GRADA ČAČKA BROJ decembar godine

Transcript

1 SLUŽBENI LIST GRADA ČAČKA BROJ decembar gdine Na snvu člana 35. stav 9. Zakna planiranju i izgradnji ( Službeni glasnik Republike Srbije br. 72/09 i 81/09) i člana 63. Statuta grada Čačka ( Službeni list grada Čačka br. 3/2008), Skupština grada Čačka, na sednici držanj 24. nvembra gdine, dnela je PROSTORNI PLAN GRADA ČAČKA UVODNE NAPOMENE Prstrni plan je strateški dugrčni dkument kji nudi predeljenja za krišćenje, rganizaciju i uređenje prstra i snvne pravce razvja grada d gd. Prstrni plan grada Čačka (u daljem tekstu Prstrni plan) je usvjen dana gd. ( Službeni list grada Čačka br. 17/09). Odluka usaglašavanju Prstrng plana dneta je dana gd. br. dluke /09-I ( Službeni list grada Čačka br. 19/09). Nsilac izrade Prstrng plana grada Čačka je Skupština grada i Javn preduzeće za urbanističk i prstrn planiranje, građevinsk zemljište i puteve Gradac Čačak. Prstrni plan je urađen u skladu sa Zaknm planiranju u izgradnji ( Službeni glasnik RS brj 72/09 i 81/09). Sastavni de plana je: Strategija razvja planskg pdručja je verifikvana d strane Stručne kmisije za planve grada Čačka gd. i sadrži analizu pstjećeg stanja, pšte i psebne ciljeve ka i strateška predeljenja iz blasti infrastrukture, demgrafsk privrednih kretanja, rganizacije, uređenja i zaštite prstra. Analitičk dkumentacina snva Prstrng plana kja sadrži analizu pstjećeg stanja ka i analize iz drugih planskih i razvjnih dkumenata sa dgvarajućim grafičkim (49 karti R ) i tabelarnim (25 tabela) prilzima. Sastavni de plana je Strateška prcena uticaja na živtnu sredinu.

2 I POLAZNE OSNOVE 1. OBUHVAT I GRANICA PROSTORNOG PLANA Obuhvat pdručja Prstrng plana teritrije grada Čačka pklapa se sa sadašnjm administrativnm granicm i buhvata pvršinu d 636 km². Teritrijaln frmiranje čačanskg reginalng i administrativng centra je nvijeg datuma i ptiče iz 50-tih gdina 20-tg veka sa frmiranjem pština ka samstalnih većih teritrijalnih jedinica. Grad Čačak se nalazi u središnjem delu centralne Srbije između i istčne gegrafske dužine i i severne gegrafske širine, u kviru Mravičkg kruga. Mravički krug čine pštine Grnji Milanvac, Lučani, Ivanjica i Čačak. Grad se graniči sa pštinm Grnji Milanvac, na severu i pštinm Lučani na jug-zapadu. Na zapadu se nalazi pština Pžega, kja je u sastavu Zlatibrskg kruga. Istčn d grada Čačka je pština Knić, kja je u sastavu Šumadijskg kruga, a na jug-istku je grad Kraljev kje se nalazi u sastavu Raškg kruga. Pdručje grada se nalazi na kntaktu Zlatibrskg, Šumadijskg i Raškg kruga i vema je pvljan, jar se prek teritrije vg grada dvijaju vema značajne privredne, sabraćajne i kulturn-brazvne veze. Pvljan sabraćajni plžaj grada čine dve vema značajne sabraćajnice. Od Ibarskg puta, kji d Begrada vdi prek Grnjeg Milanvca i Kraljeva prema Skplju, dvaja se kd Preljine krak, kji prek Čačka, Užica i Zlatibra vdi za crngrsk primrje. Od Preljine južni pravac vdi, ne sam Ksmetu i Makedniji, već prek Kruševca ka istčnj i jug-istčnj Srbiji. Od Kraljeva prek Nvg Pazara i Ribarića mže se stići u Crnu Gru. Krz teritriju grada prlazi i železnička pruga nrmalng klseka, kja dlinm zapadng Pmravlja spaja dve vema važne železničke kmunikacije, prugu Begrad - Bar sa međunardnm prugm Begrad Niš - Sfija. GRANICE GRADA ČAČKA Bitna karakteristika gegrafskg plžaja je da se čačanska ktlina nalazi kružena planinama severzapadne Srbije (planine Jeljen, Vujan, Bukvik, Ostrica, Ovčar, Kablar i Jelica). Granice grada pčevši na jugzapadnm delu u Ovčarsk-kablarskj klisuri na reci Zapadna Mrava, gde se nalazi trmeđa sa susednim pštinama Lučanima i Pžegm, dalje kreće ka zapadu Čarapića rekm, pa prek planine Kablara i pdkablarskm rekm Kamenicm prelazi na sever dakle nastavlja rekm Čemernicm ka planini Jeljen. Prek planine Jeljen dalje se pruža planinama Vujan i Bukvik i završava svju severnu stranu. Severistčnm stranm granica ide planinm Ostricm i spušta se ka zapadnm delu dline reke Zapadne Mrave i u pmravskim selima Bresnici i Katrgi završava svju severzapadnu i zapadnu stranu. Jugzapadna strana granice plazi d pmravskg sela Gričani pa prek pdjeličkih sela Kačulica i Petnice izlazi na planinu Jelicu. Jugzapadna strana se kreće vrhm planinskg masiva Jelice, kji razdvaja čačansku ktlinu d Dragačeva, kjm dlazi na pčetnu tačku gde završava granica plana. Precizn definisanje granica katastarskih pština izvršen je prvbitnim državnim premerm za ptrebe katastra iz gdine, pri čemu se vdil računa usklađivanju administrativnih sa prirdnim granicama 2. OBAVEZE, USLOVI I SMERNICE IZ PLANSKIH DOKUMENATA VIŠEG REDA 2.1. PROSTORNI PLAN REPUBLIKE SRBIJE Prstrni plan Republike Srbije ( Sl. glasnik RS br.13/96) je strateški dkument kjim se glbaln na snvu kntinuelng analitičkg pristupa dugrčn planira, usmerava, bjedinjuje i prati razvj na čitavm pdručju Republike. Republika Srbija zahvata prstr sa raznvrsnim fizičk gegrafskim karakteristikama, prirdnim uslvima i resursima. Na teritriji Republike Srbije sustiču se velike reke (Dunav, Sava, Mrava, Tisa,

3 delimičn Drina) kje knvergiraju sa severa i sa juga ka Savsk-Dunavskj liniji. Prek teritrije Srbije prelaze važne evrpske sabraćajnice. Sabraćajnice uglavnm prate dline velikih reka i pvezuju severnu, srednju i zapadnu Evrpu sa balkansk-mediteranskim i blisk-istčnim prstrm. Mreža glavnih i drugih sabraćajnica čini pdručje Republike Srbije, a psebn Savsk-Dunavski i Dunavsk-Mravski pravac jednm d najkmunikativnijih u vm delu Evrpe. Grad Čačak je buhvaćen Prstrnim planm Republike Srbije ka strateškim razvjnim dkumentm za perid d gd. Ovim strateškim planm jasn je definisan značaj grada Čačka u sastavu sekundarne Zapadn-Mravske svine razvja kja se nastavlja na primarnu svinu razvja Subtica - Skplje. Grad Čačak je reginalni centar kji ima lkacine pgdnsti za razvj u dlini Z. Mrave u kviru Zapadnmravskg pjasa (Kruševac, Trstenik, Kraljev, Čačak, Lučani, Pžega). Usled pvljng plžaja, vema pldng zemljišta i klimatskih pvljnsti mguć je i veliki razvj pljprivrede na vm pdručju. Grad je vema dbr sabraćajn pvezan, ali će u dugrčnm peridu stvariti jš blji niv pvezansti prek aut-putnih kridra (Begrad-Južni Jadran, zapadn-mravski kridr Preljina-Pjate, i vezni kridri Batčina-Kragujevac-zapadn-mravski kridr). Prstrnim planm grada nastjal se, da se sprvede (primeni) snvna strateška predeljenja PPRS da se pstigne veći stepen ukupne funkcinalne integrisansti prstra, veća sabraćajna i eknmska pvezanst, pbljšanje kvaliteta živta, ka i stimulisanje razvja seskih naselja i pdručja ka višefunkcinalnih, prizvdnih, scijalnih i kulturnih prstra i jačanje eknmske snage seskih dmaćinstava. Među ptencijalima kji su navedeni u PPRS za grad Čačka ističu se: pljprivredn zemljište, zapadn-mravski hidr-energetski ptencijal, mineralne sirvine (magnezit i šljunak), sabraćaj, turizam, prirdna i nepkretna kulturna dbra. PLANSKO KORIŠĆENJE I ZAŠTITA PRIRODNIH RESURSA Krišćenje i zaštita pljprivredng zemljišta Grad Čačak u PPRS, krz rejnizaciju pljprivredne prizvdnje, pripada 1.Ratarsk stčarskm rejnu i 2.Vćarsk vingradarskm rejnu. Među priritetnim predeljenjima Prstrng plana je zaštita pljprivredng zemljišta a narčit graničavanje pretvaranja zemljišta d I d IV bnitetne klase u nepljprivredne namene ka i čuvanje kvaliteta i prirdne pldnsti zemljišta, bzirm na izražene zahteve za prstrm drugih privrednih i društvenih aktivnsti u prcesima eknmskg razvja. Na teritriji grada Čačka sva sela su grupisana u četiri pljprivredna rejna: 1. pdkablarski 2. pdvujanski 3. pmravski 4. pdvčarsk-pdjelički

4 Krišćenje i zaštita šumskg zemljišta i lvnih pdručja PPRS planiran je unapređenje stanja šuma i šumskg zemljišta, ka i lvnih pdručja krz prevđenje izdanačkih šuma u viske, meliracijm degradiranih šuma u viskprduktivne sastjine, meliracijm izdanačkih šuma lšeg kvaliteta, reknstrukcijm nekvalitetnih degradiranih viskih šuma u kvalitetnije ka i zaštitm pstjećih kvalitetnih šuma. P teritrijalnj pdeli šume i šumsk zemljište grada Čačka pripadaju Glijskm šumskm pdručju i regulisan je Zaknm šumama. Stepen šumvitsti grada je 23%. Na nivu grada bilškim uzgjnim radvima, dnsn, planm gajenja šuma, pdizanjem nvih šuma (pšumljavanje) težiće se ka planiranm prcentu pvećanja šumskg zemljišta iz Prstrng plana Republike Srbije. Bilškim uzgjnim radvima, dnsn, planm gajenja šuma, pdizanjem nvih šuma (pšumljavanje) teži se ka stvarenju planirang prcenata iz PPRS. Pvećanje pvršina pd šumm pšumljavanje predviđen je na zemljištu VI, VII i delm VIII klase. Principi razvja lvstva i uzgja divljači na nivu Republike ispštvani su PPG krz sledeće ciljeve: pvećanje brjnsti sitne i krupne divljači; pbljšanje strukture i kvaliteta divljači; i zaštita i čuvanje svih, a psebn retkih i ugrženih vrsta. Krišćenje i zaštita vda i vdprivredna infrastruktura Vde i vdni resursi ka bitan prirdni ptencijal zahtevaju plansk krišćenje i zaštitu vda, prstrn i vremenski dugrčn definisan. Pri izradi PPG krišćena je Vdprivredna snva Republike Srbije ( Službeni glasnik RS br. 70/02). Prstrni plan Republike Srbije ( Službeni glasnik RS br.13/96) i PPPPN Izvrišta vdsnabdevanja reginalng pdsistema "Rzav" ( Službeni glasnik RS 05br / ). Značajan uticaj na sistem vdsnabdevanja grada Čačka ima reginalni pdsistem "Rzav" sa planiranim akumulacijama "Svračkv", "Rge" i "Orlvača". Ovim sistemm bezbeđivala bi se predviđena kličina vde d 1200 l/s. D realizacije akumulacija, čime bi se bezbedi maksimalni prtk, grad Čačak štiti i kristi i pstjeće izvre pdzemnih vda Beljina i Prijevr ka i 86 lkalnih izvra. PPG predviđa zaštitu i mnitring mrežu kntrle vda Zapadne Mrave, Dičine, Čemernice i Kamenice, u skladu sa ciljevima krišćenja i zaštite vda u PPRS. Kada je u pitanju zaštita i krišćenje pvršinskih vda predviđena je reknstrukcija starih i izgradnja nvih delva meliracing sistema Parmenac - Katrga sa ciljem da navdnjava bradiv pljprivredn zemljište. Krišćenje mineralnih sirvina PPRS ukazuje na znatna ležišta mineralnih sirvina, kja se delm kriste na teritriji grada Čačka, u najvećj meri, ležišta magnezita, eksplatacija kamena, šljunka i krišćenje mineralnih izvra. Strategija razvja pštine Čačak izdvaja izvrišta mineralnih vda ka ptencijale u razvju na lkacijama Ovčar Banje, Slatinske banje i banje Grnja Trepča. Kak se Strategija razvja, predeljuje i za prizvdnju vća i pvrća sa zaštićenim gegrafskim preklm, eksplatacija stalih mineralnih sirvina zadržana je u pstjećim kvirima d nvg planskg perida. STANOVNIŠTVO, NASELJA, DELATNOSTI I REGIONALNA PODELA Stanvništv i mreža naselja Prema rezultatima prjekcije stanvništva u razdblju d gdine deppulacine tendencije će biti snvna karakteristika demgrafskih tkva u gradu. D gdine brj stanvnika će se smanjiti na

5 stanvnika, št će u dnsu na gdinu (117072) predstavljati smanjenje za k 4570 lica. Uzrk nastavljanja tendencije padanja stanvništva je, pre svega, starsna struktura. Prema PPRS Čačak pedstavlja reginalni centar kji pslužuje najmanje tri pštine sa ili stanvnika. Čačak je središte Mravičkg kruga. Pri rganizaciji mreže naselja vdil se računa snvnim pstulatima iz Prstrng plana Republike Srbije ravnmernijem razvju, racinalnj rganizaciji centralnih funkcija i čvršćem pvezivanju gradva. U gradu Čačku ka prtivteža urbanm centru izdvjena su sledeća sekundarna naselja Preljina Mrčajevci Mršinci - Slatina Razvj i urećenje seskih pdručja Priritet u razvju seskih naselja ima stvaranje takvih uslva razvja kji će aktivirati ptencijale sela i mtivisati stanvništv na pvećanje kvaliteta življenja u seskm pdručju, št je ispštvan u PPG krz racinalnu rganizaciju mreže naselja, razvj putne mreže i drugih infrastrukturnih sistema i premanje seskih naselja sadržajima javnih i centralnih funkcija. Razvj i razmeštaj industrije Ptencijalni pjas u razvju industrije prema PPRS je između stalih i zapadnmravski pjas. Veće industrijske lkacije smeštene su na prstru Generalng plana, uglavnm u bdnim delvima grada. Veliki kmpleksi su pretrpeli transfrmacije. Strategija razvja Čačka veliku pažnju pklanja razvju privrede i prehrambene industrije, št je u PPG pkazan krz lkacin razvjni ptencijal naselja. SAOBRAĆAJ I VEZE Drumski sabraćaj Prstrnim planm Republike Srbije predviđen je da čačanskm pštinm prlaze vema važni putni pravci. Teritrijm grada prlaze autputevi E 763 i E 761 kji se ukrštaju u naselju Preljina, ka i veza autputeva E761 i E75 (Katrga-Batčina), putni pravac E 763 urađen je PPPPN infrastrukturng kridra Begrad Južni Jadran denica Begrad Pžega ( Sl. glasnik RS br. 37/2006). Prstrni plan grada Čačka je preuze važeće smernice iz navedeng planskg dkumenta. Za sabraćajnice magistralng (M 5, M 22, M 23) i reginalng (R-117,R-226,R-276,R-259,R-227) niva predviđen je pbljšanje kvaliteta i mdernizacija pstjeće putne mreže, ka i razvj lkalne mreže čime se pstiže pvezanst sa drugim republičkim centrima i šire. Železnički sabraćaj Na nivu Republike planira se razvj železničke mreže između stalg i pruga Čačak - G Milanvac Tpla - Mladenvac. PPG predviđen je: čuvanje pstjećih kridra u finkciji pbljšanja pstjeće pružne mreže, psebn u segmentu sprečavanja dalje gradnje uz same pruge; pbljšanje kvaliteta pružne mreže, reknstrukcijm i mdernizacijm i na taj način uklniti nedstatke; bnva i zaštita pružnih bjekata. Ka i reknstrukcija železničke stanice u Prijevru i njen prerastanje u Rbn trgvinski centar št je i cilj Strategije razvja pštine - grada Čačka.

6 Vazdušni sabraćaj Prema smernicama iz PPRS ptrebn je rezervisati i sačuvati prstr tj. zemljište za buduće aerdrme, št je i učinjen. Planiran je aerdrm u Preljini kji bzirm na blizinu privrednih centara i državnih puteva I reda M5, M22, M23, planiranih aut-puteva E763, E761 i aut put veza Katrga-Batčina, uz dgvarajuće mete - faktre, nalazi se na strateški izuzetn pvljnj lkaciji kja je zaštićena. Energetska infrastruktura Na teritriji grada Čačka, kja zajedn sa teritrijama pština Grnji Milanvac, Lučani, Ivanjica i Sjenica pripada knzumnm pdručju ED "Čačak", najveća je TS 220/110 kv "Čačak 3" u Viljuši, kja u svm krugu pseduje i MTK pstrjenje. Sa njenih sabirnica na 110 kv strani vrši se napajanje mreže ED "Čačak". Mreža ED "Čačak" ima ptreba za većm kličinm električne energije neg št je kapacitet ve trafstanice (150 MVA), tak da se statak ptreba nadknađuje iz TS 220/110 kv "Pžega". Na vm napnskm nivu sistem je stabilan. Dalekvdm 220 kv u pravcu Kraljev Pžega, dvdi se viski napn 220 kv u knzumn pdručje ED "Čačak" radi napajanja TS 220/110 kv "Čačak 3", snage 150 MVA, ka jedine pstjeće tg niva na teritriji pštine-grada Čačak, ali i TS 220/110 kv "Pžega". U skladu sa Prstrnim planm Republike Srbije snabdevanje gasm pdručja vršiće se sa magistralng gasvdng sistema kji je de sistema gasifikacije zapadng dela Srbije pritiska d 50 bara i n je frmiran vezm Batčina Cvetjevac Bresnica - Pžega, sa dvajanjem razvdng gasvda Preljina - Grnji Milanvac. Glavna mern regulacina stanica za Čačak smeštena je na pravcu magistralng gasvdng sistema istčn d centralng dela grada na KO Baluga (Ljubićka). GMRS Čačak je kapaciteta m3/h sa ulaznim pritiskm bara i izlaznim d 12 bara. Telekmukacini sabraćaj Grad Čačak predstavlja centar Mravičkg kruga u blasti telekmunikacinih sistema. U sladu sa ciljevima PPRS predviđena je mdernizacija i razvj mreže u sladu sa savremenim tendencijama vih usluga. Predviđen je pvećanje brja centrala na nivu fiksne i baznih stanica na nivu mbilne telefnije, ka i pvećanje kvaliteta pstjećih i uvćenje nvih servisa TV, radi i infrmatičkih sistema. TURIZAM I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, PRIRODNA I KULTURNA BAŠTINA Razvj turizma i rganizacija turističkih prstra Prema PPRS Čačak pripada II turističkj zni sa srednjim planskim subregijama i segmentima drumskih pravaca E 761 i E 763 je pvezana sa drugim turističkim regijama. Dminantni pravci razvja turizma vg pdručja su banjski, verski i seski turizam. Zaštita živtne sredine Prema PPRS Čačak pripada zapadnmravskj industrijskj zni. Pštvanjem pravila i mera zaštite živtne sredine iz PPG Čačak, prevencijm sprečavanja degradacije, tklanjanjem uzrka ptencijaln štetnih uticaja, upravljanjem rizikm, mnitringm zaštite živtne sredine, sprvde integralni pravci strategije daljeg razvja grada. Zaštita prirdnih dbara Uredbm Vlade Republike Srbije Ovčarsk-kablarska klisura je prglašena za prede izuzetnih dlika prve kategrije ("Sl. glasnik RS" br.16/2000).

7 Psebn izdvjene celine u PPG su Ovčar Banja, Slatinska banja i banja Grnja Trepča, ka i pdručje planine Jelice, reka Zapadna Mrava i Kamenica. Zaštita nepkretnih kulturnih vrednsti Očuvanje temelja i materijalne baštine nacinalne kulture kja se razvijala na tlu Republike Srbije predstavlja jedan d snvnih smernica PPRS. Na teritriji grada Čačka pstji veliki brj spmenika kulture, nepkretnih kulturnih dbara, arhelških nalazišta i verskih bjekata kji su evidentirani i zaštićeni ka preduslv za čuvanje nacinalng identiteta IZVOD IZ PPPPN BEOGRAD-JUŽNI JADRAN DEONICA BEOGRAD-POŽEGA Infrastrukturni kridr Begrad-Južni Jadran, denica Begrad-Pžega prlazi krz teritriju grada Čačka. Za putni pravac E763 urađen je PPPPN infrastrukturng kridra Begrad-Južni Jadran denica Begrad-Pžega ( Službeni glasnik RS br. 37/2006). PPPPN je dugrčni strateški dkument kji se dnsi na vremenski hriznt d gdine. U PPG Čačka vaj putni pravac je preuzet precizn sa datim stacinažama. Alternativni bilazni pravci su M 5, severna magistrala i severni pštinski put (u PPG - grafički prilg referalna karta br.2). Sastavni de PPPPN su grafički prilzi - referalne karte u razmeri Obuhvat PPPPN Infrastrukturni kridr prlazi krz sledeće gradve i pštine. Opština Čukarica (grad Begrad), pština Obrenvac (grad Begrad), pština Ub, pština Lajkvac, pština Lazarevac (grad Begrad), pština Ljig, pština Grnji Milanvac, grad Čačak, pština Lučani i pština Pžega. Pdručjem grada Čačka kridr prlazi krz sledeće katastarske pštine - Prislnica, Preljina, Sklići, Rakva, Vranići, Ljubić, Trbušani, Prijevr, i Pakvraće ukupne pvršine 99.05km². Plžaj i reginalni aspekt razvja pdručja psebne namene U nepsrednm i širem kruženju se nalaze značajni ptencijali i kapaciteti planinskg (Maljen, Pvlen, Divčibare, Rajac, Zlatibr i Tara) i banjskg (Obrenvac, Ljig, Vrujci, Trepča i Ovčar Banja) turizma ka i značajan brj kulturn istrijskih spmenika (manastiri Ovčarsk kablarske klisure). Očekivana pretpstavka je da će lkacije za investicin ulaganje biti atraktivnije u užj i širj zni autputa. Plazeći d vg stava pretpstavka je da će izgradnja autputa indirektn pvećati brj zapslenih u užj i širj zni uticaja, a prek tga uticati na stambenu i kmunalnu izgradnju i uređenje prstra. Razvj pstjećih seskih naselja i pdručja, ka višefunkcinalni prizvdnih, scijalnih i kulturnih prstra uz jačanje eknmske snage seskih dmaćinstava, predstavlja jedn d najznačajnih pitanja budućeg ravnmerng razvja planskg pdručja. Izgradnja aut puta i stalih infrastrukturnih elemenata u kridru dprineće realizaciji snvnih ciljeva scijalng i eknmskg razvja. Očekivanja su da će izgradnjm autputa i stalim investicinim ulaganjima dći d zaustavljanja negativnih demgrafskih prcesa i pvećanja mehaničkg priliva pre svega radn spsbng stanvništva. Prcena eknmske pravdansti planiranih aktivnsti autputa predstavlja prvi de sabraćajnice d Begrada d Južng Jadrana. Kak infrastrukturni kridr pvezuje značajne društvene i privredne centre sa značajnm kncentracijm naselja (stanvništva), privrednih i turističkih aktivnsti u zni šireg funkcinalng uticaja, realizacijm izgradnje dći će d pstepeng aktiviranja vg regina.

8 Ciljevi PPPPN Opšti i psebni ciljevi PPPPN dnse se na jačanje sabraćajne i eknmske pvezansti, ptpuniju integraciju prstra pdizanjem pšteg standarda i kvaliteta življenja u svim naseljima, ka i uspstavljanje kvalitetnije sabraćajne veze sever-jug i jačanje funkcinalnih veza sa kruženjem. Pravila krišćenja, uređenja i zaštite planskg prstra Zaštita i krišćenje prirdnih resursa bazira se na principima racinalne i kntrlisane eksplatacije u skladu sa ciljevima kncepta drživg razvja krz planske drednice unapređenja pstjećeg pljprivredng zemljišta u smislu pbljšanja bnitetng svjstva rasplživg zemljišta i efikasnijeg krišćenja vg ptencijala, pdsticanje ukrupnjavanja pseda, krišćenje pljprivredng zemljišta isključiv u funkciji pljprivrede, intezivn pšumljavanje, izgradnja infrastrukturnih sistema u skladu sa planskim rešenjima, primena kncepta drživg razvja pri eksplataciji mineralnih sirvina, rasplživa izvrišta viskkvalitetna pdzemne vde kristiti u svrhe vdsnabdevanja, racinaln krišćenje termmineralnih izvra, čuvanje biljnih i živtinjskih vrsta na pdručju infrastrukturng kridra i zaštita njihvih staništa d negativnih uticaja. Razvj i uređenje mreže naselja u PPPPN pdrazumeva zadržavanje pstjeće razvijene hijerarhijske strukture definisane PPRS. Razvj specifičnih aktivnsti u prstru (turizam, privreda...) u velikj meri predeljuje plifunkcinalnst naselja čime se stiču uslvi za pdizanje ukupng niva razvja naselja. Plansk rešenje pdrazumeva zadržavanje mreže baveznih snvnih javnih službi u svim naseljima u kjima pstje. Pstjeći javni sadržaji svjim kapacitetima zadvljavaju ptrebe prgnzirang brja stanvnika u I fazi realizacije PPPPN. Zadiranje u prblematiku rganizacije šire mreže javnih funkcija naselja u kviru pštine, p PPPPN predstavlja zadatak Prstrng plana pštine-grada. Za pštine krz kje prlazi budući autput prgnziran je prast ukupng brja stanvnika. U skladu sa tim čekivanja su da će izgradnjm autputa stalim investicinim ulaganjima dći d mehaničkg priliva, pre svega d radn spsbng stanvništva, d sklapanja brakva i pdizanja nataliteta na vm pdručju. Sa stanvišta funkcinalne klasifikacije naselja na psmatranm pdručju pstji izražena diferencijacija između gradskih i seskih naselja. Prstrni razvj i uređenje ruralnih pdručja Uticaj infrastrukturng kridra ima pzitivne i negativne uticaje na razvj i uređenje sela na planskm pdručju i u kruženju. Negativni uticaj na funkcinalnu rganizaciju naselja je prlazak magistralnih infrastrukturnih sistema, zauzimanje pljprivrednih pvršina za stambenu izgradnju zemljišta, pdizanje privrednih bjekata, brazvanje depnija i dr. Stimulativni faktri pstanka i razvja sela prema mdelu drživg razvja, kjim se bezbeđuje eknmski prsperitet i demgrafska stabilnst seskg stanvništva, krz uspstavljanje kmplementarnih dnsa između pljprivrednih i nepljprivrednih delatnsti. Prema gemrflškim beležijima terena, bliku naselja, strukturi pljprivrednih delatnsti, načinima i blicima krišćenja i uptrebe zemljišta pdručje buhvaćen planm pdeljen je na tri celine. Treću celinu čine pštine Mravičkg (u čijem sklpu je grad Čačak) i Zlatibrskg kruga. Mrflški vu celinu čine brdsk-planinski delvi zapadn-šumadijskih planina, gde dminiraju Ovčar i Kablar. Ruralna naselja pripadaju razbijenm tipu brdsk-planinskih pdručja. U razvjnm pgledu vim pdručjem dminiraju dva jaka centra na relativn malm dstjanju, Čačak i Pžega. Za vaj prstr U PPPPN planira se-razvij i prizvdnja vća (jabuke, šljive, maline, kupine...) i prizvda d vća (skvi sušen vće, šljivvica)-intenziviranje prizvdnje i markentiškg plasmana prizvda d mesa i mleka (pršuta kajmak, sir)-razvj lkalne tkupne mreže šumskg vća, lekvitg bilja i pečuraka.

9 Prstrni razvj i razmeštaj privrednih delatnsti Pseban uticaj na razmeštaj privrednih delatnsti vg pdručja imaće Sekundarni sektr sa razvijenm industrijm i građevinarstvm, zatim agrindustrijski sektr i ugstiteljsk turističke, rekreativne i servisn sabraćajne aktivnsti. Za razvj industrije prema PPPPN nephd je prestruktuiranje, mada pravac Begrad, G. Milanvac, Čačak imaju pgdnst za razvijanjem industrije, jer imaju kadar, industrijsku tradiciju, naučn istraživačke institucije i izgrađene kapacitete. Pravci razvja turizma Na snvu stanja turističkih ptencijala na prstru PPPPN, ka i mgućeg aktiviranja ukupne turističke pnude čačanskg kraja u širj zni autputa treba se prilagditi ptrebama drugih turističkih sadržja (Zlatibr, Tara, Guča...) ka i tranzitnm turizmu. Za razvj turizma treba narčit istaći značaj Ovčarsk kablarske klisure sa brjnim lkalitetima spmenika kulture i arhelških nalazišta. U užj zni, nepsredn uz autput, razvj turizma je ptrebn prilagditi zhtevima tranzitnih putnika. U užj zni autputa lcirani su prateći sadržaji kji čine funkcinalne sadržaje za ptrebe krisnika. Na teritriji grada Čačka kd čvrišta Preljina predviđa se dmrište sa svim svjim pratećim sadržajima, ka i mtel kapaciteta 50/60 ležajeva. Ukupan brj zapslenih na vm punktu bi treba da bude k 200 radnika. Prstrni razvj, razmeštaj i krišćenje infrastrukturnih sistema Osnvna funkcija puta E-763 u budućem aut putnm prfilu je u mgućavanju viskg niva sabraćajne usluge i knfra krišćenja za sve njegve krisnike ka i u bezbeđenju sabraćajnice viskg kapaciteta. Pred navedeng autput denica Begrad-Pžega je pdsticajng karaktera za razvj pdručja krz kja prlazi, mgućujući brz, kvalitetn i puzdan izvršenje transprtnih zadataka u gravitacinj zni. Plžaj trase autputa E-763 U dnsu na mrflške karakteristike i izgrađenst prstra kridr autputa E-763 denica Begrad-Pžega ukupne je dužine 149,5km, širina kridra kjm je buhvaćena širina putng pjasa d k 70m i bstrani uži (80m) i širi zaštitni pjas d 550m iznsi ukupn 700m. Autput u kviru putng pjasa d k 70m, ima p dve klvzne trake i jednu zaustavnu traku u ba smera, ka i razdeln strv između, i ima sledeći plžaj i tehničke karakteristike p denicama Takv-Preljina (km d km dužine L m), Denica pčinje južn d Takva gde mstm prelazi reku Dičinu i lkalni put L-150m a zatim ulazi u usku dlinu pmenute reke, trasa se pruža duž leve bale Dičine, sve d ulaska u tunel L-240m p izlasku iz tunela trasa prati levu balu reke u dužini k 1.2km da bi zatim prek vijadukta (L-100m) pnv ušla u vrl dugačak tunel na km dužine k 1000 m. Tunelm trasa izbija uzanm dlinm Paunvačkg ptka dakle se njegvm strmm balm spušta na širi plat, trasa dalje skreće ka jugu i pet ulazi u usku dlinu Dičine, prelazi sa jedne na drugu balu prek 5 mstva dužine p 100m, pružajući se strmim padinama ispresecanih manjim jarugama na istčj i zapadnj strani reke. Na vm ptezu se javlja jš jedan tunel dužine 440m mst pdvžnjak (L-100m) i mst pri prelasku na desnu balu Dičine (L-150m). Prlazeći zatim zapadnim delm naselja Brđani, trasa se ukršta sa lkalnm sabraćajnicm i ulazi u dnji de dline reke Dičine, kja je vde dsta širka zbg prmenjenih terenskih uslva, stvrili su se uslvi da se pčev d km trasa vdi elementima za Vr-120km/h. U trianglu između reka Dičine i Čemernice i lkalng puta sa severzapada predviđena je na km petlja Preljina. Ovaj denivelisani ukrštaj je u funkciji pvezivanja zne k naselja Čačak magistralnih puteva M-5 i M-22 sa planiranim autputem E-763. Preljina-Trbušani (km d km , dužine L m), Od denivelisang ukrštaja Preljina trasa ulazi u prstranu dlinu reke Čemernice i zauzima pravac istk-

10 zapad, bilazeći Čačak sa severne strane na km mstm (L-15m) prelazi prek manjeg vdeng tka kji se spušta sa bčne jaruge i uliva u Čemernicu. Kntinuitet lkalng puta kjim se pvezuje naselje Rakva sa Čačkm stvaruje se nadvžnjakm na km Bčnu pritku Čemernice, Milićevačku reku, trasa prelazi manjim mstm dužine 15m. Na severnm bdu naselja Trbušani trasa skreće na jugzapad, ukršta se sa reginalnim putem R-259 (nadvžnjak) prelazi Čemernicu mstm raspna 40m na km i ulazi u tunel. Tunel je dužine 330m predstavlja najznačajniji bjekat na vm delu trase time št trasa prlazi krz Trbušane izbegnut je eventualn rušenje bjekata na naseljenm pdručju i izmeštanje reginalng puta R-226, kji staje na prevju iznad tunela. Od značajnih bjekata javlja se jš nadvžnjak na km kjim je mgućena kmunikacija prigradskih naselja sa severne strane autputa i Čačka. Na denici d Preljine d Trbušana primenjeni elementi na trasi mgućavaju brzinu d 120km/h. Trbušani-Lučani (km km d km , dužine L m), Na ptezu između Trbušana i Lučana trasa autputa je sa graničnim elementima kji dgvaraju Vr100km/h. Vema slžena knfiguracija terena, blizina zaštićeng pdručja Ovčarsk-kablarske klisure i lkacija fabrike Milan Blagjević u Lučanima uslvili su da na trasi pstji veliki brj bjekata, d kji su neki vrl velikih dimenzija. Trasa d Trbušana uzvdn d vdzahvata u selu Prijevr, u nepsrednj blizini ušća reke Kamenice u Z. Mravu prelazi bjektima prek pmenute reke (L-133m) i magistralng puta M-5 (L-523m). Prethdn je trasa autputa prešla železničku prugu Čačak-Pžega dužim bjektm (L-418m). Odmah p prelazu reke i magistralng puta M-5 planirana je denivelisana raskrsnica Pakvraće za vezu autputa i M-5, kja bi pslužila i ka zapadna veza grada Čačka. Dalje se trasa autputa penje p istčnj padini planine Ovčar prelazeći prek niza bčnih jaruga i manjih vdtkva. Od bjekata se na vm ptezu javljaju viadukt dužine L-243m i manji mst l-25m. Reginalni put R-227a prelazi prek autputa nadvžnjakm na km Trasa zatim prelazi prek neimenvane reke mstm dužine 173m i prek jaruge viaduktm 313m, a dmah zatim skreće na jugzapad i ulazi u tunel L-1440m. Izlazni prtal tunela je u blizini sela Nedvići. U nastavku trasa autputa se pruža pred reginalng puta R-227a, na udaljensti d 500m d 1km d njega sa jugistčne strane. Plan razmeštaja funkcinalnih i pratećih sadržaja za ptrebe krisnika u kridru autputa E-763 Prateći sadržaji na autputu predstavljaju snvu za nemetan funkcinisanje samg puta i zadvljavanje ptreba krisnika. Na teritriji grada Čačka planiran je uslužni centar-stanica za snabdevanje grivm, dmrište i mtel u selu Sklići i dmrište u naselju Prislnica, dmrište služi dužem zadržavanju putnika (3090min) bavezni sadržaji dmrišta su-stanica za snabdevanje grivm, restran, kafei, prdavnica prehrambene rbe, prdavnica delva za vzila, infrmacini centar ka i svi sadržaji parkirališta. U naselju Preljina planiran je dmrište sa manjim mtelm, spredn naplatn mest i evidentiran pstjeći mtel ka de uptpunjavanja sadržaja. Spredn naplatn mest planiran je i u naselju Pakvraće. Na teritriji grada Čačka planirane su petlje u naselju Preljina sa magistralnim putevima M-5 i M-22 i u naselju Pakvraće sa magistralnim putem M-5 i Reginalnim putem R-227 sa planiranim autputem E763 Razmeštaj i krišćenje infrastrukturnih sistema Kada je železnica u pitanju ključni element je iniciranje razvja bčnih lkalnih veza sa Kridrm E-763, št će rezultirati napretkm na pdručju pratećih delatnsti, ka i pvećanje dstupnsti na tržištu. Kridr magistralne pruge Čačak-G. Milanvac dužine k 20km u prgramima železnice nije priritet ali se čuva. Na teritriji grada Čačka na pružnm pravcu Čačak-Pžega u naselju Prijevr planiran je PPG Čačka rbn-transprtni centar kji će imati drumsku vezu sa autputem E-763. U širem pdručju infrastukturng kridra Begrad Južni Jadran, glavni ptršači vde su gradski centri-obrenvac, Barajev, Ub, Lajkvac, Lazarevac, Takv, G. Milanvac, Čačak i Pžega. U zni planirang kridra se nalazi magistralni cevvd regina, Reginalni sistem vdsnabdevanja Rzav. Za G. Milanvac je predviđen gravitacini dvd vde d hidrauličkg čvra u Brđanima dakle se vda prepumpava d gradskg rezervara. Ovaj sistem u širem smislu pripada zapadnmravskm rzavskm sistemu i ka najveći i ptencijalni resurs vde prevazilazi ptrebe samg regina. Kridr pre bilaska Ovčarsk kablarske klisure prlazi krz užu znu vdzahvata kd Prijevra. Razvj naselja i privrede i

11 razmeštaj infrastukturnih sistema na pdručju plana usklađuje se sa zahtevima sistema zaštite d vda, krišćenja vda i zaštite vda i uslvima za realizaciju PPRS utvrđenm vdprivrednim rešenjem, i t Savsk-begradskg, Klubarskg, Zapadn-mravskg i Rzavskg sistema za snabdevanje stanvništva vdm. Telekmunikacini sistemi teže zameni prevaziđeng tehnlškg sistema analgnih veza sa, nvim jeftinijim digitalnim tehnlgijama, pvezivanje na telekmunikacinu mrežu na kridru E-763 svdi se na pvezivanje dređeng brja krajnjih, lkalnih centrala kji se nalaze nepsredn na trasi ili u blizini magistralng kabla. Na kridru E-763 na teritriji grada Čačka izgrađeni su i u eksplataciji sledeći gasvdi razvdni gasvd RG 08-11, denica Preljina-Pžega d čeličnih cevi sa mestm ukrštanja U-10, u naselju Trbušani je u eksplataciji distributivna gasna mreža d plietilenskih cevi. Knstatvan je blisk približavanje sabraćajnice i pstjećeg gasvda na lkalitetu Dnja Rakva. Takđe je predviđena izgradnja GMRS Trbušani. Lkacija će se razrešiti u planvima detaljne regulacije. U kridru autputa pstji relativn dbr razvijena elektrenergetska prensna mreža 400 kv, 200 kv i 110 kv kja pvezuje najznačajnije elektrenergetske izvre i knzume. Najznačajniji de vg sistema predstavlja TE Obrenvac ka i dalekvdi DV 220 kv i DV 380 kv sa pripadajućim transfrmatrskim stanicama i t na pdručju Čačka DV 220 kv br. 214/2 Kraljev 3-Pžega. Ostalu mrežu dalekvda u delu plana čine više dalekvda 110 kv lkalng značaja. Imajući u vidu trajanje bjekata prensne mreže vim planm je predviđena revitalizacija i izgradnja delva mreže narčit dalekvda i pstrjenja prensne mreže 110 kv. Plan veza autputa sa kruženjem Na teritriji grada Čačka planirane su petlje u naselju Preljina sa magistralnim putevima M-5 i M-22 i u naselju Pakvraće sa magistralnim putem M-5 i Reginalnim putem R-227 sa planiranim autputem E763. Trenutna veza Čačka i Pžege je magistralni put M-5 alternative budućem putu mgu biti i veze putem krišćenja M-5, R-227a. Na pdručju Čačka, planiran je kridr severne bilaznice kji ujedn mže da se kristi ka alternativni putni pravac. Predviđen je da va blaznica bude razrađena i definisana prstrnim planm grada. Pravila za utvrđivanje zna zaštite magistralnih infrastrukturnih sistema i režim krišćenja prstra u znama zaštite. Utvrđene su sledeće zne zaštite: Uža zna zaštite-prstr širine 40m lev i desn d zne izgradnje autputa (putn zemljište), 25m lev i desn d pružng pjasa, 6m lev i desn d trase gasvda i 4m lev i desn d trase ptičkih kablva. Šira zna zaštite-prstr širine 260m lev i desn d užeg pjasa zaštite autputa, 100m lev i desn d užeg pjasa zaštite pruge, 16m d užeg pjasa zaštite gasvda i 25m lev i desn d trase dalekvda. PPPPN utvrđeni su sledeći režimi krišćenja prstra u znama zaštite autputa Režim krišćenja prstra u užj zni zaštite (40m lev i desn d putng zemljišta) definisan je sledećim pravilima kja se dnse na krišćenje prstra -dzvljen je bavljanje delatnsti u funkciji infrastukturng sistema, -u građevinskim pdručijima naselja kje tangira ili krz kja prlazi autput ne dzvljava se izgradnja nvih i reknstrukcija pstjećih bjekata, -u van građevinskim pdručijima naselja krz kja prlazi autput prstr se mže kristiti shdn dredbama Zakna javnim putevima. Režim krišćenja prstra u širj zni zaštite -dzvljen je bavljanje aktivnsti kje nisu u suprtnsti sa definisanim planskim rešenjima kja se dnse na prstrne funkcinalne i tehničke zahteve realizacije i funkcinisanja planir ang infrastrukturng sistema,

12 -u van građevinskm pdručju prstr se mže kristiti u skladu sa prethdn definisanim režimima zaštite, uz pštvanje pravila kja se dnse na uređenje i izgradnju bjekata a definisana su prstrnim planvima i psebnim pravilnicima. Prema PPPPN u užj zni zaštite ne mgu se lcirati -depnije kmunalng i drugg tpada, rudnici, kamenlmi, krečane i ciglane, stčne pijace, kafilerije i živtinjske farme, kvantaške pijace i drugi sadržaji i bjekti za kje se graničenja utvrde u skladu sa psebnim prpisima. U užj zni zaštite mgu se lcirati -stanice za snabdevanje mtrnih vzila grivm, autservisi, bjekti za privremeni smeštaj nespsbljenih vzila, aut-baze za pružanje pmći i infrmacija učesnicima u sabraćaju, ugstiteljski bjekti, turistički bjekti i trgvinski bjekti i drugi bjekti u funkciji infrastrukturng kridra. Pravila građenja Prema PPPPN prstrnim planm grada definišu se pravila uređenja prstra i izgradnje bjekata u pdručjima kja su van gradskg građevinskg zemljišta, ili se daju smernice za izradu pravilnika kji va pravila definišu u ptpunsti. Kak za pštine u kviru PPPPN ne pstji Prstrni plan izrađen u skaldu sa važećim Zaknm planiranju i izgradnji, vim planm su data pravila uređenja i izgradnje za vangrađevinska pdručja p pštinama. Prikazana pravila neće predstavljati plansku bavezu pri izradi Prstrng plana pštine ali ima instruktivni karakter. Zaštita živtne sredine Sa stanvišta uticaja kridra na živtnu sredinu Čačak (III b srednji zagađivač) pripada trećj kategriji lkaliteta u blizini (10m) lkaliteta druge kategrije, pred Čukarice i G Milanvca. Zaštita prirdnih i kulturnih dbara Kridr autputa na teritriji grada Čačka tangira prstr na kme se nalazi zaštićen prirdn dbr Prede izuzetnih dlika Ovčarsk-kablarska klisura ka i sledeća nepkretna kulturna dbra i arhelška nalazišta Sklići Crkvine srednjvekvn crkvište sa grbljem (AH) Sklići kuća Radmira Lukvića (NKD) Vidva praistrijski tumuli kd savremeng grblja (AH) Pakvraće meth manastira Sretenje (SK 1667) Implementacija PPPPN Pririteti u implementaciji plana kji se dnse na prstr grada Čačka su -zaštita pdručja na kjima se nalaze izvrišta pdzemnih vda i pdručja izvrišta pvršinskih vda d kjih se zahteva viski kvalitet vda, d klasa vda predviđenih vim PP i Uredbm utvrđivanju Vdprivredne snve RS ( Sl. glasnik RS br.11/02) delvi dlina reka Save, Klubare, Z. Mrave, de klubarsk-tamnavskg basena, de pdručja Ljiga, de čačanskg basena i de Ovčarsk-kablarske klisure. -bjedinjavanje turističk rekreativne i zdravstvene pnude u banjama (banja Ljig, Ovčar Banja, banja Vrujci) uz prmtivnu kampanju realizvanu prezentvanjem krz prateće sadržaje krišćenjem sabraćajne signalizacije u cilju turističkg marketinga -uvažavanje psebn definisanih mera zaštite Predela izuzetnih dlika Ovčarsk-kablarske klisure u daljj razradi plana. II faza realizacije buhvata izgradnju infrastrukturng kridra na denicama - Takv Preljina u dužini d 16.8km izgradnja ve denice planira se srednjrčnim prgramm realizacije, ciljna gdina je 2011.

13 III faza realizacije buhvata izgradnju infrastrukturng kridra na denicama Preljina-Pžega u dužini d 32.4km (razrađen krz denice Preljina-Prijevr u dužini 8.3km, Prijevr-Lučani u dužini 16.7km) izgradnja ve denice planira se dugrčnim prgramm realizacije, ciljna gdina je PP se razrađuje dnšenjem planva detaljne regulacije za infrastrukturni kridr kjima će biti buhvaćeni prateći sadržaji i sadržaji u funkciji autputa STRATEGIJA RAZVOJA OPŠTINE ČAČAK Drugi važan strateški dkument kji definiše snvne pravce razvja je Strategija razvja pštine Čačak ( Sl. list pštine Čačak br. 8/2005 usvjena 25. juna gd.). Ovim dkumentm definisana su strateška predeljenja za sam blasti društvene reprdukcije: 1. Prirdni i ljudski resursi, 2. Privredna infrastruktura, 3. Privreda, 4. Pljprivreda, prehrambena industrija i razvj sela, 5. Društvene delatnsti, 6. Preduzetništv i uslužne delatnsti, 7. Kmunalna infrastruktura, 8. Funkcija sistema uprave. Strateška predeljenja su pdeljena u dve grupe: 1. U prvj grupi su na čije je rešavanje mguće u kviru rasplživih, ljudskih, materijalnih i finansijskih resursa pštine. 2. U drugj grupi su na kja se rešavaju prvenstven na nivu države a lkalna samuprava mže svjim angažvanjem dprineti da se na nađu u strateškim planvima Republike Srbije. Obe grupe predeljenja imaju viziju da grad Čačak pstane eknmski i kulturn razvijen pdručje zapadne Srbije kje svj razvj bazira na preduzetničkim akcijama građana, prirdnim kmparativnim prednstima i zahtevima glbalng tržišta i ka takva bude nsilac spstveng razvja. Razvj privrede grada se temelji na industriskj i pljprivrednj tradiciji i savremenim tehnlgijama. Grad Čačak se prepznaje ka sredina kja je u svakm pgledu privlačna za življenje, ka sredina gde se vdi računa kmpletnj infrastrukturi i gde se psebn pdstiče infrmatička infrastruktura, preduzetništv i brazvanje. Grad Čačak nastji da stvri: Pvljan ambijent za izgradnju knkurentne, invativne i preduzetničke privrede, krz efikasnu međuzavisnst i partnerstv privatnih i javnih institucija, Razvijene naučn-istraživačke i brazvne institucije na svjj teritriji i time pspešuje transfer znanja i njegvu tržišnu primenu u stvaranju nvih prizvda i usluga Unapređuje infrastrukturu, pruža kvalitetne i savremene usluge građanima i preduzećima, Razvija građansk društv, dprinsi zapšljavanju i blagstanju građana u celm reginu, Ravnmern razvija sve sektre uz ptimaln krišćenje resursa.

14 2.4. NACIONALNE STRATEGIJE Ciljevi, baveze i načela, definisani sektrskim Strategijama Republike Srbije su vema važan snv kd planiranja i uređenja prstra. Izdvajaju se Strategija reginalng razvja RS, Strategija drživg razvja, Strategija razvja infrmacing društva RS, Strategija razvja kmunikacije, Strategija razvja energetike, Strategija razvja telekmunikacija, Strategija naučng i tehnlškg razvja RS, Strategija razvja turizma, Strategija razvja trgvine, Strategija razvja sirmaštva i dr. Ka psebn značajnu izdvajam Strategiju reginalng razvja Republike Srbije, za perid d d gdine, čiji je snvni cilj pdsticanje ravnmerng reginalnig razvja. Operacinalizacija vg cilja pdrazumeva pre svega: 1. pdizanje reginalne knkurentnsti, 2. smanjenje reginalne neravnmernsti i sirmaštva i 3. izgradnju institucinalne reginalne infrastrukture. Ove pšte ciljeve svakak treba realizvati i na nivu samg regina, dnsn lkalne zajednice, krz jasn definisanu plitiku, mere i aktivnsti. Strategija je definisala sledeće aktivnsti lkalnih samuprava: pdsticanje razvja malih i srednjih preduzeća, snivanje nvih preduzeća, prmciju stranih i dmaćih investicija, prmciju razvja klastera, unapređenje infrastrukture, pvećanje lične bezbednsti i smanjenje kriminala, ka i psebne mere pdrške krz pdršku istraživanju i razvju, razvju pslvnih udruženja, razvju uprave i sl. Krz izradu Strategije razvja grada Čačka, principi republičkih Strategija, kak Strategije reginalng razvja RS, tak i sektrskih strategija, su sprvedeni. Takđe su ugrađene i razrađene aktivnsti usmerene ka lkalnim zajednicama, na snvu čega je Strategija razvja grada Čačka, jasn definisala zadatke, mere i aktivnsti kada je u pitanju izrada Prstrng plana grada Čačka. 3. REGIONALNI I PREKOGRANIČNI ASPEKTI I FUNKCIONALNE VEZE Republika Srbija ima specifičan gestrateški plžaj jer pvezuje severnu, srednju i zapadnu Evrpu sa balkansk-mediteranskim i blisk-istčnim zemljama i zahvata prstr sa raznvrsnim fizičk gegrafskim karakteristikama, prirdnim uslvima i resursima. Prek teritrije Srbije prelaze važne evrpske sabraćajnice, Savsk-dunavski i Dunavsk-mravski pravac je jedan d najkmunikativnijih u vm delu Evrpe. Sabraćajnice na teritriji Republike uglavnm prate dline velikih reka (Dunav, Sava, Mrava, Tisa, delimičn Drina) kje knvergiraju sa severa i sa juga ka Savsk-dunavskj liniji. Ovakva teritrijalna kmpzicija Republike Srbije uvelik je uticala na razmeštaj i razvj privrede, naselja i stanvništva. Tak da se frmira krst kncentracije kji se sastji d Dunavsk-mravske svine pravca sever-jug (Subtica-NviSad-Begrad-Niš-Leskvac-Vranje) i pprečne Savsk-dunavske svine pravca istk-zapad (Sremska Mitrvica-Šabac-Obrenvac-Begrad-Pančev-SmederevPžarevac). Druga pprečna svina kncentracije frmira se na Zapadn-mravsk-nišavskm pravcu (Užice-Čačak-Kraljev-Trstenik-Kruševac-Niš-Pirt). U pgledu razvja i prstrne rganizacije mreže gradskih centara akcenat se stavlja na pdsticanje ravnmernijeg i usklađenijeg razvja mreže naselja na ukupnj teritriji Republike u kviru makrcelina, tak da bi trebal jačati razvjne snage i pdsticati funkcije gradva ka št je Čačak kji mgu da stvare pzitivan uticaj na: 1. stvaranje prtivteže snažnim plarizacinim uticajima aglmeracije Begrada, 2. ubrzaniji razvj nerazvijenih pdručja, 3. razvj prigradskih naselja i racinaln krišćenje klng prstra... Pdručje grada Čačka se nalazi u gravitacinm pdručju grada Kragujevca ka makrreginalnm centru (NUTS 2) kji pslužuje prek milin stanvnika i više sistema naselja u Centralnj Srbiji. Gravitacina zna grada Čačka pkriva četiri teritrijalne jedinice u kjj pslužuje više d stanvnika, predstavlja reginalni centar, dnsn sedište Mravičkg kruga kji čine pštine Grnji Milanvac, Lučani, Ivanjica i grad Čačak. Svjm gravitacinm znm ima uticaj i na šire kruženje. Grad je vema dbr sabraćajn pvezan, ali će u dugrčnm peridu stvariti blji niv pvezansti

15 prek aut-putnih kridra (Begrad-Južni Jadran, vezni kridr, Batčina-Kragujevac-zapadn-mravski kridr). Sa stanvišta rganizacije, uređenja i krišćenja prstra, snvni cilj je ravnmerniji teritrijalni razvj i razmeštaj stanvništva, ka i njegv intezivnije bnavljanje i življavanje seskih naselja. Plžaj i ulga Čačka u reginalnm kruženju i veze kje ima sa susednim pštinama je prepznatljiva, kncept daljeg prstrng razvja zasniva se na jačanju već frmljenih ptencijala i funkcinalnih veza. Pljprivredna prizvdnja Zbg vema pldng zemljišta i klimatskih faktra pstje značajne pgdnsti za razvj pljprivredne prizvdnje ka i sirvinske snve za razvj prehrambene industrije na vm pdručju. Najrazvijenija grana pljprivrede je vćarstv (dminira uzgj jabuka, šljiva, kajsija...) i ratarstv (izdvaja se uzgj kupusa, paprike, krastavca, krmpira...) Vdsnabdevanje Stanvništv grada Čačka se velikim delm snabdeva pijaćm vdm prek Zapadn mravskg reginalng sistema za snabdevanje vdm u kviru pdsistema Rzav (akumulacije Svračkv, Rge i Orlvača). Grad aktivn utiče pri realizaciji planirang sistema. Industrija i preduzetništv Razvjni ptencijal i faktr d značaja za grad Čačak je razvijeni sektr malih i srednjih preduzeća u skladu sa strukturnim prilagđavanjem tržišnim privredama Evrpske unije. Grad Čačak je reginalni centar kji ima lkacine pgdnsti za razvj većih industrijskih pgna u dlini Z. Mrave u kviru Zapadn-mravskg pjasa (Kruševac, Trstenik, Kraljev, Čačak, Lučani, Pžega). Turizam Turizam je jedan d strateških pravaca razvja grada Čačka kji pripada klasteru Zapadne Srbije. Turistički prizvd vg pdručja mže se definisati krz segmente turizma kji su razvijeni na vm pdručju, izdvajaju se: 1. Grad Čačak arhelški lkaliteti, ustanve kulture i kulturn-istrijski spmenici, 2. Ovčarsk-kablarska klisura, 3. Banje: Atmska banja Grnja Trepča, Ovčar Banja i Slatinska banja, 4. Seski turizam. Odlaganje tpada Jedan d pkazatelja reginalne saradnje na vm pdručju je pristupanje reginalnm prjektu izgradnje sanitarne depnije Dubk- u pštini Užice, čiji učesnici su sledeće pštine - Pžega, Lučani, Ksjerić, Arilje, Ivanjica, Bajina Bašta, Čajetina, Užice i grad Čačak. Prekgraničnu saradnju grad Čačak stvaruje sa više bratskih gradva, među kjima se izdvajaju Bratunac iz Republike Srpske, Brezn iz Slvačke, Vlaške Meziriči iz Češke i Katerini iz Grčke.

16 4. PRIKAZ POSTOJEĆEG STANJA 4.1. PRIRODNI USLOVI Grad Čačak ima ktlinske i brdsk-planinske predene karakteristike. Teritrija grada se mže pdeliti na tri karakteristične predene zne: čačansku ktlinu sa nadmrskm visinm d 200 d 300 m, kja predstavlja karakterističnu mrflšku celinu, brežuljkast-brdski prede sa nadmrskm visinm d 300 d 500 m i brdsk-planinski prede d 500 d 985 m. Čačanska ktlina u mrflškm pgledu predstavlja tektnsku ptlinu. Frmirana je u ligcenu spuštanjem dva uzdužna raseda. Tada je zapčela njena limniska faza i trajala je d kraja plicena i pčetka diluvijuma. U negenu je vde bil jezer, ka i pžeškj ktlini, sa kjim je pvezan prek jezeruzine u Ovčarsk-kablarskj klisuri. Psle iščezavanja negenih jezera na centralnim jezerskim ravnima ktlina razvili su se tkvi kji su bili pritke jezera. P dnu jezera usekla je svje krit Zapadna Mrava, dk su pritke nekadašnjeg jezera pstale pritke Zapadne Mrave. Pvršina ve ktline d kraljevačkg suženja iznsi 270 km2 a dužina ktline je k 40 km. Ktlina je na teritriji grada ivičena planinama Ovčar (985m), Kablar (885m) sa zapada, Jelica (929m) sa juga, pdgrinm Suvbra i Maljena, Vujan (857m) i Bukvik (850m) na severistku. Izražen de reljefa su jezerske i rečne terase. Ova zna je zastupljena sa 45.74% d ukupne teritrije Grada. Brežuljkast-brdski de teritrije grada čini prelaz između ravničarskg i planinskg predela. Zahvata gegrafski prstr pdnžja planine Jelice, na desnj strani Zapadne Mrave, kji je raščlanjen rečnim dlinama, pčev d Pakvraća pa d Kačulica. Sa leve strane Zapadne Mrave v pbrđe se prstire d sela Vidva pa d Bečnja i Bresnice. Pbrđe predstavlja plići de nekadašnjeg jezera, gde su se talžili jezerski sedimenti. Pbrđa su raščlanjena rečnim dlinama, kje daju utisak blag zatalasang zemljišta kje se blag spušta u čačansku ktlinu. Zbg svjih pvljnih karakteristika predstavlja vema značajnu znu za pljprivrednu prizvdnju. Ova zna je zastupljena sa 33.49% d ukupne teritrije grada. Brdsk-planinski prede zahvata prstr prek 500 m n.v. gde su planine Jelica (929m) kja predstavlja prirdnu granicu između Dragačeva i čačanske ktline. Ovčar (985m) kji je d Jelice razdvjen Pakvraćkm raselinm p J. Cvijiću predstavlja grtl starg kratera. Kablar (885m) nastavlja se severn d Ovčara prema planinama Suvbr i Maljen. Planinski prede severzapadn d Kablara predstavlja pdgrinu Suvbra i Maljena na teritriji grada Čačka, nadmrska visina vih reljefnih blika ne prelazi 860m n.v. Teren je ispresecan rečnim tkvima i raščlanjen živpisnim dlinama reka Kamenica i Čemernica. Brdsk-planinska zna je zastupljena sa 20.77% d ukupne teritrije grada. U gelškm smislu šire pdručje Čačka i kline izgrađuju palezjski metamrfiti, ultramafiti, stene mezzjske starsti, sedimenti negena i vulkaniti. Nastarije stene pripadaju paleziku. Na pdručju grada se izdvajaju dva različita pdručja u tektnskm pgledu: jugzapadn, kje pripada unutrašnjim Dinaridima i severistčn, kje pripada vardarskj zni. Jugzapadn pdručje izgrađen je d metamrfisanih karbnskih tvrevina u kjima su varicijska ubiranja frmirala kmplikvan sklp, tak da se struktura palezika razlikuje d mezzjskg i negeng pkrivača. Severistčni pjas pripada eksternm pjasu vardarske zne. Veći de ve zne pripada čačanskm negenm basenu i njegvim bdnim delvima. Ov pručje je izgrađen d metamrfita Jelice, mezzjskih tvrevina i ultramafita. Najstarija gelška zbivanja, kja se mgu registrvati na širem pdručju Čačka, ptiču iz vremena starijeg palezika, kada se frmira Jelica. Pvlačenje mra, kje je zapčet krajem trijasa, nastavlja se u juri. U središnjem delu basena vršena je sedimentacija fliša. Mže se predpstaviti da je krajem ligcena i pčetkm micena ka psledica tektnskih pkreta stvrena jedna ili više ptlina. U vim ptlinama tkm micena pčela je egzistencija jezerskih basena. Krajem dnjeg micena pčel je ticanje jezerskih vda, da bi se tkm helveta ve blasti prebratile u kpn. Karakter sedimenata ukazuje na brz tnjenje jezerskg dna i relativn brzu i ritmičnu sedimentaciju. Dk se sedimentacija vršila u plitkj jezerskj sredini, u pjedinim delvima basena stvarana su tresetišta. Najvervatnije u srednjem pleistcenu u kviru ranije stvrene jezerske ravni frmirane su dline Zapadne Mrave i drugih većih vdenih tkva, na čijim stranama su sačuvani tragvi tri akumulacine faze

17 sa dgvarajućim terasama-dsecima. 1Gemrflške sbine terena Čačka predeljuju hipsmetrija, ekspzicija i nagib terena. Hipsmetrija dnsn visinska znalnst terena grada Čačka se kreće d 204 d 985 m.n.v. Najrasprstranjenije visinske zne su d 200 d 300 m n.v. i d m n.v. Zna d m zauzima pvršinu d km2 ili 43% d ukupne pvršine, dk zna kja zahvata nadmrsku visinu m zauzima km2, dnsn prstire se na 26% gradske teritrije. Najmanju rasprstranjenst imaju visinski pjasevi 800 d 900 m, (0.4%), dnsn 900 d 985 m kji zauzimaju svega 0.05% gradske teritrije. Prcentualna zastupljenst pjedinih visinskih zna 8.0% 7.0% 3.0% 0.4% 0.1% 43.2% 12.1% 26.1% Grafik br. 1. Ekspzicija ili ekspniranst terena predstavlja rijentisanst (krenutst) terena prema stranama sveta. Ona ukazuje na stepen inslacije, dnsn na izlženst terena sunčevim zracima. Osunčanst terena, dnsn izlženst terena prema nekj d strana sveta umngme predstavlja vema važnu kmpnentu pri gradnji bjekata, bavljenju pljprivredm i funkcinisanju niza delatnsti. Grad Čačak je specifičng reljefa, reljef je p bdu brdsk planinski dk je veći de grada ktlinskg tipa, neekspnirang tla ima 4.25%. Tple ekspzicije se javljaju sa 54.12%, dk hladnih ekspzicija ima 41.62%. Kada se psmatra ukupna pvršina grada (636km²) mžem reći da tplih ekspzicija ima više i t 344km², dk hladnih ima na prstru d 260km², neekspnirang terena je 32km². Tabela br.1. Ekspzicija Pv u km2 % učešće 1 E Ekspniranst terena SE S SW Tumač za gelšku kartu (103/56-58)) W NW N NE Hrizntal

18 Ekspzicije 4.26% 15.40% 12.62% 15.38% 9.15% 8.36% 11.24% 8.70% E SE 14.88% S SW W NW N NE Hrizntal Grafik br. 2. Uglvi nagiba ukazuju da stepen nagiba terena na teritriji grada Čačka iznsi d 0 d 40%. Prstr grada je prema pkazateljima u velikm prcentu zaravnjen ili blagg nagiba. Pvršina grada je 636km², 78% zemljišta je u nagibu d 0 d 16% a t je 496km². Tabela br. 2. Ugl.nagiba % Pv u km2 % učešće Uglvi nagiba i Uglvi nagiba 3.49% 1.77% 9.44% 22.38% 7.44% 9.63% 10.94% 7.24% 15.64% % i+ Grafik br. 3. Psmatran u celini za gemrflške karakteristike, ka i gemrflške blike terena grada Čačka, mže se dati generalna knstatacija da na prstru grada vladaju pvljni uslvi za bavljenjem različitim aktivnstima, delatnstima. Pvljnst se gleda u tme št je teren vema mal diseciran, va činjenica ukazuje i na pvljnst stalih gemrflških blika kji se susreću na vm prstru, pvljna ekspniranst, blaga visinska zatalasanst. Pred navedenih gelških i gemrflških dlika, Čačak karakteriše i seizmička aktivnst. Na snvu ispljenih seizmičkih aktivnsti i seizmtektnskih svjstava terena mže se reći da grad Čačak spada u seizmički ugržena pdručja. Prstr se nalazi na tlu kje je evidentiran trusn pdručje sa

19 varijacijama d 6.5º d 8º Merkalijeve skale. Pvećanje skale ide d juga ka severu, južne katastarske pštine ka št su Brezvice, Petnica i de sela Premeća su zahvaćeni prstrm kji je pd seizmičkm skalm 6.5º Merkalija, dk su velikim delm katastarska pština Prislnica i manjim delm (zapadnim) sel Grnja Trepča zahvaćene tlm kje je prek 8º Merkalijeve skale. Ostali, veliki de teritrije grada je u arealu d 7º-8º MCV, gde spada i urbani de grada (7.5º MCV ). U klimatskm pgledu teritrija grada Čačka se mže pdeliti u dve jasn izražene celine. Prstri d 700m nadmrske visine imaju umeren-kntinentalnu klimu, a prstri iznad 700 m.n.v. imaju subplaninsku klimu. Kd ba tipa javljaju se karakteristike mikrtermalne klime. Prelazna gdišnja dba dlikuju se prmenljivšću vremena, sa tplijm jeseni d prleća, dk je leti usled pmeranja subtrpskg pjasa viskg pritiska prema severu, pdručje grada Čačka čest pd uticajem tzv. Azrskg anticiklna, sa dsta stabilnim vremenskim prilikama i pvremenim kraćim pljuskvima lkalng karaktera. Zimi su vremenske prilike pd uticajem ciklnske aktivnsti sa Atlantskg keana i Sredzemng mra, ka i zimskg tzv. Sibirskg anticiklna. Klima vg pdručja je prijatna za čveka, jer nema većih klebanja ni jedng klimatskg elementa. Klima ka pedgenetski činilac dšla je d izražaja u nizijskm i brdsk-planinskm delu ktline. U rečnim dlinama i ktlinama veliki uticaj na brazvanje zemljišta imala je vda, ka na u depresijama tak i tekuća vda Zapadne Mrave i njenih pritka. Na mngim delvima ktline antrpgeni faktr je ima veliki uticaj na prmenu dejstva prirdnih činilaca u brazvanju zemljišta. Zemljišta čačanske ktline u pgledu tipske pripadnsti predstavljaju pravi mzaik. Na vm relativn malm prstru izdvajam 18 tipva i pdtipva zemljišta, neračunajući niže sistematske jedinice. Ova zemljišta se međusbn bitn razlikuju u pgledu prizvdnih spsbnsti, št je uslvljen delvanjem više pedgenetskih i antrpgenih činilaca. Zemljišta prve zne imaju najveće prizvdne spsbnsti. Ovde se radi, uglavnm, dubkim i bgatim zemljištima, kja su pgdna za raznvrsnu i rentabilnu biljnu prizvdnju. Od važnijih tipva zemljišta kji se sreću u vj zni najzastupljenije su smnice (vertisli), zatim aluvijalna zemljišta (fluvisli) i pseudglej, a sam na malim pvršinama (ispd planine Jelica u selu Ježevica) i gajnjača (eutrični kambisl). Zemljišta druge zne imaju zadvljavajuća prizvdna svjstva, ali dsta slabija u dnsu na prvu, najčešće zbg dve grupe snvnih razlga: delvanja prcesa erzije manjih mgućnsti za navdnjavanje Ovde se radi, uglavnm, različitim pdtipvima smnice. Na relativn malim pvršinama zastupljene su i degradirane gajnjače i pseudglej. U trećj zni pdručja, dnsn bda čačanske ktline zastupljena su uglavnm nedvljn razvijena i plitka zemljišta, različite tipske pripadnsti. Zemljišta ve zne su u velikj meri izlžena raznvrsnim prcesima erzije, ka i drugim blicima degradacije PRIRODNI RESURSI Pdručje grada Čačka rasplaže značajnim zemljišnim, pljprivrednim pvršinama. Ukupna pvršina Grada iznsi ha, u čemu pljprivredn zemljište učestvuje sa ha (63,46%). Pljprivredne pvršine dlikuju se zastupljenšću ranicama i baštama 59% na ha, vćnjacima 15% na 6.057ha, livadama 14.4% na 5.815ha, pašnjacima 11,5% na 4.644ha i vingradima 0.5%, uz veliku prstrnu diferencijaciju kja, je uglavnm usklađena prirdnim pgdnstima i graničenjima.

20 Tabela br. 3 Pljprivredn zemljište čačanske ktline u peridu gdine ha % ha % Pljprivredn zemljište Oranice i bašte vćnjaci vingradi livade pašnjaci , ,5 1,2 1,2 11, , ,5 14,4 11,5 Mže se knstatvati da prduktivn zemljište (pljprivredn i šumsk) u ukupnim zemljišnim pvršinama učestvuje sa 86,76%, št je znatn iznad prseka centralng dela Republike Srbije. Struktura krišćenja pljprivrednih pvršina je takđe pvljnija u dnsu na centralni de Republike. Intenzivnim načinm krišćenja (ranice i bašte, vćnjaci i vingradi) vde je buhvaćen 74,5 % pljprivrednih pvršina. D danas, prema pdacima zavda za statistiku Republike Srbije, ukupne pljprivredne pvršine su smanjene za 5%. Kada se analizira perid pslednjih pet decenija, mže se primetiti da se menja struktura krišćenja pljprivrednih pvršina, u pravcu smanjenja učešća ranica, vćnjaka i vingrada i pvećanja istg kd livada i pašnjaka. Šume i šumsk zemljište u državnj svjini kjima gazduje šumska uprava Čačak p teritrijalnj pdeli, kja je regulisana Zaknm šumama, pripada Glijskm šumskm pdručju. Unutrašnja pdela šuma i šumskg zemljišta u državnj svjini na teritriji grada kjm gazduje šumska uprava radi lakšeg i efikasnijeg gazdvanja izvršena je pdela na tzv. gazdinske jedinice i t: GJ. "Jelica" GJ. "Ovčar-Kablar" GJ. "Ržanj-Jeljan" GJ. "Vujan Bukvik" Osnvni uzgjni blik kme dugrčn treba težiti načinm gazdvanja je viska šuma, prirdnim ili veštačkim putem bnvljena. Psebnu pažnju treba usmeriti na sprečavanje pjave bespravne seče šuma u državnj svjini i neplanske seče u šumama u privatnj sredini. Prema sadašnjem stanju viske šume su zastupljene na 3% pvršine, izdanačke na 66%, veštački pdignute 19% i šikare i šibljaci 12% pvršine. Od sastjina lišćara je zastupljen 48% čistih sastjina i 52% mešvitih sastjina. Na teritriji grada Čačka u državnj svjini je ha, u privatnj svjini je ha, ukupn pd šumama na teritriji Grada je ha. Stepen šumvitsti je 23% u dnsu na ptimalnu d 35% utvrđenu Prstrnim planm Republike Srbije. Uredbm Vlade Republke Srbije, Ovčarsk-kablarska klisura stavlja se pd zaštitu ka prede izuzetnih dlika na pvršini d 2250ha. Šume se nalaze u državnm i privatnm vlasništvu na teritriji grada Čačka i pštine Lučani. U vm zaštićenm dbru ustanvljen je režim II i III stepena zaštite. Šume bhvaćene Planm gazdvanja prstiru se na teritriji Grada u najvećj meri p brncima planina Jelica, Ovčar, Kablar, Vujan, Bukvik i Ostrica. Bilškim uzgjnim radvima, dnsn, planm gajenja šuma, gdišnji bim uzgjnih radva je 72ha d čega je 5ha pdizanje nvih šuma (pšumljavanje) a stal je nega pstjećih kultura. Na teritriji grada Čačka pjava mineralnih sirvina predstavljena je metaličnim mineralnim sirvinama, sedimentnim ležištima nemetala i pdzemnim vdama. Metalične mineralne sirvine vezane za ultrabazični magmatizam predstavljene su rudm hrmita. Ležišta ve rude vezana su za serpentinit planine Jelice.

21 Kvalitet rude zadvljava kriterijume za eksplataciju, jer njen sadržaj dstiže i d 45%, ali zbg malih dimenzija rudng tela, manjeg su eknmskg značaja, pa se ne eksplatišu. Od mineralnih sirvina vezanih za tericijalni vulkanizam najviše je zastupljen magnezit. Intezivna istraživanja ve rude vršena su pčev d gdine. U ist vreme zapčinje i eksplatacija magnezita kju vrše A.D. Salvar i Emilka sa italijanskim kapitalm. Istraživanja su vršena na terenima kji čine pgranična pdručja grada Čačka i pštine G. Milanvac. Psle 1945 gdine istraživanja, pa i eksplataciju magnezita na teritriji grada Čačka, vrše Rudnici magnezita Šumadija sa sedištem u Brđanima. Kasnije se sedište direkcije rudnika preseljava u Čačak. Radi efikasnijeg pslvanja svi rudnici magnezita ulaze u sastav preduzeća pd nazivm Rudnici magnezita Šumadija Čačak. Ov preduzeće je 1962 gdine ušl u sastav industrije vatrstalng materijala Magnhrm Kraljev. Rezerve magnezita ležišta Milićevci sa rezervama ležišta Brezak (pština G. Milanvac), ka i rezerve magnezita u sastavu Kviljače, čine slidne rezerve za vatrstalnu industriju u Kraljevu. Istražena ležišta u sastavu Kviljače su:»kviljača, Jajačka, Stara kuća, Jeljen... Mrežasti magneziti uglavnm se nalaze na bdima negenih sedimenata. Najvažnija i najznačajnija su ležišta Parlg, Beli Kamen i Vingradi u Mikvcima i Kstića ptk u Milićevcima. Eksplatacija na prstru grada vrši se u Belm kamenu. Kvalitet rude je slidan. U severzapadnm delu zapadnmravskg negeng basena tkriven je neklik pjava sedimentng magnezita. Najznačajnije ležište je»parlg» u Mikvcima. U čačansk kraljevačkm basenu se nalaze naslage lignita srednje i grnjmicenske starsti. Utvrđen je više ugljenih sljeva lignita i tvrdg lignita. Prduktivni de basena čine dve ugljensne serije kje se nalaze u mlađim znama. Pannska, ili dnja ugljensna zna, utvrđena je u severnm delu basena, d Mrčajevaca d Bečnja. Sastji se d pet sljeva lignitn-mrkg uglja. Za eksplataciju je pvljan i eknmski pravdan sam drugi slj, pznat ka slj E-III. Debljina uglja iznsi sam metara u pvlatnm slju. Visinska razlika između sljeva u kjima se nalazi ugalj iznsi m. Pntska ugljensna zna, ili grnja, razvijena je u severnm i južnm delu basena. Ona buhvata dva basena slja lignitskg tipa: dnji (B-II) i grnji slj (A I). Slj (A I) ravnmern je razvijen u celj blasti. Debljina mu iznsi d tri d sedam metara i ptpun je čist. Ok 55 m ispd pvlatng slja je slj (B-II) čija je debljina 10 metara. Debljina čistg uglja u njemu iznsi 4-6 metara. Ugalj je eksplatisan u ugljenkpima kji leže uz severni bd basena. Dnja Grevnica (lignitn-mrki), Bresnica Vljavča, Tavnik ( Strmužak ), Lađevci ( Bajvac ), Milčaj i drugi ugljenkpi. Pdručje D. Grevnica Mrčajevci zahvata pvršinu k 0,6 km² i u njemu je razvjen slj (A- I), sa prsečnm debljinm d 7m u istčnm i k 3m u zapadnm delu. Slj B-II sa prsečnm debljinm d 10m prtkan je jalvim prsljcima, kji se rasljavaju i smanjuju debljinu slja na 5m. Ovde je tvren prvi ugljenkp u basenu. Iskpavanje uglja u njemu pčel je gdine i sa prekidm trajal d Pnv pčinje da radi da bi eksplatacija bila bustavljena. Na prstru Mrčajevci Bečanj, slj A-I ima prsečnu debljinu sam metara, i dsta je čist. Slj B II ima debljinu 10-12m ali sa dsta jalvih prsljaka, kji smanjuju debljinu slja na 5m. Od starijih sljeva sam slj E-III ima eknmsk pravdanje za eksplataciju. Prizvdnja uglja u zapadn-mravskm basenu kretala se tna gdišnje i t 45% mrkg uglja i 60% lignita. Prema istraživanjima iz 1983 gdine rezerve uglja se kreću p ugljensnim pljima: 1. Dnja Grevnica Mrčajevci tna sa 36,20% vlage, 10,40% pepela i 6,30 silicijuma. 2. Mrčajevci-Bečanj tna 3. Mjsinje tna 4. Bečanj-Dnja Bresnica tna sa 42,10% vlage, 10,40% pepela i 1,60 sumpra.

