedeno so periodot od pred edna godina, {to mislite kako e promenet brojot na oru`je vo va{eto sosedstvo? Brojot na oru`jeto e namalen Brojot na oru`jeto e zgolemen Brojot na oru`jeto ostanal skoro ist Ne znam Nema odgovor 128

129 Prose~no, kolku ~esto slu{ate istreli od oru`je vo va{eto sosedstvo? Nekolku pati dnevno Nekolku pati nedelno Edna{ nedelno Edna{ mese~no Pomalku od edna{ mese~no Nikoga{ Nema odgovor Vo sporedba so minatata godina, {to mislite kako e promeneto nivoto na bezebednost vo va{ata zaednica? Nivoto na bezbednost e podobreno Nivoto na bezbednost ostanalo isto Nivoto na bezbednost e nameleno Ne znam Nema odgovor Vo sporedba so minatata godina, kako mislite deka nivoto na va{ata li~na bezebednost e promeneto? Nivoto na mojata li~na bezbednost e podobrena Nivoto na mojata li~na bezbednost ostanala ista Nivoto na mojata li~na bezbednost e namalena Ne znam Nema odgovor 129

130 130

131 Prilog D (Informativen) Koristewe intervjua i fokusni grupi, primeroci i upatstva 79 Koga da se koristat intervjua i fokusni grupi Pri raboteweto so lokalni zaednici, to~no e za site metodi za sobirawe informacii deka, ako se razvieni vo izolacija, kvalitetot na sobranata informacija }e bide od nizok kvalitet. Treba da bidat razvieni tehniki kako del od po{irok pristap izveden zaedno so zaednicata i pretstavnicite na zaednicata. Intervjua i fokusni grupi mo`e da se upotrebat vo sekoja faza od sobiraweto na informaciite, od fizibiliti studijata do fazata na nabquduvawe i ocenuvawe. Kako i so site tehniki za sobiraweto informacii i podatoci, povtorenite ve`bi vo razni fazi na programskiot ciklus mo`e da pomognat da se ima uvid vo toa kako se procenuva promenata na ne{tata vo tekot na intervencijata. Niedna tehnika vo izolacija nema da gi pru`i site podatoci i informacii neophodni za da se donesat zaklu~oci (potkrepeni so iformacii) za soodvetnosta na dizajniranata programa za podigawe na svesta za MOLO ili za nejzin progres kon postignuvaweto na celite. Sekoja tehnika za sobirawe informacii treba da se upotrebuva zaedno so drugi tehniki (i kvantitativni i kvalitativni). Upatstva za koristewe intervjua i fokusni grupi Kratki upatstva za sobirawe informacii i podatoci so pomo{ na ovaa tehnika se opi{ani podolu; podeleni se na tri fazi: dizajnirawe, sobirawe i analiza. 1. Faza na dizajnirawe Vrz baza na celite i pokazatelite na va{iot proekt odlu~ete za toa kakvi informacii sakate da soberete. Vo site slu~ai treba da se osigurate da soberete informacii za informatorot {to sigurno }e bide zna~ajno od statisti~ka gledna to~ka (t.e. vozrasta, polot, mestoto, etni~kata pripadnost). Dogovorete se koj }e bide intervjiuran, ili koj bi trebalo da u~estvuva vo fouksnite grupi. Intervjuata i diskusiite mo`e da se izvedat poedine~no ili vo mali grupi (idealno e od 4-8 lica). Dokolku imate raspolo`ivi resursi, ~esto e podobro da se postavi razli~en broj drupni diskusii, sekoja od niv sostavena od homogeni grupi {to se razlikuvaat edna od druga (na pr. grupa `eni da se intervjuira posebno od grupa ma`i). Dizajnirajte komplet na {irok spektar pra{awa {to }e vi pomognat da gi fokusirate diskusiite na oblasti od pogolem interes. 2. Faza na sobirawe informacii Regrutirajte u~esnici od identifikuvanite celni grupi. Regrutirajte (neutralen) zapi{uva~ na podatocite ili na intervjuata/fokusnite grupi. 79 Poglednete vo PriraËnikot za Upotreba na Fokus Grupi za Me unarodnata Nutriticiona Fondacija za Razvoj na Zemji, na PPMO CD-Rom, za po opπirni soveti. 131

