4.0. Βαςικέσ διαπιςτώςεισ Απφ ηελ κέρξη ηψξα αλάπηπμε ηνπ ζέκαηνο γίλεηαη θαλεξφ φηη, ζηε λέα επνρή, ε παξαδνζηαθή γξακκηθή βαζηθή δνκή ηεο

Transcript

1 4.0. Βαςικέσ διαπιςτώςεισ Απφ ηελ κέρξη ηψξα αλάπηπμε ηνπ ζέκαηνο γίλεηαη θαλεξφ φηη, ζηε λέα επνρή, ε παξαδνζηαθή γξακκηθή βαζηθή δνκή ηεο δηδαζθαιίαο κέζα ζηελ ηάμε φιν θαη πεξηζζφηεξν δηαθφπηεηαη, δηαηαξάζζεηαη θαη ζπκπιεξψλεηαη απφ λέεο κνξθέο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο. Με ηηο λέεο κνξθέο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο επηδηψθεηαη λα απνθηήζνπλ νη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ καζεηή κεγαιχηεξε βαξχηεηα απφ φηη ζηε παξαδνζηαθή δηδαζθαιία. Πίζσ απφ απηή ηε δηαηχπσζε βξίζθεηαη ε άπνςε φηη ν αλαπηπζζφκελνο άλζξσπνο απνθηά εθηφο ζρνιείνπ πνηθίιεο πνιηηηζκηθέο θαη θνηλσληθέο εκπεηξίεο, θαζψο επίζεο γλψζεηο θαη ηθαλφηεηεο πνπ κπνξνχλ λα απνβνχλ θαξπνθφξεο θαη λα αμηνπνηεζνχλ ζε εθπαηδεπηηθά πεξηβάιινληα. Θα κπνξνχζε ινηπφλ λα εμαρζεί ην ζπκπέξαζκα φηη ε δηδαζθαιία κπνξεί λα δηεγείξεη ηελ αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ θαη λα αμηνπνηήζεη ην δπλακηθφ θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ καζεηή. Σν λα ζπκπεξηιεθζνχλ ηέηνηεο εμσηεξηθέο δπλακηθέο, πνπ ζπληζηνχλ ην βησκαηηθά απνθηεκέλν κνξθσηηθφ θεθάιαην ηνπ καζεηή, κέζα ζηε δηδαζθαιία δελ είλαη, εληνχηνηο, θαζφινπ εχθνιν εγρείξεκα γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, γηαηί νη ηειεπηαίνη βξίζθνληαη επί ηνπ παξφληνο ππφ ηελ πίεζε λα δηαηεξήζνπλ ην status quo κέζα ζηελ ηάμε έηζη, ψζηε λα εθπιεξψλνληαη νη πνιηηηθέο ζθνπνζεζίεο γηα ηελ Δθπαίδεπζε θαη νη απαηηήζεηο πξνο ην ζεκεξηλφ ζρνιείν: θαη απηφ ζεκαίλεη λα παξάγνληαη πεξηζζφηεξν πεξηερφκελν θαη πεξηζζφηεξε απφδνζε ζε κηθξφηεξν ρξφλν θαη κε κεγαιχηεξε εμεηδίθεπζε πξνζφλησλ. Με απηή ηελ επηρεηξεκαηηθνχ ηχπνπ απαίηεζε ην ζρνιείν θαη ε δηδαζθαιία απνθηνχλ κηα ρξεζηηθή θαη ελίνηε κεραληζηηθή ιεηηνπξγία θαη αληηκεησπίδνληαη σο νξγαλσηηθή δνκή. Ζ ελίζρπζε ηεο αλάπηπμεο ηεο λενιαίαο κπαίλεη πνιχ ζπρλά ζην πεξηζψξην. Γηα ηνπο δηδάζθνληεο ηίζεηαη έλα δηζεπίιπην δίιεκκα ην νπνίν κπνξεί φκσο θαλείο λα δηαρεηξηζηεί. Ζ πξψηε θάζε έγθεηηαη ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ δηιήκκαηνο θαζψο επίζεο θαη ζηελ απνδνρή ηνπ. ηε δεχηεξε θάζε, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαπηπρζεί ζπλεηδεηά ε ζέιεζε λα απνθαιπθζεί ην δίιεκκα θαη, παξάιιεια, λα ηεθκεξησζεί κε βάζε ηα δεδνκέλα ηεο επηζηήκεο. Έηζη, ζηελ ηξίηε θάζε, ζα κπνξέζεη λα γίλεη επεμεξγαζία ησλ γελεζηνπξγψλ αηηίσλ, ησλ δνκψλ θαη ιεηηνπξγηψλ πνπ ην πξνθάιεζαλ. Κεθαιαηνπνηψληαο πάλσ ζε απηά ζα κπνξέζεη θάλεηο ζηελ ηέηαξηε θάζε λα αλαπηχμεη ζρέδηα δξάζεο ηθαλά λα ηνλ βγάινπλ απφ ην αξρηθφ δίιεκκα, κε ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ, ζηε πέκπηε θάζε, ζα είλαη δπλαηή κηα θαηλνχξγηα δξάζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο (Kron 1999, 231). Απηή ε δηαδηθαζία ζρεηίδεηαη πάληα κε ηηο πξνζσπηθέο αλαπαξαζηάζεηο ή, αιιηψο, ηηο αλαπαξαζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο θαη ηα πξνεπηζηεκνληθά κνληέια πξνζέγγηζεο γχξσ απφ ηελ αγσγή θαη ηελ εθπαίδεπζε πνπ δηαζέηεη ν εθπαηδεπηηθφο γηα ηε δηδαζθαιία. Οη

2 Αλάπηπμε πξνζδηνξηζκφο ηνπ ζθνπνχ θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ αλαπαξαζηάζεηο απηέο ιεηηνπξγνχλ σο εξκελεπηηθή κήηξα παξαηήξεζεο θαη λνεκαηνδφηεζεο γηα ηελ θαηαλφεζε δξαζηεξηνηήησλ ζρεηηθψλ κε ηε δηδαζθαιία, γηα ηνλ πξνγξακκαηηζκφ θαη ηελ νξγάλσζή ηεο κε λέα Μέζα θαη ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ησλ δηδαθηηθψλ ζηφρσλ (δηδαθηηθή ινγηθή) ζε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο δξάζεο (ινγηθή ηεο κάζεζεο). Απηή ε αλαζηνραζηηθή ζεψξεζε κπνξεί λα ζεσξεζεί σο βαζηθφ ζηνηρείν ηεο επαγγεικαηηθήο επάξθεηαο ηνπ δαζθάινπ. Γηα λα κπνξέζνπκε λα αλαπηχμνπκε κνληέια δηδαζθαιίαο πνπ ζα έρνπλ ζην επίθεληξν ηνπο ηνλ καζεηή είλαη θαηά ζπλέπεηα απαξαίηεην λα εμσηεξηθεχζνπκε ηηο αλαπαξαζηάζεηο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο θαη ηεο επηζηήκεο έηζη, ψζηε λα γίλνληαη αληηιεπηέο νη άξξεηεο απνθάζεηο ή ιαλζάλνπζεο θαηεπζχλζεηο. ηε ζπλέρεηα, παξαζέηνπκε ηέζζεξηο πξνζεγγίζεηο δηδαζθαιίαο, θαζεκία απφ ηηο νπνίεο νξγαλψλεηαη δηπνιηθά: α) σο πξνζδηνξηζκφο ηνπ ζθνπνχ θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ, β) σο νξγαλσηηθφ ζχζηεκα, γ) σο επηθνηλσλία, δ) σο αλάπηπμε. σο κεηάδνζε γλψζεο θαη δεμηνηήησλ σο ελδπλάκσζε ηεο πνιηηηζκηθήο δξάζεο σο ζπκβνιηθά δηακεζνιαβνχκελε δηάδξαζε σο ζχζηεκα νξζνινγηθήο νξγάλσζεο επηθνηλσλία διδαζκαλία νξγαλσηηθφ ζχζηεκα σο κνλφδξνκε επηθνηλσλία σο θπζηθφ θαη αλνηθηφ ζχζηεκα ε δηδαζθαιία σο πεξηβάιινλ ελεξγνπνίεζεο ηεο αλάπηπμεο ε δηδαζθαιία σο ζπκπιήξσκα ηεο αλάπηπμεο

3 4.1. Η διδαςκαλία ωσ προςδιοριςμόσ του ςκοπού και του περιεχομένου Απφ απηή ηελ πξννπηηθή, ε δηδαζθαιία ζπλδέεηαη κε δηαθνξεηθέο πξαθηηθέο ηνπ ιφγνπ (Βξαηζάιεο 2005), κε ζεσξήζεηο πνπ ζηε βηβιηνγξαθία νξίδνληαη σο «εηθφλεο ηεο αγσγήο» θαη βαζίδνληαη ζε πξνεπηζηεκνληθέο ή θαη πξνζσπηθέο ζεσξίεο φπσο π.ρ. ε εθπαίδεπζε σο πλεπκαηηθή θαιιηέξγεηα, σο θαζνδήγεζε, σο θπβέξλεζε θαη πεηζαξρεία, σο ελίζρπζε αλάπηπμεο, σο πξνζαξκνγή θαη σο βνήζεηα γηα ηε δσή (πξβι. Kron 2009, ). Σέηνηεο εηθφλεο πεξηέρνπλ ζπκππθλσκέλε εκπεηξηθή γλψζε θαη βηψκαηα απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηα, απνηεινχλ δε ηε βάζε γηα ηελ ζχιιεςε ζρεδίσλ δξάζεο ζην πιαίζην ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Απηφ ηζρχεη θαη γηα ηε δηδαζθαιία. ην επίθεληξν βξίζθνληαη νη ζηφρνη θαη ηα πεξηερφκελα ηεο δηδαζθαιίαο. Οη ζηφρνη είλαη ζπλήζσο θαλνληζηηθέο δειψζεηο, νη νπνίεο πεξηγξάθνπλ ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα ηεο δηδαζθαιίαο. Ο θαλνληζηηθφο ηνπο ραξαθηήξαο ζρεηηθνπνηείηαη, εληνχηνηο, κφιηο νη πεξηγξαθέο απηέο (πνπ αθνξνχλ ην Curriculum ή ην εηδηθφ κάζεκα) κπνπλ πξνο δηαπξαγκάηεπζε απφ φιεο ηηο πιεπξέο ζε έλα επηθνηλσληαθφ πιαίζην. Σα πεξηερφκελα κπνξνχλ λα πξνζδηνξηζηνχλ απφ δχν πιεπξέο. Απφ ηε κία, κπνξνχλ λα απνδνζνχλ σο αληηθεηκελνπνηεκέλε «δηδαθηηθή χιε» πνπ πξέπεη λα αθνκνησζεί. Απφ ηελ άιιε, κπνξνχλ λα εθιεθζνχλ σο αθνξκέο ή σο κέζα πνπ κπνξνχλ λα ζπκπεξηιάβνπλ ηνπο καζεηέο ζην δξφκν γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ. ε απηή ηε δηαδηθαζία, ζεκαζία έρεη ην λα κπνξέζνπλ νη καζεηέο λα θαηαλνήζνπλ ηη, γηαηί θαη γηα πνην ζθνπφ καζαίλνπλ ζπγθεθξηκέλα πνιηηηζκηθά πεξηερφκελα. Με απηφ ηνλ ηξφπν δηακνξθψλνπλ πνιηηηζκηθή δξάζε θαη αλαγλσξίδνπλ ηε ζεκαζία ησλ πξάμεσλ ηνπο, αιιά επίζεο ηε ζεκαζία ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηνπ ζρνιείνπ γεληθά. ηε ζπλέρεηα, ζα ζθηαγξαθήζνπκε ηηο δχν πξνζεγγίζεηο θαη ηηο ζπλέπεηεο ηνπο γηα ηε δηδαζθαιία, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ Μέζσλ Η Διδαςκαλία ωσ μετάδοςη γνώςησ και δεξιοτήτων Ζ δηδαζθαιία γεληθφηεξα, θαη ηδηαίηεξα ε δηδαζθαιία κέζα ζηελ ηάμε, νξίδεηαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο αθφκα θαη ζήκεξα σο κεηάδνζε γλψζεο θαη δεμηνηήησλ. Παξάιιεια, ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο βξίζθεηαη ν θαζνξηζκφο ηνπ ζηφρνπ θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο δηδαζθαιίαο. Δδψ έρνπκε λα θάλνπκε κε κηα ηππηθή αλαπαξάζηαζε ηεο θαζεκεξηλφηεηαο πνπ ηξέθεηαη απφ ηελ πξσηνγελή, αλεπεμέξγαζηε ζρνιηθή εκπεηξία. Απνηειείηαη απφ ηηο απιντθέο γεληθεχζεηο πξνζσπηθψλ εκπεηξηψλ θαη βησκάησλ πνπ απνθηνχλ νη άλζξσπνη κέζα ζην ζρνιείν θαη ζηε δηδαζθαιία. Απηή ε αληίιεςε είλαη επξέσο δηαδεδνκέλε θαη κεηαμχ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, είλαη δειαδή θνηλσληθά πιαηζησκέλε. ε απηή ηελ

