ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ

Transcript

1 ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ Παξαζέησ ηα πην ραξαθηεξηζηηθά δεκνηηθά ηξαγνύδηα, πνπ ιέγνληαλ ζην γάκν ζην ρσξηό, θαη κάιηζηα κε ηε ζεηξά πνπ ηξαγνπδηόληαλ ζε όιεο ηηο θάζεηο ηεο γακήιηαο πνκπήο θαη ην βξάδπ ζην γιεληνθόπη ζην ζπίηη ηνπ γακπξνύ. Καη ε ζεηξά απηή δελ είλαη απόιπηε, αιιά ηνπιάρηζηνλ έηζη ην άθνπγα, έηζη ηα δηάβαζα * (* ζηελ εθεκεξίδα «Σα Θενδώξηαλα», θύιιν 28/1974 όπσο ηα θαηαρσξεί ν Φίιηππνο Κνινβόο) θη έηζη ηα ζεκεηώλσ, κε πξνζήισζε ζηελ παξάδνζε. Θεώξεζα θάπνην ρξένο, κηα πνπ έρσ δεκνζηεύζεη πνιιέο εξγαζίεο κνπ από ηε δσή θαη ηελ παξάδνζε ηνπ ρσξηνύ - ζε δηάθνξα έληππα, λα ζπγθεληξώζσ ζε θάπνην θείκελν ηα παξαθάησ ηξαγνύδηα γηα λα κε ραζνύλ Λίγν κεηά ην γηόκα, ν γακπξόο κε ζπγγελείο πάλε λα «πάξνπλ ηνλ λνπλό». Πξνεγνύληαη ηα «βηνιηά» παίδνληαο παηηλάδεο θαη άιινπο ραξνύκελνπο ζθνπνύο. Όηαλ μνπξίδνπλ ηνλ γακπξό, ζηελ απιή ηνπ ζπηηηνύ ηνπ, νη θαιεζκέλνη θαη ηα βηνιηά ηξαγνπδνύλ θαη παίδνπλ ελαιιάμ ην: Ξοσράθηα από ηα Γηάλληλα Αζπξνζπγλέθηαζ ν νπξαλόο, γηαηί μνπξίδνπλ ηνλ γακπξό. Ξνπξάθηα από ηα Γηάλληλα θη αθόληα από ηελ Πξέβεδα. Γηα ζπνύδαμε κπαξκπέξε κνπ, γηα ζπνύδαμε ην ρέξη ζνπ Κη έρνπκε ζηξάηεο καθξηλέο, πνηάκηα λα πεξάζνπκε Σελ πέξδηθα λα πηάζνπκε. Πξηλ θαηεβάζνπλ ηα λεξά, πξηλ θιείζνπλ ηα πνηάκηα Δπρήζνπ κε, παηέξα κνπ, ηώξα ζην μύξηζκά κνπ. Με ηελ επρή κ παηδάθη κνπ θαη ζύξε ζην θαιό ζνπ. Δπρήζνπ κε καλνύια κνπ ηώξα ζην ζηόιηζκά κνπ, Με ηελ επρή κ παηδάθη κνπ θαη ζύξε ζην θαιό ζνπ. Δπρήζηε κε αδεξθάθηα κνπ ηώξα ζην μύξηζκά κνπ ην ζπίηη ηεο λύθεο πνπ ηε ζηόιηδαλ νη θνπειηέο, ιεγόληνπζαλ θη εθεί δηάθνξα ηξαγνύδηα, ζαλ ην: Με κε καιώλεηο κάλα κνπ θαη κε κε παξαπαίξλεηο Αθόκα απόςε πνπ κηα εδώ γηαηί ηαρηά ζα θύγσ Θα πάσ καθξηά ζηελ μεληηηά, ζα πάσ καθξηά ζηα μέλα Θα θάλεηο ρξόλνπο λα κε δεηο, κήλεο λα κ αληακώζεηο. Όηαλ μεθηλνύλ από ην ζπίηη ηνπ γακπξνύ γηα ην ζπίηη ηεο λύθεο ιέλε δηάθνξα ηξαγνύδηα νη κπξνζηάξεδεο ηξαγνπδηζηέο πνπ γεληθεύνληαη θη απ όινπο ηνπο θαιεζκέλνπο πνπ ζπλζέηνπλ ηε γακήιηα πνκπή, ζαλ ηα: Ας παλ λα δοσλ ηα κάηηα κοσ Αο παλ λα δνπλ ηα κάηηα κνπ πσο ηα πεξλάεη ε αγάπε κνπ Με βξήθε αιινύ θη αγάπεζε θαη κέλα κε παξάηεζε. Πνηνο ην πε, πνηνο ην πε δέληξν, δεληξνπιάθη κνπ, Αλ ην πε ν ε, αλ ην πε ν ήιηνο λα κε βγεη, η αζηξί κελ μεκεξώζεη Κη αλ ην πε ην Ρεγόπνπιν, ηεο Μπαξκπαξηάο ζθιαβόπνπιν.