132 Obezbedete, od tie {to se vklu~eni, dozvola za objavuvawe /upotreba na rezultatite. Odr`ete intervjua/ fokus grupi- pomo{nikot treba da pobara da se vodat otvoreni diskusii, otvoreni pra{awa, koristej}i lista-za-proverka kako upatstvo. 3. Faza na analiza Sobiraweto informacii na ovoj na~in pomaga za podlaboko razbirawe na situacijata. No, treba da bide interpretira mnogu vnimatelno. Eden od sistematskite na~ini da se analiziraat podatocite Prika`uvawe na sekoja glavna zabele{ka napravena vo sekoe intervju ili diskusija. Zabele`ete gi zabele{kite {to se napraveni naj~esto, ili argumentite koi se najmnogu upotrebeni za ili protiv nekoja tema. Identifikuvajte bilo kakva promena pome u sevkupnite komentari na razli~nite grupi( kako {to se ma`i i `eni, mladi ili stari). Dadete prioritet na informaciite od koi proizleguva prika`uvaweto, vklu~uvaj}i direktni kvoti koi gi zasiluvaat zabele{kite {to vie gi zaokru`ile. 132

133 Prilog E (Informativen) Primer tehniki za u~evstvuvawe (skalesta ve`ba) i upatstva za koristewe Skalestata ve`ba e samo eden primer na alatkata za u~estvuvawe. Toa mo`e da se napravi individualno i potoa da se diskutira vo grupa, ili problemite mo`e da se debatiraat od grupata dodeka ne se postigne konsenzus. Otkako }e bide dadena ocenkata, toa mo`e da pomogne za formirawe na po{iroki diskusii imaj}i gi vo predvid faktorite {to imale vlijanie za bilo kakva promena, i vo idnina treba da se napravat promeni na sega{niot pristap. INDIKATOR Poznavawe na zaednicata za opasnosta na nekontroliranite MOLO Golemina na osvojuvaweto na bezbednostoto odnesuvawe Proliferirawe na nekontroliranata SLAW niz zaednicata Se vkupnoto nivo na bezbednost vo zaednica PRED POTOA VLIANIJE NA PROJEKTOT DRUGI FAKTORI KOMENTIRAWE NA PROMENATA ++++ Kade{to MOLO bila edna{ propu{tena tema, razvivaweto i implementiraweto na Plan za pobezbedna zaednica ja donese pred vnimanieto na razna publika. Posebno, `enite bile glasni pri ka`uvaweto na nivnite sopruzi oru`jeto doma mo`e da go ubie na{eto dete. Ako nastanala takva promena na odnesuvaweto bi bila o~igledna razlikata na nivoata na izve{tai za incidenti poradi dr`ewe na MOLO doma pred i posle programata na intervencijata Namalen e brojot nesre}i poradi incidenti so pukawa. Podr{ka od lokalnite mediumi za kampawata za edukacija na javnosta bila istotaka zna~ajna Iako proektot promoviral jasni poraki za poseduvaweto oru`je, zgolemenoiot broj raspolo`ivo oru`je od sosednite dr`avi zna~i deka, ako zna~i ne{to, sostojbata e vlo{ena I pokraj toa {to pove}e oru`je e sega vo optek, faktot deka brojot na MOLO e zgolemen e podignat vo dnevniot red vo politi~ka smisla i sega se zima mnogu poozbilno od strana na zaednicata i lokalnite vlasti i zna~i deka percepcijata e deka li~nata i bezbednosta na zaednicata e namalena 81 Klu~: Sekoja pu{ka - od dnoto kon vrvot - go poka`uva stepenot na podobruvaweto na sostojbata + = pozitivna podr{ka - = negativni faktori 80 Vidi gi komentite vo koga da se upotrebi poglavjeto za potrebataza vkrsteni-referentni naodi. 81 Ovoj zakluëok pretstavuva naod od ovaa veæba: informaciite sobrani od drugi izvori (kako statistiki za nivoata i trendovite na poseduvawe mali oruæja) moæat ili da gi zacvrstat ili da bidat kontradiktorni ovie naodi. Povtorno, ova ja zacvrstuva potrebata za vkrsteni-referentni naodi i gi podvlekuva potrebite za vnimatelno interpretirawe na informaciite. 133