4 αληίιεςε ελέρεηαη ην φηη ν εθπαηδεπηηθφο θαηέρεη γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ ε θνηλσλία ζεσξεί ζεκαληηθέο γηα ηελ δσή θαη ηηο νπνίεο «κεηαιακπαδεχεη, εκθπζά ή πεξλά» (Γθφηνβνο 1995) ν ίδηνο ζηνπο καζεηέο ηνπ: παξαδείγκαηνο ράξηλ, γεγνλφηα απφ ηελ ηζηνξία, πνίεζε θαη πξνζεπρή, λφκνπο ηεο θπζηθήο θαη αξρέο ηεο γεσκεηξίαο βαζηθέο δεμηφηεηεο φπσο ε αξηζκεηηθή, ε αλάγλσζε, ε γξαθή, ην πιέμηκν, γπκλαζηηθή, θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο, φπσο γηα παξάδεηγκα λα κηιάεη θαλείο θαζαξά θαη δπλαηά, λα είλαη θαλείο ήζπρνο θαη λα θάζεηαη ίζηα ζηε θαξέθια, θαζψο επίζεο θαη θνηλσληθά απνδεθηνχο ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο, λα ιέεη πάληα ηελ αιήζεηα θαη φρη ςέκαηα, θαη, θπζηθά, λα είλαη θάλεηο απνδνηηθφο. Ζ γλψζε είλαη απνζεθεπκέλε θαη κέζα ζηα ζρνιηθά βηβιία γηα απηφ θαη ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα απνηεινχλ ην βαζηθφ κέζν πνπ ρξεζηκνπνηεί ν εθπαηδεπηηθφο θαηά ηε δηδαζθαιία κέζα ζηε ηάμε. Σε βαζηθή κνξθή πνπ αληηζηνηρεί ζε απηή ηελ πξνζέγγηζε ηεο δηδαζθαιίαο ηελ νλνκάδνπκε επιθανειακή δομή. Ο εθπαηδεπηηθφο δηδάζθεη θαη ν καζεηήο καζαίλεη. Ζ δηδαθηηθή εξκελεχεηαη εδψ σο «κεηαθέλσζε», κηα δξάζε πνπ κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηή. Ζ κάζεζε εξκελεχεηαη σο απνηχπσζε, εγράξαμε, ζπιινγή θαη έθθξαζε ή αλαπαξαγσγή γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ. Οη γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ πξφθεηηαη λα δηδαρηνχλ νξγαλψλνληαη ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ζηα βηβιία γηα ην θάζε επίπεδν ηάμεο ζχκθσλα κε ηνλ βαζκφ δπζθνιίαο, απφ ην εχθνιν ζην δχζθνιν ή απφ ην απιφ ζην πνιχπινθν. Αθνινχζσο, αμηνινγείηαη θαη ε καζεζηαθή απφδνζε ησλ καζεηψλ κε βαζκνχο ή πεξηγξαθηθά απφ ην άξηζηα σο ην κε επαξθέο θαη, ζχκθσλα κε απηήλ, θαηεγνξηνπνηνχληαη θαη επηιέγνληαη θαη νη καζεηέο γηα ηηο αλψηεξεο εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο θαη θνηλσληθέο ζέζεηο. Σέινο, πξάγκα πνπ δελ ζηεξείηαη ζεκαζίαο, νη καζεηέο καζαίλνπλ δηάθνξεο ξήζεηο φπσο «ε γλψζε είλαη δχλακε» ή «δελ καζαίλνπκε γηα ην ζρνιείν αιιά γηα ηε δσή». χκθσλα κε απηή ηελ πξνεπηζηεκνληθή ζχιιεςε πνπ βαζίδεηαη ζε κνληέια ζεψξεζεο απφ ηελ εκπεηξία θαη ηελ θαζεκεξηλφηεηα, ε δηδαζθαιία ζεσξείηαη επηηπρήο κφλν φηαλ κεγάινο αξηζκφο καζεηψλ είλαη ζε ζέζε λα αλαπαξαγάγνπλ ζην κέγηζην βαζκφ ηηο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ ηνπο έρνπλ κεηαδνζεί. Ολνκάδνπκε απηφ ην πξφηππν ζχιιεςεο ποζοηική και ηεσνοκπαηική ζςνάπηηζη ηηρ αξιοποίηζηρ ηηρ διδαζκαλίαρ, πνπ ζπλάδεη κε ην ηερληθφ δηαθέξνλ (Habermas 1973, Kron/νθφο 2007) ε απηήλ ηελ πξνζσπηθή αλαπαξάζηαζε εδξαηψλεηαη θαη ε αληίιεςε γηα ην ηαιέλην θάζε παηδηνχ. Έλα παηδί ζεσξείηαη πξνηθηζκέλν φηαλ είλαη ηθαλφ λα παξνπζηάζεη επηδφζεηο κέζα ζην πιαίζην φισλ φζσλ πεξηγξάςακε. Πξφθεηηαη εδψ γηα κηα αληίιεςε θαηά ηελ νπνία ππάξρνπλ δηαθφξσλ εηδψλ ηαιέληα, ηα νπνία φκσο είλαη εγγεγξακκέλα κέζα ηνπ. ηελ ςπρνινγία απηφ είλαη γλσζηφ σο λαηηβηζκφο, δειαδή σο γελεηηθή ζεψξεζε ηνπ ηαιέληνπ θαη ζεσξείηαη ζήκεξα μεπεξαζκέλε. χκθσλα κε απηή ηελ άπνςε ε ζρνιηθή εμέιημε θαη επηηπρία

5 πξνζεγγίδνληαη σο βηνινγηθά πξνθαζνξηζκέλα, ε πξνζσπηθή ελίζρπζε π.ρ. κέζσ ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηδαζθαιίαο ή κέζσ ηεο δηδαζθαιίαο κε λέα Μέζα δελ ζεσξείηαη απαξαίηεηε Η διδαςκαλία ωσ πολιτιςμική δράςη ηηο πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηελ επίδνζε δεκνθξαηηθέο θνηλσλίεο, ζεσξνχκε φηη ε αληίιεςε γηα ηε δηδαζθαιία σο κεηάδνζε γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ γίλεηαη αληηιεπηή σο έθπησζε θαη ζπξξίθλσζε ηεο ίδηαο ηεο δηδαζθαιίαο. ε φιεο ηηο λνκνζεζίεο θαη ηα ζπληάγκαηα ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ, ην ζρνιείν θαη ε δηδαζθαιία έρνπλ σο απνζηνιή λα θαηαζηήζνπλ ηε λέα γεληά πνιηηηζκηθά θαη θνηλσληθά ηθαλή γηα δξάζε. Ζ έκθαζε δίλεηαη εδψ ζηελ πνιηηηζκηθά νξηζκέλε ηθαλφηεηα γηα δξάζε θάζε αηφκνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη, απφ ηελ κηα κεξηά, νη καζεηέο γλσξίδνπλ ηνπο θνηλσληθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο θαλφλεο θαη πεξηερφκελα θαη, απφ ηελ άιιε, κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ κηα κνλαδηθή πξνζσπηθφηεηα. Μφλν φηαλ δνζεί ε δπλαηφηεηα γηα ην ηειεπηαίν κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ππεχζπλα ην πξψην. Γηα ην ζρνιείν θαη ηε δηδαζθαιία, ινηπφλ, ε κεηάδνζε ηνπ πνιηηηζκνχ, δειαδή νη πεηξακαηηζκνί θαη νη δξαζηεξηφηεηεο ηεο θαζεκεξηλήο θαη ηεο πνιηηηζκηθήο δξάζεο θαη ε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο είλαη βαζηθνί φξνη. Ωο ζπλέρεηα ησλ βαζηθψλ απφςεσλ ηνπ Werner Loch γηα ηε ζρέζε κεηαμχ κάζεζεο θαη πνιηηηζκνχ (1969), εθθξάδνπκε θαη εκείο ηα αθφινπζα: Ο πνιηηηζκφο είλαη ην βαζηθφ πιαίζην αλαθνξάο θάζε δηδαζθαιίαο θαη ε εθκάζεζε ηνπ πνιηηηζκνχ σο δξάζε ζπλαλαζηξνθήο απνηειεί βαζηθφ δήηεκα θαη απνζηνιή ηεο δηδαζθαιίαο. Γεληθεχνληαο θάπσο ζα ιέγακε φηη ε πνιηηηζκηθή δξάζε, κέζα απφ θαη καδί κε ηα δηάθνξα πνιηηηζκηθά αγαζά κηαο θνηλσλίαο, κπνξεί λα ζεσξεζεί σο ν βαζηθφο ηξφπνο δσήο ησλ λέσλ αλζξψπσλ. Γηα λα γίλεη απηή ε δηαπίζησζε πην μεθάζαξε παξαζέηνπκε εδψ έλα θάπσο καθξνζθειέο απφζπαζκα ηνπ Werner Loch. O ίδηνο, απφ παηδαγσγηθή - αλζξσπνινγηθή ζθνπηά, ζθηαγξαθεί ηελ πιεζψξα ησλ πνιηηηζκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη επηηεπγκάησλ φισλ ησλ αλζξψπσλ κηαο θνηλσλίαο κεηαμχ απηψλ θαη ησλ καζεηψλ θαη ησλ δαζθάισλ ζηα πιαίζηα ηεο δηδαζθαιίαο. «Ωο ηξφπνο δσήο ηνπ αλζξψπνπ ν πνιηηηζκφο εκπεξηέρεη φια ηα κνξθψκαηα (ηερλνπξγήκαηα, πξντφληα ή δεκηνπξγήκαηα) κέζα απφ ηε ρξήζε θαη δηαηήξεζε ησλ νπνίσλ απνθηά ππφζηαζε ε δσή ησλ αλζξψπσλ. ηνλ πνιηηηζκφ αλήθνπλ: ε γιψζζα κε ηνπο φξνπο, ηηο έλλνηεο θαη ηηο λνεκαηνδνηήζεηο ηεο, πνπ βνεζνχλ ηνλ άλζξσπν λα θαηαλνήζεη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηνπο άιινπο θαη λα επηθνηλσλήζεη ζηνλ ίδην θαη ζηνπο άιινπο απηά πνπ παξαηεξεί θαη ζθέπηεηαη, φπσο επίζεο θαη λα εθπνλήζεη κηα λνεκαηνδνηνχκελε θνζκνζεσξία θαη λα θηηάμεη έλα «πξφηππν ή ζχιιεςε» δσήο νη εζηθέο λφξκεο θαη νη θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο πνπ ξπζκίδνπλ ηε δσή ηνπ, νη ζπλαηζζεκαηηθέο κνξθέο έθθξαζεο κέζα απφ ηηο νπνίεο γίλνληαη