2 Η βηοιέηα Βηνιέηα κνπ αλζηζκέλε κε θύιια πξάζηλα Σξαβώ ηνλ έξσηά ζνπ κε ρίιηα βάζαλα. Ψειό κνπ θππαξίζζη ιπγάεη ε θνξθάδα ζνπ Καη πνηνο ζα ηε γιεληήζεη ηελ νκνξθάδα ζνπ. Μαξαίλνκαη ν θαεκέλνο, καξαίλνκαη ν θαεκέλνο, Μαξαίλνκαη ν θαεκέλνο ζαλ ην βαζηιηθό, αλ ην βαζηιηθό, όπνπ ηνλ πνηίδνπλ ζαιαζζηλό λεξό. Η λεραληδούια Νεξαληδνύια θνπλησκέλε, πνπ λαη η άλζε ζνπ, Νεξαληδνύια, πνπ λαη η άλζε ζνπ, Πνπ λαη η άλζε πνπ ρεο πξώηα, πνπ λ ηα θάιιε ζνπ, Νεξαληδνύια, πνπ λ ηα θάιιε ζνπ. Φύζεμε βνξηάο θη αέξαο θαη ηα γθξέκηζε, Νεξαληδνύια, θαη ηα γθξέκηζε. ε παξαθαιώ, βνξηά κνπ, ηξάβα ζηγαλά, Νεξαληδνύια, ηξάβα ζηγαλά. Ν αξκελίζνπλ ηα θαξάβηα, ηα Εαγνξηαλά, Νεξαληδνύια, ηα Εαγνξηαλά. Πνπ ρνπλ κέζα παιηθάξηα θη όκνξθα παηδηά, Νεξαληδνύια, θη όκνξθα παηδηά. Η Αλαζηαζία Πέξα ζε εθείλν ην βνπλό ην θνξθαληαξηαζκέλν, Πνπ ρεη αληαξνύια ζηελ θνξθή θαη θαηαρληά ζηνλ πάην Δθεί λαη πύξγνο γπάιηλνο κε θξπζηαιιέληα ηδάκηα. Μέζα θνηκάηαη κηα μαλζηά, κηαο ρήξαο ζπγαηέξα. Σν πώο λα ηελ μππλήζνπκε, ην πώο λα ηεο ην πνύκε. Ξύπλα θαεκέλε Αλαζηαζηά, μύπλα γιπθό κνπ ηαίξη, Ξύπλα λ αλάςεηο ηε θσηηά, λα ζβήζεηο ην ιπρλάξη. Από ηο βοσλό θαηεβαίλω Από ην βνπλό θαηεβαίλσ, κπαίλσ ζηνλ κπαμέ Βξίζθσ θόξε πνπ θνηκάηαη, ζηα ηξηαληάθπιια. Έζθπςα λα ηε θηιήζσ, δε κε δέρηεθε. Οη Κοιοθοηρωλαίοη Λάκπεη ν ήιηνο ζηα βνπλά, ιάκπεη θαη ζηα ιαγθάδηα Έηζη ιάκπεη θαη ε θιεθηνπξηά, νη Κνινθνηξσλαίνη Πνπ ρνπλ η αζήκηα ηα πνιιά, ηηο αζεκέληεο πάιεο Όπνπ δελ θαηαδέρνληαη ηε γε λα ηελ παηήζνπλ. Καβάια πάλ ζηελ εθθιεζηά, θαβάια πξνζθπλάλε Καβάια παίξλνπλ ην αληίδσξν, ζε καξκαξέλην αιώλη (Ζ ζεηξά ησλ ηξαγνπδηώλ είλαη ελδεηθηηθή).