134 Koga da se upotrebat tehniki za u~estvuvawe Ocenuvawe na u~estvoto vklu~uva upotreba na ednostavni i lesno razbirlivi alatki {to pomagaat da se istra`i percepcijata, prioritetite i odnosite vo opredelena zaednica. Postoi {irok niz na mo`ni metodi za u~estvuvawe {to mo`e da se upotrebat, i nekolku od tie metodi se opi{ani nakratko vo prodol`enie. 82 Site ovie metodi im ovozmu`uvaat na lu eto da ja analiziraat nivnata sostojba, namesto da se analizira za niv (od nadvore{ni specijalisti koi gi sobiraat i analiziraat podatocite). Vakva avto-dijagnoza i ocozmo`uva na zaednicata sama da identifikuva {to e pogre{no i {to e pravilno. Pri raboteweto so lokalnite zaednici, niedna metoda za {to e sobirawe informacii ne treba da se upotrebi izolirano bidej}i sobranata informacija }e bide od nizok kvalitet. Sepak, site opi{ani tehniki, osoebno metodi za u~estvo treba da bidat upotrebeni samo kako del od podolgotraen pristap ~ija cel e da se oformi programa vo partnerstvo so zaednicite. Dokolku se upotrebuvaat kako edna sporedna altka za razbirawe na toa kako funkcionira zaednicata, tie sigurno nema da bidat uspe{ni, no kako del od po{irok pristap tie mo`e da pomognat za pogolemo u~estvo na zaednicata vo programata kako celina. Zatoa e od vitalno zna~enie da sekakov sli~en pristap bide izveden vo sorabotka so zaednicata i pretstvnicite na zaednicata. Upotrebata na tehniki za u~estvo }e rezultira so zna~itelni podatoci samo ako odlukite za toa koi tehniki da se upotrebat, kako i koga da se upotrebat se doneseni od samata zaednica i ne se nametnati od nadvor. Pristapot za u~estvuvawe mo`e da se upotrebi vo site fazi na sobiraweto inforamcii od fizibiliti studijata pa do fazite na nabquduvawe i ocenuvawe. Kako i so tehnikite za sobirawe informacii i podatoci, povtorenite ve`bi vo razni fazi na programskiot ciklus mo`e da dadat korisen uvid vo toa kako se sfa}aat promenite na rabotite vo tekot na intervencijata. Niedna tehnika izolirana nema da gi pru`i site neophodni podatoci i informacii za da se donesat zaklu~oci (potkrepeni so informacii) za soodvetnosta na dizajniranata programa za podigawe na svesta za MOLO ili za nejzin progres kon postignuvaweto na celite. Sekoja tehnika za sobirawe informacii treba da se upotrebi zaedno so drugi tehniki (i kvantitativni i kvalitativni). Upatstva za upotreba na tehnikite za u~estvo Kratki upatstva za sobirawe informacii i podatoci so pomo{ na ovaa tehnika se opi{ani podolu; podeleni se na tri fazi: dizajnirawe, sobirawe i analiza. 1. Faza na dizajnirawe Za razlika od pra{alnicite i grupite za diskusii, grupata sama od sebe treba da gi dobie celite na programata i da da gi upotrebi za formulirawe izjava ili pra{awe okolu koja mo`e da bide bazirana ve`bata. Grupata potoa ja identifikuva informacijata koja{to ve`bata ima za cel da ja sobere i pokazatelite. Odberete alatki - povtorno, ova treba da bide odluka donesena od grupata za najdobrite tehniki {to treba da se upotrebat. Nekoi od opciite go vklu~uvaat slednovo: 2. Faza za sobirawe informacii Postoi odreden broj metodi {to mo`at uspe{no da se upotrebat so cel da se osigura maksimalno u~estvo na zaednicata. Nekoi od niv se opi{ani podolu: 82 Za pove}e detali za uëesniëkite tehniki vidi Aneks D na IFAD s Monitoring and Evaluation priraënik dostapen na index.htm 134