22 Rezerve uglja su prcenjene d strane Rudarskg instituta iz Begrada (1983.) i prema njihvim nalazima tkriven je ugljensn plje sa desne strane Zapadne Mrave d Vape d Slatine. Rezerve su takve da se mgu eksplatisati, jer debljina ugljensng slja iznsi k 3,5m. Ak bi se gdišnje vršila eksplatacija uglja u iznsu tna uglja (za ce basen, gde dlaze i rudnici sa teritrije pštine Kraljev) eksplatacija bi mgla da traje narednih 45 gdina. Ptencijalna naftnsna zna prstire se pravcem sever jug d naselja Mrčajevaci d naselja Mršinci dlinm Z. Mrave. Ruda dijabaza evidentirana je na Jelici. U njenj građi učestvuju dijabazi zajedn sa spilitima, ka članvi dijabaz - ržnjačke frmacije. Lkaliteti dijabaza su: Grujine livade, Padina klika i Premićska reka. Ove stene su pgdne za industriju građevinskg materijala, a narčit za dbijanje staklene vune. Ispitivanja su pkazala da je kvalitetan za ptrebe putne privrede. Dijabaza ima u predelu Kablara i mesta Glavaja u Jančićima Ispitivanje je pkazal da se nalaze velike rezerve dijabaza na vm lkalitetu, - k m³, dbrg kvaliteta. Znatna nalazišta krečnjaka nalaze se na bdnim brdsk planinskim masivima. Ležišta pekarske gline nalaze se u dlinama reka, pa je i prizvdnja cigle i crepa rganizvana d ciglarske ilvače u Ljubiću. Ležišta šljunka i peska nalaze se duž rečnih tkva, ali su najveće rezerve duž tka Zapadne Mrave. Na teritriji grada pdzemne vde iz aluviena kriste se za snabdevanje lkalng stanvništva, a reni bunari u Parmencu kriste se za ptrebe snabdevanja vdm Čačka sa kapacitetm d 1-60 I/sek. Pred vih značajnih rezervi pdzemnih vda na pdručju grada, evidentirani su i termmineralni izvri u Ovčar Banji, Grnjj Trepči i Slatini. (Karta Mineralne sirvine) STANOVNIŠTVO, MREŽA NASELJA, PRIVREDA I JAVNE SLUŽBE Statistički pdaci brjnm kretanju ukupng stanvništva p naseljima d gd. pkazuje da prast stanvništva u naseljima Čačka nije bi ravnmeran s bzirm na mgućnsti, da su ispljene mngbrjne scilacije i da se veliki brj naselja dlikuje negativnim vrednstima brjčang kretanja kje direktn izražavaju deppulaciju. Pri tme je deppulacija uslvljena u znatnm brju slučajeva padanjem fertiliteta, nataliteta, ali se jasn izdvaja i efekat emigracije. U tm slženm i dinamičnm prcesu tesne pvezansti i niske reprdukcije stanvništva ka i učestalih pjava bilške deppulacije, na jednj strani i krupnih prmena u demgrafskj strukturi kje su psebn ptencirane emigracijm iz seskih naselja, na drugj strani, ispljava se pvratna sprega čija je rezultanta padajući trend u kretanju stanvništva seskih naselja. Naime, pjava pstepeng smanjenja fertiliteta i nataliteta uslvljava padanje bilške reprdukcije stanvništva. Istvremen u peridu brze industrijalizacije i urbanizacije dvija se masvn iseljavanje sa sela u grad kje mahm zahvata mlađe kntigente radne snage i na taj način se bitn smanjuje reprduktivni ptencijal seskg stratuma i suštinski menja starsna struktura stanvništva; S tga u tj završnj fazi demgrafske tranzicije i bitn drugačijeg reprduktivng pnašanja nisu bezbeđeni nephdni uslvi ni za prstu zamenu generacije, te najveći de seskg stanvništva dbija karakteristike regresivne tranzicije, kja u krajnjj liniji vdi ka pražnjenju seskih naselja.

23 KRETANJE BROJA STANOVNIKA OPŠTINE ČAČAK PO POPISNIM PERIODIMA S Ppisne gdine Grafik br. 4. Grad Čačak je p ppisu gd. ima stanvnika. Najveći brj stanvnika je zabeležen p snvu ppisa g , da bi p ppisu g. ima stanvnika. Apslutni prast brja stanvnika u peridu g. je stanvnika. Analizm trenda kretanja brja stanvnika Grada, pdručja GP-a grada Čačka i seskih naselja jasn se učava da sva navedena pdručja, sim pdručja seskih naselja beleže pvećanje brja stanvnika. (Grafik Kretanje brja stanvnika i Tabela br. 14). (Karta Kretanje brja stanvnika p ppisnim peridima), (Karta br. 15.; R 1: u kartgrafskim prilzima). Kretanje brja stanvnika ppisni peridi UKUPNO OPŠTINA Grafik br. 5. ČAČAK GRAD Pdručje GP-a Ostala naselja

24 Tabela br. 4. Kretanje brja stanvnika ppisni peridi Naziv pdručja UKUPNO ČAČAK GRAD Pdručje GP-a Ostala naselja Tabele apslutng prasta, prsečng gdišnjeg prasta i indeksm prasta stanvništva u naseljima, pkazuju da se u pgledu razvja ppulacije izdvajaju četiri različite grupe naselja: prva grupa je sa deficitnim dnsn regresivnim, druga je sa stagnantnim, treća u kjim se beleži prast i četvrta sa prgredijentnim pvećanjem, kretanjem, ukupng stanvništva. Prvj grupi naselja, kja su zahvaćena deppulacinim prcesm pripada veći brj naselja. Ovj grupi pripada 32 dnsn 38 naselja ili 55,1% dnsn 65.5% d ukupng brja naselja. P snvu statističke analize, na snvu dbijenih pdataka vj grupi pripada 38 naselja, međutim ak se uvaži činjenica da je jedan veći brj stanvnika naselja Atenica, Jezdina, Knjevići, Kulinvci, Lznica i Ljubić priddat brju stanvnika urbanm centru, gradu Čačku nda je deppulacinm grupm buhvaćen 32 naselja (karta Indeksa prasta naselja 2002/1948 g.) (karta Indeks prasta stanvništva 2002/1948. gd.). Druga grupa naselja se karakteriše padanjem brja stanvnika, ali ta pjava nije intenzivna ka kd predhdne grupe naselja. Tu su identifikvana sledeća naselja: Dnja Grevnica, Žačani, Ježevica, Mjsinje, Mrčajevci i Ovčar Banja. Na snvu upređenja ppisnih perida 2002/1948. gd. (Tabela Indeks prasta stanvništva). Upređenjem ppisnih perida 2002/1991. gd. sledeća naselja pripadaju grupi naselja kja imaju padajući trend brja stanvnika i t: Baluga (Ljubićska), Baluga (Trnavska), Bečanj, Vapa, Viljuša, Dnja Grevnica, Dnja Trepča, Žačani, Zablaće, Ježevica, Jezdina, Katrga, Lznica, Mjsinje, Mrčajevci, Ovčar Banja, Prislnica, Rakva, Riđage i Slatina. Karakteristika vih naselja je da se iz njih iseljava mahm mlad stanvništv, zbg tga se uvećava brj staračkih dmaćinstava i realn smanjuje reprduktivan ptencijal stanvništva. Trećj grupi pripadaju naselja u kjima je dšl d pvećanja brja stanvnika. Na snvu upređenja ppisnih perida 2002/1948. gd. tu pripadaju naselja Pakvraće i Prijevr. (Karta Indeksa prasta stanvništva 2002/1948 g.) (Karta br. 16.; R 1: u kartgrafskim prilzima). P snvu analize ppisnih perida 2002/1991. gd. izdvajaju se sledeća naselja kja beleže indeks prasta brja stanvnika: Beljina, Vranići, Kulinvci, Mršinci, Pakvraće, Parmenac, Stančići i Trbušani. Četvrtj grupi pripadaju naselja u kjima bilška migratrna dinamika stanvništva ima najveći intenzitet. Tu pripadaju sledeća naselja: Na snvu upređenja ppisnih perida 2002/1948. gd. Baluga (Ljubićska), Baluga (Trnavska), Beljina, Vapa, Zablaće, Kukići, Preljina, Stančići, Trbušani, Trnava i grad Čačak. Na snvu upređenja ppisnih perida 2002/1991. gd. sam naselje Trnava beleži rast brja stanvnika sa izraženim intenzitetm. (Karta Indeksa prasta stanvništva 2002/1991 g.). (Karta br. 17.; R 1 : u kartgrafskim prilzima). Psmatrajući u celini na bazi apslutnih brjeva brj stanvnika, za grad Čačak se mže reći da beleži demgrafski rast. Najveći prblem grada u dsadašnjem razvju je taj, št i pred pravilne naseljensti pdručja, seska naselja gube stanvništv. Uzrk je u nepravilnm razmeštaju industrijskih i drugih kapaciteta, ni su lcirani, u gradskm centru Čačku i njegvim rubnim delvima, u pjedinim prigradskim naseljima.

25 Istvremen sa pvećanjem brja stanvnika dšl je d pvećanja brja dmaćinstava. U gd. brj dmaćinstava je (Tabela u prilgu br. 5.), št u dnsu na gd. (15356) predstavlja pvećanje sa indeksm 256,6. Prcesi eknmskg smanjenja, sci-kulturne prmene datiranje tradicinalnih prdica, zapšljavanje i veća društvena angažvanst žena, uticaj urbanizacije i privredng jačanja upšte uslvili su ubrzan frmiranje sve većeg brja dmaćinstava. (Karta dmaćinstva p ppisnim peridima), (Grafik br. 11.), (Karta br. 18.; R 1: u kartgrafskim prilzima). Apslutni prast dmaćinstava iznsi je u peridu gd dmaćinstava. Psmatran p ppisnim peridima najviše se dmaćinstava frmiral u peridu gd. (5793), ptm u peridu gd. (5673), ka i u peridu gd. (5294), dk se u pslednjem peridu gd. frmiral dmaćinstava. Kretanje brja dmaćinstava ppisni peridi UKUPNO OPŠTINA ČAČAK GRAD Pdručje GP-a Ostala naselja Grafik br. 6. Mže se smatrati da efekti pvećanja celkupng brja stanvnika, se dražavaju na brj dmaćinstava, št se vidi iz neprekidng rastućeg perida zapčetg gd. pa d gd. Tabela br. 5. Kretanje prsečne veličine dmać instava Prsečna vel. dmaćinstava Čačak G. centar Pdručje GP-a Ostala naselja

26 Prsečna veličina dmaćinstava pkazuje suprtan trend, dšl je d smanjenja prsečne veličine dmaćinstava gd. je 4.6, a gd 3,0 člana p dmaćinstvu (Tabela br. 15.), (Tabela u prilgu br. 6.). Indeks smanjenja prsečne veličine dmaćinstva u peridu gd. je 0,65. Najveće prmene u veličini dmaćinstva p brju članva su se u peridu gd. desile kd seskih, ruralnih naselja. Brj dmaćinstva sa šest i više članva se u vm prteklm peridu značajn smanji. Dšl je d razbijanja, deljenja, dnsn nestajanja takzvanih prdičnih zajednica. Opšta knstatacija je da brj dmaćinstava ne pada. Ovm, vakvm trendu je pnajviše dprinel raspadanje, pdela velikih prdičnih zajednica. Prirdn kretanje stanvništva i njegve kmpnente fertilitet (pldnst), dnsn natalitet (rađanje) i mrtalitet (smrtnst) predstavljaju fundamentalnu bilšku determinantu demgrafskg razvitka iz kje rezultira bilška reprdukcija stanvništva. Stpa nataliteta u gdini za grad Čačak iznsi Vrednst, dnsn stpa mrtaliteta p ppisu gd. za grad Čačak iznsi (Tabela br. 16.). U dnsu na ispljene vrednsti nataliteta i mrtaliteta, prirdni priraštaj ima negativne vrednsti (-214) dnsn (Tabela u prilgu br. 10.). PRIRODNE KOMPONENTE STANOVNIŠTVA Rđeni Umrli Prirdni priraštaj Grafik br. 7. Tabela br. 6. GRAD ČAČAK Vitalni dgađaji gdine ŽIVOROĐENI UMRLI NA 1000 NA 1000 BROJ STANOVNIKA BROJ STANOVNIKA PRIRODNI PRIRAŠTAJ ŽENE STARONA 1000 STI OD G BROJ STANOVNIKA BROJ

27 Opšta stpa fertiliteta za isti ppisni perid iznsi 39,3. Ova stpa predstavlja kličnik ukupng brja živrđene dece i ukupng brja žena starih d gdina na 1000 žena pmenute starsti. Stpa fertiliteta ukazuje na pldnst, reprduktivnu spsbnst grada Čačka. Prirdni priraštaj predstavlja razliku između brja živrđene dece i ukupng brja umrlih lica u dređenm vremenskm peridu. Stpa prirdng priraštaja je apslutn pvećanje (ili smanjenje) ljudi na 1000 stanvnika. Ova stpa dslikava razliku stpe nataliteta i mrtaliteta. Ona takđe mže biti pzitivna i negativna. Za Čačak iznsi Ona je negativna i ukazuje na deppulaciju. Pstjeće kretanje stpe nataliteta, ka i pstjeći trend mrtaliteta dražavaju se na nepvljnu demgrafsku tendenciju. Direktn su uslvili da u gradu dđe d padanja stpe prirdng priraštaja. S bzirm da predstavlja rezultantu kretanja mrtaliteta i nataliteta stpa prirdng priraštaja direktn pdražava padajući trend nataliteta. S bzirm da je sadašnji reprdukcini natalitet vema nizak, ptrebn je imati na umu činjenicu da će sadašnji kntigent živrđene dece biti dalek manji i u kntigentu fertilng i radn spsbng stanvništva. Ne mže se računati da sadašnji kntigent živrđenih u budućnsti bude bitn prmenjen, (čak i ak bi se pvećala stpa nataliteta), stali faktri eknmsk-scijalne prirde biće jš snažnijeg uticaja na ukupn stanvništv. Pred, već navedenih kretanja stanvništva vema značajan faktr eknmskg razvja je mehaničk, dnsn migrantsk kretanje kje utiče na brjn stanje i strukturu ppulacije. Ova kretanja u nedavnj pršlsti bila su izvri iz kjih je dbrim delm naseljena teritrija grada Čačka, jer Čačak je u celm psleratnm peridu izrazit imigracin pdručje. Prilikm analitičkg sagledavanja stanvništva, njegvg brja, veličine strukture, vema je bitn na psmatranj teritriji utvrditi dns authtng i migrantskg stanvništva. Na snvu ppisa p ppisnim peridima mže se učiti tendencija prasta migrantskg stanvništva. Tak je u peridu između gd. dseljen u grad Čačak 11153, u peridu g. dseljen je 10778, a u peridu g stanvnika. Tak imam da je za grad Čačak u celini ude authtng u ukupnm stanvništvu iznsi 51.1%, a ude migrantskg 48.9%. P ppisu iz gd. sam grad Čačak ima dns authtng (48.2%), a migrantskg (51.8%). Ovakav dns authtng i migrantskg stanvništva je i u pdručju GP-a. (Tabela br. 17.), (Tabela u prilgu br. 11.). U daljem tekstu analize authtng i migrantskg stanvništva vrši će se na snvu ppisa gd., zbg izmena u definisanju stalng stanvništva, pdaci između ppisa nisu sasvim upredivi. 2 (Tabela br. 7.), (Karta Migrantsk stanvništv p peridu dseljavanja, Karta br. 20.; R 1: u kartgrafskim prilzima Dkumentacina snva). Tabela br. 7. Naselja Ukupn Čačak g. Pdručje GP-a Ostala naselja Authtn i migrantsk stanvništv p ppisu gd. Ukupn Authtn % Migrantsk % Republički zavd za statistiku: POPIS STANOVNIŠTVA DOMAĆINSTVA I STANOVA STANOVNIŠTVO, Migracina beležja, pdaci p naseljima; knjiga 8. metdlška bjašnjenja str.7 2

28 Upređenjem pdatataka datih u tabeli najveći brj migrantskg stanvništva ima u naseljima kja se nalaze u nepsrednm kntaktu sa gradm Čačkm, tj. u prigradskim naseljima kja su buhvaćena granicm GP-a. Takđe na snvu pdataka se učava prisutnst migrantskg stanvništva u samm gradskm centru Čačka 51,8%. Analizm pdataka dseljenm stanvništvu pkazuju, da su najbrjnija dseljenja u mest stalng stanvanja sa pdručja druge pštine iste republike (27888), ka i sa teritrije iste pštine (19119), (u pravcu sel-grad). Na snvu pdataka datih u tabeli br.11. učava se da migrantsk stanvništv pštine u peridu gd. se kntinuiran p ppisnim peridima uvećaval u raspnu d 11.3% u gd. d 9.8% u gd. Migrantsk stanvništv u pštinskm centru u istm vremenskm peridu se uvećaval u prcentualnm raspnu d 21.3% u g. d 8.8% u peridu g., sličan trend se beleži i za pdručje GP-a. (Karta Authtn i migrantsk stanvništv, Karta br. 21.; R 1: u kartgrafskim prilzima). Najintenzivniji priliv migrantskg stanvništva na teritriju grada, a psebn u urbanj zni se dešava u peridu između 1961 i gd., ka i u peridu gd. U peridu između gd. i gd. migratrni tkvi na teritriji Čačka se smiruju, mada jš uvek traju. Prces pstepeng smanjenja učešća migracine kmpnente u rastu stanvništva grada je indikatr dva makr prcesa. Prvi da je dšl d završetka plarizacijske faze urbanizacije Čačka i pčetka suburbanizacije i jačanja funkcinalnih veza grada sa klinm. Drugi na kji ukazuje relativn veliki brj iseljenih iz Čačka da tpčinje preseljavanje na relaciji grad-grad, uz činjenicu da njegve funkcije ne zadvljavaju sve sci-eknmske ptrebe svg stanvništva. Naselja na teritriji Čačka kja imaju više migrantskg stanvništva d authtng, dmrdng su: Beljina, Baluga (Trnavska), Zablaće, Lznica, Ovčar Banja, Pakvraće, Trbušani, Trnava i grad Čačak. Pred pisanih trajnih migracija na prstru ve pštine se javljaju vema intenzivne peridične migracije takzvane dnevne migracije kje se javljaju usled udaljensti radng mesta d mesta stanvanja. Ovaj de radnika takzvanih "putujućih" radnika vrši snažan uticaj na približavanju sela gradu, i na izjednačavanju seskg načina živta gradskm načinu živta. U uslvima industrijsk-plarizacijske urbanizacije čačanskg kraja prces direktng transfera aktivng stanvništva iz primarnih u sekundarne, a nešt manje i u tercijarn-kvartarne delatnsti se dvija brže d definitivng preseljavanja stanvništva u centar rada (grad Čačak), št implicira razvj dnevne i pvremene migracije radnika na relaciji mest stanvanja-mest rada, kja je imala sve d tendenciju stalng preseljavanja. Od gd. prces useljavanja usprava, a jača dnevna migracija čime se plarizacijski prcesi pstepen preusmeravaju u suprtnm pravcu, št se prstrn knkretizuje stvaranjem slženg dnevng urbang sistema i jačanjem suburbanizacije. Najintenzivnija dnevna migracija radne snage se dvija između intrapštinskih naselja i t na relacijama: Čačak - sva naselja (najintenzivnija između Čačka i prigradskih naselja) manji centri rada - gradska naselja. U dnevni urbani sistem grada je uključen i znatan brj naselja regije. Na snvu iskazang trenda uviđa se da su dnevne migracije vema prisutne. One mgu pruzrkvati mnge prbleme gradu Čačku. Mže dći d naglašene ppulacijske kncentracije u gradskm centru, pvećaće se pritisak na njegve materijalne fndve i nemgućiće planski razvj

29 gradskg naselja, ka i stalih naselja. Da d tga ne bi dšl mra se predvideti disperzija većih kapaciteta sekundarng sektra. Ona će uslviti smanjivanje dnevnih migracija i d mgućih psledica neće dći. Analiza starsne strukture, ka i plne predstavljaju fizilški kvir za društvenu pdelu rada. Od starsne strukture zavisi prirdni priraštaj stanvništva, veličina radng kntigenta, vjni kntigent, kntigent stanvništva za šklvanje itd. Ona se menja pd uticajem kretanja pldnsti i smrtnsti. Ak je mali natalitet i mali mrtalitet na dređenm pdručju, nda dlazi d starenja stanvništva. Grafik br. 9. Na snvu prikazanih starsnih piramida, za grad u celini, za centar grada Čačka, za stala naselja bez grada Čačka i za pdručje GP-a, svi prikazani tipvi piramida pripadaju regresivnm tipu, sva pmenuta izdvjena pdručja su zahvaćena starenjem stanvništva. Na snvu prcentualng učešća starsnih grupa mže se izračunati indeks starenja, kji ukazuje na demgrafski prces starenja. Indeks starenja predstavlja dns između stanvništva starg 60 i više gd. i stanvništva starg 0-19 gd. Ak je indeks manji d 0,4 mže se gvriti mladj ppulaciji, ak je izn ad 0,4 nda se radi starj ppulaciji. Tabela br. 8. Naselja Ukupn pština Čačak g. Pdručje GP-a Ostala naselja Velike starsne grupe ppis gdine Ukupn velike starsne grupe 0-19 % % % i više % Indeks starenja

30 Analizm pdataka ppisa gd. na snvu brjčanih pkazatelja za grad Čačak, gradsk pdručje, pdručje GP-a i pdručje stalih naselja, karakterističn za sva va pdručja je da kd svih njih najveće prcentualn učešće zauzima starsna grupa d gd. nešt manji je prcenat grupe gdina. U gradu Čačku gdine. najveći ude stanvništva je starsti d gd. 28.7%, zatim starsna grupa d gdina 26.0%, dk starsna grupa d 0-19 gdina učestvuje sa 22.1%, a nešt veću zastupljenst ima starsna grupa d 60 i više gdina u ukupnm stanvništvu 22.8%. Indeks starenja p snvu vg ppisng perida je 1.03 i n pkazuje da na prstru Čačka živi star stanvništv. Pdaci za pdručje GP-a i pdručje Grada, takđe ukazuju da je najzastupljenije stanvništv u vim pdručjima starsti gdina. Ova pdručja imaju takđe vema nepvljnu starsnu strukturu stanvništva, jer prevlađuje star stanvništv, na šta ukazuju indeksi d 0.84 i Najnepvljniju strukturu imaju stala naselja (seska naselja). Indeks starenja za vu kategriju naselja iznsi Najbrjnija, dnsn najveće učešće u ukupnm stanvništvu seskg stanvništva čini starsna grupa starsti 60 i više gdina sa 29.8%. U gd i gd. u dnsnu na predhdne ppisne peride situacija u pgledu starsti stanvništva je bitn izmenjena. Smanjen je učešće mladine i mlađeg sredvečng stanvništva u ukupnj ppulaciji, dk je učešće starijeg sredvečng i starg stanvništva pvećan. Indeks starenja u gd. i gd. je 0,69 i Št ukazuje da se radi starj ppulaciji. Ovakv demgrafsk stanje je nastal ka izraz slabije reprdukcije neg u predhdnim peridima gd., i gd. Ovakvim vrednstima su dprineli najviše seska naselja, kja imaju vema velike vrednsti indeksa starenja. (Međuvršje 11.33, Brezvica 3.50, Rajac 2.60, Ršci 2.53, Petnica 2.44, Sklići 2.42, Premeća 2.40, Vrnčani 2.29, Jančići 2.29 itd.). Ovakv stanje je psledica nepravilng razmeštaja industrijskih kapaciteta, javnih, kulturnih ustanva itd. tak da je mlad stanvništv prinuđen da migrira ka gradskm centru, t je uslvil da se za veći brj sela mže reći, da su t sela staraca. (Karta Indeks starenja 1981, 1991, gd.). Uzrk vakvj strukturi treba tražiti pre svega u malm natalitetu, smanjenju reprduktivne spsbnsti, ka i u migracijama. Migracije kje su se u predhdnim peridima na vm pdručju dešavale su zaustavljene. Njihv intenzitet u dnsu na ukupnu ppulaciju Grada nemaju u sadašnjem peridu takav intenzitet, uticaj kji se nekada šezdesetih, samdesetih gdina dvija. Razlg vakvim prmenama leži jednim delm u smanjenju stepena atraktivnsti kje je prevashdn imal gradski centar Čačak, i smanjenje brja stanvnika u gravitacinm (migrantskm) pdručju Čačka, ka i zapčeta plitička dešavanja devedesetih gdina kja jš uvek traju na prstrima nekadašnje Jugslavije. Na snvu ppisa iz gd., gd., gd i gd. (Tabela br. 21.), (Tabele u prilgu br.16,17,18,19.), učava se da je prcentualn učešće muškg stanvništva ujednačen i kreće se u zavisnsti d ppisne gdine između 48.6% d 49.3%. Tabela br. 9. Naselja Opština-grad Čačak Čačak g. Pdručje GP-a Ostala naselja Plna struktura stanvništva 2002 gd gd Ukupn Mušk %M Žensk Ukupn Mušk %M Žensk , U gradskm naselju takđe brjčani pkazatelji ukazuju da je dns između plva neujednačen. Od gd. d gd. prcentualn učešće muškg stanvništva je 48.8% d 48.1%. Sličan dns između plva se drža u prigradskim naseljima, ka i u seskim naseljima. P snvu analize plne strukture stanvništva, mže se zaključiti i ak je Čačak pdručje sa izraženim migracinim kretanjima, va kretanja su pdjednak bila izražena kd ba pla. Iz tih razlga neravnmernst u prcentualnm učešću među plvima kja je evidentirana krz navedene ppisne peride nije imala izraženije scilacije, št ukazuje da su u migracinim kretanjima pdjednak učestvvala ba pla. (Karta Plna struktura gd.).

31 Šklska i kvalifikacina struktura predstavljaju značajnu kmpnentu u izučavanju strukture stanvništva, jer d nje zavisi celkupni privredni živt na jednj teritriji, a samim tim i kvalitet živtne sredine. Šklska i kvalifikacina struktura direktn preddređuje društven-eknmski razvj jedng pdručja. U kviru celkupng stanvništva mgu se izdvjiti dve grupe: pismeni i nepismeni. Pismen stanvništv se dalje mže klasifikvati prema šklskj spremi, dnsn prema stepenu stručnsti. Tabela br.10. Stanvništv star 10 i više gdina, a nepismeni gd Naziv i tip naselja ukupn Ukupn stanv gd Svega Brj nepismenih % 15.4 Svega Ukupn stanv gd Brj nepismenih 7063 % 6.4 Ukupn stanv Svega Brj nepismenih 1949 % 1.7 Na snvu ppisa iz 1961.,1981. i gd. mže se zaključiti da se brj nepismenih smanjuje. Brj nepismenih u Čačaku u gd. je iznsi št je prcentualn u dnsu na ukupan brj stanvnika 15.4%. Ude nepismenih u peridu između gd. je primetn smanjen. U 1981.gd. je 7063 ili 6.4%, a gd ili 1.7%. Ovakav trend padanja brja nepismeng stanvništva je evidentiran i u gradskim i seskm naseljima. Analizirajući kretanje brja nepismenih i njihv prcentualn učešće p plvima, nepismenst kd žena u dnsu na mušku ppulaciju je u mngme izraženija. Nepismenih žena u gd. ima ili 84.9% d brja nepismenih. U istm ppisnm peridu nepismene muške ppulacije je 15.1% d ukupng brja nepismenih. P ppisu gd. nepismenih žena ima 1751 ili 89.8% d ukupng brja nepismenih. Muška nepismena ppulacija u vm ppisnm peridu d ukupng brja nepismenih je zastupljena sa 10.2%. Ovakav dns, trend nepismenih među plvima je i u gradskj i u seskj ppulaciji. S tim št u seskj ppulaciji je u mngme izraženija nepismenst kd ženskg stanvništva. (Tabela br. 23.) Iz ve analize se učava da je veći de nepismeng stanvništva među ženama. D vg dlazi usled stataka patrijarhalnih navika minule istrijske pršlsti gde je žena bila neravnpravni član društvene zajednice u dnsu na muškarce. Tabela br. 11. ukupn Nepismen stanvništv p plu brj nepismenih ukupn 1961 ukupn ukupn Muški % M Ženski % Ž Brj nepismenih ukupn Muški % M Ženski % Ž Svakak vakva slika pismensti dlazi najviše zbg imigracing dseljavanja ženskg stanvništva iz sela u gradsk naselje, tj. iz sredina kje su pterećene knzervativn negativnim nasleđem pršlsti, u kjj nije pklanjana narčita pažnja šklvanju ženske dece. Scieknmska struktura kja u dređenj meri preddređuje privremeni živt nekg pdručja je aktivizacina struktura. Aktivizacina struktura predstavlja raspdelu stanvništva prema tme da li je aktivn. Aktivn stanvništv je zapslen stanvništv. On na snvu spstveng rada bezbeđuje sredstva za živt. Izdržavan bezbeđuje sredstva na snvu tuđeg rada. U izdržavanm stanvništvu je najvećim delm mlad stanvništv kje se jš uvek nije aktiviral. Stanvništv sa ličnim primanjem je stanvništv kje je izašl iz aktivizacing perida, zbg starsti, blesti i kje bezbeđuje sredstva za živt na snvu ranijeg rada (penzineri, invalidi).

32 Aktivizacina struktura grada Čačka na snvu ppisa gd. i gd. pkazuje uravnteženst sa negativnm tendencijm: smanjenje aktivng stanvništva sa malim smanjenjem izdržavang stanvništva i pvećanjem brja lica sa ličnim prihdm. (Tabele br. 24.) gd. na teritriji grada ima aktivng stanvništva št predstavlja 47.9% d ukupng brja stanvnika. Lica sa ličnim prihdm u tm peridu buhvataju 7.1%, a izdržavang stanvništva je bil 43.6% d ukupng brja stanvnika. Veliki brj izdržavang stanvništva u vm peridu mže se bjasniti velikim brjem nezapslenih žena i većim brjem mladg stanvništva. (Tabela u prilgu br. 20., 21.). Tabela br.12. Naziv i tip naselja Ukupn Gradska Ostala Stanvništv prema aktivnstima p ppisu gdine Ukupn Aktivn stanvništv Svega % Lica sa ličnim prihdm Svega % Izdržavan stanvništv Svega % Analizm pdataka ppisa gd. na prstru Čačka ukupan brj aktivng stanvništva je evidentiran stanvnika, dnsn 47.6% d ukupng brja stanvnika pštine. Ovim ppism je zabeležen učešće lica sa ličnim prihdm u ukupnm stanvništvu sa 19.6%, dk je učešće izdržavang stanvništva 32.8%. (Tabela u prilgu br. 20.) U pslednjem desetgdišnjem peridu dlazi d smirivanja migracinih kretanja, v je perid kada zaapčinje prces starenja stanvništva grada Čačka, u vm peridu, dšl je d bitnih prmena, tranzicinih prmena u nim delatnstima prvenstven u sekundarnim u kjima je najveća zastupljenst aktivng stanvništva. Ovi prcesi su direktn uticali na zabeleženi trend u aktivnm, izdržavanm stanvništvu i licima sa ličnim prihdima. Brjn kretanje stanvnika pkazuje staln pvećanje brja stanvnka u gradu Čačku. Ov pvećanje brja stanvnika je u suštini prividn. Prividnst se gleda u tme št je najveće pvećanje u centru i prigradskim naseljima, dk sa stalim naseljima t nije slučaj. Nizak prirdni priraštaj, snižavanje fertilne stpe i fertilng dela stanvništva, velike migracije u kviru granica grada, ka i starenje seskih naselja uticali su na vema nepvljnu demgrafsku sliku vg pdručja. U strukturi stanvništva zapažen je padanje pljprivredng stanvništva, št nije pgdna snva za ubrzani razvj zanemarene pljprivredne prizvdnje. Niv brazvansti i kvalifikacina struktura je pvljnija neg u Republici. Temp industrijalizacije grada Čačka u drugj plvini 20. veka uslvi je prast industrijskg i ukupng niva razvijensti vg pdručja. Izgrađeni industrijski kapaciteti, mtivisani i pdsticani zaknitstima spstveng razvja, uvećavali su fizički bim prizvdnje, finansijske efekte prizvdnje, ali su apsrbvali veliki brj radnika. U pčetku je radna snaga crpljena iz naselja, kasnije iz nepsredng, a zatim iz sve šireg kruženja. Krz razvj industrije, rasta je i razvija se grad, pvećava-širi se gravitacini uticaj za privlačenje radne snage i stanvništva. Ovakav tk industrijalizacije izazva je krupne strukturne i eknmske disprprcije u teritrijalnm razvju Grada. Eknmska kriza, kja je zapčela devedesetih gdina pršlg veka, NATO bmbardvanje, stavila je psledice na privredu grada Čačka. Celkupna privreda vg pdručja ušla je u fazu depresije i recesije sa višestrukim negativnim rezultatima pad društveng prizvda, zapslensti i svih kvalitativnih pkazatelja privređivanja, zastarevanja tehnlgije i preme, prušeni bjekti, nelikvidnst i pad efikasnsti. Razvj industrije je skncentrisan na pdručje GP grada Čačka i prblemi kji su nastali prilikm bmbardvanja industrijskih kmpleksa (CER, Kmpanija Slbda..) su delm razrešeni izradm planva detaljne regulcije a delm su dređeni pgni vraćeni u funkciju. Glavni industrijski kapaciteti lcirani su na bdu urbang dela grada Čačka. Dalji razvj se ne sprvedi frntaln već tačkast u prstru št je uslvljen

33 trenutnm stagnacijm razvja industrije, faktrima lkacije ka i težnjm da se sačuva pljprivredn zemljište i zaštiti živtna sredina. Od 2000-te gdine struktura u industriji pd uticajem svetskih eknmskih prmena bitn menja sliku s pčetka devedesetih gdina. Od d gdine zabeležen je permanentni rast trgvinskih i stalih uslužnih preduzeća u ukupnj strukturi privrede. Prerađivačka industruja knstantn beleži pad sim u delu pljprivredn prerađivačke delatnsti i građevinarstva. D tada vdeće grane iz metalprerade, hemijske i grafičke industrije ustupaju mest prehrambenj delatnsti i građevinarstvu. Tabela 13. Pkazatelj kretanja preduzeća p delatnstima Brj privrednih NAZIV DELATNOSTI društava Prerađivačka Pljprivredn industrija -% prehrambena industrija -% Trgvina -% Uslužne delatnsti -% g ,9 3,6 38,9 13, g ,37 9,01 42,89 21,73 Tabela br. 14. Brj preduzeća p delatnsti i veličini Brj preduzeća NAZIV DELATNOSTI UKUPNO Pljprivreda i stčarstv Vađenje rude i kamena Prizvdnja i prerada vća, pvrća, žitarica i živtinja Prizvdnja tekstilnih prizvda deće i predmeta d kže Prerada drveta, prizvdnja papira, kartna i štampa Prizvdnja hemijskih prizvda i prizvda d plastike Prizvdnja Ude u ukupnm brju % Velika Sred nja Mala Ukupn Velika Srednja Mala Ukupn ,16 96, ,14 3,68 3, ,42 0, ,28 4,53 4, ,21 1,49 1, ,21 5,24 5, ,21 0,07 2,97 0,92 3,21 1,00 1 0,56 0,07

34 peke i betna Prizvdnja d metala i nemetala, mašina, električnih aparata, sabraćajna sredstva Ostala prerađivačka industrija Sakupljanje, prerađivanje i distribucija vde Građevinarstv , , , , Trgvina Hteli i restrani Sabraćaj i veze 1 Finansijsk psredvanje 1 Aktivnsti u vezi sa nekretninama i pslvne aktivnsti Obrazvanje i zdravstvene usluge Ostale uslužne aktivnsti 1 0,07 0,07 0,78 5,45 6,35 3,40 3,50 0,07 0,21 0,29 0,07 0,64 4,67 42,2 4,85 42,4 0,14 0,99 1,14 0,07 9,62 9,84 0,21 0,29 0,14 7,43 7,63 0,14 1,27 1,43 0,14 1,34 1,71 U strukturi preduzeća, najbrjnija su preduzeća iz blasti trgvine, sabraćaja, pslvnih i stalih uslužnih delatnsti (k 65% d ukupng brja preduzeća). Pljprivredna i prizvdna preduzeća čine 35 % aktivnih privrednih društava. U blasti prerađivačke industrije najzastupljenije su delatnsti iz blasti prehrambene industrije, metalprerade i građevinarstva, a ptm papirne knfekcije i štampe. Trgvinska preduzeća, ka najzastupljenija p brju registrvanih društava, čine trgvinu na velik i mal. Trgvina na velik je zastupljena sa 82%, a trgvina na mal sa 18% d ukupng brja trgvinskih preduzeća. Pseban ude čine preduzeća kja se bave prdajm vzila, delva i pratećih prgrama (12% d ukupng brja trgvinskih preduzeća). Pred trgvinskih preduzeća registrvanih na pdručju grada Čačka, svje mest i interes našli su veliki trgvinski lanci ka št su Intereks, Rda centar, Temp, Idea i dr... Očigledn je da prema terijskm stepenvanju razvijensti prstrnih celina, p sektrima i aktivnstima grad Čačak se nalazi u sekundarn-tercijarnj fazi razvja, jer se pretežni de investicija, brj zapslenih i stvareni dhdak nalazi u sekundarnim delatnstima, ka i u uslugama. Pkazatelji ukazuju da je privreda Čačka nsilac prmena i razvja i da na čini plarizaciju na vm prstru, sa svim svjim prednstima i nedstacima. Razvjni ptencijali, faktri d značaja za razmeštaj industrije na pdručju Grada su: industrijska tradicija, izgrađeni prizvdni i infrastrukturni kapaciteti, prirdne pgdnsti za razvj pljprivredne prizvdnje, ka i sirvinske snve za razvj prehrambene industrije, prisustv magistralnih i reginalnih

35 sabraćajnica (putevi, železnice), blizina knzumng tržišta za industrijske prizvde, pvljni lkacini uslvi za razvj industrije i dr. Zahvaljujući pvljnm gegrafskm plžaju, Čačak ima idealnu snvu za efikasnu distribuciju rba i usluga, veliki brj distributivnih lanaca prepzna je Čačak ka idealn mest za izgradnju svjih centara i plasman usluga na pdručju vg regina i šire (Apatinska pivara, Cca-cla, Pepsi, Delta, MDinternacinal, (Henkel i C-prizvd) BAT, Philip Mrris, Nestle Delta sladledi, Frikm...). Razvijenst sektra malih i srednjih preduzeća u gradu Čačku u skladu je sa zalaganjem za strukturn prilagđavanje dmaće privrede tržišnim privredama zemalja Evrpske Unije. Prema pdacima Agencije za privredne registre iz gd. u Čačku je bil registrvan 1413 privrednih društava i 4720 preduzetničkih radnji. Učešće sektra MSP i preduzetništva u ukupnim rezultatima nacinalne privrede meri se -Indeksm razvja MSP kji se izražava u prcentima brut nacinalng dhtka (BND) p stanvniku. Ovaj indeks se bazira na sledeća tri parametra: - učešću privatng vlasništva, - učešću MSP u brut nacinalnm dhtku, - učešću zapslenih u MSP u ukupnj zapslensti države Čačak grad sa viskm razvijenšću sektra MSP. Tabela br 15. Brj preduzeća p delatnsti i veličini Brj preduzeća NAZIV DELATNOSTI UKUPNO Pljprivreda i stčarstv Vađenje rude i kamena Prizvdnja i prerada vća, pvrća, žitarica i živtinja Prizvdnja tekstilnih prizvda deće i predmeta d kže Prerada drveta, prizvdnja papira, kartna i štampa Prizvdnja hemijskih prizvda i prizvda d plastike Prizvdnja Ude u ukupnm brju % Velika Srednja Mala Ukupn Velika Srednj a Mala Ukupn ,16 96, ,14 3,68 3, ,42 0, ,28 4,53 4, ,21 1,49 1, ,21 5,24 5, ,21 0,07 2,97 0,92 3,21 1,00 1 0,56 0,07

36 peke i betna Prizvdnja d metala i nemetala, mašina, električnih aparata, sabraćajna sredstva Ostala prerađivačka industrija Sakupljanje, prerađivanje i distribucija vde Građevinarstv ,14 5,45 6, ,07 3,40 3, ,07 0,21 0, ,07 4,67 4,85 Trgvina Hteli i restrani Sabraćaj i veze 1 Finansijsk psredvanje 1 Aktivnsti u vezi sa nekretninama i pslvne aktivnsti Obrazvanje i zdravstvene usluge Ostale uslužne aktivnsti ,64 42,2 42, ,14 0,99 1, ,07 0,07 9,62 9, ,07 0,21 0, ,14 7,43 7, ,14 1,27 1, ,14 1,34 1,71 1 0,78 0,07 0,07 Od ukupng brja preduzeća 96% čine mala preduzeća dk velika i srednja preduzeća čine svega 4%. Tabela br 16. Veličina preduzeća prema brju zapslenih g. UDEO U UKUPNOM BROJU BROJ ZAPOSLENIH BROJ PREDUZEĆA PREDUZEĆA , , , , , ,50

37 / / ,07 Prek 5000 zapslenih / / UKUPNO % P vm kriterijumu, najveći brj malih preduzeća su preduzeća kja zapšljavaju d 10 radnika i čine 60% preduzeća, a 22% su preduzeća kja nemaju zapslene radnike. Tabela br 17. Brj radnika u preduzećima p delatnsti i veličini preduzeća g. Brj preduzeća NAZIV DELATNOSTI Velika UKUPNO 3776 Pljprivreda i stčarstv Vađenje rude i kamena Prizvdnja i prerada vća, pvrća, žitarica i živtinja Prizvdnja tekstilnih prizvda deće i predmeta d kže Prerada drveta, prizvdnja papira, kartna i štampa 358 Prizvdnja hemijskih prizvda i prizvda d plastike Prizvdnja peke i betna Prizvdnja d metala i nemetala, mašina, električnih aparata, sabraćajna sredstva 714 Ude u ukupnm brju % Srednja Mala Ukupn Velika Srednja Mala Ukupn ,87 38, ,32 1,75 3, ,27 0, ,71 1,59 4, ,86 1,23 3, ,28 2,54 8, ,38 2,02 4, ,75 0,84 1, ,64 3,01 15,43 25,30 2,40 4,78

38 Ostala prerađivačka industrija Ukupna prerađivačka industrija Sakupljanje, prerađivanje i distribucija vde Građevinarstv Trgvina Hteli i restrani Sabraćaj i veze Finansijsk psredvanje Aktivnsti u vezi sa nekretninama i pslvne aktivnsti Obrazvanje i zdravstvene usluge Ostale uslužne aktivnsti ,16 15, , , ,74 2,46 8,16 18,63 11, ,11 0,06 1,17 0,84 5,57 2,75 13,28 5,33 18,85 1,84 0,46 2,30 0,53 4,95 8,76 0,12 2,60 1,09 3,05 4,14 0,78 0,42 1,20 4,17 0,49 7,12 Ukupna prerađivačka industrija upšljava 45% d ukupng brja zapslenih, dk trgvina upšljava k 19% radnika. Na teritriji grada Čačka pstji više pslvnih udruženja. Osnvna ascijacija privrednih subjekata je rganizacina jedinica Privredne kmre u Čačku i 4 pslvna udruženja: PU Gradac 97, PU Unija Čačak 2000, Opšte udruženje preduzetnika Čačak i Udruženje ženskg preduzetništva Nadežda Petrvić Čačak, ka i 20 udruženja pljprivrednika i stčara. Prblemi u mreži naselja su vezani za stanvništv, za privredu, za premljenst naselja, za mrežu centara i njihvu funkcinalnu pvezanst. Kretanje brja stanvnika pkazuje staln pvećanje d g. a nda pad u dnsu na g. d 2646 stanvnika. Mže se primetiti pvećanje stanvnika u urbanm delu grada i prigradskim naseljima. Stepen razvijensti grada Čačka dstiga je niv na kme se mra vditi računa strukturi budućeg razvja. Pravilan razmeštaj i kretanje stanvništva, ka i razvj mreže naselja u tm smislu, treba da prati kretanje pšteg društveng razvja. U pstjećj mreži naselja već pstje dređene prtivurečnsti. Sa jedne strane je brz eknmski i ppulacini razvj grada Čačka, a sa druge stali de grada kji uglavnm stagnira. Neusaglašeni dnsi između naselja staln prdubljuju već pstjeće razlike. Veliki priliv stanvništva u Čačak i njegvu prigradsku znu prevazilazi apsrpcine mgućnsti grada, pa iz vga prizilaze mngi prblemi kji pritskaju kak sam grad Čačak, tak i stala naselja zbg čega nastaju mngi prblemi (prevladavanje starg stanvništva, smanjenje pljprivredng stanvništva, nepraviln rasprstranjenje stanvništva p stepenu stručnsti i kvalifikaciji itd.), št direktn, ili indirektn utiče na razvj grada u celini. Jasn je da Čačak atraktivnšću svjih funkcinalnih sadržaja pruža mgućnst ptpunijeg zadvljavanja živtnih i radnih ptreba stanvništva. Na teritriji dakle dlaze migranti treba

39 uneti funkcinalne sadržaje u nm nivu kji bi bi dvljan da akumulira privlačnu snagu Čačka. Jedna d mgućih varijanti je na bazi rganizvanja mreže centara. Ovde treba napmenuti da su funkcinalni dnsi između naselja dsta inertni i da njihva kratkrčna izmena nije mguća. Primenm vakve plitike rešili bi eknmske, scijalne i demgrafske prbleme kji se javljaju na teritriji grada, mada se uvek mra pći d tga da dns između realn mgućeg i ng št želim predstavlja pseban izazv. Deppulacija - Statistički pdaci brjnm kretanju ukupng stanvništva p naseljima u peridu d gdine pkazuju da veliki brj naselja dlikuje negativnim vrednstima brjčang kretanja kje direktn izražavaju deppulacije. Pri tme je deppulacija uslvljena u znatnm brju slučajeva padanjem fertiliteta, nataliteta, migracijm u veće centre ka i pjavm emigracije. U vezi sa svim pitanjima deppulacije demgrafskg razvitka, mže se najpre zaključiti da na ne predstavlja pjavu kja bi bila izuzetna sam za grad Čačak. Istim ili sličnim prcesm je danas zahvaćen najveći de teritrije Republike Srbije, pri čemu se prdubljuje prstrn-demgrafska i prstrneknmska plarizacija kja ima suštinsk značenje za sveukupni pštinski i reginalni razvj. Deagrarizacija - Prateće pjave prcesa industrijalizacije i migracija su deagrarizacija i urbanizacija. U gradu Čačku je krz dezagrarizaciju, napuštanje primarnih (agrarnih) delatnsti buhvaćen stanvnika, tak da je brj pljprivrednih stanvnika pa d u gdini na pljprivrednih stanvnika u gdini, št znači da je stepen dezagrarizacije 47.1%. T stanvništv slbđen iz agrarng viška radne snage zapslil se u nepljprivrednim delatnstima. Od ukupn 58 naselja, p ppisu stanvništva iz gdine, u 7 naselja su p rimarne delatnsti prevlađujući blik privređivanja. (Tabela br.13). Brj naselja sa učešćem pljprivredng stanvništva u ukupnm stanvništvu u peridu d gdine Tabela br. 18. % Učešće d 0-15% d 15-25% d 25-50% d 50-70% d 70-90% više d 90% Ukupn Ppis gd. Brj naselja Ppis gd. Brj naselja Ppis gd. Brj naselja U dnsu na 1981 ppisnu gdinu t je za 21 naselje manje. U gdini ukupan brj naselja gde su primarne delatnsti prevlađujući blik privređivanja je 26, št u dnsu na ukupan brj naselja čini 45% u tm peridu. Kncentracija Grad Čačak je izrazit mncentričn pdručje, bzirm da je najveći de privrednih kapaciteta (k 95%), smešten u gradu Čačku sa prigradskim naseljima (urban pdručje). Ovakva kncentaracija kapaciteta i radnih mesta, uslvila je jaka migratrna kretanja stanvništva. Pdručje grada je izrazit imigracin pdručje. Mncentrični razvj je uslvi i vema izražene dnevne migracije. Čačak ka centar i prigradska naselja sa razvijenm privredm je prihvati višak radne snage iz primarng sektra, ne sam sa teritrije svje pštine već i sa teritrija šireg kruženja, tak da je u vm pdručju pred kncentarcije kapaciteta i sa njima ujedn i radnih mesta vema izražena kncentracija stanvništva. Ovakvi efekti su bili pstignuti zahvaljujući razvju industrijskih grana uz razvj infrastrukture, tržišta i dr. Čačak i danas karakterišu efekti aglmeriranja i kncentracije. Grad Čačak se nalazi u fazi kada na 9.9% gradske teritrije živi k 66.6% stanvništva (grad sa 10 prigradskih naselja), a na stalm pdručju u 48 naselja živi 33.4% stanvnika grada.

40 Urbanizacija - Urbanizacija predstavlja prces pvećanja gradskg stanvništva u dnsu na sesk ka i prmene gradskg u dnsu na seski način živta. Urbanizacija predstavlja sintezu prcesa deagrarizacije, industrijalizacije, kncentracije i plarizacije. Prvenstven je uslvljena prcesm industrijalizacije kja pvratn zavisi d urbanizacije, i sa njm čini dva uzajamn zavisna prcesa. Ak psmatram stepen urbanizacije dn. učešće gradskg stanvništva u ukupnm brju stanvnika, tada mžem reći da je grad Čačak dstiga stepen urbanizacije d 62.5 %. Ovakav stepen urbanizacije nije uvek bi takav (Tabela br.14). U gdini stepen urbanizacije je bi nizak, sa življavanjem privrede u psleratnm peridu, i izgradnjm industrijskih kapaciteta stepen urbanizacije pštine je rasta, tak da je najizraženiji u peridu gd., gde je u vm desetgdišnjem peridu prasta za približn 17.3%, št se pklapa sa izraženim tempm industrijalizacije ve pštine i stvaranjem akumulucije za razvj. Stepen urbanizacije grada Čačka gd. Tabela br Stepen urbanizacije U Čačku je dšl i d prmene u strukturi delatnsti, pa je Čačak iz sekundarne faze urbanizacuje prerasta u tercijarnu fazu. Obzirm da je uticaj Čačka vema izražen na klinu, da se prmene u strukturi delatnsti dinamičn dvijaju, pd tim uticajima na pdručju grada pred Čačka ka gradskg urbang centra se izdvaja jš 19 urbanizvanih naselja. Većinu d vih naselja čine prigradska naselja. Osnvna karakteristika urbanizacije grada Čačka je da je prces urbanizacije u prteklm peridu bi vema buran sa znacima trajanja, i da zna urbanizacije zahvata ne sam prigradska naselja, već se prteže i na naselja kja su u kntaktu sa prigradskim naseljima. Naselja grada Čačka pripadaju tipu spntan nastalih naselja. U većini vih naselja prevladava individualni interes pri izbru mesta za nastanjivanje. Št je naselje manje t je va pjava izraženija. Na višim terenima seske kuće su disperzn rasute, a u nižim su već izraženi nukleusi aglmeriranja. P svm plžaju naselja su vde dvjaka: dlinska u ravnicama dlina reka i ptka i sela na zaravni. Veliki brj naselja leži u dlini Zapadne Mrave, bil na cednijim delvima ravni, bil na mravskim terasama. Tu su uglavnm najveća sela, sabraćajn najblje pvezana, a i privredn najrazvijenija. Sela se nalaze i p dlinama ptka kji pritiču Zapadnj Mravi, ka i sela na zaravni. P brju stanvnika i privrednj razvijensti va sela zastaju za selima u dlini Zapadne Mrave. Ovakav tpgrafski plžaj seskih naselja dredi je njihvu takvu pjavu i privredu. Na v je uticala i težnja stanvništva da se št blje iskriste prirdne mgućnsti blasti gde se naselje frmiral. Sabraćajni plžaj, međutim, utica je na njihv dalji razvj i na prmenu njihvih funkcija, jer su sva seska naselja kja se nalaze na nekj d važnijih sabraćajnica bila izlžena prmeni imajući mgućnst za sticanje nvih funkcija. Naselja izvan sabraćajnica su se manje ili sprije menjala, zadržavajući svju prvbitnu funkciju - pljprivredu. Pstjeća rganizacija naselja - Na snvu analize strukture pstjeće mreže naselja grada Čačka i na snvu njihvih međusbnih funkcinalnih veza, mže se reći, da vakav način rganizvanja predstavlja slbdan, ili stihijski način. On se zasniva na favrizvanju pštinskg centra. Ptvrda ve tvrdnje je u činjenici da se stanvništv kncentriše uglavnm u gradu i njegvm širem pdručju. Ovakv kretanje razmeštaja stanvništva dvdi d viske kncentracije funkcinalnih sadržaja u pštinskm središtu, gradu Čačku. Ovakva rganizacija dvdi d umanjenja pstignutih efekata, premljensti i bima funkcinalnih sadržaja. Ujedn vakva rganizvanst mreže naselja je vema neelastična, pa je samim tim i vema ranjiva. Realn psmatran efekti vakvg rganizvanja imaju najmanju vrednst. (karta Pstjeća mreža naselja). Veličinm svg centraliteta grad Čačak se izdvaja d stalih naselja. Kntinuitet brzg funkcinalng razvja dprine je da grad Čačak svjim značajem prevaziđe granice. Ova klnst uticala je da Čačak multiplikuje svje centralne funkcije u dnsu na kruženje. U strukturi delatnsti pred sekundarng,

41 razvija se i tercijarni sektr, dnsn Čačak d pretežn radng centra pstaje značajan uslužni centar. Psledica jačanja centraliteta Čačka, a time i njegve atraktivnsti je pjava jakih migratrnih kretanja stanvništva, sa kretanjem stanvništva pvezane su i brjne sci-eknmske, funkcinalne i fizilške prmene u klini Čačka. U pstjećj mreži naselja grada Čačka, već pstje dređene prtivurečnsti. Sa jedne strane je vema brz eknmski i ppulacini rast grada Čačka, a sa druge strane stali de pštine kji uglavnm stagnira. Neusaglašeni funkcinalni dnsi između naselja staln prdubljuju već pstjeće razlike. Kak su ljudi u tm slučaju i subjekti i bjekti, razumljiv je njihv interes za razrešavanjem prtivurečnsti, št se ispljava krz migratrna kretanja stanvništva. Na snvu praćenja njihvg kretanja, mže se knstatvati da grad Čačak za većinu migranata predstavlja knačn dredište. Veliki priliv migranata u Čačak i njegvu prigradsku znu prevazilazi apsrpcine mgućnsti grada. Pstjeći, gradski infrastrukturni sadržaj nije u mgućnsti da prihvati nagl pvećanje njegvih krisnika. Osnvni stav, za razrešavanje vih prblema da se pitanje velikg priliva u grad Čačak ne mže tretirati dvjen d kretanja stanvništva ka stalm delu grada. Davanje pririteta gradu Čačku znači sam saniranje psledica. Jasn je da Čačak atraktivnšću svjih funkcinalnih sadržaja pruža mgućnst ptpunijeg zadvljavanja živtnih i radnih ptreba stanvništva. Javne funkcije - Na teritriji grada Čačka su razvijene sledeće neprivredne delatnsti: zdravstv, brazvanje i vaspitanje i dečija zaštita, kultura i fizička kultura, turizam i ugstiteljstv. Neprivredne delatnsti, njihv razmeštaj je utica i utiče na karakteristike naselja u kjima ne egzistiraju. Predšklsk vaspitanje i brazvanje: Predšklsk vaspitanje i brazvanje u gradu Čačku stvaruje se krz Predšklsku ustanvu ''Radst'', kja se sastji d 12 rganizacinih jedinica, centralne kuhinje i zajedničke administrativne službe. U šklskj 2003./2004. gdini bil je buhvaćen 2135 dece u redvnm prgramu. U predšklskim grupama je bil 777 dece d tga 467 na seskm, a 310 dece u gradskm pdručju. Tabela br. 20. Organizacina jedinica (jaslice,vrtić) 2003/2004 g. br. br. grupa dece 2004/2005 g. br. br. dece grupa 1. Majski cvet Bambi Radst Radst Klibri Pletarac Bšk Buha Neven Nadežda Petrvić Leptirić Biseri Mladst UKUPNO

42 U tabeli je dat pregled rganizacinih jedinica u urbanm pdručju. U selima su zastupljene predšklske grupe u kviru šklskih bjekata. Izuzetak predstavlja sel Prijevr u kme funkciniše vrtić sa redvnim prgramm. U Mrčajevcima, Preljini (u sklpu šklskg dvrišta) i Zablaću pstje psebni bjekti namenjeni predšklskm vaspitanju i brazvanju. Osnvn brazvanje: Na teritriji grada Čačka ima 16 snvnih škla. U kviru pjedinih škla ka matičnih funkciniše i 29 izdvjenih deljenja kja egzistiraju ka ''škla u škli''. Na teritriji grada se nalazi 7 škla, a na seskm pdručju radi 9 škla. Izdvjena deljenja se nalaze u selima gde ima manje učenika tak da se ne mgu frmirati klasične smgdišnje škle. Izuzev škle u selu Ršci, gde se nastava drži za svih sam razreda, sve stale su četvrrazredne škle, a čest su rganizvana kmbinvana deljenja u kjima, istvremen uče dva ili više razreda. U kviru snvng brazvanja u Čačku pstje i Specijalna snvna škla ''1. nvembar'' za decu metenu u razvju, Osnvna muzička škla ''Dr Vjislav Vučkvić'' i škla za snvn brazvanje draslih kja je de ustanve ''Ksta Nvakvić''. Tabela br. 21. OSNOVNE ŠKOLE U ČAČKU urban pdručje sesk pdručje br. naziv škle Sveti Sava Milica Pavlvić 3. Filip Filipvić Dragiša Mišvić Ratk Mitrvić 6. Vuk Karadžić 7. Tanask Rajić 8. Preljina 9. Dnja Trepča 10. Mrčajevci 11. Bresnica 12. Slatina izdvjen deljenje brj učenika (sel/br.razreda) (2002.g.) Grnja Atenica / Lznica / 4 spec. Odeljenje 769 -deca štećeng sluha 1130 Ovčar Banja/ Pakvraće/ 4 Parmenac/ Ljubić sel/ Trbušani/ 4 Prislnica/ Rakva/ 4 Grnja Trepča/ Stančići/ 4 Bečanj/ 4 Vujetinci/ 4 Ostra/ Mjsinje/ 4 Dnja Grevnica/ 4 Katrga/ 4 Grnja Bresnica/ Kačulice/ 4 Premeća/ Žačani/ 4

43 UKUPNO 13. Zablaće 14. Trnava 15. Grnja Grevnica 16. Prijevr 16 (7+ 9) Ježevica/ 4 Rajac/ 4 Viljuša/ 4 Mikvci/ 4 Vranići/ 4 Milićevci-sel/ 4 Milićevci-rudnik/ 4 Ršci/

44

45 Srednje brazvanje: Srednje brazvanje u Čačku je zastupljen krz sledeće srednje škle: Gimnazija, Eknmska škla, Mašinsk-sabraćajna, Medicinska, Prehramben-ugstiteljska i Tehnička škla. U šklskj 2003./2004. g. srednju šklu je phađal 5966 učenika, a d tga 80% sa teritrije grada Čačka, a 20% iz drugih pština. Istvremen k 15% učenika sa teritrije Čačka uči u srednjim šklama drugih pština (u kruženju, ali i udaljenim). Tabela br. 22. SREDNJE ŠKOLE ČAČKA (šk /2004. g.) Naziv škle Gimnazija Eknmska škla Mašinsk-sabraćajna škla Medicinska škla Prehramben-ugstiteljska škla Tehnička škla UKUPNO brj deljenja brj učenika Više i visk brazvanje: U Čačku se nalazi Viša tehnička škla (mašinski i elektr smer) i Agrnmski i Tehnički fakultet (mašinski i elektr dsek različitih smerva). Zadnjih gdina pjavljuju se i različiti privatni fakulteti, Fakultet za uslužni biznis iz Nvg Sada... Kultura i infrmisanje Od institucija u blasti kulture u gradu Čačku (gradsk pdručje) pstje: Gradska bibliteka ''Vladislav Petkvić - Dis'' Dm kulture Nardni muzej Umetnička galerija ''Nadežda Petrvić'' Međupštinski istrijski arhiv u Čačku U seskim i prigradskim mesnim zajednicama razvijena je mreža dmva kulture, ali prblem je u njihvj vrl malj eksplataciji, lšem stanju bjekata u smislu građevinske zapuštensti. Od lkalnih kulturnih manifestacija redvn se država ''Sabr frulaša'' u Prislnici i ''Kupusijada'' u Mrčajevcima.

46 Gradska bibliteka ''Vladislav Petkvić - Dis'' Ka gdina snivanja Bibliteke uzima se gdina kada je u Čačku frmiran društv za čitanje slavenserbskih nvina. Čitalište je snvan gd. i više puta je gašen i pnv snivan. Tek d 1946.g. Bibliteka radi u kntinuitetu. Od čačanska bibliteka je matična ustanva za sve šklske, specijalne i pštinske Bibliteke Mravičkg kruga. Knačn g. ustanva dbija pun naziv - Gradska bibliteka ''Vladislav Petkvić - Dis''. Matičnst bibliteke se stvaruje u ukupn 49 bibliteka na teritriji Mravičkg kruga - Čačak, Lučani, Grnji Milanvac i Ivanjica. Zastupljen je 4 gradskih, 9 specijalnih, 9 srednjšklskih i 27 snvnšklskih bibliteka. U Čačku, sim matične ustanve u gradu, Bibliteka ima i 4 granka u selima: Mrčajevci, Zablaće, Prijevr i Preljina. Bibliteka rganizuje pesničku manifestaciju ''Disv prleće'' d g, izdaje publikacije, gdišnje rganizuje tri izlžbe, ddeljuje književne nagrade, nagrade za izdavački pduhvat i likvngrafičk rešenje: Disvu nagradu, nagradu Mladi Dis, nagradu Prlećng anala, nagradu Isail A. Petrvić, nagradu Danica Markvić. U gradu bibliteka radi u četiri fizički dvjena bjekta. Prstr je nedvljan i neadekvatan. Dm kulture Dm kulture u Čačku je snvan gdine i predstavlja javnu ustanvu u kulturi i blasti scenskmuzičkih delatnsti. Delatnsti Dma kulture su sledeće: Prezentacija i difuzija umetničkih stvarenja: pzrišne predstave za decu i drasle, kncerti, perske i baletske predstave, likvne izlžbe, književne večeri, kulturn-brazvni prgrami (predavanja, tribine, savetvanja) Spstvena prdukcija prgrama: izdavačka delatnst - časpis ''Gradac'' i časpis ''ART 32'' Organizacija kmpleksnih prjekata - manifestacije, smtre i festivali. Edukacuja, animacija i pdsticanje stvaralaštva i umetničkg amaterizma Pružanje stručnih i tehničkih usluga za izvđenje prgramskih aktivnsti drugih rganizacija i udruženja Nardni muzej Nardni muzej u Čačku, snvan gdine, je javna ustanva kja svjm delatnšću pkriva teritrije grada Čačka, Lučana i Ivanjice. Delatnst Nardng muzeja u Čačku: Pručavanje kulturn-istrijske pršlsti našeg kraja Zaštita pkretnih kulturnih dbara - umetničk-istrijskih dela - njihva stručna i naučna brada, izlaganje i publikvanje Nardni muzej je nadležan i za pručavanje i zaštitu tri spmenika kulture d velikg značaja u Čačku - Crkva sv. Vaznesenja Hristvg, Knak gspdara Jvana Obrenvića, Zgrada Starg načelstva i 34 spmenika kulture kji spadaju u kategriju ''stali spmenici kulture''. Umetnička galerija ''Nadežda Petrvić'' Umetnička galerija ''Nadežda Petrvić'' u Čačku, snvana gdine, je javna ustanva u kulturi u blasti vizuelnih umetnsti. Delatnst Umetničke galerije: Zaštita pkretnih kulturnih dbara Praćenje savremene likvne scene krz rganizvanje izlžbi i izdavačku delatnst ''Memrijal Nadežde Petrvić'' je tradicinalna, bijenalna u zemlji najstarija likvna manifestacija (d sada držana 22 memrijala sa prek 500 učesnika iz zemlje i instranstva).

47 Međupštinski istrijski arhiv u Čačku Međupštinski istrijski arhiv u Čačku snvan gdine, ima zadatak da se brine arhivskj građi i registraturskm materijalu na teritriji grada Čačka, Grnjeg Milanvaca i Lučana. Delatnst Arhiva: Zaštita arhivske građe i i registraturskg materijala van Arhiva, Prijem, smeštaj i čuvanje arhivske građe, Sređivanje i brada arhivske građe, Infrmisanje fndvima i arhivskj građi, Obezbeđivanje uslva za krišćenje arhivske građe, Objavljivanje arhivske građe i infrmativnih sredstava građi, Izlaganje arhivske građe, Istraživanje i snimanje arhivske građe u zemlji i instranstvu radi kmpletiranja pstjećih fndva, Obezbeđivanje tehničke zaštite arhivske građe, Izdavačka delatnst Kulturn-prsvetna i prpagandna delatnst Zdravstv: Zdravstvena zaštita je rganizvana u kviru Zdravstveng centra Čačak kji bjedinjuje stacinarnu, ambulantnu i dispanzersk - specijalističku zdravstvenu zaštitu na pdručju tri pštine: Čačak, Lučani i Ivanjica. U svm sastavu ima sledeće rganizacine jedinice: - Opšta blnica u Čačku - Dm zdravlja - Čačak - Dm zdravlja - Lučani - Dm zdravlja - Ivanjica - Služba za pravne i eknmske finansijske pslve Opšta blnica u Čačku je rganizvana u 25 službi kje imaju svje niže rganizacine blike. Dm zdravlja - Čačak u svm sastavu ima 13 službi a svaka d njih ima i svje niže rganizacine blike. Služba pšte medicine rganizvana je u tri zdravstvene stanice na gradskm pdručju i 4 zdravstvene stanice i 11 ambulanti u seskim naseljima. Na seskm pdručju zastupljena je i stmatlška služba u isturenim ambulantama u Mrčajevcima, Preljini i Mršincima i u šklskim ambulantama u Mrčajevcima i Zablaću. Zdravstvenu zaštitu pruža i veći brj privatnih lekara različitih specijalnsti.

48 Tabela br. 23. MREŽA OBJEKATA ZDRAVSTVA OPŠTA MEDICINA ZDRAVSTVENA USTANOVA NASELJE ČAČAK 1 ČAČAK 2 ČAČAK 3 MRČAJEVCI ZDRAVSTVENA STANICA MRŠINCI ZABLAĆE PRELJINA AMBULANTA BRESNICA OSTRA PRIJEVOR TRBUŠANI GRAVITACIONO PODRUČJE URBANO PODRUČJE PRIGRADSKA NASELJA: BELJINA JEZDINA LOZNICA PRIDVORICA URBANO PODRUČJE PRIGRADSKA NASELJA: ATENICA KULINOVCI URBANO PODRUČJE PRIGRADSKA NASELJA: KONJEVIĆI LJUBIĆ D. GOREVNICA KATRGA MOJSINJE MRČAJEVCI GORIČANI KAČULICE KUKIĆI SLATINA MRŠINCI BALUGA TR. BANJICA VAPA JEŽEVICA LIPNICA RAJAC ZABLAĆE BALUGA LJ. PRISLONICA RAKOVA SOKOLIĆI STANČIĆI PRELJINA BEČANJ BRESNICA VUJETINCI OSTRA VIDOVA PRIJEVOR VRANIĆI G. GOREVNICA

49 PETNICA PREMEĆA PARMENAC ŽAOČANI OVČAR BANJA ROŠCI TRNAVA LEČILIŠTE BANJA G. TREPČA GORNJA TREPČA MIOKOVCI MILIĆEVCI BREZOVICA PETNICA PREMEĆA PAKOVRAĆE RI\AGE PARMENAC ŽAOČANI ME\UVRŠJE OVČAR BANJA VRNČANI JANČIĆI ROŠCI VILJUŠA TRNAVA DONJA TREPČA GORNJA TREPČA

50

51 Zdravstvena zaštita živtinja: Mreža zdravstvene zaštite živtinja na teritriji Čačka razvijena je na nivu veterinarske službe. Glavna ambulanta smeštena je u Čačku, a seske ambulante nalaze se u Preljini, Mrčajevcima, Trbušanima, Trnavi, Slatini, Zablaću. Pred državnih zastupljene su i veterinarske ambulante u privatnm sektru. Sprt i rekreacija: Sprtske i rekreativne aktivnsti u gradu Čačku stvaruju se u sledećim sprtskim bjektima: - Dva fudbalska stadina ''Brac'' i ''Remnt'' Ok 30 fudbalskih igrališta Kšarkaška sprtska dvrana kapaciteta 2500 gledalaca Sprtska dvrana u Atenici kapaciteta k 1000 gledalaca Osam šklskih malih sala univerzalne namene Olimpijski i mali tvreni bazen Atletska tartan staza limpijskih dimenzija Sprtska sala Sklskg dma iz gdine Sedam teniskih terena na igralištu ''Slbda'' i u sprtskm centru ''Mladst'' Kupalište na bali Zapadne Mrave sa veštačkim jezerm kapaciteta 2500 kupača Hipdrm u Preljini Mini aerdrm u Preljini Staza za sprtski riblv u Međuvršju, gde se državaju i međunardna takmičenja Otvreni sprtski tereni i igrališta pred škla, stambenih blkva Na teritriji Čačka pstji prek 150 sprtskih klubva sa k 3000 sprtista različitih uzrasnih kategrija u prek 20 sprtva. Pred redvnih takmičenja čačanskih sprtista u republičkim, saveznim i međunardnim takmičenjima, u Čačku se državaju i tradicinalne sprtske manifestacije: ''Velika planinska trka'' na relaciji Čačak-Ovčar Banja, ''Međunardni plivački maratn'', ''Čačak-pen'' - međunardni teniski turnir za mlađe kategrije, ''Čačanske knjičke igre'', ''Zlatni pjas Čačka'' u karateu.

52 Tabela br.24. SPORTSKI OBJEKTI NA SEOSKOM PODRUČJU ČAČKA NAZIV NASELJA ATENICA BEČANJ BRESNICA VAPA VUJETINCI GORIČANI DONJA GOREVNICA DONJA TREPČA ŽAOČANI ZABLAĆE KONJEVIĆI KULINOVCI MIOKOVCI MOJSINJE MRČAJEVCI MRŠINCI OVČAR BANJA PRELJINA PREMEĆA PRIJEVOR PRISLONICA RAKOVA STANČIĆI TRBUŠANI TRNAVA VRSTA SPORTSKOG OBJEKTA Kšarkaški teren (u kviru šklskg dvrišta) Fudbalski teren Fudbalski teren sa svlačinicm Teren za mali fudbal i rukmet Fudbalski teren Teren za mali fudbal, rukmet i kšarku Fudbalski teren u izgradnji Fudbalski teren sa svlačinicm Fudbalski teren sa svlačinicm Fudbalski teren sa svlačinicm Fudbalski teren sa svlačinicm Teren za mali fudbal, rukmet i kšarku Fudbalski teren, teren za mali fudbal i rukmet Fudbalski teren, teren za kšarku i rukmet Fudbalski teren sa svlačinicm Fudbalski teren sa svlačinicm Teniski tereni, teren za mali fudbal, kšarku i rukmet Fudbalski teren sa svlačinicm Fudbalski teren Fudbalski teren sa svlačinicm Teniski tereni, teren za mali fudbal, kšarku i dbjku sa upravnm zgradm Fudbalski teren Fudbalski teren Fudbalski teren sa svlačinicm i teren za mali fudbal Fudbalski teren, teren za mali fudbal i rukmet i kšarku Pštanski i TT sabraćaj: Radna jedinica pštanskg sabraćaja Čačak je jedna d 28 radnih jedinica pštanske delatnsti kja predstavlja de JP PTT Srbija. Prstire se na teritriji Mravičkg kruga pvršine 3018 km² i pslužuje stanvnika. Na navedenm prstru nalazi se 41 jedinica pštanske mreže, tri izdvjena šaltera, trideset ugvrenih šaltera i jedan pštansk lgistički centar (32200 Čačak lgističk pštansklgistički centar). Opštim planm pštanske mreže utvrđeni su principi rganizacije pštanske mreže javng preduzeća PTT sabraćaja Srbija saglasn planu psluje Radna jedinica pštanskg sabraćaja Čačak u cilju bezbeđivanja pravilng i nesmetang funkcinisanja pštanskg saraćaja ka jedinstveng tehničk tehnlškg sistema i pružanja pštanskih usluga i drugih servisa krisnicima pštanskih usluga. Na teritriji grada Čačka nalazi se 14 bjekata pštanskg sabraćaja i t 5 na prstru GP grada (32101, 32102, 32103, 32104, 32105) i 9 na seskm pdručju i t u naseljima Ovčar Banja, 32205Trbušani, Preljina, G.Trepča, Mrčajevci, Bresnica, Ježevica, Zablaće i Mršinci.

53 Pstjeća mreža pšta u ruralnm pdručju zadvljava kriterijume teritrijalne dstupnsti definisane Opštim planm pštanske mreže JP PTT sabraćaja Srbije i t: 1. U naseljenim mestima u kjima živi najmanje stanvnika bavezn se rganizuje rad pšte, pd uslvm da je rastjanje d najbliže pšte veće d 2 km, meren d katastarske granice naselja, 2. Izuzetn, rad pšte mže se rganizvati i u naseljenm mestu kje je centar gravitacije više naseljenih mesta sa ukupnim brjem stanvnika većim d stanvnika, pd uslvm da se najbliža pšta ne nalazi na rastjanju kraćem d 5 km, meren d katastarske granice grupe naselja. Na teritriji PPG Čačka planira se tvaranje nvih bjekata pšta i uzimanje prstra u zakup na pdručju GUP-a grada INFRASTRUKTURNI SISTEMI Sabraćaj Drumski sabraćaj Državni putevi I reda Mrežu državnih puteva I reda grada Čačka karakterišu: - dugtrajnst i «dbr stanje» klvzng zastra, kmfrni prjektni elementi situacing plana i pdužng prfila, u znatnj meri bezbeđenje preticajne i zaustavne preglednsti...

54 - - - (građeni su na snvu prjektne dkumentacije, uz pštvanje prpisa), ka i adekvatn redvn državanje; velik sabraćajn pterećenje, kje je psledica intenzivng tranzitng i izvrn-ciljng sabraćaja (na primer denca Čačak Preljina, na kjj prsečan gdišnji dnevni sabraćaj iznsi vz/dan, št dgvara sabraćajnm pterećenju autputa); prlazak putnih pravaca krz naselja bez bilaznica (Mrčajevci, Preljina, Bresnica...), št, zbg intenzivng tranzitng sabraćaja, negativn utiče na bezbednst sabraćaja; pstjanje dugih denica u pravcu (Preljina Prislnica), dnsn vema preglednih (Pakvraće, Međuvršje...), pgdnih za razvijanje brzina znatn većih d dzvljenih, št je uzrk brjnih sabraćajnih nesreća na tim putnim ptezima; veliki brj prilaznih puteva i priključaka na državne puteve I reda, psebn u znama naselja; ekstremn velika ugrženst (sa tendencijm rasta) zaštitnih pjaseva državnih puteva I reda građenjem, većinm, pslvn-stambenih bjekata, psebn u pdručjima naselja; sabraćanje znatng brja pešaka, pljprivrednih mašina i biciklista (i pred vremenski definisanih graničenja sabraćaja na magistralnim dražavnim putevima I reda), većinm u klini naselja; denica puta M5 (d Parmenca d Preljine) prlazi krz gradsk tkiv sa velikim brjem raskrsnica u nivu bez bezbeđene ptrebne preglednsti, tak da ne vrši prvbitnu ulgu bilaznice, već predstavlja najkritičniju denicu u smislu bezbednsti sabraćaja; nezadvljavajuće stanje putnih bjekata na državnm putu I reda M5, u smislu trajnsti (mst u Čačku, na reci Zapadnj Mravi i nadvžnjak prek R226), neusklađensti sa prpisima (nesvetljenst tunela u Međuvršju), ka i ugrženst stabilnsti tunelskg svda usled pjave pdzemnih vda (tunel u Međuvršju); ukrštaji sa prugama su denivelisani, ka i sa nekim državnim putevima II reda (R226); sabraćajn neadekvatn rešene pvršinske raskrsnice (Beljina,...). Državni putevi II reda Mrežu državnih puteva II reda grada Čačka karakterišu: - većim delm građenje bez prjektne dkumentacije, dnsn frmiranje klvznih knstrukcija ugrađivanjem tampnskg pa asfaltng slja prek pstjećih makadamskih puteva bez frmiranja psteljice, zadržavajući, sa prpisima neusklađene, prjektne elemente situacing plana i pdužng prfila; - znatn prekračenje prjektng perida, dnsn zastarelst, jer su državni putevi II reda sa savremenim klvznim zastrm u pticaju i prek pedeset gdina; - «prsečn stanje» klvzng zastra uz državanje kje se svdi na saniranje udarnih rupa, dnsn delimičnu zamenu habajućeg slja, št daje kratktrajne efekte, jer se ne tklanjaju uzrci štećenja: nedvljna nsivst «psteljice» i dnjih nsećih sljeva, ka i neefikasna evakuacija pvršinskih vda putnim kanalima; - intenzivna pjava klizišta na brdsk-planinskim državnim putevima II reda (R117, R276-d Caganja prema Kablaru, R227-a), bez zbiljnih zahvata na njihvm saniranju; - prlazak krz naseljena mesta (R226: Zablaće, Slatina...), št ima za psledicu intenzivan tranzitni sabraćaj sa negativnim uticajem na bezbednst sabraćaja; - velika ugrženst (sa tendencijm rasta) zaštitnih pjaseva državnih puteva II reda građenjem, većinm, pslvn-stambenih bjekata, psebn u pdručjima naselja; - veliki brj, većinm neprpisn izgrađenih (bez bezbeđene ptrebne preglednsti), prilaznih puteva i priključaka na državne puteve II reda, psebn u znama naselja. - nepstjanje puzdanih pdaka sabraćajnm pterećenju državnih puteva II reda, jer nije rganizvan sistematsk brjanje sabraćaja.