6 αληηιεπηά ην βίσκα θαη ε ζπκπεξηθνξά σο αίζζεκα θξνληίδαο ή απνζηαζεξνπνίεζεο, είηε απηά είλαη ζπλεηδεηά είηε αζπλείδεηα ε θνηλσληθή νξγάλσζε, νη ξφινη θαη νη θαλφλεο ηνπ παηγληδηνχ, πνπ θαζνξίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ απέλαληη ζηνπο άιινπο αλζξψπνπο νη ζεζκνί ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο πνπ κε θπξηαξρηθή απζεληία θαη βία θαζνξίδνπλ ηελ αλζξψπηλε δσή ζην πιαίζην επηαμίαο πνπ απηνί νξίδνπλ νη κνξθέο εξγαζίαο θαη νηθνλνκίαο κε ηα εξγαιεία, ηηο ηερληθέο θαη πξαθηηθέο παξαγσγήο θαη δηνίθεζεο κέζσ ησλ φπνησλ ν άλζξσπνο παξάγεη ηελ «ηξνθή» ηνπ κε ηελ επξχηεξε έλλνηα θαη ηε δηαρεηξίδεηαη νξζνινγηθά γεληθά ε ηερλνινγία, σο ππεξθείκελε έλλνηα φισλ ησλ εξγαιείσλ, κεραλψλ θαη απηνκάησλ ηα νπνία ν ίδηνο έθηηαμε σο «φξγαλα» γηα ηελ απηνζπληήξεζή ηνπ, επεηδή ν βηνινγηθφο νξγαληζκφο ηνπ δελ επαξθεί γηα απηήλ κε απνηέιεζκα λα έρεη αλάγθε απφ ηερλεηά πξντφληα πξνο ζπκπιήξσζε, δηεχξπλζε, αλαθνχθηζε, ή αληηθαηάζηαζε ησλ θπζηθψλ νξγάλσλ. Σέινο, ζηνλ πνιηηηζκφ επίζεο αλήθνπλ νη ζεζκνί θαη νη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ αλζξψπνπ πνπ δελ είλαη αλαγθαίεο γηα ηελ επηβίσζε ηνπ, αιιά έρνπλ σο ζθνπφ ηελ παξαγσγηθή δηεχξπλζε ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ: νη ηέρλεο θαη νη επηζηήκεο, νη ηξφπνη ηεο θνηλσληθήο έθθξαζεο θαη παξνπζίαζεο ηνπ εαπηνχ (φπσο π.ρ. ην παηρλίδη θαη ν αζιεηηζκφο ε δηαζθέδαζε θαη νη γηνξηέο), νη ζξεζθεπηηθέο ηειεηέο κέζα απφ ηηο νπνίεο ν άλζξσπνο βηψλεη ην ππεξβαηηθφ, αλαδεηψληαο θαη βξίζθνληαο ηελ ζετθή ηζρχ. Όια απηά ηα ζπζηήκαηα ζπκβνιηζκνχ θαη νη ηξφπνη έθθξαζεο, νη ζεζκνί θαη ηα εξγαιεία, νη δξαζηεξηφηεηεο θαη κνξθέο παξαγσγήο, νη πξαθηηθέο, ηερληθέο θαη κέζνδνη, νη ζπλήζεηεο, νη κφδεο, ηα ήζε θαη έζηκα, νη ρψξνη θαη ν ηξφπνο πνπ δνχκε, ηα ζρέδηα δσήο θαη νη αζρνιίεο, νη ζηφρνη θαη νη ειπίδεο. φια απηά ηα δεκηνπξγήκαηα ηνπ αλζξψπνπ γηα ηνλ άλζξσπν, είηε κεηαθέξνληαη θαη κεηαδίδνληαη απφ άιινπο είηε θαηαζθεπάδνληαη απφ ηελ αξρή, δείρλνπλ ζηελ νιφηεηα ηνπο φηη ν πνιηηηζκφο είλαη ην κέζν εληφο ηνπ νπνίνπ ν άλζξσπνο πξαγκαηνπνηεί ηελ δσή ηνπ θαη ην νπνίν θάζε δσληαλφ νλ κε αλζξψπηλε πξνδηάζεζε θαη κε ηελ βνήζεηα ηεο αγσγήο πξέπεη λα θαηέρεη ζε θάπνηνλ ειάρηζην βαζκφ» (Loch 1969, 127). Ο πινχηνο ησλ πνιηηηζκηθψλ κνξθψλ δσήο θαη έθθξαζεο, ηηο νπνίεο ηα άηνκα, νη νκάδεο θαη νη νξγαλψζεηο κηαο θνηλσλίαο παξάγνπλ ή αλαπαξάγνπλ, ζπγθεληξψλεηαη ή πεξηνξίδεηαη ζην ζρνιείν ζε 10 κε 15 γλσζηηθά αληηθείκελα. ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ απνηεινχλ ηελ ηε βάζε θάζε γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ θαη δηδαζθαιίαο βξίζθνληαη επηιεγκέλα πνιηηηζκηθά αγαζά θαη επηιεγκέλεο πνιηηηζκηθέο επηδφζεηο, αο πνχκε σο «παγσκέλε» γλψζε, θαη δεμηφηεηεο κε ηηο νπνίεο ζεσξεί ε θάζε θνηλσλία φηη ε λέα γεληά πξέπεη λα εμνηθεηψλεηαη γηα λα είλαη ηθαλή λα δξάζεη θνηλσληθά. ε κηα δηδαζθαιία φκσο ε νπνία ζεσξείηαη πνιηηηζκηθή δξάζε πξέπεη απηά λα βγνπλ απφ ηνλ πάγν, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη λα δηεπζεηεζνχλ θαη λα ζθελνζεηεζνχλ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα απνηεινχλ πξφθιεζε γηα ηνπο καζεηέο ψζηε λα δηαπξαγκαηεπηνχλ καδί ηνπο, λα ηα δηακνξθψζνπλ, λα ζπιινγηζηνχλ γη απηά, λα βγάινπλ ηα δηθά ηνπο ζπκπεξάζκαηα θαη λα

7 νηθνδνκήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο ηδέεο. Ο θαιχηεξνο ηξφπνο γηα λα ζπκβεί απηφ ζα ήηαλ κέζσ ηεο εγθαζηδξπκέλεο θαη θαηαζηαζηαθήο δηδαζθαιίαο θαη ησλ ζρεδίσλ δξάζεο. Μέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία δηαπξαγκάηεπζεο, ιφγνπ θαη ζθέςεο, αλαδεηθλχνληαη αλψηεξεο κνξθέο κάζεζεο απφ φ,ηη ε ζπζζψξεπζε γλψζεο θαη ε αλαπαξαγσγή δεμηνηήησλ. Σέηνηεο είλαη π.ρ. ε εθκάζεζε ηεο ηθαλφηεηαο δηάθξηζεο, ε εθκάζεζε φξσλ θαη θαλφλσλ, ε εθκάζεζε ηεο ηθαλφηεηαο επίιπζεο πξνβιεκάησλ θαη ηεο ηθαλφηεηαο λα πεηξακαηίδεηαη θαλείο θαη λα δηεξεπλά (Gagné 1989). Μέζα ζε απηά ηα πιαίζηα, κπνξεί ε δηδαζθαιία λα ζεσξεζεί σο ζπκβνιή ζηελ «θαιιηέξγεηα ηνπ αλζξψπνπ», κπνξεί, δειαδή, λα ηνλ βνεζήζεη λα γίλεη απηφλνκνο επεμεξγαζηήο θαη ππεχζπλνο εθπξφζσπνο ηνπ πνιηηηζκνχ ζηα επηκέξνπο γλσζηηθά αληηθείκελα ηνπ ζρνιείνπ. Παηδαγσγηθά κηιψληαο, νη καζεηέο θαινχληαη κέζα απφ ηε δηδαζθαιία ζε πνιηηηζκηθή, θνηλσληθή θαη πξνζσπηθή αλάπηπμε. Ζ ελίζρπζε ζε πξνζσπηθφ θαη ζε νκαδηθφ επίπεδν ζεσξνχληαη εμίζνπ απαξαίηεηεο φπσο θαη ε εξγαζία κε ηα κέζα, ηδίσο ηα ςεθηαθά Η διδαςκαλία ωσ οργανωτικό ςύςτημα Σα ηειεπηαία ρξφληα, ηα επξήκαηα θαη ηα κνληέια ηεο νξγαλσηηθήο θνηλσληνινγίαο θαη ηεο δηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ απνθηνχλ φιν θαη κεγαιχηεξε επηξξνή ζηνλ ηξφπν δηνίθεζεο ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηνπο θνξείο ηεο. Οη δηεπζπληέο ζρνιείσλ θαη νη εθπαηδεπηηθνί αληηιήθζεθαλ απηήλ ηελ επηξξνή κε πνηθίινπο ηξφπνπο. Ζ δηδαζθαιία θαη ε κάζεζε πξέπεη λα είλαη αποηελεζμαηική, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ην απνηέιεζκα ζηε δηδαζθαιία θαη ζην ζρνιείν πξέπεη λα ζπζρεηίδεηαη κε ην ρξφλν θαη ην πιάλν εξγαζίαο, φπσο ζε έλα εξγνζηάζην. ην πιαίζην ησλ πξνθαζνξηζκέλσλ πξνηχπσλ θαη θξηηεξίσλ αλαθνξάο (Standards) γηα ηε κεηξίζηκε επίδνζε θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ εμεηάζεσλ, νη εθπαηδεπηηθνί πξέπεη λα δηακνξθψζνπλ νξζνινγηθά αηηηνινγεκέλε αμηνιφγεζε γηα ηνπο καζεηέο ηνπο. Οη πην απνηειεζκαηηθέο δηδαθηηθέο θαη καζεζηαθέο κέζνδνη πξνζαλαηνιίδνπλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζε κηα ζηνρνθεληξηθή δηδαζθαιία θαη εμαλαγθάδνπλ ηνπο καζεηέο ζηε γξήγνξε αθνκνίσζε ηεο χιεο. Σα παξαδείγκαηα πιεζαίλνπλ θαη θάλνπλ θαηαλνεηφ φηη ην ζρνιείν κπνξεί λα πξνζεγγηζηεί σο νξγαλσηηθή δνκή θαη ε δηδαζθαιία σο νξγαλσκέλε δηαδηθαζία δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο ή αθφκα σο εξγνηάμην παξαγσγήο κνξθσηηθψλ θαη δηαπαηδαγσγηθψλ δηαδηθαζηψλ. ε απηή ηελ νπηηθή, εληνχηνηο, μερλάκε φηη ζηα ζρνιεία θαη ζηε δηδαζθαιία έρνπκε λα θάλνπκε κε παηδηά θαη κε λένπο αλζξψπνπο θαη φρη κε αληηθείκελα πνπ πξέπεη θαλείο λα επεμεξγαζηεί. Απηή ε ήδε δηακνξθσκέλε, ζθαηξηθή άπνςε είλαη μεθάζαξε θαη κπνξεί λα ηεο αζθεζεί θξηηηθή. Θα ην επηρεηξήζνπκε απηφ ζηε ζπλέρεηα, κε ηε βνήζεηα κνληέισλ απφ ηελ νξγαλσηηθή θνηλσληνινγία ηα νπνία βαζίδνληαη ζηηο έξεπλεο γηα ηηο βάζεηο ηεο νξγαλσηηθήο ζεσξίαο ηνχ

8 Ακεξηθαλνχ Walter R. Scott (1986) Η διδαςκαλία ωσ ορθολογικό ςύςτημα Γίλεηαη γξήγνξα ζαθέο φηη απηή ε βαζηθή δνκή έρεη ηελ ηδηφηεηα λα δηαζθαιίδεη κηα ζπγθξνηεκέλε θαη απνηειεζκαηηθή πνξεία ηεο δηδαζθαιίαο. χκθσλα κε ηηο πξννπηηθέο ηεο νξγαλσηηθήο ζεσξίαο, απηφ ζεκαίλεη φηη ε δηδαζθαιία πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη σο νξζνινγηθή νξγάλσζε ή σο νξζνινγηθφ ζχζηεκα ην νπνίν πξέπεη, ζηα εηδηθά καζήκαηα θπξίσο, λα επηδηψθεη ζηφρνπο, ην πεξηερφκελν ησλ νπνίσλ είλαη πξνθαζνξηζκέλν. Ωο πξνο απηφ, νη ζρέζεηο κεηαμχ εθπαηδεπηηθνχ θαη καζεηή πξέπεη λα είλαη ηππηθέο. Απηή ε πεξηγξαθή ηαηξηάδεη παξεκπηπηφλησο θπξίσο ζε επηρεηξήζεηο ή ζηε δηνίθεζε. Μεηαθέξεηαη φκσο ζηγά ζηγά θαη ζηελ εθπαίδεπζε. Ζ ππνρξεσηηθή δηαηχπσζε ησλ ζηφρσλ θαίλεηαη θαη ζηα πξνεπηιεγκέλα πεξηερφκελα ησλ θιεηζηψλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ γηα ηα εηδηθά καζήκαηα, ηα νπνία βαζίδνληαη ζηε γεληθφηεξε εθπαηδεπηηθή λνκνζεζία. Ο πςειφο βαζκφο ηππνπνίεζεο ησλ ζρέζεσλ βάδεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζηελ πξψηε ζέζε ζηελ ηεξάξρεζε ησλ ξφισλ θαηά ηε δηδαζθαιία θαη ηνπο πξνζθέξεη θπξηαξρηθή απζεληία (Γθφηνβνο 1995). Απηφο ν ξφινο ζπλάδεη κε ηελ αληίιεςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ σο γξαθεηνθξάηε ή σο εθπαηδεπηηθνχ ππαιιήινπ (Μαηζαγγνχξαο 2005). Πξφθεηηαη γηα κηα πξνζέγγηζε πνπ βαζίδεηαη ζην δεκνζηνυπαιιειηθφ θψδηθα ηεο ζρνιηθήο λνκνζεζίαο, απφ φπνπ απνξξέεη ε δέζκεπζε ηνπ θξαηηθνχ ππαιιήινπ. Απηή ε ζέζε ηνλ θαζηζηά ηθαλφ λα δηακνξθψζεη ηηο ζρέζεηο κέζα ζην κάζεκα κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα επηδηψθνληαη θπξίσο νη ζηφρνη ησλ εηδηθψλ καζεκάησλ ελψ νη πξνζσπηθέο αλάγθεο, ηα ελδηαθέξνληα θαη νη πνηφηεηεο ησλ καζεηψλ λα κπαίλνπλ ζην πεξηζψξην. Ζ δηδαζθαιία, σο νξζνινγηθφ θνηλσληθφ ζχζηεκα, νξγαλψλεηαη θπξίσο γχξσ απφ ηε κεηάδνζε γλψζεσλ ζηα εηδηθά καζήκαηα, σο πξνο ηελ θνηλσληθή δηάηαμε κέζα ζηελ ηάμε, απνθιεηζηηθά κεησπηθά, ελψ σο πξνο ηε ζηνρνζεζία πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ δηεθπεξαίσζε ησλ ζηφρσλ ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ε βέιηηζηε ιεηηνπξγία ηεο εθπαηδεπηηθήο κνλάδαο σο νξγαλσηηθή δνκή. Πξσηαξρηθά Μέζα είλαη ε γιψζζα, ε νπνία επηθεληξψλεηαη ζην πεξηερφκελν θαη έηζη απεπζχλεηαη ζηνπο καζεηέο ςεθηαθά θαη φρη αλαινγηθά, ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην θαη ν πίλαθαο Η διδαςκαλία ωσ φυςικό και ανοικτό ςύςτημα. Παξαηεξνχκε φηη, ζε απηήλ ηελ πξνζέγγηζε ωρ θςζικό ζύζηημα (Scott 1986, 92-95), κπνξεί λα παξαρσξεζεί θαηά ηε δηδαζθαιία ζηνπο καζεηέο έλα πεξηζψξην ζην νπνίν κπνξνχλ λα δξάζνπλ, αηνκηθά ή ζε νκάδεο, ζε αλαθνξά είηε κε ην πεξηερφκελν, είηε κε ηηο ζρέζεηο κέζα ζηε