3 Όηαλ πιεζηάδνπλ ζην ζπίηη ηεο λύθεο, ιέλε ην: Ξύπλα περδηθοκάηα κοσ Ξύπλα πεξδηθνκάηα κνπ, θαη ήξζα ζηνλ καραιά ζνπ Χξπζά πιεμνύδηα ζνπ θεξα, λα πιέμεηο ηα καιιηά ζνπ. -αλ ήξζεο θαισζόξηζεο θαη αο έθαλεο θαη θόπν Ήξζεο θαη καο νκόξθπλεο ηνλ άζρεκό καο ηόπν Κη απηόλ ηνλ θόπν πνπ θαλεο, δηπιά ζα ζηνλ πιεξώζσ. Όηαλ ν γακπξόο παηάεη ην πόδη ηνπ ζηελ απιή ηνπ ζπηηηνύ ηεο λύθεο, όιεο νη γπλαίθεο ηξαγνπδνύζαλ ην επόκελν ηξαγνύδη: Καιώο ηνλ, ηνλ απγεξηλό θαη ηνπ νπξαλνύ ηα αζηέξηα Απγεξηλόο είλαη ν γακπξόο, ηα αζηέξηα νη ζπκπεζέξνη. Γακπξέ κ γηαηί ζαη ξόδηλνο θη ν γξίβαο ζνπ ηδξσκέλνο Καη ηα παιηθαξάθηα ζνπ πνιύ είλαη θνπξαζκέλα; Ο γξίβαο κνπ ήξζε γηα θαί θη εγώ ήξζα γηα ηελ θόξε Καη ηα παιηθαξάθηα κνπ λα θάλε θαη λα πηνύλε. Γελ ην μεξα κσξ θπξ γακπξέ πσο ζα ξζεηο ηνύηελ ώξα Γηα λα ζνπ ζηξώζσ ηελ απιή, κε ξόδα λα ζε ζπείξσ. Ξεπέδεςε κσξ θπξ γακπξέ, ζηνπ πεζεξνύ ηελ πόξηα Πεδνύ γακπξέ κ. δελ μεπεδώ, ζέισ ην ηάκα ηα πεζεξνύ. Όηαλ ε λύθε βγαίλεη από ην ζπίηη ηεο γηα ηελ εθθιεζία θαη απνραηξεηάεη ηνπο δηθνύο ηεο, νη ζπγγελείο ηεο θαη ηα όξγαλα ιέλε ην παξαθάησ ζπγθηλεηηθό ηξαγνύδη: Καη έλα άιιν, λεόηεξν: Αθήλω γεηα καλούια κοσ Αθήλσ γηα καλνύια κνπ θαη ζην θαιό παηδάθη κνπ Αθήλσ γεηα παηέξα κνπ θαη ζην θαιό παηδάθη κνπ Αθήλσ γεηα αδεξθάθηα κνπ θαη ζην θαιό αδεξθνύια καο Αθήλσ γεηα γεηηόληζζεο θαη ζην θαιό γεηηόληζζα. Μάλα κοσ ηα ιοσιούδηα κοσ Μάλα κνπ ηα ινπινύδηα κνπ, ζπρλά λα ην πνηίδεηο Μάλα κνπ γιπθηά πρλά λα ηα πνηίδεηο Μάλα κ έρε γεηα. Αθήλσ γεηα ζηε γεηηνληά, ζε όια ηα παιηθάξηα Μάλα κνπ γιπθηά ε όια ηα παιηθάξηα έρεηε γεηα. Σν παξαπάλσ κε παξαιιαγή: Αθήλω γεηα Αθήλσ γεηα ζηνπο ζπγγελείο θαη ζηνπο θαινύο κνπ θίινπο Αθήλσ γεηα ζηε γεηηνληά θαη ζηηο γεηηνλνπνύιεο. Αθήλσ γεηα καλνύια κνπ αρ, αθήλσ γεηα ζηε γεηηνληά Καη ζ όια ηα παιηθάξηα κάλα κνπ έρε γεηα πάσ ζηελ μεληηηά.