55 Gradski putevi Mrežu pštinskih - gradskih puteva karakterišu: - građenje bez prjektne dkumentacije, dnsn frmiranje klvznih knstrukcija ugrađivanjem tampnskg, pa asfaltng slja prek pstjećih makadamskih puteva bez frmiranja psteljice, zadržavajući, sa prpisima neusklađene, prjektne elemente situacing plana i pdužng prfila; - pjavu štećenja znatn pre isteka prjektng perida, uz cenu stanja habajućih sljeva ka «prsečn» d «vrl lše»; - državanje se svdi na saniranje udarnih rupa i intenzivnu zamenu, dnsn pnvn pstavljanje vertikalne signalizacije, zbg izuzetn nedgvrng dnsa lkalng stanvništva prema sabraćajnim znacima (štećenja, krađe...); - lše stanje putnih kanala, čime je nemgućena evakuacija pvršinskih vda, št je jedan d snvnih uzrka kratktrajnsti klvznih knstrukcija; - pjava klizišta na brdsk-planinskim pštinskim putevima (L322, L302, L305, L308, L329), bez zbiljnih zahvata na njihvm saniranju; - umanjena ptrebna preglednst, jer rastinje pred puteva znatnim delm zalazi u slbdan, pa i u sabraćajni prfil; - zaštitni pjasevi gradskih puteva su većim delm čuvani, sim u naseljima; - nepstjanje pdataka sabraćajnm pterećenju gradskih puteva, jer nije rganizvan sistematsk brjanje sabraćaja. Nekategrisani putevi Putnu mrežu asfaltiranih nekategrisanih puteva grada Čačka karakterišu: - građenje bez prjektne dkumentacije, dnsn građenje klvznih knstrukcija prek pstjećih makadamskih ili zemljanih puteva bez frmiranja psteljice, zadržavajući, sa prpisima neusklađene, prjektne elemente situacing plana i pdužng prfila; - nedvljna širina klvza (najčešće tri metra), bez izgrađenih prširenja za mimilaženje; - pjavu štećenja znatn pre isteka prjektng perida, uz cenu stanja habajućih sljeva ka «prsečn» d «vrl lše». Opremljenst putne mreže zavisi d kategrije putnih pravaca: - državne puteve I reda karakteriše premljenst vertikalnm i hrizntalnm signalizacijm, uz adekvatn redvn državanje; državne puteve II reda karakteriše premljenst vertikalnm signalizacijm, dk se hrizntalna signalizacija svdi na razdelne pdužne linije, a redvn državanje se svdi na pvremenu bnvu hrizntalne signalizacije na pjedinim putnim pravcima i čestu zamenu štećenih, dnsn pnvn pstavljanje sabraćajnih znakva. - pštinske puteve karakteriše delimična premljenst vertikalnm signalizacijm (većinm na raskrsnicama), uz intenzivnu zamenu, dnsn pnvn pstavljanje vertikalne signalizacije, zbg izuzetn nedgvrng dnsa lkalng stanvništva prema sabraćajnim znacima (ispisivanje grafita, štećenja, krađe...). Stepen individualne mtrizacije u gradu Čačku iznsi K = 3 stanvnika/pa, pa ne treba čekivati pvećanje stepena mtrizacije jer je dstignut dns: jedn vzil - jedna prdica. Pdaci sastavu i starsti vzng parka nisu dstupni. Na snvu visine nacinalng dhtka mže se pretpstaviti da je prsečna starst vzng parka prek 15 gdina, št mže značiti visk prcenat tehnički neispravnih vzila

56 sa vema negativnim psledicama na bezbednst sabraćaja. Bezbednst sabraćaja Pdaci brju sba sa smrtnim i teškim telesnim pvredama u sabraćajnim nesrećama na teritriji grada Čačka, u pslednjih deset gdina, ukazuju na izuzetn nizak niv bezbednsti sabraćaja. Osnvni uzrci se mgu svesti na sledeće: - prpusna mć putnih sabraćajnih pravaca je neusaglašena sa velikim sabraćajnim pterećenjem (denica puta M5 d Čačka d Preljine); - nepstjanje bilaznih sabraćajnica k naselja (Mrčajevci, Preljina, Bresnica...); - ptpun ili delimičn nepstjanje pešačkih staza na frekventnim sabraćajnim pravcima (ulice : dr Dragiše Mišvića, Vidja Klakvića, \rđa Tmaševića...); - znatan brj raskrsnica u nivu bez bezbeđene ptrebne preglednsti, - znatan brj ukrštaja putnih pravaca sa pružnim klsecima u nivu, bez signaln-sigurnsnih uređaja (pruga Čačak-Kraljev, industrijski klseci...); - nepštvanje sabraćajnih prpisa. Javni gradski i prigradski sabraćaj ne ispunjava snvne kriterijume: ravnmern psluživanje cele pvršine grada; puzdanst; bezbednst; kmfr; eknmičnst i sl. Autbuska stajališta su neuređena, bez autbuskih niša i nadstrešnica, dk je infrmisanje putnika u sistemu JGS ptpun zanemaren. Krajnje stanice na linijama JGS-a nemaju adekvatne kretnice. Biciklistički sabraćaj Pred pvljnih tpgrafskih uslva za krišćenje bicikla ka prevzng sredstva, u čačanskj pštini ne pstje pvršine namenjene biciklistima uprks prstrnim mgućnstima za njihvu izgradnju u sklpu pprečnih prfila mngih sabraćajnica u gradskm pdručju (ulice dr Dragiše Mišvića, sabirna ulica pred glavng hidrmeliracing kanala Ljubić plje...). Ivičn parkiranje, dzvljen i nedzvljen, ddatn ugržava bezbednst biciklista. S druge strane, biciklisti u velikj meri kriste vema prmetan i tranzitnim sabraćajem pterećen Bulevar slbdilaca Čačka (psebn na denici kd Knjevića), št za psledicu ima znatan brj sabraćajnih nezgda. Pešački sabraćaj je, sim u atraktivnim delvima grada, intenzivan u pdručjima kja nisu pkrivena linijama JGS-a, št znači, većinm, u prigradskim naseljima kja karakteriše znatna udaljenst autbuskih stajališta d mesta stanvanja. Sabraćajnice su u tim naseljima, pretežn, bez izgrađenih trtara, a mnge ulice pterećene tranzitnim sabraćajem se kriste, zbg nedvljne širine, ka klskpešačke pvršine, št bitn umanjuje bezbednst pešaka. U Preljini je, prek državng puta I reda M22, izgrađena pasarela, kju pešaci retk kriste, uprks činjenici da se radi denici sa izrazit velikim brjem sabraćajnih nesreća. Denivelisani pešački prelaz na ukrštaju Ulice Hajduk Veljkve sa prugm ČačakPžega (pružni pthdnik kd FRA) se retk kristi jer je nesvetljen i pretvren u javni WC. Stacinarni sabraćaj je, u užem gradskm pdručju, rganizvan pvršinski u bliku samstalnih parking-skupina i ivičng parkiranja. Kapaciteti su nedvljni, pa je ubičajen neprpisn parkiranje na pešačkim stazama i zelenim pvršinama ivičnih razdelnih traka, uprks rganizvanj službi za dnšenje neprpisn parkiranih vzila. Pseban prblem predstavlja ptreba za parkiranjem uz mesta stanvanja. Kak takva parkirališta nisu rganizvana (sim u kviru većih stambenih blkva), vzači su prinuđeni da vzila parkiraju u sklpu uličnih prfila, čest neprpisn («Avenija II»...). Ovaj prblem pstaje sve

57 izraženiji zbg učestale prakse nadziđivanja zgrada za klektivn stanvanje, jer se na taj način ptrebe za parkiranjem uvećavaju, uz neizmenjene kapacitete parkinga. Samstalne parking skupine za teretna vzila ne pstje, št s bzirm na znatan brj privatnih prevznika, predstavlja značajan prblem, jer se teretna vzila parkiraju u sklpu uličnih prfila, u blizini raskrsnica i pešačkih prelaza, ugžavajući bezbednst sabraćaja. Teretni terminali u kviru drumskg sabraćaja, ka zasebne celine, ne pstje, jer su rganizvani u sklpu preduzeća čija delatnst zahteva takve aktivnsti, št pdrazumeva nephdnst prlaska teških teretnih vzila krz uže gradsk pdručje, čime se izraženi prblemi u sabraćaju uvećavaju. U cilju dislciranja teretng sabraćaja van užeg gradskg pdručja, nephdn je rganizvati teretne terminale u bdnim znama grada, čije bi lkacije bile definisane blizinm pstjećih (M5, M22, R226), ka i planiranih (E763, E761), putnih pravaca viskg ranga. Putnički terminali Kapaciteti autbuske stanice su sa 300 plazaka dnevn u velikj meri iskrišćeni, bez mgućnsti znatnih prširenja. Pseban prblem predstavlja pristup autbusa stanici kja se nalazi u centru grada, št uslvljava prlazak autbusa krz uže gradsk tkiv, čime se uvećava prblem prepterećensti gradskih sabraćajnica. Železnički sabraćaj Pružna mreža (kviru pruge Stalać-Kraljev-Pžega), se mže svrstati u dve celine: - denica elektrificirane pruge Pžega-Čačak na kjj su izgrađeni denivelisani ukrštaji sa svim putnim pravcima; - denica neelektrificirane pruge Čačak-Kraljev, sa znatnim brjem (18) ukrštaja u nivu sa putnim pravcima pštinskg ranga, na kjj je bezbednst sabraćaja vema ugržena (nebezbeđena ptrebna preglednst ukrštaja, dsustv signaln-sigurnsnih uređaja, veliki pdužni nagibi puteva u znama ukrštaja, št u zimskim uslvima težava pkretanje vzila nakn bavezng zaustavljanja...) Bezbedst sabraćaja je, takđe, vema ugržena zbg većeg brja (9) ukrštaja u nivu, industrijskih klseka sa putnim pravcima, d kjih je sam jedan snabdeven svetlsnm signalizacijm (ukrštaj sa ulicm Kneza Milša). Pružni kridr stare pruge Čačak-Grnji Milanvac je ekstremn ugržen građenjem, većinm, pslvnih i stambenih bjekata, ka i krišćenjem kridra za drumski sabraćaj sa velikim brjem prilaznih puteva priključenih na te sabraćajnice (izgrađenim u sklpu pružng kridra, npr. ulica braće Kvačević). Stanje pružnih bjekata na teritriji grada Čačka je zadvljavajuće, sa izuzetkm msta na reci Kamenici, jer je bujicama zaštitna bzida stubva i ptprnih zidva msta znatn štećena, št u dgledn vreme mže ugrziti i sam mst. Grnji strj je zbg dtrajalsti drvenih pragva u vema lšem stanju, št uz drne nestabilnih ksina u Ovčar-Banji, znatn snižava niv bezbednsti sabraćaja. Železnička stanica u Čačku nakn renviranja stanične zgrade rasplaže pstrjenjima za putnički i rbni rad dvljnih kapaciteta. Signaln-sigurnsni uređaji u železničkj stanici «Čačak» su zastareli i nephdna je njihva mdernizacija, dnsn zamena. Terminali za rbni rad ka zasebne celine ne pstje. Razvj eknmskih ptencijala u znatnj meri zavisi d sabraćajne infrastrukture. Efikasan sistem transprta rba železnicm pdrazumeva rganizvanje terminala za rbni rad dvljnih kapaciteta. U cilju izgradnje takvg terminala nephdn je bezbediti lkaciju minimalne pvršine d deset hektara, uz blizinu značajng putng pravca. Takvi uslvi mgu biti ispunjeni u zni železničke stanice «Prijevr», nakn izgradnje aut-putng pravca E763.

58 Vazdušni sabraćaj Aerdrm u Preljini se, s bzirm na blizinu privrednih centara i državnih puteva I reda (M5, M22, M23, planirani aut-putevi E763 i E761), uz dgvarajuće mete-faktre, nalazi na strateški izuzetn pvljnj lkaciji. Registrvan je ka sprtsk-rekreativni aerdrm, sa šklm letenja i centrm za prizvdnju i reparaciju lakih vazduhplva. Uvršten je u aktuelni Prstrni plan Republike Srbije. Zaštitna zna aerdrma je relativn dbr čuvana. Vjni aerdrm «Mrava» u Lađevcima je d uticaja na izradu Prstrng plana grada Čačka, isključiv u smislu dređivanja zna kntrlisane, graničene, dnsn zabranjene gradnje Hidrtehnika Vdsnabdevanje Grad Čačak se d gd.-d puštanja u rad sistema Rzav, snabdeva vdm iz 2 izvrišta (Beljina i Prijevr) i 86 lkalnih seskih vdvda. Trenutn sistem "Rzav" bezbeđuje 380 l/s (snabdeva sim grada i dređen brj prigradskih naselja i sela), a sa pstjećih izvrišta se bezbeđuje 50 l/s. Predviđena kličina vde za grad Čačak u knačnj fazi (nakn izgradnje brane Svračkv ) je 1200 l/s. U distribucinj mreži Čačka su zastupljene cevi prfila φ100 - φ700mm u ukupnj dužini k 350km. Glavni cevvdi su uglavnm d čelika, a u pslednje vreme se ugrađuju d PVC-a i plietilena viske gustine. U Čačku pstji 36 rezervara u sistemu "Rzav", d kjih su najznačajniji Ljubić (zapremine 8000l) i Beljina (5000l); ka i više lkalnih seskih rezervara. Evidentiran je i vdmera. De mreže (10%) je izgrađen d nekvalitetnih materijala (pcinkvane cevi) i materijala kji su se pkazali štetni p zdravlje čveka (azbestne cevi). U vdvdnj mreži pstje slepi krakvi, št se dražava na kvalitet vde. Velika kličina vde se gubi u cevnj mreži (zbg nedmaćinskg dnsa krisnika prema neispravnim instalacijama, nestručne mntaže cevi i preme, dtrajalsti instalacija...). Brj bespravn priključenih ptršača nije zanemarljiv. Sam plvina seskg stanvništva se rganizvan snabdeva vdm, št je nezadvljavajuće. Tabela br. 25. Dmaćinstva priključena na sistem Rzav i seske vdvde Naziv naselja Baluga Ljubićka Knjevići Lznica Parmenac Preljina Prijevr Prislnica Rakva Trbušani Brj priključenih dmaćinstava na sistem Rzav Brj dmaćinstava priključ. na seske vdvde

59 Akcije priključivanja stanvništva na Rzavski vdvd u selima u kjima je izgrađena mreža su vrl uspešne. Zanemarljiv je brj nih kji se nisu priključili ak su imali tehničkih mgućnsti. Lkalni vdvdni sistemi uglavnm ne ispunjavaju ptrebne sanitarn tehničke i higijenske zahteve Lkalni vdvdni sistemi ne mgu da bezbede permanentn higijenski ispravnu vdu za piće. Više vdvda u jednm selu je neusaglašen p visinskim znama i tešk se mgu uklpiti u reginalni sistem Rzav. Pjedina dmaćinstva kriste lkalne bunare u kjima je vda hemijski i mikrbilški neispravna. U tku je uvđenje sistema daljinskg nadzra vdsnabdevanja u urbanm delu pštine, št će bezbediti upravljanje i kntrlu sistema. Iak u Arilju pstji savremena fabrika za dbijanje pijaće vde sa Rzava, vdzahvat Ševelj ne mže trajn da ispručuje ptrebne kličine vde za krisnike svih pet pština, narčit u malvdnm peridu. Naselja planirana za priključenje u II fazi sa leve i desne strane Zapadne Mrave nizvdn d gradske zne, za sada nemaju mgućnst priključenja na sistem Rzav, već kriste seske vdvde. U Kukićima je izgrađen pitni bunar kapaciteta 28 l/s sa vdm dličng kvaliteta, ali je kapacitet nedvljan da bi se dugrčn razmišljal vdsnabdevanju većeg brja ptršača. Fekalna kanalizacija Kanalizacina mreža gradskg naselja Čačka je izvedena p separacinm sistemu. Fekalna kanalizacija se sastji d 5 primarnih i 4 sekundarna klektra i ispušta se u Zapadnu Mravu nizvdn d grada bez ikakvg prethdng prečišćavanja. Pstje 4 crpne stanice sa ptpunim i pravvremenim prepumpavanjem. Trenutn je 80% stanvništva naselja Čačak priključen na gradsku kanalizacinu mrežu. Ukupna dužina izgrađene fekalne kanalizacije je k 350 km, prečnika φ200 - φ1200mm. Tabela br.26. Dmaćinstva priključena na kanalizaciju i septičke jame Naziv naselja br.dmać. sa sept.jamama br. dmać. priključenih na kanalizaciju Atenica Jezdina Knjevići Kulinvci Lznica Slatina Trnava Trbušani Seska i neka prigradska naselja nemaju kanalizacine sisteme. Na fekalnu kanalizaciju su priključena prigradska naselja (ili delvi) u kjima je izgrađena kanalizacija, dk su delvi sa lšm knfiguracijm terena i dalje nepriključeni.

60 Nedstatak sredstava za ugradnju uređaja za prečišćavanje u većini industrijskih pstrjenja; Prisutan je veći brj nelegalnih spjeva uličnih slivnika sa fekalnm kanalizacijm, št dvdi d izlivanja uptrebljenih vda u dvrišta ili pdrumske prstrije nakn bilnih padavina. Atmsferska kanalizacija Atmsferska kanalizacija je rađena pslednjih 40 gd. sa aspekta racinalng funkcinisanja bjekata, ka i dbrane i zaštite d elementarnih nepgda. Odvđenje atmsferskih vda gradske i prigradskih zna je rešen sa 14 glavnih dvdnika, d kjih se 11 izliva u Zapadnu Mravu, p 1 u Ateničku reku i Lupnjaču i 1 se razliva p prirdnm terenu. Gradski sistem atmsferske kanalizacije sa prečnicima φ300-φ2200 mm pkriva k 60% urbane teritrije grada Čačka. Seska i prigradska naselja nemaju kanalizacine sisteme, pa je pri većim padavinama na asfaltiranim putevima znatna kličina atmsferskih vda, ka št je primetn i izlivanje bujičnih tkva. Zbg strmg terena na padinama Jelice, primetna je pvršinska erzija tla u vidu zasipanja zemljanim materijalm bilaznice k Čačka (put za Guču, za gradsk grblje ). Duž bilaznice ne pstji bdni kanal kji bi vde sa brda usmeri ka Lupnjači i Lzničkj reci. Izlivi atmsferskih klektra u Z. Mravu su pstavljeni relativn nisk, pa se isticanje vrši pd uticajem prmene niva vde u reci. Vdtci Teritriju grada Čačka preseca reka Zapadna Mrava sa svjim pritkama. Najveći zabeležen vdstaj na Z. Mravi d 640cm (limnigraf Gugaljski mst) zabeležen je za vreme pplave u maju gd. (na snvu kga je prračunat prticaj d m 3/s i pristupil se izgradnji dbrambeng nasipa), a najmanji prticaj je u septembru gd. d 2,08 m3/s. Kriterijum za vdmernu stanicu u Čačku vezan za dbranu d pplava: prglašenje redvne dbrane d pplava: niv vde mnm prglašenje vanredne dbrane d pplava: niv vde mnm Merdavan prticaj za zaštitu grada d vda Zapadne Mrave je stgdišnja vda, a ka kntrlna vda je usvjena vema velika vda (vvv), kja se približava hiljadugdišnjj vdi. Režim tečenja je u dređenj meri prmenjen pstjanjem uzvdnih akumulacija Ovčar banja, Međuvršje i Parmenac, brane u rekreativnm centru u samm gradu, ka i sistemm dbrambenih nasipa i regulacijm krita svih vdtka (regulacija je izvršena na teritriji urbanizvang dela grada i t: na Čemernici, Lupnjači, Lzničkj reci, Ateničkj reci, Trnavskj reci i ptku Mravac). Sistem dbrambenih nasipa i regulacije krita Z. Mrave i pritka nije završen, ali grad Čačak nije zbiljn ugržen pplavama. Pri nivima u reci kji su blizu niva stgdišnjeg pvratng perida, rečna vda se pjavljuje ka izlivanje u najnižim pdrumima u gradu (uklik se na izlivnim građevinama glavnih klektra ne stvari ptpun zatvaranje tablastih ustava). Režim tečenja je u dređenj meri prmenjen pstjanjem uzvdnih akumulacija Ovčar banja, Međuvršje i Parmenac, brane u rekreativnm centru u samm gradu, ka i sistemm dbrambenih nasipa i regulacijm krita svih vdtka (regulacija je izvršena na teritriji grada i t: na Čemernici, Lupnjači, Lzničkj reci, Ateničkj reci, Trnavskj reci i ptku Mravac).

61 Osnvni izvri zagađenja rečnih tkva su industrijski bjekti, fekalna i atmsferska kanalizacija, ka i pljprivredne zagađujuće materije. Ispitivanja kvaliteta vda se vrše psebn za reke, a psebn za uptrebljene vde. Na kvalitet vde utiče i talženje nansa u akumulacijama, št usprava rečni tk, plavi niže terene pri velikim vdstajima i menja krita reka. Eksplatacija nansa ka građevinskg materijala je nekntrlisana. Akumulacije veštačka jezera Jezer Međuvršje je najveće na Zapadnj Mravi. Nastal je pregrađivanjem ve reke na izlazu iz Ovčark-kablarske klisure. Betnska brana je viska 30 m, a dugačka 190m. Kta maksimalng uspra je 274 mnm, minimalng je 271 mnm, a zapremina vde u njemu 18,5 milina m 3. Najveća dubina je 23m. Za vreme viskg vdstaja, dužina jezera dstiže 11 km. Punjenjem jezera ptpljen je 150 ha bradivg zemljišta i iseljen 10 kuća iz sela Međuvršje. Vda iz jezera Međuvršje se tunelm dvdi d pstrjenja istimene hidrelektrane. - Iak je teren dzvljava pdizanje veće brane, vdil se računa brjnim prirdnim i antrpgenim bjektima (manastiri i izvri mineralne vde bi bili ugrženi). - Zapažen je velik zasipanje jezera nansm. Ovčarsk-kablarsk jezer je nastal pdizanjem betnske brane uzvdn d železničkg msta (bivša pruga uskg klseka Čačak Užice), kd Blagveštenjskg tunela. Dužina brane je 45m, a visina 12 m. Dužina jezera je k 7 km, a širina m. Spada u manja veštačka jezera, jer mu je prjektvana zapremina k 3 milina m3. Kta maksimalng uspra je 295,20 mnm, a minimalng je 291 mnm. Vda vg jezera se tunelm dvdi d hidrcentrale Ovčar banja, a psle prlaska krz turbine vda se betnskim kanalm kd Ovčar banje vraća u krit Zapadne Mrave, gde već pčinje jezer Međuvršje. Zbg velikg zasipanja nansm, Ovčarsk-kablarsk jezer je izgubil prvbitni značaj za prizvdnju energije i turističke ptrebe. Jezer Parmenac je treće izgrađen jezer na Zapadnj Mravi, sa ciljem da akumulira vdu za navdnjavanje ( m3). Zapremina akumulacije se smanjuje zbg velikg zasipanja nansm. Sistem za navdnjavanje kji pčinje iz vg jezera ne funkciniše. Jezer u rekreativnm centru Mladst je četvrt jezer, sa snvnm namenm za kupanje i rekreaciju. Zbg zagađensti vde Zapadne Mrave, dug nije bil u funkciji Erzije, bujice, rečni nans Prdukcija nansa u rečnim slivvima i transprt u vdtcima predstavljaju dve kmpnente prirdng prcesa kji ima veliki vdprivredni značaj. Transprt nansa u slučaju intenzivnijih erzinih prcesa u slivvima, najčešće prevazilazi transprtnu spsbnst rečnih tkva, pa dlazi d talženja nansa i zasipanja akumulacija. Sa gledišta vdprivrede, d manjeg je interesa degradacija zemljišta d ugržavanja vdprivredne i sabraćajne infrastrukture, ka i pljprivredng zemljišta. Sliv Zapadne Mrave pripada kategriji jake erzije (klasifikacija je na pet kategrija: d ekcesivne d vrl slabe). Izgrađenst akumulacija na vdtcima Srbije ima značajan efekat na glbalni bilans, jer sumarni transprt nansa u slivu Velike Mrave daje smanjeni ulaz nansa u HE Đerdap I, ali

62 pjedinačn je negativan efekat, jer se smanjivanjem krisne zapremine akumulacija- ugržava njihva hidrenergetska namena (HE Međuvršje ) Meliracini sistem Meliracini kanal bdm urbanizvang dela grada severn d Z. Mrave, izgrađen je d Parmenca d Katrge, sa ciljem da navdnjava ha, a d sada je izgrađen de sistema na pvršini ha (gravitacin i veštačkm kišm). Objekti sistema su: vdzahvat brana u Parmencu širine 50m, sa uređajima za pdizanje i spuštanje ustava; glavni kanal dužine 24,4km (tvreng tipa, trapezng blika, blžen betnskim plčama, dimenzinisan za 5m 3/s); pvršinska razvdna mreža (dužine 27 km, d betnskih elemenata pravugang blika); pdzemna razvdna mreža (cevvd dužine 300 km d betnskih cevi prečnika mm); i prateći bjekti (13 mstva sa ustavama, 22 msta bez ustava, 13 sifna za prevđenje vde ispd prirdnih prepreka dužine 418m). Sistem nije kmpletn izgrađen (ravnanje terena, izgradnja manjih kanala d pjedinačnih parcela u vlasništvu pljprivrednih prizvđača...), pa se delimičn kristi. Sistem se ne država i u vema lšem je stanju. Reaktiviranje vg kanala je neizvesn iz više razlga: pjava nekntrlisane urbanizacije naselja krz kja prlazi vaj sistem, ukrupnjavanje individualnih parcela u smislu agrkulturng sprvđenja planva je diskutabiln u većini sela. Vlasnik sistema je sada Grad Čačak, a državanje je pveren Vdvdu Elektrenergetika Teritrija Republike, u elektrenergetskm smislu sastji se d neklik knzumnih pdručja, tak da svaka pština pripada nekm d njih. Teritrija grada Čačka pripada knzumnm pdručju Elektrdistribucije "Čačak", kme pripadaju jš i teritrije pština Grnji Milanvac, Lučani, Ivanjica i Sjenica. Elektrenergetska infrastruktura na teritriji grada Čačka predstavljena je bjektima za prizvdnju, transfrmaciju i prens električne energije. Prizvdnja električne energije Ka infrastrukturni bjekti za prizvdnju električne energije, na teritriji grada pstje dve hidrelektrane i jedna termelektrana. 1. Obe hidrelektrane, i HE Ovčar Banja i HE Međuvršje, nalaze se na reci Zapadna Mrava uzvdn d gradskg pdručja. Obe pseduju p akumulacin jezer sa betnskm branm i pripadaju grupi najstarijih hidrelektrana. Obe rade ka prtčne, a u skladu sa strategijm razvja energetike Ministarstva rudarstva i energetike Srbije, u tku je prces njihve revitalizacije. U elektrenergetskm bilansu pstjeće hidrelektrane d skr su učestvvale sa ukupn k 13 MW aktivne snage. Tkm gdine izvršena je revitalizacija HE Ovčar Banja, bnvm ba agregata, čime je snaga elektrane sa pstjećih (3,2+5,6) MVA prividne, dnsn (2,2+3.9=6,1) MW aktivne, pvećana na (3+5=8) MW aktivne snage. Revitalizacija HE Međuvršje, planirana za septembar gdine, dvdi d ukupng pvećanja snage ba agregata sa pstjećih 7 MW na (3,5+5,5=9) MW. Inače, kad je u pitanju snaga hidrelektrane, bitnu ulgu imaju prtk (m 3/h) i visinski pad vde (m). Prjektvana snaga mgla je u startu biti veća, ali d pvećanja niva jezera dustal se u cilju zaštite kulturn-istrijskih lkaliteta. Frmiranjem jezera Međuvršje iseljen je stanvništv iz 10 kuća sela Međuvršje i ptpljen 150 ha bradive pvršine.

63 Veća kličina hidr-električne energije mže se stvariti: a) pvećanjem prizvdnje u pstjećihim hidrelektranama; b) izgradnjm nvih hidrelektrana; a) Veća prizvdnja električne energije u pstjećim elektranama mže se stvariti pvećanjem vremena rada pstrjenja, št je u direktnj vezi sa kličinm vde u jezerima, kja su danas zapuštena i muljevita, sa manjm kličinm vde neg u pčetku eksplatacije, št čini ve hidrelektrane prtčnim, št znači da se prizvede nlik električne energije klik vde prtekne. Prtk je tkm gdine vema prmenljiv, d sam 5 m3/h u vema sušnm peridu, d čak 600 m 3/h u peridu velikih vda. Čišćenjem jezera mgla bi se pvećati zapremina vde u njima i tak pvremen, a dvđenjem nve vde sa strane, trajnije prdužiti vreme rada agregata. Mdernizacija preme uvelik dprinsi pvećanju efikasnsti. Tak, završetak prcesa revitalizacije hidrelektrana kvantitativn dvdi d pvećanja ukupng kapaciteta hidrelektrana sa k 13 MW na 17 MW. Kvalitativn, mdernizacijm preme pvećava se stepen efikasnsti. Pvećan niv autmatizacije prizvdnje električne energije, sim lkalnih pgdnsti, stvaruje mgućnst daljinskg upravljanja radm elektrane i uklapanja u velike sisteme upravljanja (regulacija prizvdnje električne energije, regulacija vda, zaštita vda, zaštita d vda i dr.). Izvesna kličina energije nepvratn se gubi svakdnevn, baveznim ispuštanjem dređene zapremine vde za bezbeđenje bilškg minimuma ispd brane HE Međuvršje. Pstje tehnička rešenja za iskrišćenje i te kličine vde u cilju prizvdnje električne energije. Tak prizvedena ddatna kličina električne energije, ugradnjm mini-agregata, mgla bi u nekj meri zadvljiti spstvene ptrebe elektrane za električnm energijm. b) Na teritriji grada Čačka na knzumnm pdručju pstje vdtkvi kji gegrafijm klng terena, prtkm vde i eventualnm kmbinacijm sa sistemima vdsnabdevanja predstavljaju pvljna rešenja za izgradnju nvih hidrelektrana. Krajem samdesetih gdina pršlg veka urađen je Katastar mgućih lkacija mini hidrelektrana u Srbiji, kji treba preispitati zbg znatn izmenjene hidrgrafske situacije. Osim tga d brađenih k 850 lkacija nijedna nije pripadala teritriji pštine-grada Čačak. Realna situacija je takva da veliki brj manjih vdtkva pruža pvljne uslve za izgradnju mini-hidrelektrana, d kjih bi se mgle izgraditi i neke značajnih snaga, ali i neke manjih snaga na rekama u slivu Zapadne Mrave. Osim tga pstji izvestan brj bjekata (starih vdenica i sl.) pgdnih za realizaciju takvih prjekata, tak da se uz minimalna ulaganja (hidrtehnički de u snvi već pstji) mže dći d električne energije. U vj blasti mgu se pjaviti različiti blici svjine. Nedstaje akcija države u smislu pbljšanja infrmisanja stanvništva, pjednstavljenja zaknske regulative, narčit u blasti prava i baveza prizvđača i dnsa prizvđač ptršač električne energije, ka i bezbeđenja pvljnih materijalnih uslva, št se narčit dnsi na tipizaciju preme, blje mgućnsti nabavke i pvljnije uslve kupvine preme, ka i instaliranja i državanja pstrjenja. Ptrebn je uraditi dgvarajuće studije mgućnstima izgradnje hidrelektrana na vdtkvima na teritriji grada Čačak. 2. Termelektrana, kja se nalazi u krugu Fabrike hartije "Bž Tmić" u industrijskj zni grada, u pgnu "Energetika" pseduje dva električna generatra i t u "Termenergani" instalisane snage 8 MVA i "Starj ktlarnici" snage 0,75 MVA..

64 Tabela br.27 TERMOENERGANA HEMIJSKA PRIPREMA VODE STARA KOTLARNICA - parni kta na gas; - parni kta na ugalj; - generatr sa turbinm 8 MVA; - glavn razv. pstrjenje 10 kv; - pstrjenje za hemijsku pripremu vde sa pdstanicm; - rashladni trnjevi; - 2 ktla na ugalj; - generatr sa turbinm 750 kva Prizvdnja pare danas je znatn umanjena u dnsu na perid krajem devete decenije dvadesetg veka, a prizvdnja električne energije prekinuta je gdine, najviše zbg velikg smanjenja bima prizvdnje klnih fabrika kje su se snabdevale parm iz Fabrike hartije, ali i nemgućnsti spstveng finansiranja državanja i reknstrukcije pstrjenja. Spstvena ptršnja električne energije Fabrike danas je nešt ispd 1000 MWh/gd. Jedan d razvjnih pravaca je pbljšanje energetske efikasnsti ili uštede električne energije, a drugi prizvdnja električne energije. Veliki brj individualnih dizel-agregata malih snaga svjm prizvdnjm zanemarljiv mal utiču na elektrenergetski bilans, ali imaju značaj u slučajevima nestanka električne energije, jer predstavljaju rezervne izvre napajanja. Karakterišu ih male dimenzije, laka manipulacija, skupa prizvdnja, male snage, velika buka u radu, prisustv izduvnih gasva, mgućnst nestručng rukvanja, ptreba pstjanja psebne i dvjene elektrinstalacije (ne mešanje sa pstjećim kućnim instalacijama), nekntrlisan brj d strane zajednice, nebnvljiv vid energije... Ovi agregati, ka prizvdi pjavljuju se slbdn na tržištu i mgu se naći u malprdaji. Ostali izvri električne energije na teritriji grada Čačka kriste se ka individualni slučajevi i za t ne pstje dgvarajući pdaci. Obnvljivi i alternativni izvri energije, d kjih su pjedini nvi, a neki su u svetu u uptrebi već duže vreme, za čije krišćenje na teritriji grada Čačka pstje relativn pvljni uslvi, buhvataju ftnapnske sisteme, tpltne klektre, vetr-ptencijal, vdeni ptencijal, getermalni ptencijal, bimasu, grivne ćelije i sl. Transfrmacija električne energije Na teritriji grada Čačka najveća je TS 220/110 kv "Čačak 3" u Viljuši, kja u svm krugu pseduje i MTK pstrjenje. Sa njenih sabirnica na 110 kv-nj strani vrši se napajanje mreže ED "Čačak". Međutim, mreža ED "Čačak" ima ptreba za većm kličinm električne energije neg št je kapacitet ve trafstanice (150 MVA), tak da se statak ptreba (k 80 MW aktivne i 14 MVAr reaktivne snage) nadknađuje iz TS 220/110 kv "Pžega". Na vm napnskm nivu sistem je stabilan. Elektrdistribucija "Čačak" ka granak preduzeća ELEKTROSRBIJA Kraljev, u svjim pgnima "Čačak", "Guča", Grnji Milanvac", "Sjenica" i "Ivanjica" rasplaže sa 327,5 MVA instalisane snage, d čega se 81,5 MVA dnsi na pgne "Ivanjica" i "Sjenica". Na delu knzumng pdručja ED "Čačak", kji u elektrenergetskm smislu buhvata Čačak, Grnji Milanvac i Guču, pstje četiri 110/h kv (TS 110/35 kv, dnsn 110/10 kv), ukupne instalisane snage svih transfrmatra 110/h kv d 246 MVA, d čega se 183 MVA instalisane snage (dnsn 163 MVA, jer jedan transfrmatr 110/35 kv snage 20 MVA u TS 110/35 kv "Guča" nije u funkciji i treba ga bavezn uvrstiti u plan servisa ili zamene u bliskm peridu) dnsi na transfrmatre 110/35 kv, a 63 MVA instalisane snage na transfrmatre 110/35 kv. Ovi bjekti, d kjih se TS 110/35 kv "Čačak 1" i TS 110/x kv "Čačak 2" nalaze na teritriji grada Čačka, predstavljaju srce elektrenergetskg sistema u Čačku. Tak se dlazi d ukupne instalisane snage svih TS 110/x kv d

65 246 MVA (dnsn 261 MVA nakn uključenja i svih generatra hidrelektrana, dnsn 263 MVA nakn kmpletne revitalizacije i HE "Međuvršje", čiji je završetak planiran za kraj gdine). Tabela br. 28. Ogranak "Čačak" 327,5 TS 35/10 kv (MVA) brj MVA ,4 ED "Čačak" 154, , Pgn "G. Milanvac" 51,5 7 74, ,6 Pgn "Guča" , ,43 Pgn "Sjenica" , ,46 Pgn "Ivanjica" 51,5 6 51, ,64 TS 110/h kv (MVA) TS h/0,4 kv (MVA) brj MVA ,13 Sa druge strane ukupn pterećenje na knzumnm pdručju ED "Čačak" (meren na sabirnicama 10 kv) iznsi k 165 MW aktivne i 67 MVAr reaktivne snage, št ukupn iznsi 177 MVA prividne snage. Prgnzirani knzum ED "Čačak" za gdinu je k 231 MW aktivne i 74 MVAr reaktivne snage, dnsn k 242 MVA prividne snage. Iz razlga pvljnije prstrne raspdele snage, rasterećenja pstjećih TS 35/10 kv, bljeg snabdevanja sela, ka i frmiranja "prstenva" 110 kv ptrebn je izgraditi neklik nvih TS 110/10 kv, za šta na teritriji grada Čačka pstje pvljni uslvi. Time bi definitivn bi usvjen napnski niv 110/10/0,4 kv ka ptimaln rešenje. Optimalne tipske snage nvih TS 110/10 kv su 2h20 MVA. Osim tga, u nekim knkretnim slučajevima, radi puzdansti napajanja, ptrebn je zameniti neke d pstjećih transfrmatra, i t u TS 110/35 "Čačak 1" i "Čačak 2", čime se pbljšava drživst, dnsn sigurnst u slučaju ispada sistema. Takđe, neke transfrmatre treba zameniti iz razlga isteka predviđeng radng veka, št se dnsi na TS 110/35 "Čačak 1", gde je predviđeni radni vek transfrmatra 110/35 kv, 20 MVA, isteka a transfrmatra 110/35 kv, 31,5 MVA gdine, ka i na transfrmatr T2 110/35 kv, 20 MVA u TS 110/35 kv "Guča", kji trenutn nije u funkciji i kme je predviđeni radni vek isteka gdine. Prethdna analiza, zbg pvezansti elektrenergetskg sistema, nameće zaključke u vezi pstjećih TS 35/10 kv, kjih ima 12 na teritriji grada Čačka ukupne instalisane snage 138,6 MVA, da napnski niv 35 kv kd transfrmacije gubi značaj. Pstjeći bjekti napna 35 kv, prikazani "Blk šemm elektrenergetske mreže na teritriji grada Čačka" i kartm "Elektrenergetika", zadržali bi, u načelu, svje lkacije i pretrpeli sam prširenja d svjih ptimalnih mgućnsti (kapaciteta), bez gradnje nvih bjekata (sim u slučaju već planirane gradnje d strane Elektrdistribucije "Čačak" nve TS 35/10 kv "Mrčajevci", kja bi u drugj fazi imala prensni dns 110/10 kv, ili u slučaju tehničkih prepreka, kje zahtevaju nvu lkaciju u blizini pstjeće). Tak bi pstjeći bjekti TS 35/10 kv mgli biti pršireni na 2h8 MVA bez značajne reknstrukcije, št bi predstavljal dređenu tipizaciju, a gradnja nvih bjekata dnsila bi se na TS 110/10 kv.

66 Tabela br. 29. TS 35/10 kv Šifra "JEZDINA" "KOŠUTNJAK" "CENTAR" "KAZANICA" "PIVARA" "LJUBIĆ" "ČAČAK 4" "HLADNJAČA" "SEPARACIJA" "OVČAR BANJA" "ZABLAĆE" "BRESNICA" Instalisana (MVA) , snaga Predviđeni eksplatacini vek transfrmatra takđe je graničavajući faktr kji nameće ptrebu zamene nekih transfrmatra napnskg dnsa 35/10 kv, čime bi se završi prces ptimizacije sistema transfrmacije napna 35/10 kv. Pregledni prikaz transfrmatra kjima je isteka predviđeni perid eksplatacije dat je sledećm tabelm: Tabela br. 30. TS 35/10 kv "Grnji Milanvac 3" "Beršići" "Brezak" "Brezak" "Ovčar Banja" "Čačak 4" "Kazanica" "Brđani" "Brđani" "Centar" "Guča 1" "IKG" "Lučani" Transfrmatr 35/10 kv T2 T T1 T2 T2 T2 T1 T1 T2 T4 T2 T2 T1 Instalisana snaga (MVA) 4 2,5 4 2, ,5 2,5 4 2,5 2,5 4 Gdina prizvdnje Predviđeni radni perid (gd.) Krajnji učesnici u transfrmaciji električne energije (najbliži krajnjim ptršačima) su TS 10/0,4 kv, kjih u Čačku ima 716, ukupne instalisane snage 311 MVA kje su u različitm brju raspdeljene p katastarskim pštinama, št je prikazan kartm "Elektrenergetika". Najviše ih ima u Preljini (24), a najmanje u Kulinvcima, Premeći i Sklićima (p 1). Na teritriji grada Čačka prisutni su razni tipvi TS 10/0,4 kv, d MBTS, prek ZTS, LTS itd. d STS i PTS. Neke su sa dva, a većina sa jednim transfrmatrm, a karakteriše ih takđe i prisustv različitih instalisanih snaga d 100 d 1000 kva. Razvj mreže ED "Čačak" pdrazumeva pvećanje brja TS 10/0,4 kv, pri čemu se MBTS 10/0,4 kv snage 630 kva nameće ka ptimaln rešenje, za šta na teritriji grada Čačka pstje pvljni uslvi, kak na gradskm pdručju u cilju uklapanja u nva urbanistička rešenja, tak i na seskim pdručjima u cilju pbljšanja kvaliteta živta na selu, ulaganja u sela i pvratka mladih ljudi. Nvi Zakn planiranju i izgradnji mgućava jednstavnu pravnu prceduru kd izgradnje tipskih trafstanica 10/0,4 kv.

67 Prens električne energije Prens električne energije viskg napna na teritriji Čačka vrši se dalekvdima napnskg niva 220 kv, 110 kv (karte "Energetska infrastruktura" i "Elektrenergetika" i "Blk šema elektrenergetske mreže na teritriji grada Čačka"), 35 kv (karta "Elektrenergetika" i "Blk šema elektrenergetske mreže na teritriji grada Čačka") i 10 kv i kablvima napnskg niva 35 kv (karta "Elektrenergetika" i "Blk šema elektrenergetske mreže na teritriji grada Čačka") i 10 kv. Dalekvdm 220 kv u pravcu Kraljev Pžega, dvdi se viski napn 220 kv u knzumn pdručje ED "Čačak" radi napajanja TS 220/110 kv "Čačak 3", snage 150 MVA, ka jedine pstjeće tg niva na teritriji Čačka, ali i TS 220/110 kv "Pžega". Zaštitni kridr DV 220 kv je prstr ispd dalekvda u širini d 70m, dnsn p 35m sa be strane se dalekvda. Ovaj de sistema prensa pseduje visk stepen stabilnsti, št je d velikg značaja, jer pripada većem brju knzumnih pdručja i predstavlja primer pvezansti čačanske sa teritrijama stalih kruga. Na pdručju ED Čačak pstjeća 110 kv-na mreža ne zahteva hitne intervencije, jer ima dbre prensn-distributivne karakteristike i nije kritičn pterećena. Analiza stanja visknapnske mreže ukazuje na ptrebu izgradnje neklik nvih TS 110/10 kv, št pdrazumeva i pstavljanje nvih DV 110 kv kak iz razlga njihvg napajanja, tak i zbg frmiranja nvih "prstenva". Zaštitni kridr DV 110 kv ima širinu d 70m, dnsn p 35m sa be strane d se dalekvda. Karakteristika 35 kv-ne prensne mreže na knzumnm pdručju ED Čačak je: različit pterećenje vdva (d 9% nminalne snage za vd TS 110/35 kv "Guča" TS 35/10 kv "Ktraža" d 74% nminalne snage za vd TS 35/10 kv "Kšutnjak" TS 35/10 kv "Separacija"), veliki gubici u nekim delvima mreže (npr. d TS 110/35 kv "Guča" d TS 35/10 kv "Lučani", d TS 35/10 kv "Kšutnjak" prek TS 35/10 kv "Separacija" d TS 35/10 kv "Brezak" i d TS 110/35 kv "Čačak 1" prek TS 35/10 kv "Zablaće" d TS 35/10 kv "Bresnica") i nedstatak rezervng napajanja u slučaju ispada neklik vdva 35 kv. Ovi nedstaci mgu biti tklnjeni: rasterećenjem dela mreže 35 kv, fizičkim pjačanjem linija zamenm pstjećih prvdnika prvdnicima većeg preseka, dupliranjem vdva. Realizacijm plana, na snvu zaključaka analize stanja TS 110/h kv, izgradnji neklik nvih TS 110/10 kv, izvršil bi se rasterećenje pstjećih TS 35/10 kv, a time i dela sistema prensa 35 kv. Analiza stanja TS 35/10 kv, ka i kmpletne elektrenergetske situacije nagveštava ptrebu sam za: prširenjem pstjećih trafstanica 35/10 kv d ptimalnih kapaciteta, a ne i za izgradnjm nvih, št zahteva pjačanje pstjećeg sistema prensa 35 kv. Pstepenim prevđenjem delva nadzemne u pdzemnu 35 kv-nu mrežu i usklađivanjem trasa kablva sa sabraćajnim i urbanističkim rešenjima, radi ptimalng iskrišćenja prstra. Zaštitni kridr DV 35 kv je prstr ispd dalekvda u širini d 15m (p 7,5m sa be strane se dalekvda). Mreža 10 kv prstrn je vema razgranata. Pstji na svim delvima teritrije grada u vidu dalekvda, samnsivih snpva ili pdzemnih vdva 10 kv. Nadzemni vdvi su pstavljeni na stubve različitih tipva: betnski (najčešći slučaj), drveni i metalni (ređe). Prisutni su na pdručju Generalng plana, a narčit van njega.

68 Tabela br. 31. Ogranak "Čačak" DV110 kv (km) 1,2 vd 35 kv (km) nadz. pdz. 251,4 111,1 vd 10 kv (km) nadz. pdz. 1450,1 240,9 NN mreža (km) nadz. pdz. 6302,1 201,44 ED "Čačak" 1,2 31,71 102,5 373,5 131, ,5 Pgn "G. Milanvac" 57,5 6,9 319,6 45,7 1610,4 31,94 Pgn "Guča" 35,2 223,4 18, ,8 8,8 Pgn "Sjenica" 71, Pgn "Ivanjica" 55, , ,833 65,191 1,266 Kablvska mreža 10 kv uglavnm pstji na gradskm pdručju. Tendencija je i dalje pstepen prevđenje nadzemne 10 kv-ne u pdzemnu mrežu, narčit na pdručju unutar granica Generalng plana i centralnim delvima naselja, ka i usklađivanje trasa kablva sa sabraćajnim i urbanističkim rešenjima, radi efikasnijeg iskrišćenja prstra. Izgradnja nvih TS 10/0,4 kv nameće ptrebu za izgradnjm nvih napjnih vazdušnih ili kablvskih vdva 10 kv, ali i ddatnih denica zbg frmiranja nvih 10 kv-nih prstenva. Reknstrukcija pstjećih TS 10/0,4 kv, ka i velik pterećenje pjedinih vdva zahtevaju pjačanje pstjećih vdva, št se p pravilu radi prema planu i ptrebama ispručica električne energije. Zaštitni kridr DV 10 kv je prstr ispd dalekvda širine 10m (p 5m sa be strane se dalekvda). Nisknapnska mreža 0,4 kv prisutna je na teritriji grada Čačka u vidu vazdušnih vdva i samnsivih snpva, ukupne dužine k 1700km, pstavljenih na nisknapnske stubve (u najvećem brju slučajeva drvene ili betnske), ka i pdzemnih kablva ukupne dužine k 100 km, uglavnm na pdručju Generalng plana. Tendencija je i dalje pstepen prevđenje nadzemne u pdzemnu mrežu kak na pdručju unutar granica Generalng plana, tak i van njega (centralni delvi naselja) i usklađivanje trasa kablva sa sabraćajnim i urbanističkim rešenjima, radi efikasnijeg iskrišćenja prstra. Takđe, treba nastaviti sa realizacijm plana zamene drvenih stubva betnskim, ka i reknstrukcije mreže prema planu ispručica električne energije. U zni gradskg građevinskg zemljišta, a delm i van nje, funkciniše javn svetljenje u vidu delva NN mreže kji ptiču sa izvda u pljima javng svetljenja u k 250 trafstanica 10/0,4 kv na teritriji Čačka. Ka izvr svetla dminiraju živine sijalice u svetiljkama pstavljenim na stubve pstjeće NN mreže, napjene vazdušnim vdvima, a u centralnm delu grada prisutne su i svetiljke sa natrijumvim sijalicama viskg pritiska, pstavljene na spstvene stubve za javn svetljenje, napjene pdzemnim kablvima. Karakteristika javng svetljenja je veliki izns na računu za utršenu električnu energiju, slabi ftmetrijski efekti u velikm brju ulica, dtrajalst pstjećih svetiljki, spra djava kvarva, nemgućnst brze intervencije zbg prisustva preme za napajanje javng svetljenja unutar trafstanica itd. Pstje pvljni uslvi za reknstrukciju javng svetljenja, kja bi se izvršila pstepenm zamenm pstjećih svetiljki nvim, efikasnijim, sa bljim ftmetrijskim karakteristikama, sijalicama manje snage i dužim vekm trajanja, uz mgućnst redukcije svetljenja primenm dvstepenih balasta ili drugih rešenja sa kntinualnm regulacijm snage, ka i ugradnjm sistema za daljinsku kmandu i nadzr javng svetljenja, pa čak i sa daljinskim čitavanjem utršene električne energije, št će kad-tad inače biti realizvan (u pitanju su sam eknmski faktri), uz izmeštanje elektrpreme u rmane van trafstanica. Ptrebn je prširiti sisteme javng svetljenja i u ulicama prigradskih i seskih naselja.

69 Termenergetika Sadašnje stanje energetske infrastrukture na teritriji grada Čačka je u velikj meri draz sadašnje eknmske situacije u blasti energetike i t u svim sektrima prizvdnje i ptršnje. Analizu pstjećeg stanja energetske infrastrukture mžem dati sa različitih aspekata: tehničkg aspekta eknmskg aspekta eklškg aspekta Navedena tri aspekta su predeljujući činici za vrstu energenta kje se kriste na tritriji grada Čačka. Ugalj sa tpltnm mći d k MJ/t spada u red srednje kvalitetnih griva. Za krišćenje uglja ka energenta u prizvdnji tpltne energije ptrebn je bezbediti mest za njegv skladištenje ka i p njegvm sagrevanju mest za dlaganje pepela i šljake. Obzirm da se ptrebne kličine bezbeđuju iz dmaćih resursa krišćenje uglja ima veliku eknmsku pravdanst. I pred eknmske pravdansti krišćenja uglja ka energenta vrednst gdišnje ptršnje na teritriji grada je trstruk pala zbg prelaska velikih industrijskih lžišta na gas. Ograničavajući faktr krišćenja uglja ka energenta su prdukti sagrevanja kji se u velikm prcentu nalaze u izduvnim gasvima. Ugalj se na teritriji grada kristi uglavnm u individualnim dmaćinstvima ka i u bjektima prizvdnih i brazvnih delatnsti van gradskg jezgra. U tabeli je dat prikaz emisije prdukata sagrevanja za ukupnu ptršnju uglja na teritriji grada. Tabela br. 32. Vrsta griva ugalj Ptršnja t/gd SO2 t/ gd NOxt/ gd 32.4 CO t/ gd 32.4 čađ t/gd 16.2 CO2 t/ gd Nafta i naftni derivati Mazut i lž ulje spadaju u griva viske tpltne mći (mazut MJ/t, lž ulje MJ/t). Ak se uzme u bzir i mgućnst autmatizacije lžišta kja kriste tečna griva, mazut i lž ulje spadaju sa tehničkg aspekta u red visk kvalitetnih energenata. Ka i za ugalj, za mazut i lž ulje ptrebn je bezbediti dgvarajući prstr za skladištenje. Bilansne kličine tečng griva ka energenta u prizvdnji tpltne energije, na teritriji grada Čačka, su u tendenciji padanja. Razlzi su: naftna kriza u svetu, privredna i plitička kriza u našj zemlji i racinalizacija i supstitucija ptršnje energije. Prdukti sagrevanja mazuta i lž ulja sadrže manji prcenat štetnih materija neg ugalj, ali bitn utiču na zagađenje živtne sredine. Sva veća lžišta kja sagrevaju tečna griva nalaze se u gradskj zni, tak da prikazana tabela emisiji prdukata sagrevanja dnsi se na pdručje grada. Tabela br. 33. Vrsta Ptršnja SO2 t/gd NOx t/gd CO t/gd čađ t/gd CO2 t/gd griva t/gd Mazut Lž ulje

70 Tečni naftni gas (TNG) ima veću tpltnu mć d mazuta i lž ulja i sa te tačke gledišta pvljniji je za krišćenje d mazuta i lž ulja. Sa druge strane TNG ka naftni derivat nema eknmsku pravdanst krišćenja sim ka prelazn rešenje d gasifikacije pdručja u km se kristi. Gas Od svih navedenih griva gas ima najveću tpltnu mć. Lžišta kja kriste gas su autmatizvana sa najvećim stepenm krisnsti. Razvjem sistema gasifikacije gas se d lžišta dprema sistemm cevvda, tak da uz lžište nije ptrebn bezbediti mest za njegv skladištenje. Ak se analizira dns dbijene energije i bilansne kličine utršeng gasa dbija se vema pvljan eknmski aspekt krišćenja gasa ka energenta. Imajući u vidu izgrađenu gasvdnu mrežu ka i planve razvja gasifikacije grada Čačka vidi se da su najveći energetski ptršači priključeni ili planirani da budu priključeni na gasnu instalaciju za kratak vremenski perid št nije ptpun ni tehnički ni eknmski pravdan s jedne strane št se veći de bilasne kličine gasa stvaruje iz uvza, a sa druge strane prisutna je nemgućnst pstizanja dvljng pritiska za transprt gasa št pruzrkuje prestanak rada većih gasnih ptršača u peridu niskih spljnih temperatura. Analizm sektra širke ptršnje dbija se takđe neravnmeran dns brja ptršača i izgrađene mreže. Tabela br. 34. Re Lkacija dni br j a km m3/h Priključen 1. CENTAR 1 30,986 MRS Čačak 4000 m3/h ,633 4 CENTAR 2 7.OKTOBAR (7.OKTOBAR,ATENICA,KULINOVCI) TOPALOVO BRDO 5 ALVLADŽINICA 28, JEZDINA 40,322 MRS Ključ KLJUČ 8, LUGOVI 26, LJUBIĆ KEJ 7,1 10. KONJEVIĆI 26, PRELJINA 17, m3/h MRS Lugvi 4000 m3/h MRS Knjevići 1000 m3/h GMRS Preljina 1000 m3/h 3. Dužin 41,62 8,423 Ukupn: Kapac. 418 MRS 7.Oktbar 4000 m3/h Sektr širke ptršnje treba pre svega da buhvata delve grada kji nisu buhvaćeni sistemima daljinske tplifikacije, prigradska i seska naselja. Prepznavanjem zna gasifikacije u sektru širke ptršnje mže se prračunati de je brj ptencijalnih krisnika u gradskm pdručju k , a u stalim naseljima k Imajući u vidu

71 dispziciju i kapacitet izgrađenih magistralnih i gradskih gasvda, prcenjuje se da je realan brj budućih krisnika gasa k Na snvu vakve analize i prračuna dbija se zbirna čekivana ptršnja gasa za grad Čačak d k m3/h, a za teritriju celg grada Čačka k m3/h. Međutim prema planvima distributera gasa, za grad Čačak planirana je distribucija gasa u kličini d m3/h. Prema sadašnjem brju priključenih ptršača u tku najhladnijeg meseca u gdini grad Čačak trši k Nm3 prirdng gasa, d čega je Nm3 za ptrebe tplana, Nm3 za ptrebe industrije i privrede a Nm3 za širku ptršnju Sagrevanjem gasa dbija se najmanji prcenat emisije štetnih gasva u vazduhu, tak da je sa eklškg aspekta gas najpvljniji energent. Ak se uzme u bzir da se tplane i industrija kja kristi gas nalazi u širem pdručju gradskg naselja, emisija štetnih gasva u prduktima sagrevanja gasa za gradsk pdručje je: Tabela br. 35. Vrsta griva Ptršnja m3 SO2 t/gd gas NOx t/gd CO t/gd čađ t/gd 0.00 CO2 t/gd Obnvljivi izvri energije Obnvljivi izvri energije (OIE) su ni izvri energije kji se nalaze u prirdi i bnavljaju se u celsti ili delimičn. T su energija vdtkva, vetra, neakumulirana sunčeva energija, bimasa, getermalna energija i dr. Energija vdtkva i vetra kriste se za prizvdnju električne energije dk stali vidvi OIE se kriste i za prizvdnju tpltne energije. Energija sunčevg zračenja Kličina sunčevg zračenja za zimski perid na teritriji grada Čačka: Tabela br. 36. u jutarnjim časvima 6-50 W / m² perid psle 13h W/ m²: trajanje sunčevg zračenja za zimski perid 0 d 200 min Kličina sunčevg zračenja za letnji perid na teritriji grada Čačka Tabela br. 37. u jutarnjim časvima W/ m² perid psle 13h W/ m² trajanje sunčevg zračenja za letnji perid 20 d 600 min Stepen iskrišćenja sunčevg zračenja zavisi d karakteristika ugrađeng prijemnika tplte, tak da se mže usvjiti prsečna vrednst rasplžive energije u gradu Čačku d 700 kwh/m 2 gdišnje. Prema ppisu iz gd, u gradu Čačku ima dmaćinstva. Ak bi u prseku svak pet dmaćinstv ugradil slarni prijemnik pvršine 4 m 2, gdišnje bi se prizvel k MWh/gd tpltne energije, št dgvara gdišnjj prizvdnji električne energije hidrelektrane Ovčar Banja. Kličina sunčevg zračenja na teritriji grada Čačka mže se kristiti ka tpltni izvr za nisktemperaturne tpltne prcese (grejanje ptršne vde, pdna grejanja, )

72 Termalne vde Perspektivna lkacija za intenzivnije krišćenje termalnih vda u energetske svrhe je Ovčar Banja. Na snvu gelških istraživanja, na dubini d 38 m temperatura vde iznsi 58 C. Na snvu tga izvdi se zaključak da se na dubinama d 1000m mgu dbiti arteske vde temperature C. Trenutn se termalne vde kriste sam u banjske i rekreativne svrhe iak p svjim karakteristikama mže se kristiti i u energetske svrhe i t za zagrevanje bjekata i krišćenje ptršne vde. Bimasa Pd ptršnjm bimase pdrazumeva se i ptršnja grevng drveta. Čačak pseduje ha šumskih pvršina (u državnm vlasništvu ha a u privatnm vlasništvu 9907 ha), št iznsi manje d jedng ara p stanvniku. T je manje neg u svim klnim pštinama i značajn ispd prseka regina. Obim seče državnih šuma kreće se između 5000 m 3 i 6000 m3, pri čemu se celkupna zapremina gleda u grevnm drvetu. Seča privatnih šuma takđe je u svrhu dbijanja grevng drveta i na je nekntrlisana d strane zajednice. Ogrevn drv iak niže tpltne vrednsti jedan je d snvnih greva u van gradskm pdručju a prisutan je i u individualnim dmaćinstvima u gradskm pdručju. Danas u svetu prisutne su razne tehnlgije prerade biljng i živtinjskg tpada (staci u šumarstvu, drvnj industriji, ratarstvu, stčarstvu, vćarstvu, vingradarstvu i primarnj preradi vća) i njihv krišćenje za energetske ptrebe. Od bimase mgu se prizvditi i bigriv i bigas. Tplifikacija U gradu ili delvima grada sa pvećanm gustinm naseljensti sa minimalnim tpltnim fluksm MJ/s/km2 (zgrade spratnsti P+2+P), ka i zgrade niže spratnsti kje se nalaze u blizini tplifikacing sistema ptpun je tehn-eknmski i eklški pravdana izgradnja sistema tplifikacije. Tehnički aspekt pravdansti velika pgnska sigurnst u radu, mgućnst centralng regulisanja, naizmeničnm uptrebm više ktlva mguća je veća pgnska sigurnst. mguće je pbljšan krišćenje tpadne tplte i pbljšanje termdinamičkg prcesa u tplanama (termelektranama krz pvljniju kmpleksnu prizvdnju električne i tpltne energije) mguće je kristiti i jeftinije griv za pgn, (bimasa, tpadna ulja,...) velika sigurnst d pžara i eksplzije, pšt se mere zaštite, pregleda i ispitivanja p zaknskim nrmama izvde na mestima gde se vrši prizvdnja tpltne energije, lakšan državanje tpltnih izvra, tplifikacini sistem nema graničenja u veličini bjekta, spratnsti i kličini tpltne energije ka št pstji za gasifikaciju. Eknmski aspekt pravdansti nema transprta griva i pepela u ba smera ušteda prstra, bez ptreba za pjedinačne ktlarnice p bjektima kd ptršača, mestima za zalihe i dimnjaka, velika eknmičnst u krišćenju griva, usled bljeg krišćenja grejne tplte, ptreba za krišćenjem električne energije i stalih blika energije d strane ptršača je značajn smanjena, priključenje pjedinačnih grejnih celina u sistem tplifikacije je eknmski isplativije d drugih načina prizvdnje i krišćenja tpltne energije, ka i mgućnst merenja stvarn utršene kličine tplte, sistem tplifikacije ima veći stepen krisnsti d pjedinih lkalnih tpltnih izvra.

73 Eklški aspekt pravdansti zbg smanjeng brja pjedinačnih ktlarnica p bjektima ptršača manje je zagađenje d štetnih gasva iz prdukata sagrevanja štećenja na magistralnim i lkalnim vdvima nemaju za psledicu isticanje SO 2, ili drugih hemijskih jedinjenja i zagađivača u vazduh i klni prstr. Tplane i blkvske ktlarnice kje ulaze u sastav tplifikacing sistema grada daju ukupan knzum za grejanje grada d MW, i priključen je 7396 stambenih jedinica i 519 lkala. Vrelvdi Izgrađena cevna mreža je dimenzinisana za ukupan tpltni kapacitet d 55 MW. Izvestan brj denica primarne mreže je pddimenzinisan. Izvedeni radvi su urađen vema lše, spljnja vda prdire u pliuretan i stvara vema veliku krziju na čeličnim cevima Telekmunikacije Telefnska mreža brjem pstjećih centrala na teritriji grada Čačka, prsečnim brjem priključaka i asrtimanm i kvalitetm usluga dstigla je nadprsečan niv na teritriji Republike. Neklik gradskih centrala ("Čačak 1", "Čačak 2", "Alvadžinica" i "Jezdinsk plje") zajedn pkrivaju k dmaćinstava, dnsn stanvnika, št je približn 50%, a stale u prseku p 630 dmaćinstava, dnsn 1860 stanvnika (najviše "Ljubić" 2190 dmaćinstava, dnsn 7580 stanvnika, a najmanje "Ovčar Banja" 105 dmaćinstava, dnsn 310 stanvnika). Brj priključaka na 100 stanvnika Republika Srbija Mravički krug Opština Čačak Grafik br. 10. Generaln, telefnska mreža u Čačku dstigla je nadprsečan niv u dnsu na Republiku, ka i na krug kme pripada. Karakteriše je prsek d 42 priključka na 100 stanvnika, št je veće d republičkg (35 priključaka na 100 stanvnika) i kružng (39 priključaka na 100 stanvnika) prseka. Pri kraju su akcije, u skladu sa Planm razvja "Telekm"-a na pdručju mrežne grupe Čačak, na ugradnji digitalnih centrala "Siemens" tipa "EWSD" sa matičnim centralama (HOST-vima) u Čačku i Grnjem Milanvcu i udaljenim stepenima (RDLU-vima) na pdručjima be pštine, kji su pvezani na matične centrale ptičkim kablvima, št bezbeđuje teritrijalnu ravnmernst kvaliteta servisa i asrtimana na celm pdručju. U bliskj budućnsti radiće se na dvršavanju digitalizacije mreže zamenm

74 prestalih, pstjećih, tehnlški prevaziđenih analgnih sistema, ka i na prširenju pstjeće i izgradnji nve mreže tam gde trenutn nije dvljn izgrađena. Osim tga, pbljšanja su pstignuta izgradnjm mini centrala, tzv. MSAN-va, kjih trenutn ima 25 različitih kapaciteta (d najvećeg MSAN "Knjevići centar" sa 2220 parica d najmanjeg MSAN "Sklići" sa 350 parica). Teži se pstavljanju većeg brja nvih mini centrala, sa ttalnim pkrivanjem teritrije grada. Pregled centrala dat je sledećm tabelm Tabela br. 38. Naziv Tip ALVADŽINICA ATENICA BEČANJ IP MSAN BELJINA BRESNICA CAGANJE DONJA GOREVNICA DONJA TREPČA IP MSAN GORIČANI IP MSAN GORIČANI-DOM IP MSAN GORNJA ATENICA GORNJA GOREVNICA GORNJA TREPČA IP MSAN INDUSTRIJSKA ZONA IP MSAN JEZDINA JEZDINSKO POLJE JEŽEVICA IP MSAN KAČULICE MSAN KONJEVIĆI BRDO MSAN KONJEVIĆI CENTAR MSAN KONJEVIĆI POLJE MSAN KONJEVIĆI BENZINSKA PUMPA MSAN KONJEVIĆI ŠKOLA KULINOVCI LJUBIĆ MILIĆEVCI MIOKOVCI MOJSINJE MRČAJEVCI IP MSAN KOŠUTNJAK OSTRA IP MSAN OVČAR BANJA IP MSAN PAKOVRAĆE MSAN PARMENAC PETNICA PRELJINA MSAN PRELJINSKA BALUGA EWSD/RDLU EWSD/RDLU DKTS-30/UUB MSAN DKTS-30/UUB EWSD/RDLU DKTS-21 DKTS-30/UUB MSAN MSAN MSAN OMNI-G DKTS-30/UUB MSAN MSAN EWSD/RDLU EWSD/RDLU MSAN MSAN MSAN MSAN Kapacitet (parice) MSAN 1470 MSAN EWSD/RDLU EWSD/RDLU DKTS-21 EWSD/RDLU DKTS-30/UUB DKTS-30 MSAN DKTS-30/UUB MSAN MSAN MSAN SI2000/214 EWSD/RDLU MSAN

75 PRIJEVOR MSAN PRISLONICA CENTAR MSAN PRISLONICA KOLONIJA MSAN PRISLONICA ŽIVKOVIĆA KOSA MSAN RAKOVA ROŠCI PRELIĆI SLATINA SLOBODA/ČAČAK MSAN SOKOLIĆI TRBUŠANI TRNAVA TRNAVSKA REKA 2 IP MSAN TRNAVSKA REKA VUJETINCI ZABLAĆE MSAN ZABLAĆE-TRSINE MSAN VAPA ČAČAK CENTAR EWSD/RDLU MSAN MSAN MSAN MSAN EWSD/RDLU EWSD/RDLU OMNI-G GTD-5C/RSU MSAN EWSD/RDLU GTD-5C/RSU EWSD/RDLU MSAN DKTS/UUB SI2000/224 MSAN MSAN GTD-5C/EWSD Krišćenje multimedijalnih servisa i drugih aplikacija d strane krisnika (gvrni servisi prek baznih ISDN priključaka, servisi za pdatke sa širkpjasnim Internet pristupm, vide servisi i sl.), cilj je kji treba da bude stvaren prelaskm na mreže narednih generacija. Pristupna telekmunikacina mreža mže biti realizvana pmću: pstjećih bakarnih telefnskih linija krišćenjem raznih tipva multipleksera radi pvećanja prpusng psega, kaksijalnih bakarnih vdva, pri čemu nadzemne samnsive kaksijalne kablve, kji su inače našli širku primenu u kablvskj televiziji treba "uvesti" u pstjeću i planiranu TT kanalizaciju, bežičng pristupa, kji je sada pče da se kristi za pristup Internetu, ali će naći primenu kak u gradskm, tak i na ruralnim pdručjima, gde je bezbeđenje drugih pristupa neeknmičn, ka i ptičkih kablva, pre svega za pslvne krisnike, kji d sada nisu plagani u delu pristupne mreže. Mreža je zamišljena tak da se frmiraju kmutacina čvrišta na pristupnim multiplekserima, kji se smeštaju u prstr sadašnjih telefnskih centrala, sa dređenim brjem ddatnih distributivnih čvrva p ptrebi (ulični kabineti), ili bez njih. Optičkim kablvima se pristupni multiplekseri pvezuju na glavni kmutacini čvr "Čačak", kji će ka kmutatr biti de nacinalng ptičkg prstena i imati pristup jezgru nacinalne mreže. Zbg puzdansti frmiraju se reginalni ptički prstenvi, ka št je reginalni ptički prsten Čačak-Guča-Ivanjica-Satelitska stanica-pžega-lučani-čačak. Mreže mbilnih telefnija (prikazane kartm "Telekmunikacije" i šematskm kartm "RBS, Internet, TV i radi"), stvarile su visk stepen pkrivensti kak pvršine pdručja, tak i stanvništva. Infrastrukture mbilnih telefnija na teritriji grada Čačak, prema stepenu pkrivensti teritrije i stanvništva trenutn u viskj meri zadvljavaju ptrebe u gradu, ali izgradnjm nvih baznih stanica sa antenskim sistemima na pjedinim delvim pdručja mže se pstići ttalna pkrivenst teritrije i stanvništva, ali i znatn pvećanje kapaciteta, čime bi se zadvljile nve buduće ptrebe i zahtevi kje nameću brzina razvja telekmunikacija i ubrzana pjava nvih mgućnsti u vj blasti. Dugrčnim planm razvja mreže mbilne telefnije predviđena je mntaža većeg brja baznih stanica sa antenskim sistemima i pripadajućm premm na teritriji pštine-grada Čačka.

76 TV i radi mreža Čačka, d kjih TV sa jedanaest emitera televizijskg prgrama (jedan javni servis RTS, pet klasičnih nacinalnih emitera i jedan nacinalni emiter specijalizvang prgrama d 05,00 h d 07,00 h i d 10,00 h d 13,55 h, jedan reginalni emiter, jedan lkalni emiter i dva emitera kja pripadaju grupi stalih emitera, u vm slučaju sa kablvskim prensm) sa antenskim sistemima, ka i sedam distributera televizijskg prgrama (tzv. kablvska televizija, dnsn KDS), d kjih su tri predstavnici klasične, jedan bežične, dva satelitske i jedan digitalne kablvske televizije, a radi sa četrnaest (plus dve) stanica sa antenskim sistemima, d kjih je jedan javni servis, pet sa nacinalnim pkrivanjem, dve sa reginalnm pkrivenšću i šest sa frekvencijama sa lkalnim pkrivanjem (i jš dve d kjih jedna pripada Ministarstvu dbrane, a druga Udruženju radi-amatera Čačka), be prikazane kartm "Telekmunikacije" i šematskm kartm "RBS, Internet, TV i radi", svrstavaju grad Čačak u red nadprsečn razvijenih u tm pgledu. Kad je u pitanju ddela frekvencije lkalnim emiterima televizijskg prgrama, grad Čačak ima mgućnst ddele jš tri licence za TV emitere sa lkalnm pkrivenšću. Instaliranje nvih TV i radi sistema predstavlja tvrenu mgućnst na tržištu, gde Ministarstv za telekmunikacije ima ulgu ddeljivanja prava krišćenja frekvencija. Teži se pbljšanju pkrivensti teritrije mrežama kablvske televizije, ka i kvaliteta usluga, nastavku zapčete akcije uspstavljanja pristupa internetu krišćenjem instalacija kablvskih televizija, čime se pvećava brzina prensa, ka i stvarenju bežičnih (Wireless) TV mreža. Internet mreža na teritriji grada Čačka, predstavljena je prvajderskim stanicama prikazanim kartm "Telekmunikacije" i šematskm kartm "RBS, Internet, TV i radi". Prisutne tehnlgije su: Dial up", "ADSL", kablvski internet, bežični internet i u nvije vreme prisutan mbilni internet. Internet resursi se u pslednje vreme kriste i za prens pdataka u vidu gvrne kmunikacije št je mgući razvj tzv. VOIP telefnije TURIZAM-PRIRODNA I KULTURNA DOBRA-ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE Turizam Vizija razvja turističkig sektra Republike Srbije urađena je na snvu sprvedenih primarnih istraživanja današnjih psetilaca Republike Srbije i lkalng stanvništva u neklik strukturisanih radinica ( Begrad, Čačak, Niš, Subtica i Nvi Sad). Turističk struktuiranje Republike Srbije Na snvu kncentracije različitih tipva resursa u pjedinim delvima zemlje, izvršena je pdela na diferencirane klastere: 1. Vjvdina 2. Begrad 3. Zapadna Srbija sa Ksvm i Methijm 4. Istčna Srbija Teritrija grada Čačka pripada klasteru Zapadne Srbije. Turizam je jedan d strateških pravaca razvja grada Čačka. Turistički prizvd vg pdručja mže se definisati krz segmente turizma-turističke prizvde kji su razvijeni na vm pdručju. Izdvajaju se: 1. Grad Čačak - ustanve kulture, kulturn-istrijski spmenici i arhelški lkaliteti 2. Ovčarsk-Kablarska klisura, 3. Banje: Atmska banja G.Trepča, Ovčar Banja i Slatinska banja, 4. Seski turizam. Na snvu detaljne prjekcije rasta smeštajnih kapaciteta p svim klasterima, prcenjena ukupna visina ulaganja u pjedinim klasterima za klaster Zapadna Srbija, prema Strategiji razvja turizma Republike Srbije, iznsi 38,8% d ukupnih ulaganja.