9 ηάμε. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη εθπαηδεπηηθνί πνπ επηηξέπνπλ ηε ζπλδηακφξθσζε ηεο δηδαζθαιίαο κε ηνπο καζεηέο απμάλνπλ, ζε ζρέζε κε ηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία, ηηο ηθαλφηεηεο κάζεζεο ησλ παηδηψλ, ελψ φινη καδί, φρη κφλν ζπκβάινπλ ζηε δηαηήξεζε ηεο νξγαλσκέλεο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο, αιιά κπνξνχλ λα αμηνπνηήζνπλ ηα θπζηθά/βησκαηηθά απνζέκαηα γλψζεο θαη ηθαλνηήησλ. Απηή ε άπνςε γηα ηελ νξγαλσηηθή ζεσξία αληηθαηνπηξίδεηαη ζηηο πην πξφζθαηεο λνκνζεηηθέο θαη θαλνληζηηθέο δηαηάμεηο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηε δηδαζθαιία, φηαλ εληζρχνληαη π.ρ. ηα ζρέδηα εξγαζίαο (Hänsel 1997), ε Δπέιηθηε Εψλε (Jürgen 1995), ε πξαμηαθή δηδαζθαιία (Kron 2008), ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε (Meyer 1990a) ή ε ειεχζεξε εξγαζία (Meyer 1990b). ε απηέο ηηο λέεο κνξθέο εθπαίδεπζεο, κπνξεί επίζεο λα αμηνπνηεζεί ε εκπεηξία ησλ καζεηψλ ζηελ ειεθηξνληθή ηερλνινγία. Οκνίσο, κπνξεί θαη ε απαγγειία ελφο πνηήκαηνο λα αληηθαηαζηαζεί απφ ηε δξακαηνπνίεζε ξφισλ, ψζηε λα ελζαξξχλεηαη ε θνηλσληθή κάζεζε. Ζ ηξίηε κνξθή θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ πνπ δηαηχπσζε ν Scott, ην ανοικηό ζύζηημα, εθαξκφδεηαη ζε κηθξέο νκάδεο θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ δχν δξαζηεξηφηεηεο ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Πξψηνλ, φια ηα κέιε δνπιεχνπλ ζε έλα νπζηαζηηθφ πξφβιεκα απνδεθηφ απφ φινπο, ιακβάλνληαο ππφςε πξνζσπηθά θαη εηδηθά ελδηαθέξνληα. Γεχηεξνλ, εληάζζνπλ ζπλερψο ζηελ εξγαζία ηνπο εμσηεξηθέο πεγέο, π.ρ. απφ ζπλεληεχμεηο κε εκπεηξνγλψκνλεο, απφ βηβιηνγξαθηθή ή δηαδηθηπαθή έξεπλα. Με ην λα ζπκπεξηιακβάλνπλ εμσηεξηθέο πεγέο ζηελ εξγαζία ηνπο, αλνίγνπλ ην ζχζηεκα πξνο ηελ θαηλνηνκία θαη ην αλαπηχζζνπλ ελεξγά πεξαηηέξσ. Ωο κνξθή δηδαζθαιίαο επηβάιιεηαη εδψ ην ζρέδην εξγαζίαο Η διδαςκαλία ωσ επικοινωνία Απφ φπνηα νπηηθή θαη λα ηελ δνχκε, ε δηδαζθαιία εκπεξηέρεη θνηλσληθέο αιιειεπηδξάζεηο θαη ζηεξίδεηαη ζηε λνεκαηνδνηνχκελε δηάδξαζε. Απηφ ηζρχεη γηα φιεο ηηο κνξθέο δηδαζθαιίαο, αθφκα θαη γηα ηε δηδαζθαιία ζηελ ηάμε, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο πάληα ηεο ρξήζεο ησλ Μέζσλ. χκθσλα κε ηνλ Max Weber (1972), ζα κπνξνχζε θαλείο λα πεη φηη ε δηδαζθαιία απνηειεί κηα εηδηθή κνξθή θνηλσληθήο δξάζεο ζην βαζκφ πνπ ε ακνηβαία λνεκαηνδφηεζε κε δηυπνθεηκεληθά ζηνηρεία θαηά ηε δηδαζθαιία επηηειείηαη κέζσ ζπκβνιηθήο δηάδξαζεο, ηεο γιψζζαο (Mead 1998). πλερίδνληαο ηε ζθέςε καο θαη κεηά ηηο πην πξφζθαηεο έξεπλεο ζηελ θνηλσληθή ςπρνινγία θαη ηελ επηθνηλσλία (Kunczik/zipfel 2001), δηαθξίλνπκε δχν κνληέια επηθνηλσλίαο κε ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ κπνξεί λα θαηαλνήζεη θαλείο ηηο δνκέο θάζε δηδαζθαιίαο: 1. Σν κνληέιν ηνπ πνκπνχ-δέθηε ή ην κνληέιν ηεο γξακκηθήο κνλφδξνκεο επηθνηλσλίαο (Kunczik/zipfel 2001, 43). 2. Σν κνληέιν ηεο επηθνηλσλίαο σο ζπκβνιηθήο δηακεζνιαβεηηθήο δηάδξαζεο (Kunczik/zipfel 2001, 62 εε.).

10 ηε ζπλέρεηα ζα πεξηγξάςνπκε ηα δχν κνληέια θαη ζα ηα αληηπαξαβάινπκε κε παξαδείγκαηα απφ ηε δηδαζθαιία. Με απηφ ηνλ ηξφπν, δηαπηζηψλνπκε ζε δηάθνξεο εθδνρέο ηνπο ηα απνηειέζκαηα ηεο ρξήζεο ησλ Μέζσλ θαη, εηδηθά, ησλ λέσλ Μέζσλ Η διδαςκαλία ωσ μονόδρομη επικοινωνία ηε κνλφδξνκε επηθνηλσλία ηεο δηδαζθαιίαο, ε νπνία κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηή κέζσ ηνπ κνληέινπ πνκπφο-δέθηεο, ν εθπαηδεπηηθφο ιεηηνπξγεί σο πνκπφο θαη ν καζεηήο σο δέθηεο, ελψ ην πεξηερφκελν ηεο δηδαζθαιίαο σο πιεξνθνξία ή σο «κήλπκα» ην νπνίν «δηακεζνιαβείηαη» θπξίσο απφ ηε γιψζζα θαη πξνζεγγίδεη ηνπο καζεηέο σο ζχκβνιν ή θψδηθαο. ε απηή ηε κνξθή επηθνηλσλίαο, ε γιψζζα ρξεζηκνπνηείηαη σο εξγαιείν. Απηή ηε ρξήζε ηεο γιψζζαο ηελ νλνκάδνπκε εξγαιεηαθή, γηαηί κε ηε ρξήζε ηεο, θχξηνο ζηφρνο είλαη λα κεηαθέξνπκε ην πεξηερφκελν ή ηηο πιεξνθνξίεο θαη λα ηα δψζνπκε ζηνπο καζεηέο ζηφρνο δελ είλαη λα θαηαζηεί δπλαηφ λα κάζνπλ νη καζεηέο λα πξνζδηνξίδνπλ ηε ζεκαζία ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ηνπ ζθνπνχ, γηαηί πξέπεη λα κάζνπλ έλα πεξηερφκελν. Ωο εθ ηνχηνπ, ζε κηα δηδαζθαιία πνπ βαζίδεηαη ζηε κνλφδξνκε επηθνηλσλία, ν θαηακεξηζκφο ξφισλ θαη ε δξάζε εληφο ησλ ξφισλ πξαγκαηνπνηνχληαη πξσηίζησο κέζα απφ κηα επηθαλεηαθή δνκή. Οη ξφινη είλαη ζαθψο θαζνξηζκέλνη θαη δεδνκέλνη. Πξνζπάζεηεο απφ ηνπο καζεηέο λα αλαιάβνπλ λένπο ξφινπο, ή λα δηαπξαγκαηεπζνχλ κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ ψζηε λα έρνπλ νη ίδηνη κεγαιχηεξν πεξηζψξην δξάζεο, κπνξνχλ λα αθπξσζνχλ θαη λα απαγνξεπζνχλ απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ. ε απηφ ηνλ θαηακεξηζκφ ξφισλ, ν εθπαηδεπηηθφο έρεη ηε γλσζηή ζέζε άιθα. Έηζη, ζε απηφλ ελαπφθεηηαη λα πξνζδηνξίζεη ηε ζπκπεξηθνξά θαη ηε δξάζε ησλ καζεηψλ, θαη καδί λα ηηκσξήζεη ηελ αδηθνπξαγία. χκθσλα ινηπφλ κε ηα πέληε πξαγκαηηζηηθά αμηψκαηα ηνπ Paul Watzlawick θαη ησλ ζπλεξγαηψλ ηνπ (1972, 50 θ. εμ.), ν εθπαηδεπηηθφο νξίδεη ηφζν ην πεξηερφκελν φζν θαη ηηο ζρέζεηο ηεο επηθνηλσλίαο κέζα ζε κηα δηδαθηηθή ψξα απηφο θαζνξίδεη ηνλ επηηνληζκφ, δειαδή ηελ αθνινπζία ησλ επηθνηλσληαθψλ ζηηγκψλ θαη ηηο θάζεηο ηεο επηθνηλσλίαο, πφηε είλαη ε ζεηξά θάπνηνπ καζεηή, ή πφηε ζα αξρίζνπλ θαη πφηε ζα ηειεηψζνπλ νη δηάθνξεο θάζεηο ζε κηα δηδαθηηθή ψξα, φπσο ην λα αλαθνηλψζεη ηηο εξγαζίεο γηα ην ζπίηη, λα παξαθαιέζεη γηα εζπρία κέζα ζηελ ηάμε, ή λα αλαβάιεη ηε δηδαζθαιία γηα λα ζπδεηήζεη κε έλα καζεηή γηα ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Ο δάζθαινο θαζνξίδεη επίζεο ην επίπεδν ηεο γιψζζαο επηθνηλσλίαο, ην νπνίν ζπλήζσο ζπλίζηαηαη ζην πεξηερφκελν ηεο δηδαζθαιίαο θαη ζηελ κε απηφ ζπλδεφκελε ηερληθή γιψζζα. Βεβαίσο, ν έλαο ή ν άιινο εθπαηδεπηηθφο πξνζδίδεη ζηελ ηερληθή γιψζζα θαη ηελ πξνζσπηθή ηνπ λφηα, αιιά δνκηθά ε γιψζζα θαηά ηνλ Watzlawick παξακέλεη ςεθηαθή. Ζ ςεθηαθή νκηιία βαζίδεηαη ζε γξακκαηηθνχο θαη ζπληαθηηθνχο θαλφλεο θαη αλαθέξεηαη θπξίσο ζην επίπεδν ηεο δηδαζθαιίαο πνπ αθνξά ην πεξηερφκελν ησλ εθάζηνηε