4 Μεηά ηελ ηειεηή ηνπ κπζηεξίνπ, πνπ ηα ζπκπεζεξηθά νδεύνπλ γηα ην ζπίηη ηνπ γακπξνύ: Η ρούζα πέρδηθα Σνύην ην ξνύζα ε πέξδηθα, ηνύην ην θαινθαηξάθη Σνύην ην θαινθαηξάθη θπλεγνύζα έλα πνπιάθη, Κπλεγνύζα, πξνζπαζνύζα, λα ην πηάζσ δελ κπνξνύζα. -Κη έζηεζα, άη πέξδηθά κνπ, θη έζηεζα ηα μόβεξγα κνπ Κη έζηεζα ηα μόβεξγά κνπ, θη ήξζε ε πέξδηθά θνληά κνπ, Ήξζε θη έθαηζε ζην γόλα, ζαλ πνπιί θαη ζαλ ηξπγόλα. -Πεο καο πνπ ξνύζα ε πέξδηθα, πεο καο πνύ ήζνπλα θξπκκέλε Πεο καο πνύ ήζνπλα θξπκκέλε θαη ήξζε ην πξσί βξεγκέλε. -Ήκνπλα ξνύζα ε πέξδηθα, ήκνπλα πέξα ζηα πιάγηα, Ήκνπλα πέξα ζηα πιάγηα, ζηηο δξνζηέο θαη ζηα ρνξηάξηα. Πεο καο η ε ξνύζα ε πέξδηθα, πεο καο ηη έηξσγεο ζηα πιάγηα Πεο καο ηη έηξσγεο ζηα πιάγηα, ζηηο δξνζηέο θαη ζηα ρνξηάξηα. -Έηξσγα ηνλ Μάε ηξηθύιιη, θαη ηνλ Αύγνπζην ζηαθύιη Έηξσγα θη έλα ρνξηάξη, πνπ βγαηλε ζηνλ Αισλάξε. Κη έπηλα λεξό απ ηε βξύζε, θη έπαηδα κε έλαλ ληεξβίζε Κη έπηλα λεξό απ η απιάθη, θη έπαηδα κ έλα παηδάθη. Κη όηαλ θηάζνπλ ζην ζπίηη ηνπ γακπξνύ, ηξαγνπδνύλ ην ηξαγνύδη ηεο πεζεξάο: Σν ίδην ηξαγνύδη κε παξαιιαγή: Έβγα θσρα πεζερά Έβγα θπξά θαη πεζεξά, γηα λα δερηείο ηελ πέξδηθα Σελ πέξδηθα ηελ πινπκηζηή, πνπ ρεη πινπκπίδηα ζην ιαηκό, Πινπκπίδηα ζην θεθάιη. Γηα δείηε ηελ πσο πεξπαηεί, Άγγεινο κε ην ζπαζί. Απηνύ ζηελ πόξηα πνπ ζα κπεηο, ήιηνο, θεγγάξη λα θαλείο. Έβγα θσρά θαη πεζερά Έβγα θπξά θαη πεζεξά, έβγα θπξά αξρόληηζζα Γηα λα δερηείο ηελ πέξδηθα, ηελ όκνξθε πεξηζηέξα. -Έβγα λα θακαξώζεηο νκνξθηά, λα δεηο πεξίζζηα ράξε, Γηα λα ηελ δεηο πσο πεξπαηεί, πσο ζε πξνζθπλάεη. Καη από ηελ πιεπξά ηεο πεζεξάο ιέλε ην: Καιώς κας ήρζες Καιώο καο ήξζεο ληόλπθε ζην θησρηθό καο ζπίηη. Έια λα δώζεηο ηε ραξά θαη ηε γεληά λ απμήζεηο. Καη πάιη θαιώο θόπηαζεο θη αο έθαλεο θαη θόπν.