77 Turizam i rekreacija na teritriji grada Čačka, uz kmplementarne aktivnsti (pljprivredu, zanatstv...), predstavljaju ptencijaln vrl značajnu privrednu i društvenu aktivnst, prvenstven zbg pvljnih prirdnih uslva, izuzetnih prirdnih i kulturnih vrednsti. Najveći ptencijal za razvj turizma ima širi prstr Ovčarsk-kablarske klisure. Ovčarsk-kablarska klisura predstavlja jedinstvenu mrflšku celinu i prglašena je za zaštićen pdručje Prede izuzetnih dlika I kategrije i pd zaštitm je države. Udaljena je 18 km d Čačka, usečena je između planinskih masiva Ovčara i Kablara, duga je k 20km i dlikuje se karakterističnim uklještenim meandrima Zapadne Mrave. Mrava je pregrađena branama pa su frmirana dva veštačka jezera. Meandri reke Zapadne Mrave, 10 včarsk-kablarskih manstira, lekvita vda Ovčar Banje, flra i fauna, dva veštačka jezera sa mgućnšću bavljenja rekreativnim turizmm predstavljaju vema bgatu turističku pnudu vg kraja. Planine Ovčar i Kablar pgdne su za planinarenje, na njima pstji 80km beleženih planinarskih staza, tak da privlače mngbrjne ljubitelje vg sprta. Na teritriji grada se nalaze značajna arhelška nalazišta, zaštićeni bjekti graditeljskg nasleđa, vidikvaci, izletišta (Ateničk i Trnavsk vrel), Grujine livade na planini Jelici, reka Kamenica, vrh Kablara... Prirdne lepte i bgatstv kulturn - istrijskih spmenika čine grad Čačak izuzetn atraktivnim za psetice. Sa velikim brjem psetilaca su dmaće manifestacije: Letnji dani kulture (Disv prleće...), kncerti, izlžbe, likvne klnije, prezentacije i prmcije, sajamske prezentacije, festivali i turniri. Pred navedenih ptencijala grad ima izražene ptencijale u seskm turizmu gde se izdvajaju sela: Ršci, Vrnčani, Pakvraće, Prislnica i Dnja Trepča. Grad Čačak rasplaže sa značajnim banjskim ptencijalm. Na prstru grada se nalaze tri banje. Ovčar Banja se nalazi u Ovčark-kablarskj klisuri, udaljena 18km d Čačka i ist tlik d Pžege, kružena šumvitim planinama Ovčarm i Kablarm. Banja Grnja Trepča nalazi se na šumvitim brncima planina Vujan i Bukvik, a na nadmrskj visini d 460m. i 17km d centra grada. Slatinska banja nalazi se u selu Slatini, 17 km jugistčn d Čačka, na padinama planine Jelice. Smeštajni kapaciteti u Ovčar banji htel -30 ležaja, knačište-90 ležaja, privatni smeštaj-40 ležaja, Planinarski dm-30 ležaja. Smeštajni kapaciteti u banji Grnja Trepča htel -27 ležaja, stacinar-105 ležaja, bungalvi-89ležaja, knačište-138 ležaja, privatni smeštaj-800 ležaja. Smeštajni kapaciteti u Slatinskj banji privatni smeštaj-16 ležaja. Aktuelna turistička i rekreativna pnuda Čačka nije dvljn razvijena i aktivirana. Pseban prblem predstavlja nedvljna dstupnst i razvijenst sabraćajne, tehničke i turističke infrastrukture za kmpletiranje i aktiviranje turističkih centara i celina. Ukupni smeštajni kapaciteti na nivu grada Čačka 3 htela 118 ležaja, 2 garni htela, 2 knačišta-339 ležaja, privatnih smeštaja- 854 ležaja, 3 mtela-235 ležaja, 1 Planinarski dm-30 ležaja, 10 estrana sa smeštajem, 1 stacinar-105 ležaja, seski turizam-20 ležaja, bungalvi-89 ležaja Prirdna dbra i kulturna dbra Najznačajniji prirdni resursi grada Čačka su predena, kulturn-istrijske i eklške celine: prede Ovčarsk-kablarske klisure, izvri termmineralnih vda banja Grnja Trepča, Ovčar Banja i Slatinska banja, ka i 16 vidikvaca, izletišta Ateničk i Trnavsk vrel, Grujine livade na planini Jelici, vrh Kablara, reka Kamenica i jezera.

78 Tabela br.39. ZAŠTIĆENA PRIRODNA DOBRA GRADA ČAČKA Ovčarsk kablarska klisura Memrijalni spmenik prirdni Fikus (Ficus elastica decra ) Stabl Oskruše (Slbus dmestica) Prirdn dbr izuzetnih dlika I kategrije Zaštićeni prstrn memrijalni spmenik - Tanask Rajić u Ljubiću 2252ha 1700ha Čačak 550ha Lučani prirdni 2,128ha Spmenik prirde III kategrija zaštite ka prirdn dbr Dm kulture -Čačak kp.br.784/1 Spmenik prirde u selu Prislnica kp.br.3198 Ovčarsk-kablarska klisura sa svjim prirdnim i kulturnim vrednstima predstavlja jednu d najznačajnih predenih celina grada Čačka. Klisura Zapadne Mrave, između planina Ovčar i Kablar je stavljena pd zaštitu i predstavlja zaštićen pdručje prede izuzetnih dlika Uredbm Vlade Republike Srbije ("Sl. glasnik RS" br. 16/2000). Ovaj prede predstavlja pejzažnu raznlikst izrazite lepte i atraktivnsti, jedinstvenu i vema značajnu kulturn-istrijsku celinu sa 10 manastira, sakralnih i memrijalnih bjekata, specifičnih beležja i bidiverziteta. Klisura je i spmenik genasleđa. Šume Ovčarsk-kablarske klisure predstavljaju muzej u prirdi gde su prisutne mngbrjne kmbinacije zajedničkg živta različiih vrsta i zajednica. Od 2250ha zaštićeng pdručja prirdng dbra Ovčarsk-kablarske klisure, pd šumm se nalazi 1728ha, a nebrasl šumsk zemljište zauzima pvršinu d ha. Od tga državne šume zauzimaju d ha a privatne 677ha. p preklu najveću pvršinu zauzimaju izdanačke šume ha. Najvažnije u klisuri je prisutstv tercijalnih relikata ka št su: crni grab (Ostrya carpiniflia), cer (Quercus cerris), Kitnjak (Quercus petraeae), crni jasen (Fraxinus rnus), klen (Acer campestre), sitnlisna lipa (Tilia parviflia), pavit (Clematis vitalba) i dr. U grupi reliktnih plidminantnih zajednica izuzetn važn mest zauzimaju staci šume zajednice crng bra (Pinetum nigrae). Ovi staci se zapažaju na planini Ovčar na k 900mnv, na krečnjačkim kmitim stenama, na mestu zvanm Brjak. Flra vg pdručja nije ptpun istražena ali je d sada knstatvan prek 600 biljnih vrsta. Brj nije knačan jer se istraživanja nastavljaju. U klisuri je prisutan veći brj reliktnih endemičnih i retkih biljnih vrsta. Pdručje Ovčarsk-Kablarske klisure dlikuje refugijalni karakter tercijalne flre, tercijalnih relikta kji ukazuju na star prekl flre i vegetacije. Oni su svedci flre daleke pršlsti. Od biljnih vrsta zaštićenih Uredbm zaštiti prirdnih retksti na pdručju Srbije ("Sl. glasnik RS br. 50/93) na pdručju klisure žive: - barski rastavić (Eljuisetum fluviatile L) siva suručica (Spiraea cana Ealbst &/Kit) lvrlisni jeremičak ( Daphine laurela L) zlatna paprat (Ceterach fficinuarum) zlatan (Lilium martagn)

79 Na vm pdručju rastu 33 biljne vrste vaskularne flre kje su buhvaćene Naredbm kntrli krišćenja i prmeta divljih biljnih i živtinjskih vrsta ("Sl. glasnik RS br.16/96). Prema CITES-u (Međunardna knvencija trgvini ugrženim biljnim i živtinjskim vrstama) pjedine vrste su zaštićene biljnim staništima. U spisku vrsta nalaze se i neke vrste kje žive u klisuri t su: visibaba (Galantinus nivalis) i Cyclamen sp., ka i 7 vrsta iz familije rhideja (Orhidacene). S flrističkg aspekta u Ovčarsk-kablarskj klisuri psebnu vrednst imaju južne padine Kablara, njegvi stenjaci i krečnjačke stene kje se spuštaju d same reke. Ovčarsk-kablarska klisura je značajn pdručje u nacinalnim ali i međunardnim kvirima ka refugijaln stanište retkih i reliktnih biljnih vrsta i dprinsi čuvanju i pvećanju genetskg i eksistemskg diverziteta. Ka takva je značajna za specifične blike ekturizma. Fauna vg pdručja je raznvrsna. Ptice su najblje pručene i najznačajnija faunistička grupa pdručja Ovčarsk-kablarske klisure. D sada je evindetiran 137 vrsta ptica. Bgastv i raznvrsnst ptičijeg sveta je uslvljen nizm eklških faktra, a najznačajniji je raznvrsnst staništa. Psebn se ističu šumska staništa, stene i litice. Ništa manje nisu značajna i vdena staništa i livade. Šumska staništa su najbgatija vrstama i najznačajnija sa aspekta zaštite pdručja. Ptice Ovčarsk-kablarske klisure imaju veliki eklški, faunistički, naučni i turistički značaj. Psebnu važnst imaju ptice vg staništa sa aspekta međunardne i nacinalne zaštite i čuvanja bidiverziteta. Od međunardng značaja (SPEC 1-4) na pdručju Ovčarsk-kablarske klisure živi 54 vrste ptica, a 57 zaštićen ka prirdna retkst (Uredba Vlade Republike Srbije ( Sl. glasnik RS br. 50/93 ). Od svih vrsta kje žive na pdručju klisure psebnu pažnju zaslužuju sivi sk (Falc peregrinus), suri ra (Aljulija chrysaets), jarebica kamenjarka (Alecttris graeca) i siva čaplja (Ardeacinerea). Sisari su na teritriji Ovčarsk-kablarske klisure zastupljeni sa 20 vrsta, a Ludški (1977. g.) smatra da na vm pdručju živi 29 vrsta. Sisari imaju veliki eklški, bigenetski, faunistički, naučni i turistički značaj. Psebn su važne vrste d međunardng i nacinalng značaja. Trinaest vrsta je d međunardng značaja, uglavnm zaštićenih Bernskm knvencijm BERN2 i BERN3. Sedam vrsta je d nacinalng značaja i zaštićene su Uredbm zaštiti prirdnih retksti ("Sl. glasnik RS" br. 50/93). Ostala fauna je na pdručju Ovčarsk-kablarske klisure zastupljena sa 11 vrsta gmizavaca. Sedam vrsta je d međunardng i nacinalng značaja. Vdzemci i stala fauna nisu dvljn istraženi. Na snvu pstjećih pdataka mže se zaključiti da pdručje predstavlja znu bidiverziteta i veliki ptencijal ali takđe i znu graničenja i psebnih uslva uređenja, krišćenja i zaštite. Ribe i riblja fauna u vdama Ovčarsk-kablarske klisure zastupljena je sa 18 vrsta riba među kjima dminiraju šaranske vrste (14 vrsta). Od prirdnih retksti prisutan je čikv (Mmisgurnst fssili). Akumulacija Međuvršje ka stanište ihti faune je značajna sa aspekta sprtsk-riblvng turizma. Ovčarsk-kablarska klisura se administrativn nalazi na teritriji grada Čačka i pštine Lučani, ukupne pvršine d 2.250,00ha d čega je na teritriji grada Čačka ha na delvima KO Vidva, Međuvršje, Pakvraće, Ršci i Vrnčani, a stali de je na pdručju pštine Lučani. Na zaštićenm pdručju Ovčarsk-kablarske klisure ustanvljen je režim zaštite II i III stepena. Memrijalni prirdni spmenik Tanask Rajić nalazi se na brdu Ljubiću severn d urbang dela grada Čačka dakle se prstire vidik na veliki de zapadnmravske ktline. Kmpleks je stavljen pd zaštitu decembra gd. i prstire se na 2,128ha i zahteva revitalizaciju. Spmenik je pdignut na mestu gde je herjski pginu junak iz Prvg srpskg ustanka, karađrđev barjaktar i tpdžija. U sklpu zaštićeng dbra nalazi se i grblje železničara i radnika u nardnslbdilačkj brbi, grbvi braca Crvene armije i grb nardng herja Radmira Đurakića. Stabl Oskruše u naselju Prislnica nalazi se zaštićen stabl ka prirdni spmenik, starsti k 150 gdina. Ov prirdn dbr predlžen je za brisanje zaštite, jer je u lšem stanju. Na nivu grada je planirana izrada katastra starih stabala radi njihve zaštite. Fikus se nalazi u dmu kulture u samm centru grada, redvn se neguje i država tak da je u dbrm stanju, svrstan je u III kategriju zaštite ka značajn prirdn dbr.

80 Kulturna dbra Na teritriji grada se nalazi 87 arhelških nalazišta (mže se izdvjiti lkalitet Gradina na planini Jelici na 849m n.v. za kji se pretpstavlja da je bi verski i administrativni centar celg pdručja kji je pdiga car Justinijan u VI veku i lkaliteti u Beljini i Ostri, pmenuti lkaliteti predstavljaju višesljna nalazišta), 66 zaštićenih bjekata graditeljskg nasleđa, verski bjekti, veliki brj spmenika iz pršlih ratva i spmenici znamenitim ličnstima iz čačanskg kraja. Na teritriji grada pstje nepkretna kulturna dbra d izuzetng značaja, NKD d velikg značaja, utvrđena NKD i evidentirana NKD. U urbanm delu grada Čačka d bjekata kji su krasili devetnaestvekvnu varš d danas je sačuvan sam jedan bjekat sa svim karakteristikama. Knak gspdara Jvana Obrenvića - utvrđen za dbr d velikg značaja. Objekat je građen u prvj plvini XIX veka, za ptrebe stanvanja br-kneza nahije pžeške Jvana Obrenvića. Danas je vlasništv Nardng muzeja i u njemu je stalna muzejska pstavka. Stara kuća u Čačku - prglašen za spmenik kulture. Stambeni bjekat vlasništv trgvačke prdice Pantelić sagrađen u drugj plvini XIX veka predstavlja jedan d reprezentativnih gradskih bjekata iz dba kneza Milša. Sadašnji vlasnik je izve knzervatrske radve, tak da je d tada izuzetan bjekat gradske arhitekture XIX veka ptpun izgubi svja beležja. Na seskm pdručju se nalaze sledeća kulturna dbra: Nepkretn kulturn dbr d izuzetng značaja: Atenica-vingradarski pdrum Slbdana Ppvića; Nepkretn kulturn dbr d velikg značaja-mikvci, kuća Lazara Lužanina; Utvrđena nepkretna kulturna dbra: Mikvci-kuća Živte Radvanvića, Prijevr- Lazarevića čardak. Vranići- Člića kuća, Prislnica- Bjvića kuća, Slatina-seski čardak. Na teritriji grada pstji 66 utvrđenih i evidentiranih kulturnih dbara d kjih su sa aspekta zaštite izdvjena 4 evidentirana seska grblja u naseljima: Jezdina, Parmenac, Riđage, i Vrnčani. Ka nepkretna kulturna dbra zaštićeni su sledeći manastiri: manastir manastir manastir manastir manastir manastir manastir manastir manastir manastir manastir Sv. Nikla u KO Ježevica Rđenje Sv. Jvana Preteče u KO Banjica (Stjenik) Blagveštenje Gspdnje u KO Trnava Sv.Arhangel Gavril u KO Prislnica (Vujan) Vavedenje u KO Međuvršje Vaznesenje u KO Međuvršje Hram Sv.Oca Niklaja u KO Ršci (Niklje) Hram Uspenje Presvete Bgrdice u KO Ršci Hram Sv.Jvana Krstitelja u KO Ršci Blagveštenje u KO Vrnčani Sv.Prrk Ilija u KO Vrnčani U sklpu zaštićeng pdručja Ovčark-kablarske klisure: manastir Sv.Sretenje Gspdnje KO Dučalvići-pština Lučani manastir Sv.Trjice KO Dučalvići-pština Lučani manastir Sv.Prebraženje KO Dučalvići-pština Lučani

81 Zaštita živtne sredine Stanje živtne sredine U jednm dužem peridu pšti razvj čačanske pštine u svim blastima ljudske delatnsti je bi jak intenzivan. Taj temp nije u svakm mmentu u svim pdručjima pratila dgvarajuća planska, zaknska i administrativn inspekcijska regulacija. Grad Čačak sa klinm se mže karakterisati relativn viskim stepenm razvja privrede i trgvine, razvijenm sabraćajnm infrastrukturm i energetikm, urbanističkim prblemima, stihijskm agrarnm prizvdnjm, nepstjanjem strategije u blasti upravljanja tpadm, zaštite vazduha d zagađenja itd. Sve v i jš mng tga se negativn dražava na stanje živtne sredine. Na teritriji grada Čačka identifikvn je prek 300 pjedinačnih prblema, kji su razvrstani u 9 snvnih grupa i u skladu sa tim je definisan 9 snvnih prblema u zaštiti živtne sredine: - - Viske kncentracije zagađujućih materija u vazduhu na teritriji grada Čačka. Ugržen princip drživg razvja različitih tipva ek-sistema na teritriji grada. Nedvljn razvijena ek-svest. Uticaj tpada na živtnu sredinu na teritriji grada. Ugrženst reka čvrstim i tečnim tpadm na teritriji grada Čačka. Degradacija bradivg zemljišta građevinskim radvima na teritriji grada Čačka. Pvećan niv buke na teritriji grada Čačka. Prblem prljavih javnih pvršina na teritriji grada Čačka. Ugrženst zdravlja stanvnika kji kriste vdu sa seskih vdvda, kji nisu u sistemu državanja i kntrle kvaliteta vde d strane JKP Vdvd Čačak. Gradska uprava Čačka je učinila neklik kraka u smislu rganizvang pristupa rešavanju prblema u zaštiti živtne sredine. Skupština je imenvala dbr za urbanizam i eklgiju, ka i Kmisiju za zaštitu živtne sredine, ka stručn i savetdavn tel. Uvedena je redvna kntrla kvaliteta vde za piće, kntrla kvaliteta vda u glavnim rečnim tkvima, kntrla kvaliteta efluenata nekih zagađivača, kntrla zagađensti vazduha na neklik mernih mesta, kntrla živtnih namirnica. O rezultatima kntrle sprvde se redvni gdišnji izveštaji. Nsici vih aktivnsti su ZZZZ Čačak i labratrija JKP Vdvd iz Čačka. U gdini 2004-j usvjena je pštinska Odluka merama zaštite d buke. Analiza i cena stanja kvaliteta vazduha Prblemi viskih kncentracija zagađujućih materija na teritriji Čačka sistematizvani su u neklik grupa prblema: 1) prblemi pvećanih kličina zagađujućih materija u vazduhu uzrkvani prekmernm zastupljenšću grejanja na čvrsta i tečna griva na teritriji grada Čačka, 2) prblemi pvećanih kličina zagađujućih materija u vazduhu uzrkvani sabraćajem (izduvnim gasvima) na teritriji grada Čačka, 3) prblemi pvećanih kličina zagađujućih materija u vazduhu uzrkvani industrijsk-tehnlškim prcesima na teritriji grada Čačka, 4) prblemi neprimenljivsti i neprimenjivanja kaznenih dredbi zakna za sve pravne subjekte. Osnvne zagađujuće materije kje se mere su: SO 2, čađ i talžne materije i NOx. Analiza talžnih materija, pred merenja ukupnih talžnih materija, buhvata i sledeće: ph vrednst, specifičnu električnu prvdljivst, sulfate, hlride, nitrite, nitrate, kalcijum, magnezijum, rastvrne materije, nerastvrne materije, sagrljivi de, sadržaj pepela, lv, kadmijum, cink i nikl.

82 Parametri kji se mere i prikazuju su: srednja gdišnja vrednst, medijana (C50), frekvenca viskih kncentracija (C98), minimalne vrednsti, maksimalne vrednsti i brj dana za SO 2 i čađ, kada je njihva kncentracija veća d granične imisije (GVI). Kncentracije SO 2 i čađi dređivane su jednm dnevn tkm cele gdine. Ukupne talžne materije dređivane su jednm mesečn. Prikupljeni pdaci su sistematski brađivani i analizirani u skladu sa Pravilnikm graničnim vrednstima, metdama merenja imisije, kriterijumima za uspstavljanje mernih mesta i evidenciji pdataka ( Sl. glasnik RS, brj 54/92). Analiza izmerenih rezultata (za gdinu) Kncentracije SO2 su u vj gdini dstizale vrednst d 392 µg/m3, št je znatn veće d dzvljene. Brj dana sa pjedinačnim kncentracijama iznad dzvljenih GVI bi je 11 u Centru grada i 13 u stambenj zni (nije ih bil u industrijskj zni na lkaciji Sladara ). Srednje gdišnje vrednsti imisije nisu prelazile dzvljene vrednsti. Kncentracije čađi su u vj gdini dstizale vrednst d 346 µg/m3, št je skr 7 puta veće d dzvljene (u decembru mesecu). Brj dana sa pjedinačnim kncentracijama iznad dzvljenih GVI bi je: 141 u centru grada, 187 u stambenj zni i 43 u industrijskj zni na lkaciji Sladara. Analiza izmerenih rezultata (za gdinu) Kncentracije SO2, čađi i NOX su dstizale izrazit viske kncentracije i t na skr svim lkacijama. U sledećj tabeli prikazane su maksimalne vrednsti i brj dana sa kncentracijama većim d dzvljenih GVI i t p lkacijama: Tabela br.40. Neki pkazatelji zagađensti vazduha na teritriji grada Čačka u gdini Maksimalna Brj 3 dana vrednst (µg/m ) Lkacija SO2 čađ NOX SO2 čađ NOX Centar grada Ksta Nvakvić Gradski park Institut za vćarstv Sabraćajna zna JKP Kmunalac 278 Industrijska zna PKS Lateks Stambena zna Suvi breg Ukupne talžne materije u gdini su bile iznad dzvljenih sam u maju mesecu, a srednja gdišnja vrednst je bila u granicama dzvljenih vrednsti (izuzev za lkaciju JKP Kmunalac sabraćajna zna). Analiza i cena stanja kvaliteta vda Osnvni prblemi zagađenja vda na teritriji grada Čačka sastje se u sledećem: - prblem pvećanih kličina zagađujućih materija u vdtkvima i akumulacijama na teritriji Čačka, - prblem kmunalnih tpadnih vda na teritriji grada, - prblem kišne kanalizacije na teritriji grada Čačka, - prblem zagađenja vdtkva i akumulacija zagađujućim materijama iz pljprivrede, - prblem industrijskih tpadnih vda na teritriji grada Čačka,

83 - prblemi neprimenljivsti i neprimenjivanja kaznenih dredbi zakna za sve pravne subjekte. Osnvni izvri zagađenja vda su privredni subjekti, ustanve, institucije i stanvništv Čačka. Oni vrše snvni uticaj na živtnu sredinu, dnsn vrše zagađivanje vda raznim zagađujućim materijama iz: - industrijskih i drugih privrednih bjekata, - energetskih pstrjenja i uređaja, - atmsferske kanalizacije, - dmaćinstava, - pljprivrede. Kvantitativn stanje, vrste i kncentracije zagađujućih materija u vdtkvima i akumulacijama na teritriji grada Čačka, utvrđuje se na snvu bilških, mikrbilških i fizičk-hemijskih ispitivanja, kja sprvdi ZZZZ Čačak, krz: Ispitivanje higijenske ispravnsti vde za piće u skladu sa Pravilnikm higijenskj ispravnsti vde za piće ( Sl. list RS, br. 42/98) i t i u gradskm vdvdu i u seskim vdvdima. Ispitivanje kvaliteta atmsferskih i tpadnih vda u skladu sa Pravilnikm načinu ispitivanja kvaliteta tpadnih vda ( Sl. glasnik RS, br. 47/83), Uredbm kategrizaciji vdtkva ( Sl. glasnik,br. 5/68), Uredbm klasifikaciji vda ( Sl. list, br. 6/78), ka i dgvarajućim dlukama SO Čačak javnm vdvdu i kanalizaciji grada Čačka ( Sl. list pštine Čačak, br. 3/98) i Zaštiti kanalizacije tpadnih vda u gradu Čačku ( Sl. list pštine Čačak ", br. 3/80). - U skladu sa navedenim prpisima psebn se vrše ispitivanja kvaliteta vde u rekama, a psebn karakteristika tpadnih vda na pdručju Čačka (pre svega iz glavng gradskg kanalizacing klektra, ali i iz k 30 radnih rganizacija emitera tpadnih vda). Na teritriji grada Čačka se prilikm uzrkvanja vde za analizu, ne vrše hidrlška merenja. Analiza kvaliteta vde u rekama na teritriji grada Čačka Prema Uredbi kategrizaciji vdtkva ( Sl. glasnik Srbije, br. 5/68), sve reke su svrstane u klase i ptklase. Lkacije, tj. merna mesta gde ZZZZ Čačak vrši kntrle kvaliteta vde u vim rekama, sa navedenm pripadajućm klasm dnsn ptklasm prema Uredbi kategrizaciji vdtkva i Uredbi klasifikaciji vda, a u skladu sa Pravilnikm pasnim materijama u vdama su date u sledećj tabeli. Tabela br. 41. Merna mesta kntrle kvaliteta vde u rekama na teritriji grada sa pripadajućm klasm dnsn ptklasm vdtka Lkacija Klasa i ptklasa Naziv reke (mern mest) vdtka ispd brane u Međuvršju II-a kd rekreacing centra Mladst II-b Zapadna Mrava kd msta na kružnm putu II-b kd visećeg msta u selu Stančićima II-b Buđevac -Caganje I d II-a Kamenica Rujak Prijevr I d II-a kd stare škle u Mikvcima II-a Čemernica kd železničkg msta u Preljini II-b Dičina kd kaskada u Preljini pre uliva u Čemernicu II-b II-b

84 Analiza kvaliteta vde reke Zapadne Mrave Analiza rezultata izvršenih bilških ispitivanja u gdini pkazala je da je u uzrcima vde reke Zapadne Mrave stepen saprbnsti p Pantle-Bucku iznsi 1,7 d 2,4, št ukazuje na prisustv betamezsaprbnih biindikatra, stanvnika umereng zagađenja srednje čistih vda. Izvršena mikrbilška ispitivanja u gdini su pkazala mikrbilšku zagađenst na svim kntrlnim tačkama, tj. da, d ukupn 46 uzraka na četiri merna mesta, 33 uzrka su van kvira klase kjj bi trebal da pripadaju. Kvalitet vde reke u Međuvršju i kd rekreacing centra uglavnm u zimskim i prlećnim mesecima bi je van kvira klase kjj pripadaju. U rečnj vdi, psebn kd msta na kružnm putu i kd sela Stančići prisutn je enrmn zagađenje kje ptpun isključuje vaj de reke iz klase kjj pripada. Na snvu vakvih labratrijskih ispitivanja, u peridu d d gdine, mže se knstatvati da je zagađenje reke Zapadne Mrave sve veće, a da je najveće na trećem mernm mestu kd msta na kružnm putu i četvrtm mernm mestu kd visećeg msta u selu Stančići i t kak bakterijsk, tak i sadržaj pasnih materija amnijaka i fenla. Prmene kvaliteta Zapadne Mrave su psledica uticaja kmunalnih tpadnih vda i industrijskih tpadnih vda iz industrijskih bjekata i klanice, lciranih u nepsrednj blizini reke Zapadne Mrave. Drugim rečima zagađenje reke (bakterilšk i pasne materije: amnijak i fenl) je najveće na mestima gde je lciran i ispuštanje kmunalnih tpadnih vda i industrijskih tpadnih vda. Analiza kvaliteta vde reke Kamenice Kategrizacija reke Kamenice prema Uredbi nije izvršena, pa se mže usvjiti da je prpisana kategrija d I d II-a, kja je važeća za čiste vde. U pgledu fizičk-hemijskih pkazatelja (psebn BPK-5), reka je nekad istupala i izvan kvira III klase (4 meseca u tku gdine). Bilška ispitivanja dkazuju u uzrcima vde prisustv betamezsaprba, stanvnika umereng zagađenja srednje čistih vda. Ovakvi rezultati ukazuju da reka Kamenica, psebn p fizičk-hemijskim parametrima i sadržaju pasnih materija više ne pripada kategrijama čistih vda, kje su pdesne za kupanje i rekreaciju u vdi, za gajenje manje plemenitih vrsta riba, ka i za uptrebljavanje u snabdevanju naselja vdm ili u prehrambenj industriji. Analiza kvaliteta vde reke Dičine Kntrla kvaliteta reke Dičine vršena je na jednm mernm mestu pre uliva u reku Čemernicu. U pgledu fizičk-hemijskih pkazatelja reka je pvremen pkazivala karakteristike vde i van III klase, a krz bilška ispitivanja knstatvan je prisustv betamezsaprbnih mikrrganizama, biindikatra-stanvnika umereng zagađenja. Analiza kvaliteta vde reke Čemernice Na snvu rezultata kntrle kvaliteta vde reke Čemernice u tku 2001., i gdine na karakterističnj lkaciji, pre ulivanja u reku Zapadnu Mravu, mže se zaključiti da je u pgledu fizičkhemijskih pkazatelja reka pkazivala i karakteristike vde van III klase. Bilška ispitivanja knstatvala su prisustv betamezsaprbnih mikrrganizama, ka bi-indikatra-stanvnika umereng zagađenja. Napmena: Ispitivanja kvaliteta rečnih vda na teritriji grada Čačka nisu praćena dgvarajućim hidrlškim merenjima niti prcenama.

85 Analiza zagađensti tpadnih vda na teritriji grada Čačka Mikrbilške analize uzraka tpadnih vda ukazivale su na velik pterećenje vih tpadnih vda bakterijama fekalng prekla. Fizičk-hemijske analize su pkazale da su ve tpadne vde vema pterećene rganskim materijama, pšt sadrže vrl viske vrednsti za kncentracije amnijaka, utršak kalijum-pergamangata KMnO4, bilšku ptršnju kisenika BPK-5, hemijsku ptršnju kisenika HPK, a vrl niske vrednsti za rastvreni kisenik (vrl čest je va vrednst jednaka nuli). Osim tga ve tpadne vde imaju i izuzetn viske kličine ukupnih masti i ulja, ka i znatn pvišene vrednsti za fenl. Ocena kvaliteta vde reke Zapadne Mrave pre i psle uliva glavng gradskg klektra Mikrbilške karakteristike vde reke Zapadne Mrave pre i psle uliva glavng gradskg klektra su dređivane mikrbilškim analizama. Analiza rezultata pkazuje da je reka Zapadna Mrava pre uliva gradskg klektra nekad dgvarala, a nekad istupala iz svje II-b ptklase, ka i da je psle uliva najčešće istupala izvan kvira svje II-ptklase. Fizičk-hemijske analize vde reke Zapadne Mrave pkazuju da je reka Zapadna Mrava pre uliva gradskg klektra uglavnm dgvarala svjj II-b ptklasi (nekad čak dgvarala i II-a ptklasi), a psle uliva najčešće istupala izvan kvira svje II-b ptklase i prelazila u kategriju reka III klase. Psle uliva gradskg klektra u rečni tk Zapadne Mrave dlazi d znatng pgršavanja snvnih parametara kvaliteta vdtka, tj. pvećanja vrednsti parametara znatn iznad MDK, ka št su: mutnća rganleptičke sbine, BPK-5, sadržaj rganskih materija izraženih ka utršak kalijumpermanganata, sadržaj pasnih materija i t amnijaka, nitrita, fenla i ukupih masti i ulja. Ugrženst pljprivredng zemljišta Pdručje grada Čačka rasplaže značajnim zemljišnim i pljprivrednim pvršinama. Ukupne pvršine iznse ha, u čemu pljprivredn zemljište učestvuje sa ha (68,5 %), šume ha (23,5 %) i nepldn zemljište ha (8,0%). P brju angažvanih u različitim pljprivrednim delatnstima, pljprivreda je na pdručju grada Čačka primarna privredna grana. Tešk je utvrditi tačan brj stanvništva čija je snvna delatnst pljprivreda, jer je za mnge pljprivreda sam ddatna delatnst. Pretpstavlja se da na teritriji grada Čačka k 40% stanvništva svju materijalnu egzistenciju zasniva na prizvdnji i prdaji pljprivrednih prizvda. Ka psledica nestručng rukvanja neprestan se dvijaju sledeći štetni prcesi: - neadekvatna uptreba agrhemikalija (pesticida), - nekntrlisana uptreba mineralnih hraniva, bez prethdne analize kvaliteta zemljišta, št nansi višestruku štetu premećajem hemijskg sastava zemljišta, a samim tim i premećajem zemljišne flre i faune, - nekntrlisana višegdišnja mehanička brada značajnih pvršina skeletnih zemljišta brdsk planinskg pdručja Kablara, Ovčara i Jelice, već je izazvala trajan premećaj kiselsti tla i erziju ispitivanjem nemgućnšću bnve humusng dela, - uptreba pljprivredne mehanizacije bez plašilica uzrk je smrti velikg brja sitnih sisara, ptica i gmizavaca, - nekntrlisana stčarska prizvdnja na mini farmama u gust naseljenim delvima grada. Ove prbleme pljprivredni prizvđači ne mgu samstaln da reše zbg nedstatka znanja, finansijskih sredstava, dugtrajnih ulaganja sa neizvesnim i nestabilnim tržištem itd.

86 Ugrženst zemljišta degradacijm usled izvđenja građevinskih radva na teritriji Čačka Gusta naseljenst grada predstavlja visk antrpgeni pritisak na živtnu sredinu, sa psebn izraženim pritiskm na zemljište. Jednm zauzet zemljište nekim bjektm je trajn izgubljen za živtnu sredinu. Najkvalitetnije zemljište se uprav nalazi na periferiji grada i u prigradskim naseljima, gde je intenzitet građevinskih radva najveći. Jedan d negativnih efekata razvja grada su rasprstranjene nelegalne građevinske aktivnsti širm pštinske teritrije, psebn izražene na gradskim periferijama, prigradskim naseljima duž bale Zapadne Mrave i Kamenice, na bali jezera Međuvršje, atraktivnim planinskim pzicijama. Zvanični pdaci gvre prek bespravn izgrađenih bjekata. Osnvni vidvi uništavanja zemljišta na teritriji Čačka su: - bespravna gradnja stambenih bjekata, - manipulacija sa statusm privremenih bjekata, - divlja vikend naselja, - nelegalna izgradnja privrednih bjekata, - nelegalna prmena namene zemljišta. Ne pstje tačni i puzdani pdaci degradiranim pvršinama, ali je pjava vidljiva na svakm kraku. Na vaj način se bespvratn gubi jedna d snvnih prirdnih vrednsti, a štete p živtnu sredinu se ne mgu kvantitativn izraziti. Analiza i cena stanja niva buke Merenja su izvršena na 5 mernih mesta u svakj zni. Na svakm mernm mestu izvršen je 5 merenja u trajanja d p 15 minuta u tku 24 časa (3 u tku dana i 2 u tku nći). Ka dan definisan je vreme d , a ka nć vreme d Svak mern mest buhvata pis sa stanvišta ugržensti bukm, ka i izmerene vrednsti ekvivalentng niva buke i prevaziđenih niva buke, uz dgvarajuće relevantne dijagrame za p jedan merni interval u tku dana i nći. Kmunalna buka predstavlja tipičan primer prmenljivg niva, ka snvni parametar za njen nrmiranje kristi se tzv. ekvivalentni niv buke Lelj. On predstavlja stalni niv buke kji je u pgledu štetng dejstva na čveka, u dređenm vremenskm intervalu, ekvivalentan dgvarajućem prmenljivm nivu. Savremeni uređaji za merenje buke imaju mgućnst autmatskg dređivanja Lelj. Shdn dredbama Pravilnika dzvljenm nivu buke u živtnj sredini i standarda JUS U.J 6.205, definisan je Zaključak ispunjensti prpisanih uslva u pgledu dzvljeng niva buke u živtnj sredini. U pgledu dzvljeng niva buke u živtnj sredini izmerene vrednsti u većem brju slučajeva pkazuju izvesna dstupanja, kja nisu narčit izražena ali su evidentna u skr svim znama, najčešće u mernim intervalima II i IV. Glavni uzrk pvišeng niva buke predstavlja dvijanje sabraćaja. Vrednsti se razlikuju zavisn d bima, brzine i strukture tka sabraćaja, ka i brja vzila u jedinici vremena. Plazeći d tga da dstupanja vrednsti ekvivalentng niva, u dnsu na dzvljene za dređenu, nisu psebn izražena, a imajući u vidu već preduzete mere zaštite (preusmeravanja teretng sabraćaja izgradnjm bilaznice i uvđenje psebng režima sabraćaja u centru grada), mže se zaključiti da pdručje grada Čačka ne pripada grupi urbanih naselja u kjima je niv kmunalne buke visk faktr rizika za zdravlje stanvništva. Pvišen niv buke, pred sabraćaja, ptiče iz privrednih bjekata (u stambenim znama) i ugstiteljskih bjekata (u centru grada i stambenim bjektima) Pšt su izvesna prekračenja evidentna, u svakm slučaju pstji nephdnst daljeg preuzimanja adekvatnih mera zaštite d buke. Skupština pštine Čačka na snvu Zakna zaštiti živtne sredine, Pravilnika dzvljenm nivu buke u živtnj sredini i Statuta Skupštine grada Čačka usvjila je Odluku merama zaštite d buke na teritriji grada Čačka ( Službeni list pštine Čačka, brj 9/2004) u septembru

87 mesecu gdine. Odlukm je definisan 6 (šest) zna ka i da je grad bavezan da jednm gdišnje bezbedi sistematsk merenje buke. Stanje živtne sredine šumskih eksistema Prema pdacima Javng preduzeća Srbijašume, Čačak pseduje ha šumskih pvršina, št iznsi nešt manje d jedng ara p stanvniku. T je manje neg u svim pštinama Mravičkg kruga ka i značajn ispd prseka susednih regina. Razlzi za t su velika agrarna pvršina pštine i nedgvarajuća prstrna renizacija među susednim pštinama. Na stanje i državanje šumskg kmpleksa na teritriji grada Čačka najviše utiče: ugrženst šumskih staništa bespravnm i neplanskm sečm, ugrženst šumskih staništa fragmentacijm, ugrženst šuma najezdm gldara, ugrženst šuma nemarm krisnika, nedvljn pšumljavanje pgdnih pvršina. Ovčarsk-kablarska klisura Ovaj prede je izvanredne pejzažne raznliksti, lepte i atraktivnsti, jedinstvena i vema značajna kulturn-istrijska celina sa 10 manastira, mngim sakralnim i memrijalnim bjektima i beležjima. Na levj bali se nalaze Blagveštenje, Ilinje, crkva Sv. Save, Niklje, Jvanje i Uspenje, a na desnj bali nalaze se manastiri, Sretenje, Trjica, Prebraženje, Vaznesenje, Vavedenje i svetilište Kađenica. Gediverzitet je takđe jedna d psebnsti vg predela. Raznvrsnst reljefa čini ga pravim prirdnim, estetskim i turističkim draguljem. Ovčarsk kablarska klisura se smatra rnitlškim parkm, pgtv kablarski de, gde je studijm zaštite evidentiran 104 vrste ptica, među kjima ima i retkih vrsta i vrsta pd zaštitm. Zbg rnitfaune va klisura je dbila status (IVA). Na kablarskm delu jak je razvijena i herpet fauna. Mnitringm flre gdine evidentiran je 273 biljne vrste iz 67 familija, uz prisustv retkih i lekvitih vrsta i divljih vćnih vrsta. Istim mnitringm pisan je i sistematizvan 39 vrsta pečuraka iz 15 familija. Padine Ovčarsk-kablarske klisure severna padina Kablara i istčna padina Ovčara su blage sa isprepletanim šumskim, livadskim i pljprivrednim staništima i imaju predispzicije za rganizvanje rganske prizvdnje hrane i razvja raznih ek edukativnih sadržaja. U centru klisure nalaze se getermalni izvri čiji kapaciteti i kvalitet vde nisu adekvatn iskrišćeni. Klisurm prlazi značajna sabraćajnica, Niš-Sarajev-Pdgrica i pruga kja spaja značajne železničke pravce, Begrad-Bar i Begrad-Sfija. Nekada je krz klisuru prlazila pruga uskg klseka Begrad-Sarajev-Mstar-Pdgrica. Pruga je demntirana i dbar de te trase je iskrišćen za pstavljanje vdvda Rzav-Čačak-Grnji Milanvac. Pdizanjem dve brane na Zapadnj Mravi čvek je pre 50 gdina trajn prmeni izgled čitave klisure. Pvećanm pljprivrednm aktivnšću u zadnjim decenijama uzvdn d teritrije čačanske pštine dšl je d frmiranja velikih naslaga mulja u jezerima i lagang frmiranja barskih staništa čemu svedči nvuspstavljenja flra i fauna. Na vaj način nesvesn je bgaćen prirdni sadržaj klisure, ali su stvreni i idealni uslvi za razne vrste zluptreba: - divlja vikend naselja, d kjih neka prekidaju kntinuitet bale, - nekntrlisan ispuštanje tečnih materija u vreme velikih vda, - divlje depnije, i velika kličina tpada kja dtiče sa uzvdnih teritrija i talži se u mulju i nekntrlisan raspada, - lv ribe mrežama i dinamitm. Pstavljanjem TV repetitra na Ovčaru i Kablaru na najlepšim planinskim vrhvima vg dela Srbije, izgradnjm puteva d samih vrhva, prvđenjem visknapnskih vdva takđe su trajn ugržene važne prirdne vrednsti vg kraja. Uredbm Vlade Republike Srbije Ovčarsk-kablarska klisura je prglašena za prede izuzetnih dlika prve kategrije ( Sl. glasnik RS, br.16/2000).

88 Klisura Zapadne Mrave, između planina Ovčar i Kablar je stavljena pd zaštitu ka prede izuzetnih dlika. Na pdručju Ovčarsk-kablarske klisure ustanvljen je režim zaštite II i III stepena. Na pdručju Ovčarsk-kablarske klisure bezbeđuje se uređenje i krišćenje prstra u skladu sa prpisanim režimm zaštite na način kjim se mgućava čuvanje prirdnih vrednsti i spmenika kulture; unapređivanje šuma, vda, biljnih i živtinjskih vrsta, infrastrukturn premanje prstra za ptrebe turizma i rekreacije, reknstrukcija pstjećih i izgradnja nvih bjekata u skladu sa planinskim aktima i uslvima zaštite, naučn-istraživački rad i prezentacija prirdnih vrednsti i kulturnih dbara. O klisuri se stara Turistička rganizacija Čačka iz Čačka. Ostrv Suva Mrava Ostrv je lciran severn, nedalek d gradskg jezgra, a ima pvršinu d 30 ha. Zahvaljujući intenzivnim i temeljnim pručavanjima rnitfaune u čačanskm kraju, mže se reći da je t sada jedan d najdetaljnije izučenih krajeva u centralnj Srbiji. Najugrženija staništa su plavne vrbv-tplve šume k bala Zapadne Mrave. Uprav u vim znama je zabeležena najveća raznvrsnst ptica, vdzemaca, gmizavaca i sisara. Ov aluvijaln strv ima izuzetan značaj za čuvanje faune pribalng pjasa Zapadne Mrave. Ostrv se sastji d tri staništa: vden, šumsk i grmlje i šiblje. Vema je važn da su va staništa d sada sačuvana u svm izvrnm stanju. Na strvu je d sada ustanvljen prisustv 135 vrsta, 57 se smatra sigurnim gnezdaricama, 20 mgućim, a stale su u statusu prlaznica, lutalica ili zimvalica. Ovde se gnezdi 23 vrste kje su pd zaštitm R. Srbije ka prirdne retksti. Osim faune ptica, registrvan je i 23 vrste sitnih sisara. Osnvni limitirajući faktri kji ugržavaju strv su antrpgeni: lv i krivlv, velik dnevn i seznsk variranje vdstaja, fizičk-hemijska zagađenja, seča tpla i vrba, hvatanje ptica u klpke, uznemiravanje d strane pecarša itd. Stanje javnih pvršina Zelene pvršine su bavezan infrastrukturni sadržaj savremenih urbanih sredina sa višefunkcinalnim sadržajem. Najvažnije funkcije zelenila u urbanim sredinama su: regulatri inslacije, transpiratrni i asimilacini kapacitet, vetrzaštitni, rekreativni, stanište ptica i sitnih sisara, edukativni, estetski... Osnvni vidvi zelenih pvršina u gradu Čačku su: uređeni i neuređeni delvi bale Zapadne Mrave, strv Suva Mrava, Spmen park i Veliki park, parkvi kji pripadaju vjsci Republike Srbije (nalaze se u krugvima dve kasarne i Tehničk remntng zavda), fudbalska igrališta, skvervi i trgvi, bašte p stambenim blkvima, blničkm krugu, stčna pijaca, dvrište Centra za vćarstv i vingradarstv, šklska dvrišta, dvrišta predšklskih ustanva, privatna dvrišta i bašte, ulični drvredi, usamljena stabla, cvetnjaci, žardinjere... Gradske zelene pvršine pkrivene su ubičajenim kntinentalnim plemenitim lišćarskim stablašicama i grmljem, sa izuzetkm neuređenih delva rečne bale, gde su pstale prirdne zajednice. Jednim delm Velikg parka zasađeni su četinarski drvredi. P privatnim dvrištima ima dsta zasađenih stabala vćaka. Čačak je grad kji u pgledu čistće ne dstupa značajn d gradva kruženja. Zastupljenst zelenih pvršina u gradu je svakak nedvljna. Čačak je grad sa slabim prvetravanjem i viskim nivm zagađujućih materija u vazduhu, a jedna d snvnih funkcija zelenila je i prečišćavanje vazduha. Nedstaju zeleni sadržaji edukativng karaktera: arbretumi, btaničke bašte. Ne pstji rganizvana rasadnička prizvdnja, plemenitg drvenastg i žbunastg bilja u JKP Gradsk zelenil. Ne pstji briga fauni parkvskih prstra i na drvredima. Nedstaju kućice za ptice gnezdarice, među kjima ima krisnih predatra gldara i štetnih insekata, za čije se suzbijanje hemijskim metdama izdvajaju značajna finansijska sredstva. Negativni efekti nedvljnih i nedgvarajućih zelenih sadržaja u urbanim sredinama na ukupn stanje u živtnj sredini, dražavaju se pre svega na:

89 - mikrklimat pjedinih urbanih zna, dnevna pregrevanja vazduha uzrkvana akumulacijm tplte na građevinama i pvećanim tpltnim zračenjem, - pvećana uptreba klima uređaja u zatvrenim prstrijama i autmbilima, - smanjena apsrpcina spsbnst prema zagađujućim materijama u vazduhu, sa štetnim psledicama prevashdn na zdravlje ljudi. Takđe vim nedstatkm je umanjen kapacitet edukativnih sadržaja na temu prirda i zaštita živtne sredine za naj de mlade ppulacije, kji se rađa i drasta isključiv u gradskj sredini. 5. POTENCIJALI I OGRANIČENJA ZA RAZVOJ 5.1. PRIRODNI I STVORENI USLOVI Prirdni i stvreni uslvi za frmiranje naselja Ptencijali Pdručje grada Čačka se nalazi na prstru kji je duvek bi atraktivan, kak za stalni bravak, tak i za tranzitn kretanje stanvništva. Atraktivnst za stalni bravak stanvništva gleda se u pstjanju ptrebnih prirdnih uslva i ptencijala za nastanjivanje, pljprivrednu prizvdnju, ka i mgućnst putvanja d bližnjih seskih i gradskih centara. T je prstr gde se ukrštaju važniji sabraćajni kridri reginalng i šireg značaja. Čačak leži u centralnm delu Srbije, u dlini Zapadne Mrave. Grad je delm brdvit brežuljkast i, delm ravničarski, prede u kme je smešten grad Čačak većim delm je zaravnjen. Važniji putevi kji prlaze krz i pred njega ) M-5 (...d Užica, prek Pžege i Čačka, kji vdi dalje prema Kraljevu), M-22 (...d Begrada prek Ljiga i Grnjeg Milanvca d Preljine - gde pčinje preklapanje sa državnim putem I reda M-5, M-23 (u Mrčajevcima se dvaja d državng puta I reda M-5, vdi prek Bresnice i Knića, dalje prema Kragujevcu). Primarna aktivnst vg prstra dređena je: pstjanjem pldnih terena u dlini Zapadne Mrave i drugih manjih reka, pstjanje ravnih i za kretanje pgdnih terena na istim pdručjima, pstjanje prhdnih pravaca duž dlina reka, pstjanje pgdnih terena za stčarstv u planinskm zaleđu, pstjanje termmineralnih izvra pgdnih za iskrišćavanje, Osim tga v su prstri kji su atraktivni i za sadašnje ptrebe privređivanja i življenja stanvništva jer: pstje prstri za razvj većih urbanih centara, pstjanje pgdnih terena za lciranje industrijskih bjekata, pstjanje pgdne lkacije za frmiranje sabraćajn-trgvinsk-industrijskih terminala, pstjanje pgdnih terena za turistički razvj Grada, pstjanje ptrebnih rezervi vde za snabdevanje stanvništva i industrije. Sve je v utical, utiče i uticaće na staln pstjanje naselja i stanvništva u vm prstru, ka i na stalne kntakte vg prstra sa drugim susednim prstrima. Prirdni uslvi su uticali na tpgrafski plžaj seskih naselja, dredi je njihvu takvu pjavu i privredu. Na v je uticala i težnja stanvništva da se št blje iskriste prirdne mgućnsti blasti gde se naselje frmiral. Sabraćajni plžaj, međutim, utica je na njihv dalji razvj i na prmenu njihvih funkcija, jer su sva seska naselja kja se nalaze na nekj d važnijih sabraćajnica bila izlžena prmeni imajući mgućnst za sticanje nvih funkcija. Naselja izvan sabraćajnica su se manje ili sprije m enjala, zadržavajući svju prvbitnu funkciju - pljprivredu. Ograničenja Prirdni uslvi na pdručju grada nemaju graničavajuće karakteristike za razvj i frmiranje naselja.

90 Prirdni i stvreni uslvi za bavljenje pljprivredm Ptencijali - Više d trećine stanvnika Čačka čini pljprivredn stanvništv, št ukazuje da pljprivreda i dalje predstavlja izuzetn važan segment privrede u čačanskj pštini. Čačak rasplaže značajnim pljprivrednim pvršinama. Ukupne pljprivredne pvršine se prstiru na ha, dnsn ne buhvataju 68,5% gradske teritrije. Pljprivredne pvršine dlikuju se zastupljenšću ranicama i baštama 58.9% na ha, vćnjacima 14.8% na 6447 ha, livadama 14.4% na ha, pašnjacima 11,5% na ha i vingradima 0.4%, uz veliku prstrnu diferencijaciju kja, je uglavnm usklađena prirdnim pgdnstima. Raznvrsnst reljefa, Pstjanje pvljnih mgućnsti za razvj savremenih sistema za navdnjavanje u ravničarskm delu čačanske ktline, Pvljni uslvi za razvj i uzgj, stčarstva i živinarstva, Pgdnst zemljišta za razvj vćarstva, vingradarstva i krmnih kultura, Pstjanje Agrnmskg fakulteta, Pstjanje "Instituta za vćarstv i vingradarstv" Čačak, Prsečn mala uptreba mineralnih đubriva i pesticida p 1ha, Prstrna udaljenst većih aerzagađivača, Pstjanje značajnih prerađivačkih kapaciteta za finalizaciju pvrtarske prizvdnje. Ograničenja za bavljenje pljprivredm su sledeća: Pretvaranje kvalitetng pljprivredng zemljišta u građevinsk, Zagađivanje zemljišta nestručnm i nekntrlisanm uptrebm pesticida i mineralnih đubriva, Neregulisanst rečnih tkva, česte pplave kvalitetng zemljišta, Izstanak stalng pšumljavanja gleti št bi dvel d sprečavanja erzije, Intenzivna i nekntrlisana eksplatacija šljunka iz rečnih krita i pribalja, Izstanak pručavanja fizičkih, hemijskih i mikrbilških sbina zemljišta, Nedvljna ispitanst prisustva teških metala u zemljištu, Nepstjanje detaljnije pedlške karte, Nepstjanje savremene bnitetne karte zemljišta, Odsustv kategrizacije zemljišta sa stanvišta prizvdnje bilški vredne i zdrave hrane, Nepstjanje mera za ppravku fizičkih, hemijskih i mikrbilških sbina zemljišta, Izstanak kvalitetnih pdsticajnih mera kji su pruzrkvali stagnaciju i nazadvanje gvedarstva, Genetski ptencijal svinja je vema neujednačen, nema rganizvanih prgrama nabavke pripldng materijala ni dgajivačkg cilja, Razvju včarstva nije pridavan veći značaj, iak za t ima izvanrednih prirdnih resursa i eknmske pravdansti, Ne pstji razvijena snvna stručna služba kja prati razvj živinarstva, Nepvljna demgrafska slika, u svim selima je prisutan trend pvećanja brja stanvnika starijeg živtng dba, dnsn najveći brj stanvnika čini ppulacija prek 50 gdina, Zemljišta čačanskg kraja zahtevaju dređene mere ppravke, a psebn smanjenje kiselsti, Prisutn je narušavanje sbina zemljišta gaženjem i neadekvatnm bradm, Pljprivredna mehanizacija vema stara (prsečn d 20 d 25 gdina, a žitnih kmbajna i prek 30 gdina). Traktri su male pgnske snage i nisu u mgućnsti da se kriste za rad savremenih agregata, Nizak prins prirdnih travnjaka pruzrkvan sledećim faktrima: prsečn sirmašna zemljišta na kjima su frmirani travnjaci, slaba primena melirativnih i agrtehničkih mera, (đubrenja), neplansk i nesistematsk iskrišćavanje (ispaša i kšenje).

91 Uslvi za lciranje industrijskih bjekata Ptencijali - Pvljni su tereni kji su rasprstranjeni uglavnm uz rečne tkve na ravnim i blag nagnutim terenima (nagibi d 3% za veće i d 5% za manje industrijske kapacitete), u blizini pstjećih centara zajednica naselja i bdnim delvima grada kji su se već prstrn razvili na sličnim terenima. Najpvljniji prirdni ptencijali (pvljni tereni i mgućnsti vdsnabdevanja i dvđenja tpadnih vda) za razvj većih industrijskih zna pstje u dlini Zapadne Mrave. Ograničenja - Gust i kntinueln izgrađen pdručje grada i prigradskih naselja, nedstatak kmunaln premljenih i pripremljenih zna i građevinskih parcela za lkaciju industrije, nedvljna premljenst kmunalnm, sabraćajnm i kmunikacijskm infrastrukturm dela pstjećih industrijskih lkacija. Uslvi za gazdvanje šumama Ptencijali - Šume bhvaćene Planm gazdvanja prstiru se na teritriji Čačka u najvećj meri p brncima planina Jelica, Ovčar, Kablar, Vujan, Bukvik i Ostrica. Osnvni uzgjni blik kme dugrčn treba težiti načinm gazdvanja je viska šuma, prirdnim ili veštačkim putem bnvljena. Prema sadašnjem stanju: viske šume su zastupljene na 3% pvršine, izdanačke na 66%, veštački pdignute 19% i šikare i šibljaci 12% pvršine. Ukupn pd šumama na teritriji grada je ha, tak da je stepen šumvitsti grada 23%. Ograničenja Osnvn graničenje, prblemi gazdvanja šumama, sa kjima se sreće uprava "Srbija šuma" ka i privatni krisnici, gleda se u sledećem: nepstjanje šumskih puteva na pjedinim delvima šumskih kmpleksa (pristupnih puteva za eksplataciju je mal), nerešeni svjinski dnsi, duzetg zemljišta, p raznim snvama, samvlasnih zauzeća, nekadašnjeg crkveng zemljišta (veliki de šumskg zemljišta je bi u vlasništvu crkve), prblem kvaliteta šuma. Zapadn Mravsk lvište Na teritriji Čačka pstje 4 lvišta: Zapadn Mravsk lvište, kjim gazduje JP "Srbija šume"- Šumska uprava Čačak. Pvršina lvišta je ha, (d čega lvn prduktivne pvršine 8.192ha - 91%, lvn neprduktivne pvršine 909ha - 9%). Lvište se prstire dlinm reke Zapadne Mrave sa leve i desne strane između magistralng puta M-22 i starg puta Čačak - Kraljev d granice sa teritrijm pštine Kraljev. Lvište je kmercijalng tipa. Usluge kriste strani lvci, najviše iz Italije ka i dmaći lvci. Od bjekata lvište rasplaže fazanerijm za prizvdnju i zgj fazanske divljači, kapaciteta fazanskih pilića i lvačkm kućm sa 8 ležaja za smeštaj gstiju. Staln nastanjena lvna divljač je zec, fazan, pljska jarebica, divlji glub i grlica. Od migratrnih vrsta zastupljene su: divlja patka i guska, šumska šljuka, prepelica. Van režima zaštite: tvr, lisica, svraka, siva vrana, jastreb kkšar, kuna. Zaštićene vrste: čaplja, rda, pvremen labud.

92 Lvište "Jelica - Čemernica - Kablar", kjim gazduje lvački savez Srbije prek lvačkg udruženja Čačak. Pvršina lvišta je ha. U lvištu su zastupljene sledeće vrste: Lvištem zaštićene: zec, fazan, pljska jarebica, jazavac, jastreb kkšar, glubvi, kreje. Trajn zaštićene: lasica, veverica, puh, mišar, sva, detlić. Van režima zaštite: lisica, tvr, vrana, svraka. Lvište "Bresnica" kjim gazduje lvački savez Srbije prek lvačkg udruženja "Radiša Pštić" iz Mrčajevaca. Pvršina lvišta je ha. Divljač je zastupljena ka i u lvištu br. 2 Lvište "Ježevička reka" kjim gazduje lvački savez Srbije prek lvačkg udruženja "Radje Jksić" sa sedištem u Zablaću. Pvršina lvišta je 9.030ha. Divljač je zastupljena ka u lvištu br STANOVNIŠTVO - PRIVREDA MREŽA NASELJA Brjn kretanje stanvnika pkazuje staln pvećanje brja stanvnika u gradu Čačku. Ov pvećanje brja stanvnika je u suštini prividn. Prividnst se gleda u tme št je najveće pvećanje u Gradskm centru i prigradskim naseljima, dk sa stalim naseljima t nije slučaj. Nizak prirdni priraštaj, snižavanje fertilne stpe i fertilng dela stanvništva, velike migracije u kviru granica teritrije grada, ka i starenje seskih naselja uticali su na vema nepvljnu demgrafsku sliku vg pdručja kja predstavlja vema zbiljan graničavajući faktr. U strukturi stanvništva zapažen je padanje pljprivredng stanvništva, št nije pgdna snva za ubrzani razvj zanemarene pljprivredne prizvdnje. Jedn d indikativnih svjstava stanvništva grada Čačka su i migratrna kretanja stanvništva. Na snvu praćenja njihvg kretanja mže se knstatvati da grad Čačak, za većinu migranata predstavlja knačn dredište. Veliki priliv stanvništva u grad Čačak i njegvu prigradsku znu prevazilazi apsrpcine mgućnsti grada, pa iz vga prizilaze mngi prblemi kji pritiskaju sam grad Čačak. Ovakav priliv stanvnika narušava ravnmernst u naseljavanju stalih naselja iz kjih prizilaze mngi prblemi (prevladavanje starg stanvništva, smanjenje pljprivredng, nepraviln rasprstranjenje stanvništva p stepenu stručnsti i kvalifikaciji itd.) kji direktn ili indirektn utiču na razvj grada u celini. Tak da eknmsk, scijaln kulturn zastajanje seskih pdručja staln pvećava jaz u kvalitetu življenja između sela i gradskg centra, a time i mtivaciju mladih ljudi da napuste sel. Srazmern veći intenzitet migracije žena iz seskih naselja i smanjenje kntingenta fertilng stanvništva nameće vu grupu ka jednu d najvažnijih ciljnih grupa u prgramima scijalng i eknmskg razvja seskih naselja. U Čačku je zapslen stanvnika, d čega u privredi radnika vanprivredi a u preduzetničkim radnjama prema pdacima iz decembra g. Osnvni ptencijali za razvj mreže naselja su: razvijena putna mreža i stali infrastrukturni sistemi; frmirani centri na seskm pdručju, naselja sa specifičnim funkcijama, ka i naselja sa pjedinim funkcijama u periurbanj i širj gravitacinj zni Čačka, začeci disperzije malih i srednjih preduzeća, dnsn mikr-biznisa u industrijskm, i uslužnm sektru ka i banjskg turizma u pjedinim naseljima. Pred navedenih stvrenih ptencijala grad pseduje i prirdne ptencijale kji mgućavaju razvj mreže naselja i t: pstje prstri za razvj većih urbanih centara, pstjanje pgdnih terena za lciranje industrijskih bjekata, pstjanje pgdne lkacije za frmiranje sabraćajn - trgvinsk - industrijskih terminala, pstjanje pgdnih terena za turistički razvj grada, pstjanje ptrebnih rezervi vde za snabdevanje stanvništva i industrije. Ograničenja u mreži naselja su vezani za stanvništv, za privredu, za premljenst naselja, za mrežu centara i njihvu funkcinalnu pvezanst. Osnvna graničenja za razvj mreže naselja su: deppulacija i starenje stanvništva naselja na seskm pdručju i redukcija pjedinih funkcija centara u mreži naselja. Redukciju funkcija centra nije pratil prenšenje dela aktivnsti industrijskg i tercijarng sektra u druga naselja grada. Funkcinalna rganizacija mreže naselja svedena je na centar sa prstenm prigradskih naselja i neklik centara sa specifičnim funkcijama.

93 5.3. INFRASTRUKTURNI SISTEMI Sabraćaj i sabraćajna infrastruktura Drumski sabraćaj Ptencijali - Ptencijal za razvj sabraćaja i sabraćajne infrastrukture se gleda u dbrj pkrivensti celkupne teritrije Čačka putnm mrežm. U značajne ptencijale spada izgradnja planiranih autputeva E-763, E-761 i autputa veza Mrčajevci-Batčina. Pseban ptencijal je izražen u tme št se u sastavu putne mreže grada nalaze vema važni državni putevi I reda M5, M23 i M22, ka i državni putevi II reda R-226, R-276, R-117, R-227a i R-259. Iskazani ptencijal pstjeće putne mreže se mra dvesti u dgvarajuće tehničk-eksplatacin stanje. Ograničenja - Ograničenja za kvalitetn funkcinisanje sabraćaja i sabraćajne infrastrukture se gleda krz sledeće karakteristike: kvalitet klvzng zastra; prjektni elementi; kritične denice, stabilnst trupa i ksina; stanje putnih bjekata; zaštitni pjasevi; premljenst putne mreže, vertikalna i hrizntalna signalizacija; bezbednst sabraćaja. Ograničenja mreže državnih puteva I reda - M grada Čačka, karakterišu: velik sabraćajn pterećenje, kje je psledica superpniranja intenzivng tranzitng i izvrn-ciljng sabraćaja; nepstjanje bilaznice k Čačka, van pdručja sa viskim keficijentm izgrađensti; prlazak putnih pravaca krz naselja bez bilaznica (Mrčajevci, Preljina Bresnica...), št, zbg intenzivng tranzitng sabraćaja, negativn utiče na bezbednst sabraćaja; pstjanje dugih denica u pravcu (Preljina Prislnica), dnsn vema preglednih (Pakvraće, Međuvršje...), pgdnih za razvijanje brzina znatn većih d dzvljenih, št je uzrk brjnih sabraćajnih nesreća na tim putnim ptezima; veliki brj prilaznih puteva i priključaka na državne puteve I reda, psebn u znama naselja; ekstremn velika ugrženst (sa tendencijm rasta) zaštitnih pjaseva državnih puteva I reda građenjem, većinm, pslvn-stambenih bjekata, psebn u pdručjima naselja; sabraćanje znatng brja pešaka, pljprivrednih mašina i biciklista (i pred vremenski definisanih graničenja sabraćaja na magistralnim dražavnim putevima I reda), većinm u klini naselja; denica puta M5 (d Parmenca d Preljine) prlazi krz gradsk tkiv sa velikim brjem raskrsnica u nivu bez bezbeđene ptrebne preglednsti, tak da ne vrši prvbitnu ulgu bilaznice, već predstavlja najkritičniju denicu u smislu bezbednsti sabraćaja; nezadvljavajuće stanje putnih bjekata na državnm putu I reda M5, u smislu trajnsti (mst u Čačku, na reci Zapadnj Mravi i nadvžnjak prek R226), neusklađensti sa prpisima (nesvetljenst tunela u Međuvršju), ka i ugrženst stabilnsti tunelskg svda usled pjave pdzemnih vda (tunel u Međuvršju); sabraćajn neadekvatn rešene pvršinske raskrsnice (Beljina,...).

94 Ograničenja mreže državnih puteva II reda - R pštine - grada Čačak karakterišu: većim delm građenje bez prjektne dkumentacije, dnsn frmiranje klvznih knstrukcija ugrađivanjem tampnskg pa asfaltng slja prek pstjećih makadamskih puteva bez frmiranja psteljice, zadržavajući, sa prpisima neusklađene, prjektne elemente situacing plana i pdužng prfila; znatn prekračenje prjektng perida, dnsn zastarelst, jer su državni putevi II reda sa savremenim klvznim zastrm u pticaju i prek pedeset gdina; «prsečn stanje» klvzng zastra uz državanje kje se svdi na saniranje udarnih rupa, dnsn delimičnu zamenu habajućeg slja, št daje kratktrajne efekte, jer se ne tklanjaju uzrci štećenja: nedvljna nsivst «psteljice» i dnjih nsećih sljeva, ka i neefikasna evakuacija pvršinskih vda putnim kanalima; intenzivna pjava klizišta na brdsk-planinskim državnim putevima II reda (R117, R276-d Caganja prema Kablaru, R227-a), bez zbiljnih zahvata na njihvm saniranju; prlazak krz naseljena mesta (R226: Zablaće, Slatina...), št ima za psledicu intenzivan tranzitni sabraćaj sa negativnim uticajem na bezbednst sabraćaja; velika ugrženst (sa tendencijm rasta) zaštitnih pjaseva državnih puteva II reda građenjem, većinm, pslvn-stambenih bjekata, psebn u pdručjima naselja; veliki brj, većinm neprpisn izgrađenih (bez bezbeđene ptrebne preglednsti), prilaznih puteva i priključaka na državne puteve II reda, psebn u znama naselja. nepstjanje puzdanih pdataka sabraćajnm pterećenju državnih puteva II reda, jer nije rganizvan sistematsk brjanje sabraćaja. Ograničenja mreže pštinskih, lkalnih, puteva karakterišu: građenje bez prjektne dkumentacije, dnsn frmiranje klvznih knstrukcija ugrađivanjem tampnskg, pa asfaltng slja prek pstjećih makadamskih puteva bez frmiranja psteljice, zadržavajući, sa prpisima neusklađene, prjektne elemente situacing plana i pdužng prfila; neblagvremen ulaganje u bimnije zahvate na klvznj knstrukciji državanje se svdi na saniranje udarnih rupa i intenzivnu zamenu, dnsn pnvn pstavljanje vertikalne signalizacije, zbg izuzetn nedgvrng dnsa lkalng stanvništva prema sabraćajnim znacima (štećenja, krađe...); lše stanje putnih kanala, čime je nemgućena evakuacija pvršinskih vda, št je jedan d snvnih uzrka kratktrajnsti klvznih knstrukcija; pjava klizišta na brdsk-planinskim pštinskim putevima (L322, L302, L305, L308, L329), bez zbiljnih zahvata na njihvm saniranju; umanjena ptrebna preglednst, jer rastinje pred puteva znatnim delm zalazi u slbdan, pa i u sabraćajni prfil; zaštitni pjasevi pštinskih puteva su većim delm čuvani, sim u naseljima; nepstjanje pdataka sabraćajnm pterećenju pštinskih puteva, jer nije rganizvan sistematsk brjanje sabraćaja. Putnu mrežu asfaltiranih nekategrisanih puteva karakteriše: građenje bez prjektne dkumentacije, dnsn građenje klvznih knstrukcija prek pstjećih makadamskih ili zemljanih puteva bez frmiranja psteljice, zadržavajući, sa prpisima neusklađene, prjektne elemente situacing plana i pdužng prfila; nedvljna širina klvza (najčešće tri metra), bez izgrađenih prširenja za mimilaženje;

95 pjavu štećenja znatn pre isteka prjektng perida, uz cenu stanja habajućih sljeva ka «prsečn» d «vrl lše». Opremljenst putne mreže karakteriše: državne puteve II reda karakteriše premljenst vertikalnm signalizacijm, dk se hrizntalna signalizacija svdi na razdelne pdužne linije, a redvn državanje se svdi na pvremenu bnvu hrizntalne signalizacije na pjedinim putnim pravcima i čestu zamenu štećenih, dnsn pnvn pstavljanje sabraćajnih znakva. pštinske puteve karakteriše delimična premljenst vertikalnm signalizacijm (većinm na raskrsnicama), uz intenzivnu zamenu, dnsn pnvn pstavljanje vertikalne signalizacije, zbg izuzetn nedgvrng dnsa lkalng stanvništva prema sabraćajnim znacima (ispisivanje grafita, štećenja, krađe...); Bezbednst drumskg sabraćaja Pdaci brju sba sa smrtnim i teškim telesnim pvredama u sabraćajnim nesrećama na teritriji grada Čačka, u pslednjih deset gdina, ukazuju na izuzetn nizak niv bezbednsti sabraćaja. Osnvni uzrci se mgu svesti na sledeće: prpusna mć putnih sabraćajnih pravaca je neusaglašena sa velikim sabraćajnim pterećenjem (denica puta M5 d Čačka d Preljine); nepstjanje bilaznih sabraćajnica k naselja (Mrčajevci, Preljina, Bresnica...); ptpun ili delimičn nepstjanje pešačkih staza na frekventnim sabraćajnim pravcima (ulice: Dr Dragiše Mišvića, Vidja Klakvića, Đrđa Tmaševića...); znatan brj raskrsnica u nivu bez bezbeđene ptrebne preglednsti (kd kafane «Vila Lazvić»,); znatan brj ukrštaja putnih pravaca sa pružnim klsecima u nivu, bez signaln-sigurnsnih uređaja (pruga Čačak-Kraljev, industrijski klseci...); nepštvanje sabraćajnih prpisa. Javni gradski i prigradski sabraćaj ne ispunjava snvne kriterijume: ravnmern psluživanje cele pvršine grada; puzdanst; bezbednst; kmfr; eknmičnst i sl. Autbuska stajališta su neuređena, bez autbuskih niša i nadstrešnica, dk je infrmisanje putnika u sistemu JGS ptpun zanemaren. Krajnje stanice na linijama JGS-a nemaju adekvatne kretnice. Biciklistički sabraćaj karakteriše: za krišćenje bicikla ka prevzng sredstva, u Čačku ne pstje psebne biciklističke trake u kviru sabraćajnica; nisu iskrišćene prstrne mgućnsti za njihvu izgradnju u sklpu pprečnih prfila mngih sabraćajnica u gradskm pdručju (ulice Dr Dragiše Mišvića, \rđa Tmaševića...); ivičn parkiranje, dzvljen i nedzvljen, ddatn ugržava bezbednst biciklista.

96 Železnički sabraćaj Ptencijal - Ptencijal za razvj železničkg sabraćaja se gleda u tme št krz teritriju grada prlazi železnička pruga nrmalng klseka (Stalać-Kraljev-Pžega), kja spaja dve vema važne železničke kmunikacije: prugu Begrad-Bar sa međunardnm prugm Begrad Niš-Sfija, a nalazi se u blizini kridra planirang aut-puta E 763. Sačuvan kridr pruge Čačak G.Milanvac. Zaštita železničke infrastrukture, dređivanjem širine zaštitng pružng pjasa, je definisana Zaknm železnici ( Sl. glasnik RS, br. 18, d 24. februara gdine). Ograničenja - Ograničenja za kvalitetn funkcinisanje železničkg sabraćaja se gleda krz sledeće karakteristike: denica delm elektrificirane pruge Čačak-Kraljev, sa znatnim brjem (18) ukrštaja u nivu sa putnim pravcima; bezbednst sabraćaja vema ugržena (nebezbeđena ptrebna preglednst ukrštaja, dsustv signaln-sigurnsnih uređaja, veliki pdužni nagibi puteva u znama ukrštaja, št u zimskim uslvima težava pkretanje vzila nakn bavezng zaustavljanja...); Vazdušni sabraćaj Ptencijal - Ptencijal za razvj vazdušng sabraćaja se gleda u tme št se aerdrm u Preljini nalazi u blizini privrednih centara u kntaktu sa državnim putevima I reda. Mže se prilagditi kmercijalnj uptrebi. Ograničenja 1. aerdrm u Preljini je svrstan u kategriju sprtsk-rekreativnih aerdrma. 2. pstjanje aerdrma u Lađevcima kji ima blju premljenst i kapacitet, a nalazi se u blizini Elektrenergetika i elektrenergetska infrastruktura Prizvdnja električne energije: Ptencijali - Osnvni elektrnergetski ptencijal kji pseduje grad Čačak sa aspekta prizvdnje električne energije gleda se u: pstjanju dve hidrelektrane, HE Ovčar Banja i HE Međuvršje ; pstjanju pvljnih uslva za uključenje dve pstjeće hidrelektrane u budući veliki hidr sistem kjim bi se izravnate vde Uvca i Lima prevele u sliv Zapadne Mrave, čime bi se uz gradnju neklik nvih hidrelektrana na Zapadnj Mravi nizvdn d Čačka, stvrili uslvi za regulaciju, kak vda tak i prizvdnje električne energije; pstjanju uslva za završetak revitalizacije pstjećih hidrelektrana kja bi dvela d pvećanja snage i mdernizaciju preme, št je u skladu sa Strategijm razvja energetike Ministarstva rudarstva i energetike Srbije; pstjanju uslva za izradu dgvarajuće studije mgućnsti čišćenja jezera, sa analizm psledica i tretmanm mulja. pstjanju termelektrane u krugu Fabrike hartije Bž Tmić ; pstjanju uslva za reknstrukciju pstrjenja termelektrane u smislu prevđenje parnih ktlva na ugalj u gasne, s bzirm na trenutni stepen gasifikacije, ali i za prširenje kapaciteta;

97 pstjanju pvljnih uslva za gradnju malih hidrelektrana, ka i drugih elektrana kje kriste bnvljive i alternativne izvre energije (ftnapnski sistemi, vetrptencijal, bi masa, grivne ćelije i sl.); Pstji izvestan brj starih vdenica, sa pstjećim hidrtehničkim delm, kje se mgu relativn lak revitalizvati u mini-hidrelektrane. pstjanju planske regulative i uslva za izradu nvih urbanističkih planva. Ograničenja - Osnvna graničenja kja pstje na teritriji grada Čačka sa aspekta prizvdnje električne energije gledaju se u: nedvljn dbrim karakteristikama jezera - jezera su muljevita, a akumulacije znatn manje d prjektvanih; težanim uslvima za pkretanje prizvdnje električne energije u termelektrani - prizvdnja pare danas je znatn umanjena u dnsu na perid krajem devete decenije dvadesetg veka, a prizvdnja električne energije prekinuta gdine, najviše zbg velikg smanjenja bima prizvdnje klnih fabrika kje su se snabdevale parm iz Fabrike hartije, ali i nemgućnsti spstveng finansiranja državanja i reknstrukcije pstrjenja; nedvljnj infrmisansti građana, ptencijalnih energetskih subjekata - d strane države nedstaje akcija rgana i institucija za ppularizaciju (infrmacije, pgdnsti, materijalni uslvi, nabavka preme, zaknska regulativa,...) izgradnje bjekata za prizvdnju električne energije malih snaga; nedstatku studija mgućnstima izgradnje mini-hidrelektrana na knkretnim pstjećim vdtkvima, ka i stalih elektrana kje kriste bnvljive i alternativne izvre energije; nedvljn aktivnm učešću institucija u planiranju, dnsn izradi urbanističkih planva. Transfrmacija električne energije: Ptencijali - Osnvni elektrnergetski ptencijal kji pseduje grad Čačak kad je u pitanju transfrmacija električne energije predstavlja: pstjanje dređeng brja trafstanica napnskih dnsa 220/110, 110/35, 110/10, 35/10 i 10/0,4 kv; pstjanje uslva za gradnju nvih trafstanica napnskg dnsa 110/10 (35/10) i 10/0,4 kv. pstjanje sistema daljinskg upravljanja trafstanicama i uslva za nastavak njegve realizacije, buhvatanjem većeg brja trafstanica; pstjanje planske regulative i uslva za izradu nvih urbanističkih planva. Ograničenja - Sa aspekta transfrmacije električne energije snvna graničenja kja pstje na teritriji grada Čačka su: nedvljn viska stabilnst elektrenergetskg sistema u blasti transfrmacije električne energije (karakteristika sistema 35 kv); nedvljan stepen puzdansti sistema transfrmacije električne energije (karakteristika sistema 35 kv); istek predviđeng eksplatacing veka pjedinih elemenata sistema transfrmacije električne energije (transfrmatri napnskg dnsa 110/35, 35/10 i 10/0,4 kv). nedvljn aktivn učešće institucija u planiranju, dnsn izradi urbanističkih planva.