11 γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ. Αλ ν εθπαηδεπηηθφο παξακείλεη ζε απηφ ην ςεθηαθφ επίπεδν ηεο δηδαζθαιίαο, πξνζδηνξίδεη θαη ην επίπεδν ζρέζεσλ ηεο δηδαζθαιίαο. Ο εθπαηδεπηηθφο, είηε ην ζέιεη είηε φρη, θαηαιακβάλεη θαη πάιη ηελ πξψηε ζέζε. Αληίζεηα νη καζεηέο είλαη ζπλήζσο ζε κεηνλεθηηθή ζέζε. Ζ γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ είλαη ζπλήζσο «αλαινγηθήο» θχζεο, δειαδή νη καζεηέο επηθνηλσλνχλ πεξηζζφηεξν κέζσ εθθξάζεσλ ηνπ πξνζψπνπ, κέζσ ρεηξνλνκηψλ θαη ζε κηα γιψζζα πνπ ηείλεη ζε ζπληνκεχζεηο θαη πνπ κεηαθέξεη πξσηίζησο ζπλαηζζήκαηα, φπσο απηά ηεο επραξίζηεζεο ή ηεο κε επραξίζηεζεο. Μεηαθέξνπλ έηζη ηελ γιψζζα ηεο θαζεκεξηλφηεηαο θαη ηεο ειηθίαο ηνπο ζηελ ηάμε θαη αληηιακβάλνληαη ηε δηδαζθαιία ελ πξψηνηο απφ απηφ ην επίπεδν γιψζζαο. Σελ ςεθηαθή νκηιία πξέπεη πξψηα λα ηελ κάζνπλ ζην ζρνιείν. Ο ζθνπφο θάζε δηδαζθαιίαο έγθεηηαη ζην λα απνθηήζνπλ νη καζεηέο, π.ρ. κέζσ ηεο εγθαζηδξπκέλεο/θαηαζηαζηαθήο δηδαζθαιίαο, παξάιιεια κε ην αλαινγηθφ επίπεδν γιψζζαο θαη ην ςεθηαθφ. Οη παξαηεξήζεηο καο δείρλνπλ φηη νη εθπαηδεπηηθνί ξπζκίδνπλ ηε δηδαζθαιία θπξίσο ςεθηαθά, ηφζν ζε επίπεδν πεξηερνκέλνπ, φζν θαη ζε επίπεδν ζρέζεσλ. Οη καζεηέο σζηφζν σζνχλ ην δάζθαιν πξνο ην αλαινγηθφ επίπεδν νκηιίαο. ε απηφ έγθεηηαη ε κεγάιε παγίδα ζηελ επηθνηλσλία θάζε δηδαζθαιίαο. Απηφ ηζρχεη γηα φια ηα δξψληα ππνθείκελα. Έλαο θαιφο εθπαηδεπηηθφο ζα επηκείλεη κελ ζην επίπεδν πεξηερνκέλνπ θαη ζηελ ςεθηαθή γιψζζα. Θα βνεζήζεη φκσο ηνπο καζεηέο ηνπ λα θαηαλνήζνπλ ηελ ζεκαζία απηνχ ηνπ επηπέδνπ θαη ζα νξγαλψζεη ηε κάζεζε αλαιφγσο. Έλαο θαιφο εθπαηδεπηηθφο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαιάβεη θαιχηεξα ηνπο καζεηέο, κπνξεί λα αμηνπνηήζεη ηελ αλαινγηθή νκηιία ζην επίπεδν ησλ ζρέζεσλ. Γηα ηελ απνκάθξπλζε ή ηελ απνθπγή παγίδσλ επηθνηλσλίαο, ηα Μέζα, θαη ηδηαίηεξα ηα δηαδξαζηηθά ειεθηξνληθά Μέζα, κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ πνιχ. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο κπνξεί ν ζπλήζεο, ηξέρσλ ζπκπιεξσκαηηθφο θαηακεξηζκφο ξφισλ λα κεηαζρεκαηηζηεί ζε ζπκκεηξηθφο, κπνξεί δειαδή κεξηθέο θνξέο ν εθπαηδεπηηθφο λα αθήζεη ηελ πξψηε ζέζε γηα λα εμαζθαιίζεη ακνηβαία επηθνηλσλία θαη θαηαλφεζε. Σέινο, γηα φιεο ηηο δηαθνξνπνηήζεηο ηζρχεη, ζχκθσλα κε ηνλ Watzlawick, ην πξαγκαηηζηηθφ βαζηθφ αμίσκα: «δελ κπνξνχκε λα κελ επηθνηλσλνχκε». Σν αθφινπζν παξάδεηγκα απεηθνλίδεη απηφ ην αμίσκα: 7ε ηάμε: ηελ πξψηε ψξα ε εθπαηδεπηηθφο κπαίλεη ζηελ ηάμε. Κάπνηνη καζεηέο παξαθνινπζνχλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κπαίλεη ζηελ ηάμε. Βγάδνπλ ηα πξψηα ζπκπεξάζκαηα: είλαη θαινδηάζεηε, έθαλε θαθφ χπλν, ηζαθψζεθε κε ηα παηδηά ηεο. άιινη καζεηέο πξνζέρνπλ ηη ξνχρα θνξάεη ε εθπαηδεπηηθφο: «ην θφθθηλν (κπνπθάλ) δείρλεη πνιχ απζηεξφ γηα λα δνχκε ηη ζα πάζνπκε!» Ζ εθπαηδεπηηθφο κε ηελ άθξε ηνπ καηηνχ ηεο έρεη ήδε μερσξίζεη ηνπο «αγαπεκέλνπο» ηεο: νη ηξεηο ζην παξάζπξν πάιη παίδνπλ κε ηα θηλεηά, παξφηη απαγνξεχνληαη ζην ζρνιείν! «Ση λα θάλσ, λα θάλσ φηη δελ αληηιακβάλνκαη, λα κηιήζσ καδί ηνπο! Να ηνπο πάσ ζηνλ δηεπζπληή;»

12 Σν ηειεηνπξγηθφ ηνπ ραηξεηηζκνχ αξρίδεη θαη ζπλερίδεηαη. «Καζίζηε», ςίζπξνη, θαζαξία. Όκσο ην κάζεκα είλαη ζε πιήξε εμέιημε, επεηδή κε ηελ είζνδν ηεο εθπαηδεπηηθνχ ζηελ ηάμε δεκηνπξγήζεθε έλα θνηλσληθφ πεδίν, κέζα ζην νπνίν έγηλαλ κηα ζεηξά απφ ελέξγεηεο νη νπνίεο δελ θαζνξίδνπλ κφλν ηελ δεδνκέλε θαηάζηαζε, αιιά εμαξηάηαη απφ απηέο ε πξφνδνο νιφθιεξεο ηεο δηδαζθαιίαο. Ζ φιε θαηάζηαζε αθνξά ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ δξψλησλ ππνθεηκέλσλ, ηα νπνία επεξεάδνπλ ην πεδίν δξάζεο είηε σο κεγάιε επηζεηηθφηεηα, είηε σο θνξηηζκέλε πξνζδνθία. Αλ θαη δελ έρεη δηακεηθζεί θαλέλαο δηάινγνο, νη ρεηξνλνκίεο, νη εθθξάζεηο ηνπ πξνζψπνπ θαη ε γιψζζα ηνπ ζψκαηνο έρνπλ θαζνξίζεη ηελ επηθνηλσλία. Ζ θαηάζηαζε δείρλεη απιά: Απφ ηε ζηηγκή πνπ άλζξσπνη κε δηαθνξεηηθέο αλάγθεο, πξνζδνθίεο, απφςεηο, δηαθνξεηηθά ελδηαθέξνληα θαη ζπλαηζζήκαηα βξεζνχλ ζε έλα ρψξν κε κηα κφλν πφξηα εμφδνπ, απφ ηνλ νπνίν δελ ππάξρεη γηα ηνπο δξψληεο ηξφπνο δηαθπγήο γηα λα θάλνπλ απηφ πνπ ιέγεηαη κάζεκα, δεκηνπξγείηαη έλα θνηλσληθφ-ελεξγεηαθφ πεδίν ζην νπνίν είλαη αδχλαην λα κελ επηθνηλσλήζεη θαλείο. Με άιια ιφγηα, ε επηθνηλσλία πξαγκαηνπνηείηαη ζπλερψο θαη πάληα σο αληαιιαγή ελεξγεηψλ, ειεχζεξα ζε επίπεδν ζπκπεξηθνξάο θαη δξάζεο θαη θξπθά σο Hidden Curriculum (Jackson 1973) - αθνξά δε θνηλσληθέο ζρέζεηο, φπσο θαη εηδηθά θαη εμσζρνιηθά πεξηερφκελα. Με απηή ηε δηαπίζησζε ησλ Kurt Lewin (1982) θαη Lewin Watzlawick (1972) γηα ηελ δνκή θαη ιεηηνπξγία ηεο επηθνηλσλίαο ηεο δηδαζθαιίαο σο αιιειεπίδξαζε ησλ θνηλσληθψλ θαη εηδηθψλ πξνζέζεσλ αξρίδεη ε δηδαζθαιία θαη παίξλεη ηελ πνξεία ηεο. Θα κπνξνχζε θαλείο λα απνδψζεη απηφλ ηνλ ζπζρεηηζκφ κε κηα παξάδνμε δηαηχπσζε, φηη ε δηδαζθαιία αξρίδεη πξηλ αθφκα αξρίζεη Η διδαςκαλία ωσ ςυμβολικά διαμεςολαβημένη διάδραςη Απηή ε πξννπηηθή ζρεηίδεηαη κε ηελ ζεσξία ηεο ζπκβνιηθήο δηάδξαζεο, φπσο απηή αλαπηχρζεθε ηδηαίηεξα απφ ηνλ George Herbert Mead (1998). Με ηε βνήζεηα απηήο ηεο ζεσξίαο, κπνξνχλ λα εξκελεπζνχλ φιεο νη δηδαθηηθέο δηαδηθαζίεο σο κνξθή επηθνηλσλίαο ζηελ νπνία ε ζεκαζία ηνπ δηακεζνιαβεκέλνπ πεξηερνκέλνπ, θαζψο επίζεο θαη απηή ηεο γιψζζαο, ηεο ρεηξνλνκίαο θαη ηεο έθθξαζεο, δηαδξακαηίδνπλ θεληξηθφ ξφιν. Θα κπνξνχζε επίζεο λα πεη θαλείο, φηη ε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο δελ αθνξά θπξίσο ηελ απφθηεζε («acquisition») θαη ην κεηαζρεκαηηζκφ («transformation») πεξηερνκέλσλ θαη ηθαλνηήησλ, αιιά ην λα κάζεη θαλείο λα θαηαιαβαίλεη απηφ πνπ καζαίλεη θαη γηαηί ην καζαίλεη, π.ρ. ηη ξφιν δηαδξακαηίδεη απηφ πνπ καζαίλσ «ζηε δσή κνπ». Δλ νιίγνηο, πξφθεηηαη γηα ηελ αμηνιφγεζε («evaluation») (Bruner 1980, 57 θ. εμ.) ηνπ ηη θαη γηαηί καζαίλεη θαλείο θάηη. Απηέο νη ελέξγεηεο ζηε δηδαζθαιία πξέπεη λα

13 εμεηάδνληαη πάληα καδί, πξνθεηκέλνπ λα πξνθχπηεη γηα ηνπο καζεηέο έλα πιαίζην, κέζα ζην νπνίν λα απνθηά λφεκα ην θείκελν, απηφ δειαδή πνπ πξέπεη λα κάζνπλ. Με βάζε ηα λεφηεξα εξεπλεηηθά πνξίζκαηα απφ ηηο επηζηήκεο ηεο Νεπξνβηνινγίαο κπνξεί λα πεη θαλείο φηη ελζσκαηψλνληαη ζην λεπξνινγηθφ ηζηφ κφλν εθείλα ηα πνιηηηζκηθά αγαζά ζηα νπνία ν καζεηήο έρεη απνδψζεη θάπνηα ζεκαζία. Γεδνκέλσλ απηψλ ησλ πνξηζκάησλ, «εμαλεκίδεηαη» θάζε δηδαθηηθή ψξα θαηά ηελ νπνία ν εθπαηδεπηηθφο «ζπκπηέδεη» πνιιά πεξηερφκελα καδί ηα νπνία βξίζθνληαη ζην ςεθηαθφ επίπεδν γιψζζαο. Δδψ πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη, ζχκθσλα κε πξφζθαηα επξήκαηα, ε κλήκε ησλ καζεηψλ δελ ιεηηνπξγεί φπσο ε «κλήκε», δειαδή ν απνζεθεπηηθφο ρψξνο ηνπ Ζ/Τ. Αληίζεηα κπνξνχκε λα ηελ θαηαιάβνπκε σο νξγάλσζε ησλ λεπξψλσλ, ζηελ νπνία ηα πεξηερφκελα εθείλα πνπ ιακβάλνληαη ππφςε κε βάζε ηε ζεκαζία πνπ ηνπο απνδίδεηαη σο νπζηψδε θαη ζεκαληηθά, ηνπνζεηνχληαη ζηελ ππάξρνπζα, λεπξνινγηθά νξγαλσκέλε, γλψζε ζε δηάθνξα θέληξα ειέγρνπ ζηνλ εγθέθαιν. Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν, εγγξάθεη ν εγθέθαινο θάζε θαηλνχξγηα δηαδηθαζία κάζεζεο ζε απηά πνπ ήδε έρεη κάζεη θαλείο, ε θαηλνχξγηα γλψζε εληάζζεηαη, δειαδή, ζηελ ήδε ππάξρνπζα. Πξαγκαηνπνηείηαη κηα δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ. (Kron θ. εμ.) ε απηέο ηηο δηεξγαζίεο ηνπ εγθεθάινπ, πέξα απφ ηηο θαηψηεξεο κνξθέο κάζεζεο, ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδνπλ νη αλψηεξεο κνξθέο κάζεζεο. Οη αλψηεξεο κνξθέο κάζεζεο ελεξγνπνηνχληαη εχθνια θαηά ηε δηδαζθαιία, ε νπνία λνείηαη σο ζπκβνιηθά δηακεζνιαβεκέλε δηάδξαζε. Μφλν ζε απηή δεκηνπξγείηαη ειεχζεξν πεδίν θαη είλαη δπλαηέο θαηαζηάζεηο νη νπνίεο επηηξέπνπλ ζηνπο καζεηέο λα αλαιάβνπλ ελεξγφ ξφιν, αιιά θαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο θάπσο λα απνδεζκεπηνχλ απφ ηελ πίεζε ηεο ζπλερνχο θαζνδήγεζεο ηεο δηδαζθαιίαο. Παξάιιεια νη καζεηέο κπνξνχλ επηηέινπο λα θέξνπλ ζηε δηδαζθαιία ηελ πιεζψξα ησλ εκπεηξηψλ θαη ησλ γλψζεσλ πνπ απέθηεζαλ έμσ απφ ην ζρνιείν ηνπο. Απηή αθξηβψο ε πνηθηινκνξθία ζεσξείηαη ζεηηθή κέζα απφ ηελ πξννπηηθή ηεο ζπκβνιηθήο δηάδξαζεο. Γηα ηε δηδαζθαιία πξέπεη απηή ε πνηθηινκνξθία λα εθιεθζεί σο κηα δπλακηθή πνπ κπνξεί λα γίλεη πνιχ απνδνηηθή, θνηλσληθά θαη εηδηθά. Οη παξαηεξήζεηο καο δείρλνπλ φηη ην παξαδνζηαθφ κεησπηθφ κάζεκα κπνξεί λα ηξνπνπνηεζεί ζεηηθά. Έηζη κπνξνχλ π.ρ. νη νκαδηθέο, νη ζπλεξγαηηθέο θαη νη κεκνλσκέλεο εξγαζίεο λα ελζσκαησζνχλ ή κπνξνχλ κέζα απφ ηνλ εβδνκαδηαίν ή κεληαίν πξνγξακκαηηζκφ λα θαηαζηνχλ δπλαηά ηα ζρέδηα εξγαζίαο θαη ε ειεχζεξε εξγαζία. Δπίζεο κπνξνχλ λα ηξνπνπνηεζνχλ ζεηηθά ε θιαζζηθά πξνγξακκαηηζκέλε κάζεζε ή ην εξγαζηήξην γιψζζαο. Καη ηέινο είλαη εθηθηή ε έληαμε ηεο κηθηήο κάζεζεο (blended learning) θαη ε δεκηνπξγία chatrooms γηα δηάθνξα καζήκαηα, ζέκαηα, ή projects. Παξάιιεια πξέπεη λα ιακβάλεη θαλείο ππφςε θαη ηηο θιαζζηθέο κνξθέο Μέζσλ. Με φια απηά αιιάδεη θαη ν ξφινο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ο θιαζζηθφο ξφινο ηνπ δηακεζνιαβεηή ηεο εηδηθήο γλψζεο, δειαδή ε δηδαζθαιία κε ηηο