135 PRIMER ZA PRISTAP Diagrami Raspored Sliki Mapi Rangriawe i rezultati Igrawe ulogi KOMENTARI Individualno, vo parovi ili vo mali grupi ~lenovi na zaednicata mo`e da predlo`at netekstualni predlozi za da gi izrazat svoite ~uvstva, mislewa i veruvawa na na~ini {to se vidlivi i lesno razbirlivi od drugite: Mapite mo`e da otkrijat kako razni grupi ja gledaat edna ista oblast (na pr. kade e bezbedno da se odi, a kade ne e, ili kade MOLO e vidliva vo zaednicata) Rasporedot mo`e da poka`e delovi na nastani od razli~ni perspektivi (na pr. sekojdnevni aktivnosti, ili kako rabotite se smeneti osobeno vo zaendicata vo tekot na nekolku godini) Slikite im ovozmo`uvaat ns lu eto da odgovorat na odredeni sostojbi ili da otkrijat vizija zza idninata Primer na rangirawe na ve`ba prika`ana vizuelno e skalestata ve`ba 0videte ja ve`bata pogore) Pri igraweto ulogi grupata izveduva sceni so koi gi otkriva percepciite, rabotite i problemite na grupata vo odnos na glavnata izjava ili pra{awe okolu koja{to e organizirana ve`bata. Mo`e da bide vozmo`no da se istra`uvaat razni perspektivi preku ovaa tehnika dokolku razni podgrupi se pokaneti da gi pretstavat svoite perspektivi 3. Faza za analiza Analiza na naodite treba da se izvede preku diskusija na grupata Povtorenite ve`vi vo razni fazi na programskiot ciklus mo`e da otkrijat kako rabotite se sfa}aat deka se smenile vo tek na vreme. Ova treba da se dogovori prethodno so zaednicata. 135

136 136

137 Prilog F (Informativen) Upotreba na sekondarni izvori, primeri iupatstva 1. Faza na dizajnirawe Odlu~ete kakva informacija vi e potrebna vrz baza na programskite celi i indikatori Identifikuvajte gi mo`nite izvori Razgledajte gi prednostite i nepodgodnostite na sekoj od niv, zemaj}i ja vpredvid verodostojnosta i mo`nosta za pristap. 2. Izvori {to treba da se zemat vpredvid: Bolni~ki lekarski podatoci Probajte SVETSKA ZDRAVSTVENA ORGANIZACIJA, za pove}e informacii i pomo{-( Ili me unarodni fizi~ari za prevencija od nuklearna vojna ( Ministerstvata za zrdavstvo Vladini ministerstva Ministerstvo za odbrana Albanija ( zbogum na oru`jeto stranica na Hrvatskoto MVR za podigawe na svesta za MOLO ( ministerstvo za informacii, Makedonija ( Kancelarija na Visokiot Pretstavnik BiH ( Ministerstvo za vnatre{ni Ministerstvo za Pravda Ministerstvo Socijalna gri`a Izve{tai na ON Videte odel za Razuru`uvawe pri ON - ( Izve{tai od istra`uvawa na NVO Vladini ili me unarodni komisii za itra`uvawe Osven lokalnite NVO ima i mnogu me unarodni NVO {to podgotvuvaat izve{tai za malo oru`je vklu~uvaj~i: Safeworld ( International alert Oxfam GB ( Amnesty International ( Human Rights watch ( Bonn Internacional Centre form Conversion- ( Vo drugi mo`e da se pristapi preku IANSA veb stranicata ( Obidete se vo odelot za razoru`uvawe na ON za izve{taj na ON Izve{taj na novinite Mnogu novini ovozmo`uvaat (nacionalni regionalni ili internacionalni) veb stranici, vo koi {to ima kratki storii povrzani so lesnoto oru`je Dobra to~ka za po~etok e arhivata na IANSA kade {to ima veb stranica so novosti ( Izve{tai na institutot za vojna o mir ( Site drugi se dostapni vo lokalnite ili nacionalnite vesnici Akademsko istra`uvawe i specialno istra`uvawe Podatoci za poseduvawe obneni oru`je Amerikanska nau~na federacija ( Internacionalni fizi~ari za spre~uavawe nuklearna vojna ( Informativnata grupa Jane s ( Norve{kata inicijativa za transver na lesno oru`je (NITLO ) ( Anketata za lesno oru`je ( Istra`uvaweto na Mirovniot institut na Stokholm (IMIS) ( Policijata i drugi vlasti 137