98 Prens električne energije: Ptencijali - Sa aspekta prensa električne energije snvni elektrnergetski ptencijal kji pseduje grad Čačak gleda se u: pstjanju sistema za prens električne energije napnskih niva 220, 110, 35, 10 i 0,4 kv, u vidu nadzemnih vdva svih napnskih niva i pdzemnih vdva - kablva (35, 10 i 0,4 kv); pstjanju pvljnih uslva za gradnju nvih dalekvda i pdzemnih vdva napnskih niva 110, 35, 10 i 0,4 kv; pstjanju uslva za frmiranje prstena 110 kv; pstjanju uslva za reknstrukciju delva 35 kv-ne mreže, d njeng ptimalng stanja. pstjanje planske regulative i uslva za izradu nvih urbanističkih planva. Ograničenja - Osnvna graničenja kja pstje na teritriji grada Čačka sa aspekta prensa električne energije gledaju se u: velikim gubicima u nekim delvima prensne mreže 35 kv; niskm stepenu puzdansti napajanja, dnsn nepstjanju rezervng napajanja u slučaju ispada nekih vdva 35 kv; izraženj nelegalnj gradnji bjekata; tehnički i estetski nedvljn kvalitetnj nadzemnj nisknapnskj mreži; neusklađensti trasa nadzemnih vdva i kablva sa urbanističkim planvima; Telekmunikacije Telefnska mreža Ptencijali - Osnvni ptencijal kji pseduje grad Čačak sa aspekta telefnske mreže gleda se u pstjanju: pedeset šest TT centrala (d čega su 25 tipa MSAN) ; raznlikih sistema za prens signala; pvljnih uslva za nastavak zapčete digitalizacije pstjećih centrala, dnsn pvećanje stepena digitalizacije sa sadašnjih 85% na 100%; uslva za nastavak zapčetg ptičkg pvezivanja digitalnih centrala sa matičnm; pvljnih uslva za izgradnju neklik nvih TT digitalnih centrala; uslva za ptičk pvezivanje planiranih TT centrala; uslva za pstavljanje, dnsn izgradnju većeg brja nvih mini TT centrala (MSAN-va) smeštenih unutar rmana na tvrenm prstru i njihv pvezivanje u sistem; uslva za realizaciju, dnsn izgradnju sistema bežične fiksne telefnije, št je ka rešenje narčit pgdn na ruralnim pdručjima; pvljnih uslva za razvj pristupne telekmunikacine mreže, ka i reginalne ptičke mreže. Ograničenja - Sa aspekta telefnske mreže u Čačku graničenje predstavlja: pstjanje analgnih TT centrala kje pripadaju prevaziđenim tehnlgijama; nedvljna raširenst ptičke mreže; nedvljna izgrađenst mreže, narčit na ruralnim pdručjima; nedvljan kvalitet (dtrajalst vdva i drvenih stubva) mreže u nekim delvima;

99 nedvljan kapacitet mreže u nekim delvima; nedvljna pkrivenst nekih delva teritrije, dnsn mali brj priključaka na 100 stanvnika; nedvljn aktivn učešće institucija u planiranju, dnsn izradi urbanističkih planva; Mreže mbilnih telefnija Ptencijali - Osnvni ptencijal kji pseduje Čačak sa aspekta mbilne telefnije gleda se u pstjanju: velikg brja baznih stanica sa raznlkim antenskim sistemima; uslva za izgradnju nvih baznih stanica sa antenskim sistemima pstjećih prvajdera uslva za uspstavljanje sistema mbilne telefnije nvih prvajdera uz izgradnju njihvih baznih stanica i antenskih sistema; pstjanju neklik radi relejnih pravaca; uslva za uspstavljanje nvih radi relejnih pravaca; pvljnih uslva za pvećanje kvaliteta pstjećih i uvđenje nvih servisa, masvniju implementaciju GPRS tehnlgije; uslva za uspstavljanje mreža nvih generacija. Ograničenja - Sa aspekta mbilne telefnije graničenja kja se javljaju na pdručju Čačka su: nedvljna pkrivenst teritrije mrežama mbilnih telefnija; nedvljan kvalitet pstjećih servisa; nedvljn visk niv rasplživg prtka; nedvljan brj radi-relejnih pravaca; nedvljn aktivn učešće institucija u planiranju, dnsn izradi urbanističkih planva. TV i radi sistemi Ptencijali - Sa aspekta TV i radi sistema, snvni elektrnergetski ptencijal kji pseduje grad Čačak gleda se u pstjanju: jedanaest emitera TV prgrama (1 javni servis, 6 emitera sa nacinalnim frekvencijama, 1 emiter sa reginalnim pkrivanjem, jedan emiter sa lkalnm pkrivenšću i 2 emitera iz kategrije stali emiteri ), sedam distributera (KDS) kablvskg televizijskg prgrama (4 sa kablvskim, d kjih jedan sa digitalnim, ka i 2 sa satelitskim prensm) i šesnaest radi stanica (1 javni servis, 5 sa nacinalnim pkrivanjem, 2 sa reginalnm pkrivenišću, 6 sa frekvencijama sa lkalnim pkrivanjem, 1 Ministarstva dbrane i 1 udruženja radi amatera Čačka) sa antenskim sistemima na stubvima pstavljenim na krvvima zgrada, silsima i klnim uzvišenjima; uslva za prširenje pstjećih i izgradnju nvih TV i radi sistema; uslva za nastavak zapčetg uspstavljanja digitalne televizije; velikg prcenta ptičkih kablva sa velikm rezervm u ukupnm kapacitetu primarne mreže instalacija kablvske televizije. Ograničenja - Ograničenja kja kja pstje na pdručju grada Čačka sa aspekta TV i radi sistema su: nedvljna pkrivenst teritrije mrežama kablvskih televizija; mali prcenat učešća ptičkih kablva u ukupnm kapacitetu sekundarne mreže; nedvljn visk kvalitet pstjećih servisa; visk stepen neusklađensti trasa vdva i kablva sa urbanističkim planvima;

100 pstjanje nedvljn kvalitetne vazdušne mreže kablvske televizije (u tehničkm i estetskm smislu); nedvljn aktivn učešće institucija u planiranju, dnsn izradi urbanističkih planva. Infrmatički sistemi Ptencijali - Osnvni ptencijal sa aspekta infrmatičkih sistema, kji pseduje Čačak, gleda se u pstjanju: šest Internet prvajdera sa svjim instalacijama; dva Internet prvajdera sa instalacijama mbilne telefnije (3G mreža); uslva za uspstavljanje pristupa Internetu instalacijama nvih prvajdera; uslva za stvarenje (nastavak) nvih pristupa Internetu mrežama kablvskih televizija; uslva za stvarenje nvih pristupa Internetu mrežama mbilnih telefnija (3G); uslva za knstantn uvđenje nvih tehnlgija (vide nadzr, autmatsk upravljanje i nadzr javnm rasvetm, daljinsk upravljanje svetlsnm signalizacijm, autmatska naplata parkinga, umrežavanje pštinskih deljenja i mesnih kancelarija i sl.) u vj blasti. Ograničenja - Sa aspekta infrmatičkih sistema graničenja kja pstje na pdručju Čačka su: mali trenutni prtci i pjave zagušenja u pjedinim delvima dana (špicevi); velik učešće eknmskg faktra kd planiranja realizacije infrmatičkih sistema; nedvljan stepen bučensti kadrva za primenu nvih infrmatičkih sistema; Termenergetska infrastruktura Ptencijali - Termenergetski ptencijali grada Čačka se gledaju u: Razvijenm gasifikacinm sistemu i t: razvijena gradska čelična i distributivna mreža izgrađene 24 MRS gasifikvan veći brja industrijskih i privrednih bjekata gasifikvan 4330 individualnih dmaćinstava Pstjanju tplifikacing sistema u kviru kga funkcinišu tplane, blkvske ktlarnice i izgrađena tplvdna mreža d krisnika. Mgućnsti krišćenja sunčeve energije u nisktemperaturnim tpltnim prcesima (grejanje ptršne vde, pdna grejanja, ) Pstjanju izvrišta termalne vde. Ograničenja - Imajući u vidu izgrađenu gasvdnu mrežu ka i planve razvja gasifikacije grada Čačka vidi se da su najveći energetski ptršači priključeni ili planirani da budu priključeni na gasnu instalaciju za kratak vremenski perid št nije ptpun ni tehnički ni eknmski pravdan s jedne strane št se veći de bilasne kličine gasa stvaruje iz uvza, a sa druge strane prisutna je nemgućnst pstizanja dvljng pritiska za transprt gasa št pruzrkuje prestanak rada većih gasnih ptršača u peridu niskih spljnih temperatura. Pstjeći tplifikacini sistem grada Čačka je graničen i t u smislu: Prširivanja su graničena, svedena su sam na dređene delve grada i sa graničenm energijm.

101 Cevna mreža je dimenzinisana za ukupan tpltni kapacitet d 55 MW. Izvestan brj denica primarne mreže je pddimenzinisan. Izvedeni radvi su urađeni vema lše, spljna vda prdire u pliuretan i stvara vema veliku krziju na čeličnim cevima. Na trenutn instalisani tpltni kapacitet mže se priključiti jš ukupn m2 stambene pvršine Hidrtehnička infrastruktura Vdsnabdevanja naselja Ptencijali Ptencijali grada Čačka u vdsnabdevanju se gledaju u sledećem: Osnvni ptencijal je da prstr grada Čačka rasplaže pijaćim vdama kje su kvalitetne. Ptencijale čine i: pstjanje sistema za vdsnabdevanje kji ima mgućnsti prširenja; praćenje kvaliteta ispravnsti vde uvedenim sistemm daljinskg upravljanja vdsnabdevanjem, ka i mgućnst prširenja daljinskg sistema na nvj mreži; gubitak vde ka sadašnje graničenje je ujedn i ptencijal - smanjenjem gubitaka revitalizacijm mreže bezbeđuje se najracinalniji vdni resurs. Urađen je prjekat Generaln rešenje vdvdng distribucing sistema Čačka ( Vdprjekt -Begrad, gd.) Pstjanje gradskg Javng preduzeća JKP Vdvd -Čačak kje se adekvatn bavi vdsnabdevanjem grada, ka i JKP Mravac -Mrčajevci kje snabdeva vdm de dmaćinstava Mrčajevaca. Ograničenja Na snvu analize izdvjena su sledeća graničenja u vdsnabdevanju: Neizgrađena brana Svračkv ka najpuzdaniji uslv snabdevanja vdm svih naselja Čačka. De mreže (10%) je izgrađen d nekvalitetnih materijala (pcinkvane cevi) i materijala kji su se pkazali štetni p zdravlje čveka (azbestne cevi). U vdvdnj mreži pstje slepi krakvi, št se dražava na kvalitet vde. Velika kličina vde se gubi u cevnj mreži (zbg ne dmaćinskg dnsa krisnika prema neispravnim instalacijama, nestručne mntaže cevi i preme, dtrajalsti instalacija...). Brj bespravn priključenih ptršača nije zanemarljiv. Sam plvina seskg stanvništva se rganizvan snabdeva vdm, št je nezadvljavajuće. Lkalni vdvdni sistemi uglavnm ne ispunjavaju ptrebne sanitarn tehničke i higijenske zahteve Lkalni vdvdni sistemi ne mgu da bezbede permanentn higijenski ispravnu vdu za piće. Više vdvda u jednm selu je neusaglašen p visinskim znama i tešk se mgu uklpiti u reginalni sistem Rzav. Pjedina dmaćinstva kriste lkalne bunare u kjima je vda hemijski i mikrbilški neispravna.

102 Kanalisanja naselja Ptencijali Ptencijali grada u kanalisanju vda se gledaju u sledećem: Osnvni ptencijal čini pstjanje separatng sistema za kanalisanje u gradskm naselju, kji ima mgućnsti prširenja kak u gradu, tak i u nekim selima. Na teritriji gradskg naselja Čačka pri jačim pljuskvima nema zadržavanja vde na pvršini terena (usled izrazite vdprpustljivsti pdlge -aluvijalni nans reke na kjj leži grad), ka ni na klvzu (nivelacija gradskih sabraćajnica je uglavnm izdignuta u dnsu na klni teren). Urađen je Generalni prjekat dvđenja uptrebljenih (fekalnih) vda Čačka ( Energprjekt - Begrad, gd.) za gradsk naselje i de prigradskih naselja. Pstjanje gradskg javng preduzeća JKP Vdvd i JP Gradac kja se adekvatn bave kanalisanjem fekalnih i atmsferskih vda. Ograničenja Na snvu analize identifikvana su sledeća graničenja kd kanalisanja vda na teritriji grada: Seska i neka prigradska naselja nemaju fekalne kanalizacine sisteme. Nedstatak sredstava za ugradnju uređaja za prečišćavanje u većini industrijskih pstrjenja; Pstje spjevi dva separatna sistema, št uzrkuje prbleme u funkcinisanju ba sistema. Seska i prigradska naselja nemaju atmsferske kanalizacine sisteme, pa je pri većim padavinama na asfaltiranim putevima znatna kličina atmsferskih vda, ka št je primetn i izlivanje bujičnih tkva. Izlivi atmsferskih klektra u Z. Mravu su pstavljeni relativn nisk, pa se isticanje vrši pd uticajem prmene niva vde u reci. Šire pdručje Ovčarsk-kablarske klisure predstavlja zaštićen prirdn dbr izuzetnih dlika prve kategrije, pa je izgradnja fekalne kanalizacije skr nemguća zbg nepristupačng plžaja vikend naselja TURIZAM-ZAŠTITA PRIRODNIH I NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA Turizam Ptencijali zaštićen pdručje Ovčarsk-kablarske klisure, niz kulturnih i sprtskih manifestacija d lkalng i nacinalng značaja blizina manifestacije - Sabr Trubača u Guči, term-mineralni izvri - banje pstjanje 87 arhelških lkaliteta iz različitih epha, veliki brj nepkretnih kulturnih dbara, planiranje i realizacija aut puta denica Begrad - Pžega, pstjanje razuđene putne mreže lkalnih puteva ka i puteva višeg ranga, aktivna prizvdnja zdrave hrane na ruralnim prstrima. pstjanje javne ustanve - Turistički savez grada Čačka, ka i niz rganizacija kje se bave turizmm ka snvnm ili dpunskm delatnšću,

103 Ograničenja pstjanje niza bitnih turističkih lkaliteta i sadržaja u kruženju (Zlatibr, Divčibare...), pseban prblem predstavlja nedvljna premljenst turističke infrastrukture (u pgledu kmpletiranja i aktiviranja turističkih centara i celina), aktuelna turistička i rekreativna pnuda čačanske teritrije nije dvljn razvijena i aktivirana Prirdna i nepkretna kulturna dbra Ptencijal predstavlja brjna nepkretna kulturna dbra (bjekti graditeljskg nasleđa, arhelška nalazišta i spmenici kulture) i delvi pdručja Grada sa čuvanim prirdnim vrednstima, planina Jelica, reka Kamenica, banje, vidikvci...ali u prvm redu pdručje Ovčarsk kablarske klisure kje je prede izuzetnih dlika. Uredba zaštiti predela izuzetnih dlika Ovčarsk kablarska klisura ( Sl. glasnik RS br. 16/2000). Osnvna graničenja za efikasniju zaštitu prirdnih i nepkretnih kulturnih dbara javljaju se usled nedstatka planske dkumentacije i dgvarajućih urbanističkih planva, nedvljne prezentacije, turističke prmcije i dstupnsti prirdng i kulturng nasleđa,; neadekvatne namene i gubitka snvne funkcije pjedinih nepkretnih kulturnih dbara, u prvm redu nardng graditeljstva; neefikasne kntrle neplanske izgradnje u zaštićenj klini nepkretnih kulturnih i prirdnih dbara i dr. 6. SWOT ANALIZA PRIRODNI RESURSI SNAGA (S) Kvalitetn pljprivredn zemljište, Narčite pgdnsti zemljišta za razvj vćarstva, vingradarstva i pvrtarstva, Pstjanje termmineralnih izvra (Ovčar Banja, banja G. Trepča i Slatinska banja), Kvalitetna izvrišta pijaće vde, Kvalitetne pdzemne vde iz aluvijena, Pvršinski tkvi i jezera pgdna za riblv i turizam, Lvišta sa staln nastanjenm lvnm divljači, Značajana ležišta mineralnih sirvina (hrmit - planina Jelica, magnezitpgranična pdručja grada Čačka i pštine G. Milanvac, lignit-čačansk-kraljevački basen, dijabaz-planine Jelica i Kablar,pekarska glina u dlinama reka) Ležišta šljunka i peska na reci Zapadna Mrava, Ležišta krečnjaka na bdnim planinama, SLABOSTI (W) Usitnjenst zemljišnih pseda, Napušteni psedi u brdsk planinskim selima, Pstjanje velikg brja divljih depnija, Sistem za navdnjavanje nije u funkciji, Nedvljan prcenat šuma (23%), Neplanska seča šuma i izstanak rganizvang pšumljavanja gleti radi sprečavanja erzije, Neuređeni i neregulisani vdtci, Zagađeni vdtkvi Intezivna i nekntrlisana eksplatacija kamena, šljunka

104 MOGUĆNOSTI(O) Prek 50% stanvništva bavi se pljprivrednm prizvdnjm, Prizvdnja rganski zdrave hrane, Dvljne kličine vde za navdnjavanje pljprivrednih pvršina, Krišćenje termmineralnih izvra u Ovčar Banji ka izvra tpltne energije, Sakupljanje lekvitg bilja i šumskih prizvda, Lv i riblv, Plansk krišćenje mineralnih sirvina, PREPREKE(T) Nepstjanje adekvatnih pdataka, planva i prgrama za krišćenje prirdnih resursa, Nepstjanje Agreknmske rejnizacije pljprivrede, Nedvljan stepen istražensti mineralnih izvra, Nepstjanje studije za eksplataciju mineralnih sirvina, Dtk zagađenih vda iz drugih pština. STANOVNIŠTVO, NASELJA I JAVNE SLUŽBE SNAGA(S) Čačak je centar Mravičkg kruga, Gravitiranje stanvništva sa teritrija drugih pština, Frmirani centri na seskm pdručju, Pstjanje naselja sa specifičnim funkcijama (banjska naselja), Razvijena sabraćajna mreža na seskm pdručju, Opremljenst naselja drugm infrastrukturnm mrežm, Veliki brj naselja premljenih bjektima javnih službi, Visk prsek brazvang stanvništva, Kulturne manifestacije. Razvijena mreža ustanva kulture, Značajan ugled i tradicija kulturnih dešavanja.(disv prleće, KUD Abrašević ) Razvijena mreža šklskih ustanva na pdručju grada, Pstjanje kadra za realizaciju brazvn vaspitng prcesa, Obučen medicinski kadar i razvijena mreža zdravstvenih službi. SLABOSTI(W) Negativan prirdni priraštaj, Nepvljna starsna struktura u seskim naseljima, Izražena migracija sel-grad, Nerganizvanst pljprivrednih prizvđača, Nizak niv kmunalne premljensti, Nedstatak sprtskih terena u selima, Nedstatak vrtića u seskm pdručju, Veliki brj bjekata javnih funkcija je u lšem stanju (dmvi kulture ) i zahteva renviranje, Izražen centralitet urbang dela grada Čačka. Veliki brj brazvang nezapsleng stanvništva Neujednačeni uslvi za rad snvnih škla na gradskm i seskm pdručju.

105 Velika zainteresvanst stanvništva za bavljenje sprtm. MOGUĆNOSTI(O) Planiranm mrežm naselja i funkcinalnm premljenšću naselja mgućiće se ravnmerni razvj... št daje blje uslve za živt, Dbri prirdni uslvi za premanje I razvj naselja, lciranje uslužnih i javnih službi, Kadrvski ptencijal za razvj (Agrnmski,Tehnički fakultet..) Plasiranje i dstupnst kulturnih dešavanja i manifestacija, Uspesi sprtskih ekipa i pjedinaca. Prezentacije i medijska pdrška sprtu, manifestacijama, brendiranim prizvdima... Uz stalan napredak nauke i tehnlgija savremeniti pnudu u blasti zdravstva. PREPREKE(T) Prevelika centralizacija u sferi javnih pslva, Odlazak stručnih ljudi iz grada, Nepstjanje deltvrnih aktivnijih plitika i mera na državnm nivu za suzbijanje negativng prirdng priraštaja, Eknmska plitika Republike Srbije ne stimuliše dvljn pljprivrednu prizvdnju št je bitan faktr stanka stanvništva na selu. Centralizvana rganizacija zdravstvene zaštite i prevaziđen sistem zdravstveng siguranja, Centralizvan mdel brazvanja, Nusklađenst prfila zanimanja sa ptrebama tržišta, PRIVREDA SNAGA(S) Pstjanje velikg brja dbr rganizvanih malih i srednjih preduzeća, Pstjanje neklik udruženja peduzeća i preduzetnika, Razvijenst peduzetničke kulture i preduzetništva, Pstjanje više strukvnih udruženja prizvćača, Izgrađena sabraćajna i energetska infrastuktura, Izgrađeni prizvdni kapaciteti, Duga industrijska tradicija, Tradicija u pljprivrednj prizvdnji i prehrambenj industriji. Pstjanje viskšklskih i naučnistraživačkih ustanva. SLABOSTI(W) Zastarele tehnlgije Pkidane pslvne veze sa in-tržištem, Skrmne mgućnsti plasmana na dmaćem tržištu, Nepstjanje preduzetničke infrastrukture (pslvne zne, pslvni inkubatri, invacini centri, tehnlški parkvi), Nedvljna pdrška primeni invacija, jačanju knkurentnsti i nvim preduzetničkim idejama, Nedvljna primena snvnih marketinških znanja, Nedvljna rganizvanst i udruživanje pljprivrednih prizvđača, Nedvljn krišćenje infrmacinih tehnlgija.

106 MOGUĆNOSTI(O) Dbar ge - prstrni plžaj i razvijena sabraćajna mreža, Klastersk pvezivanje prizvdnih jedinica radi zajedničkg nastupa i blje tržišne pzicije, Osnivanje pslvng inkubatra, invacinih centara i tehnlškg parka, Strategija EU predvića ulaganje kapitala u pljprivrednu prizvdnju i prehrambenu industriju Jugistčne Evrpe (SEE), Mgućnst rasta izvza industrijskih i pljprivrednih prizvda, Kandidatura i priključivanje Srbije Evrpskj uniji ulazak na njihv tržište, Pvezivanje viskšklskih i naučnih ustanva sa pslvnim sektrm i realizacija zajedničkih prjekata. PREPREKE(T) Glbalizacija kja nsi snažnu međunardnu knkurenciju Kmplikvana i neadekvatna zaknska regulativa, Prevelika centralizacija privredng sistema države, Spr prces prilagđavanja preskg i finansijskg sistema, ptrebama lkalne zajednice, Mala ulga lkalne zajednice u blasti eknmije, Neadekvatan kmrski sistem i neprilagđen ptrebama preduzeća i preduzetnika, Lš pslvni rejting naše zemlje u međunardnj zajednici, Neusaglašene dmaće zaknske regulative sa prpisima EU, Niska knkurentnst Dmaćih prizvda, Nedvljn pznavanje i nerganizvan nastup na in-tržištu.

107 INFRASTRUKTURA Sabraćajna infrastruktura SNAGA(S) SLABOSTI(W) Drumski sabraćaj Drumski sabraćaj Državni putevi I reda u sastavu putne mreže grada nalaze se vema važni državni putevi I reda: M5, M23 i M22; pstjeći ukrštaji sa prugama su denivelisani; pstjeći denivelisani ukrštaji državng puta I reda M5 sa državnim putem II reda R-226; pstjeća denivelisana raskrsnica državng puta I reda M5 i gradske sabraćajnice (Ulica Nikle Tesle), št bezbeđuje adekvatnu sabraćajnu vezu industrijske zne sa putem M5; izgrađena bilaznica k Ovčar-banje; dugtrajnst i «dbr stanje» klvzng zastra, kmfrni prjektni elementi situacing plana i pdužng prfila; adekvatn i redvn državanje. Državni putevi II reda u sastavu putne mreže grada nalaze se brjni državni putevi II reda : R-226, R-276, R-117, R227a i R-259; stvarena dbra sabraćajna veza sa susednim pštinama; pstjeći denivelisani ukrštaji državng puta II reda R276 sa prugm Čačak-Pžega; pstjeći denivelisani ukrštaj državng puta I reda R226 sa državnim putem I reda M5. Opštinski putevi ravnmerna pkrivenst celkupne teritrije grada Čačka mrežm pštinskih puteva sa savremenm klvznm knstrukcijm; u znatnj meri čuvani zaštitni kridri pštinskih puteva. Železnički sabraćaj krz teritriju grada prlazi železnička pruga nrmalng klseka (Stalać-Kraljev-Pžega), kja spaja dve vema važne železničke kmunikacije: prugu Begrad-Bar sa međunardnm prugm Begrad-Niš-Sfija, a nalazi se u blizini kridra planirang aut-puta E 763; dbra pvezanst prizvdnih pgna industrijskim klsecima sa prugm KraljevČačak-Pžega; Državni putevi I reda Velik sabraćajn pterećenje na denici državng puta I reda M5 u zni sa viskim keficijentm izgrađensti (d Parmenca d Beljine); denica puta M5 (d Parmenca d Preljine) prlazi krz gradsk tkiv sa velikim brjem raskrsnica u nivu bez bezbeđene ptrebne preglednsti, tak da ne vrši prvbitnu ulgu bilaznice, već predstavlja najkritičniju denicu u smislu bezbednsti sabraćaja; nepstjanje bilaznice k Čačka, van pdručja sa viskim keficijentm izgrađensti; prlazak putnih pravaca krz naselja bez bilaznica(mrčajevci, Preljina Bresnica..); pstjanje dugih denica u pravcu (PreljinaPrislnica), dnsn vema preglednih denica (Pakvraće, Međuvršje...), pgdnih za razvijanje brzina znatn većih d dzvljenih, št bitn smanjuje niv bezbednsti sabraćaja ; veliki brj prilaznih puteva i priključaka na državne puteve I reda, psebn u znama naselja; ekstremn velika ugrženst zaštitnih pjaseva (sa tendencijm rasta), državnih puteva I reda; nezadvljavajuće stanje putnih bjekata na državnm putu I reda M5, u smislu trajnsti (mst u Čačku, na reci Zapadnj Mravi i nadvžnjak prek R226), ka i nesvetljenst tunela u Međuvršju i ugrženst stabilnsti tunelskg svda usled pjave pdzemnih vda; Državni putevi II reda znatn prekračenje prjektng perida; intenzivna pjava klizišta na brdsk-planinskim denicama državnih puteva II reda; prlazak krz naseljena mesta (R226 : Zablaće, Slatina...); velika ugrženst (sa tendencijm rasta) zaštitnih pjaseva državnih puteva II reda; veliki brj, većinm neprpisn izgrađenih (bez bezbeđene ptrebne preglednsti), prilaznih puteva i priključaka na državne puteve II reda;

108 denica elektrificirane pruge Pžega-Čačak na kjj su izgrađeni denivelisani ukrštaji sa svim putnim pravcima; pstjeći denivelisani ukrštaji sa gradskim sabraćajnicama (ulice Milenka Nikšića, Strajina Lapčevića, Begradska); pstjeći pešački pthdnik (na trasi Ulice hajduk-veljkve); dbr stanje pružnih bjekata; železnička stanica «Čačak» rasplaže pstrjenjima za putnički i rbni rad; čuvan pdručje kd železničke stanice «Prijevr», pgdn za izgradnju terminala za rbni rad; relativn dbr čuvan kridr pruge Čačak G.Milanvac. Vazdušni sabraćaj aerdrm u Preljini nalazi se u blizini privrednih centara sa kjima je pvezan državnim putevima I reda; pvljni mete-faktri za vazdušni sabraćaj; trase planiranih autputeva E763 i E761 se nalaze u nepsrednj blizini aerdrma u Preljini; relativn dbra čuvanst zaštitne zne aerdrma; u kviru aerdrma je dzvljena prizvdnja i reparacija lakih vazduhplva. nepstjanje trtara u sklpu denica državnih puteva II reda kje prlaze krz zne sa viskim keficijentima izgrađensti; nepstjanje puzdanih pdaka sabraćajnm pterećenju državnih puteva II reda. Opštinski putevi lše stanje klvzng zastra; ugrađivanje asfaltng slja prek pstjećih makadamskih puteva bez frmiranja psteljice prpisang tampnskg slja; građenje uz zadržavanje, pstjećih, sa prpisima neusklađenih prjektnih elementata situacing plana i pdužng prfila; lše stanje putnih kanala, čime je nemgućena evakuacija pvršinskih vda, št bitn utiče na smanjenje trajnsti klvznih knstrukcija; pjava klizišta na brdsk-planinskim pštinskim putevima (L322, L302, L305, L308, L329); umanjena ptrebna preglednst, jer rastinje pred puteva znatnim delm zalazi u slbdan, pa i u sabraćajni prfil. Železnički sabraćaj denica neelektrificirane pruge Čačak-Kraljev, sa znatnim brjem (18) ukrštaja u nivu sa putnim pravcima; bezbednst sabraćaja vema ugržena na mestima ukrštaja u nivu pruga i industrijskih klseka sa putnim pravcima (nebezbeđena ptrebna preglednst ukrštaja, dsustv signaln-sigurnsnih uređaja, veliki pdužni nagibi puteva u znama ukrštaja); dtrajalst grnjeg strja (klseka, klsečnih veza, skretnica); nepstjanje nezavisng terminala za rbni rad. Vazdušni sabraćaj aerdrm u Preljini je trnenutn u kategriji sprtsk-rekreativnih aerdrma; blizina pstjećeg aerdrma u Lađevcima uz blju premljenst i veći kapacitet. MOGUĆNOSTI(O) Drumski sabraćaj Državni putevi I reda izgradnja planiranih autputeva E-763, E-761 i autputa Batčina-Kragujevac-Knić-veza sa E761 (denica Čačak-Kraljev); PREPREKE(T) Drumski sabraćaj Državni putevi I reda Nedstatak kmpletne prjektne dkumentacije za građenje planiranih autputeva; nedstatak prjektne dkumentacije za građenje

109 izgradnja druge klvzne trake na denici državng puta I reda M5 u zni sa viskim keficijentm izgrađensti (d Preljine d Beljine); izgradnja denivelisane raskrsnice na mestu ukrštanja državng puta I reda M5 i Ulice \rđa Tmaševića (raskrsnica Knjevići ); izgradnja denice Ulice \rđa Tmaševića d planirang autputa E761, čime će se bezbediti adekvatna sabraćajna veza tg autputa sa gradskm putnm mrežm; izmeštanje magistralng puta k Mrčajevaca i Bresnice; izgradnja autbuskih niša i kretnica za javni prevz na magistralnj putnj mreži, u skladu sa važećim kriterijumima (M5, M22, M23); izgradnja pasarele iznad Bulevara slbdilaca Čačka, u prdužetku trase ulice Obilićeve, prema Gradskm grblju. Državni putevi II reda Izmeštanje dela trase državng puta II reda R117 u zni uklapanja vg putng pravca u gradsku sabraćajnu mrežu; stvarivanje direktne sabraćajne veze sa viskkapacitetnm gradskm magistralm (Bulevarm Vuka Karadžića), čime bi se stvrili uslvi za preusmeravanje tranzitng sabraćaja i rasterećenje pvršinske rasksnice Crngrac (ukrštaj puta R117 u nivu, sa državnim putem I reda M5 i industrijskim klsekm); izgradnja planirane denivelisane raskrsnice na ukrštaju planirane trase državng puta II reda R117, dnsn Bulevara Vuka Karadžića, sa državnim putem I reda M5 i industrijskim klsekm; izgradnja planirane denivelisane raskrsnice na ukrštaju planirane severne magistrale sa zapadnim pluprstenm (planirani pravac Ulice četvrtg jula) i planiranm denicm Ulice Knićaninve, čime bi se stvrili uslvi za bezbeđenje sabraćajne veze navedenih putnih pravaca, sa državnim putem II reda R276; izgradnja trtara u sklpu denica državnih puteva II reda u naseljima, u cilju razdvajanja pešačkg i mehanizvang sabraćaja i pvećanja niva bezbednsti pešaka; izgradnja autbuskih niša i kretnica za javni prevz na reginalnj putnj mreži, u skladu sa važećim kriterijumima (R117, R276, R226, R227a); druge klvzne trake državng puta I reda M5 u zni sa viskim keficijentm izgrađensti, nerešeni imvinsk-pravni dnsi; nedstatak prjektne dkumentacije za građenje denivelisane raskrsnice Knjevići, nerešeni imvinsk-pravni dnsi; nedstatak prjektne dkumentacije za građenje denice Ulice \rđa Tmaševića d planirang autputa E761, nerešeni imvinsk-pravni dnsi; nedstatak prjektne dkumentacije za građenje izmešteng magistralng puta k Mrčajevaca i Bresnice, nerešeni imvinsk-pravni dnsi; nerešeni imvinsk-pravni dnsi za građenje autbuskih niša i kretnica za javni prevz na magistralnj putnj mreži, u skladu sa važećim kriterijumima (M5, M22, M23). Državni putevi II reda nedstatak prjektne dkumentacije za izmeštanje dela trase državng puta II reda R117 u zni uklapanja vg putng pravca u gradsku sabraćajnu mrežu, nerešeni imvinsk-pravni dnsi; nedstatak prjektne dkumentacije za građenje planirane denivelisane raskrsnice na ukrštaju planirane trase državng puta II reda R117, dnsn Bulevara Vuka Karadžića, sa državnim putem I reda M5 i industrijskim klsekm; nedstatak prjektne dkumentacije za građenje planirane denivelisane raskrsnice na ukrštaju planirane severne magistrale sa zapadnim pluprstenm (planirani pravac Ulice četvrtg jula) i planiranm denicm Ulice Knićaninve, nerešeni imvinsk-pravni dnsi; prstrna graničenja i nerešeni imvinskpravni dnsi za izgradnju trtara u sklpu denica državnih puteva II reda u naseljima; prstrna graničenja i nerešeni imvinskpravni dnsi za izgradnju autbuskih niša i kretnica za javni prevz na reginalnj putnj mreži, u skladu sa važećim kriterijumima (R117, R276, R226, R227a); Opštinski putevi Prstrna graničenja i nerešeni imvinskpravni dnsi za prširenje klvznih traka, na denicama gde je sa širinm klvza manjm d prpisane; nedstatak prjektne dkumentacije za građenje lkalng puta (d denivelisane raskrsnice na ukrštaju severne magistrale i zapadng

110 Opštinski putevi Prširenje klvznih traka, na denicama sa širinm klvza manjm d prpisane; Izgradnjm planiranih pštinskih puteva dbija se funkcinalnija mreža puteva; izgradnja lkalng puta d denivelisane raskrsnice na ukrštaju severne magistrale i zapadng pluprstena d planirang Rbn Transprtng centra; izgradnja autbuskih niša i kretnica za javni prevz na lkalnj putnj mreži, u skladu sa važećim kriterijumima (L332); Železnički sabraćaj reknstrukcija, ka i ukidanje dređenih pružnih prelaza na pruzi Stalać- Kraljev-Pžega (denica Gričani-Čačak, d Km ,00 d Km ,00), uz njihv međusbn pvezivanje putevima paralelnim sa prugm; izgradnja denivelisanih ukrštaja puteva i pruge i t: na stacinaži Km ,00 (putni prelaz Atenica-2, u skladu sa Planm detaljne regulacije FRA), ka i na stacinaži Km (putni prelaz Čačak); izgradnja denivelisane pešačka kmunikacije na stacinaži Km (Čačak-Cer); elektrifikacija denice pruge br.55 : StalaćKraljev-Pžega (denica Kraljev-Čačak); reknstrukcija železničke stanice «Prijevr» u cilju njeng spsbljavanja za prihvat rba i putnika, kak psluživala Rbn transprtni centar; izgradnja priključka planirane pruge nrmalng klseka Čačak-Grnji Milanvac u pstjeću pružnu mrežu, sa jugistčne strane železničke stanice «Čačak»; uključivanje pstjećeg industrijskg klseka d fabrike Slbda, ka i planirane pruge krz Ljubićk plje (Čačak-Grnji Milanvac), u sistem gradsk-prigradskg prevza putnika na pdručju Čačka i njegvm gravitacinm kruženju. Vazdušni sabraćaj Mgućnst prilagđavanja sprtsk-rekreativng aerdrma u Preljini kmercijalnj uptrebi (mgućavanje prihvata putnika i rba, manjim savremenim avinima, namenjenim za pslvna i turistička putvanja). pluprstena d planirang terminala za rbni rad), nerešeni imvinsk-pravni dnsi; prstrna graničenja i nerešeni imvinskpravni dnsi za izgradnju autbuskih niša i kretnica za javni prevz na lkalnj putnj mreži, u skladu sa važećim kriterijumima (L332); Železnički sabraćaj nedstatak prjektne dkumentacije za građenje denivelisanh ukrštaja puteva i pruge i t : na stacinaži Km ,00 (putni prelaz Atenica-2, u skladu sa Planm detaljne regulacije FRA), ka i na stacinaži Km (putni prelaz Čačak); nedstatak finansijskih sredstava za elektrifikaciju denice pruge br.55 : StalaćKraljev-Pžega (denica Kraljev-Čačak); nedstatak prjektne dkumentacije za izgradnju priključka planirane pruge nrmalng klseka Čačak-Grnji Milanvac u pstjeću pružnu mrežu, sa jugistčne strane železničke stanice «Čačak», nerešeni imvinsk-pravni dnsi; Vazdušni sabraćaj Nepstjanje prpisane pletn-sletne staze i nedstatak dgvarajuće tehničk-tehnlške preme je preduslv za prilagđavanje sprtskrekreativng aerdrma u Preljini kmercijalnj uptrebi.

111 Hidrtehnička infrastruktura SNAGA(S) SLABOSTI(W) Izgrađeni sistemi vdsnabdevanja i kanalisanja naselja, meliracini sistem i sistem dbrambenih nasipa imaju i mgućnst prširenja. Uveden je sistem daljinskg upravljanja za praćenje kvaliteta vde za piće i rada crpnih stanica fekalne kanalizacije. Urađeni su prjekti vdsnabdevanja i dvđenja fekalnih vda Čačka. Pstje gradska javna preduzeća Vdvd, Gradac, Mravac kja se bave vdsnabdevanjem i kanalisanjem Čačka. Na kvalitet vde za piće i u vdtcima utiče i t št je de mreže d nekvalitetnih materijala. Ne pstje uređaji za prečišćavanje u većini industrijskih pstrjenja Sistem dbrambenih nasipa Z. Mrave i njenih pritka, ka i hidrmeliracini sistem nisu završeni. Zbg zasipanja akumulacija nansm, ba jezera su izgubila prvbitni značaj (prizvdnja el. energije i turizam), a ne mgu ni da prime bujične tkve. MOGUĆNOSTI(O) PREPREKE(T) Izgradnja brane Svračkv na Velikm Rzavu, čime će se sva naselja grada Čačka snabdevati kvalitetnm vdm, ka i zadržavanje pstjećih izvrišta u Beljini, Prijevru i Mrčajevcima. Izgradnja centralng pstrjenja za prečišćavanje tpadnih vda (CPPOV. Obavezn uvđenje predtretmana u industrijskim bjektima pre ispuštanja u kanalizaciju i dalje u vdtke. Frmiranje gradske službe za vdprivredu. Pbljšanje kvaliteta vde Z. Mrave. Revitalizacija pstjećih i izgradnja nvih sistema za navdnjavanje. Obezbeđenje sredstava javnih prihda Republike Srbije ili predpristupnih prgrama EU za finansiranje izgradnje brane Svračkv i centralng pstrjenja za prečišćavanje tpadnih vda. Usklađivanje pravilnika kvalitetu vde za piće, kvalitetu uptrebljenih vda i kategrizaciji vdtka sa zaknima iz ve blasti. Nedstatak ili neusklađenst zaknske regulative u blasti hidrtehnike. Elektrenergetska infrastruktura SNAGA(S) SLABOSTI(W) pstjanje bjekata za prizvdnju električne istek eksplatacing veka pstrjenja i zastarelst preme na HE Međuvršje smanjuju stepen puzdansti i iskrišćenja ptencijala; nepvezanst pstjećih hidrelektrana u veće hidrsisteme (vdsnabdevanje, prizvdnja električne energije, zaštita vda, zaštita d vda...) umanjuje mgućnst efikasne regulacije vda i racinalnije iskrišćenje sveukupng hidrptencijala; energije i t dve hidrelektrane (HE Ovčar Banja instalisane snage 8 MW nakn reknstrukcije i HE Međuvršje instalisane snage 7 MW) i jedne termelektrane (u krugu Fabrike hartije Bž Tmić, instalisane snage generatra u termenergani 8 MVA i generatra u starj ktlarnici 750 kva), pvljn utiče na elektrenergetsk stanje knzumng pdručja kme pripada grad Čačak;

112 pstjanje značajng hidrptencijala na pstjećim vdtkvima, ka bnvljivg izvra energije, pgduje izgradnji malih hidrelektrana u slivu Zapadne Mrave; nadprsečan brj sunčanih dana u gdini u dnsu na zemlje u Evrpi, i snaga slarng zračenja p jedinici pvršine predstavljaju ptencijal (ka bnvljiv izvr energije) za prizvdnju električne energije pmću ftnapnskih sistema i slarnih elektrana; dvljan kapacitet trafstanica viših napnskih niva zadvljava pstjeće ptrebe za električnm energijm; pstjanje velikg brja različitih tipva TS 10/0,4 kv mgućava masvn krišćenje niskg napna (0,4 kv) na teritrijama svih katastarskih pština; pvljan bilans ukupne instalisane snage i ukupne ptršnje, na delu knzumng pdručja ED Čačak kme pripadaju teritrije grada Čačka, pština Grnji Milanvac i Lučani, izražen dnsm 263 MVA/177 MVA, karakteriše vaj prstr ka stabilnu elektrenergetsku celinu; pstjanje raznlikih i razgranatih sistema za prens električne energije svih napnskih niva, kak na lkalnm, tak i na reginalnm nivu (sa velikm stabilnšću na viskim napnima), predeljuje grad Čačak za centar knzumng pdručja; nisknapnsku mrežu, ka i mrežu javng svetljenja karakteriše raznlikst, razgranatst i visk stepen rasprstranjensti. znatn smanjenje niva vde u jezerima u dnsu na prjektvane vrednsti, uzrkvan izrazitm zaprljanšću ba jezera, dnsn prisustvm velike kličine mulja, svrstava be elektrane u tzv. prtčne i pred psedvanja akumulacinih jezera; stanje u zemlji devedesetih gdina, dvel je d znatng smanjenja bima prizvdnje velikih klnih fabrika, a time i pare u Fabrici hartije, dnsn d prestanka prizvdnje električne energije u termelektrani; već dve decenije pstrjenja nisu pretrpela nijedan remnt, a prema je zastarela i sa isteklim eksplatacinim vekm, št težava uslve za pkretanje prizvdnje električne energije; hidrptencijal vda u slivu Zapadne Mrave, ka bnvljiv izvr energije, nije iskrišćen za prizvdnju električne energije putem malih hidrelektrana (d tridesetak malih hidrelektrana, kje su u funkciji u Srbiji, nijedna nije na teritriji grada Čačka); na teritriji grada Čačka ne pstji nijedna elektrana za prizvdnju električne energije, kja kristi slarnu energiju, ka bnvljiv vid; ftnapnski paneli su u uptrebi ka individualni slučajevi; u pstjećim trafstanicama 110/x kv nisu svi transfrmatri u funkciji; nekim transfrmatrima 110/35 kv, ka i 35/10 kv istek predviđeng eksplatacing veka umanjuje puzdanst, a neki 35/10 kv i 10/0,4 kv zbg nedvljne snage umanjuju stepen fleksibilnsti sistema na nižim napnima; rasplživi elektrenergetski kapaciteti nisu ravnmern teritrijaln raspređeni; pjedini dalekvdi 35 kv nisu dvljn stabilni i puzdani zbg velikih pterećenja, gubitaka i nepstjanja rezarvng napajanja u slučajevima ispada; pjedinim pdzemnim vdvima isteka je predviđeni eksplatacini vek; prisutna je neusklađenst trasa elektrenergetskih vdva sa urbanističkim planvima, ka i visk prcenat nadzemne u dnsu na pdzemnu mrežu, sa (u nekim slučajevima) nedslednm primenm prpisa kji se dnse na zaštitne kridre; nisknapnsku mrežu, ka i mrežu javng svetljenja, karakteriše veliki prcenat nadzemne u dnsu na pdzemnu mrežu, zastarelst velikg brja svetiljki, nedvljna svetljenst pjedinih sabraćajnica i viski

113 računi za utršenu električnu energiju. MOGUĆNOSTI(O) nastavak zapčete akcije na revitalizaciji dve PREPREKE(T) ne pstji studija mgućnsti čišćenja jezera pstjeće hidrelektrane (reknstrukcija HE be hidrelektrane, sa analizm psledica i Ovčar Banja završena je tkm gdine, a tretmanm mulja, narčit sa eklškg aspekta; HE Međuvršje zapčeta je pčetkm 2010., sa dluke izgradnji velikih hidr-sistema nisu planiranim završetkm d kraja gdine), dvešće predmet lkalnih samuprava, već imaju d pvećanja kapaciteta za k 25 %; republički karakter, a veliku ulgu imaju na pstjećim hidrelektranama mguće je eknmski i plitički faktri; instalirati agregate kji bi za prizvdnju vlasnička transfrmacija Fabrike hartije u čijem elekrične energije kristili prelivne vde kje se krugu je termelektrana, dnsn njena trše za bezbeđenje bilškg minimuma privatizacija, u najvećj meri utiče na njenu nizvdn d brane; dalju sudbinu, gde je mgućnst pkretanja izgradnjm velikg hidr-sistema, a između prizvdnje električne energije pvezana sa stalih bjekata i tunela kjim bi se izravnate mgućnstima vlasnika i usaglašavanjem vde Uvca i Lima prevele u sliv Rzava, a time i njegvih interesa sa interesima zajednice; Zapadne Mrave, ka i neklik nvih nedstatak kvalitetne zaknske regulative za hidrelektrana na pmenutim rekama, mgu se izgradnju malih hidrelektrana u urbanističkm be pstjeće hidrelektrane pvezati u smislu, ka i sa aspekta stimulisanja krišćenja jedinstven sistem daljinskg upravljanja, kjim bi bnvljivih izvra za prizvdnju električne se vršila regulacija vda (vdsnabdevanje, energije, težava izgradnju malih hidrelektrana; prizvdnja električne energije, zaštita vda, nepstjanje studije mgućnsti izgradnje zaštita d vda...); time bi se stvaril dvđenje malih hidrelektrana različitih kapaciteta, sa nve kličine vde, a time i prduženje vremena analizm uticaja na živtnu sredinu i detaljnim rada pstrjenja, dnsn prizvdnja veće katastrm ptencijalnih lkacija pgdnih za kličine električne energije na pstjećim njihvu gradnju, dnsn dgvarajuće gradske hidrelektranama; dluke, težava mgućnst njihve legalne uzimajući u bzir visk stepen gasifikacije, gradnje; pvljni su uslvi za pkretanje prizvdnje nedvljn učešće države, lkalne samuprave i električne energije u termelektrani u krugu drugih aktera (ppularizacija, edukacija, izrada Fabrike hartije, uz remnt, reknstrukciju i studija, eknmske pgdnsti, stimulacije, prširenje pstrjenja (remnt stare turbine i tipizacija preme) u cilju pspešivanja izgradnje generatra, knvertvanje pstjećeg ktla na elektrana kje kriste slarnu, ka bnvljiv vid ugalj u gasni i ugradnja jš jedng gasng ktla, energije, za prizvdnju električne energije, turbine i generatra); umanjuje mgućnst izgradnje vakvih na teritriji grada Čačka pstje pvljni uslvi elektrana; za izgradnju većeg brja malih hidrelektrana kd izgradnje TS 110/10 kv, ka i kd kje bi kristile vdu ka bnvljiv vid energije; reknstrukcije TS 35/10 kv, velik je učešće pstje uslvi za izgradnju elektrana kje bi za eknmskg faktra; prizvdnju električne energije kristile slarnu razvj plitičkih dnsa utiče na dnšenje energiju ka bnvljiv vid energije; pjedinih dluka kjima bi se, uz bezbeđenje pvljni su uslvi za uspstavljanje teritrijalne dvljnih sredstava, realizacija sistema ravnmernsti energetskih kapaciteta, a time i daljinskg upravljanja, ka i reknstrukcija trajnije rešenje elektrenergetske situacije, javng svetljenja uvrstili u prgram realizacije izgradnjm nvih trafstanica 110/10 kv, kje bi nadležng javng preduzeća. na sebe preuzele de nadležnsti, a time i izvršile rasterećenje nekih TS 35/10 kv, čime se takđe

114 pvećava stepen sigurnsti sistema; reknstrukcijm TS 35/10 kv, zamenm dtrajalih transfrmatra nvim i njihvim dvđenjem u ptimaln stanje na tipskih 2x8 MVA, značajn bi se ppravil stanje na napnskim nivima 35 kv i 10 kv; pstje pvljni uslvi za izgradnju velikg brja nvih TS 10/0,4 kv, njihvu tipizaciju (BTS 10/0,4 kv snage 630 kva nudi se ka ptimaln rešenje) i uklapanje u urbanistička i sabraćajna rešenja; izgradnjm dgvarajućih dalekvda 110 kv, u cilju napajanja nvih TS 110/10 kv, ka i pvezivanja nvih i pstjećih trafstanica vg primarng napna u 110 kv-ni prsten, bezbediće se visk stepen stabilnsti (ravnmernst teritrijalne raspdele snage, dnsn pterećenja), puzdansti (pstjanje rezervng napajanja u slučaju ispada) i fleksibilnsti (mgućnst prširenja sistema ddavanjem nvih elemenata u svakm trenutku, bez uticaja na rad pstjećih); reknstrukcijm, dnsn pjačanjem i dupliranjem pjedinih pstjećih DV 35 kv, ka i zamenm nekih dtrajalih pdzemnih vdva 35 kv nvim, pvećala bi se sigurnst (dvljn dbr napajanje), stabilnst (smanjenje gubitaka), puzdanst (rezervn napajanje kd ispada) i fleksibilnst (mgućnst prširenja sistema na nižim nivima); izgradnjm nvih pdzemnih vdva 10 kv i 0,4 kv i brazvanjem dgvarajućih prstenva, bezbedil bi se napajanje nvih TS 10/0,4 kv, ka i ptršača na nisknapnskm nivu; pstepenim prevđenjem nadzemne mreže (35 kv, 10 kv i 0,4 kv) u pdzemnu i uklapanje u urbanistička i sabraćajna rešenja, stvarila bi se mgućnst racinalnijeg iskrišćenja prstra i rešenja prblema zaštitnih kridra; reknstrukcija pstjećeg javng svetljenja, izradm dgvarajućih prjekata, zamenm zastarelih svetiljki nvim sa kvalitetnijim i energetski efikasnijim izvrima svetla, ka i izgradnja nvih denica javng svetljenja dgvarajućeg kvaliteta, uz realizaciju sistema daljinskg upravljanja i nadzra, neminvn dvdi d stvarenja izvesnih ušteda, pvećanja bezbednsti u sabraćaju, pbljšanja uslva živta građana i pbljšanja energetske efikasnsti.

115 Termenergetska infrastruktura SNAGA(S) SLABOSTI(W) razvijena čelična i distributivna gasvdna mreža i izgrađen značajan brj MRS smanjenje pritiska u gasnj mreži u peridu niskih spljnih temperatura širenje mreže i priključenje nvih krisnika mguće je sam u dređenim delvima grada, lše stanje delva tplifikacine mreže, ka i delvi mreže manjeg prečnika d ptrebng pstjanje tplifikacing sistema, zajedn sa tplanama, blkvskim ktlarnicama i izgrađena tplvdna mreža d krisnika, pstjanje Javng kmunalng preduzeća kje gazduje tplifikacinim sistemm pstjanje studije tplifikacije grada Čačka dvljan stepen sunčevg nisktemperaturne prcese zračenja za pstjanje izvrišta termalnih vda pstjanje ptencijala za krišćenje bimase ka izvra tpltne energije (drv, biljni i živtinjski tpad) lše stanje bjekata u smislu energetske efikasnsti bjekata zanemarljiv iskrišćenje bnvljivih i alternativnih izvra energije (sunčevg zračenja, biljng i živtinjskg tpada, temperature pdzemnih vda) neadekvatn krišćenje izvrišta termalnih vda u energetske svrhe nekntrlisana seča grevng drveta visk niv pdzemnih vda i mgućnst krišćenja alternativnih izvra energije MOGUĆNOSTI(O) PREPREKE(T) nastavak izgradnje distributivne gasne mreže, nvih MRS i spajanje pstjeće čelične mreže u prsten gas ka snvni energent gasng i tplifikacing sistema bilansne kličine stvaruje iz uvza izgradnja nve GMRS Čačak 2 izgradnja dvstepenih MRS u sekundarnim centrima na ptezu magistralng gasvda izgradnja nve tplane, prširenje pstjećih i izgradnja nvih denica tplvda nepstjanje ptpune planske i prkjektne dkumentacije nepstjanje adekvatne zaknske regulative u smislu cene energetske efikasnti bjekata preduzeti aktivnsti u smislu ppularizacije krišćenja bnvljivih i alternativnih izvra energije nepstjanje dmaćih prizvđača preme i tehnlgija za krišćenje bnvljivih i alternativnih izvra energije preduzeti aktivnsti u smislu energetske efikasnsti bjekata pvećanja nepstjanje menadžmenta uraditi dgvarajuće studije za termalnih vda u energetske svrhe krišćenje uraditi prgram za plansk sečenje i krišćenje drva za grev, kak u državnim tak i privatnim šumama lkalng energetskg nepstjanja pdsticajnih mera u smislu krišćenja bnvnjivih i alternativnih izvra energije

116 Telekmunikacina infrastruktura SNAGA(S) SLABOSTI(W) pstjanje velkg brja TT centrala (ukupn 56, d čega su 25 tipa MSAN), dvljng kapaciteta, svrstava grad Čačak u grupu nadprsečn razvijenih; brj telefnskih priključaka je iznad republičkg i kružng prseka; niv digitalizacije trenutn je u viskm prcentu (k 95%), št znači da je u uptrebi sta vema mali brj tehnlški prevaziđenih analgnih centrala; pstji vema razgranata pristupna telekmunikacina mreža, realizvana pmću klasičnih bakarnih vdva, kaksijalnih bakarnih vdva, bežičng pristupa, ka i ptičkih kablva; u skladu sa primenjenim tehničkim rešenjem, prisutn je krišćenje multimedijalnih servisa (gvrni servisi, servisi za pdatke, vide servisi...); pstji veliki brj baznih stanica mbilne telefnije sa antenskim sistemima i radi-relejnim pravcima, sa velikm pkrivenšću teritrije i stanvništva; pstji veliki brj emitera televizijskg prgrama (ukupn 11, d kjih 1 javni servis, 5 klasičnih nacinalnih, 1 nacinalni sa specijalizvanim prgramm, 1 reginalni, 1 lkalni i 2 iz grupe stalih emitera); pstji veliki brj distributera televizijskih kanala (ukupn 7 kablvskih televizija, d kjih 3 klasične, 1 bežična, 2 satelitske i 1 digitalna); pstji veliki brj emitera radi prgrama (ukupn 14+2, d kjih 1 javni servis, 5 sa nacinalnim pkrivanjem, 2 sa reginalnm pkrivenšću i 6 lkalnih, ka i jš 2 d kjih 1 pripada Ministarstvu dbrane i 1 Udruženju radi-amatera Čačka); pstji razvijena internet mreža sa prvajderskim stanicama, kje kriste različite tehnlgije, ka št su: Dial up, ADSL, kablvski internet, bežični pristup internetu i u nvije vreme mbilni internet. pstji dređen brj telefnskih centrala kje pripadaju zastarelj analgnj tehnlgiji; nedvljna raširenst ptičke mreže; nedvljan kvalitet mreže u nekim delvima, narčit na ruralnim pdručjima (dtrajali vdvi, drveni stubvi,...); težani su uslvi državanja i prširenja pstjeće žičane mreže na seskim pdručjima gde je velika udaljenst između krisnika; pstje delvi teritrije kji nisu pkriveni mrežama mbilne telefnije; nedvljna pkrivenst teritrije mrežama kablvskih televizija; mali je prcenat prisutnsti ptičkih kablva u ukupnm kapacitetu sekundarne mreže, kak u telefniji, tak i u KDS-u; nedvljan kvalitet i asrtiman servisa; nedvljan prtk u nekim delvima mreže; visk stepen neusklađensti trasa vdva i kablva sa urbanističkim planvima; visk prcenat prisustva nadzemne u dnsu na pdzemnu mrežu; nizak niv prtka i pjava zagušenja u nekim delvima dana, kad su u pitanju infrmatički sistemi; nedsledna primena Zakna planiranju i izgradnji kd izgradnje infrastrukturnih bjekata bazne stanice i antenski sistemi mbilne telefnije, radija i televizije; nedvljn aktivn učešće nadležnih institucija (aktera) u planiranju, dnsn izradi urbanističkih planva; MOGUĆNOSTI(O) PREPREKE(T) pstje uslvi za završetak prcesa digitalizacije kd primene savremenih tehnlgija u cilju

117 TT centrala i ttaln izbacivanje iz uptrebe realizacije nvih servisa u blasti fiksne i analgnih centrala; mbilne telefnije i televizijskih sistema, velik pstje uslvi za instaliranje nvih TT centrala i je učešće eknmskg faktra, tak da razvj sistema uvelik zavisi d finansijskih i njihv ptičk pvezivanje na sistem; kadrvskih mgućnsti peratera; ugradnjm dgvarajuće preme mže se bezbeđenje finansijskih sredstava prblem je sa pvećati rasplživi prtk; kjim se sreću javna preduzeća u slučajevima pstji mgućnst za plaganje ptičkih kablva namere instaliranja nvih infrmatičkih sistema u nekim denicama, radi frmiranja ptičkih u cilju pbljšanja kvaliteta i asrtimana usluga prstenva; kje vrše, ka i usavršavanja spstvenih dalek efikasnije krišćenje multimedijalnih kadrva; servisa, primenm mdernih tehnlgija (gvrni ne pstji dgvarajuća studija na nivu pštine, servisi putem baznih ISDN priključaka, servisi za mgućnsti izgradnje baznih stanica i pdatke putem širkpjasng pristupa internetu, antenskih sistema mbilne telefnije, radija i vide servisi i sl.) mže se stvariti prelaskm na televizije p krvvima zgrada i drugim mreže naredne generacije; bjektima, sa aspekta uticaja na živtnu sredinu, mguća je izgradnja nvih baznih WLL stanica u urađena d strane neutralne verifikvane cilju realizacije fiksne bežične telefnske mreže, institucije, kja bi, pdržana dgvarajućm št je pgdn na ruralnim pdručjima; pštinskm dlukm, bila jedana d drednica pstji mgućnst pjave nvih peratera fiksne za izdavanje lkacijskih dzvla za vakve telefnije; infrastrukturne bjekte. pstji mgućnst pstepeng prevđenja nadzemne u pdzemnu mrežu i usklađivanja trasa kablva sa urbanističkim i sabraćajnim rešenjima; pstji mgućnst pjave nvih peratera mbilne telefnije sa svjim baznim stanicama, antenskim sistemima i radi relejnim pravcima; pstje uslvi za izgradnju većeg brja nvih baznih stanica, antenskih sistema i frmiranje nvih RR pravaca pstjećih peratera, u cilju ttalne pkrivensti teritrije i stanvništva; masvnijm primenm GPRS tehnlgije stvriće se uslvi za pbljšanje kvaliteta pstjećih i uvđenje nvih servisa; mgućnst ddeljivanja licenci za jš 3 emitera TV prgrama sa lkalnm pkrivenšću; primenm nvih tehnlških rešenja mguće je pstepen masvnije uvđenje sistema digitalne televizije; pstji mgućnst pjave nvih distributera u sistemu KDS; pstje uslvi za pjavu nvih internet prvajdera sa svjm infrastrukturm; s bzirm na brzinu tehnlškg napretka, pstje uslvi za knstantnu primenu nvih tehnlgija za pristup internetu, ka i masvnije krišćenje internet resursa za prens pdataka u vidu npr. gvrne kmunikacije tzv. VOIP telefnija, ili neke druge; pvezivanjem isturenih gradskih kancelarija, umrežavanjem javnih preduzeća, instaliranjem

118 nvih infrmatičkih sistema u dmenu javnih preduzeća i lkalne samuprave, pbljšaće se njihv rad i ppraviti kvalitet javng živta građana; ŽIVOTNA SREDINA, PRIRODNA I KULTURNA DOBRA SNAGA(S) Ovčarsk kablarska klisura (zaštićen pdručje Prede izuzetnih dlika I kategrije ( Sl. glasnik RS brj 16/2000, 36/2009) Pstjanje velikg brja bjekata nepkretnih kulturnih dbara, arhelških nalazišta i spmenika kulture, Zaštićena prirdna dbra i druge predene celine čuvang bidiverziteta i hidrlških lkaliteta, Pstjanje velikg brja čuvanih manastira i verskih bjekata, Pstjanje velikg brja turistički privlačnih prstra (Vidikvci, Kamenica, Jelica...), Očuvani zemljišni resursi, vdni ptencijal, bidiverzitet i prstrne i predene celine, SLABOSTI(W) MOGUĆNOSTI(O) Izrada planske dkumentacije za Ovčarsk kablarsku klisuru, Plasiranje bjekata nepkretnih kulturnih dbara, arhelških nalazišta i spmenika kulture u turističku pnudu grada, Planski plasirati adekvatne predene celine i vidikvce u turističku pnudu grada, Pred Ovčarsk-kablarskih manastira uključiti i druge verske bjekte u turističku pnudu grada, Nedstatak dgvarajuće planske dkumentacije, Nedvljna turistička i medijska prezentacija i prmcije prirdnih i kulturnih dbara, Dstupnst prirdng i kulturng nasleđa, Neefikasne kntrle neplanske izgradnje, Nedvljna zaštita, knzervacija i bnva kulturnih vrednsti, Vizueln narušavanje pejzaža, Negativni uticaji na živtnu sredinu d strane preduzeća kja ne kriste mere zaštite (strugare, klanice ) Negativni uticaji na živtnu sredinu d strane preduzeća kja kriste zastarelu tehnlgiju u prcesu prizvdnje, Veliki brj divljih depnija, Neadekvatan tretman tpadnih vda, Nekntrlisana primena hemijskih sredstava u pljpivredi, Nedvljn razvijena eklška svest, Nepstjanje kntrle kvaliteta živtne sredine i nepstjanje baze pdataka zagađivačima Neujednačeni uslvi za rad snvnih škla na gradskm i seskm pdručju PREPREKE(T) Nedvljna sredstva za izradu planske dkumentacije na nivu administrativne teritrije grada, Pjava nastajanja nvih i aktiviranje starih saniranih divljih depnija, Nefunkcinisanje kntrle ispuštanja tpadnih vda, Nema kntrle primene hemijskih sredstava u pljprivredi,

119 Sačuvati pljprivredn zemljište, Frmiranje baze pdataka zagađivačima, Edukacija stanvništva iz blasti eklgije I CILJEVI I OSNOVNE POSTAVKE RAZVOJA I UREĐENJA PROSTORA GRADA 1. OPŠTI CILJEVI RAZVOJA, KORIŠĆENJA I UREĐENJA PROSTORA U planiranju razvja, krišćenja i uređenja prstra treba se pridržavati snvnih načela ka št su: 1. Prstr ka resurs. Prstr racinaln kristiti i zaštititi u svim elementima krišćenja, vdeći računa da je isti p definiciji nebnvljiva kategrija. Gradski prstr se gleda u velikj raznliksti, lepti, hetergenj nameni i sa vema pvljnim sabraćajnim plžajem. Prstr se vim Planm utvrđuje ka najvredniji resurs ve sredine, s prirdnim leptama, prstrima, i pripadajućem živm svetu, ali i vrl setljivim resursima ka št su pvršinske, pdzemne vde, pljprivredn prduktivn zemljište i šume. 2. Održivi razvj. Održivi razvj ka načel rganizacije prstra je plazište za sadašnji razvj i garancija za budućnst, a t znači sa gledišta krišćenja prstra i prirdnih resursa, čuvanje razvjnih mgućnsti za dlazeće generacije. 3. Plicentričnst razvja. Razmeštaj stanvništva i dbara u prstru bazirati na plicentričnm načelu, na rganizaciji gradskg prstra kji ima više naseljskih centara iz kjih se na dređenm hijerarhijskm nivu utiče na razvj pripadajućeg gravitacing prstra. Plicentričnst razvja pretpstavlja jaku inicijativu pjedinih naseljskih centara, veći dinamizam i privlačenje kvalitetne eknmske i uslužne strukture. 4. Otvrenst i integracija prstra. Pdručje Grada sim međensti administrativnim granicama je tvreni prstr za međupštinsku i međureginalnu saradnju. Radi tga prstr grada Čačka mra sadržati tvrenst rganizacijske prstrne drednice u dnsu na druge pštinske, reginalne prstre, dnsn prema bližem i daljem kruženju. Organizacija prstra na snvu načela tvrensti gleda se u svim elementima rganizacije: eknmskim, uslužnim, intelektualnim, sabraćajnim i drugim funkcijama. Otvrenst prstra dživljava svj smisa i pravdanje u integraciji s graničnim prstrima, kji se stvaruje prek važnih magistralnih, reginalnih i drugih, sabraćajnih kridra i veza ka i pvezivanje Grada sa graničnim prstrima ka ptreba i nužnst kju nameće eknmska rijentacija. Eknmsk i prstrn uravnteženje nerazvijenih pdručja u Gradu priritet je kak sa eknmskg tak i sa prstrng aspekta. Opšti ciljni kvir Prstrng plana i baveza kje u uređivanju prstra treba pstići, utvrđeni Strategijm su sledeći: Pdsticanje racinalne rganizacije i uređenja prstra, Efikasn, racinaln i rganizvan krišćenje ljudskih, prirdnih i izgrađenih ptencijala u sci-eknmskm, prstrnm i eklškm pgledu, Obezbeđenje uslva za uređenje i izgradnju prstra i naselja, Unapređenje kvaliteta življenja i zadvljavanje ptreba stanvnika, Usklađivanje različitih ili suprtnih interesa u krišćenju prstra, Smanjivanje prstrnih graničenja za razvj (neplanska izgradnja, nedstatak infrastrukture i javnih službi), Racinalnije krišćenje građevinskg i drugg zemljišta, Racinaln krišćenje prstra radi pvećanja funkcinalne i razvjne efikasnsti, Zaštita prirdne i kulturne baštine, Unapređenje živtne sredine. Ciljevi racinalng krišćenja i zaštite prstra su sledeći:

120 Smanjivanje i sprečavanje nenamenskg krišćenja prirdnih resursa, a psebn šuma, pljprivredng zemljišta viskg bniteta, pdzemnih vda; Radikaln sankcinisanje i suzbijanje bespravne izgradnje, psebn u pdručjima čuvanih ambijentalnih vrednsti (Ovčarsk-kablarska klisura) u ruralnim pdručjima; Pdsticanje izgradnje bjekata svih vrsta unutar građevinskih pdručja naselja, s psebnim naglaskm na revitalizaciji pstjećih bjekata, građevina; Afirmacija prizvdng krišćenja prirdnih resursa u skladu s načelima drživg razvja a psebn u dmenu eksplatacije prirdnih resursa, pljprivredne prizvdnje, eknmskg krišćenja šuma i krišćenja šuma za psebne namene (turizam i rekreacija); Sanacija devastiranih pvršina, psebn eksplatacijskih plja i divljih dlagališta tpada prenamenm u trajne blike krišćenja (turizam, radne i servisne zne, rekreacija); Uspstavljanje jedinstveng sistema za sprečavanje i uklanjanje šteta d elementarnih nepgda, Uspstavljanje slženg sistema za praćenje prmena u prstru, slanjajući se na pstjeće prgrame mnitringa kje sprvde naučne i zdravstvene institucije, zaštita i razvj prirdnih i kulturnih vrednsti. Osnvni ciljevi razvja grada Čačka su sledeći: 1. Organizacija, uređenje i zaštita prstra na načelima drživg razvja priritetni su razvjni ciljevi grada Čačka. 2. Pdsticati prgresivni demgrafski razvj, narčit u emigracijskim i nisknatalitetnim pdručjima grada, uz kntrlu mehaničkg priliva u gradskm centru Čačka i prigradskm pdručju. 3. Grad Čačak i druga naselja kji su nsici funkcija d značaja (uprava i samuprava na gradskm nivu, čvrna i tranzitna mesta u sabraćaju i telekmunikacijama, kncentracije eknmskih delatnsti d važnsti za grad i krug, sedišta finansijskih institucija, viskg šklstva, srednjeg i snvng šklstva, medicinskg centra i dmva zdravlja, ustanva scijalne zaštite, ustanva kulture, značajnijih ustanva i trgvačkih društava kje se bave infrmisanjem ka i elektrnskih medija) razvijati u skladu sa veličinm i brjem stanvnika gravitacijskg pdručja, pri čemu se funkcije mraju št pravilnije rasprediti na grad Čačak i druga naselja u hijerarhiji datj mrežm naselja. 4. Pdsticati rast naselja a psebn naselja d 500 d 2000 stanvnika ka i eknmsk i infrastrukturn jačanje istih s krajnjim ciljem izjednačavanja eknmskih ptencijala. 5. Sprvditi stalnu aktivnu zaštitu kline ka i sprečavati zagađenja kline, št znači izgrađivati i uspstavljati sistem upravljanja klinm i prirdnim resursima, izbegavati rešenja sa neizvesnim i dugrčnim psledicama na klinu, sigurati edukaciju živtnj sredini, klini, i mgućiti kvalitetnu participaciju građana, ka i sprvditi sanaciju registrvanih zagađenih i najugrženijih delva grada. 6. Usmeravati izgradnju i mdernizaciju eknmskih kapaciteta uz primarnu razvjnu zapadnmravsku svinu razvja, radi stvaranja uslva za razvj demgrafskih i eknmskih pdručja središnjeg dela grada, a takđe i uz razvjnu svinu budućih autputeva kji prlaze krz teritriju grada Čačka,. 7. Optimaln pvećavati prizvdne kapacitete, telekmunikacijske, energetske i kmunalne infrastrukturne sisteme u dnsu na gradske ptrebe, ka i na šire reginalne sisteme. 8. Integrisati eknmske, kulturne, prirdne i demgrafske resurse ruralnih i prelaznih pdručja grada u marketinški prepznatljive, finansijski stabilne i administrativn upravljive sisteme. 9. Pdići niv razvijensti Grada i pvećati standard stanvništva, zapslensti ka i kvalitet življenja.

121 2. CILJEVI RAZVOJA, KORIŠĆENJA I UREĐENJA PROSTORA PO OBLASTIMA Plazeći d pštih ciljeva i pstavki razvja, krišćenja i uređenja prstra Grada utvrđuju se psebni granski ciljevi ZAŠTITA I KORIŠĆENJE PRIRODNIH RESURSA POLJOPRIVREDNO ZEMLJIŠTE I POLJOPRIVREDA Osnvni dugrčni cilj u blasti zaštite i krišćenja pljprivredng zemljišta i razvja pljprivrede jeste čuvanje i unapređenje uslva za prizvdnju kvalitetnih pljprivredn prehrambenih prizvda, u skladu s agreklškim kapacitetima prstra i eknmskim interesima lkalng stanvništva. Plazeći d kncepta drživg pljprivredng i ruralng razvja, snvni cilj buhvata sledeće psebne ciljeve: 1. prvenstveni je cilj zaštite pljprivrednih resursa graničenje dalje nekntrlisane urbanizacije i širenja bespravne izgradnje van građevinskih pdručja na štetu bradivg pljprivredng zemljišta 2. zaustavljanje erzije i pbljšanje prirdne pldnsti zemljišta primenm agrtehničkih i šumskih peracija 3. unapređenje prtivgradne dbrane, radi zaštite pljprivrednih prizvda. 4. prelazak s knvencinalne na eklšku bradu tla, primenu bilških umest sintetičkih sredstava za zaštitu bilja i selektivnu primenu mineralnih đubriva, 5. pvezivanje pljprivredne prizvdnje na agrturistički kmpleks radi stvaranja uslva št veće knzumacije svežih prizvda na mestu prizvdnje, 6. zabraniti primenu genetski mdifikvang sadng materijala, semenja i stčne hrane u eklški psebn setljivim pdručjima, 7. stimulisanje ispaše u stčarstvu i bilški pripremljene hrane za stku umest krišćenja industrijski pripremljene hrane, 8. subvencinisanje gazdinstava kja su sučena sa težim prirdnim, infrastrukturnim i drugim uslvima za državanje pljprivredng zemljišta, 9. prnalaženje strateških partnera za fanzivniji nastup u izvzu, iskrišćavanjem lkalnih pgdnsti za bilšku/eklšku prizvdnju, dnsn za prizvdnju sa zaštićenim imenm i gegrafskim preklm, 10. tklanjanje limitirajućeg uticaja nestašice padavina u vegetacinm peridu na visinu i stabilnst prinsa pljprivrednih kultura razvjem dirigvang, štedljivg i rentabilng sistema za navdnjavanje, 11. pdsticanje specijalizacije i ukrupnjavanja prizvdnje na nivu gazdinstva, u cilju pvećanja tržišne knkurentnsti pljprivrede sa slncem na kvalitet prizvda, 12. eliminisanje svih blika zagađenja iz kruženja kji utiču na pldnst zemljišta i zdravstvenu ispravnst i kvalitet hrane, 13. stvriti uslve za pslvnu knslidaciju i tehnlšku mdernizaciju preduzeća prehrambene industrije, psebn u sferi prerade vća, 14. različitim merama dprineti na ublažavanju negativnih demgrafskih trendva na selu, stimulisati mlade generacije za rad u pljprivredi, diverzifikvati ruralne eknmije i unapređivanje uslva življenja na selu, 15. uspstavljanje sistema stručnih pljprivrednih službi i unapređenje rada veterinarske službe, i 16. utvrđivanje i primena integralne strategije drživg ruralng razvja, na pštinskm nivu.

122 ŠUME, ŠUMSKO ZEMLJIŠTE I LOVSTVO Osnvni cilj uređenja i krišćenja šuma i šumskih zemljišta je unapređivanje stanja šuma i pvećanje pvršine pd šumm. Dugrčni cilj gazdvanja šumama i šumskim zemljištem buhvata, gazdinskim merama: reknstrukcija degradiranih šuma, pšumljavanje nebraslih pvršina, prevđenje šumskih kultura u drasle kvalitetne sastjine, dvđenje sastjina u ptimaln stanje kje će u ptpunsti kristiti ptencijalne mgućnsti staništa, dvđenje sastjina u funkcinaln stanje u cilju bezbeđenja hidrlške funkcije, prevđenje izdanačkih sastjina u viske, bezbeđenje pšte krisnih funkcija šuma. Psebni ciljevi uzgja divljači i razvja lvstva jesu: pvećanje brjnsti sitne i krupne divljači; pbljšanje strukture i kvaliteta divljači; i zaštita i čuvanje svih, a psebn retkih i ugrženih vrsta VODE I VODOPRIVREDNA INFRASTRUKTURA Osnvni ciljevi razvja rečnih krita sliva Zapadne Mrave Frmiranje službe za vdprivredu na nivu Grada, kja bi se bavila prblemima vdprivrede, sprvdila planve grada iz ve blasti uz sinhrnizaciju rada svih aktera navedenih vim Planm i sprvdila efikasnije ubiranje sredstava iz naknade za dvdnjavanje. Regulisanje reka na rang vda Q1% ili Q2%, zavisn d tga da li se štite naselja ili zemljište, sa ciljem zaustavljanja erzije tla i bala. Uređenje vda ka elementa živtne sredine (pdsticanje turističke valrizacije jezera u klisuri, ka i turističk i sprtsk krišćenje pritka). Uređenje vdng zemljišta i njegva zaštita pre svega sa stanvišta čuvanja mgućnsti nesmetane evakuacije velikih vda, dvdnjavanja i čuvanja flre i faune, ka i stabilizacije krita. Zaštita kvaliteta vda svih vdtka, sanitacijm naselja i tklanjanjem većih izvra zagađenja, da bi se Zapadna Mrava držala u II klasi kvaliteta vde. Izgradnja nvih i državanje pstjećih dbrambenih nasipa, ka i preduzimanje antierzinih mera u delvima naselja na padinama kja nisu ugržena d pplava. Prečišćavanje prcednih tpadnih vda je ptrebn predvideti na lkaciji sanitarne depnije. Izrada studije akumulacijama na malim rekama i namenskim retenzijama, u grnjim tkvima gde bi se u svrhu višenamenskg krišćenja narčit u malvdnim peridima, mgle sakupljati i atmsferske vde. Izgradnja mini akumulacija na mestima kja zadvljavaju kriterijume kličina vde i dnšenje adekvatne regulative za vu blast. Psebni ciljevi razvja rečnih krita sliva Zapadne Mrave Izvđenje regulacije Z. Mrave nizvdn d Ateničke reke d granice Grada, sa psebnim akcentm na ušća pritka.