14 ζρεηηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο -- ηεο αμηνιφγεζεο, ηεο επνπηείαο, ηεο επηινγήο, ηεο παξαθνινχζεζεο θαη ηεο ηηκσξίαο ησλ καζεηψλ -- ζπκπιεξψλεηαη ή αθφκα θαη αληηθαζίζηαηαη απφ ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο ζπκβνπιεπηηθήο, ηελ παξνρή βνήζεηαο ζε καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ηελ νξγάλσζε καζεηνθεληξηθήο δηδαθηηθήο δξάζεο θαη ηελ παξνρή βνήζεηαο ζε θνηλσληθά θαη εζηθά αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα. Οη παξαηεξήζεηο καο δείρλνπλ φηη, κε απηφλ ηνλ ηξφπν, θαη νη εθπαηδεπηηθνί κπνξνχλ λα βηψζνπλ κηα ζεηηθή εξκελεία ηνπ εαπηνχ ηνπο σο επαγγεικαηίεο. Απφ ηελ πξννπηηθή ηεο δηδαζθαιίαο σο δηδαθηηθή δξάζε ζπλεηζθέξνπλ ζηε δφκεζε θαηαζηάζεσλ απφ θνηλνχ θαη ελεξγά εθπαηδεπηηθνί θαη καζεηέο (Mollenhauser 1976, 123 θ. εμ). Απφ ηελ πιεπξά φισλ ησλ δξψλησλ ππνθεηκέλσλ απηφ ζεκαίλεη φηη, ζχκθσλα κε ηελ πξνζθνξά ηνπο ζην επίπεδν ηεο ζρέζεο θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο επηθνηλσλίαο ηνπο, δίλνπλ έκθαζε ζε φ,ηη ζεσξνχλ φηη θάλεη ηε δξάζε ηνπο λα θαίλεηαη επηηπρεκέλε. Γηα απηφ θάλνπλ ρξήζε δνκεκέλεο θαη ζεκαληηθήο γηα απηνχο γλψζεο θαη αλάινγσλ ηθαλνηήησλ. Δξκελεχνπλ ηηο ελέξγεηεο, αμηνινγνχλ, επηιέγνπλ θαη απνθαζίδνπλ. Ζ απφδνζε ζεκαζίαο ζηελ θαηαζηαζηαθή δηδαζθαιία εμαξηάηαη ινηπφλ, αλ ην δνχκε δνκηθά, απφ θάπνηεο πξνυπνζέζεηο: πξψηνλ απφ ηηο δνκέο ηεο επηθνηλσλίαο θαη, δεχηεξνλ, απφ ηα ελδηαθέξνληα ησλ ζπκκεηερφλησλ κεξψλ ζηε ζπλέρεηα, απφ ηα δηάθνξα πξφηππα ξφισλ θαη ζρέδηα δξάζεο πνπ θέξνπλ καδί ηνπο νη ελδηαθεξφκελνη απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπο θαη, ηέινο, απφ ηηο πξνθαζνξηζκέλεο δνκέο ηεο νξγάλσζεο ζηελ νπνία ιακβάλεη ρψξα ε δξάζε. Ζ δφκεζε απηνχ ηνπ πιαηζίνπ θαη ησλ πξνυπνζέζεσλ ηνπ αλήθεη ζηα επαγγεικαηηθά παηδαγσγηθά θαζήθνληα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ Διδαςκαλία και ανάπτυξη Ζ ζπζρέηηζε κεηαμχ δηδαζθαιίαο θαη πξνζσπηθήο αλάπηπμεο ηνπ αλαπηπζζνκέλνπ αλζξψπνπ, ζε ζρέζε θαη κε ηελ εθπαίδεπζε, παξνπζηάζηεθε θαη αλαπηχρζεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνλ Jean Jacques Rousseau ζην βηβιίν ηνπ Emile Απφ ηφηε πνιινί παηδαγσγνί επαλήιζαλ ζε απηφ φπσο π.ρ. ε Μαξία Μνληεζζφξη θαη ν Ζeinrich Roth, νη νπνίνη κε ηε βνήζεηα δηαξζξσηηθψλ γελεηηθψλ κνληέισλ έδεημαλ φηη ε εθπαίδεπζε θαη ε δηδαζθαιία έρνπλ έλα εζσηεξηθφ ζθνπφ, λα εληζρχνπλ θαη λα ππνδαπιίδνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ παηδηψλ θαη ησλ λεαξψλ αλζξψπσλ: Ζ δηδαζθαιία σο πξνζσπηθή ππνζηήξημε θαη πξφθιεζε. Ο πξψηνο ν νπνίνο αζρνιήζεθε ζρνιαζηηθά κε ην έξγν ησλ πξναλαθεξζέλησλ επηζηεκφλσλ θαη ν νπνίνο φξηζε εθ λένπ ηελ ζρέζε κεηαμχ δηδαζθαιίαο θαη αλάπηπμεο, ήηαλ ν Lev Vigotskij. ε έλα απφ ηα θχξηα έξγα ηνπ, θέςε θαη Γιψζζα (2002), αζρνιείηαη κεηαμχ άιισλ κε ην εξψηεκα: πνηα κνξθή πξνζσπηθήο αλάπηπμεο (σο νληνγέλεζε) θαζνξίδεη ινηπφλ ε δηδαζθαιία. Σν εξψηεκα απηφ ην ζεσξεί ζεκειησδψο παηδαγσγηθφ.

15 Απφ ηελ ελδειερή θαη εκπεξηζηαησκέλε ελαζρφιεζή ηνπ κε ηελ έξεπλα ζηελ ςπρνινγία θαη ηηο κεζφδνπο έξεπλαο ηεο επνρήο ηνπ, κεηαμχ άιισλ θαη κε ηελ ζπλεξγαζία κε ηνλ Jean Piaget, o Vygotskij επεμεξγάδεηαη δχν δηαθνξεηηθέο αληηιήςεηο γηα ηελ αλάπηπμε, απφ ηηο νπνίεο ζπλάγεη δχν αληηιήςεηο γηα ηε δηδαζθαιία. Πξφθεηηαη α) γηα ηελ λαηηβηζηηθή ή ελδνγελεηηθή αληίιεςε θαη β) γηα ηελ θνλζηξνπθηηβηζηηθή δηαδξαζηηθή αληίιεςε ηεο αλάπηπμεο. Αθνινχζσο ζα ζθηαγξαθήζνπκε απηέο ηηο δχν απφςεηο θαη ζα αλαδείμνπκε ηηο ζπλέπεηεο γηα ηελ δηδαζθαιία, ησλ Μέζσλ ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ Η διδαςκαλία ωσ ςυμπλήρωμα ςτην ανάπτυξη ηελ άπνςε φηη ε δηδαζθαιία είλαη ζπκπιήξσκα ηεο αλάπηπμεο εκπεξηέρνληαη ηξεηο παξαδνρέο. Ζ πξψηε πξνυπνζέηεη φηη ε αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ ζπκβαίλεη αλεμάξηεηα απφ ηελ κάζεζε. Ζ κάζεζε έπεηαη ηεο αλάπηπμεο θαη γηα απηφ πξέπεη λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο δνκέο ηεο. χκθσλα κε ηε δεχηεξε παξαδνρή, ε κάζεζε θαη ε αλάπηπμε ηαπηίδνληαη. Ζ ηξίηε παξαδνρή γηα ηελ αλάπηπμε πξνυπνζέηεη φηη ε αλάπηπμε βαζίδεηαη ζηελ αιιειεμάξηεζε ηεο σξίκαζεο θαη ηεο κάζεζεο (Vigotskij 1978). ε ζρέζε κε ηελ αλάπηπμε, πξνεγείηαη κηα βηνινγηζηηθήο θαη λαηηβηζηηθήο ή ελδνγελεηηθήο αληίιεςε. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε αλάπηπμε λνείηαη σο κηα δηαδηθαζία σξίκαζεο. Πνιιέο θαλνληζηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο αλάπηπμεο, πνπ νξίδνληαη κε βάζε ηελ ειηθία θαη ην αλάινγν επίπεδν επίδνζεο, βαζίδνληαη ζηελ ππφζεζε ηεο σξίκαζεο. Με ηνλ φξν σξίκαζε λνείηαη, ζηα πιαίζηα απηήο ηεο παξαδνρήο, ε αλάπηπμε ηνπ νξγαληζκνχ θαη ηνπ ζψκαηνο κε βάζε έλα βηνγελεηηθφ πξφγξακκα. χκθσλα κε απηήλ ηελ πξνζέγγηζε, ε πξφνδνο ηεο αλάπηπμεο ελφο αηφκνπ είλαη βηνγελεηηθά πξνγξακκαηηζκέλε θαη μεδηπιψλεηαη απφ απιέο ζε φιν θαη αλψηεξεο δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ νξγαληζκνχ ή ηνπ ζψκαηνο θαη ησλ νξγάλσλ. Καηά αλαινγία ηεο ππφζεζεο ηεο σξίκαζεο ησλ νξγάλσλ, ζα κπνξνχζε λα ζθεθηεί θαλείο θαη ηηο πλεπκαηηθέο, ςπρηθέο θαη θνηλσληθέο δηαδηθαζίεο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ. Ζ άπνςε απηή έρεη θαηαξξηθζεί εδψ θαη θαηξφ απφ θνηλσληνςπρνινγηθέο, θαζψο επίζεο θαη απφ πξφζθαηεο λεπξνθπζηνινγηθέο έξεπλεο. Οη έξεπλεο απηέο απνξξίπηνπλ ηελ εθδνρή κηαο βηνγελεηηθά ζεκειησκέλεο αλάπηπμεο κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν, θαη αληίζεηα βιέπνπλ λα θαζνξίδεηαη απηή ζεκαληηθά απφ ηε δηάδξαζε ηνπ νξγαληζκνχ κε ην πεξηβάιινλ. Σν πεξηβάιινλ εθπέκπεη εξεζίζκαηα ζηνλ νξγαληζκφ (πλεχκα, ςπρή, θνηλσληθή δξάζε θαη ζψκα) κέζσ ησλ πνιηηηζκηθψλ αγαζψλ ζε ζπκβνιηθή δηάδξαζε κε απηά θαη ελεξγνπνηεί ην άηνκν λα αλαπηπρζεί. Ο ζπζηεκαηηθφο ππξήλαο απηήο ηεο απνδνρήο ηεο αλάπηπμεο σο σξίκαζεο είλαη ε άπνςε φηη ε αλάπηπμε έρεη ζηε βάζε ηεο κηα ελδειέρεηα, δειαδή κηα έκθπηε δχλακε, ε νπνία νξίδεηαη π.ρ. απφ ηε θχζε, απφ ηελ εμέιημε ή ην ζεφ. ηνλ φξν ηεο βηνγελεηηθήο αλάπηπμεο βαζίδεηαη θαη ε παξαδνζηαθή