138 Internet mre`i / sajtovi Ni{anete alternativna mre`a za informacii ( Asocijacija na nezavisni elektronski medii ( indexen.jsp.) Balkanska mre`a za ~ove~ki prava ( Balkanski veb stranici za ~ove~ki prava ( index.html) Bosforus.org ( Katalog na Moldovskata NVO ( md/index_eng.html) Projekt za civilna edukacija ( INCORE Slu`ba za podatoci za konflikti ( SEE Evropa.net ( net/en/) Veb stranici so informacii za oru`je pr. Xejn Veb stranica na investorite Kulturalna biblioteka za sekoja dr`ava Agencii za vesti i onlajn magazini B92 ( Balkanski magazin za vrski ( Centar za mir vo Balkanot ( Centar za ju`no isto~ni studirawa na Evropa ( Centar za vesti i informacii na Makedonija ( Makedonska pres agencija ( Media Centar vo Belgrad ( Realnost Makedonija ( Centri za Mini Mine Action Centre BiH ( Mine Action Centre na Hrvatska( UNMIK Mine Action Centre( Specijalizirani izdanija Janes ( janes.com/) Kulturni biblioteki Vebstrani na invstitori Internet ma{ini za istr`uvawe Me unardoni organizacii i proekti Google, Lycos, Yahoo,Hotbot napr. ( google.com) Proekt na UNDP za MOLO Albanija( Proekt na UNDP za MOLO Kosovo( Proekt na UNDP za MOLO Makedonija( Proekt na Data na podatovci na SEESAC sodr`i ifromacii za brojot na sobranoto i uni{teno MOLO vo JIE i vo drugi pogolemi proekti( reppar1.aspx), ( Stranicite na Anketi na SEESAC za MOLO ovozmo`uvaat pristap do nacionalnite Anketi za MOLO {to se izvedeni vo dr`avite na JIE i regionite ( 3. Sobirawe na nformacii Ostanete fokusirani na glavnite to~ki za koi se obiduvate da najdete informacija, zapoznajte se so relevantnoto telo na dokazi. Identifikuvajte gi posebnite temi i idei. Pri kontaktiraweto so organizaccite obidete se da ja najdete li~nosta koj e stvarno nadle`na za taa problematika. 4. Analiza Zabele`ete gi podatocite povrzani so glavnite temi. Obidete se da gi potvrdite informaciite so vkrsteno-proveruvawe Razni organizacii mo`e da imaat razni veruvawe ili agendi {to tie bi saklae da gi promoviraat - dokolku se somnevate vo zaklu~ocite, pogledete gi podatocite vrz koi se baziraat tie zaklu~oci. Pretstavete rezime na naodite, potkrepeni so podatoci tamu kade {to e toa soodvetno, sekoga{ citiraj}i go izvorot na informaciite. 138