123 Izrada prjektne dkumentacije i izvđenje nadvišenja pstjećeg nasipa Čemernice. Izrada prjektne dkumentacije i izvđenje dbrambenih nasipa na Ateničkj reci Z. Mravi Trnavskj reci (k planirane lkacije za izgradnju centralng pstrjenja za prečišćavanje tpadnih vda). Regulacija manjih vdtka, psebn nih kji se nalaze u znama čuvanih eksistema, treba bavljati p principima "naturalne regulacije", kja pdrazumeva št manju uptrebu grubih veštačkih intervencija (kinetiranja krita, blaganja celg pprečng prfila kamenm i betnm, itd), kak bi se u celsti čuvali vdeni eksistemi i nepsredn pribalje (zabranm gradnje bjekata kji bi težali ili nemgućili državanje nasipa). Na bujičnim vdtcima u grnjim delvima sliva, zaštitu baviti aktivnim merama ublažavanja pplavnih talasa. Regulaciju vdtka u zni naselja, pred funkcinalnih kriterijuma, primeriti i urbanim, estetskim i drugim uslvima kji plemenjuju živtnu sredinu (na pr. izgradnjm pneumatskih ustava u letnjem peridu bi se pdiga niv reka i time pvezal urban naselje sa rekm, kak funkcinaln, tak i estetski); Pbljšanje mehanizama kntrle eksplatacije nansa ka građevinskg materijala. Akumulacije veštačka jezera Ciljevi razvja Odrediti funkciju i mdel upravljanja pstjećih akumulacija, kak u slivu Z. Mrave, tak i u slivu u celini (branama Međuvršje i Ovčar Banja gazduje Elektrprivreda Srbije, dk brane u Parmencu i Sprtskm centru nemaju titulare). T se bezbeđuje dgvarajućim mnitringm režima vda i zahteva krisnika (prizvdnja struje, zaštita flre i faune, neremećenje mikrklime u kruženju manastira...), uvđenjem vdprivredng infrmacing sistema, analiziranjem... Pbljšanjem kvaliteta vde Zapadne Mrave, dređivanjem titulara, ka i sprvđenjem urbanističkih planva (u smislu zabrane izgradnje bjekata i nenarušavanja režima dbrane d pplava). Erzije, bujice, rečni nans Ciljevi razvja 2. Na uzvdnim delvima slivva se mraju predviđati mere za zaustavljanje nansa, a u nizvdnim delvima vršiti prečišćavanje i regulacini radvi. 3. Kntrlisati depnije u hidrlškm smislu (zbg psledica delimičng ili ptpung zatvaranja prticajng prfila na vdtcima). Meliracini sistem Ciljevi razvja 1. Revitalizacija pstjećih i izgradnja nvih savremenih sistema za navdnjavanje. 2. Neki d pstjećih sistema za navdnjavanje mgu se pretvriti u kmpleksne meliracine sisteme za be funkcije - dvdnjavanje i navdnjavanje, reknstrukcijm kanalske mreže i pumpnih stanica, kje mgu da pumpaju u dva smera - da prazne kanale u peridima dvdnjavanja i da u njih upumpavaju vdu iz bližnjih reka u peridu navdnjavanja.

124 3. Izrada studije primeni hidrmeliracinih sistema (utvrđivanje kmpleksa zemljišta kje treba navdnjavati iz kanala i iz vdtkva). 4. Sprečavanje zatrpavanja kanala i izgradnja bjekata u nepsrednj blizini kanalske mreže. 5. Prširivanje sekundarne mreže d svih zainteresvanih parcela. 6. Izrada prjektne dkumentacije za kanale za dvdnjavanje, narčit u ravničarskim naseljima na levj bali Z. Mrave (d Trbušana d Katrge). 7. Revitalizacija pstjećih kanala za dvdnjavanje i izrada gdišnjih prgrama za dvdnjavanje STANOVNIŠTVO PRIVREDA MREŽA NASELJA I JAVNE SLUŽBE STANOVNIŠTVO Osnvni cilj jeste državanje ppulacine vitalnsti i ublažavanje negativnih tendencija u kretanju stanvništva. ublažavati i ppravljati negativne demgrafske tendencije u razmeštaju, kretanju brja stanvnika, prirdnm kretanju, migracijama, ka i strukturne i druge karakteristike stanvništva; nastjati pbljšati standard i kvalitet življenja stanvništva ruralnih naselja u delvima Grada na snvu pririteta a prema mgućnstima; stimulisanje mlađeg ženskg stanvništva da stane u seskim naseljima, dnšenjem i realizacijm specifičnih prgrama za pbljšanje uslva življenja ve društvene grupe i prdice; eknmskim i scijalnim merama, pre svega u sferi zapšljavanja, uticati na dalji dliv radn spsbng i fertilng stanvništva iz prstra Grada; Jačati scijaln integrativne funkcije naselja u Gradu, radi zadvljavanja snvnih ptreba stanvništva u dmenu vaspitanja i brazvanja, zdravstva, scijalne brige, kulture i t tak da se utiče na stanak radn spsbng i fertilng stanvništva u pštinskm prstru; stimulisati širenje prcesa urbanizacije u svim delvima pštine; valrizvati i razvijati turističke i druge ptencijale ruralng prstra Grada, a psebn u pdručjima gde je pstanak naselja ugržen prcesm ubrzang starenja stanvništva; revitalizvati demgrafski najugrženija pdručja u Gradu PRIVREDA Osnvni strateški ciljevi eknmskg - privredng razvja Grada su: Osnvn stratešk predeljenje je pvećanje zapslensti stanvništva i pkretanje dinamičng privredng rasta, zasnvang na: industriji, pljprivredi i trgvini u kjima je čačanska privreda knkurentna, pbljšavanju investicine klime, sprvđenju plitike knkurentnsti i jasnm definisanju vlasničke strukture i prizvdnje prema ptrebama tržišta. Drug stratešk predeljenje je ravnmerniji teritrijalni razvj privrede u skladu s razvjnim ptencijalima i prstrn-eklškim kapacitetm pdručja, radi pvećanja dstupnsti radnih mesta i stvaranja uslva za unapređenje kvaliteta življenja lkalng stanvništva ne sam u gradskm centru, već i u drugim naseljima na ruralnm pdručju.

125 Blje krišćenje plžaja i ptencijala Grada za privlačenje investicija i brtnih sredstava, uz pvećanje kvaliteta sabraćajne pvezansti Grada sa kruženjem, mdernizacijm i reknstrukcijm magistralne sabraćajne (putne i železničke) infrastrukture; pvećanje knkurentnsti, efikasnsti i prduktivnsti, uz veću iskrišćenst pstjećih resursa i tehničk-tehnlšk inviranje pstjećih prizvdnih kapaciteta; restruktuiranje prizvdnje u skladu sa tržišnim uslvima, razvjem preduzetništva i malih i srednjih preduzeća; disperzija prizvdnih kapaciteta, narčit MSP, u sekundarnim i centrima zajednice naselja i drugim naseljima, shdn lkacin-razvjnim ptencijalima i graničenjima, uz uvđenje nvih prstrnih/lkacinih blika i frmi eknmskih aktivnsti (npr. preduzetnička zna, rbn-distributivni centar, tehnlški park, manje mešvite zne i dr.). jača i efikasnija pslvna, prizvdna i razvjna krdinacija i kperacija privrednih subjekata u cilju zajedničkg nastupa, nabavke sirvina, bezbeđenja kreditiranja, plasmana, naplate i stvaranja rbnih marki; MREŽA NASELJA Plazeći d predlženg mdela razvja, snvni ciljevi rganizacije mreže naselja na pdručju grada Čačka su: razvj reginalnih funkcija Čačka; kntrla kncentracije stanvništva i privrednih aktivnsti u urbanj zni Čačka i duž sabraćajnih kridra; pvećanje kvaliteta življenja i dstupnsti seskg pdručja; razvj srednjih i malih preduzeća u centrima i drugim naseljima kja imaju lkacine pgdnsti i interes za razvj MSP; i čuvanje i transfrmacija mreže naselja u dlinskm i planinskm pdručju. Za realizaciju vih ciljeva nephdne su aktivnsti usmerene na: razvj tercijalng, kvartalng i sekundarng sektra i različitih institucija (razvjnih, infrmatičkih i dr.) u Čačku; kntrlisanje krišćenja i izgradnje prstra urbane zne, narčit na ulazn-izlaznim pravcima u grad, uz sanaciju i urbanu regulaciju neplanske izgradnje; selektivna decentralizacija pjedinih eknmskih aktivnsti, pre svega malih i srednjih preduzeća i mikr-biznisa u sekundarnm i tercijalnm sektru u centre u mreži naselja i pjedina naselja sa dgvarajućim lkacinim pgdnstima; pbljšanje dstupnsti (sabraćajne i telekmunikacine) i premljensti kmunalnm infrastrukturm centara u mreži naselja, narčit pvećanjem kvaliteta lkalne putne mreže i razvja fiksne ruralne i mbilne telefnije, uz transfrmaciju pjedinih seskih u naselja seznskg karaktera; zadržavanje mlađih kntingenata stanvništva u seskim naseljima, pdsticanjem razvja krupnijih gazdinstava farmerskg tipa i mgućavanjem njihvg zapšljavanja i samzapšljavanja u vdprivredi, šumarstvu, turizmu i drugim aktivnstima; i pvećanje dstupnsti i kvaliteta usluga zdravstvene i scijalne zaštite i prgrama pmći staračkim dmaćinstvima, ka i usluga javnih službi mladm stanvništvu (deci i mladini) i ženskm delu ppulacije, uz nephdnu racinalizaciju mreže bjekata javnih usluga, u prvm redu snvng brazvanja.

126 JAVNE SLUŽBE Osnvni ciljevi razvja i rganizacije javnih službi su: 1) dalji razvj i diverzifikacija usluga javnih službi u Čačku u blasti zdravstvene i scijalne zaštite, kulture, brazvanja i vaspitanja, sprta, infrmatike i dr.; 2) ujednačavanje dstupnsti javnih službi svim krisnicima, pvećanjem kvaliteta usluga i fizičke dstupnsti bjekata javnih službi u centrima u mreži naselja, narčit na seskm pdručju; 3) racinalizacija mreže bjekata snvng brazvanja i pbljšanje kvaliteta brazvng prcesa, uz prširivanje buhvata specijalizvang i subvencinirang prevza na sve učenike snvng i srednjeg brazvanja; 4) diverzifikacija i fleksibilnija rganizacija usluga i mreže bjekata javnih službi (u javnm i privatnm sektru), kjm će se mgućiti ravnpravn krišćenje za sve kategrije krisnika; i 5) preispitivanje i definisanje minimuma nrmativa za ptreban prstr, premu i sredstva kji će bezbeđivati republički i/ili lkalni niv upravljanja, uz stimulisanje investicija i dnacija privatng sektra u razvj javnih službi prek garantvang minimuma INFRASTRUKTURNI SISTEMI SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA Drumski sabraćaj Opšti ciljevi razvja drumskg sabraćaja 1. izgradnja planiranih aut-puteva sa pratećim sadržajima. čuvanje pstjećih kridra u finkciji pbljšanja pstjeće putne mreže i mgućavanja realizacije planiranih trasa, psebn u segmentu sprečavanja dalje gradnje uz same sabraćajnice; pbljšanje kvaliteta putne mreže prširenjem, reknstrukcijm i mdernizacijm svih sabraćajnica i na taj način uklniti nedstatke, sigurati kvalitetniji sabraćaj i pvećati prpusnu mć; pbljšanje sabraćajne dstupnsti svih delva teritrije grada i pvezansti centara u mreži naselja, privrednih ptencijala i turističkih sadržaja reknstrukcijm, dgradnjm i izgradnjm pjedinih denica lkalnih puteva uz pbljšanje bima kvaliteta i rganizacije prigradskg javng autbuskg sabraćaja; izgradnja bilaznica k naseljenih mesta krz kja se dvija tranzitni sabraćaj; pbljšati uslve u rganizvanju adekvatng i redvng sistema državanja putne mreže; pdizanje niva sabraćajne kulture. Psebni ciljevi razvja drumskg sabraćaja Razvj drumskg sabraćaja na teritriji grada Čačka pdrazumeva realizaciju sledećih aktivnsti: Autput: izgradnja aut-puta Begrad-Južni Jadran, denice planirang aut-puta Begrad Preljina; izgradnja aut-puta 761 Zapadn Mravske magistrale/preljina Pjate; izgradnja aut-puta veza autputeva E-761 (KO Katrga i KO Bresnica) i E-75 (Batčina).

127 Državni putevi I reda: 1. izmeštanje državng puta I reda Mrčajevci - Bresnica; 2. sanacija msta na Zapadnj Mravi, na državnm putu I reda-m5; 3. izgradnja druge klvzne trake, fizički razdvjene d pstjeće srednjm razdelnm trakm (dnsn frmiranje pprečng prfila, predviđeng za rang gradske magistrale), na denici državng puta I reda M-5, d Preljine d Pakvraća. Državni putevi II reda: 1. izgradnja nve denice državng puta II reda R117, u cilju uklapanja te sabraćajnice u gradsku magistralu Bulevar Vuka Karadžića, izgradnju denivelisang ukrštaja tg pravca sa Bulevarm slbdilaca Čačka; saniranje klizišta na sledećim državnim putevima II reda : R 117 (Čačak-Guča), R276 (d Caganja prema Kablaru), R227-a (d državng puta I reda M5 prema Lučanima); izgradnja pešačkih staza u znama naselja i autbuskih niša na državnim putevima I reda; izgradnja pešačkih staza u sklpu pprečnih prfila denica državnih puteva II reda u znama naselja (Zablaće, Slatina, Trbušani...); razrada primarne gradske sbraćajne mreže biće predmet razrade Generalng plana i drugih urbanističkih planva. Opštinski putevi : 1. izgradnja bilazng puta k Čačka (Severng pštinskg puta); 2. izvršiti prekategrizaciju pštinskih puteva dnšenjem gradske dluke pštinskim i nekategrisanim putevima na teritriji grada Čačka; 3. ptpuna ili delimična reknstrukcija k 50% pštinskih puteva (usklađivanje prjektnih elemenata situacing plana i pdužng prfila, prširenje klvza u krivinama, smanjenje uspna, ublažavanje krivina...), kju je zbg bima radva nephdn raditi na snvu prjektne dkumentacije; 4. izgradnja pešačkih staza u sklpu pprečnih prfila denica pštinskih puteva u znama naselja (Trnava, Kulinvci...) 5. saniranje sledećih kritičnih denica u smislu stabilnsti trupa puta i ksina: a. denica pštinskg puta L-322 d Čačka d Karaule, zbg aktivng klizišta na stacinaži Km ,00 m; b. denica pštinskg puta L-302 d Čačka d Mikvaca, zbg pjave klizišta na udaljensti 15 Km d Čačka; c. denica pštinskg puta L-305, Caganje-Jančići brd, zbg pjave klizišta na udaljensti 23 Km d Čačka; d. denica pštinskg puta L-308, Stančići-Grnja Trepča, zbg pjave klizišta na udaljensti 7 Km d magistralng puta M-5; e. denica pštinskg puta L-329, Bresnica-Čekerevci, zbg pjave klizišta na udaljensti 4 Km d Bresnice; 6. izgrada katastra sabraćajne signalizacije grada Čačka. 7. ažuriranje katastra javnih i nekategrisanih puteva na teritriji grada Čačka, urađeng i gdine, d strane Tehničkg fakulteta u Čačku.

128 Železnički sabraćaj Opšti ciljevi razvja železničkg sabraćaja na teritriji grada su: čuvanje pstjećih kridra u finkciji pbljšanja pstjeće pružne mreže, psebn u segmentu sprečavanja dalje gradnje uz same pruge; pbljšanje kvaliteta pružne mreže, reknstrukcijm i mdernizacijm i na taj način uklniti nedstatke; bnva i zaštita pružnih bjekata. Psebni ciljevi razvja železničkg sabraćaja 1. izvršiti reknstrukciju, ka i ukidanje dređenih pružnih prelaza na pruzi Stalać- KraljevPžega (denica Gričani-Čačak, d Km ,00 d Km ,00), uz njihv međusbn pvezivanje putevima paralelnim sa prugm; 2. izgraditi denivelisane ukrštaje puta i pruge i t: na stacinaži Km ,00 (putni prelaz Atenica-2, u skladu sa Planm detaljne regulacije FRA), ka i na stacinaži Km (putni prelaz Čačak), dk se putni prelaz na stacinaži Km (Čačak-Cer) ukida za drumski sabraćaj, a deniveliše pešačka kmunikacija; 3. izvršiti elektrifikaciju denice pruge br. 55: Stalać-Kraljev-Pžega (denica Kraljev-Čačak); 4. izvršiti reknstrukciju i mdernizaciju železničke stanice «Čačak», tak da bude premljena i sigurana savremenim signaln-sigurnsnim uređajima i digitalnim železničkim telekmunikacijama; 5. izvršiti reknstrukciju železničke stanice «Prijevr» i prilagditi ptrebama psluživanja rbntransprtng centra; 6. izvršiti ugrađivanje signaln-sigurnsne preme na ukrštajima u nivu industrijskih klseka sa drumskim sabraćajnicama i izvršiti bnvu grnjeg strja pruge Stalać-Kraljev-Pžega (denica Kraljev-Pžega, zbg dtrajalsti drvenih pragva; 7. štititi pružne pjaseve, ka i kridr Stare pruge Čačak-Grnji Milanvac, za ptrebe izgradnje jednklsečne pruge nrmalng klseka Čačak-Grnji Milanvac, u skladu sa Prstrnim planm Republike Srbije ( Sl. glasnik RS, brj 13/96); 8. uključiti pstjeći industrijski klsek d fabrike Slbda, ka i planirane pruge krz Ljubićk plje (Čačak-Grnji Milanvac), u sistem gradsk-prigradskg prevza putnika na pdručju Čačka i njegvm gravitacinm kruženju; 9. planirati priključak planirane pruge nrmalng klseka Čačak-Grnji Milanvac u pstjeću pružnu mrežu, sa jugistčne strane železničke stanice «Čačak», u skladu sa Generalnim planm grada Čačka d gdine. Vazdušni sabraćaj Ciljevi razvja vazdušng sabraćaja Aerdrm u Preljini pred sprtske mže imati i kmercijalnu uptrebu, št je u skladu sa Prstrnim planm Republike Srbije, kjim je predviđen intenziviranje razvja i izgradnje srednjih i manjih aerdrma širm Republike, spsbljenih za prihvat i tpremu manjih savremenih avina, namenjenih za pslvna i turistička putvanja u lkalnm sabraćaju i bavljanje sprtskih delatnsti, aerdrme namenjenih pljprivrednj avijaciji, ka i krišćenje vjnih aerdrma za civilni sabraćaj. (PPRS, Sl. glasnik Republike Srbije, br. 13/96).

129 ELEKTROENERGETIKA Ciljevi razvja elektrenergetike Opšti ciljevi strategije planskg pdručja grada Čačka sa aspekta elektrenergetike su: 1. mgućavanje drživg razvja elektrenergetike, usklađeng sa njegvim energetskim, eknmskim, eklškim, prstrnim i drugim specifičnstima kje karakterišu pštinski prstr; 2. bezbeđenje elektrenergetske infrastrukture za dvljn, sigurn, kvalitetn i eknmičn snabdevanje električnm energijm svih ptršača na pdručju Opštine uz pbljšanje energetske efikasnsti i racinalnu uptrebu električne energije, radi sprečavanja deppulacije naselja i sprečavanja disperzije privredng razvja. Psebni ciljevi strategije planskg pdručja grada Čačka sa aspekta elektrenergetike, I) u blasti prizvdnje električne energije su: 1. Prizvdnja nve kličine električne energije - izgradnjm nvih velikih hidrelektrana; 2. Pvećanje energetske efikasnsti: a) bljim iskrišćenjem pstjećih hidrelektrana; b) spsbljavanjem pstjeće termelektrane za prizvdnju električne energije; 3. Učešće pstjećih hidr-elektr-energetskih kapaciteta u frmiranju velikih hidr-sistema, čiji glavni zadatak nije sam prizvdnja električne energije, već regulacija vda; 4.Pspešivanje prizvdnje električne energije izgradnjm pstrjenja kja kriste bnvljive vidve energije, krz prizvdnju električne energije: a) na malim hidrelektranama, kje bi bile izgrađene na rekama u slivu Zapadne Mrave, brađenim Vdprivrednm snvm Republike Srbije sa aspekta prirdng hidrenergetskg ptencijala, ali i mini hidrelektranama na drugim rekama, narčit u slučaju pstjećih bjekata, ka št su stare vdenice i sl. sa pstjećim hidrtehničkim delm; b) na pstjećim hidrelektranama, krišćenjem vda kje se ispuštaju zbg zaknskg bezbeđenja tzv. bilškg minimuma; v) na već izgrađenim hidr bjektima, dnsn na pstjećim branama u Parmencu i Sprtskrekreativnm centru Mladst, kje ne pseduju agregate; g) na bjektima kji kriste alternetivne i bnvljive vidve energije, ka št su: ftnapnski sistemi, vetrptencijal, bimasa, grivne ćelije, stali izvri, II) u blasti transfrmacija električne energije su: Rasterećenje sistema 35 kv, prebacivanjem nekih nadležnsti sistema 35 kv na sistem 110 kv izgradnjm nvih trafstanica 110/10 kv, predviđenih planm ED Čačak, Strategijm razvja pštine i Generalnim planm naselja Čačak d gdine; Optimizacija sistema 35 kv: - izgradnjm nvih trafstanica 35/10 kv; - reknstrukcijm pstjećih trafstanica 35/10 kv;

130 Pvećanje stepena stabilnsti sistema 110 kv i 35 kv, - zamenm pjedinih transfrmatra u nekim pstjećim trafstanicama, radi stabilnijeg napajanja (pvećanje snage): - zamenm pjedinih transfrmatra radi dtrajalsti (istek veka trajanja) u pstjećim trafstanicama 35/10 kv Optimizacija sistema 35 kv, ugradnjm transfrmatra ptimalne snage (8 MW ili 2x8 MW) u svim trafstanicama 35/10 kv sa pstjećim transfrmatrima snaga manjih d 8 MW; pbljšanje kvaliteta elektrenergetskg sistema daljinskim upravljanjem trafstanicama. III) u blasti prensa električne energije su: 1. Pbljšanje prstrne raspdele snage, izgradnjm nvih dvstrukih dalekvda 110 kv, radi pvećanja puzdansti pstjećih i napajanja nvplaniranih TS 110/10 kv, ka i frmiranja 110 kv-ng prstena na teritriji grada; 3. ptimizacija, dnsn pbljšanje mreže 35 kv krz razna pjačanja i zamene vdva i stalih elemenata mreže; 4. ptimizacija, dnsn pbljšanje mreže 10 kv i 0,4 kv, reknstrukcijm TERMOENERGETIKA Opšti ciljevi razvja termenergetike Smanjenje bilansnih kličina uglja, mazuta i lž ulja na teritriji grada Čačka radi: b) pvećanja energetske efikasnsti prizvdnje energije, c) racinalnije uptrebe energenata za prizvdnju tpltne enrgije, d) unapređenju živtne sredine Razvijati zapčeti prces gasifikacije Preduzeti aktivnsti u realizaciji Dugrčng plana tplifikacije grada Preduzeti adekvatne aktivnsti u blasti primene bnvljivih izvra energije. preduzeti aktivnsti u smislu ppularizacije krišćenja sunčeve enrgije za prizvdnju tpltne energije i njen pasivn krišćenje, uraditi dgvarajuće studije za krišćenje termalnih vda u energetske svrhe, uraditi dgvarajuće studije za uvđenje nvih tehnlgija prizvdnje greva d tpadaka biljng i živtinjskg prekla (bimase), uraditi prgram za plansk sečenje i krišćenje drva za prizvdnju tpltne energije kak u državnim tak i privatnim šumama. Psebni ciljevi razvja termenergetike Razvj prcesa gasifikacije sastji se iz tri faze. Prva faza kja je je zapčela sa prcedurm i sastji se d sledećih budućih aktivnsti: Nastavak izgradnje pstjeće distributivne mreže i priključenje nvih krisnika na pstjeće MRS i pstjeću distributivnu mrežu. Izgradnja nvih MRS sa pratećim distributivnim mrežama i t na ptezima: Avladžinica, Jezdina i Ljubić plje. Spajanje pstjeće gradske čelične mreže u prsten pri čemu se bezbeđuju nvi priključci za gradske tplane.

131 Završetak prve faze planiran je d kraja 2010 gdine. Druga faza kja pdrazumeva izgradnju nve GMRS Čačak 2 kapaciteta m 3/h gasa na ptezu magistralng gasvda u KO Trbušani. Od nve GMRS Čačak 2 planiraju se gradski čelični gasvdi u dva pravca, d mesta spajanja sa pstjećim čeličnim gasvvdima (d Lugva i fabrike Slbda ). Završetak druge faune planiran je d gdine Treća faza pdrazumeva izgradnju dvstepenih GMRS za seska naselja kja su na ptezu magistralng gasvda i t d gdine. Psebni ciljevi razvja tplifikacije dnse se na Dugrčni plan tplifikacije grada Čačka : a) Tplana Mrava predviđena je u nepsrednj blizini htela Mrava. Planirana tplana je ukupne tpltne snage 45 MW (3x15 MW)sa mgućnšću fazne gradnje. Pgnsk griv bi bil gas sa mazutm ka alternativnim grivm. b) III faza tplane Ljubić kej pdrazumevala bi ugradnju jš jedne ktlvske jedinice tpltne snage MW sa kmbinvanim grinikm i alternativnim krišćenjem mazuta. c) Reknstrukcija dela pstjećih tplvda i izgradnja nvih TELEKOMUNIKACIJE Opšti ciljevi strategije planskg pdručja grada Čačka sa aspekta telekmunikacija 1. Osnvni cilj strategije razvja telekmunikacija grada Čačka je da mgući njegv drživi razvj, usklađen sa njegvim tehničkim, eknmskim, eklškim, prstrnim i drugim specifičnstima kje karakterišu pštinski prstr. 2. Drugi cilj je bezbeđenje telekmunikacine infrastrukture za dvljn, sigurn, kvalitetn i eknmičn zadvljenje ptreba svih krisnika na pdručju grada, radi sprečavanja deppulacije naselja i sprečavanja disperzije privredng razvja. Psebni ciljevi strategije planskg pdručja grada Čačka sa aspekta telekmunikacija a) Telefnska mreža U blasti fiksne telefnije u Čačku ciljevi su: 1. Kvantitativn pbljšanje mreže a) reknstrukcijm pstjećih bjekata; b) prširenjem pstjeće telefnske mreže; v) izgradnjm nvih bjekata; 2. Kvalitativn pbljšanje mreže, stvaranjem uslva za prelazak na mreže narednih generacija i krišćenjem multimedijalnih servisa i aplikacija, ka št su: gvrni servisi; servisi za pdatke (širkpjasni pristup internetu); vide servisi (vide na zahtev, razni vidvi TV i internet kmunikacije); b) Mreže mbilnih telefnija: U blasti mbilne telefnije u Čačku ciljevi su: 1. Kvantitativn pbljšanje mreže; 2. Kvalitativn pbljšanje mreže;

132 v) TV i radi sistemi: U blasti TV i radi sistema u Čačku ciljevi su: 1. Kvantitativn pbljšanje mreže: 2. Kvalitativn pbljšanje mreže: g) Infrmatički sistemi: Ciljevi vezani za infrmatičke sisteme na teritriji grada Čačka su: 1. Pvećanje kvaliteta pstjećih sistema 2. Pvećanje asrtimana usluga javnih preduzeća VODOSNABDEVANJE I KANALISANJE Opšti ciljevi razvja vdsnabdevanja Izgradnja brane SVRAČKOVO na Velikm Rzavu, kja je jedini nephdan uslv puzdang i kvalitetng snabdevanja pitkm vdm za sva naselja na pdručju grada Čačka. Zadržavanje pstjećih izvrišta u Beljini, Prijevru u skladu sa vdprivrednm dzvlm, ka i u Mrčajevcima za vdsnabdevanje nižih visinskih zna Smanjenje gubitaka vde u distributivnj mreži; Otklniti sve nedstatke kji utiču na kvalitet pijaćih vda; Određivanje titulara seskih vdvda u skladu sa Zaknm, u smislu distribucije, državanja i kntrle kvaliteta lkalnih sistema za vdsnabdevanje; Zaštititi i revitalizvati pdzemne vdnsne hriznte u svim pdručjima grada, priritetn u pdručjima gde se dmaćinstva pijaćm vdm snabdevaju iz bunara, čak i kada se priključe na sistem vdsnabdevanja. Psebni ciljevi razvja vdsnabdevanja Priključivanje na sistem čitavg niza sela i prigradskih naselja nižih visinskih zna, nakn izgradnje brane Svračkv. Nastavljanje izgradnje rezervarskih prstra i razvdne mreže p visinskim znama u naseljima kja su zapčela realizaciju sistema ili su planirana za priključenje u drugj fazi snabdevanja sa sistema Rzav Pvezivanje svih pjedinačnih seskih vdvda kji ispunjavaju tehničke i kvalitativne zahteve u jedinstven sistem, uz kntinualn praćenje kvaliteta vde, i: 1. Izgradnja magistralng cevvda Ø300mm d Knjevića d Mrčajevaca sa leve strane Zapadne Mrave, ka i magistralng cevvda Ø300 mm d Atenice d Gričana, sa desne strane. Izvršiti njihv spajanje u Mrčajevcima i tak uključiti izvrišta Kukići i Guševac u sistem i mgućiti naseljima nizvdn d gradske zne da se snabdevaju rzavskm vdm. 2. Pvezivanje u sistem Rzav izgrađeng eksplatacing bunara u Kukićima, sa hlrinatrskm i crpnm stanicm, ka i razvdnm mrežm za t sel i ptisnim cevvdm d pstjećih rezervara I visinske zne (na seskim vdvdima) u selima Zablaće, Lipnica, Ježevica. Više zne vih sela će i dalje kristiti seske vdvde, dk će se I zna priključiti u sistem. 3. Pvezivanje u sistem Rzav izgrađeng rezervara zapremine 1000 m3 u Mrčajevcima, da bi se uravntežili pritisci u mreži između dva pstjeća rezervara, mgućil priključivanje većeg brja ptršača i bezbedila dvljna kličina vde za Katrgu, Bečanj i Bresnicu. 4. Pvezivanje u sistem Rzav izgrađeng rezervara zapremine 1000 m3 u Lipnici, da bi se uravntežili pritisci i pveza sistem sa Kukićima. Time će se veći brj krisnika priključiti na

133 sistem najviše d III visinske zne. Ptršači stalih zna će zadržati snabdevanje iz lkalnih vdvda. Priključivanje na sistem sela viših visinskih zna: Ostra, Vujetinci, Petnica, Premeća, Kačulice, Vrnčani i Jančići, nakn izgradnje brane Svračkv. 1. Završetak uvđenja sistema daljinskg nadzra vdsnabdevanja na teritriji celg grada. 2. Ujednačavanje kvaliteta mreže na nivu celg grada (zamena cevng materijala kvalitetnijim, zamena manjih prečnika dgvarajućim, ukidanje slepih krakva mreže uspstavljanjem prstenaste mreže na svim denicama, izgradnja rezervarskih prstra...) 3. Grupisanje pstjećih seskih vdvda (bnva i pbljšanje karakteristika pstjećih vdvda, bezbeđivanjem većih rezervara na rubnim delvima seskih pdručja, pvećanje puzdansti ispruke vde, zaštita izvrišta...). 4. Određivanje institucija kje će brinuti kvalitetu javnih česmi i seskih izvra ka i definisanje pravila za krišćenje vg prirdng dbra. Kanalisanje Psebni ciljevi razvja kanalisanja naselja Izgradnja centralng pstrjenja za prečišćavanje tpadnih vda, kjim bi se prečistile uptrebljene vde pstjećeg sistema, ka i kanalizacija iz nih sela kja gravitiraju pstjećim klektrima; Izrada studije kanalisanja celg grada, čime će se tehn-eknmskim analizama utvrditi brj i tip manjih pstrjenja za prečišćavanje, recipijenti za ispuštanje prečišćene vde ka i definisati delve naselja za kje je mguće izraditi fekalnu kanalizaciju (studija pravdansti). Studija bi dala mgućnsti za prjektvanje i izgradnju fekalne kanalizacije za sva naselja kja će se priključiti na sistem vdsnabdevanja Rzav.; Priključivanje dmaćinstava celg grada na fekalnu kanalizaciju (1200 l/s u danu max pterećenja), mći će da se stvari i krz: prširenje kapaciteta izgradnju centralnih kanalizacinih klektra d većih seskih naselja (izgraditi nvi klektr iz pravca Preljine, Atenice, Trbušana...) i pvezati na gradsku kanalizacinu mrežu i na centraln pstrjenje za prečišćavanje tpadnih vda ukidanje septičkih jama ka alternativng rešenja, sim u razbijenim seskim naseljima viših predela grada, gde će se rganski sadržaji kristiti ka đubriv-na način kji ne ugržava vdtke pvezivanje više susednih naselja na manja pstrjenja za prečišćavanje tpadnih vda pre ispuštanja u najbliži recipijent Ujednačavanje kvaliteta mreže na nivu celg grada (zamena cevng materijala kvalitetnijim, zamena manjih prečnika dgvarajućim..). Uvđenje sistema daljinskg nadzra rada crpnih stanica, kvaliteta vde u kanalizacinm sistemu, ka i pdručja delvanja (dati mgućnst lkalnim titularima da se studijm pravdansti dluče za uvđenje). Obavezn uvđenje predtretmana pre ispuštanja u kanalizacinu mrežu za ne krisnike kji u uptrebljenim vdama imaju pasne materije. Određivanje titulara manjih pstrjenja za prečišćavanje, ka i lkalnih kanalizacinih sistema u skladu sa Zaknm, u smislu izgradnje, državanja i kntrle kvaliteta; Usklađivanje pstjećih pravilnika kvalitetu uptrebljene vde sa zaknima i republičkim pravilnicima iz ve blasti. Definisanje kridra atmsferskih klektra i tvrenih kanala

134 1. Definisanje slivnih pdručja sa strg uslvljenim mestm uliva atmsferske kanalizacije na najbližim recipijentima. 2. Izgradnja atmsferske kanalizacije u Ovčar Banji, Grnjj Trepči, Mrčajevcima, ka i Preljini i Mršincima. 3. Režim državanja tvrenih kanala u putnm zemljištu se mra striktn primenjivati uz pvećanje efikasnsti nadzra. 4. savremene sisteme kišnih ticaja na nivu celg grada-zadržavanjem kišnice u svim fazama (zelenim krvvima baštama, klvzm d przng asfalta, infiltracinim knima i rvvima, slivničkim-retenzinim rešetkama, infiltracinim-retenzinim šahtama, prznim klektrima), a ne brzim nepsrednim dvđenjem d najbližeg recipijenta KOMUNALNA OPREMA Psebni ciljevi razvja kmunalne preme i usluga jesu: uspstavljanje savremeng sistema upravljanja tpadm i njegv usklađivanje sa reginalnim knceptm upravljanja tpadm za pdručje Mravičkg kruga; plansk prširenje, adekvatn uređenje, saniranje i državanje grblja na pdručju grada; adekvatn uređenje, premanje i državanje pijaca na pdručju grada, i uvđenje elemenata urb-kmunalne preme za uređenje javnih pvršina u naseljima na ruralnm pdručju 2.4. TURIZAM, ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE, ZAŠTITA PRIRODNIH I NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA TURIZAM Osnvni cilj je razvj specifične, prepznatljive turističke pnude Grada. Ciljevi razvja su: planski razvj turizma usklađen sa čuvanjem živtne sredine i unapređenjem prirdnih vrednsti, drživi razvj, iniciranje i stimulisanje razvja aktivnsti kmplementarnih turizmu, planska pdrška razvju turističkih ptencijala, kmunaln i infrastrukturn premiti turističke sadržaje, uključiti spsbnst individualaca u turističku pnudu, prizvdnju zdrave hrane staviti u funkciju turizma, razvj verskg turizma, razvj zdravstveng turizma banje, razvj seskg turizma, razvj turizma psebnih interesvanja, aktivan dmr, razvj tranzitng turizma ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE Pitanje stanja živtne sredine sve više pstaje suštinsk pitanje kd izbra ciljeva i pravaca ukupng razvja, jer uprav zatečen stanje sredine predstavlja plazni niv ka stvarenju ciljeva skladng prstrng i ukupng razvja. Svjim aktivnstima čvek pstepen dprinsi izmenjensti prirdnih resursa. Obim menjanja prirde narčit je izražen pslednjih decenija, sa razvjem urbanizacije, prastm stanvništva, primenm nvih tehnlgija narčit u hemijskj i srdnim industrijama. Vremenm je pstal jasn da ti izmenjeni uslvi imaju svj pvratni uticaj na pstanak živg sveta i na uslve dvijanja svih ljudskih aktivnsti.

135 Prirdna sredina je pseban ptencijal čija vrednst uvećava upredne prednsti za razvj dređeng prstra. Teritrija grada Čačka predstavlja slženu strukturu prirdnih dlika i antrpgenih uticaja u izgrađenim urbanim, ruralnim i infrastrukturnim znama. Održivi razvj, št znači živeti unutar prihvatng kapaciteta eksistema, mguće je u celsti stvariti dabirm nih prizvdnih prizvda kji ni utrškm sirvina, ni njihvm preradm, niti dbacivanjem istršeng prizvda ne ugržavaju tl, vde i vazduh u prstru grada Čačak. T neminvn iziskuje uspstavljanje nvg sistema vrednsti kji će pdsticati plitičke i društvene prmene prema p živtnu sredinu prihvatljivim tehnlgijama i načinu življenja kji pštuje prirdne eklške zaknitsti, dnsn graničenja kje nameću prirdni prcesi, i kji pdstiče rast u kvalitativnm, a ne nužn u kvantitativnm smislu. Ciljevi zaštite prirdnih vrednsti grada Čačka su sledeći: čuvanje većih i značajnih pvršina prirdnih travnjaka ka prirdnih elemenata, sanacija i prevencija d erzije pvršina u kntaktnim znama pšumljavanjem, čuvanje i sanacija manjih vdnih pvršina i specifične vegetacije u njihvj nepsrednj klini, čuvanje mrflških i vizualnih karakteristika predela ruralnih naselja, sanacija i prevencija d erzije zapuštenih pljprivrednih pvršina pšumljavanjem sanacija i regulacija stalnih i bujičnih vdtka radi sprečavanja erzije Ciljevi racinalng krišćenja i zaštite prstra su sledeći: Smanjivanje i sprečavanje nenamenskg krišćenja prirdnih resursa, a psebn šuma, pljprivredng zemljišta viskg bniteta i pdzemnih vda, Radikaln sankcinisanje i suzbijanje bespravne izgradnje, psebn u pdručjima čuvanih prirdnih vrednsti u ruralnim pdručjima, Pdsticanje izgradnje bjekata svih vrsta unutar građevinskih pdručja naselja, s psebnim naglaskm na revitalizaciji pstjećih bjekata, Afirmacija eknmskg krišćenja prirdnih resursa u skladu s načelima drživg razvja, a psebn u dmenu eksplatacije prirdnih resursa, pljprivredne prizvdnje, privredng krišćenja šuma i krišćenja šuma za psebne namene (turizam i rekreacija), Sanacija devastiranih pvršina, psebn eksplatacijskih plja i divljih depnija prmenm namene u trajne blike krišćenja (turizam, radne i servisne zne, rekreacija) Uspstavljanje jedinstveng sistema za sprečavanje i uklanjanje šteta d elementarnih nepgda, Uspstavljanje slženg sistema za praćenje prmena u prstru ZAŠTITA PRIRODNIH DOBARA Opšti ciljevi zaštite prirde i prirdnih dbara jesu: čuvanje bilške raznvrsnsti, t jest specijskg, eksistemskg i genetičkg diverziteta; čuvanje ge-nasleđa, krz zaštitu i prezentaciju gelških, gemrflških, hidrgrafskih i pedlških fenmena; čuvanje dlika prirdnih i predenih celina; čuvanje starih, reprezentativnih i/ili značajnih stabala drveća; i

136 rekultivacija (remedijacija) prstra štećenih izgradnjm bjekata i drugim građevinskim radvima ili eksplatacijm mineralnih sirvina; ka i sanacija žarišta ekscesivne i jake erzije ZAŠTITA NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA Osnvni ciljevi zaštite nepkretnih kulturnih dbara su: 1) utvrđivanje granica zaštićene kline, zne sa prelaznim režimm zaštite prstra i šire zne zaštite kategrisanih nepkretnih kulturnih dbara, sa diferenciranim režimima krišćenja, uređenja i izgradnje prstra, kjima će se, pred zabrana, utvrditi i mgućnsti za razvj kmplementarnih aktivnsti (turizma, pljprivrede i sl.) i izgradnju prstra u funkciji prezentaciji spmeničkg nasleđa i razvja lkalne zajednice; 2) sprvđenje integralne zaštite nepkretng kulturng dbra i prstra zaštićene kline i zna zaštite; 3) pvećanje dstupnsti nepkretnih kulturnih dbara, pbljšanjem kvaliteta lkalne putne mreže i njihve prezentacije javnsti; 4) utvrđivanje adekvatne namene i krisnika nepkretnih kulturnih dbara u javnm/državnm vlasništvu, radi efikasnije zaštite, prezentacije i eknmskg vrednvanja dbra; i 5) sprvđenje kategrizacije i rekategrizacije najvrednijih nepkretnih kulturnih dbara. 6) čuvanje i sanacija svih starih seskih grbalja. III PRINCIPI I PROPOZICIJE KORIŠĆENJA, UREĐENJA I ZAŠTITE PROSTORA 1. PRINCIPI I PROPOZICIJE ZAŠTITE,UREĐENJA I RAZVOJA PRIRODE I PRIRODNIH SISTEMA 1.1. POLJOPRIVREDNO ZEMLJIŠTE I POLJOPRIVREDA (REFERALNA KARTA 1) U pljprivredi ka celini, treba stvriti repr celine, zakružene - zatvrene sisteme u kviru svake grane psebn i na relacijama između grana. U tim zatvrenim sistemima mra se znati, šta ide na ugvaranje (kperativni dns razmene), šta na nerganizvan tržište, a šta na tkup ili rganizvan tržište. Svaki d pmenutih vidva tržišta ima svje prednsti i nedstatke: kperativni dns nudi niz pgdnsti u prizvdnji, da eliminiše rizik prdaje i da cena pri bračunu treba da bude nešt niža d tržišne ( slbdne ); nerganizvan tržište nudi maksimalne cene, ali i takav rizik; rganizvan tržište ili tkup treba da bezbedi tkupne cene iznad garantvanih k niva bračunskih za kperaciju. Ov je nephdn kd pljprivrede, jer pred niskim i nestabilnim cenama, nesigurnm plasmanu u vj delatnsti svaka rganizvanst prpada. Zaštitm pljprivredng zemljišta i unapređenjem prdične pljprivrede mgu se uspešn rešavati sam multisektrskim pristupm, kji pdrazumeva celvit psmatranje endgenih ptencijala i graničenja na nivu naselja s atarm, u funkcinalnj međuzavisnsti s najbližim gradskim i privrednim centrima, susednim pštinama i drugim relevantnim faktrima kruženja, t jest u sklpu reginalne strategije integralng ruralng razvja, uz aktivn učešće lkalnih zajednica u definisanju specifičnih ptreba različitih naselja, dnsn grupa naselja dređenih resursnih, prizvdnih, demgrafskih i infrastrukturnih karakteristika. Izrada i sprvđenje ve strategije trebal bi da se zasniva na decentralizvanm pristupu, kjim se bezbeđuju adekvatne mere pdrške eknmskm i scijalnm razvju, zaštiti i upravljanju prirdnim resursima i čuvanju lkalne tradicije i kulture. Svi učesnici realizacije predlžene strategije ne mgu se unapred drediti. Načeln gledan t su svi žitelji Grada, dmaćinstva kja imaju pljprivredn gazdinstv, mesne zajednice, rgani Gradske uprave,

137 lkalni i drugi zainteresvani pslvni subjekti, društvene i plitičke rganizacije, a zatim dgvarajući rgani i institucije na reginalnm, nacinalnm i međunardnm nivu. Priritetne aktivnsti bile bi sledeće: - animiranje i privlačenje ptencijalnih investitra, umešnm prmcijm agreklških dbara Grada, ne sam pred akterima privredng, društveng i plitičkg živta na dstupnim nivima teritrijalne rganizacije države, već i prek savremenih medija, uključujući i Internet; - stvaranje institucinalne i rganizacine pdlge za uspešn knkurisanje za finansijska sredstva iz Agrarng budžeta i drugih dmaćih javnih fndva, privatnih izvra i predpristupnih prgrama Evrpske unije, sa intencijm uspešng uključivanja u dugrčn krišćenje dgvarajućih dmaćih i stranih strukturnih fndva, ka i za sinhrnizvan uključivanje interesa pljprivrede i sela u krišćenje budžetskih sredstava kja se bezbeđuju za finansiranje vdprivrede, unapređenje šuma i dr.; - bezbeđenje stručne, savetdavne, infrmatičke i perativne pdrške utvrđivanju prgrama razvja lkalnih zajednica, prema principu dzd na gre; - bezbeđenje realnih izvra za finansiranje pdrške pstanku pašnjačkg stčarenja, upred sa stimulisanjem razvja nepljprivrednih aktivnsti na selu; i - bezbeđenje budžetske pdrške Republike u vidu agreklških prgrama pdrške kji su namenjeni čuvanju prirdnih resursa, bidiverziteta, ambijentalnih i kulturlških vrednsti planinskg pdručja ŠUME I ŠUMSKO ZEMLJIŠTE I LOVIŠTA (REFERALNA KARTA 1) PLAN KORIŠĆENJA I ZAŠTITE ŠUMA I ŠUMSKOG ZEMLJIŠTA Šume i šumsk zemljište u državnj svjini kjima gazduje Šumska uprava Čačak p teritrijalnj pdeli pripada Glijskm šumskm pdručju. Krišćenje šuma je regulisan pštim ciljevima gazdvanja šumama, kji su regulisani Zaknm šumama R. Srbije. Ovim Zaknm se eksplicitn zahteva da se šume mraju državati, bnavljati i racinaln kristiti čime se pvećava njihva vrednst, krisne funkcije, bezbeđuje trajnst i zaštita, ka i pvećanje prinsa i prirasta šuma. Shdn tme dugrčni cilj gazdvanja šumama i šumskim zemljištem grada Čačka, buhvata sledeće gazdinske mere: reknstrukcija degradiranih šuma, pšumljavanje nebraslih pvršina, prevđenje šumskih kultura u drasle kvalitetne sastjine, dvđenje sastjina u ptimaln stanje kje će u ptpunsti kristiti ptencijalne mgućnsti staništa, dvđenje sastjina u funkcinaln stanje u cilju bezbeđenja hidrlške funkcije, prevđenje izdanačkih sastjina u viske, bezbeđenje pšte krisnih funkcija šuma. Bilškim uzgjnim radvima, dnsn, planm gajenja šuma, gdišnji bim uzgjnih radva je 72 ha d čega je 5 ha pdizanje nvih šuma (pšumljavanje) a stal je nega pstjećih kultura. Osnvni uzgjni blik kme se dugrčn teži načinm gazdvanja, je viska šuma,prirdnim ili veštačkim putem bnvljena.

138 PLAN LOVIŠTA Pdručje Prstrng plana buhvata četiri lvišta: Zapadn-Mravsk lvište pvršina lvišta je ha, lvište "Jelica - Čemernica Kablar" pvršina lvišta je ha, lvište "Bresnica" pvršina lvišta je ha, i lvište "Ježevička reka" pvršina lvišta je 9.030ha. Lvišta su namenjena uzgju, zaštiti i krišćenju plemenite krupne i sitne divljači i t: srne, divlje svinje, zečeva, fazana i jarebica... Kmercijalna lvišta mgu se frmirati na prstrima kji mgućavaju planski uzgj i izlv kmercijaln isplative divljači VODE I VODOPRIVREDNA INFRASTRUKTURA (REFERALNA KARTA 2) OSNOVNA KONCEPCIJA KORIŠĆENJA I ZAŠTITE VODA pravvremenim i bjektivnim izeštavanjem kvalitetu vdenih ek sistema jača se ulga njihvih krisnika u dnšenju ključnih dluka svm pnašanju i delvanju u živtnj sredini, razviti svest nužnsti racinalng upravljanja vdenim resursima kak bi se trajn ptimizvali rezultati njihvg krišćenja. T nameće ptrebu primene savremenih naučnih iskustava i istraživanja prceni ljudske delatnsti (sabraćaja, industrije, prizvdnje energije, naselja, pljprivrede, šumarstva, stčarstva, turizma) na eksisteme slivnih pdručja čime bi se iznalazila ptimalna rešenja u upravljanju (upravljanju, krišćenju i zaštiti) vim prirdnim resursm, kd upravljanja ukupnim vdnim bgatstvm ptrebn je razmtriti uptrebu svih rasplživih vda bez mgućnsti narušavanja prirdn uspstavljene hidrlške ravnteže. Nedvljn pznavanje hidrlških karakteristika, dnsn bilansa vda, ka i njihv nekntrlisan krišćenje, mže imati negativne psledice p njihv kvalitet, pdsticati prizvdne prgrame kji ne zahtevaju ptršnju velikih kličina vde za prizvdnju, ne uptrebljavaju štetne i pasne materija u prizvdnim prcesima, i ne kd kjih je predviđen pvratn kruženje (recikliranje) vde i uptraba tpadnih materija ka sekundarnih sirvina. Odnsn, zahtevati da rganizacina struktura i knačni prizvd u prizvdnm prcesu pseduju sertifikat ISO 14000, tj. da prizvdni ciklus dgvara standardima kvaliteta kje prpisuje vaj sistem. Skladn tme predvideti preske lakšice i druge stimulativne mere, u pstupku pdsticanja preduzetništva, tj. njegvg kreditiranja, definisati kriterijume pdsticaja u skladu sa drživim upravljanjem. Prširivanjem mreže kanalisanja tpadnih vda, izgradnjm sistema zbrinjavanja tpadnih vda, baveznim predtretmanm vda iz prizvdnih industrijski pgna i drugim merama smanjiće se zagađivanje reka, ptka, i na taj način će se sprečiti zagađenje vda. Viskim standardima kmunalne premljensti naselja, i prizvdnih pgna kje ptencijaln ugržavaju kvalitet vda sprečiće se zagađenje, a i sanirati današnje. Pažljivim planiranjem namena prstra u kntaktu sa vdnim znama ka i definisanjem zna vdzahvata nemgućiće se lciranje zagađivača na vdnim znamana i unutar zna sanitarne zaštite VODOSNABDEVANJE Izgradnja brane Svračkv na Velikm Rzavu mgućiće priključenje na sistem vdsnabdevanja Rzav naseljima kja su u višim visinskim znama grada Čačka, pa se zbg tga sada ne mgu priključiti: Ostra, Vujetinci, Petnica, Premeća, Kačulice, Vrnčani i Jančići. (grafički prilg treća faza Rzava). Ostvariće se pbljšanje elektrenergetskg sistema u smislu stabilnsti.

139 Na snvu Vdprivredne snve Srbije, zapadnmravsk-rzavski reginalni sistem iz subsistema Rzav I bezbeđuje viskkvalitetnm vdm naselja : Arilje, Pžega, Lučani, Čačak i Grnji Milanvac; a iz subsistema Rzav II (prevđenjem vda iz sliva Uvca u sliv Rzava) bi se bezbedile ddatne kličine vde u slivu Klubare i grada Begrada. Zadržavanje pstjećih izvrišta u Beljini, Prijevru, sa prsečnm prizvdnjm d 70 l/s (d čega preduzeće Slbda kristi k 50 l/s) i čuvanje minimuma prizvdnje za distribuiranje vde u havarijskim situacijama; i izvrišta Guševac u Mrčajevcima sa kga se vdm snabdevaju meštani vg sela u nižim visinskim znama. Priključivanje na sistem čitavg niza sela i prigradskih naselja Nastavljanje izgradnje rezervarskih prstra i razvdne mreže p visinskim znama u naseljima kja su zapčela realizaciju sistema ili su planirana za priključenje u drugj fazi snabdevanja sa sistema Rzav (grafički prilg: druga faza Rzava). Pvezivanje svih pjedinačnih seskih vdvda kji ispunjavaju tehničke i kvalitativne zahteve u jedinstven sistem, uz kntinualn praćenje kvaliteta vde, i: 1. Izgradnja magistralng cevvda Ø300 mm d Knjevića d Mrčajevaca sa leve strane Zapadne Mrave, ka i magistralng cevvda Ø300 mm d Atenice d Gričana, sa desne strane. Izvršiti njihv spajanje u Mrčajevcima i tak uključiti izvrišta Kukići i Guševac u sistem i mgućiti naseljima nizvdn d gradske zne da se snabdevaju rzavskm vdm. 2. Pvezivanje u sistem Rzav izgrađeng eksplatacing bunara u Kukićima, sa hlrinatrskm i crpnm stanicm, ka i razvdnm mrežm za t sel i ptisnim cevvdm d pstjećih rezervara i visinske zne (na seskim vdvdima) u selima Zablaće, Lipnica, Ježevica. Više zne vih sela će i dalje kristiti seske vdvde, dk će se i zna priključiti u sistem. 3. Pvezivanje u sistem Rzav izgrađeng rezervara zapremine 1000 m 3 u Mrčajevcima, da bi se uravntežili pritisci u mreži između dva pstjeća rezervara, mgućil priključivanje većeg brja ptršača i bezbedila dvljna kličina vde za Katrgu, Bečanj i Bresnicu. 4. Pvezivanje u sistem Rzav izgrađeng rezervara zapremine 1000 m 3 između pstjećih rezervara u Lipnici, da bi se uravntežili pritisci i pveza sistem sa Kukićima. Time će se veći brj krisnika priključiti na sistem najviše d V visinske zne. Ptršači stalih zna će zadržati snabdevanje iz lkalnih vdvda. Tehnlšku vdu za industrijske ptrebe isključiv kristiti na zahvatima pvršinskih i pdzemnih vda nižeg kvaliteta, uz stvaranje mgućnsti recirkulacije u prcesima prizvdnje i uz bavezu bezbeđenja garantvang vdprivredng minimuma. Završiti uvđenje sistema daljinskg nadzra vdsnabdevanja na teritriji celg aministrativng pdručja grada.. Ujednačavanje kvaliteta mreže na nivu celg aministrativng pdručja grada (zamena cevng materijala kvalitetnijim, zamena manjih prečnika dgvarajućim, ukidanje slepih krakva mreže uspstavljanjem prstenaste mreže na svim denicama, izgradnja rezervarskih prstra...) VODOTOCI Regulisanje rečnih krita sliva Zapadne Mrave regulisanje reka na rang vda Q1% ili Q2%, zavisn d tga da li se štite naselja ili zemljište, sa ciljem zaustavljanja erzije tla i bala. 1. Regulaciju manjih vdtka, psebn nih kji se nalaze u znama čuvanih eksistema, treba bavljati p principima "naturalne regulacije", kja pdrazumeva št manju uptrebu

140 grubih veštačkih intervencija (kinetiranja krita, blaganja celg pprečng prfila kamenm i betnm, itd), kak bi se u celsti čuvali vdeni eksistemi i nepsredn pribalje (zabranm gradnje bjekata kji bi težali ili nemgućili državanje nasipa). 2. Na bujičnim vdtcima zaštitu baviti aktivnim merama ublažavanja pplavnih talasa. 3. Regulacije vdtka u zni naselja, pred funkcinalnih kriterijuma, primeriti i urbanim, estetskim i drugim uslvima kji plemenjuju živtnu sredinu; 4. Eksplataciju nansa ka građevinskg materijala dzvliti sam vlašćenim rganizacijama uređenje vda ka elementa živtne sredine uređenje vdng zemljišta i njegva zaštita pre svega sa stanvišta čuvanja mgućnsti nesmetane evakuacije velikih vda, dvdnjavanja i čuvanja flre i faune, ka i stabilizacije krita. Izgradnja nvih i državanje pstjećih dbrambenih nasipa Uređaj za prečišćavanje prcednih tpadnih vda je ptrebn predvideti na lkaciji sanitarne depnije, ka i mest uliva prečišćenih vda u recipijent KANALISANJE FEKALNA KANALIZACIJA Izgradnja centralng pstrjenja za prečišćavanje tpadnih vda Lkacija predeljena za izgradnju je nizvdn d urbang dela grada (nizvdn d ušća Ateničke reke u Z. Mravu, kja je planskim dkumentima dređena ka recipijent). Na snvu tehn-eknmske analize varijantnih rešenja u Hidr studiji Čačka ptvrđena je lkacija iz GUP-a 73.gd. Ptrebn je uslviti baveznu ugradnju pstrjenja za predtretman industrijskih tpadnih vda u svakm pjedinačnm industrijskm bjektu, pre ispuštanja u gradsku kanalizacinu mrežu. Tehnlški napredak iz ve blasti nameće nve metde prečišćavanja tpadnih vda, kje nisu prpraćene našm zaknskm regulativm (nije prilagđena kategrizacija kvaliteta vde industrijskih predtretmana pre upuštanja u kanalizacini sistem sa kvalitetm tpadnih vda kje ulaze u pstrjenje za prečišćavanje ). Ptrebn je usaglasiti naše zakndavstv sa svetskim trendvima, da ne dđem u situaciju da uvdim preskupe tehnlgije kje su već izbačene iz uptrebe. Izrada idejng rešenja kanalisanja celg aministrativng pdručja grada Priključivanje dmaćinstava celg aministrativng pdručja grada na kanalizacine sisteme (1200 l/s u danu max pterećenja), mći će da se stvari i krz: prširenje kapaciteta izgradnju centralnih kanalizacinih klektra d većih seskih naselja (izgraditi nvi klektr iz pravca Preljine, Atenice, Trbušana...) i pvezati na gradsku kanalizacinu mrežu i na centraln pstrjenje za prečišćavanje tpadnih vda. ukidanje septičkih jama ka alternativng rešenja. pvezivanje više susednih naselja na manja pstrjenja za prečišćavanje tpadnih vda pre ispuštanja u najbliži recipijent. Na snvu analiza u VOS je usvjena perspektiva razvja za kanalizacinu mrežu tpadnih vda nrma specifične dužine je 2,5 m/krisniku. Ujednačavanje kvaliteta mreže na nivu celg aministrativng pdručja grada (zamena cevng materijala kvalitetnijim, zamena manjih prečnika dgvarajućim.. Uvđenje sistema daljinskg nadzra rada crpnih stanica, ka i kvaliteta vde u kanalizacinm sistemu.

141 ATMOSFERSKA KANALIZACIJA Definisanje kridra atmsferskih klektra i tvrenih kanala, kak bi se prikupile št veće kličine vde d kiša, tpljenja snega ili slivanja sa bližnjih terena i sprečile štete d plavljenja delva naselja i sabraćajnica. Na snvu analiza u VOS je usvjena perspektiva razvja za kanalizacinu mrežu atmsferskih vda nrma specifične dužine je 1,5 m/krisniku. Definisanje slivnih pdručja sa strg uslvljenim mestm uliva na najbližim recipijentima. Režim državanja tvrenih kanala u putnm zemljištu se mra striktn primenjivati uz pvećanje efikasnsti nadzra. AKUMULACIJE VEŠTAČKA JEZERA Da bi se pstjeće akumulacije št blje iskristile, nephdn je drediti im funkciju i mdel upravljanja, kak u slivu Z. Mrave, tak i u slivu u celini. T se bezbeđuje dgvarajućim mnitringm režima vda i zahteva krisnika (prizvdnja struje, zaštita flre i faune, neremećenje mikrklime u kruženju manastira...), uvđenjem vdprivredng infrmacing sistema, analiziranjem... Jezeru u sprtskm centru Mladst vratiti funkciju rekreacije stanvništva - pbljšanjem kvaliteta vde Zapadne Mrave. MELIORACIONI SISTEM Revitalizacija pstjećih i izgradnja nvih savremenih sistema za navdnjavanje. Neki d pstjećih sistema za navdnjavanje mgu se pretvriti u kmpleksne meliracine sisteme za be funkcije - dvdnjavanje i navdnjavanje, reknstrukcijm kanalske mreže i pumpnih stanica, kje mgu da pumpaju u dva smera - da prazne kanale u peridima dvdnjavanja i da u njih upumpavaju vdu iz bližnjih reka u peridu navdnjavanja. Izrada studije primeni hidrmeliracinih sistema. Navdnjavanje se tretira sam ka dpunska mera za stabilizaciju pljprivredne prizvdnje, kjm se neutrališu nepvljni efekti suša, št se mra prmeniti izradm studije i dređivanjem tehničkih rešenja i dinamike realizacije tih sistema. Sprečiti zatrpavanje kanala i izgradnju bjekata u nepsrednj blizini kanalske mreže. Prširiti sekundarnu mrežu d svih zainteresvanih parcela GEOLOŠKI RESURSI Gelški resursi su nebnvljivi izvri energije i zat njima treba mudr upravljati da bi i buduće generacije mgle da ih kriste. Krz istriju pstjala je čvrsta veza između energetike i razvja tehnlgije a danas su energenti jedan d snvnih segmenata mderne eknmije. Gelški resursi se dele na energetske i mineralne resurse. Od pstjećih energetskih resursa (nafta,prirdni gas, ugalj i treset) na teritriji grada Čačka zastupljeni su ugalj i nafta. Ugalj se eksplatisa i t u najvećj meri lignit, mada ni jedan d rudnika danas ne radi, dk ptencijaln naftnsn plje u dlini reke Zapadne Mrave jš uvek nije dvljn ispitan (grafički prilg Karta mineralni sirvina Analitičk dkumentacina snva). Od pstjećih mineralnih resursa kada su metali u pitanju pstje velike rezerve bakra (Jančići,

142 Vrnčani, Ršci, Međuvršje, Pakvraće i južni de Brezvica). A d ne metala kriste se pesak,šljunak i krečnjak. Šljunak se eksplatiše duž tka Zapadne Mrave a krečnjak na bdnim brdsk planinskim masivima. Gelški resursi na teritriji grada su raznvrsni ali nedvljn ispitani. Vizija grada Čačka je da se efikasn upravlja i kristi gelškim resursima i da se izvrši pregled i evidencija svih gelških resursa na jednm mestu (infrmacina baza pdataka) čime bi se izbegl pnavljanje istraživačkih radva. Strategijm razvja grada Čačka, Grad se ne predeljuje u narednm peridu za krišćenje nebnvljivih izvra energije, samim tim ni egzistiraju u pstjećem bimu. 2. KONCEPCIJA I PROPOZICIJE PROSTORNOG RAZMEŠTAJA I DISTRIBUCIJE STANOVNIŠTVA, NASELJA I JAVNE SLUŽBE 2.1. PROJEKCIJA STANOVNIŠTVA Prjekcija stanvništva Prjekcija stanvništva rađena je na snvu ispljeng demgrafskg trenda. Pretpstavke daljim prmenama demgrafskih tkva su bazirane na snvu sadašnjih demgrafskih ptencijala u gradu. Prema rezultatima prjekcija, u razdblju d 2021.gdine deppulacine tendencije će biti snvna karakteristika demgrafskih tkva u gradu. D gdine brj stanvnika će se smanjiti na stanvnika, št će u dnsu na gdinu ( ) predstavljati smanjenje za k lica. Uzrk nastavljanja tendencije padanja stanvništva je, pre svega, starsna struktura. Pstjeća starsna struktura je nepvljna s aspekta rađanja, št uz pretpstavku daljem padanju pldnsti stanvništva nužn uslvljava brz snižavanje stpe nataliteta, a time i dalje intenzivn starenje. S druge strane, relativn veliki ude starih će, i pred pretpstavke snižavanju smrtnsti p starsti, neminvn dvesti d pvećanja pšte stpe mrtaliteta i samim tim d negativng prirdng priraštaja. Psmatran p tipu naselja, i dalje se čekuju suprtne tendencije u kretanju stanvništva u gradu i seskim naseljima. Smanjenje ukupng stanvništva će biti prisutn u seskim naseljima. U gradu će se nastaviti znatn slabiji ppulacini rast. Deppulacija seskg stanvništva prisutna je d 60-tih gdina pršlg veka, tak da prjektvana ppulacina dinamika d 2021.gdine predstavlja intenziviranje dugrčne tendencije. Tabela br.42. PROJEKCIJA BROJA STANOVNIKA PO NASELJIMA Red.br Naziv Naselja Atenica Baluga (Ljubićska) Baluga (Trnavska) Banjica Beljina Bečanj ppisni peridi PROEKCIJA

143 Brezvica Bresnica Vapa Vidva Viljuša Vranići Vrnčani Vujetinci Gričani Grnja Grevnica Grnja Trepča Dnja Grevnica Dnja Trepča Žačani Zablaće Jančići Ježevica Jezdina Katrga Kačulice Knjevići Kukići Kulinvci Lipnica Lznica Ljubić Međuvršje Milićevci Mikvci Mjsinje Mrčajevci Mršinci Ovčar Banja Ostra Pakvraće Parmenac Petnica Preljina Premeća Pridvrica Prijevr

144 Prislnica Rajac Rakva Riđage Ršci Slatina Sklići Stančići Trbušani Trnava Čačak UKUPNO GRAD Brjčani pkazatelji dbijeni prjekcijm stanvništva jasn pkazuju ispljenu deppulaciju na prstru Čačka. Upređenjem pdataka ppisa gd. i gd., za kju je urađena prjekcija brja stanvnika, učava se smanjenje brja stanvnika na teritriji Grada za stanvnika. Ak psmatram trend kretanja brja stanvnika p snvu centara, njihvih funkcinalnih gravitirajućih zna mgu se učiti sledeće demgrafske tendencije. Centar sa prigradskim naseljima u peridu gd. zabeležiće demgrafski rast. Demgrafski rast u vm peridu iskazan apslutnim brjevima je 921 stanvnik, tj. za perid d 19 gdina ukupna ppulacija grada Čačka i prigradskih naselja će se uvećati za vaj brj stanvnika. U peridima izmeću gd u vm pdručju grada se vaj brj stanvnika u prseku uvećava 1000 stanvnika gdišnje. Sekundarni centri Mrčajevci, Preljina i Mršinci-Slatina, ka i psebn izdvjeni centri zajednice sela Trbušani i Prijevr sa svjim gravitirajućim pdručjima u peridu gd. zabeležiće negativan demgrafski trend. Psmatran p tipu naselja, čekuje se nastavak dsadašnjih tendencija u kretanju stanvništva: smanjenje ukupng stanvništva u seskim naseljima i ppulacini rast u gradu sa rubnm znm, ali znatn manji u dnsu na prethdne peride, jer će se istršenst demgrafskg ptencijala sela draziti i na slabljenje migracija u gradve.

145 PROJEKCIJA STANOVNIKA PO CENTRIMA ZAJEDNICA SELA

146 2.2. ORGANIZACIJA MREŽE NASELJA (REFERALNA KARTA 3) FORMIRANJE MREŽE NASELJA I NASELJSKIH CENTARA Na snvu analize mreže naselja i centara grada Čačka, dšl se d zaključka da pstje neklik grupa naselja i t: Prvu grupu naselja čine seska naselja kja su premljena i rganizvana u cilju pstizanja št veće pljprivredne prizvdnje. U vim naseljima pred stambenih bjekata i bjekata najnužnije naseljske preme nema drugih bjekata, ili sadržaja kji bi mgli pstaći razvj vih naselja na bazi nepljprivrednih delatnsti. U drugj grupi se nalaze i seska naselja kja pred pljprivredne prizvdnje imaju uslva na bazi rasplživih resursa (blizina drvne mase, ukrasng i građevinskg kamena, turističkih znamenitsti, izvra mineralne vde i sl.) mgućnsti zadvljenje nekih drugih ptreba krz razvj drugih nepljprivrednih delatnsti ka št su turizam, prerada stčnih i pljprivrednih sirvina, bjekata male privrede i sl. Trećj grupi naselja pripadaju na naselja u kjima se stanvništv bavi pljprivrednm prizvdnjm, ali i radm izvan pljprivrede. Iz ve grupe naselja je najveći brj migranata kji dlaze na rad u urbani centar Čačka, a zatim i u druga nepljprivredna naselja. Zajednica naselja predstavlja grupaciju naselja u gravitacinj zni većeg značajnijeg seskg ili mešvitg naselja, ili u gravitacinj zni gradskg naselja. Takv naselje čini centar zajednice naselja. U kviru zajednice naselja, pred vg centra, izdvajaju se lkalni centri u kjima se javljaju sam nukleus jedne, ili dve funkcije (neptpuna škla, ambulanta, mesna kancelarija, mesna zajednica, tkupne stanice pljprivrednih prizvda i sl.). Lkalnim centrima gravitiraju primarna seska naselja. Pred, vih pstje i samstalna naselja sa razvijenim nukleusm centralnih delatnsti. Primarna seska naselja dalje se dele na svje zaseke, a vi na pjedinačne kuće udaljene jedne d drugih u razbijenim naseljima brdvitih terena. Zajednice naselja i njihvi centri izdvjeni su na snvu kvalitativng pristupa (kmpletna premljenst naselja i njihv gravitacin pdručje) i na snvu kvantitativng pristupa (prema brju učešća tercijarne zapslensti u aktivnm stanvništvu naselja i u ukupnm brju zapslenih u tercijalnm sektru Grada). Zajednice naselja i njihvi centri izdvjeni su i na snvu kvalitativng pristupa (kmpletna premljenst naselja i njihv gravitacin pdručje) i na snvu kvantitativng pristupa (metd Rchefrta i Schmk-a). U metdi Rchefrt-a se za parametre kriste: tercijalnana zapslenst u naselju (tn), aktivn stanvništv u naselju (San) i tercijalna zapslenst u pštini (T). Ak je x-sa tn/t, a y-sa tn/san, nda su naselja sa najvećim brjem funkcija (prema brju učešća tercijalne zapslensti u aktivnm stanvništvu naselja i u ukupnm brju zapslenih u tercijalnm sektru grada). Gradski centar Čačak ispljava dminantan centralitet dk sam u malim iskazanim vrednstima centralitet p vj metdi pkazuju naselja Mrčajevci, Trbušani i Trnava. Primenm jš jedng kvantitativng pristupa - metda Schmk-a3 gde se za parametre kriste: brj zapslenih u tercijalnj delatnsti naselja (Ds), brj zapslenih u tercijalnj delatnsti Grada (Dr), brj stanvnika naselja (Bs) i brj stanvnika Grada (Br). U izrazu S pkazuje centralitet. Od ukupng brja naselja kja se dlikuju pzitivnim vrednstima, dnsn d naselja kja u Gradu imaju svjstv centraliteta, centar grada Čačka dminira sa svjim ispljenim centralitetm. Od stalih naselja kja ispljavaju centralitet su Međuvršje, Ovčar Banja i Parmenac. Jedan d najprihvatljivijih načina rangiranja naselja sa svjstvm centraliteta je primenm Devies-ve metde izračunavanja centraliteta naselja na snvu brja centralnih funkcija. Primena ve metde za naselja u Čačku je izvršena pmću snvnih funkcinalnih sadržaja. Sažimanje brja funkcija je izvršen radi stvaranja među naseljske kmparacije. Radi daljeg upršćavanja pstupka kmparacija je izvršena sam između naselja sa najbrjnijim centralnim funkcijama. 3 Milan Vresk, OSNOVE URBANE GEOGRAFIJE, Zagreb, 1980, str.150 S = D s Bs * D r/ Br

147

148

149 Centralitet naselja na snvu brja funkcija Tabela br.43 OŠ P.Z. Z.S P M.K Keficijent lkacije Bresnica Grnja Trepča Dnja Trepča Zablaće Ježevica Mrčajevci Mršinci Ovčar Banja Ostra Preljina Prijevr Prislnica Slatina Trbušani A 11.1 ukupn O.Š. - ptpuna smgdišnja škla M.K. - mesna kancelarija P Z.S. - zdravstvena stanica - pštanska jedinica P.Z. - pljprivredna zadruga A - apteka Na snvu izlženg i sintezne analize pdataka zajednice naselja sa svjim centrima, prikazane su u Karti mreže naselja. Na nivu grada, pd uticajem centra grada Čačka i naselja sa hetergenm industrijm, kja ima kntinuelni razvj, uslvljen je pmeranje stanvništva. Privlačna snaga Čačka prevazilazi i danas granice grada, ali nesumnjiv ima značajni uticaj unutar granica. Pmeranja stanvništva među naseljima grada zbg tga su bila u mng većem bimu usmerena ka centru, neg ka stalim centrima izvan grada Čačka. Zat je urbani centar džive demgrafski rast, i viši stepen urbane i funkcinalne premljensti, a stal pdručje dezagrarizaciju. Opšte je pznat, da industrija sa dlučujućim značajem u funkcinalnim tkvima urbanizacije, predstavlja snvni pkretač u demgrafskj i prstrn - fizičkj kmpnenti vg kmpleksng prcesa, pa zat ruralna naselja i ruraln stanvništv treba da prmene svju strukturu i karakteristike u pravcu prasta relativng značenja neagrarnih aktivnsti, ne zanemarujući ulgu pljprivrede, i da prevaziđu jaz u rganizaciji prduktivnsti i drugim dlikama između agrarnih i neagrarnih delatnsti. Ov je mguće sam rganizvanm planskm akcijm, krz disperziju dgvarajućih prizvdnih kapaciteta, i smišljenim vđenjem ukupng razvja privrede i neprivrede ka i infrastrukture na prstru čitave teritrije grada. Detaljnm analizm prstra grada Čačka u funkciji sagledavanja pstjeće mreže i davanja buduće mreže naselja, učava se čvrsta međuzavisnst između razmeštaja funkcinalnih sadržaja u centru urbang dela grada i mreže naselja. Neravnmeran razmeštaj funkcija (mncentrični) i neadekvatna funkcinalna rganizvanst i pvezanst naselja na pdručju teritrije grada uslvila je da demgrafski tkvi, spregnuti sa prstrn-fizičkim, eklškim, scilškim, vitalnim itd. da na vm prstru dđe d urabane eksplzije št bi bitn utical na smanjenje kvaliteta živta i stvaralaštva u centru urabane eksplzije.

150 Frmiranje pdručja Čačka, budući pravci razvja, prblemi u pstjećj mreži naselja, funkcinalna premljenst naselja direktn utiču na buduće frmiranje mreže naselja. U dsadašnjem razvju prisutna je neravnmernst u razmeštaju radnih mesta i drugih funkcinalnih sadržaja sa izrazit razvijenim centrm grada i nedvljn razvijenm mrežm gradskih centara kji bi mgućili i pdstakli brži i ravnmerniji razvj svih naselja u gradu. U dsadašnjem razvju čigledn da nije mgl dći d frmiranja takvih centara kji mgu brže da utiču na prevazilaženje razlika između grada i sela i smanjivanja negativnih prcesa kji se javljaju na tj relaciji. Na snvu prethdnih knstatacija mže se zaključiti da je najveći ptencijal uspstavljen u gradu Čačku i njegvj prigradskj zni, ptencijali stalih centara u gradu jš uvek su nedvljni da bi mgli da dprinse bržem i samstalnijem razvju aktivnsti u tim centrima. Prširen gradsk pdručje svjm premljenšću bjektima za ptrebe sekundarnih i tercijalnih delatnsti predstavlja pgdan prstr za izgradnju nvih bjekata za razvj pmenutih delatnsti. Naselja u prigradskj zni zahvaljujući knstantnm razvju infrastrukture i bjekata naseljske preme znatn su dbila u svjj atraktivnsti za dalju izgradnju. Sa stanvišta interesa preduzeća kja traže lkaciju u kviru grada, eknmski je u sadašnjj situaciji najpvljniji prstr u granicama urbang pdručja (manji ukupni trškvi uređenja zemljišta, pstjanje infrastrukture, blizina stambenih bjekata, kvalitetna radna snaga, pvljan sabraćajn-gegrafski plžaj i sl.). Sa druge strane dređenu pvljnst pružaju seski centri kada su u pitanju manji prizvdni pgni, kji se mgu prilagditi skrmnijim lkacinim uslvima ruralng pdručja grada. Zbg tga ak se imaju u vidu ptrebe svih stanvnika grada za dređenim bjektima sekundarnih i tercijalnih delatnsti, nameće se ka lgičn ptpunije iskrišćavanje lkacinih ptencijala svih centara u gradu, a ne sam grada Čačka. Sa stanvišta ravnmernijeg razvja, nameće se ka nephdn dalje razvijanje kak Čačka ka centra Grada, tak i naselja Mrčajevci, Preljina, Dnja Trepča i Mršinci. Pri čemu treba vditi računa funkcinalnj pvezansti svih centara i stalih naselja sa gradskim centrm. Osnvu kncepta razvja i rganizacije buduće mreže naselja sačinjavaju zajednice naselja. U kviru njih će dređena naselja sa najpvljnijim plžajem i drugim ptrebnim uslvima (niv premljensti, kncentracija aktivnsti i stanvništva, tendencije u razvju i uspstavljenim dnsima i vezama) bavljati funkciju centra. Na pdručju Čačka na bazi iskazang ptencijala frmiran je više centara zajednice naselja, i tri sekundarna centra. Na taj način se smanjuju gravitacine zne sa pružanjem usluga centra. U budućj mreži naselja sa aspekta funkcinalng predeljenja i plžaja, sa aspekta hijerarhije figurišu naselja: gradski centar, prigradska naselja, sekundarni centar (centar zajednice seskih naselja), centri zajednica seskih naselja, sel sa razvijenim centrm, primarn sesk naselje i banjsk i vikend naselje. Data hijerarhija naselja pdrazumeva i adekvatnu buduću premljenst naselja. Pred gradskg centra i prigradskih naselja, sekundarni centar i naselja kja su centar zajednice sela sa aspekta lkacing ptencijala, pred pstjećih funkcinalnih sadržaja su najatraktivnija. Za budući razvj Grad treba da kristi lkacine ptencijale svih centara (Karta planirana mreža naselja) i t tak št bi vršil dgvarajuće diferenciranje p njihvim specijalnstima. U tm sistemu Čačak i dalje treba da bude kulturni, prsvetni, administrativni, privredni i zdravstveni centar. Banja Trepča i Ovčar Banja treba da pstanu jš značajniji zdravstveni, rekreativni i turistički centri. Mrčajevci, Preljina imaju pgdnsti pred sekundarnih delatnsti za razvj i nekih tercijalnih, recim za frmiranje trgvačkg punkta šireg značaja. Ovak kncipiranm mrežm naselja budući razvj urbang dela Grada rastereti bi učene preterane kncentracije privrednih i neprivrednih bjekata, a razvjn ne bi bi ugržen. Selektivnijim lciranjem i izgradnjm gradsk pdručje bil bi znatn atraktivnije u mreži reginalnih i republičkih centara, a dgvarajuća smišljena transfrmacija seskih centara znatn bi unapredila razvj Grada u celini.