16 άπνςε ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο κφξθσζεο. Απηφ ηζρχεη θαη γηα ην ζχζηεκα παηδείαο θαη ηελ νξγάλσζε ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο δηδαζθαιίαο ζε ηάμεηο αλά ρξνλνινγία. χκθσλα κε απηφλ θηηάρλνληαη θαη ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ηα εηδηθά καζήκαηα νξγαλψλνληαη ζχκθσλα κε ην γλσζηηθφ, θνηλσληθφζπλαηζζεκαηηθφ θαη ζσκαηηθφ επίπεδν αλάπηπμεο ηνπ αλαπηπζζφκελνπ αλζξψπνπ, δειαδή ζχκθσλα κε ην ειηθηαθφ επίπεδν (= επίπεδν εθπαίδεπζεο). Καηά ζπλέπεηα, ην πεξηερφκελν δηδαζθαιίαο ζηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ θαη ζηε δηδαζθαιία νξγαλψλεηαη απφ ην εχθνιν ζην δχζθνιν θαη απφ ην θνληηλφ ζην πην απνκαθξπζκέλν. Όζν πην λένη νη καζεηέο, ηφζν νιηζηηθά νξίδνληαη νη δηαδηθαζίεο σξίκαζεο ζηα δηάθνξα επίπεδα ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη, φζν πην κεγάινη, ηφζν πην δηαθνξνπνηεκέλα ζεσξνχληαη απηά ηα επίπεδα. Ζ έξεπλα θαη ε επηρεηξεκαηνινγία ηνπ Vykotzkij αζθνχλ θξηηηθή ζε απηφ ην πιαίζην. (Vygotskij 2002, 299 θ. εμ.): «Ζ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ ζεσξείηαη (ζεκ. S. K. εδψ) σο δηαδηθαζία ε νπνία ππφθεηηαη ζηνπο λφκνπο ηεο θχζεο, θαη ιακβάλεη ρψξα ζχκθσλα κε ην κνληέιν ηεο σξίκαλζεο, ελψ ε δηδαζθαιία λνείηαη σο θαζαξά εμσηεξηθή ρξήζε ησλ δπλαηνηήησλ πνπ πξνθχπηνπλ ζηε δηαδηθαζία ηεο αλάπηπμεο.» (300) Απηφ ζεκαίλεη φηη ε δηδαζθαιία, θαζψο επίζεο ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ θαη ην αλά επίπεδα ζχζηεκα παηδείαο, πξέπεη λα ηαηξηάμνπλ ζε θάπνην βαζκφ σξίκαζεο ησλ ζσκαηηθψλ, πλεπκαηηθψλ, ςπρηθψλ θαη θνηλσληθψλ ιεηηνπξγηψλ ησλ λέσλ. ηε Γεξκαλία γηλφηαλ ζηε δεθαεηία ηνπ 60 ιφγνο γηα ηελ αξρή ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ελαξκφληζεο -- απηφ ζεκαίλεη φηη ε πξνζθνξά δηδαζθαιίαο δελ επηηξέπεηαη λα είλαη πνιχ εχθνιε ή πνιχ δχζθνιή, αιιά πξέπεη λα πξνζαξκφδεηαη ζηνλ βαζκφ σξίκαζεο ησλ καζεηψλ. Ζ εκπεηξία δείρλεη, σζηφζν, φηη θάηη ηέηνην δελ είλαη δπλαηφ ή είλαη πνιχ δχζθνιν. Γηα ην Vygotskij απηφ ζεκαίλεη: «Ζ δηδαζθαιία δνκείηαη ζε θάπνην βαζκφ πάλσ ζηελ σξίκαζε» θαη «ε αλάπηπμε δεκηνπξγεί δπλαηφηεηεο θαη ε δηδαζθαιία ηηο πξαγκαηνπνηεί» (300). Ο Vygotskij πεξηγξάθεη ηελ εμάξηεζε ηεο δηδαζθαιίαο απφ ηελ αλάπηπμε σο σξίκαζε, σο θαζαξά επηθαλεηαθή ζθέςε. Αιινχ αλαθέξεη φηη ε δηδαζθαιία ζέξλεηαη πίζσ απφ ηελ αλάπηπμε πξψηα αλάπηπμε θαη κεηά δηδαζθαιία (306). Απηή ε άπνςε, θαηά ηνλ Vygotskij, ζεκειηψλεηαη κε ηελ θιαζζηθή ςπρνινγία ησλ ζπλεηξκψλ θαη ηνλ ζπκπεξηθνξηζκφ ( Kron/Sofos 2003, 85 θ. εμ.). ε απηέο ηηο ζεσξίεο, ε κάζεζε λνείηαη σο ζπλεηξκηθή ζχλδεζε πεξηερνκέλσλ ή αιιαγή ζπκπεξηθνξάο, ε νπνία πξαγκαηνπνηείηαη σο απφξξνηα ζπζζψξεπζεο γλψζεσλ, εμάζθεζεο θαη επαλάιεςεο. Ζ δηδαζθαιία λνείηαη σο κεηάδνζε γλψζεσλ. θνπφο φισλ ησλ πξνζπαζεηψλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ είλαη, σο εθ ηνχηνπ, ε πιήξσζε θαη ε εθπαίδεπζε ηεο κλήκεο, ε νπνία κπνξεί λα ζεσξεζεί σο έλα είδνο δνρείνπ. Δληνχηνηο, ζε απηφ ην πιαίζην ν Vygotskij αλαθέξεη κηα παξαιιαγή ε νπνία επίζεο παξαπέκπεη ζηε δηθηά ηνπ ζέζε. Πξφθεηηαη γηα ηα πνξίζκαηα ησλ εξεπλψλ ηεο δνκηθήο ςπρνινγίαο θαη ηεο δνκηθήο γελεηηθήο. Δδψ ν Vygotskij αζρνιείηαη εθηελψο κε ηηο έξεπλεο ηνπ Jean Piaget (Kron, 2008,

17 136 θ. εμ.) Ζ αλάπηπμε ηεο δνκήο θαη ησλ ιεηηνπξγηψλ ελφο νξγαληζκνχ νξίδεηαη εδψ ζεκαληηθά απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ νξγαληζκνχ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. Ζ αλάπηπμε λνείηαη σο θνηλσληνγέλεζε. Ωο εθ ηνχηνπ ν Vygotskij θαηαιήγεη: «Ζ δηδαζθαιία πξέπεη, σο εθ ηνχηνπ, φρη κφλν λα αθνινπζεί ηελ αλάπηπμε ή λα αθνινπζεί ηα ίδηα βήκαηα, αιιά κπνξεί επίζεο λα πξνεγεζεί, λα ηελ θέξεη πην κπξνζηά θαη λα πξνθαιέζεη λέεο κνξθνπνηήζεηο. Απηφ είλαη απείξσο ζεκαληηθφ, απείξσο πνιχηηκν.» (307) Η διδαςκαλία ωσ περιβάλλον ενεργοποίηςησ τησ ανάπτυξησ Ζ δηδαζθαιία δελ κπνξεί κφλν λα ζπκπιεξψλεη ηελ αλάπηπμε, φπσο αλαθέξζεθε πξνεγνπκέλσο, αιιά πξέπεη επίζεο λα πξνθαιεί εξεζίζκαηα γηα ηελ αλάπηπμε. Αθξηβψο απφ ην ζεκείν απηφ πξνρσξά παξαπέξα ε ζθέςε ηνπ Vygotskij. Δδψ επηθαιείηαη κηα ζεηξά απφ έξεπλεο θαη κειέηεο ζε παηδηά ηνπ ζρνιείνπ (326 θ. εμ.), νη νπνίεο ηνλ νδήγεζαλ ζην λα επηθξίλεη ηηο ηξέρνπζεο απφςεηο θαη ζην λα δηακνξθψζεη λέεο (311 θ. εμ.). Αθνινχζσο, ζα κειεηήζνπκε κεξηθά απφ ηα επξήκαηα πνπ είλαη ζεκαληηθά ζην πιαίζην ηεο ζπδήηεζεο καο: 1. Οη ζρεηηθέο κέζνδνη αμηνιφγεζεο ηεο επίδνζεο θαη ηεο γλσζηηθήο αλάπηπμεο ησλ καζεηψλ κεηξάλε, θαηά ηνλ Vygotskij, κφλν ην ηξέρνλ επίπεδν γλσζηηθήο αλάπηπμεο θαη απφδνζεο. ηηο ζπλεζέζηεξεο κεζφδνπο είλαη νη δνθηκαζίεο (tests) εδψ ζπκπιεξψλνπκε φηη πξέπεη λα πξνζζέζνπκε θαη ηελ πξνθνξηθή εμέηαζε κε βαζκφ θαη ηηο εξγαζίεο ζηελ ηάμε. Με ηνλ φξν επίπεδν αλάπηπμεο ν Vygotskij θαηαιαβαίλεη ην ηξέρνλ πλεπκαηηθφ (γλσζηηθφ) επίπεδν ησλ καζεηψλ, ην νπνίν κεηξηέηαη κε ηεζη. Οη δνθηκαζίεο απηέο πξέπεη σζηφζν λα επηιχνληαη απφ ηνπο ππνςήθηνπο αλεμάξηεηα θαη ρσξίο μέλε βνήζεηα. Απηή ε κνξθή δηεξεχλεζεο, π.ρ. ηνπ επηπέδνπ γλψζεσλ ζε ζπγθεθξηκέλν κάζεκα, πξέπεη λα πιεξνί ηα πνηνηηθά θξηηήξηα ησλ επηζηεκνληθψλ κεζφδσλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ, νη καζεηέο έρνπλ ηππηθά ηνπιάρηζηνλ ίδηεο επθαηξίεο λα επηηχρνπλ ζε κηα δνθηκαζία ή λα κελ επηηχρνπλ. Ωζηφζν, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, απηφο ν ηξφπνο κέηξεζεο ηεο επίδνζεο αθνξά κφλν ηελ ηξέρνπζα επηθαλεηαθή γλψζε. «Με απηή ηε κέζνδν κπνξνχκε λα δηαπηζηψζνπκε ηη έρεη σξηκάζεη ζην παηδί κέρξη ζήκεξα» (326). Ζ γλψζεηο νη νπνίεο εμεηάδνληαη ζηηο δνθηκαζίεο βαζίδνληαη άκεζα ζηηο πξνθαζνξηζκέλεο ζηνρνζεζίεο ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ. Ο ηξφπνο δηεμαγσγήο ησλ δνθηκαζηψλ απηψλ αθήλεη ιίγα πεξηζψξηα λα αλαγλσξίζεη θαλείο θάηη απφ ηελ βαζχηεξε γλψζε ή θάηη απφ ηνλ εζσηεξηθφ ράξηε ησλ καζεηψλ (116). Σν γλσζηηθφ επίπεδν αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ ππν- ή ππεξ-εθηηκάηαη, ή ην παηδί εθηηκάηαη σο ψξηκν ή κε ψξηκν. Ο Vygotskij ζα έιεγε φρη αθφκα ψξηκν. «Ζ δηδαζθαιία δνκείηαη ζρεδφλ κε βάζε ηελ σξηκφηεηα» (300) θαη «ε

18 δηδαζθαιία ζχξεηαη (ζεκ. S. K.) πίζσ απφ ηελ πξαγκαηηθή αλάπηπμε πξψηα αλάπηπμε θαη κεηά δηδαζθαιία.» (306). Απφ ην ζεκείν φρη αθφκα ψξηκν ζπλερίδεη ηελ έξεπλά ηνπ (311 θ. εμ.). Ο Vygotskij ζέιεη λα εμαθξηβψζεη ην επίπεδν αλάπηπμεο ησλ καζεηψλ. Με απηφ ελλνεί «ηηο ιεηηνπξγίεο πνπ σξηκάδνπλ αθφκα» νη νπνίεο ιαγνθνηκνχληαη ζην παηδί θαη νη νπνίεο κέζσ ηεο κέηξεζεο ηνπ επηπέδνπ αλάπηπμεο δελ κπνξνχλ λα απνθαιπθζνχλ. Γηα απηφλ ην ζθνπφ ν Vygotskij αλαπηχζζεη ζηε ζέζε ησλ θιεηζηψλ δνθηκαζηψλ δηαδηθαζίεο εμεξεχλεζεο κε παηδηά, ηηο νπνίεο ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξίζεη θαλείο σο ζπκβνιηθά κεζνιαβεκέλε δηάδξαζε. (210 θ. εμ.) ε απηή ηε εμεξεπλεηηθή δηαδηθαζία ε ζπλεξγαζία κεηαμχ καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ βξίζθεηαη ζην επίθεληξν θαη αθνξά ηε δηεθπεξαίσζε κηαο εξγαζίαο απφ θνηλνχ (ακνηβαία επηθνηλσληαθά). (327 θ. εμ.) 2. Έλα παηδί κπνξεί κέζα απφ ηε ζπλεξγαζία λα απνδψζεη αθφκα πεξηζζφηεξα απφ φ,ηη κφλν ηνπ (328). ε απηή ηελ επίγλσζε νδήγεζε ηνλ Vygotskij ε δηαθνξνπνηεκέλε έξεπλά ηνπ κε καζεηέο. Μέζα απφ ηε ζπλεξγαζία δηεγείξνληαη νη γλσζηηθέο δπλαηφηεηεο ηνπ παηδηνχ θαη ηίζεληαη ζε εγξήγνξζε. Δίλαη πηζαλφ φηη ζε κηα θαη κνλαδηθή πεξίπησζε, π.ρ. γηα ηελ ιχζε ηνπ ηχπνπ γηα ην παξαιιειφγξακκν ησλ δπλάκεσλ, έλαο καζεηήο λα κε δηαζέηεη ην γλσζηηθφ ζρήκα κε ην νπνίν λα κπνξεί λα αληηκεησπίζεη ή λα ιχζεη ην πξφβιεκα, έλαο άιινο καζεηήο λα δηαζέηεη έλα εζσηεξηθφ ζρέδην κε ην νπνίν ιχλεη ην πξφβιεκα θαη έλαο ηξίηνο καζεηήο λα δείρλεη φηη κεηά ηελ ιχζε κπνξεί λα επεμεξγαζηεί αθφκα πην πνιχπινθεο εξγαζίεο. Καη εδψ ηίζεηαη ην εξψηεκα γηα ηνλ Vygotskij, ζε πνηα ηάμε πξέπεη λα ηνπνζεηεζνχλ νη ηξεηο καζεηέο; Ο Vygotskij είλαη αξθεηά ξεαιηζηήο γηα λα δερηεί φηη ε νξγάλσζε ηνπ ζρνιείνπ ζε ηάμεηο ζχκθσλα κε ηελ ειηθία θαη νη αληίζηνηρεο βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη ν θαλφλαο. Γηα απηφ θαη γηα ηελ πξνζσπηθή ελίζρπζε ησλ καζεηψλ ππάξρεη γηα ηνλ ίδην κφλν κηα ιχζε: Γηαθνξνπνίεζε ηεο δηδαζθαιίαο θαη ζπλεξγαζία θαηά ηε δηδαζθαιία. «Ζ δηδαζθαιία είλαη θαιή ηφηε κφλν, φηαλ δίλεη ξπζκφ ζηελ αλάπηπμε» (333). 3. Ζ αλάπηπμε ησλ γλσζηηθψλ δπλαηνηήησλ ησλ καζεηψλ κέζσ ηεο δηαθνξνπνίεζεο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο είλαη γηα ηνλ Vygotskij ε βαζηθή απνζηνιή κηαο θαιήο θαη ζχγρξνλεο δηδαζθαιίαο. Δκείο ζπκπιεξψλνπκε: ην ίδην ηζρχεη θαη ζε ζρέζε κε ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο, θνηλσληθέο, ηερληθέο, εζηθέο θαη ζσκαηηθέο δπλακηθέο. Ο Vygotskij επηθεληξψλεηαη ζην βηβιίν ηνπ ζηε γλσζηηθή ιεηηνπξγία ζε ζρέζε κε ηελ πξνέιεπζε θαη ηνλ ζρεκαηηζκφ ησλ επηζηεκνληθψλ ελλνηψλ (336) θαη κάιηζηα ζε φια ηα καζήκαηα. ε απηφ ε γιψζζα, θαη πην ζπγθεθξηκέλα ε ζρέζε κεηαμχ γιψζζαο θαη ζθέςεο, παίδεη βαζηθφ ξφιν. Απαξρή ηεο ζθέςεο ηνπ Vygotskij είλαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ην παηδί κε ηε γέλλεζε ηνπ εκπίπηεη ζε έλα θνηλσληθφ δίθηπν ην νπνίν αξρηθά ζπλαπαξηίδνπλ νη γνλείο, κε ηνπο νπνίνπο επηθνηλσλεί κε ηελ πξψηε θξαπγή. Δδψ αλαθαιεί θαλείο ην πξψην πξαγκαηηζηηθφ αμίσκα ηνπ Watzlawick. Σα αληαλαθιαζηηθά θαη, ζηε κεηαγελέζηεξε αλάπηπμε, νη ρεηξνλνκίεο, νη εθθξάζεηο ηνπ πξνζψπνπ, ε