139 Prilog G (Informativen) Primer za plan za rabota na Programata za edukacija za namaluvawe na rizikot od MOLO Planot podolu poka`uva kako edna fiktivna NVO Arms Free Without Borders mo`e da inicira i da izvede samostalna programa za edukacija za rizikot od MOLO vo edna zemja, pogodena od konflikt, so pet reioni. 1. Anketnata faza NVO Arms Free Without Borders (AFWB) izveduva brza studija na zemjata, rezgleduvaj}i gi raspolo`ivite informacii za problemite so MOLO i zaklu~uva deka programa za edukacija za rizicite od MOLO mo`e da bide i po`elna i izvedliva vo pette regioni. AFWB identifikuva NVO kako lokalen partner so poznavawe na regionite zafateni so konfliktot i se vrabotuvaat pet ~lenovi na personalot Razvien e op{t proekt predlog. Toj vklu~uva: Ocenuvawe na potrebite vo pet regioni Analiza i planirawe, vklu~uvaj}i i kurs za obuka na 15 lica Procenet buxet za razvivawe na aktivnostite so deca vo u~ili{tata, za podr{ka na inicijativi na tinejxerite i rabota so ma`i i `eni vo pet sela na sekoj od pette regioni (vkupno 25 sela) 2. Ocena na potrebite Eden specijalist od AFWB organizira ednodnevni-dvodnevni rabotilnici za obuka za pette ~lenovi na personalot za toa kako da go napravat ocenuvaweto na potrebite. Da se selektiraat selata koji }e bidat pokrijeni vo sekoj region Sekoj Ëlen odi vo sekoj region i pominuva edna nedela intervjuiraj}i gi afektiranite zaednici, lokalnite vlasti, organizaciite i kluënite asociacii. Osnovnite procenki na MLO znaewata, stavovite i veæbite se sprovedeni na primerok od populacijata vo sekoja celna zaednica upotrebuvajki KAR praπalnici. AFWB specijalistite se sre}avaat na centralnom nivo so razni Ministerstva i organizacii. AFWB specijalistot podgotvuva podetalna strategija za donatorite i kursot za obuka na personalot. Edno-nedelen kurs za obuka }e se organizira za istite pet ~lena na personalot {to }e gi implementiraat aktivnostite na teren. Drugi zainteresirani organizacii kako i personal od zainteresiranite ministerstva se pokaneti da ja sledat obukata (na pr. Ministerstvoto za Obrazovanie dokolku aktivnostite }e se implementiraat so deca) Za vreme na kursot, za sekoja od pette oblasti, se diskutira precizna strategija i se dogovara soglasno naodite na procenkite za potrebite. Za vreme na obukata, se razviva planprogram, se identifikuvaat celnite grupi, se odreduvaat porakite za soodvetnite celni grupi, i se identifikuvaat selata {to }e bigat cel na programata. Planot za Pobezbedna Zaednica se objasnuva i se diskutira, vklu~uvaj}i ja i fazata za sobirawe informacii. Se razviva poprecizna strategija (na pr. aktivnosti {to }e se implementiraat so sekoja zainteresirana celna grupa, a se razvivaat i materijali za podr{ka). Se podgotvuva proekt predlog i se pra}a kaj donatorite. 139