151 NAČIN, MERE I INSTRUMENTI ZA FORMIRANJE NOVE MREŽE NASELJA Na snvu analize pdataka, tkva kretanja, pzitivnih i negativnih, u mreži naselja grada Čačka artikulisali sm kje su snvne društvene snage kje uslvljavaju nastanak i razvj centra i kja je njegva snvna društvena funkcija. U gradu Čačku krz pstjeću mrežu naselja data je pstavka da se stvaranje sistema centara dvija pd dejstvm težnje stanvništva da minimalizuje napre u prcesu zadvljenja svjih ptreba, sa težnjm da maksimalizuje zadvljenje svjih ptreba u dnsu na dlazak u centar i da je decentralizacija usk vezana za stanje sabraćajng sistema. Ov pitanje je razrađivan tak da su definisani tipvi sistema centara ka mrežni sistem centara (naselja) u kme su elementi mreže, centri i njihve veze uslvljeni knkretnim stanjem svakg pjedinačng naselja u sistemu mreže naselja u gradu Čačku. Krz analizu ptvrđeni su prblemi u mreži naselja, dnsn, knstatvana je neadekvatna tehnika, tehnlgija i rganizacija kja je prisutna u rganizaciji mreže naselja na pdručju Čačka kja je dvela d velikg stepena kncentracije sadržaja u centru. Ka št snvni razlg nastajanja centralnih sadržaja leži u zadvljavanju ptreba krz razmenu, tak snvni razlg kncentracija centralnih sadržaja leži u težnji učesnika razmene da minimalizuju ptreban, ddatni napr na stvaranje kntakata. Krisnik ulaže napre da smanji kličinu nužng rada da bi stiga d centralnih sadržaja, dk psrednik teži smanjenju rada ptrebng za emitvanje infrmacija. Suštinski i snvni cilj kncentracije prema tme je minimalizacija napra ptrebng za stvarenje kntakata. Efikasnst dređene kncentracije aktivnsti u centru u direktnj je zavisnsti d primenjenih tehnlških, tehničkih i rganizacinih rešenja. Ak se prihvati ka tačn i ak se usvji činjenica da su tehnički, tehnlški i rganizacini prgres razvjne kategrije nda prizilazi da grnje granice kncentracije ne pstje. Data je nva rganizacija mreže naselja Čačka kja mgućava ptimalan stepen kncentracije u datim uslvima. Da bi se dšl d nve, drugačije date mreže naselja, ptrebn je na prstru Grada definisati mere i instrumente za frmiranje vakve mreže naselja. Sva prethdna istraživanja, analize, sinteze, prepruke i sadržaji navedeni su sa ciljem da se u uslvima Grada stvare mgućnsti za razvj jedne smišljene mreže naselja kja bi afirmisala sve prednsti sa ciljem da se stvri efikasn, racinaln i napredn društv kje će svjim radm stvarati sebi maksimalne mgućnsti za svestrani razvj. Težnja je da se vrednsti skncentrisane na vm prstru: racinalne individue, knkurentnst, tržišta i eknmska efikasnst - prnađu i iskažu krz datu mrežu naselja, ka ptimalni blik rganizacije društva. U tim traganjima čit da infrmacije čine snvu nephdnu za izbr najpgdnijih kmbinacija u svim sektrima živta i rada. Osnva u zadvljenju iskazanih ptreba je u frmiranju gradskg infrmacing sistema. Infrmacini sistem maksimaln pdstiče saznanja, preduzetnst, ali i bavezuje na sintezu, sagledavanje glbalnih, a ne sam individualnih ptreba, na akcije ptrebne za zadvljavanje artikulisanih ptreba, iskazanih prek nastalih trškva u prcesu zadvljenja ptreba, na psledice našeg blagstanja za buduće generacije. Frmiranje infrmacing sistema grada Čačka naseljima, dnsn zemljištu i svim nekretninama, ka de ukupng gegrafskg infrmacing sistema GIS-a, mgući bi nephdan mehanizam ustanvljavanja pdataka velikm trjstvu nekretnina: zemljištu, infrastrukturi i suprastrukturi-bjektima kji predstavljaju snvu svih raznvrsnih krisnika za krišćenje i kapitalizaciju. Infrmacini sistem nekretninama knačn mgućava stvaranje banke pdataka snvnj prstrnj jedinici parceli sa svim nephdnim pdacima u vezi nje, prv prirdnim: pvršina zemljišta, kvalitet, mrflgija, gemehaničke i inženjerske sbensti, granice parcele, nivelacija, regulacija, te bjektima i mrežama infrastrukture na njj i uz pristupni put, a psebn bjektima za stanvanje i druge namene na parceli. Psebna evidencija vlasništvu, krišćenju, plduživanju i rasplaganju na parceli i drugim elementima vezanim za svjinu i vlasništv dpunjavaju infrmacije uz sve službensti kje su zasnvane u vezi knkretne zemljišne čestice. Frmiranjem kvalitetng infrmacing sistema mgućila bi se pravna sigurnst vlasnika zemljišta, infrastrukture i bjekata ka suštinsk prav svake jedinke na imvini na čemu se zasniva svak preduzetništv, slbda akcije, knkurencija i tržišni mehanizmi, št je snv egzistencije i ljudskih prava.

152 Infrmacini sistem bezbeđuje ptimalnu alkaciju svih transkacija, a psebn adekvatnu presku plitiku usmerenu na efikasn i precizn vrednvanje prstra, dnsn vrednvanje nekretnina i fiskaln zahvatanje te imvine za ptrebe lkalne samuprave, da bi se pkrili trškvi upravng aparata, ali i bezbedil funkcinisanje važng javng sektra. Zemljišna plitika, ka snv za uspstavljanje rganizacije date mreže naselja Grada, mra biti zasnvana na kvalitetnm infrmacinm sistemu, jer nda u mngme mže biti preciznija, efikasnija i racinalnija, kristeći puzdane pdatke nekretninama, a uz t mže lakše dati elemente za razvj i sprvđenje ukupne eknmske plitike grada Čačka. Menadžment zemljištem i nekretninama mgućava da se na pravi način frmira i rganizuje data mreža naselja, sam u slučaju prethdn frmirang puzdang infrmacing sistema zemljištu, infrastrukturi, bjektima i službenstima i t p naseljima za niv grada. Ulaganja u naselja, zemljište, infrastrukturu i bjekte mguće je pspešiti sam na dbrj infrmacinj snvi, pravnj i eknmskj sigurnsti. Nsilac eknmskg razvja Čačka, Gradska uprava, prek dnšenja prgrama izgradnje i uređenja prstra, prvenstven građevinskg zemljišta na prstru grada, mže da sagleda realne ptrebe za uređivanjem zemljišta i izgradnjm infrastrukture, a u skladu sa tim materijalne, finansijske, rganizacine i lkacine mgućnsti u dugrčnm, srednjrčnm i gdišnjem peridu. Ovim Prgramm peracinalizuju se svi prstrni i urbanistički planvi. Pšt su ptrebe znatn veće d mgućnsti, izrada Prgrama a psebn usmeravanje radva i sredstava na pjedine delve teritrije grada treba plasirati na snvu date hijerarhije naselja grada Čačka. Lkalna samuprava mra, prek svjih stručnih službi, specijalizvanih javnih preduzeća (ka preduzeća kja su sa tržišnm kncepcijm pslvanja) efikasnm planskm dkumentacijm, deregulacijm građenja, liberalizacijm krišćenja, uz pštvanje hijerarhje frmirane na snvu ptencijala u planiranj mreži naselja, mgućiti raznvrsna ulaganja, a psebn kapitalizaciju nekretnina ka nsećeg razvjng mehanizma naselja. Ptrebn je da javna preduzeća na tržišnim snvama razvijaju preduzetnički duh u bnvi, premanju sadržajima naselja prek afirmacije slbdng preduzetništva u nekretninama, a kasnije u krišćenju i kapitalizaciji tih ulaganja. Brjne mgućnsti zajedničkg ulaganja javng i privatng sektra, preplitanje interesa i bgaćivanje blika preduzetništva prek slbdng tržišta, mgućiće dinamičan razvj naselja pd strg definisanim urbanističkim uslvima, psebn kada je u pitanju javni sektr. Slbda prmeta nekretnina, slbdne cene zemljišta, pdsticaji investiranju u nekretnine, raznvrsnst i brjnst mehanizama i instrumenti finansiranja, liberalizacija pslvanja, pspešiće ne sam ulaganja, već će stvriti pdsticajni sektr za razvj ukupne naseljske eknmije naselja Čačak. Ptrebn je da preduzeća kja gazduju infrastrukturm individualne ptršnje na snvu tržišng pslvanja, slbdnim eknmskim dnsm regulišu pnudu i tražnju, ka snvni regulatr njihvih dnsa. T i jeste cilj da se dđe d ptimalnih blika gazdvanja vim izuzetn vrednim resursima kak bi se ptimaln alcirali, kristili i bnavljali u knceptu i strategiji nve mreže naselja, pštujući tržišne dnse i stvarne cene krišćenja tih resursa. U prtivnm, nastavil bi se njihv neracinaln alciranje, nekritičk tršenje pa bi neusaglašeni funkcinalni dnsi između naselja jš više prdubili i uslvili pvećenje već vema izražene pstjeće razlike, na jednj strani brz eknmski i ppulacini rast grada Čačka, a sa druge stagniranje stalg dela teritrije grada. Lkalna samuprava svjm knzistentnm plitikm uređenja, premanja i gazdvanja prstrm na teritriji Grada, datm mrežm naselja kja je frmirana na snvu razvjnih ptencijala, mgućnsti i ptreba, bjedinjavanjem ukupnih razvjnih ciljeva mra da pdstiče kak pželjne tak i pštravajuće uslve pslvanja i egzistencije za nepželjne sadržaje, vdeći tak smišljenu, dugrčnu razvjnu plitiku na principima razvja naselja kja se zasniva na usaglašenšću sa definisanm hijerarhijm i eknmskim, društvenim i prirdnim mgućnstima naselja.

153 2.3. ORGANIZACIJA MREŽE OBJEKATA JAVNIH SLUŽBI U skladu sa planiranm mrežm naselja predviđen je prširenje i unapređenje javnih funkcija kak bi se stvari pvljniji prstrni raspred javnih službi, a time i pveća kvalitet živta u naseljima. Primarni način stvarivanja napretka i razvja ljudskih resursa unutar svake zajednice jeste razvj društvene infrastrukture u svim blastima. Društvene delatnsti pripadaju centralnim funkcijama, a usmerene su ka pdizanju standarda i kvaliteta življenja stanvništva. Društvena infrastruktura je zaprav, najvažnija kmpnenta društveng standarda, te je u sklpu Prstrng plana razmatrana prema grupama delatnsti i t: zdravstvene delatnsti, scijalna zaštita, brazvanje, nauka, kultura, sprt i fizička kultura, i delatnsti javnih usluga. Pstjeći sastav društvenih delatnsti na nivu pštine predstavlja dbru snvu za dalji razvj i unapređenje javnih funkcija. Svak naselje u zavisnsti d ptreba i mgućnsti mže razvijati ddatne sadržaje i skupine centralnih funkcija. Prstri za dalji razvj centralnih funkcija smešteni su (ili se njihv smeštaj planira) p pravilu unutar građevinskg pdručja naselja OBRAZOVANJE I DEČJA ZAŠTITA Ova blast se razvija na četiri niva predšklskm, snvnm, srednjem i viskm brazvanju. Prstrnim planm uređenja Grada planirana je racinalizacija mreže bjekata brazvanja i pbljšanje kvaliteta brazvng prcesa, uz prširivanje buhvata specijalizvang i subvencinirang prevza na sve učenike snvng i srednjeg brazvanja. Prjekcijm prstrng uređenja planirana je na pdručju pštine izgradnja nvih ili reknstrukcija pstjećih bjekata dečje zaštite ka i pbljšavanje brazvng sistema (na svim nivima) i uslva za živt i rad učenika izgradnjm nvih i reknstrukcijm pstjećih bjekata. Za stvarenje planskg kncepta ptrebn je razvijati funkciju brazvanja kak na nivu pštinskg centra, tak i na stalim nivima u hijerarhijskj strukturi naselja. U Čačku ka gradskm centru zastupljeni su svi vidvi brazvanja ka i dečje zaštite. U skladu sa demgrafskm prjekcijm planirana je izgradnja nvih kmpleksa ka i kntinualn uređivanje i reknstrukcija pstjećih bjekata u skladu sa realnim ptrebama i mgućnstima na nivu dečje zaštite, snvng i srednjeg brazvanja, kak bi se zadvljili nrmativi i standardi. Predšklske ustanve (dečje jaslice i vrtići) i snvne škle smestiće se na način tak da se stvare najprimerenija gravitacijska pdručja za svaku građevinu. Ptreba za predšklskim i šklskim ustanvama dređuje se na snvu pretpstavljeng udela dece u ukupnm stanvništvu i t: za predšklske ustanve 8% za snvne škle 10%. Svaka mesna zajednica treba da ima dgvarajući brj dečjih ustanva, prema čekivanm brju krisnika i sledećim kriterijumima: buhvat dece (brj krisnika) 25-30% ppulacije uzrasta d 6 gdina Pred bjekata dečje zaštite u snvnim šklama planirati ptrebne kapacitete za predšklski bravak dece. Prema važećim standardima svaka mesna zajednica na gradskm pdručju imaće, u skladu sa svjm veličinm (teritrija i stanvništv) dgvarajući brj škla, a njihva realizacija zavisiće d dstignutg društven-eknmskg standarda. Osnvne škle planirane su prema sledećim kriterijumima: gravitacin pdručje stanvnika radijus psluživanja m. Prilikm dređivanja lkacije za nve kmplekse mra se sigurati dstupnst i sigurnst prilaza. Lkacija građevine treba biti planirana na kvalitetnm terenu sa primerenm mikrklimm. Za dgvarajuće dvijanje srednjeg brazvanja planirani su nvi šklski kmpleksi, ka i

154 kntinualn uređivanje i reknstrukcija svih pstjećih srednjih škla prema sledećim nrmama i kriterijumima: radijus psluživanja pdručje grada kapacitet škle učenika u dve smene Reknstrukcija ili adaptacija specijalnih škla snvng i srednjeg brazvanja (muzička i druge specijalne škle) bavljaće se prema republičkim prgramima, u kviru pstjećih kmpleksa, a prema nrmama za škle specijalng brazvanja. Na nivu viskg brazvanja dalji razvj će se dvijati u skladu sa prgramm univerziteta. Pred pstjećih fakulteta (Agrnmski, Tehnički) ka i više tehničke škle nvi fakulteti i više škle razvijaće se u gradskm centru - Čačak. Pred državng univerziteta u skladu sa prmenama u brazvanju, planm se pruža mgućnst rganizvanja privatnih fakulteta. Paraleln sa razvjem bjekata brazvanja ptrebn je bezbediti srednjšklsk i studentsk stanvanje, jer pstjeće lkacije ne zadvljavaju ptrebe. Prstrna dispzicija bjekata snvng brazvanja na prstru van gradskg pdručja je zadvljavajuća, bez planirang daljeg širenja mreže bjekata. Planskim peridm d gd. predviđen je pbljšanje brazvng sistema i uslva za rad učenika u smislu unapređenja materijaln-tehničke snve i funkcinalne rerganizacije u skladu sa planiranm mrežm naselja. U sekundarnim centrima i naseljima sa razvijenim centrm planirane su snvne (smgdišnje), a u stalim naseljima pdručne škle. U narednm peridu planirana je izgradnja ili reknstrukcija šklskih kmpleksa i bjekata kak bi mgli da rade sa dvljnim prstrnim kapacitetima u dve smene, št bi dvel d unapređenja kvaliteta vaspitng rada i kvaliteta nastavnih i vannastavnih aktivnsti. Pbljšati lše stanje građevinskg fnda i premljensti većine bjekata isturenih deljenja i pjedinih matičnih škla, reknstrukcijm ili adaptacijm bjekata. Na građevinskj čestici ptrebn je sigurati pvršinu za šklsku zgradu, prstr za dmr i rekreaciju, zelene pvršine i dr. Kmplekse pstjećih snvnih škla je nephdn uptpuniti nephdnim sadržajima i t: sadržajima u bjektima ka št su prstr fiskulturne sale sa pratećim prstrijama, trpezarije, psebne prstrije za zapslene, za prijem rditelja i rganizacija savetvališta za rditelje, prstre za prduženi bravak dece i dr. terenima na tvrenm prstru (tereni za male sprtve). Pred bjekata dečje zaštite, u snvnim šklama planirati ptrebne kapacitete za predšklski bravak dece. Obzirm da nije planiran prširenje mreže bjekata ptrebn je pdići kvalitet pslužensti. U tm pgledu ptrebn je bezbediti dbru fizičku dstupnst škle građanima, ka i gradski prevz. Rerganizvati rad pdručnih škla i deljenja tak št će se bezbediti rganizvan i subvenciniran prevz za učenike d matičnih škla KULTURA I INFORMISANJE Razvj i funkcinisanje blasti kulture je zasnvan na sintegraciji svih participijenata kulture (institucije kulture, lkalna samuprava, NLO), čime bi se stvrili uslvi za nvu kulturnu plitiku krenutu svim ppulacijama psebn mlađj, nvim tehnlgijama, kvalitetnijim i bgatijim sadržajima, sve u cilju pdizanja pšteg kulturng niva grada i njegvih žitelja. Planiran je pdizanje niva prgramskih aktivnsti i premljensti institucija kulture i njihv pdsticanje na tvaranje prema publici i širem kulturnm prstru. U planskm peridu predviđen je bezbeđenje uslva za nrmaln funkcinisanje bjekata kulture, sa pvećanjem brja i vrste ustanva, a narčit bezbeđenje njihvg pstjanja tam gde ih upšte nema sa reknstrukcijm svih pstjećih centara za kulturu.

155 U skladu sa Strateškim planiranjem razvja grada Čačka iz blasti kulture i infrmisanja prstrnim planm predviđa se pvećanje prstrnih kapaciteta namenjenih kulturi. Uz pstjeće institucije mguće je frmiranje nvih (pzrište, gradske galerije, biskpi, umetničke klnije, hr, rkestri, i dr.). Planirana je revitalizacija arhelških nalazišta sa uvđenjem nvih kulturnih i turističkih sadržaja u kviru njih. Na nivu gradskg centra i dalje će se razvijati i unapređivati kulturni sadržaji. U urbanm pdručju pstje bibliteka, Dm kulture, muzeji, Umetnička galerija, Međupštinski istrijski arhiv, kulturna umetnička društva, delatnsti u blasti infrmisanja, i dr. Pstjeće kmplekse navedenih institucija je ptrebn kntinualn unapređivati. Raditi na zaštiti, sanaciji, reknstrukciji, knzervaciji pstjećih bjekata ka i izgradnji nvih, sa razvjem nvih sadržaja (kulturng centra za mlade, lapidarijuma, galerije, ateljea, letnje pzrnice, knjižare, depi za pkretna kulturna dbra i dr.). U Čačku ka kulturnm reginalnm centru planiran je nv prstr za Gradsku bibliteku Vladislav Petkvić Dis, ka matične ustanve za sve bibliteke u Mravičkm krugu, kja bi bila ujedn i infrmacini centar, dnsn da prek nje sve bibliteke u krugu budu pvezane sa Nardnm biblitekm Srbije. Unapređenje kmpleksa stalih institucija iz blasti kulture, u planskm peridu će se dvijati u skladu sa uslvima definisanim usvjenim urbanističkim planvima. U naseljima nižih kategrija planiran je pbljšanje uslva za dvijanje kulturng živta. T pdrazumeva reknstrukciju pstjećih bjekata dmva kulture, kji su danas van funkcije. Ptrebn ih je bnviti sa revitalizacijm nekadašnjih funkcija, ka i uptpunjavanjem nvim. Takđe je planiran bezbeđenje njihvg pstjanja tam gde ih upšte nema. Dmvi kulture u svakj sredini predstavljaju kulturna središta, ali treba da budu i infrmacini centri. Delatnsti Dma kulture bi bile sledeće: 1) Prezentacija i difuzija umetničkih stvarenja: pzrišne predstave za decu i drasle, kncerti, likvne izlžbe, književne večeri, kulturn-brazvni prgrami (predavanja, tribine, savetvanja) 2) Organizacija kmpleksnih prjekata manifestacije, smtre i festivali. 3) Edukacija, animacija i pdsticanje stvaralaštva i umetničkg amaterizma U kviru vih bjekata ptrebn je bjediniti više sadržaja, čiji će bim zavisiti d kategrije naselja (dvrana, biskpska sala, bibliteka i galerija u naseljima viših kategrija, internet klub i sl.). Objekte seske arhitekture, kji su evidentirani ka spmenici kulture d strane Zavda za zaštitu spmenika kulture iz Kraljeva, zaštititi, knzervirati, restaurirati ili reknstruisati prema datim uslvima i uključiti ih u kulturne sadržaje. Planira se da u autentičnm ambijentu kuće i kućnice bude rganizvan prgram vezan za nardn stvaralaštv i da se ka takvi uvrste u turističku pnudu u kviru etn turizma sa prdajm etn suvenira. Javn infrmisanje funkciniše prek više institucija iz ve blasti (radi-stanica, televizija, infrmativnih nedeljnih nvina, lkalnih listva privrede). Planirana je izgradnja reginalng TV centra u kviru gradskg ili jedng d renskih centara, uz dalje razvijanje sistema javng infrmisanja ZDRAVSTVENA ZAŠTITA Planski razvj zdravstva mra biti rganizvan u skladu sa ulgm Čačka ka reginalng centra. U narednm peridu čekuje se rerganizacija zdravstvene službe na republičkm nivu u smislu njene decentralizvansti i pvećane eknmičnsti. Rerganizacijm zdravstveng sektra daće se znatn veći značaj primarnj medicinskj zaštiti, njenm jačanju i bezbeđenju pravičng i jednakg pristupa za sve građane, čime bi se smanjile nejednaksti između krisnika urbanih i seskih pdručja. Pd primarnm zdravstvenm zaštitm pdrazumevaju se delatnsti pšte medicine, zdravstvene zaštite, stmatlške zaštite, šklske medicine i hitne medicinske pmći. Nephdn je zdravstvenu službu učiniti dstupnm krisnicima, št se mže pstići daljm prstrnfunkcinalnm decentralizacijm, ili rganizvanjem mbilnih medicinskih ekipa kje će biti u

156 mgućnsti da pruže pmć stanvništvu, kak u gradskm centru, tak i u udaljenim seskim naseljima, psebn u zimskim uslvima. Na pdručju grada Čačka u planskm peridu u blasti zdravstva biće ptrebn uspstaviti mrežu zdravstvenih ustanva primarne zdravstvene zaštite, ka i bezbeđenje nedstajućih prstrnih kapaciteta na svim nivima zdravstvene zaštite u skladu sa planiranm mrežm naselja. Institucije primarne zdravstvene zaštite pvezati sa institucijama scijalne zaštite, brazvn-vaspitnim institucijama krz razvj multidisciplinarng timskg rada. Nephdn je pdići niv premljensti svih medicinskih službi, ka i pkrivenst stručnim medicinskim sbljem na svim nivima, št će se direktn reflektvati na zdravlje pacijenata. Pred primarne zaštite, u skladu sa strategijm pštine-grada Čačka planiran je razvj zdravstvene zaštite u blasti rehabilitacije, balnelškg i klimatsk rekreativng tretmana pacijenata, prvenstven u banjskim naseljima. Obezbeđivanje zdravstvene i scijalne pmći starim licima (prek 65 gdina) dvijaće se u njihvim dmvima, snivanjem Dma za stara lica sa razvjem kapaciteta za dugtrajnu negu starih, ka i adekvatnu zdravstvenu zaštitu. U narednm peridu razvj zdravstva treba da se dvija u javnm i privatnm sektru. Pstjeća rerganizacija pdrazumeva i svjinsku transfrmaciju, dnsn aktivn učešće privatne lekarske službe. Jedna d mgućnsti je pdsticanje privatng sektra u seskim naseljima u kjima ne pstji rganizvan pružanje usluga zdravstvene zaštite. Pdsticaji privatng sektra mgu se stvariti merama preske plitike i krišćenja javnih fndva namenjenih primarnj zdravstvenj zaštiti pd jednakim uslvima ka za javni sektr. Zdravstvena zaštita u javnm sektru rganizvana je u kviru Zdravstveng centra Čačak kji bjedinjuje stacinarnu, ambulantnu i dispanzersk specijalističku zdravstvenu zaštitu na pdručju tri pštine: Čačak, Lučani i Ivanjica. Objekti primarne zdravstvene zaštite (dmvi zdravlja, dispanzeri, zdravstvene stanice, ambulante i apteke) razmešteni su u mreži naselja, u centrima svih niva. Na nivu gradskg centra razvj zdravstvenih ustanva u planskm peridu će se dvijati u skladu sa uslvima iz GP-a Čačka d gd. U Čačku, ka gradskm centru, zastupljena je snvna (dmvi zdravlja, dispanzeri, zdravstvene stanice, ambulante, apteke, medicina rada, Zavd za zaštitu zdravlja, hitna pmć) i stacinarna (blnica) zdravstvena zaštita. U gradskm pdručju pstjeće bjekte primarne i sekundarne zdravstvene zaštite ptrebn je materijalntehnički pdići na viši niv. Sadržaje zdravstvene zaštite u urbanm pdručju planirati u društven-pslužnim centrima, kji su predviđeni pretežn na mestima gde se već nalazi najveći brj značajnih bjekata kji svjm funkcijm pripadaju društvenj infrastrukturi i na mestima gde rasplživi prstr dzvljava njihv dalji razvj i širenje. U tm pgledu lkalna zajednica mraće da izdvji sredstva za reknstrukciju pstjećih i izgradnju nvih bjekata. Čačak ka industrijski i reginalni centar ima Zavd za medicinu rada i Zavd za zaštitu zdravlja. Zavd za medicinu rada staje na svjj lkaciji uz ptrebnu dpunu prgrama i reknstrukciju. Zavd za zaštitu zdravlja planiran je na nvj lkaciji u krugu prširenja blničkg kmpleksa. Ka reginalni centar Čačak ima ptrebe da u skladu sa republičkim prgramm razvja stacinarne zaštite planira ptrebe za dalji razvj ve funkcije prema nrmativu d 8 pstelja na 1000 stanvnika, 3540m2 pdne pvršine p pstelji i 60-80m2 zemljišta p pstelji. Ptrebn je pstjeći kmpleks prširiti. U sekundarnim naseljima nalaze se zdravstvene stanice. U naseljima sa razvijenim centrm planirane su zdravstvene ambulante.

157 SOCIJALNA ZAŠTITA U vj blasti, u planskm peridu predviđen je u skladu sa ptrebama, bezbeđenje - izgradnja bjekata za standardni smeštaj krisnika scijalne ustanve, ka i za blike alternativng smeštaja (savetvališta, prihvatilišta, dm za smeštaj lica sa psebnim ptrebama, edukacini centri i sl.). U gradskm centru pstje sledeće institucije scijalne zaštite: Centar za scijalni rad, Zavd za zapšljavanje i dve stacinarne ustanve: Dm gluvih i Dm slepih. Prema čekivanm razvju i statusu Čačka, u skladu sa prmenama u scijalnj strukturi stanvništva i prgramima razvja scijalnih institucija i ustanva, pred pstjećih bjekata planiran je prstr za jš jednu scijalnu ustanvu (dm za starija lica), u skladu sa nrmativm za kapacitet d 5% d ukupng brja stanvnika starijih d 65 gdina, sa pvršinm d 8m2 bjekta p krisniku i 25m2 zemljišta p krisniku. Na teritriji grada Čačka mguća je izgradnja dmva za starija lica i u privatnm sektru. U narednm peridu planirana je izgradnja dma za smeštaj lica sa psebim ptrebama i prihvatilište. Pred vga planiran je kntinualn unapređivanje pstjećih dmva u kviru rasplživih lkacija. 3. KONCEPCIJA I PROPOZICIJE PROSTORNOG RAZVOJA EKONOMIJE, DISTRIBUCIJA AKTIVNOSTI I UPOTREBA ZEMLJIŠTA 3.1. OSNOVNI PRAVCI RAZVOJA GRADA Jedna d snvnih pretpstavki uspešng privredng i prstrng razvja grada Čačka ja stvaranje privredng ambijenta u kjem bi svi svjinski snvi kapitala dživeli razmah i slbdnu stvaralačku inicijativu. U svemu vme, prema nvm knceptu uređenja Republike Srbije, pštine nemaju neku značajniju ulgu. Veliki, dlučujući de sistemskih mera kje čine ambijent u kjem se privređuje dnse se na nivu Republike, za celkupn pdručje države Srbije. Grad dnsi prpise - dluke, kje se dnse i regulišu blasti kmunalne eknmije (kmunalnih delatnsti) i krišćenja uređivanja građevinskg zemljišta, (naknada za uređenje građevinskg zemljišta, naknada za krišćenje, naknada za zakup - zakupnina i kmunalna naknada). Nužn je istaći da je visina vih (gradskih) dažbina jedan d dlučujućih faktra pri izbru šireg lkaliteta kd predeljenja investicing ulaganja. Pravci budućeg privredng i ukupng društven-eknmskg razvja grada Čačka zasnivaju se na: kncepcijama i strategiji dugrčng razvja kruženja grada, ka i na sistemskim merama kje iz kruženja utiču na uslve privređivanja u gradu, plžaj i značaj grada u kruženju, resursima vrednvanim krz kmparativne prednsti i neiskrišćenih ptencijala grada, št intenzivnije iskrišćenje energetskih ptencijala, intenziviranje krišćenja zemljišta i hidrptencijala u finkciji prizvdnje št većih kličina kvalitetne hrane, izgradnju sistema (mreže) krupne infrastrukture kja integriše grad u šire kruženje i pvezuje naselja i privredu unutar samg grada, istraživanje i eknmičnu eksplataciju sirvina mineralng, biljng i živtinjskg prekla za bazičnu i prerađivačku industriju, intenzivn iskrišćavanje prirdnih ptencijala; Prilikm predeljenja pravaca budućeg privredng i ukupng društven-eknmskg razvja plazi se d tga da grad Čačak ima izuzetn viske pgdnsti u učešću i stvarivanju spstvenih i republičkih ciljeva dugrčng privredng razvja. Ciljevi su gtv identični jer su faktri i ptencijali razvja vema slični. Sa druge strane, i privredna struktura je pzitivan resurs razvja vg Grada. Na snvu d sada izvršenih analiza mže se u pgledu pravca razvja zaključiti sledeće :

158 Za uspešan razvj grada Čačka ka trajn pzitivan činilac (ptencijal) treba istaći jedan d snvnih resursa : plžaj i značaj. Grad zauzima vema pvljan plžaj u Republici Srbiji sa direktnim infrastrukturnim vezama (sabraćajne, energetske i TT) na zapadnmravskj svini razvja Srbije, prek kjih se Srbija integriše u šire kruženje. Značaj Grada u kruženju, takđe je pzitivan faktr budućeg razvja, jer se tradicinaln i dstignutim nivm razvijensti grad diferencira u dnsu na kruženje i ta gravitacina snaga narasta. Dstignuta privredna snaga, prirdni resursi, stanvništv, plžaj i značaj u kruženju, daju gradu Čačku brjne kmparativne prednsti u dugrčnm razvju Republike. Dstignuti stepen privredne razvijensti u gradu predstavlja slidnu snvu za ubrzaniji privredni rast. Krz efikasnije krišćenje pstjećih kapaciteta, tehničk-tehnlških invacija, mgućavanje privatne inicijative i tržišng pristupa privređivanja definiše se pravac budućeg razvja grada OSNOVNI PRAVCI PRIVREDNOG RAZVOJA Grad stvaruje svje razvjne ciljeve prcesima kji pdrazumevaju migracine prcese, pmeranje stanvništva d lkacije primarnih delatnsti ka lkaciji sekundarnih, d sela prema gradu. Deklarativn Republika, pa samim tim i Čačak teži ka ravnmernijem prstrn-eknmski i scijaln uravnteženm razvju. Ovakav prces u Gradu Čačku je bi izražen u peridu d gdine kada je privreda, dnsn industrija bila u uspnu, kada je u samm gradu dšl d kncentracije kapitala, radne snage, dlučivanja, št je neminvn dvel d plarizacije, migracija, a samim tim d dezagrarizacije, dnsn pražnjenja pjedinih delva pštine. Danas, u Republici Srbiji nastale su vema bitne društvene i sistemske prmene kje suštinski utiču na dugrčne prjekcije i kncepcije privredng i društveng razvja. Upršćen rečen, ne mže se više frmirati baza pdataka za dređene eknmske i privredne pkazatelje rasta i razvja, pa na snvu sektrske, ili strukturne analize izvlačiti zaključke indeksima i stpama rasta u baznm peridu, da bi se na snvu tih pdataka uradila ekstraplacija rasta u planskm peridu, pd dređenim predpstavljenim uslvima da bi se stvarili predpstavljeni ciljevi razvja. Osnvni razlg zbg čega vaj metd nije primenljiv je u izmeni svjinskih vlasničkih dnsa, dnsa u privredi i tržišnj rijentaciji privrede. Drugim rečima, privredna preduzeća mraju tržišn da se rijentišu da prizvde n št traži dmaće i stran tržište i t p kvalitetu, bimu, ceni i rkvima i da budu fleksibilne na zahtev tržišta. Ovakav način privređivanja ne garantuje uspravanje negativnih tkva, kji su već izraženi u gradu Čačku, već prdubljuju ispljene tkve. Zat je ptrebn da se na nivu grada stvri kncept kak pstići visku zapslenst i disperznst kapaciteta bez bzira na vlasničke dnse. U tm smislu aktivnst bi trebal sprvesti p dve snvne linije. Da preduzeća grada Čačka snime svje prizvdne prgrame, da urade analizu, šta bi iz tih prgrama mgl da se radi privatn ka mala privreda? Da pnude svje uslve pd kjima bi se izvršavali ti prgrami i da iste licitiraju, daju najpvljnijim pnuđačima. Sa druge strane, da Grad i javn preduzeće za gazdvanjem građevinskim zemljištem pripreme ptrebnu plansku i urbanističku dkumentaciju za lciranje tih prgrama. Na vaj način bi se angažva znatan privatni kapital, uvećala zapslenst, efektivnst privrede i naselja sa lkacinim ptencijalm premila dgvarajućim sadržajem. Pred privrede, dnsn industrije ka grane privrede, veliki brj vanprivrednih delatnsti je lciran na teritriji Grada. Pznat je da vanprivredne delatnsti nisu direktn dhdvne, ali u nvim tržišnim uslvima stepenm svje razvijensti, cenama svjih usluga i gravitacinim uticajem na kruženje mgu i mraju da dnse dbit iz kruženja. Ne mra i ne treba, taj fenmen gledati isključiv krz mnplski plžaj tih delatnsti. Prst, mnge d tih delatnsti nije racinaln ni pravdan razvijati za male krisnike, a nephdn je da pstje. Pa, p prirdi stvari, tam gde se kriste usluge - tam se i plaćaju. Dstignuti stepen razvijensti vanprivrednih delatnsti (brazvanje, zdravstvena delatnst, kultura i

159 fizička kultura, administracija i scijalna zaštita) je na viskm nivu i predstavlja značajnu snvu dugrčng razvja u knstelaciji istih delatnsti u prstrima Republike Srbije. Ptencijal i pravac razvja Čačak ima u pljprivredi. Na teritriji grada Čačka 64 % prstra je pljprivredn zemljište, št čini veliki ptencijal. Negativni prcesi migracije i dezagrarizacija, ka psledica mncentričng razvja grada i ka psledica industrijalizacije u vm peridu umanjuju vaj ptencijal. U pljprivredi ka celini, treba stvriti repr celine, zakružene - zatvrene sisteme u kviru svake grane psebn i na relacijama između grana. U tim zatvrenim sistemima mra se znati, šta ide na ugvaranje (kperativni dns razmene), šta na nerganizvan tržište, a šta na tkup ili rganizvan tržište. Svaki d pmenutih vidva tržišta ima svje prednsti i nedstatke: kperativni dns nudi niz pgdnsti u prizvdnji, da eliminiše rizik prdaje i da cena pri bračunu treba da bude nešt niža d tržišne (slbdne); nerganizvan tržište nudi maksimalne cene, ali i takav rizik; rganizvan tržište ili tkup treba da bezbedi tkupne cene iznad garantvanih k niva bračunskih za kperaciju. Ov je nephdn kd pljprivrede, jer pred niskim i nestabilnim cenama, nesigurnm plasmanu u vj delatnsti svaka rganizvanst prpada. Sama prerađivačka industrija pljprivrednih prizvda nameće rganizvan tržište tkupa ka najkvalitetniji vid nastupa na instranm tržištu. Učešće pljprivrednih i prehrambenih prizvda u ukupnj strukturi izvza čačanskih privrednika u pslednjih neklik gdina beleži stalni rast i gd. čini 27% d ukupng izvza. Prehrambeni prizvdi 27% (sveže juneće i svinjsk mes 41%, pečurke 21%, vće 14%, pvrće 10%, brašn i pšenica 10%, staluljane pgače, semena i sadnice 4%) prema pdacima RPK Čačak. Budući pravac razvja grada Čačka treba da ide krz razvj prizvdnih i drugih privrednih delatnsti, metdm usavršavanja tehnlških prcesa rada, pdizanjem stepena efikasnsti prek savremenih tehničk tehnlških rešenja, treba uspstaviti nve - kvalitetnije strukturne dnse u privređivanju. Taj kvalitativn viši niv privredne strukture izražava se krz pvećavanje učešća tercijarnih i kvartarnih sektra delatnsti u stvarenm dhtku i zapslensti grada Čačka. Uz visk tehnlški niv prizvdnih delatnsti treba stvariti visk niv efikasnsti uslužnih delatnsti i infrastrukture sa pretežnim slanjanjem na intelektualne usluge OSNOVNE POSTAVKE ZA RAZMEŠTAJ INDUSTRIJE I MSP Dugrčna Strategija razvja industrije i usluga ukazuje na ptrebu da treba uvažiti pstjeću plansku dkumentaciju kjm su već rezervisane pvršine za industriju i usluge, dnsn, s velikim keficijentima sigurnsti prračunati ptrebe, pa nda redukvati ili ukinuti pjedine pvršine, ili pak predlžiti nve. Pri tm uzeti u bzir sve stale realne činice kji utiču na lkaciju industrije i servisa ka št su zne sanitarne zaštite, zaštita prirdnih vrednsti, razvijenst i premljenst infrastrukturm, pjedinačni i pšti interesi investitra, gradski razvjni eknmski prgrami i sl. Ptrebn je favrzvati uravnteženu disperznst lkacija bez bzira na neeknmičnst zbg premanja ptrebnm infrastrukturm, a sve sa namerm da se stvari cilj ravnmerng razvja celkupng prstra grada Čačka. U izradi planva treba u segmentu lciranja, definisanja, uslvima uređenja i premljensti zna industrije i servisa psebnu pažnju usmeriti na: Organizacijsk i strukturn usavršavanje nabavkm savremenih tehnlgija, uvđenjem blje rganizacije rada, pdizanjem kvalitete rukvđenja kak bi se mgl uspešnije knkurisati na dmaćem i instranm tržištu. U strukturi delatnsti industrije treba težiti ka smanjivanju kapaciteta bazične, teške industrije, ka i delatnsti kje zahtjevaju velike kličine energije, vde i brjnu nekvalifkvanu radnu snagu. Dakle, prednst treba dati delatnstima kje kriste prednsti ambijenta i pdručja u kjem nastaju (prirdne resurse, fizinmiju zemljišta, i sl.), kje kriste čiste tehnlgije, kje čuvaju klinu i zdravlje ljudi i kje zapšljavaju spsbne i kvalifikvane radnike.

160 U planiranju nvih, ili redukciji i ukidanju pstjećih zna industrije i servisa, prstrni razmeštaj prizvdnih kapaciteta treba zasnivati na uravnteženju razvja celkupng gradskg prstra. T se mže pstići uspstavljanjem širke mreže manjih i raznlikih prizvdnih jedinica. Imajući u vidu pljprivredu, njenu tradiciju i značaj, na će stati bitan slnac egzistencije stanvništva, ali ne i dlučujući činilac razvja Grada. Prehrambena industrija ima jaku tradiciju i kapacitete. Nakn rerganizacije, nalaženja strateških partnera i izvra finansiranja, prehrambena industrija u sprezi sa pljprivredm mgla bi da pmgne u prcesu prestrukturiranja industrije i tranzicije. Za dalji razvj ključn je pbljšanje kvaliteta, istraživanje tržišta i značajn pvećanje knkurentnsti, ulaganje u prmciju i plasman prizvda, ka i ukrupnjavanje pseda i prerađivačkih kapaciteta, uz grupisanje primarnih prizvđača. Pseban značaj će imati prizvdnja vća, kja i danas čini snvni izvzni artikal Grada. Strateški cilj u vm dmenu je stvarivanje saradnje i privlačenje investicija velikih sistema i uspešnih dmaćih firmi, kje mgu naći interes za nabavku sirvina. Ptrebn je da se pdrži pravak mašinske i elektrindustrije, kje bi i u budućnsti mrale da imaju značajnu ulgu u privrednm razvju grada, ali sam ne firme kje dkažu svju efikasnst i uspešnst i kje se ptvrde na tržištu (uz krdinaciju, pmć i savetdavnu ulgu Grada, Reginalne privredne kmre Kraljev i republičkih institucija). Preduzeća u privatnm sektru u građevinarstvu, grafičkj i drugim industrijama mgu relativn uspešn da psluju prateći nve razvjne trendve, uz investiranje u savremenjavanje pstjećih kapaciteta. Imajući u vidu pstjeće ptencijale i lkalnu i reginalnu pvezanst, razvj sektra usluga će pstati generatr nvih radnih mesta i jedan d pkretača investicine i privredne klime. U Gradu pstji značajan turistički ptencijal, pa je stga nephdn dneti i definisati jasnu strategiju, plitiku i mere razvja u vm dmenu pre svega stvaranje rbnih marki, kvalitativne prmene u turizmu i rganizaciji pružanja turističkih usluga, seskg turizma i eklške pljprivrede u skladu sa svetskim standardima i ptrebama tržišta. Realizacija prjekata transprtne, kmunalne i kmunikacijske infrastrukture mraće da se usklađuje sa dinamikm i zahtevima razvja privrede. Ovi prjekti se mgu efikasn rešiti sistemm kncesija, psebn u dnsu na tretman i recikliranje čvrstg tpada, distribuciju gasa, električne energije, tretman pitke i industrijske vde, putnu mrežu i telekmunikacije. Imajući u vidu plžaj Grada i reginalnu i transprtnu pvezanst, stvaranje rbn distributivnih i transprtnih centara (uključujući i tehnlške parkve) predstavlja jedan d ciljeva i mguću plugu daljeg privredng razvja Grada, psebn u sektru usluga. Distributivni centri mgu biti smešteni kak u gradu, tak i u drugim naseljima npr. u Mrčajevcima i Preljini, plazeći d mgućnsti krišćenja i kvaliteta veza sa magistralnim i reginalnim putevima, ka i blizine industrijskih i prizvdnih pgna velikih i MSP preduzeća. Mala i srednja preduzeća će u idućem peridu predstavljati snvni sektr privredng razvja, ne sam u Gradu, već i u celj Republici. Mala i srednja preduzeća mgu se razvijati i krz saradnju sa dmaćim i stranim investitrima, pre svega ka lkalni pdizvđači i subpgni - kperanti vih firmi na lkalnm nivu (sirvine, pluprizvdi). Imajući u vidu pvećan interesvanje kreditra, treba bezbediti pdršku razvju preduzetništva, mikr-biznisa i tzv. prdičnih firmi (uključujući zanatske, trgvinske i druge radnje, zadruge i sl.), ka snvnim karikama u privrednm lancu. Psmatran p delatnstima, u Gradu bi najviše trebal razvijati MSP u prizvdnji hrane, trgvini i sektru usluga. Razvj MSP bi trebal pdržati i u tradicinalnim granama ka št su građevinska, metalska, elektr i druga industrija (uključujući prizvdnju u manjim pgnima), a psebn nih u kjima pstje ptencijali u gradu kji su pdržani saradnjm u privrednm lancu sa velikim firmama i privredm klnih pština i kruga. Veći de manjih pgna, hala i pslvnih prstrija usmeravaće se u gradske i prigradske centre i druge centre i naselja, uz krišćenje pstjećih lkacija i kapaciteta, dnsn dela lkacija i kapaciteta velikih preduzeća, rentiranjem i zakupm. Bitna je i prstrna pvezanst pjedinih industrija sa sirvinskim bazama prehrambene industrije sa transprtm i skladištenjem svežeg vća, pvrća i mesa, transprtnih i

161 trgvinskih firmi sa dbrim transprtnim lkacijama (putevima), a građevinskih i raznih prizvđačkih firmi sa drugim naseljima grada i susednim pštinama. Razmeštaj industrije i MSP Osnvni kriterijumi razmeštaja industrije i MSP na pdručju grada su: 1) racinalnije i efikasnije krišćenje građevinskg zemljišta u pstjećim, psebn većim industrijskim znama, kmpleksima i lkacijama, uz mgućnst prenamene i/ili uvđenja mešvitg načina krišćenja prstra na delu kmpleksa, lkacije; 2) bgaćivanje pnude lkacija za smeštaj i izgradnju MSP, zadvljavajuće uređensti/premljensti tehničkm infrastrukturm (d minimalne d ptpune premljensti) u gradu, pjedinim prigradskim naseljima, centrima u mreži naselja i drugim naseljima u kjima se iskaže interes za razvj prizvdnih i uslužnih delatnsti; i 3) pvećanje sabraćajne i kmunikacijske dstupnsti pstjećih i planiranih lkacija, ne sam u gradu Čačku, već i u drugim naseljima grada, bezbeđenjem kvalitetnih veza sa magistralnim i reginalnim sabraćajnim kridrima. Primenjivaće se diferenciran pristup usmeravanju razmeštaja industrije na gradskm i seskm pdručju. Ptrebe nvih prizvdnih kapaciteta i MSP za lkacijama na seskm pdručju grada biće realizvane na sledeći način: 1) bezbeđenjem zasebnih infrastrukturn premljenih lkacija pvršine 1-2 ha za smeštaj pgna u centrima zajednice naselja i drugim naseljima u kjima je ispljen interes za razvj MSP; 2) izgradnjm mikr pgna u kviru pstjećeg stambeng tkiva seskih naselja, uz pštvanje pravila izgradnje i uređenja prstra i uslva zaštite živtne sredine; i 3) aktiviranjem i pbljšanjem infrastrukturne premljensti pstjećih lkacija i napuštenih bjekata (npr. sušara, tkupnih stanica, prizvdnih hala, skladišta i dr.). Smeštaj prizvdnih i uslužnih kapaciteta MSP trebal bi narčit usmeravati na pstjeće i nve lkacije na seskm pdručju Grada, i t: 1) za prizvdne kapacitete i različite vrste servisa/usluga u: sekundarne centre Preljina, Mrčajevci i Slatina-Mršinci; naselja u užj i širj gravitacinj zni Čačka prigradska naselja, u naseljima sa razvijenim centrm Trbušani, Prijevr, Zablaće, Bresnica, Prislnica, 2) za uslužni sektr: naselja u užj i širj gravitacinj zni Čačka prigradska naselja; sekundarne gradske centre Preljina, Mrčajevci, Slatina-Mršinci; banjska naselja Ovčar banja, Grnja Trepča, Slatina; naselja sa razvijenim centrm Ježevica, Ostra, Dnja Trepča, Zablaće; 3.3. UPOTREBA ZEMLJIŠTA Nsilac vizije razvja grada Čačka je Gradska uprava kja dnšenjem strateških i dugrčnih planva i prgrama vdi rganizacinu plitiku na prstru grada. Dnšenjem prgrama izgradnje i uređenja prstra, pre svega građevinskg zemljišta, mgu se sagledati realne ptrebe za krišćenjem i uređenjem zemljišta i izgradnjm infrastrukture a samim tim i materijalne, rganizacine i lkacine mgućnsti.

162 Usmeravanje radva i sredstava na teritriji Grada treba plasirati na snvu date hijerarhije naselja grada Čačka, Gradska uprava prek svjih stručnih službi, javnih preduzeća, efikasnm planskm plitikm uz pštvanje priritetnih ciljeva i planskih rešenja mgućava raznvrsna ulaganja i pkreće razvjni mehanizam. Slbda prmeta nekretninama, slbdne cene zemljišta, pdsticanje investiranja stvaraju ptencijalni sektr za razvj ukupne naseljske eknmije. Grad Čačak svjm planskm plitikm uređenja, premanja i gazdvanja prstrm, planiranm mrežm naselja na teritriji Grada, vdi smišljenu plitiku zasnvanu na eknmskim, društvenim i prirdnim mgućnstima naselja. 4. PRINCIPI I PROPOZICIJE PROSTORNOG RAZVOJA INFRASTRUKTURNIH SISTEMA, KOMUNALNE OPREME I POVEZIVANJE SA REGIONALNOM INFRASTRUKTURNOM MREŽOM 4.1. SAOBRAĆAJ I SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA (REFERALNA KARTA 2) Na pdručju grada Čačka pstje sledeći vidvi sabraćajne infrastrukture: drumski, železnički i vazdušni. Putna i železnička sabraćajna mreža grada Čačka, u smislu planske kncepcije i pstjećih rešenja, predstavljaju segment jedinstvene sabraćajne mreže Republike Srbije. Drumski sabraćaj u transprtu putnika i dbara, predstavlja dminantan vid sabraćaja sa tendencijm daljeg razvja. Pred pstjećih državnih puteva I reda M5, M22 i M23, planirana je izgradnja autputeva: Begrad-Južni Jadran (E763), Zapadn-Mravska magistrala/preljina-pjate (E761) i BatčinaKragujevac-Knić-veza sa autputem E761. Pred pstjeće železničke pruge nrmalng klseka (Stalać-Kraljev-Pžega), kja spaja dve vema važne železničke kmunikacije: prugu Begrad-Bar sa međunardnm prugm Begrad-Niš-Sfija, planirana je izgradnja pruge nrmalng klseka Čačak-Grnji Milanvac. Planirana je mdernizacija sprtsk-rekreativng aerdrma u Preljini u cilju njegvg uključenju u sistem vazdušnnih pristaništa Republike DRUMSKI SAOBRAĆAJ Putna mreža a) Državni putevi I reda U cilju tklanjanja nedstataka mreže državnih puteva I reda, nephdn je preduzeti sledeće aktivnsti: 1. Izmeštanje dela državng puta I reda u zni naselja Mrčajevci i Bresnica, Analiza pdataka bezbednsti sabraćaja na državnim putevima I reda, ukazuje da naselja Mrčajevci i Bresnica predstavljaju kritične tačke sa velikim brjem sabraćajnih nesreća sa smrtnim psledicama, dnsn teškim telesnim pvredama. Na denicama državnih puteva prvg reda M5 (kji prlazi krz Mrčajevce) i M23 (kji prlazi krz Bresnicu), se nalazi veliki brj priključaka prilaznih puteva. Zaštitni pjasevi su, psebn na prilazima naseljima, vema ugrženi kak pstjećim, tak i bjektima u izgradnji. Izvrn-ciljni sabraćaj je vema intenzivan, uz učešće velikg brja pešaka, biciklista, pljprivrednih mašina i zaprega, psebn pazarnim danima. Denice puteva M5 i M23 su u vim naseljima transfrmisane u gradske sabraćajnice sa intenzivnim tranzitnim sabraćajem kji je superpniran sa izvrn-ciljnim

163 sabraćajem, št uz nepštvanje sabraćajnih prpisa predstavlja snvne uzrke velikg brja sabraćajnih nesreća. Navedeni pdaci ukazuju na nephdnst izmeštanja vg putng pravca k Mrčajevaca i Bresnice, uz pštvanje planerskih principa. Zne priključaka planirang izmeštanja k Mrčajevaca na pstjeći putni pravac (M5), su rijentacin definisane stacinažama (pčetnm Km i krajnjm Km ), u referentnm sistemu državng puta prvg reda M5. U situacinm planu, kridr planirang kridra je nephdn frmiti južn d naselja, čime se mgućava sabraćajna veza sa planiranim autputem E761, a izbegava teren nepvljnih tpgrafskih karakteristika severn d naselja. Širina kridra iznsi 200 metara. Dužina planirane bilaznice iznsi k 4000 metara. U cilju sabraćajng pvezivanja državng puta prvg reda M23 sa planiranim autputem E761, nephdn je stvariti sabraćajnu vezu puta M23 sa bilaznim putem k Mrčajevaca (št pdrazumeva krekciju trase puta M23). Zne priključaka planirang izmeštanja k Bresnice, na pstjeći putni pravac (M23), su rijentacin definisane stacinažama (pčetnm Km i krajnjm Km ), u referentnm sistemu državng puta prvg reda M23. U sitacinm planu, kridr planirane bilaznice k Bresnice je nephdn frmiti severzapadn d d naselja, zbg malg keficijenta izgrađensti tg pdručja. Širina kridra iznsi 200 metara. Dužina planirang kridra za izmeštanje magistralng iznsi k 2000 metara. 2. Izgradnja gradskih magistrala Generalnim planm naselja Čačak 2015 predviđena je izgradnja četiri gradske magistrale, d kjih je Ulica svetg Save delimičn izgrađena: Severna gradska magistrala (ulice \rđa Tmaševića, Slavka Krupeža i dalje prema Parmencu): Izgradnjm ve gradske magistrale dšl bi d preraspdele tranzitng sabraćaja, št bi dvel d rasterećenja Bulevara slbdilaca Čačka. Nephdna je izgradnja nve klvzne knstrukcije, uz usvajanje pprečng prfila gradske magistrale, ka i izgradnja nvg msta na Zapadnj Mravi, u Parmencu. izgradnja denivelisang ukrštaja planirane severne gradske magistrale i planirang severng pštinskg puta (bilaznice, čije se trase u zni ukrštaja pklapaju), sa državnim putem II reda R276, na stacinaži Km ,00 (u referalnm sistemu puta R276); izgradnja denivelisanih raskrsnica u zni sabraćajng pvezivanja planirane severng pštinskg puta sa severnm gradskm magistralm i na ukrštaju severne gradske magistrale sa zapadnim pluprstenm (planirani pravac Ulice Stevana Prvvenčang) i planiranm denicm Ulice Knićaninve; Južna gradska magistrala (Bulevar slbdilaca Čačka): Izgradnja druge klvzne trake je uslvljena izuzetn velikim sabraćajnim pterećenjem kje na denici d Čačka d Preljine prsečn iznsi vz/dan, št dgvara sabraćajnm pterećenju autputa. Planirana je izgradnja druge klvzne trake i frmiranje pprečng prfila gradske magistrale, uz adekvatn rešavanje pvršinskih raskrsnica. Nephdn je predvideti i prširenje pstjećih, dnsn izgradnju nvih putnih bjekata (Mst na Zapadnj Mravi i nadvžnjak prek pruge Čačak -Kraljev). Ulica brj 10 (d «Rampe» u Ljubiću, Ulica Prvi ktbar, Ulica dr Dragiše Mišvića): Izgradnja ve tranzitne gradske magistrale je priritet u smislu rasterećenja sabraćajne mreže u užem gradskm jezgru, jer bi se na taj način mgući pristup industrijskj zni bez nephdnsti prlaska krz centar grada.

164 Ulica Svetg Save: Planiran je pvezivanje dve već izgrađene denice ve magistrale d Ulice Stepe Stepanvića d Ulice Knićaninve i prdužetak Ulice Danice Markvić d Ulice Slavka Krupeža u Ljubiću. 3. Reknstrukcija pvršinskih raskrsnica u Beljini i Ljubiću Prerastanje pjedinih ukrsnih pravaca, pvršinskih raskrsnica u Beljini i Ljubiću (rampa) u gradske magistrale, pdrazumeva usvajanje nvih pprečnih prfila sa fizički razdvjenim klvznim trakama p smervima, št zahteva usaglašavanje sabraćajnih rešenja pstjećih raskrsnica sa nvim pprečnim prfilima. 4. Izgradnja denivelisane raskrsnice Knjevići Kak se radi ukrštaju dve gradske magistrale, d kjih Bulevar slbdilaca Čačka (denica državng puta prvg reda M-5), ima sabraćajn pterećenje d vz/dan (PGDS), nephdn je (u drugj fazi) izgraditi denivelisanu raskrsnicu (ukrštaj Ulice \rđa Tmaševića i Bulevara slbdlaca Čačka). Planirana denivelisana raskrsnica, bezbediće pvezivanje gradske sabraćajne mreže sa planiranim autputem E Izgradnja gradskih sabraćajnica Gradske sabraćajnice na kjima je planirana izgradnja velikih putnih bjekata su sledeće : 1. zapadni pluprsten (pravac Ulice Stevana Prvvečang) sa nvim mstm na Zapadnj Mravi; 2. Prdužetak Ulice Stevana Prvvenčang na pdručju Trbušani-Ljubić sa nvim nadvžnjakm u zni ukrštanja sa prugm ka Pžegi i denivelisanim raskrsnicama; 3. istčni pluprsten (d Ulice Stevana Prvvenčang na pdručju Trbušani-Ljubić,prek Ljubić-plja i industrijske zne d Nemanjine ulice) sa nvim mstm i pdvžnjakm na ukrštaju sa prugm Čačak -Kraljev; Iz mreže planiranih gradskih sabraćajnica, za ptrebe ve analize, izdvjene su gradske sabraćajnice na kjima se planira izgradnja mstva, nadvžnjaka, dnsn pdvžnjaka, u cilju definisanja ukupng brja velikih putnih bjekata kje je ptrebn izgraditi na teritriji grada Čačka. 6. Sanacija msta na Zapadnj Mravi i Čemernici, na državnm putu I reda- M5 7. Izgradnja pešačkih staza u znama naselja i autbuskih niša na državnim putevima I reda. U znama naselja kja se nalaze na državnim putevima I reda (Preljina, Bresnica...) intenzivan je pešački sabraćaj, pa je nephdna izgradnja pešačkih staza duž magistralnih puteva, ka i autbuskih niša u cilju unapređenja niva bezbednsti pešaka. 8. Reknstrukcija denice državng puta I reda M5 u Međuvršju (Peičina krivina) Analiza pdataka bezbednsti sabraćaja na državnim putevima I reda, ukazuju da denice puta M5 u Međuvršju i Ovčar-Banji spadaju u kritične (znatan brj sabraćajnih nesreća sa teškim psledicama). U Međuvršju, na lkacijama kd hidrelektrane (Km ,00) i Pejičine krivine (Km ,00), primenjeni su neusaglašeni radijusi hrizntalnih susednih krivina. Pregledne denice u hrizntalnim krivinama većih radijusa, pvezane su, na pmenutim lkacijama, hrizntalnim krivinama izuzetn malih radijusa, čime je narušen princip pstupnsti u prmeni radijusa, uz bitn umanjenu preglednst puta. U cilju tklanjanja negativnih psledica p bezbednst sabraćaja, nephdn je tvaranje useka, dnsn zaseka radi pstizanja preglednsti u krivinama, uz primenu principa pstupnsti prmene radijusa.

165 b) Državni putevi II reda U cilju tklanjanja nedstataka mreže državnih puteva II reda, nephdn je preduzeti sledeće aktivnsti : - saniranje klizišta na sledećim državnim putevima II reda: R 117 (Čačak-Guča), R276 (d Caganja prema Kablaru) i R227-a (d državng puta I reda M5 prema Lučanima); - izgradnja nve denice državng puta II reda R117, u cilju uklapanja te sabraćajnice u gradsku magistralu Bulevar Vuka Karadžića, izgradnju denivelisang ukrštaja tg pravca sa Bulevarm slbdilaca Čačka. - izgradnja pešačkih staza u sklpu pprečnih prfila denica državnih puteva II reda u znama naselja, - ptpuna ili delimična reknstrukcija kritičnih denica državnih puteva II reda. v) Opštinski putevi Izgradnja severng pštinskg bilazng puta Znatn sabraćajn pterećenje Južne magistrale (Bulevar slbdilaca Čačka), visk keficijent izgrađensti pdručja krz kje prlazi, veliki brj pvršinskih raskrsnica i priključaka susednih parcela, ka i nizak niv bezbednsti sabraćaja, uslvljavaju izgradnju severng pštinskg bilazng puta k Čačka. Time bi se bezbedili uslvi za razdvajanje tranzitng d izvrn-ciljng sabraćaja i mgućila uravntežena preraspdela sabraćajnih tkva u putnj mreži. Dužina planirang severng bilazng puta iznsi k 10 kilmetara. Prva denica sabraćajnice, u dužini k 6 kilmetara, se prstire brncima i vencem Ljubićkg brda, dk se prestali de trase (dužine k 4 kilmetra), pklapa sa trasm planirane severne gradske magistrale. U referalnj karti brj 2 (infrastrukturna mreža), severni pštinski bilazni put je definisan kridrm širine 50 metara. U zni planiranih denivelisanih ukrštaja i denivelisanih raskrsnica, širina kridra iznsi 550 metara. Dalja razrada severng pštinskg bilazng puta biće razrađena planvima detaljne regulacije Zne priključaka planirane bilaznice na pstjeći magistralni putni pravac (M5), su rijentacin definisane stacinažama (pčetnm Km , u Preljini, i krajnjm Km , u Parmencu), u referentnm sistemu državng puta prvg reda M5. Planirani severni pštinski put u skladu sa PPPPN autputa Begrad-Južni Jadran, denica BegradPžega predstavlja alternativni putni pravac za tranzitni sabraćaj. Planirani pštinski put ka RTC Prijevr Planirani pštinski put u Prijevru spaja Rbn Transprtni Centar (RTC) tj. Reginalni put R-276 sa severnim pštinskim putem prek petlje kja se nalazi na prstru GP Čačka (Trbušani). Orjentacina dužina puta je k 3,5km. Planirani pštinski put Zablaće-Mjsinje Planirani pštinski put spaja pštinski put L-325 KO Mjsinje i pštinski put L-314 KO Zablaće idući sa severa ka jugu prek planirang msta na reci Zapadna Mrava. Ovaj put mgućava i vezu magistralng puta M-5 sa reginalnim putem R-226 samim tim stvaruje se veza leve i desne bale Zapadne Mrave ka i ptpunija mreža na gradskm nivu i šire. Orjentacina dužina puta je k 3,5km. Planirani pštinski put Jelica-Zdravljak- Atenica Planiranim pštinski putem na Jelici spaja se reginalni pravac ka Guči R-117 pred dmarališta Zdravljak pvezuje se sa pštinskim putem u Atenici L-327. Orjentacina dužina puta je k 5km.

166 U cilju tklanjanja nedstataka pštinske putne mreže, nephdn je preduzeti sledeće aktivnsti : ptpuna ili delimična reknstrukcija kritičnih denica pštinskih puteva (kak u pgledu klvza klvzne knstrukcije tak i u pgledu situacinih i nivelacinih elemenata puta). - izgradnja pešačkih staza u sklpu pprečnih prfila denica pštinskih puteva u znama naselja, - rganizvanje adekvatng redvng državanja pštinskih puteva (državanje putnih kanala i vertikalne signalizacije, uklanjanje rastinja pred puteva...); - unapređenje niva bezbednsti sabraćaja (sprečavanje izgradnje u kviru zaštitnih pjaseva, pštvanje sabraćajnih prpisa, zaštita vertikalne signalizacije d uništavanja...); - g) Nekategrisani putevi U cilju tklanjanja nedstataka nekategrisane putne mreže sa savremenim klvznim knstrukcijama, nephdn je preduzeti sledeće aktivnsti : - ptpuna ili delimična reknstrukcija nekategrisanih puteva (bnva klvznih knstrukcija, prširenje klvza...), rganizvanje adekvatng državanja nekategrisanih puteva (državanje putnih kanala i vertikalne signalizacije, bnva putnih bjekata (prpusti), uklanjanje rastinja pred puteva...); - primena zaknske regulative u cilju unapređenja niva bezbednsti izgradnje u kviru zaštitnih pjaseva...); sabraćaja (sprečavanje Javni gradski i prigradski sabraćaj Savremen sistem JGS-a pdrazumeva : ravnmern psluživanje cele pvršine pdručja; puzdanst; viska učestanst; bezbednst; kmfr; eknmičnst; brzina (u dnsu na individualni prevz); uređena autbuska stajališta; efikasn infrmisanje putnika u sistemu JGS-a. Za stvarenje vih ciljeva nephdn je preduzeti sledeće mere : 1. fizičk razdvajanje javng i individualng sabraćaja (psebna traka za vzila JGS-a, št se mra uzeti u bzir pri prjektvanju gradskih sabraćajnica višeg ranga); 2. približavanje linija JGS-a mestu stanvanja, dnsn smanjenju pešačkih rastjanja; 3. favrizvanje JGS-a regulativnim merama (prednst na raskrsnicama, ekskluzivan pristup atraktivnim znama...); 4. uređenje autbuskih stajališta pstavljanjem nadstrešnica sa klupama i telefnima; 5. izgradnja autbuskih niša; 6. uređenje taksi stajališta na teritriji grada, 7. rganizvanje efikasng sistema infrmisanja putnika u sistemu JGS-a, adekvatnim beležavanjem autbuskih stajališta, ka i pstavljanjem šematskih prikaza linija JGS-a na stajališta, u vzila JGS-a i na prmetne lkacije u gradu; 8. tvaranje i linija JGS-a kje nisu eknmski isplative, čime se stvaruje približavanje linija JGS-a mestu stanvanja; 9. izgradnja adekvatnih kretnica u sklpu krajnjih stanica, u cilju unapređenja bezbednsti sabraćaja;

167 10. krišćenje vzila manjeg kapaciteta u sistemu JGS-a u cilju bezbeđenja eknmske isplativsti i učestalsti na linijama sa manjim brjem putnika; 11. sprečiti mnpl uvđenjem u sistem JGS-a više prevznika; 12. bezbediti sufinansiranje neisplativih linija JGS-a sredstvima iz budžeta grada Čačka; 13. ealizvati plansk rešenje uvđenja lakih šinskih sistema prek pstjećih pruga (uključujući i industrijske klseke) i planiranu prugu Čačak-G.Milanvac (u kridru stare železničke pruge uskg klseka) Biciklistički sabraćaj U cilju unapređenja biciklističkg sabraćaja, nephdn je preduzeti sledeće aktivnsti : - frmiranje (beležavanje hrizntalnm i vertikalnm signalizacijm) biciklističkih traka u sklpu pstjećih sabraćajnica, gde za t pstje prstrni uslvi (ulice Dr Dragiše Mišvića, sabirna ulica pred glavng hidrmeliracing kanala Ljubić plje, Stevana Prvvenčang...); pri izradi urbanističkih planva pri planiranju pprečnih prfila sabraćajnica predvideti biciklističke trake, dnsn staze. - sabraćajne pvršine namenjene biciklistima, rganizvati ka sistem pvezanih biciklističkih traka, dnsn staza; - predvideti izgradnju rekreativnih biciklističkih traka duž bala Zapadne Mrave. - u kviru užeg gradskg jezgra (pred trgvačkih centara, restrana, banaka...), predvideti lkacije za bezbedn parkiranje bicikala Pešački sabraćaj U cilju pstizanja višeg niva bezbednsti pešaka i unapređenja pešačkg sabraćaja, nephdn je preduzeti sledeće aktivnsti : - u ulicama bez trtara predvideti njihvu izgradnju, smanjenje pešačkih rastjanja, približavanjem linija JGS-a mestu stanvanja; ulice sa nemgućenim prlaznim sabraćajem (tzv. «slepe» ulice), pvezati pešačkim stazama i tak pstići smanjenje pešačkih rastjanja; adekvatn državanje denivelisanih pešačkih prelaza Stacinarni sabraćaj Kak su kapaciteti rganizvanih pvršinskih parkirališta nedvljni, u cilju rešavanja prblema parkiranja, nephdn je preduzeti sledeće aktivnsti : - izgradnja javnih parking-garaža za putnička vzila, ka samstalnih bjekata ili u sklpu bjekata drugih namena; izgradnja javnih pvršinskih parkirališta za putnička vzila; izgradnja javnih pvršinskih parkirališta za teretna vzila, van užeg gradskg pdručja; stambene ulice reknstrukcijm pprečnih prfila, rganizvati prema ptrebama mirujućeg sabraćaja i pešaka.