19 γιψζζα, ζηελ αξρή ζαλ βάβηζκα, είλαη ηα κέζα, πνπ ρξεζηκνπνηεί ν νξγαληζκφο παηδί ή ην παηδί ν Vygotskij ρξεζηκνπνηεί γηα απηή ηελ πεξίπησζε ηνλ φξν επαθή. Ζ επηθνηλσλία κε ηνλ δηπιαλφ θαη ηα ζηνηρεία ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη ε βάζε θάζε αλάπηπμεο. Μφλν κέζσ ηεο επηθνηλσλίαο πνπ είλαη ακνηβαία ή ιακβάλεη ρψξα σο ζπκβνιηθή δηάδξαζε ηνλψλεηαη θαη δηεγείξεηαη, δειαδή εληζρχεηαη, ε αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ. Απηφ ηζρχεη γηα ηελ ζρνιηθή ειηθία θαη παξαπέξα. Γηα ηνλ Vygotskij ε ακνηβαία επηθνηλσλία είλαη ηφζν ζεκαληηθή γηα ηε ζρνιηθή ειηθία γηαηί κέζα απφ απηήλ «ε γιψζζα (είλαη) πξψηα απφ φια έλα κέζν ηεο θνηλσληθήο επαθήο, ηεο έθθξαζεο θαη ηεο θαηαλφεζεο». Παξάιιεια, ζεκαληηθφ ξφιν παίδνπλ νη ζεκαζίεο ησλ ιέμεσλ θαη ησλ πξνηάζεσλ πνπ καζαίλνληαη θαη αληαιιάζζνληαη. Ζ ζεκαζία ζπλδέεηαη κε κηα δηπιή ηδηφηεηα. Απφ ηε κηα είλαη ε ζεκαζία ή ην απνηέιεζκα ηεο λνεκαηνδφηεζεο πνπ απνδίδεη ην αιιειεπηδξφλ ππνθείκελν. ε απηφ ην πιαίζην, ε γιψζζα ηνπ παηδηνχ θαη ηνπ καζεηή εμαξηάηαη απφ ην ηη αληηιακβάλεηαη ππνθεηκεληθά ν ίδηνο, δειαδή ηη ηνπ είλαη πξνζσπηθά ζεκαληηθφ. εκαληηθέο κπνξεί λα είλαη ιέμεηο, ήρνη, ρεηξνλνκίεο, εθθξάζεηο, αθφκε θαη ε δξάζε πνπ βαζίδεηαη ζηε γιψζζα είλαη ζεκαληηθέο γηαηί ην παηδί ζέιεη θαη κπνξεί λα δηακνξθψζεη καδί κε άιινπο ή απφ κφλν ηνπ ην πεξηβάιινλ ηνπ. Απφ κηα ζπζηεκαηηθή ζθνπηά, π.ρ. «ε ζεκαζία ηεο ιέμεο.(απνδίδεη) ζηνλ ίδην βαζκφ ηελ ελφηεηα ησλ δχν ηδηνηήησλ ηεο γιψζζαο (ζεκ. S. K. ηνπ εζσηεξηθνχ θαη εμσηεξηθνχ ιφγνπ) θαζψο επίζεο θαη ηελ ελφηεηα ηεο ζθέςεο (50). Γηα απηφ ηνλ ιφγν, ε αξρηθή ηδηφηεηα ηεο γιψζζαο είλαη ε επηθνηλσλία. Ζ γιψζζα είλαη πάλσ απφ φια έλα κέζν ηεο θνηλσληθήο επαθήο, ηεο έθθξαζεο θαη ηεο θαηαλφεζεο» (50). χκθσλα κε ηνλ Vygotskij, πξέπεη ε θαιή, δειαδή ε καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, λα έρεη σο ζεκείν εθθίλεζεο ζην ζπγθεθξηκέλν βηφθνζκν ησλ καζεηψλ θαη ηηο ζεκαζίεο πνπ απηφο εκπεξηέρεη. Απηφ ζεκαίλεη, αθελφο, λα θαηαζηεί γηα ηνπο καζεηέο δπλαηή ε ακνηβαία επηθνηλσλία. Μέζσ ηεο πξνζθνξάο ζπγθεθξηκέλσλ θαηαζηάζεσλ (θαηαζηαζηαθή κάζεζε) κπνξεί λα δηακνξθσζεί ε εξγαζία κε ηνπο καζεηέο κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα κάζνπλ ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο λα δηαθνξνπνηνχλ ηε γιψζζα ηνπο, ε νπνία ζπλδέεηαη αξρηθά κε ην αλαινγηθφ επίπεδν. ε απηή ηε δηαδηθαζία, κπνξνχλ νη ιέμεηο λα κεηαζρεκαηίδνληαη ζε έλλνηεο θαη νη πξνηάζεηο ζε ηδέεο, δειαδή κηα πεξίπησζε, φπσο ην παξαιιειφγξακκν ησλ δπλάκεσλ, λα κεηαθξάδεηαη απφ ηελ πξνζσπηθή γιψζζα ζηελ αθαδεκατθή γιψζζα. (293 θ. εμ.) Ο καζεηήο καζαίλεη κε ηνλ ηξφπν απηφ ζηαδηαθά λα κηιάεη ζε ςεθηαθφ επίπεδν, λα επηρεηξεκαηνινγεί θαη λα ζθέθηεηαη. Σν λα ελεξγνπνηεζεί απηή ε δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ είλαη θαηά ηνλ Vygotskij ν θχξηνο ζηφρνο κηα θαιήο δηδαζθαιίαο, πνπ πνιιέο θνξέο μεπεξλάεη θαη ηελ ηέρλε ηεο Μαηεπηηθήο ηνπ σθξάηε.

20 4.5. Επιφανειακή και βαθιά δομή τησ διδαςκαλίασ Ζ κειέηε ησλ ςπρνινγηθψλ εξεπλψλ γηα ηε ζθέςε θαη ηε γιψζζα ζε ζρέζε κε ηελ δηδαζθαιία θαη ηελ αλάπηπμε ζηνλ Lev Vygotskij καο νδήγεζε ζε κηα λέα αληίιεςε γηα ηε δηδαζθαιία. Γηαθξίλνπκε δχν δηαζηάζεηο πνπ απνηεινχλ ηηο δχν βαζηθέο δνκέο κηαο νπνηαζδήπνηε δηδαζθαιίαο. Σηο απνθαινχκε α) επηθαλεηαθή θαη β) βαζηά δνκή ηεο δηδαζθαιίαο. Καηά ηελ παξαθνινχζεζε ηεο δηδαζθαιίαο θαζφκαζηε σο επί ην πιείζηνλ ζηα πίζσ ζξαλία κέζα ζηελ ηάμε θαη θξαηάκε ζεκεηψζεηο γηα απηά πνπ αληηιακβαλφκαζηε. Βιέπνπκε ηηο γλσζηέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ δαζθάινπ, φπσο γηα παξάδεηγκα ηελ εμέηαζε γλψζεσλ, ηελ παξφηξπλζε, ηελ ππνβνιή εξσηήζεσλ, ην γξάςηκν ζηνλ πίλαθα βιέπνπκε επίζεο ρεηξνλνκίεο εμάληιεζεο ή επεξρφκελεο νξγήο παξαηεξνχκε ηνπο καζεηέο θαη ηηο αληηδξάζεηο ηνπο ζηηο δειψζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, πψο θάπνηνη βαξηεζηεκέλνη θνηηάλε έμσ απφ ην παξάζπξν, αληαιιάζζνπλ ζεκεηψκαηα θαη γξάθνπλ sms. Σα θαηλφκελα αθήλνπλ εχθνια λα δεη θαλείο ηελ επηθαλεηαθή θαη ηελ βαζηά δνκή ηεο δηδαζθαιίαο. Ζ ζπκπεξηθνξά ησλ δξψλησλ ζε ζρέζε κε ηελ επηθαλεηαθή δνκή εμεγείηαη πνιχ εχθνια κε ηελ κάζεζε ζεκάησλ, εξεζηζκάησλ, θηλεηηθψλ αληηδξάζεσλ, ιεθηηθψλ ζπλεηξκψλ ( agné 1980), πνιχ απιά κε ηελ κάζεζε κέζσ ηεο ελίζρπζεο θαη ηεο απην-ελίζρπζεο (Skinner 1973) Kron 2008, 256 θ. εμ.). H ζπκπεξηθνξηζηηθή ςπρνινγία (stimulus response reinforcement) ππνζέηεη φηη ζε απηήλ ηελ επηθαλεηαθή δνκή ν καζεηήο έκαζε θαη ν εθπαηδεπηηθφο δίδαμε. Απηφ δελ ηζρχεη κφλν γηα ηε δηδαζθαιία ζηελ ηάμε, αιιά επίζεο γηα ηε δηδαζθαιία ζην εξγαζηήξην γιψζζαο, ζηελ αίζνπζα πιεξνθνξηθήο φηαλ ηνπο γίλεηαη ρξήζε ζχκθσλα κε ην κνληέιν δηδαζθαιία κάζεζε. Σα θαηλφκελα δείρλνπλ φηη νη βαζηέο δνκέο ηεο δηδαζθαιίαο είλαη πξνζηηέο ζηελ παξαηήξεζε κφλν ππφ φξνπο θαη απαηηνχλ εξκελεία. (Kron 2009, 329 θ. εμ.) ην βηβιίν ηνπ Unterrichtsmethoden II, Praxisband (1987, 68-74) (Μέζνδνη δηδαζθαιίαο ΗΗ) ν H. Meyer παξνπζηάδεη ηηο ελέξγεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ καζεηψλ πνπ εκπίπηνπλ ζηελ δηδαζθαιία κε βαζηά δνκή. Σα παξαδείγκαηα καο θαινχλ λα ζθεθηνχκε γηαηί αληηθαηνπηξίδνπλ θξπθέο δνκέο ηεο δηδαζθαιίαο, νη νπνίεο ζπκβαίλνπλ, γηα λα ην πνχκε θάπσο, back stage, πίζσ απφ ηε ζθελή ζηελ νπνία δηαδξακαηίδεηαη ε δηδαζθαιία, δειαδή δίπια απφ ηελ επηθαλεηαθή δνκή ηεο δηδαζθαιίαο. Γξαζηεξηφηεηεο ηέηνηνπ ηχπνπ ραξαθηεξίδνληαη ήδε απφ ηηο πξψηεο έξεπλεο ηνπ Ph. D. Jackson (1973) ζηηο ΖΠΑ θαη απφ ηνλ J. Zinneker (1975) ζηελ Γεξκαλία σο hidden curriculum (θξπθφ αλαιπηηθφ πξφγξακκα). Δθηφο απφ ην γεγνλφο φηη ην θξπθφ αλαιπηηθφ πξφγξακκα απνξξνθάεη πνιιέο ελέξγεηεο ησλ καζεηψλ, νη νπνίεο δελ επλννχλ ηελ δηδαζθαιία, δείρλεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ καζεηψλ πνπ εκπίπηνπλ ζηελ βαζηά δνκή θαη νη νπνίεο αλακθηζβήηεηα έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα απηνχο