5 Σν βξάδπ πνπ ζηξσλόηαλ ην ηξαπέδη ζην ζπίηη ηνπ γακπξνύ, ζηελ αξρή έιεγαλ ηα δπν επόκελα ηξαγνύδηα ηεο ηάβιαο: Φίιοη κ θαιώς ορίζαηε Φίινη κ θαιώο νξίζαηε, λα θάκε θαη λα πηνύκε Κη αύξην θαιέο αληάκσζεο, όζν λ αληακσζνύκε. Μεο ηνλ Ατ Ληα ζηνλ πιάηαλν, πνπ λαη κηα θξύα βξύζε Πνπ ρνπλ νη θιέθηεο κάδσμε, πνπ ρνπλ παιηά ιεκέξηα Πνπ ρνπλ αξληά πνπ ςήλνληαη, θξηάξηα ζνπβιηζκέλα Πνπ ρνπλ θη έλα γιπθό θξαζί, από ηελ Αγία Μαύξα Πνπ ρνπλ ηε Ρήλα ζην πιεπξό, πνπ ηνπο θεξλάεη θαη πίλνπλ. Κέξλα καο Ρήλα, θέξλα καο, θέξλα όζν λα θέμεη Ώζπνπ λα ζθάζεη ν Απγεξηλόο λα πάεη ε Πνύιηα γηόκα. Ν αλνίμσ ηνλ Παξάδεηζν, λα κπσ λα ζεξγηαλίζσ. Σε ηούηε ηάβια ποσ καζηε ε ηνύηε ηάβια πνπ καζηε, ζε ηνύην ην ηξαπέδη Σνλ Άγγειν θηιεύνπκε θαη ηνλ Χξηζηό θεξλάκε Καη ηελ Παξζέλα Γέζπνηλα ηε δηπινπξνζθπλάκε. Να καο ραξίζεη ηα θιεηδηά, θιεηδηά ηνπ παξαδείζνπ Να δσ ηνπο πινύζηνπο πσο πεξλνύλ, θαη ηνπο θησρνύο πσο ζηέθνπλ. Γεμηά κεξηά θησρνινγηά, θη αξηζηεξά ηα πινύηε Κη νη πινύζηνη πάιη θξαηνύλ ζαθνύιεο βνπισκέλεο. Μεηά ηελ αληαιιαγή επρώλ κε «ην γηνκάην» ηνπ λνλνύ κεηά ηα κεζάλπρηα, αθνινπζεί ην ηξαγνύδη ηνπ λνλνύ θαη ησλ λενλύκθσλ: Κάηω ζηολ Δαθλοπόηακο Κάησ ζηνλ Γαθλνπόηακν, ην δαθλνπνηακάθη Όπ είλαη νη δάθλεο νη πνιιέο, δαζηέο, κειηέο, πνξηνθαιηέο. Δθεί θάζεηαη ν θπξ λνπλόο θη όια ηα αλαδερηνύδηα ηνπ. Θα βγσ απάλσ ζε βνπλό, λα βξσ αζάλαην λεξό Να πηνπλ η αλαδερηνύδηα ηνπ, λα δήζνπλ λα γεξάζνπλ. Έπεηηα, ιέλε ην ηξαγνύδη ηεο πεζεξάο: Απόψε ε κάλα ηοσ γακπρού Απόςε ε κάλα ηνπ γακπξνύ θαη ε πεζεξά ηεο λύθεο Μα ηνπο αέξεο κάισλε, κε ηνλ βνξηά καιώλεη. Πάςε βνξηά κ ηα θύκαηα, πάςε θαη ηνπο αέξεο Ν αλάςσ ην ιπρλάξη κνπ, ηα ρξπζνθάλαξά κνπ Γηα λα ηδώ ηε λύθε κνπ, πνπ κνπ θεξε ν γηνο κνπ, Ο γηνο κνπ ν θακαξηάξεο θη ν πνιπαγαπεκέλνο. Μεηά, ν λνλόο παίξλεη ηα ληόγακπξα θη αξρίδνπλ ην ρνξό. Πξώηα θξαηάεη ηε λύθε θαη κεηά ηνλ γακπξό, ελώ ηξαγνπδνύλ θαη παίδνπλ ηα όξγαλα ην επόκελν ηξαγνύδη: όζνπο γάκνπο θη αλ επήγα, ηέηνηα ληόγακπξα δελ είδα Δίλαη ε λύθε καο κεξάθη, θη ν γακπξόο παιηθαξάθη.

6 Καηά ηα ραξάκαηα μεθηλνύλ ην λνπλό γηα ηνλ ζπίηη ηνπ κε ηα όξγαλα θαη ηξαγνπδνύλ ην επόκελν: Δδώ ηειεηώλεη ν γάκνο Τώρα ηελ ασγή Σώξα ηελ απγή, ηώξα ζηκά λα θέμεη, Σώξα ηα πνπιηά, ηώξα ηα ρειηδόληα, Σώξα νη πέξδηθεο ζπρλνιαινύλ θαη ιέλε: Ξύπλα αθέληε κνπ, μύπλα γιπθό κνπ ηαίξη Ξύπλα θη έθεμε, μύπλα θαη πήξε ε κέξα, Ξύπλα θαη θίιεζε, δπν κάηηα ιηγσκέλα Καη άζπξν ιαηκό, άζπξν ζαλ ην ρηόλη αλ ην θξύν λεξό, πνπ ξρεηαη από ρηόληα Καη από ηα ςειά βνπλά, θη από ηα θξνύζηαιια. Πέηξνο π. θνύηειαο: «Από ηηο πεγέο ησλ ηνπηθώλ καο παξαδόζεσλ». Ζζνγξαθηθά: «Σα ηξαγνύδηα ηνπ γάκνπ»