140 AFBW gi opredeluva namerite, celite i pokazatelite zaradi nabquduvawe i ocenuvawe Naodite na ocenka na potrebite se pra}aat vo forma na izve{taj kaj centrlanite i regionalnite vlasti Se bara zvani~no ovlastuvawe od vlastite za da se raboti vo izbranite sela 3. Analizirawe i Planirawe Edno-dnevna sredba so stafot koji sprovel diskusii za procenka na potrebite odnaodite i za strategijata da se implementira AFWB specijalistot podgotvuva podetalna strategija za donatorite i kursot za obuka na personalot. Edno-nedelen kurs za obuka }e se organizira za istite pet Ëlena na personalot πto }e gi implementiraat aktivnostite na teren. Drugi zainteresirani organizacii kako i personal od zainteresiranite ministersva se pokaneti da ja sledat obukata (na pr. Ministerstvoto za Obrazovanije dokolku aktivnostite }e se implementiraat so deca). Za vreme na kursot, za sekoja od pette oblasti, se diskutira precizna strategija i se dogovara soglasno naodite na procenkite za potrebite. Za vreme na obukata, se razviva planprogram, se identifikuvaat celnite grupi, se odreduvaat porakite za so odvetnite celni grupi, i se identifikuvaat selata πto ke bigat cel na programata. Planot za Pobezbedna Zaednica se objasnuva i se diskutira, vkluëuvaj}i ja i fazata za sobirawe informacii. Se razviva po precizna strategija (na pr. aktivnosti πto ke se implementiraat so sekoja zainteresirana celna grupa, a se razvivaat i materijali za podrπka). Se podgotvuva proekt predlog i se pra}a kaj donatorite. AFBW gi opredeluva na merite, celite, i pokazatelite zaradi nabquduvawe i ocenuvawe. Na odite na ocenka na potrebite se pra}aat vo forma na izveπtaj kaj centrlanite i regionalnite vlasti. Se bara zvaniëno ovlastuvawe od vlastite za da se raboti vo izbranite sela. 4. Dizajnirawe i aktivnosti za testirawe na terenot i materijali Se obezbeduva dopolnitelna obuka za personalot za aktivnosti za deca (na pr. aktivnosti oddete-do-dete, igri, kvizovi i natprevaruvawa) Se izveduvaat prakti~ni ve`bi vo tri sela (tri lica za selo) vklu~uvaj}i go i Planot za Pobezbedna Zaednica (se izveduvaat aktivnosti za deca i vozrasni) Se bira lokalna umetni~ka koja }e pomogne vo dizajniraweto na materijalite i dogovoren e sostanok so nea za da se diskutira proizodstvoto na materijalite za sekoja celna grupa Umetni~kata go podgotvuva predlogot za materijalite Ednodnevna obuka za ~lenovite na personalot za terensko testirawe na materijalite i za diskutirawe na aktivnostite implementirani za vreme na prakti~nite ve`bi Organizirawe na terensko testirawe vo pet sela (eden ~ovek vo edno selo) so zainteresiranite celni grupi Povratni informacii za terenskoto testirawe se davaat na umetni~kata koja gi vr{i modifikaciite Terensko testirawe na vtoriot predlog za materijalite. Povratna informacija i vr{ewe na neophodnite promeni Se proizveduvaat materijalite 140

141 5. Aktivnosti za implementirawe Timot e obu~en, planprogramata, aktivnostite i materijalite se gotovi ^lenovite na personalote zapo~nuvaat so rabota vo odbranite sela, implementiraj}i go Planot za Pobezbedna Zaednica Vo sekoja od odbranite sela, tie povtorno gi posetuvaat rekovoditelite na selata (koi prethodno se konsultirani vo tekot na sobiraweto na informacii) za da ja razgledaat programata Plan za Pobezbedna Zaednica i da baraat ovlastuawe da ja implementiraat programata. Vo tekot na nekolku posledovatelni sostanoci se pravat planovi za sostanok so klu~nite grupi Se odr`uvaat sostanoci i so sekoja grupa se diskutiraat problemite i pogledite vo vrska so MOLO Za vreme na ssotanocite, se vodat diskusii i za vidot na re{enijata {to }e se primenat za da se namali rizikot za lu eto vo zaednicata Se identifikuva dobrovolec, od zaednicata, koj }e ja sledi ovaa problematika Otkako }e se identifikuvaat dest dobrovolci AMWB organizira kursevi za obuka na doborvolcite ^lenovite na personalot na AFWB redovno sorabotuvaat so novo naimenuvanite dobrovolci i gi podr`uvaat nivnite inicijativi koga e toa neophodno. Se obezbeduvaat materijali i obuka sogalsno potrebite Se organiziraat mese~ni sostanoci so dobrovolcite za da se prati rabotata, se diskutiraat potencijalnite problemi i se obezbeduva podr{ka Se obezbeduva povratna ifnormacija do ostanatite organizacii i vlastite na soodveten na~in, vo tekot na koordinativnite sostanoci Aktivnostite i materijalite se nabquduvaat i se ocenuvaat. 141

142