168 ŽELEZNIČKI SAOBRAĆAJ Pružna mreža U cilju unapređenja železničkg sabraćaja, nephdn je preduzeti sledeće aktivnsti: izvršiti reknstrukciju i izgradnju pružnih prelaza na pruzi Stalać-Kraljev-Pžega d denice Gričani-Čačak (d Km d Km ) prema grafičkm prilgu- Referalna karta br. 2; izgraditi denivelisane ukrštaje puta i pruge i t: na stacinaži Km ,00 (putni prelaz Atenica-2, u skladu sa Planm detaljne regulacije FRA), ka i na stacinaži Km (putni prelaz Čačak), dk se putni prelaz na stacinaži Km (Čačak-Cer) ukida za drumski sabraćaj, a deniveliše pešačka kmunikacija; izgraditi denivelisani ukrštaj planirane severne magistrale (dnsn planirang severng pštinskg puta-bilaznice, čije se trase u zni ukrštaja pklapaju), sa prugm Čačak-Pžega na stacinaži Km ,00 (u referalnm sistemu pruge Stalać-Kraljev-Pžega); izvršiti elektrifikaciju prestale denice pruge Stalać-Kraljev-Pžega (denica Kraljev-Čačak); ugrađivanje signaln-sigurnsne preme na ukrštajima u nivu industrijskih klseka sa drumskim sabraćajnicama; izvršiti bnvu grnjeg strja pruge Stalać-Kraljev-Pžega denica Kraljev-Pžega; Železničke stanice S' bzirm na zastarelst signaln-sigurnsnih staničnih uređaja, nephdna je njihva mdernizacija u cilju pdizanja niva bezbednsti železničkg sabraćaja ka i reknstrukcija staničnih zgrada VAZDUŠNI SAOBRAĆAJ Blizina državnih puteva I reda M5, M22, M23, kridra planiranih autputeva E763, E761 i veza E 761 i E 75, ka i strateška lkacija sa izuzetn pvljnim mete-faktrima, ukazuju na ptrebu mdernizacije bjekata sprtsk-rekreativng aerdrma u Preljini kak bi njegve usluge bile dstupne za pslvna i turistička putvanja ka i za ptrebe pljprivredne avijacije krisnicima u širem kruženju. Planira se izgradnja: izgradnja asfaltirane pletn-sletne staze, dužine 800 metara i širine 20 metara; izgradnja bjekata za prihvat i premu malih i srednjih avina, izgradnja pratećih bjekata za edukaciju i usavršavanje pilta, izgradnja bjekata za smeštaj turista, Prerastanje sprtsk-rekreativng aerdrma u vazduhplvni centar, pdrazumeva pbljšanje tehničk-tehnlške premljensti uvđenjem preme za bavljanje vazdušng sabraćaja u uslvima vema male vidljivsti i zimske eksplatacije ENERGETSKA INFRASTRUKTURA (REFERALNA KARTA 2) ELEKTROENERGETSKA MREŽA Jasn razdvjene blasti elektrenergetike su prizvdnja, transfrmacija i prens električne energije, teritrijaln rganizvane p knzumnim pdručjima, kja sadrže teritrije ili delve teritrija neklik pština. Teritrija grada Čačka pripada knzumnm pdručju Elektrdistribucije "Čačak", kme pripadaju jš i teritrije pština Grnji Milanvac, Lučani, Ivanjica i Sjenica. Planiranje i izgradnja

169 elektrenergetskih bjekata na teritriji grada Čačka imaju značaj i za stale četiri pštine unutar knzumng pdručja. Kartama "Energetska infrastruktura" i Elektrenergetika", ka i "Blk šemm elektrenergetske mreže na teritriji grada Čačka" prikazani su svi pstjeći i planirani bjekti za prizvdnju i transfrmaciju, ka i kmpletne trase ili delvi trasa vdva za prens električne energije, kji pripadaju sam teritriji grada Čačak, ili su u njenj klini dvljn blizu da njihv prikaz ima smisla. I) Prizvdnja električne energije: Objekti za prizvdnju električne energije u kviru elektrenergetskg sistema Srbije su hidrelektrane, sa učešćem d 30% i termelektrane, sa učešćem d 70% u ukupnj prizvdnji električne energije. 1. Prizvdnja nve kličine električne energije mže se realizvati izgradnjm nvih hidrelektrana na većim rekama u knzumnm pdručju Elektrdistribucije Čačak. Prstrnim planm republike Srbije analizirani su veći vdtkvi u republici na kjima je planirana realizacija velikg brja hidrelektrana, a među njima su i reke Zapadna Mrava i Rzav. Ukupan hidrelektrenergetski ptencijal republike Srbije iznsi k MWh, a tehnički iskristiv de je tek 68%, d čega je 41,2% ukupng ptencijala već iskrišćen, št znači da je tehnički mguće iskristiti prestalih k MWh, dnsn 26,8% ukupng hidrenergetskg ptencijala Srbije. Vdprivredna snva Republike Srbije analizm buhvata k 40 reka, a među njima i Zapadnu Mravu, Veliki Rzav, Kamenicu i Mravicu, sve u slivu Zapadne Mrave. Pstje i vdtkvi kji nisu buhvaćeni pmenutim aktm a na lkalnm nivu zaslužuju pažnju. Pgdnst vg pdručja predstavlja činjenica da svi vdtkvi kmpletn pripadaju Republici Srbiji, št eliminiše pgranične prbleme, kakvi pstje kad su u pitanju granični tkvi (npr. Drina, Dunav i sl.), kji bi težali realizaciju hidrenergetskih bjekata. Na Zapadnj Mravi predviđena je izgradnja šest nvih hidrelektrana (Vitanvac, Stubal, Trstenik, Medveđa, Kukljin II i Kukljin I) ukupne instalisane snage 122,7 MW, sa prjektvanm gdišnjm prizvdnjm električne energije u iznsu d MWh, kaskadng tipa sa niskim stepenicama, lciranih nizvdn d teritrije grada Čačka. Na reci Rzav planirane su tri nve hidrelektrane (Orlvača, Rge i Arilje/Svračkv) akumulacing tipa, ukupne instalisane snage 74 MW, sa prjektvanm prizvdnjm električne energije u iznsu d MWh /gd. 2. Pvećanje energetske efikasnsti mže se stvariti: a) bljim iskrišćenjem pstjećih hidrelektrana, 1. pvećanjem kapaciteta pstjećih elektrana, št bi se mgl realizvati: - završetkm zapčete revitalizacije, dnsn generalnim remntm pstrjenja hidrelektrane Međuvršje, ugradnjm dva nva agregata sa bljim tehničkim karakteristikama i većim stepenm iskrišćenja d pstjećih, št je u skladu sa delm Strategije razvja energetike Ministarstva rudarstva i energetike, kji se dnsi na hidrelektrane, psledica čega je pvećanje snage za 4 MW, dnsn prizvedene prsečne kličine električne energije za 12 GWh gdišnje na be hidrelektrane; - nastavkm prcesa mdernizacije preme, dnsn ugradnjm savremene preme kja mgućava realizaciju sistema daljinskg upravljanja i upravljanja hidrelektranama u sklpu velikih sistema regulacija vda; 2. pvećanjem vremena rada pstrjenja: - bez dvđenja nvih vda, gde se ka ideja pjavljuje mgućnst uklanjanja mulja sa dna jezera, št zahteva izradu dgvarajuće studije mgućnsti čišćenja jezera, sa analizm psledica i tretmana mulja; - dvđenjem nvih vda, prevđenjem dređene kličine vde Uvca i Lima u sliv Rzava (već

170 pisan ranije i planiran Vdprivrednm snvm Republike Srbije i Prstrnim planm Republike Srbije), a time i Zapadne Mrave, čime bi se tvrila mgućnst dužeg rada be pstjeće hidrelektrane. 3. bljim iskrišćenjem vde, čime bi se za prizvdnju električne energije kristile i prelivne vde kje se ispuštaju radi bezbeđenja bilških minimuma, a kje se u sadašnjim režimima nepvratn gube. U tm smislu ptrebn je dneti dgvarajuće dluke, a zatim uraditi knkretne prjekte jer se rasplaže pznatim pdacima u slučaju be pstjeće hidrelektrane, za: - izgradnju nvih pstrjenja mini elektrana u sklpu već pstjećih velikih hidrelektrana; b) spsbljavanjem termelektrane u krugu Fabrike Bž Tmić, za prizvdnju električne energije, krz: - reknstrukciju, knvertvanjem pstjećeg ktla na ugalj u gasni; - remnt stare turbine; - remnt starg generatra 8 MW; - ugradnja jš jedng gasng ktla i sistema turbina-generatr, snage 4 MW; 3. Učešće pstjećih hidr-elektr-energetskih kapaciteta u frmiranju velikih hidrsistema, mže se stvariti: - izradm i realizacijm prjekta kmpleksng hidrsistema kji pvezuje vde Uvca, Lima, Rzava, Zapadne i Velike Mrave, čime bi bile buhvaćene be hidrelektrane na teritriji grada Čačak i uvedene u jedinstven centralni sistem upravljanja. Ov bi, sim izgradnje tunela, pdrazumeval i izgradnju nve brane Klak i pretvaranje hidrelektrane "Bistrica" u reverzibilnu. Ovim hidrsistemm bi izravnate vde Uvca i Lima bile prevedene u sliv Rzava, a time i Zapadne i Velike Mrave. Tak bi vaj kmpleks buhvata pstjeću HE Kkin Brd, buduću reverzibilnu HE Bistrica, tri nve hidrelektrane na Rzavu (HE Orlvača, HE Rge i HE Arilje ), dve pstjeće na Zapadnj Mravi (HE Ovčar Banja i HE Međuvršje ), šest nvih na Zapadnj Mravi (HE Vitanvac, HE Stubal, HE Trstenik, HE Medveđa, HE Kukljin 1 i HE Kukljin 2 ) i sedam nvih na Velikj Mravi (HE Paraćin, HE Ćuprija, HE Bagrdan, HE Svilajnac, HE Velika Plana, HE Vlaški D i HE Ljubičev ). Veliki hidrsistem bi mgući rešavanje pitanja iz blasti krišćenja vda, zaštite vda i zaštite d vda. 4. Pspešivanje prizvdnje električne energije izgradnjm pstrjenja kja kriste bnvljive i alternativne vidve energije, mže se stvariti sagledavanjem mgućnsti prizvdnje električne energije: a) - na malim hidrelektranama, kje bi bile izgrađene na rekama u slivu Zapadne Mrave, brađenim Vdprivrednm snvm Republike Srbije sa aspekta hidrenergetskg ptencijala (Mravica, Kamenica). U slivu Zapadne Mrave, ka srednji vdtkvi, brađeni Vdprivrednm snvm Republike Srbije p pitanju prirdng hidrenergetskg ptencijala, na spisku se nalaze reke Mravica i Kamenica. Reka Mravica, svjim specifičnim ptencijalm d 2, kwh/km gd., pruža realne mgućnsti za izgradnju mini hidrelektrana većih snaga, št zahteva inicijativu, kak pštine Lučani, kjj pripada, tak i republike radi pvezansti sa stalim pštinama i uklapanja u kmpleksan hidrenergetski sistem. Ovak prizvedena električna energija stavila bi se na rasplaganje knzumnm pdručju kme pripada i grad Čačak. - Ptrebn je uraditi detaljnu studiju mgućnsti izgradnje hidrelektrana (ka samstalnih bjekata ili u kmbinaciji sa drugim hidrsistemima) na vj reci. Reku Kamenicu karakteriše specifični ptencijal d 0, kwh/km gd., št uz pvljan reljef k krita reke, pruža mgućnst izgradnje mini hidrelektrana srednjih snaga, ali i

171 većeg brja manjih snaga. Velikim delm krit ve reke teritrijaln pripada gradu Čačku, za kju je nephdn pkretanje inicijative, zajedn sa pštinm Grnji Milanvac kjj pripada grnji tk reke Kamenice, ka i republikm, za: - izradu dgvarajuće studije mgućnsti izgradnje hidrelektrana, sa katastrm mgućih lkacija mini HE na reci Kamenici, bil da se radi nim kje su značajne za elektrenergetski sistem ili individualnim mini elektranama malih snaga, pjedinačn ili u kmbinaciji sa drugim hidrsistemima; - na mini-hidrelektranama, na rekama u slivu Zapadne Mrave, kje nisu buhvaćene Vdprivrednm snvm Republike Srbije, u smislu prirdng hidrenergetskg ptencijala, a njihvi tkvi i klni reljef realn zaslužuju pažnju u elektrenergetskm smislu. Takav primer su reke Čemernica, Dičina, Nšnica, Bjelica, i druge jš manje. Ptrebn je: - uraditi studiju mgućnsti izgradnje mini hidrelektrana na svakj d vih, ali i drugih manjih reka, narčit u slučajevima već pstjećih bjekata pgdnih za revitalizaciju (stare vdenice i sl.) sa pstjećim hidrtehničkim delm, uz bavezn uvažavanje eklških, kulturn-istrijskih, drugih infrastrukturnih i stalih faktra, sa preciznim katastrm lkacija mgućih elektrana ve vrste; - frmiti dgvarajuću zaknsku regulativu, kak snvnu, tak i nu u cilju pjednstavljenja pravne prcedure kd dbijanja raznih mišljenja i dzvla, a takće pbljšati pstjeću, kja se dnsi na izgradnju mini hidrelektrana i njihvg uklapanja u elektrenergetski i hidrsistem. D sada, njihva izgradnja dvijala se p dredbama Zakna planiranju i izgradnji, št važi i za svaki drugi građevinski bjekat, uz specifičnst kd mini-hidrelektrana kja se manifestuje u bavezi pštvanja Tehničke prepruke br. 16 pd nazivm "Osnvni tehnički zahtevi za priključenje malih elektrana na mrežu Elektrdistribucije Srbije", d maja gdine; - pbljšati edukaciju građana; - vršiti ppularizaciju ideje izgradnji mini hidrelektrana raznim akcijama; - stvariti druge pgdnsti: eknmskg (prihvatljive cene preme), rganizacing (agencije, kursevi, društva...), stručng (prjekti, dkumentacija) i funkcinalng (nabavka preme, ugradnja, državanje i servis) karaktera. b) - na pstjećim hidrelektranama, krišćenjem prelivnih vda kje se bavezn ispuštaju za bezbeđenje tzv. bilškg minimuma, za šta je ptrebn uraditi sam dgvarajuće prjekte (tehnički pdaci i kapaciteti su pznati). na pstjećim hidr-bjektima kji ne pseduju agregate (sistem turbina-generatr), izradm: - studije mgućnsti prizvdnje električne energije pstavljanjem agregata na pstjećj brani u Parmencu; - studije mgućnsti prizvdnje električne energije pstavljanjem agregata na pstjećj brani u kviru Sprtsk-rekreativng centra Mladst ; v) izradm studije mgućnsti izgradnje pstrjenja na bazi stalih vidva energije: - ft-napnski sistemi; - vetrptencijal; - bimasa; - grivne ćelije; - stali izvri. Uvđenje vih izvra električne energije u energetski sistem ili dvjena uptreba pvljn bi se drazil na ukupn stanje u pštini, u vidu tvaranja nvih prizvdnih pgna, radnih mesta i lančan aktiviranje drugih društvenih subjekata. Ptrebn je: - snivanje institucija, društava, sekcija i dr.; brazvanje stručnih kadrva;

172 - pkretanje inicijative za dnšenje dgvarajućih Odluka d strane lkalne samuprave; pkretanje mehanizama za merenje i utvrđivanje knkretnih prirdnih uslva u pštini; uraditi dgvarajuće studije; stvriti dgvarajuće pravn kruženje; pdići niv svesti, bljim infrmisanjem građana; bezbediti pvljne materijalne uslve; stvariti efikasnu kntrlu d strane zajednice. Ova ideja mže pstati realnst, narčit ak se zna da je u saglasnsti sa naprima Organizacije za evrpsku bezbednst i saradnju i njenm usvjenm Strategijm za eknmsku dimenziju i dimenziju zaštite živtne sredine sa akcentm na energetskj bezbednsti, ka i sa Strategijm razvja energetike Ministarstva rudarstva i energetike Srbije. II) Transfrmacija električne energije: Transfrmatrske stanice, ka elektrenergetski bjekti, zauzimaju značajn mest u planvima svih niva. Nameće se napnski dns 110/10 kv ka ptimaln rešenje na pdručju grada Čačka. U tm smeru dvijaće se svak planiranje transfrmacija električne energije na vim prstrima. Napnski niv 220/110 kv i viši, nijednim planm (planvi višeg reda d pštinskg) nije pripa grupi nih za kje je predviđena izgradnja neke nve trafstanice. Na vm nivu sistem je stabilan, a pstjeće TS 220/110 kv "Čačak 3" i "Pžega" zadvljavaju ptrebe vg pdručja. Napnski niv 110/10 kv predstavljaće srce elektrenergetskg sistema na teritrijama grada Čačka, Grnji Milanvac, Lučani, Ivanjica i Sjenica. Svi planvi na pvećanju energetske efikasnsti pstjećih bjekata i izgradnji nvih, dnsiće se na favrizvanje vg napnskg niva, u skladu sa studijm "Dalji razvj elektrdistributivne mreže i izbr srednjeg napna na pdručju EPS JP "Elektrsrbija" Kraljev". 1. Rasterećenje sistema 35 kv i razvj sistema 110/10 kv mže se izvršiti prebacivanjem nekih nadležnsti sistema 35 kv na sistem 110 kv i izgradnjm nvih trafstanica 110/10 kv, prepručenih snaga 2h20 MVA. Generalnim planm naselja Čačak d gdine predviđena je izgradnja nvih: TS 110/10 kv "Čačak 5"; TS 110/10 kv "Čačak 6"; TS 110/10 kv "Čačak 7"; TS 110/10 kv "Čačak 8"; TS 110/10 kv "Čačak 9"; Takđe, planirana je izgradnja nve TS 110/10 kv "Čačak 4" d pstjeće TS 35/10 kv "Čačak 4" u Knjevićima. 2. Optimizacija sistema 35 kv, mže se izvršiti izgradnjm nvih trafstanica 35/10 kv. Strategijm razvja pštine Čačak (usvjena u junu gdine), ka i planm ispručica električne energije predviđena je: izgradnja nve TS 35/10 kv "Mrčajevci" u Mrčajevcima (u II fazi 110/10 kv), izgradnja nve TS 35/10 kv Kazanica" (u blizini pstjeće), umest ranije predviđene reknstrukcije pstjeće. 3. Pvećanje stepena stabilnsti sistema 110 kv i 35kV, mže se izvršiti akcijama, na teritriji grada Čačka, predviđenim planm ispručica električne energije: zamenm pjedinih transfrmatra u nekim pstjećim trafstanicama, radi stabilnijeg napajanja:

173 - transfrmatra T2 snage 20 MVA u TS 110/35 kv "Čačak 1", nvim transfrmatrm snage 31,5 MVA; - transfrmatra T3 i T4 snaga p 20 MVA u TS 110/35 kv "Čačak 2", nvim transfrmatrima snaga p 31,5 MVA; zamenm pjedinih transfrmatra radi dtrajalsti (istek radng veka) u pstjećim trafstanicama: - transfrmatra T2 u TS 35/10 kv Ovčar Banja, kme je predviđeni radni vek isteka gdine; - transfrmatra T2 u TS 35/10 kv Čačak 4, kme je predviđeni radni vek isteka gdine; - transfrmatra T1 u TS 35/10 kv Kazanica, kme je predviđeni radni vek isteka gdine; - transfrmatra T4 u TS 35/10 kv Centar, kme je predviđeni radni vek isteka gdine; 4. Optimizacija, dnsn pbljšanje sistema 35 kv, mže se izvršiti zamenm svih transfrmatra 35/10 kv, snaga 1 MVA, 2,5 MVA i 4 MVA, nvim transfrmatrima snaga 8 MVA, (št je predviđen Generalnim planm naselja Čačak d gdine), i eventualnim prširenjem d 2x8 MVA. 5. Pbljšanje kvaliteta elektrenergetskg sistema, mže se pstići nastavkm zapčete realizacije sistema daljinskg upravljanja trafstanicama knzumng pdručja Elektrdistribucija Čačak. Zapčet sistem daljinskg upravljanja trafstanicama treba nastaviti buhvatanjem sve većeg brja trafstanica, u skladu sa planvima ispručica električne energije, dnsn sa eknmskim mgućnstima. Na taj način pstigl bi se: - pvećanje stabilnsti kmpletng elektrenergetskg sistema knzuma - ptimalna teritrijalna pkrivenst pdručja električnm energijm - rasterećenje pstjeće infrastrukture istg napna - rasterećenje pstjećih sistema nižih napna, narčit 35 kv - pvećanje puzdansti sistema, frmiranjem 110 kv-ng prstena na teritriji grada Čačka. Napnski niv 10/0,4 kv predmet je analize planva nižeg reda, a planvi se svde na reknstrukcije pstjećih trafstanica 10/0,4 kv, kje bi se izvele zamenm nekih transfrmatra 10/0,4 kv, radi pvećanja energetske efikasnsti (puzdanije napajanje, dtrajalst preme ili nvnastala ptreba za većm snagm), nvim transfrmatrima većih snaga (pstepen), prema knkretnim trenutnim ptrebama i planu ispručica električne energije, ili zamenm kmpletnih trafstanica nvim tipskim, istg ili drugg tipa. Jedan vid planiranja izražen je krz težnju za tipizacijm bjekata ka ptimalnm tipu BTS 10/0,4 kv snage Sn = 1 x 630 kva. III) Prens električne energije: Sistemi za prens električne energije, ka bitni delvi elektrenergetskg sistema Republike, grupisani su prema napnskim nivima i imaju reginalnu prstrnu raspdelu. Njihva analiza i planiranje za napne 220 kv i više vrši se republičkim prstrnim planm, a za napne 110 kv reginalnim i pštinskim prstrnim planvima. Ovim pslednjim, ka i planvima nižeg reda pripada analiza i planiranje sistema za prens napna 35 kv i manje. Napnski nivi 220 kv i više prisutni su na teritriji grada Čačka u vidu dela dalekvda 220 kv Kraljev Pžega, kji ka de jedng stabilng sistema prensa ne zahteva reknstrukciju. Takđe, republičkim prstrnim planm nije predviđena izgradnja nvih bjekata napnskih niva 220 kv i više za

174 prens električne energije na vm pdručju. Napnski niv 110 kv, studijm "Dalji razvj elektrdistributivne mreže i izbr srednjeg napna na pdručju EPS JP "Elektrsrbija" Kraljev" dbija izuzetan značaj na pdručju grada Čačka i klnim, tak da svi planvi razvja u snvi imaju za cilj frsiranje sistema prensa električne energije napnskg niva 110 kv, kji je trenutn stabilan i ne zahteva reknstrukciju. Međutim, prema Generalnm planu naselja Čačak d gdine, planirana izgradnja neklik nvih TS 110/10 kv, nameće ptrebu za izgradnjm njihvih napjnih dalekvda 110 kv i t: - dvstrukg DV 110 kv d pstjeće TS 220/110 kv "Čačak 3" prek nve TS 110/10 kv "Čačak 5" i nve TS 110/10 kv "Čačak 9" d nve TS 110/10 kv "Čačak 4" - dvstrukg DV 110 kv d pstjeće TS 220/110 kv "Čačak 3" prek pstjeće TS 110/35/10 kv "Čačak 2" d nve TS 110/10 kv "Čačak 6"; - dvstrukg DV 110 kv d pstjeće TS 220/110 kv "Čačak 3" d nve TS 110/10 kv "Čačak 7"; - dvstrukg DV 110 kv d pstjećeg DV 110 kv br.182 d nve TS 110/10 kv "Čačak 8", čime bi se stvari i plan frmiranju 110 kv-ng prstena na teritriji grada Čačka, iskazan krz Strategiju razvja pštine Čačak, usvjenu gdine. Napnski niv 35 kv, studijm "Dalji razvj elektrdistributivne mreže i izbr srednjeg napna na pdručju EPS JP "Elektrsrbija" Kraljev" i izbrm napna 110 kv i dnsa transfrmacije 110/10 kv ka ptimalng rešenja, na teritriji pštine-grada Čačak i klnim gubi značaj u smislu izgradnje nvih bjekata i daljeg razvja sistema. Iz razlga pstjanja velikg brja bjekata za transfrmaciju i prens električne energije napna 35 kv, cilj je da se, u skladu sa reknstrukcijm pstjećih trafstanica 35/10 kv d ptimalng niva, reknstruiše i de sistema prensa napna 35 kv, čime bi se izvršila ptimizacija kmpletne mreže 35 kv. T bi se pstigl raznim pjačanjima i zamenama vdva 35 kv, ali i zamenama i drugim akcijama nad stalim elementima sistema prensa 35 kv. Pjačanja u sistemu prensa 35 kv dnse se na: - dupliranje pstjećeg DV 35 kv d pstjeće TS 110/35 kv "Čačak 1" prek pstjeće TS 35/10 kv "Zablaće" d pstjeće TS 35/10 kv "Bresnica"; - dupliranje pstjećeg DV 35 kv d pstjeće TS 35/10 kv "Kšutnjak" prek pstjeće TS 35/10 kv "Separacija" d pstjeće TS 35/10 kv "Brezak"; - dupliranje pstjećeg DV 35 kv d pstjeće TS 35/10 kv "Guča" d pstjeće TS 35/10 kv "Lučani"; Zamene vdva dalekvda 35 kv pdrazumevaju: zamenu pstjećih vdva DV 35 kv d pstjeće TS 110/35 kv "Čačak 1" d pstjeće TS 35/10 kv "Kazanica" nvim većeg preseka; Zamene kablva 35 kv pdrazumevaju: - zamenu svih kablva 35 kv kjima je isteka predviđeni eksplatacini vek; Zamena stalih elemenata sistema prensa 35 kv pdrazumeva zamenu pstjećih drvenih stubva nvim betnskim, prema knkretnim situacijama, ptrebama i planvima ispručica električne energije; Druge akcije u sistemu prensa 35 kv dnse se na prevđenje pstjećih DV 35 kv u kablvske vdve 35 kv, prema knkretnim situacijama, ptrebama i planvima ispručica električne energije, ali i radi uklapanja u nva sabraćajna i urbanistička rešenja u cilju bljeg iskrišćenja prstra; Napnski niv 10 kv, vema je razgranat na pdručju grada Čačka, št važi i za sve druge pštine, tak da analiza sistema prensa vg napnskg niva pripada detaljnim planvima. Unapređenje pstjećih sistema prensa 10 kv, u smislu pbljšanja i prširenja, ka i izgradnja nvih, vršiće se u skladu sa zahtevima investitra i ptrebama i planvima ispručica električne energije, u skladu sa knkretnim detaljnim planvima, št se svdi na:

175 - pstepen prevđenje pstjeće nadzamne u pdzemnu mrežu 10 kv, radi uklapanja u nva sabraćajna i urbanistička rešenja; - zamenu pstjećih vdva 10 kv radi pvećanja pterećenja ili dtrajalsti; - zamenu pstjećih drvenih stubva DV 10 kv nvim betnskim; - izgradnju nve mreže 10 kv radi izgradnje nvih TS 10/0,4 kv; - frmiranje 10 kv-nih prstenva radi puzdang napajanja; Napnski niv 0,4 kv, ka i na teritrijama drugih pština, vema je razgranat i na pdručju grada Čačka. Karakterišu ga raznvrsne izvedbe na svim delvima teritrije grada. Analiza i planiranje sistema prensa vg napnskg niva pripada detaljnijim planvima, a svi planvi svde se na: - zamenu pstjećih vdva NN mreže zbg pvećanja pterećenja ili dtrajalsti; - zamenu pstjećih drvenih NN stubva nvim betnskim; - nastavak akcije ispručica električne energije na reknstrukciji pstjeće NN mreže; - izgradnju nve NN mreže na mestima gde je t ptrebn, prema zahtevima i planu ispručica električne energije; - pstepen prevđenje pstjeće nadzemne NN mreže u pdzemnu, radi uklapanja u nva sabraćajna i urbanistička rešenja; - reknstrukciju pstjećeg javng svetljenja prema planu nadležng preduzeća u cilju smanjenja trškva krz uštedu električne energije primenm efikasnijih izvra svetla, ka i jednstavnije državanje ugradnjm kvalitetnijih svetiljki, blje svetljensti primenm nvih rešenja kjima se stvaruje pbljšanje ftmetrijskih efekata, zaštite građana i isticanja značajnih bjekata i fasada izbrm svetiljki sa sijalicama sa dbrm reprdukcijm bja, ka i dgvarajućih reflektra, ali i unapređenja sistema javng svetljenja u smislu efikasnijeg upravljanja i nadzra javnim svetljenjem uvđenjem daljinskg centralng sistema upravljanja TERMOENERGETSKA INFRASTRUKTURA Planska rešenja u blasti termenergetske infrastrukture treba da usmere budući razvj termenergetike i t u smislu: - pvećanja energetske efikasnsti prizvdnje, distribucije i ptršnje energije, - racinalne uptrebe energije, - racinalne uptrebe energenata za prizvdnju tpltne enrgije, - unapređenja živtne sredine, - uvđenja eknmski pravdanih nvih bnvljivih izvra energije, - većem angažvanju dmaće prizvdnje u izgradnji energetskih bjekata, - razvju sistema centralizvang snabdevanja energijm i dr. Planvi termenergetske infrastrukture izmeniće bilans ptršnje pgnskih griva. Izgradnjm nvih MRS i gasifikacijm gradskg pdručja i jednim delm vangradskg pdručja veći de individualnih lžišta na ugalj prelaze na gas. Za industrijsku ktlarnicu Tehničk remntng zavda planira se takđe priključenje na gradski gasvdni sistem. Mazut i lž ulje ka pgnsk griv zadržaće se sam u većim i individualnim ktlarnicama za kje ne pstji tehničk rešenje priključka na sistem tplifikacije ili gasifikacije i ka alternativn griv u gradskim tplanama. Gasifikacijm gradskg i vangradskg pdručja bilansne kličine tečng naftng gasa (TNG) se smanjuju. Gas Razvj prcesa gasifikacije grada Čačka sastji se iz tri faze. Prva faza je zapčela sa prcedurm i sastji se d sledećih aktivnsti: - Nastavak izgradnje pstjeće distributivne mreže i priključenje nvih krisnika na pstjeće MRS i pstjeću distributivnu mrežu.

176 - Izgradnja nvih MRS sa pratećim distributivnim mrežama i t na ptezima: Avladžinica, Jezdina i Ljubić plje. - Spajanje pstjeće gradske čelične mreže u prsten pri čemu se bezbeđuju nvi priključci za gradske tplane D gdine planira se II faza kja pdrazumeva izgradnju nve GMRS Čačak 2 kapaciteta m3/h gasa. Nva GMRS planirana je na ptezu magistralng gasvda u KO Trbušani. Od nve GMRS Čačak 2 planiraju se gradski čelični gasvdi u dva pravca, d mesta spajanja sa pstjećim čeličnim gasvdima (d Lugva i fabrike Slbda ) Treća faza pdrazumeva izgradnju dvstepenih GMRS za seska naselja kja su na ptezu magistralng gasvda. Prva faza nvplanirane gasifikacije pratila bi pvećanje kapaciteta prizvdnje u blasti industrije ka i nva priključenja u blasti širke ptršnje. Ova faza pdrazumeva izgradnju nve GMRS Čačak 2 pri čemu bi se udvstruči prtk gasa a brj ptencijalnih krisnika u blasti širke ptršnje iznsi bi k krisnika. Zakruživanjem nvplanirane gasifikacije ukupna prizvdnja tpltne enrgije kja bi iznsila sagrevanjem gasa iznsila bi k 350 MW. Drugj fazi nvplanirane gasifikacije mrala bi predhditi izrada tehn-eknmske analize pravdansti priključenja na gasvdnu mrežu. Ulazni pdaci za analizu bi bili: - plžaj naselja u dnsu na magistralni gasvd, - brj ptencijalnih krisnika u naselju, - dužina distributivne mreže u zavisnsti d prstrne rasprstranjensti naselja. Tplifikacija - - Ostvarenje Dugrčni plan tplifikacije grada Čačka bi pdrazumeval sledeće: Tplana Mrava predviđena je u nepsrednj blizini htela Mrava. Planirana tplana je ukupne tpltne snage 45 MW (3 x 15 MW) sa mgućnšću fazne gradnje. Pgnsk griv bi bil gas sa mazutm ka alternativnim grivm. III faza tplane Ljubić kej pdrazumevala bi ugradnju jš jedne ktlvske jedinice tpltne snage MW sa kmbinvanim grinikm tak da bi tplana ka alternativn griv kristila mazut. Dugrčni plan tplifikacije pstavljen je tak da u ptpunsti prati razvj grada u peridu d namanje 20 gdina Tplifikacijm buhvaćeni su delvi grada sa pvećanm gustinm naseljensti sa minimalnim tpltnim fluksm MJ/s/km2 (zgrade spratnsti P+2+P i veće), ka i zgrade niže spratnsti kje se nalaze u blizini tplifikacing sistema. Planm tplifikacije stvaraju se uslvi da na najracinalniji, najeknmičniji i eklški najpvljniji način veći brj stanvnika reši prblem grejanja stambeng i pslvng prstra. Daljm tplifikacijm grada najvećim delm se priključuju nvsagrađeni bjekti, bjekti kji za prizvdnju tpltne energije kriste električnu energiju, ugalj i drva. Dugrčni plan tplifikacije mgućava stanvnicima grada Čačka da planski rešavaju prblem grejanja št ima za cilj i viši standard živta. Nvi i bnvljivi izvri energije U planvima vezanim za prizvdnju tpltne energije na teritriji grada Čačka nisu preduzete adekvatne aktivnsti u blasti primene bnvljivih izvra energije. U tm smislu bi trebal:

177 preduzeti aktivnsti u smislu ppularizacije krišćenja sunčeve energije za prizvdnju tpltne energije i njen pasivn krišćenje, uraditi dgvarajuće studije za krišćenje termalnih vda u energetske svrhe, uraditi dgvarajuće studije za uvđenje nvih tehnlgija prizvdnje greva d tpadaka biljng i živtinjeskg prekla (bimase), uraditi prgram za plansk sečenje i krišćenje drva za prizvdnju tpltne energije kak u državnim tak i privatnim šumama TELEKOMUNIKACIJE Telekmunikacinj mreži Čačka pripada telefnska mreža (prikazana kartm "Telekmunikacije" i šematskm kartm "Telefnija"), GSM mbilne mreže (prikazane kartm "Telekmunikacije" i šematskm kartm "RBS, Internet, TV i radi"), mreže kablvskih televizija (prikazane kartm "Telekmunikacije" i šematskm kartm "RBS, Internet, TV i radi"), TV i radi sistemi (prikazani kartm "Telekmunikacije" i šematskm kartm "RBS, Internet, TV i radi"), internet mreže neklik prvajdera (prikazane kartm "Telekmunikacije" i šematskm kartm "RBS, Internet, TV i radi"). Svi planirani elementi telekmunikacine mreže, bil da se radi bjektima, vdvima ili radi-relejnim vezama prikazani su pmenutim kartama zajedn sa pstjećim. a) Telefnska mreža: Telefnska mreža, i pred činjenice da je na teritriji grada Čačka dstigla vema visk niv, buhvaćena je planm pružaca usluga kji se dnsi na pbljšanje telefnske mreže, št pdrazumeva: 1. kvantitativn pbljšanje mreže a) reknstrukcijm pstjećih bjekata kja će se dvijati krz: - nastavak, ili blje rečen završetak zapčete i u velikj meri već drađene akcije digitalizacije centrala, št se dnsi na digitalizaciju prestalg brja analgnih telefnskih centrala, zamenm prevaziđenih pstjećih analgnih sistema i ugradnjm nvih digitalnih centrala ("Siemens", tipa EWSD); - pvezivanje nvih digitalnih centrala (udaljeni stepeni RDLU), kjima se zamenjuju pstjeće analgne, sa matičnim centralama (HOST) ptičkim kablvima i t: - plaganjem ptičkg kabla sa 6 ptičkih vlakana krz PE cev d centrale EWSD/RDLU "Trbušani" d centrale EWSD/RDLU "Grnja Grevnica", u rv trasm uz reginalni put R259 i lkalni put L301; - plaganjem ptičkg kabla sa 6 ptičkih vlakana krz PE cev d centrale EWSD/RDLU "Trbušani" d centrale EWSD/RDLU "Milićevci", u rv trasm uz lkalni put L303 i L319; plaganjem ptičkg kabla sa 6 ptičkih vlakana krz PE cev d pstjećeg ptičkg kabla sa 36 ptičkih vlakana na pravcu Čačak Lučani prek Markvice, u rv trasm d reginalng puta R227A, uz nekategrisani put, d centrale "Pakvraće"; - plaganjem ptičkg kabla sa 12 ptičkih vlakana d centrale EWSD/RDLU "Zablaće" d centrale EWSD/RDLU "Slatina", u rv trasm uz reginalni put R226; - plaganjem ptičkg kabla sa 6 ptičkih vlakana d centrale EWSD/RDLU "Slatina" d centrale EWSD/RDLU "Gričani", u rv trasm uz reginalni put R226; - plaganjem ptičkg kabla sa 6 ptičkih vlakana krz PE cev d centrale EWSD/RDLU "Petnica" d centrale EWSD/RDLU "Kana", u rv trasm uz nekategrisani put; plaganjem ptičkg kabla sa 6 ptičkih vlakana d pstjećeg ptičkg kabla sa 6 ptičkih vlakana na pravcu Čačak - Užice d centrale Čačak "Ršci", u rv trasm uz lkalni put L306;

178 - pstepen prevđenje pstjeće nadzemne TT mreže u pdzemnu, radi uklapanja u nva urbanistička i sabraćajna rešenja, dnsn efikasnijeg krišćenja prstra; - zamenu pstjećih drvenih TT stubva nvim betnskim; - zamenu pstjećih TT vdva, zbg pvećanja ptrebnih kapaciteta ili dtrajalsti, nvim većeg kapaciteta, samnsivim; b) prširenjem pstjeće telefnske mreže (na mestima gde nije dvljn izgrađena) prema knkretnim trenutnim ptrebama i planvima nadležng preduzeća; v) izgradnjm nvih bjekata radi pbljšanja lkalne mreže, št se dnsi na: izgradnju nvih centrala prema planu nadležng preduzeća (udaljeni stepeni RDLU), radi blje pkrivensti pdručja, i t: - EWSD RDLU "Knjevići"; - EWSD RDLU "Ljubić Plje"; - EWSD RDLU "Lznica"; izgradnju nvih digitalnih mini centrala (MSAN), smeštenih u dgvarajuće rmane ili bjekte na tvrenm prstru; izgradnju nve ptičke mreže, prema planu pružaca usluga, radi pvezivanja nvih centrala, ka udaljenih stepena, na matičnu, i t: - plaganjem nvg ptičkg kabla (12 ptičkih vlakana) u rv u zni trtara pstjećih ulica, većim delm trase uz kružni put, d pstjeće centrale "Atenica" d nve centrale "Knjevići"; - priključenjem nve centrale "Lznica" ptičkim kablm d pstjećeg ptičkg kabla sa 16 ptičkih vlakana na pravcu "Čačak " "Guča"; - priključenjem nve centrale "Ljubić plje" ptičkim kablm d pstjećeg ptižkg kabla sa 24 ptička vlakna na pravcu "Ljubić" "Knjevići"; ka i radi pvezivanja mini centrala u sistem; izgradnju nve ptičke mreže, radi pvezivanja pstjećih i nvih telefnskih centrala u ptički prsten, i t: - plaganjem ptičkg kabla sa 12 ptičkih vlakana d pstjeće centrale EWSD/RDLU "Avenija lipa", trasm u zni trtara pstjećih ulica i većim delm uz budući gasvd duž industrijske pruge, d pstjećeg ptičkg kabla sa 16 ptičkih vlakana na pravcu "Čačak " "Guča"; - plaganjem ptičkg kabla sa 6 ptičkih vlakana d centrale EWSD/RDLU "Slatina" ka Mrčajevcima, d pstjećeg ptičkg kabla sa 30 ptičkih vlakana na pravcu Preljina Kragujevac, u rv trasm uz lkalni put L309; - pvezivanjem nvih digitalnih centrala (udaljeni stepeni RDLU), kjima se zamenjuju pstjeće analgne, sa matičnim centralama (HOST) ptičkim kablvima (ranije pisan); izgradnju nve telefnske mreže na mestima gde ne pstji, npr. u seskim pdručjima, prema knkretnim trenutnim zahtevima i ptrebama, ka i planvima nadležng preduzeća; izgradnju nvih baznih WLL stanica radi realizacije fiksne bežične telefnije, narčit na ruralnim pdručjima; izgradnju nvih bjekata radi pbljšanja reginalne mreže, št se dnsi na:

179 - plaganje nvg ptičkg kabla sa 24 ptička vlakna krz PE cev, uz prugu Pžega - Kraljev d pstjeće centrale EWSD/RDLU "Ljubić" ka Kraljevu; g) uvđenjem nvih peratera fiksne telefnije sa bjektima, premm i mrežm. 2. kvalitativn pbljšanje mreže, stvaranjem uslva za prelazak na mreže narednih generacija i krišćenjem multimedijalnih servisa i aplikacija, ka št su: - gvrni servisi; - servisi za pdatke (širkpjasni pristup internetu); - vide servisi (vide na zahtev, razni vidvi TV i Internet kmunikacija...); št zahteva infrastrukturn premanje u cilju krišćenja pristupne telekmunikacine mreže, kja treba da pretrpi reknstrukciju krz: - ugradnju multipleksera (raznih tipva) u prstru sadašnjih telefnskih centrala, u cilju pvećanja prpusng psega pstjećih bakarnih telefnskih linija i na taj način frmiranjem kmutacinih čvrišta; - pstavljanje uličnih kabineta (distributivni čvrvi) u slučajevima velikih udaljensti terminalne preme, dnsn malih dmeta ili realizacije servisa sa velikim zahtevima za prpusnim psegm; - pvezivanje distributivnih čvrva, dnsn uličnih kabineta ptičkim kablvima sa kmutacinim čvrvima; - pvezivanje pristupnih multipleksera, dnsn kmutacinih čvrva ptičkim kablvima sa glavnim kmutacinim čvrm Čačak, kji ka de nacinalng ptičkg prstena ima pristup jezgru nacinalne mreže; - frmiranje reginalnih ptičkih prstenva prek kjih se na kmutatr pvezuju veći gradski kmutacini čvrvi (u slučaju Čačka za v su stvreni uslvi i p pitanju ptike, a i sistema prensa, a frmiran je ptički prsten Čačak Guča Ivanjica Satelitska stanica Lučani Čačak); - definisanje statusa Čačka ka reginalng telekmunikacing centra, št je predviđen i Strategijm razvja pštine Čačak, usvjene krajem juna gdine; b) Mreže mbilnih telefnija: I pred stvareng viskg stepena pkrivensti teritrije i zadvljenja ptreba stanvništva, mreže mbilnih telefnija izgradnjm nvih baznih stanica sa antenskim sistemima na pjedinim delvima pdručja mgu pstići ttalnu pkrivenst teritrije i znatn pvećanje kapaciteta, čime bi se zadvljile nve buduće ptrebe i zahtevi kje nameću brzina razvja telekmunikacija i ubrzana pjava nvih mgućnsti u vj blasti. Planm razvja mreža mbilnih telefnija na teritriji grada Čačka predviđen je: 1. kvantitativn pbljšanje mreže: a) pjavm nvih peratera mbilnih telefnija; b) izgradnjm većeg brja nvih bjekata baznih stanica sa antenskim sistemima, raznih tipva, na klnim uzvišenjima, silsima, krvvima zgrada veće spratnsti; v) frmiranje većeg brja nvih radi-relejnih pravaca, kji će se u ptpunsti, ili delm prstirati prek pdručja grada Čačka, dprinseći pvezivanju sa drugim pštinama; 2. kvalitativn pbljšanje mreže: a) pvećanjem kvaliteta pstjećih i uvđenjem nvih servisa u mbilnj telefniji; b) pvećanje prtka masvnijm implementacijm GPRS tehnlgije; v) ttalnim ptičkim pvezivanjem na jezgr nacinalne mreže, št će mgućiti

180 krišćenje svih mgućih servisa i vezu sa celim svetm; g) evluciju ka mrežama treće i narednih generacija; d) stvarivanje pristupa Internetu mrežama mbilnih telefnija (3G). za Rudnik za K{tuni}e za Semedra` za Div~ibare za Dwu Vrbavu za Gjnu Gru $ $ $ Jan~i}i $ $ Grwa Trep~a $ $ Vidva Vidvska ksa $ Ov~ar Bawa Qubi} $ $ $ 5 ^a~ak $ $ $ $$ Ov~ar $ $ $ $ $$ $ $ $ ^a~ak 2 $ $ $ $ ^a~ak $ $$ $ $ $ $$ $ $ $ $ $ $$ $ $ $ $ $ ^a~ak $7 ^a~ak $3 $$ $ $ $ $ $ $ za Trnik $ Mjsiwe $ $ ^a~ak $ 6 za P`egu $ $ Vujetinci $ $ Kablar $ $ $ $ Mr~ajevci za Zucvi}a brd $ Trnava $ za Bjelvac i Sirgjn Zabla}e $ za Jelicu za Ariqe $ Mr{inci $ $ za Gu~u RBS mbilne telefnije $ RBS 064 $ planirane RBS 064 $ RBS 063 $ planirane RBS 063 RR kridri 064 planirani RR kridri 064 za Samailu RR kridri 063 planirani RR kridri 063 za G~ granica p{tine granica K.O. Mreže mbilne telefnije takđe će biti pvezane na jezgr nacinalne telekmunikacine mreže. Pred standardnih servisa sadašnja GSM mreža nudi i pvezivanje na Internet. Primenm GPRS tehnlgije znatn se pvećava rasplživi prtk, ka i pristup mbilnih pretplatnika Internetu (čak pet puta). T je evlutivni put kjim će mbilne mreže d GSM prek GPRS prerasti u mreže treće generacije (UMTS). Na taj način pvećava se prtk sa sadašnjih 9,6 na neklik sttina kilbita, čime se stvaruje veći kvalitet kmunikacije krisnika različitih mreža i širkpjasni pristup Internetu. v) TV i radi sistemi: Ostvarenje ciljeva u blasti radi i TV sistema pstići će se: 1. kvantitativnim pbljšanjem mreže: a) prširenjem pstjećih mreža, izgradnjm nvih bjekata i pstavljanjem preme sa većim dmetm, buhvatanjem delva teritrije grada na kjima radi i TV sistemi nisu dvljn razvijeni; b) reknstrukcijm pstjećih mreža, pstepenim prevđenjem vazdušne u pdzemnu, krišćenjem TT ili spstvene kanalizacije i usklađivanjem sa urbanističkim rešenjima; v) izgradnjm nvih mreža, pjavm nvih peratera sa svjim stanicama i antenskim sistemima, dvljng dmeta za pkrivanje teritrije grada i regina, dnsn republike, u skladu sa dgvarajućm dzvlm (trenutn grad Čačak ima mgućnst ddeljivanja licenci za jš tri emitera sa frekvencijama na lkalnm nivu);

181 2. kvalitativnim pbljšanjem mreže: a) pvećanjem kvaliteta pstjećih i uvđenjem nvih servisa u vj blasti (vide na zahtev i sl.); b) uvđenjem nvih tehnlgija, ka št je digitalna televizija; v) bljim iskrišćenjem pstjeće mreže KDS-a, instalacijm dgvarajuće ddatne preme na čvrištima kablvskih sistema, radi stvarivanja prensa infrmacija pstjećim instalacijama KDS-a i u suprtnm smeru, npr. za vide nadzr ili neki drugi infrmatički sistem d javng značaja (TV prens neke manifestacije sa lica mesta, djava pžara i sl.), za čim bi se u budućnsti pjavila ptreba; g) nastavkm zapčete akcije stvarenja pristupa Internetu instalacijama kablvskih televizija; d) dslednijm primenm Zakna radidifuziji. g) Infrmatički sistemi: Otvrena mgućnst pjave nvih peratera, stvarenje bežičng pristupa Internetu, stvarivanju pristupa Internetu instalacijama kablvske televizije i uvđenje nvih tehnlgija čime se pstiže znatn pvećanje rasplživg prtka predstavljaju realan plan čijm će realizacijm stanvnici grada Čačka i drugi subjekti uživati veći kmfr kad su u pitanju mgućnst pristupa Internetu i kvalitet usluga. Zadvljenje sve većih ptreba krisnika infrmatičkih sistema, bil da se radi individualnim krisnicima, građanima, ili pravnim licima, mže se stvariti: 1. pvećanjem kvaliteta pstjećih sistema: nastavkm razvja Internet mreže u skladu sa knstantnim tehničkim napretkm i pjavm nvih tehnlških mgućnsti (bežični pristup Internetu, pristup Internetu primenm tehnlgija kjima se znatn pvećava rasplživi prtk); uvđenjem i razvjem nvih servisa (mbilni Internet, multimedijalni servisi); nastavkm zapčetih aktivnsti na realizaciji pristupa Internetu instalacijama kablvskih televizija; knkurentskim pstizanjem većeg kvaliteta krisničkih servisa, stvaranjem uslva za pjavu nvih prvajdera; nastavkm razvja jedinstveng gradskg infrmatičkg sistema umrežavanjem svih pštinskih deljenja i udaljenih mesnih kancelarija; infrmatičkim umrežavanjem svih javnih preduzeća u pštini; -Pvećanje asrtimana usluga javnih preduzeća: nastavkm razvja jedinstveng gradskg infrmatičkg sistema umrežavanjem svih gradskih deljenja i udaljenih mesnih kancelarija; infrmatičkim umrežavanjem svih javnih preduzeća u gradu; instaliranjem nvih infrmatičkih sistema na teritriji grada primenm različitih telekmunikacinih sistema (ptički, GSM/GPRS, RDS ili drugi radi sistemi...) i time uvđenje nvih sadržaja u blasti javng živta građana, ka št su: - vide nadzr javnih pvršina; - autmatska naplata parkinga; - daljinsk upravljanje i nadzr javnim svetljenjem; - daljinsk upravljanje svetlsnm signalizacijm (semafrima); - pvezivanje (umrežavanje) svih mesnih kancelarija; - unutrašlja i međusbna kmunikacija unutar javnih preduzeća...

182 4.4. PRAVILA RAZMEŠTAJA KOMUNALNE OPREME Naselja Čačka su neadekvatn premljena kmunalnim bjektima i službama. Analizm pstjećeg stanja utvrđen je da sim grblja većina naselja nemaju druge kmunalne bjekte i službe. U planskm peridu ptrebn je intenzivn premanje naselja kmunalnim službama, št bi utical na pbljšanje uslva živta i rada. U planskm peridu ptrebn je intenzivn kmunaln premanje naselja i razvj kmunalnih službi, št bi utical na pbljšanje uslva živta i rada. Obim zastupljensti kmunalnih funkcija je u direktnj zavisnsti d kategrije naselja. U primarnim i naseljima sa razvijenim centrm planirana su: grblja- prširenje pstjećih stčna grblja (mgu biti zajednička za više naselja) rganizvan prikupljanje tpada elektrenergetski bjekti bjekti vdsnabdevanja, kanalizacije i dr. U sekundarnim centrima i banjskim naseljima prširuje se bim službi i bjekata u dnsu na prethdne kategrije naselja na sledeće: vatrgasne službe kmunalne službe za čišćenje javnih pvršina pijace. U banjskim naseljima predviđa se pseban režim depnvanja smeća u skladu sa smernicama za uklanjanje kmunalng tpada UPRAVLJANJE OTPADOM Upravljanje tpadm je zasnvan na izbru kncepta evakuacije tpada, saglasn smernicama i preprukama Nacinalng plana upravljanja tpadm, u cilju sprečavanja degradacije živtne sredine i zdravlja stanvništva i svih krisnika prstra, pejzažnih vrednsti, frlanda reka Zapadne Mrave, Dičine, Kamenice, Čemernice i stalih vdtkva, sprečavanje uticaja na mikrklimatske i eklške uslve na pdručju Čačka i kruženju: Osnvna kncepcija, principi, uslvi i plan upravljanja tpadm buhvata mere za: realizaciju kncepta reginalizacije, uključivanje na reginalnu depniju prek mreže transfer stanica, sva rešenja d realizacije snvng kncepta su prelazna i u funkciji knačng rešenja, prevencija, unapređenje i smanjenje nastajanja tpada na izvru, pstepen uvđenje šema razdvjeng sakupljanja i srtiranja tpada i uvđenje reciklaže, pbljšanje rganizacije sakupljanja i transprta, uvđenje mdernih sudva za dvjen sakupljanje tpada i savremene, specijalizvane preme za transprt, ptimizacija učestalsti sakupljanja i transprtnih sredstava, u zavisnsti d gustine stanvanja, gustine naseljensti, brja stanvnika, turista i stalih krisnika prstra, puzdan, eklški drživ i prihvatljiv knačn dlaganje tpada na reginalnj depniji; Mere zaštite živtne sredine buhvataju primenu psebnih pravila u upravljanju tpadm d nastanka d dlaganja:

183 sakupljanje, razvrstavanje, prmet, prevz, reciklaža, tretman tpada, njegv skladištenje i dlaganje, sanaciju, rekultivaciju i bezbedn zatvaranje svih lkacija nekntrlisang dlaganja tpada, usvajanje pcije reginalizacije ka najblje pnuđeng rešenja i uključivanje u sistem puzdang dlaganja tpada na reginalnj depniji (saglasn Planu upravljanja kmunalnim tpadm za R Srbiju). Osnvni uslv za rganizvan i kntrlisan sakupljanje tpada je pveravanje pslva (nadležn kmunaln preduzeće i/ili na drugi način, u skladu sa zaknskm regulativm). Smernice za uklanjanje kmunalng tpada, prema nameni i funkciji eklških celina i zna: bjekti u eklškim celinama grada Čačka - Ovčarsk-Kablarska klisura, Grnja Trepča i Slatinska banja mraju imati: - psebne prstrije za privremen dlaganje kmunalng tpada, prstrija mra biti u kviru bjekta ili kmpleksa, ka zaseban prstr, bez przra, sa električnim svetljenjem i tčećim mestm sa slavinm, hlender slivnikm i rešetkm, pristup prstriji mra biti bezbeđen sa sabraćajnice prek rampe za pristup specijalizvang vzila ili sa manipulativne pvršine ili plata unutar kmpleksa, za pstjeće bjekte, u kjima nije mguće izgraditi (reknstrukcijm, adaptacijm) prstrije u kviru bjekta, ptrebn je izgraditi bjekte-niše za smeštaj sudvakntejnera za prikupljanje i privremen dlaganje tpada. evakuacija kmunalng tpada iz bjekata i zna stalih eklških celina -grada Čačka vršiće se: - prek mreže pstavljenih sudva za kmunalni tpad, a prek nadležng kmunalng preduzeća (ili prema uslvima pveravanja bavljanja delatnsti), uklanjanje tpada iz radnih i prizvdnih kmpleksa i radnih zna vršiće se prema vrsti i kategriji bjekata, saglasn važećj zaknskj regulativi. Građevinski tpad mguće je dlagati u sve depresije prirdne ili stvrene, ili ga kristiti za rekultivaciju devastiranih zna i nasipanje lkalnih puteva na teritiriji grada. Bezbedn depnvanje kmunalng tpada sa teritrije grada Čačka vršiće se u skladu sa principm reginalizacije na izabranj reginalnj depniji "Dubk", na teritriji pštine Užice, prek mreže transfer stanica GROBLJA Sahranjivanje umrlih na pdručju grada Čačka vršiće se prema dredbama Zakna sahranjivanju i grbljima ( Službeni glasnik SRS, br. 20/77, 24/85 i 6/89 i Službeni glasnik RS, br. 53/93, 67/93 i 48/94), dnsn prema Odluci sahranjivanju i grbljima ( Službeni list pštine Čačak, brj 4/2007), ka i prema drugim dlukama i zaknskim prpisima dnetim nakn izrade vg planskg dkumenta Uređenje grbalja na pdručju grada realizvaće se: 1) sanacijm, premanjem grbljanskim građevinama, uređenjem i državanjem pstjećih grbalja na pdručju Grada u skladu sa pravilima i standardima utvrđenim zaknm i pštinskm dlukm; 2) uređenjem i državanjem i prširenjem pstjećih gradskih i naseljskih grbalja.

184 3) lkacije nvih grbalja na ruralnm pdručju utvrđivaće se, p pravilu, na pgdnj lkaciji u centru zajednice sela i drugim centrima u mreži naselja uvažavajući sanitarne, prirdne, gelške i druge uslve za sahranjivanje umrlih iz gravitirajućih naselja; 5) grblja na pdručju Grada će se premiti nephdnim grbljanskim građevinama i elementima grbljanskg uređenja. Ptrebn je bezbediti nephdne sadržaje: građevine namenjene snvnj funkciji grblja (kapele, mrtvačnice i sl.), pristupnu klsk-pešačku stazu, slbdan prstr ili prstr za pel, staze i prilaze, grbna mesta i zeleni zaštitni pjas, ka i stalu kmunalnu infrastrukturu. Prstre grbalja ambijentaln blikvati ka zelene parkvne pvršine kvalitetnim parkvn-pejzažnim rešenjima i primenm standarda d najmanje 4 m2/grbn mest za mesna grblja. 6) bezbediti državanje pristupng puta, staza, rasvete, zelenila, grade i dmrišta sa česmama; 7) Pstjeći stari delvi grblja ne smeju se prekpavati, a grbvi skrnaviti i spmenici rušiti radi pnvng sahranjivanja. Ove delve pretvriti u zelenu uređenu i spmeničku celinu. 8) nadležn gradsk kmunaln preduzeće će pružati ptrebnu stručnu i tehničku pmć mesnim zajednicama na ruralnm pdručju za premanje, uređenje, državanje i upravljanje grbljima; 9) sprvđenjem i kntrlm zabrane sahranjivanja umrlih i pdizanja grbnica van uređenih grbalja (na dsadašnjim prdičnim grbljima). 10) Obavezna izrada dgvarajuće urbanističke dkumentacije- Plana detaljne regulacije za uređenje grblja. Pred tga, u skladu sa Pravilnikm načinu neškdljivg uklanjanja živtinjskih leševa i tpadaka živtinjskg prekla i uslvima kje mraju da ispunjavaju bjekti i prema za sabiranje, neškdljiv uklanjanje i utvrđivanje uzrka uginuća i prevzna sredstva za transprt živtinjskih leševa i tpadaka živtinjskg prekla ( Službeni glasnik SFRJ, brj 53/89) frmiraće se, uređivati i državati stčna grblja na pdručju Grada. Pželjn je frmiranje jedng stčng grblja za pdručje jedne, najviše dve zajednice naselja, u skladu sa pravilima utvrđenim psebnim prpisima PIJACE I DRUGA KOMUNALNA OPREMA Prstrni razmeštaj pijaca na pdručju Grada: Sekundarna naselja premiti svim vrstama pijaca (zelena, kvantaška, stčna) U banjskim centrima ptrebn je bezbediti zelene pijace Uklik se ukaže ptreba, zelene i stčne pijace mgu se frmirati i u drugim centrima u mreži naselja. Kmplekse pijaca realizvati uz bezbeđenje dbrg sabraćajng pristupa, državanja i uređenja vih bjekata. Opremanje pijace pdrazumeva uređenje lkacije sa tvrenim prstrm i pratećim sadržajima za planirani rang naselja. Obavezni prateći sadržaji u kviru stčne pijace su veterinarska i tkupna stanica. Pgdne lkacije za nva pijačna mesta i rezervisanje prstra za vu namenu utvrdiće se dgvarajućim urbanističkim planm.

185 5. MERE ZAŠTITE, UREĐENJA I UNAPREĐENJA PRIRODNIH I NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA 5.1. RAZVOJ TURIZMA, ORGANIZACIJA I UREĐENJE TURISTIČKIH PROSTORA (REFERALNA KARTA 4) Turizam i rekreacija na teritriji Grada, uz kmplementarne aktivnsti (pljprivredu, zanatstv, itd.), predstavljaju ptencijaln vrl značajnu privrednu i društvenu aktivnst, prvenstven zbg pvljnih prirdnih uslva, izuzetnih prirdnih i kulturnih vrednsti. Najveći ptencijal za razvj turizma ima širi prstr Ovčarsk-kablarske klisure. Ovčarsk-kablarska klisura predstavlja jedinstvenu mrflšku celinu. Udaljena je 8 km d Čačka. Usečena je između planinskih masiva Ovčara i Kablara. Dugačka je k 20km i dlikuje se strmim stranama i uklještenim meandrima Zapadne Mrave. Mrava je pregrađena branama pa su frmirana dva veštačka jezera. Predstavlja prirdn dbr izuzetnih dlika, I kategrije i pd zaštitm je države. Prirdne lepte vg predela i bgatstv kulturn - istrijskih spmenika čine je izuzetn atraktivnm za psetice. Meandri reke Zapadne Mrave, zelenil klnih šuma, manstiri, lekvita vda Ovčar Banje, flra i fauna, dva veštačka jezera sa mgućnšću bavljenja rekreativnim turizmm predstavlja turističku pnudu vg kraja. Planine Ovčar i Kablar pgdne su za planinarenje, na njima pstji sam beleženih planinarskih staza, tak da privlače mngbrjne ljubitelje vg sprta. Ovčarsk-kablarska klisura je prepznatljiva p prirdnim leptama ali i p svjim kulturnistrijskim spmenicima. U istriji Srbije i narda kji je žive vekvima na vim prstrima manastiri su imali značajnu ulgu, ne sam u duhvnm smislu, već u razvju nacinalne svesti, sticanju znanja i pismenjavanju. U Ovčarsk-kablarskj klisuri ima deset manastira (Srpska Sveta Gra) i predstavljaju trag jedng vremena. Grad Čačak rasplaže sa značajnim banjskim ptencijalm. Na prstru Grada se nalaze tri banje. Ovčar Banja se nalazi u Ovčark-kablarskj klisuri, udaljena 17km d Čačka i ist tlik d Pžege, kružena šumvitim planinama Ovčarm i Kablarm. Slatinska banja nalazi se u selu Slatini, 17 km jugistčn d Čačka, na padini planine Jelice. Banja Grnja Trepča nalazi se na šumvitim brncima planina Vujan i Bukvik, a na nadmrskj visini d 460 m. Na teritriji Grada se nalaze i izletišta u nepsrednj blizini grada Čačka, i t: Gradina (849m) je arhelšk nalazište na planini Jelici, reka Kamenica i Grujine livade kje se nalaze na padinama planine Jelice. Pred navedenih ptencijala Grad ima izražene ptencijale u seskm turizmu (sela Prislnica, Banjica, Ršci, Pakvraće,...) ka i u tranzitnm turizamu imajući u vidu prlazak važnih putnih pravaca (Aut-put E 763 i E761, magistralni M5, M22 i M23). Aktuelna turistička i rekreativna pnuda Čačka nije dvljn razvijena i aktivirana. U kviru marketinških aktivnsti na rganizaciji turističke pnude nephdn je prezentvati sve turističke aktivnsti i sadržaje, u prvm redu putem tematskih bilazaka. Svaki turistički bilazak bi trebal da ima tematsk, dnsn specifičn beležje namenjen različitim ciljnim grupama turista putevi kulture, etnlškeklški putevi, sprtsk-rekreativne aktivnsti, planinarske staze, lvni, riblvni i drugi specifični sadržaji i aktivnsti u prstru grada Čačka. Razvj turizma u pgledu prstra i planiranja sadržaja u prstru gleda se u: pdizanju niva ugstiteljskih usluga na celm pdručju, planiranju i premanju smeštajnih i pratećih turističkih kapaciteta, planiranju i premanju zdravstven lečilišnih kmpleksa, turističk - rekreativne sadržaje sa seskim turizmm u kviru prdičnih dmaćinstava uz prizvdnju zdrave hrane (etn i agrturizam),

186 sanaciju i uređenje zaštićenih kulturn-istrijskih urbanih, pluurbanih i ruralnih sredina i spmenika i stavljanje u funkciju turizma i ugstiteljstva, planiranje bjekata za lvni i riblvni turizam, unaprediti kmpleks hipdrma i uvrstiti ga u turističk-ugstiteljsku pnudu pštine premanje turistički atraktivnih pdručja sprtskim sadržajima za rekreaciju. pvećati niv sabraćajne i kmunalne infrastrukturne premljensti turističkih sadržaja. Priritet u blasti turizma predstavlja razvj banjsk-lečilišnih centara (banja Grnja Trepča, Ovčar Banja i Slatinska banja) i Ovčarsk-kablarske klisure (prglašen zaštićen prirdn dbr izuzetnih dlika I kategrije / Sl. glasnik RS br 16/2000) sa kulturn-istrijskim spmenicima. Grad, uz pmć nadležng ministarstva, turističkih rganizacija i turperatera, različitih nevladinih i drugih (planinarske, etn-eklške i sl.) rganizacija, trebal bi da: dnese prgram prezentacije turističkih vrednsti i pnude; utvrdi i realizuje prgram uređenja i premanja turističkih prstra; frmira rganizaciju za pružanje usluga kreiranja celgdišnje bjedinjene turističke pnude, kja će učestvvati u svim turističkim aktivnstima; rganizuje edukaciju lkalng stanvništva (za dmaćinski turizam) i njihvg uključivanja u turističke prgrame na prstru lkalne zajednice; rganizuje izradu i nvelaciju turističkih infrmatra za teritriju grada, a p sistemu tematskih i sabraćajnih bilazaka i dr. frmiranje etn kmpleksa urediti krz izgradnju bjekata autentične arhitekture karakteristične za seska naselja na pdručju Čačka. Tradicinalna seska dmaćinstva sa pratećim sadržajima (vajat, mlekar...) staviti u funkciju turizma. Kmplekse frmirati u kviru građevinskih rena. Detaljna namena, sadržaj, način izgradnje i mere zaštite prstra namenjenih turizmu definisaće se dgvarajućim urbanističim planvima i strategijm i prgramm razvja turizma Čačka ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE PROSTORNA DIFERENCIJACIJA ŽIVOTNE SREDINE (REFERALNA KARTA 4) Kncept zaštite i unapređenja živtne sredine za pdručje grada Čačka mra biti zasnvan na drživm krišćenju prirdnih resursa, eklški prihvatljivm upravljanju prirdnim vrednstima, prevenciji i kntrli ptencijalnih blika i izvra zagađivanja. Održiv i eklški prihvatljiv upravljanje prirdnim vrednstima (vazduh, vda, zemljište, šume, gelški resursi, biljni i živtinjski svet) i zaštita živtne sredine d ptencijalnih izvra zagađivanja i ugržavanja, stvarivaće se: dnšenjem i sprvđenjem dluka kjima će biti bezbeđena uravnteženst eknmskg razvja grada i zaštite živtne sredine, krz implementaciju mera zaštite živtne sredine, usklađivanjem pštih i psebnih ciljeva Strateške prcene uticaja Plana na živtnu sredinu, usvajanjem pštih i psebnih smernica Strateške prcene uticaja Plana na živtnu sredinu i uspstavljanje principa hijerarhije i planske uslvljensti, planiranjem i drživim krišćenjem prirdnih, bnvljivih i nebnvljivih resursa i činica živtne sredine, uspstavljanjem mnitringa, kntrle kvaliteta i stalnim unapređivanjem stanja živtne sredine, remedijacijm i revitalizacijm degradiranih prstra i ugrženih zna i lkacija,

187 usvajanjem i sprvđenjem strategije upravljanja svim vrstama tpada, (kmunalng, pasng, sekundarnim sirvinama) razvrstavanjem, smanjenjem, pnvnim krišćenjem - reciklažm i bezbednim depnvanjem na planiranj reginalnj sanitarnj depniji, ustanvljavanjem i uspstavljanjem indikatra i infrmacing sistema stanju živtne sredine. Uređenje i zaštita prstra i zaštita živtne sredine sa aspekta planiranja i uređenja pdručja pštine sprvdiće se: primenm mera eklšk-prstrne snve, eklške valrizacije prstra i smernica i mera prcene strateških uticaja na živtnu sredinu (Strateška prcena uticaja na živtnu sredinu) i knkretizacijm, d niva lkacije prema uslvima i merama Prcene uticaja na živtnu sredinu. Eklška valrizacija prstrne celine - pdručja grada Čačka, izvršiće se na snvu relevantnih pdataka prstru, evidentiranih izvra zagađivanja, ptencijaln ugrženih i pvredivih bjekata, medijuma, lkacija i zna (eklšk-prstrne snve) i prcenjeng kapaciteta živtne sredine. Eklške celine mraju biti vrednvane prema kriterijumima i smernicama Strateške prcene uticaja sa izdvjenim eklškim znama. Uslvi i mere drživg razvja i zaštite živtne sredine: kntrlisana izgradnja u granicama građevinskih rena, zaštita prirdnih resursa, zaštićenih pdručja, frlanda vdtkva, zaštita pljprivredng zemljišta d degradacije i zagađivanja, zaštita šumskih eksistema i pvršina, namensk krišćenje prstra u skladu sa eklškim ptencijalm, prethdna istraživanja terena za izgradnju bjekata, pratećih sadržaja i infrastrukture, funkcinaln pvezivanje sa celinama i znama u zaleđu, življavanje pejzaža, integracija pribalja reka realizacijm funkcija i sadržaja za turističke, i sprtsk-rekreativne ptrebe, čuvanje eklške stabilnsti, zaštita pejzažnih vrednsti predenih celina, zna, pjaseva i lkacija, prcena mgućih uticaja na kapacitet i kvalitet živtne sredine pri realizaciji prjekata PRAVILA I MERE ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE Mere prevencije, sprečavanja degradacije, tklanjanja uzrka ptencijaln štetnih uticaja na izvru nastanka, upravljanje rizikm u živtnj sredini, mere zaštite i mnitringa živtne sredine integralni su de strategije daljeg razvja grada. Smernice za drživi razvj: razvj pdručja u skladu sa prcenjenim kapacitetm prstrn-eklških celina, zna i lkacija, namena prstra i uslvi krišćenja prirdnih resursa, usaglašeni sa prstrn-eklškim kapacitetm, značajem pdručja, i faktrima graničenja, planirani razvj zasnvan na kvalitativnm unapređivanju sci-eknmskg i tržišn-drživg razvja, uslv za unapređivanje privrednih, eklških, turističkih, rekreativnih i stalih vrednsti pdručja, razvj planiranih kapaciteta mže biti drživ i eklški prihvatljiv uz specijalizaciju zasnvanu na beležjima i prednstima pdručja grada Čačka, razvj infrastrukturne i kmunalne premljensti, saglasn merama zaštite i unapređenja stanja, valrizacija i planska pdrška specifičnim prednstima u kntekstu šireg kruženja, zaštita izvrišta vdsnabdevanja i izvra mineralnih vda prema prpisanim uslvima sanitarne zaštite, primenm mera zabrane i graničenja,

188 bavezne su mere sanacije, remedijacije i revitalizacije ugrženih i degradiranih lkacija i zna indirektng uticaja iz kruženja. Zaštita vda (pvršinskih i pdzemnih) d zagađivanja i nekntrlisane eksplatacije mra biti bezbeđena: zabranm upuštanja tpadnih vda u vdtkve istraživang pdručja, pribalja i pdzemlja, bez bavezng prethdng tretmana d zahtevang niva, baveznm prcenm uticaja mgućih (čekivanih) kličina i kategrija tpadnih vda, način tretmana i upravljanja tpadnim vdama pri realizaciji zna, lkacija i pjedinačnih prjekata, zaštitm, čuvanjem tka i pribalja reka Zapadne Mrave, Dičine, Kamenice, Čemernice i stalih vdtkva d degradacije i zagađivanja, frmiranjem zeleng kridra za pasivnu rekreaciju duž bala reka vg pdručja, izgradnjm kanalizacine mreže i pstrjenja za tretman fekalnih tpadnih vda, izgradnjm vdneprpusnih septičkih jama, za pjedinačne Prjekte i izdvjene lkacije, ka prelazn rešenje d realizacije kanalizacine mreže, i bavezng tretmana tpadnih vda d zahtevang niva za upuštanje u recipijent, uključivanje u mnitrsku mrežu kntrle vde reke Zapadne Mrave, Dičine, Čemernice, Kamenice. Zaštita vazduha d zagađivanja sprvdiće se ka integralni de strategije i mnitrske mreže kntrle kvaliteta vazduha: prcenm mgućih uticaja na stanje i kvalitet vazduha (imisija, emisija), izbrm najblje pnuđenih rešenja i eklški prihvatljivih energenata, prcenm eklškg kapaciteta zna i lkacija pri realizaciji pjedinačnih prjekata sa aspekta uticaja na kvalitet vazduha, preprukama, bavezujućim i stimulativnim merama za krišćenje bnvljivih izvra energije pri realizaciji prjekata - bjekata većih kapaciteta, baveznim merama bilške zaštite (zelenjavanje, pejzažn uređenje) pri frmiranju zna i pjaseva sa priritetnm funkcijm zaštite, merama zabrane tvaranja vegetacijskg sklpa i stvaranje gljenih i tvrenih pvršina ka izvra elske prašine, usvajanjem Prgrama izrade katastra zagađivača vazduha p jedinstvenj metdlgiji, baveza izgradnje uređaja za prečišćavanje vazduha (efikasnih filterskih sistema) za bjekte (tehnlgije) izvre aerzagađenja, smanjenjem emisije nespecifičnih plutanata atmsfere iz individualnih lžišta maksimalnim priključivanjem na centralizvan način snabdevanja tpltnm energijm ili/i gasifikacijm, uspstavljanjem kntrle kvaliteta vazduha krz prstrnu mnitrsku mrežu (utvrđivanje mernih mesta za praćenje stanja aerzagađensti specifičnih i nespecifičnih plutanata atmsfere), uključivanjem u jedinstvenu strategiju i kncept lkalng i reginalng mnitringa za praćenje stanja zagađensti vazduha i uticaja na ljudsk zdravlje. Zaštita zemljišta ka nebnvnvljivg (tešk bnvljivg) prirdng resursa sprvdiće se merama graničenja, zabrane i zaštite: zemljišta d zagađivanja, prduktivng zemljišta d neracinalng krišćenja i degradacije, kntrlm uptrebe hemijskih preparata na pljprivrednim pvršinama, zaštita zemljišta d erdibilnih prcesa, zabranm depnvanja tpadaka svih vrsta i drugih materijala van prstra za t namenjenih, uređenih i utvrđenih.

189 Zaštita šuma ka kmpleksa sa priritetnm funkcijm zaštite i sprvdiće se: zna mguće rekreacije primenm mera pšumljavanja, revitalizacije, bnve i nege, pejzažn uređenje kmpleksa u građevinskm renu, pdizanjem stepena šumvitsti na zahtevani ptimalni niv, izbr vrsta za pšumljavanje zasnvan na eklšk-bilškj snvi. Zaštita setljivih eksistema na pdručju grada buhvata: mere zaštite i čuvanja šumskih staništa, malih šumskih kmpleksa i pvršina u cilju zaštite eklške ravnteže, zaštita i unapređenje psebnih prirdnih vrednsti, uz namensk, eklški drživ i prihvatljiv krišćenje, u skladu sa eklškim ptencijalm i bezbeđen stabilnšću eksistema, bavezn je čuvanje authtnsti biljnih i živtinjskih vrsta, zajednica, staništa i areala, zaštita bidiverziteta i bilških resursa eklških celina i zna, čuvanje prirdne gemetrije pvršina šumskih eksistema bez fragmentacije authtnih kmpleksa u zaleđu građevinskg rena, u kntaktnim znama sa zaleđem i ustaljenim putanjama divljih vrsta nisu dzvljeni sadržaji kji prdukuju buku i intenzivnu svetlst. Zaštita prirdnih dbara na pdručju grada sprvdiće se prema važećim zaknskim prpisima i krz zaštitu pejzažnih i ambijentalnih vrednsti i čuvanje estetskih vrednsti zna i prstrn-eklških celina: merama stalne kntrle, drživg krišćenja i prezentacije, karakter predela i pejzaža mra zadržati authtni identitet, u zni uređenja i plemenjavanja eklški setljivih zna i lkacija uspstaviti maksimaln čuvanje authtnsti prirdne predene celine, pejzažn uređenje individualnih parcela usaglasiti sa lkacinim uslvima i uslvima zne kjj pripadaju. Zaštita d buke u valrizvanim eklškim znama sprvdiće se: frmiranjem pejzažn uređenih zelenih kridra, zna i pjaseva, izbr zelenila prilagditi znskim i lkacijskim uslvima u skladu sa pejzažnim i eklškbilškim zahtevima, baveznim zelenjavanjem parking-prstra, uvđenjem psebnih sabraćajnih režima u znama, reknstrukcijm sabraćajnica za čekivanu sabraćajnu pterećenst. Zaštita d mgućih akcidenata predstavlja bavezu upravljanja rizikm u živtnj sredini: planiranje, rganizvanje i preduzimanje preventivnih mera i mera za sprečavanje mgućih udesa upravljanje pasnim materijama saglasn prceni pasnsti d mgućih udesa, pstupanje sa pasnim materijama u uptrebi, transprtu, prmetu, skladištenju i dlaganju, sprvditi na način da se ne dvede u pasnst živt i zdravlje stanvništva i živtna sredina, za sve aktivnsti, pstrjenja i prcese u kjima je prisutna jedna ili više pasnih materija, a kje mgu izazvati akcident, bavezna je prcena pasnsti d udesa, plan pstupanja, zaštite i upravljanje rizikm. Zaštita d jnizujućih i nejnizujućih zračenja na pdručju grada Čačka predstavlja integralni de Nacinalng prgrama. Mere zaštite sprvdiće se: stalnm kntrlm i praćenjem kretanja radiaktivnsti u živtnj sredini,

190 kntrlm razmeštaja i ispravnsti preme i mgućih izvra zračenja, prcenm uticaja na živtnu sredinu prjekata mgućih i ptencijalnih izvra zračenja, primenm mera zaštite i mnitringa živtne sredine ZAŠTITA PRIRODNIH DOBARA (REFERALNA KARTA 4) Jedan d najznačajnih prirdnih dbara grada Čačka je sigurn Ovčarsk-kablarska klisura sa svjim znamenitstima. Klisura je sbeni spmenik ge-nasleđa značajan ka primer međudejstva gelških, gemrflških i hidrlških prcesa i pjava. Ovčarsk-kablarska klisura se administrativn nalazi na teritriji grada Čačka i pštine Lučani ukupne pvršine 2.250,00ha d čega je na teritriji grada Čačka ha na delvima katastarskih pština Vidva, Međuvršje, Pakvraće, Ršci i Vrnčani, a na pdručju pštine Lučani 550,00ha na delvima katastarskih pština Dljin i Dučalvići. Na pdručju Ovčarsk-kablarske klisure ustanvljen je režim zaštite II i III stepena. Pdručje režima zaštite II stepena buhvata pvršinu d 542,77.00ha. Pdručje režima zaštite III stepena je pvršine 1.707,23,00 ha. Na zaštićenm pdručju Ovčarsk-kablarske klisure u režimu III stepena zaštite zabranjen je: izvditi radve i aktivnsti kje bi narušile gemrflške dlike pdručja (eksplatacija bigra, kamena, šljunka i drugih mineralnih sirvina, tvaranje pzajmišta zemlje, dlaganje i depnvanje zemljišta i drugg materijala, kaptiranje izvra ili delva vdtka), bavljati druge delatnsti i izvditi radve kjima se ugržavaju vrednsti predela izuzetnih dlika. graditi bjekte na zaštićenm pdručju, sim na pdručju Ovčar Banje i na parcelama starsedelačkih seskh dmaćinstava i manastirskih kmpleksa i na lkalitetima utvrđenim planskim aktima i dlukama pština. depnvati kmunalni i industrijski tpad, šut, sekundarne sirvine... uklanjati vegetaciju u balnm pjasu, blagati bale betnm i drugim neprirdnim materijalima, ka i zagrađivati placeve u pribalnm pjasu seći ili uništavati drveće, žbunje i stalu vegetaciju na stranama klisure, ka i na stalim delvima pdručja kad se time ugržava bilška raznvrsnst i stabilnst prirdnih eksistema i izazivaju prcesi erzije uznemiravati, uništavati i sakupljati vrste flre i faune zaštićenih ka prirdne retksti unsiti strane divlje vrste živtinja, ka i strane divlje vrste biljaka, sim za ptrebe sprečavanja erzije i klizišta u građevinskim pdručjima i gajenja agrkultura na pljprivrednim pvršinama seskih dmaćinstava pribavljati akumulacije pre dnšenja prgrama unapređenja ribarstva lv divljači, sim sanitarng Na delu pdručja Ovčarsk-kablarske klisure kji je u režimu II stepena zaštite, sim zabrane iz režima III stepena zaštite, zabranjen je: graditi bil kje bjekte, uključujući i privremene planinarske i šumarske bjekte, ka i bjekte za sprtski riblv... trasiranje nvih planinarskih staza kaptiranje izvra i zahvatanje vde iz vdtka sakupljanje i krišćenje prpisanih vrsta lv divljači Na pdručju Ovčarsk- kablarske klisure bezbeđuje se uređenje i krišćenje prstra u skladu sa prpisanim režimm zaštite na način kjim se mgućava čuvanje prirdnih vrednsti i spmenika kulture, unapređivanje šuma, vda, biljnih i živtinjskih vrsta, infrastrukturn premanje prstra za ptrebe turizma

191 i rekreacije, reknstrukcija pstjećih i izgradnja nvih bjekata u skladu sa planinskim aktima i uslvima zaštite, naučn- istraživački rad i prezentacija prirdnih vrednsti i kulturnih dbara. Ov pdručje je karakterističn i p svjim "uklještenim" meandrima i p raznvrsnj vegetaciji, flri i fauni. Memrijalni prirdni spmenik Tanask Rajić u Ljubiću pvršine 2,128 ha. zahteva revitalizaciju i uređenje. Svi radvi kji se dnse na revitalizaciju i bnvu prirdnih uslva sredine, dnsn knzervatrskih, restauratrskih i drugi slični radvi na pstjećim spmenicima i grbnicama, mgu se vršiti shdn dgvarajućim dredbama Zakna zaštiti prirde, dnsn Zakna zaštiti spmenika. Na spmeniku prirde Fikus-Čačak zabranjen je seći i štećivati debla, lmiti grane, lmiti lišće ili preduzimati bil kakve radnje kje bi dvele u pitanje bilški pstanak prirdng dbra. Dzvljene su sve bilšk tehničke mere zaštite za kje se prceni da su nephdne za državanje vitalnsti stabla. Stabl Oskruše u naselju Prislnica je ka prirdn dbr predlžen za brisanje, zbg lšeg zdravstveng stanja. Na nivu grada je planirana izrada katastra starih stabala radi njihve zaštite. Pred pmenutih prstra i lkaliteta izdvjen je planinski venac Jelice, Ovčar, Kablar i Vujan (Referalna karta br. 4.) izletišta Ateničk i Trnavsk vrel, Grujine livade na Jelici, reka Kamenica i vidikvci. Planinski (zeleni pjas) treba psebn zaštititi bzirm na mgućnst rezervisanja vg prstra za rekreativne svrhe, vdsnabdevanje i eklške standarde. Primarn je rešiti prblem nelegalne izgradnje vikend naselja ka i interesvanja za eksplataciju kamena na planini Jelici. Imajući u vidu višestruke vrednsti prstra grada prgramm plana kji se dnsi na razvj turizma nephdn je uskladiti turističku pnudu sa prirdnim karakteristikama i resursima, u vidu planskg rezervisanja prstra za dređenu namenu kja je primarna za njegv razvj. Na kmpletnj teritriji grada treba uraditi valrizaciju grada i prek studija, planva i drugm dkumentacijm zaštititi bjekte, lkalitete i predvideti preciznije granice zaštite i adekvatng krišćenja. Prstrni plan grada Čačka je urađen tak da psebnu pažnju pklanja čuvanju prirdnih ptencijala narčit pljprivredng zemljišta, vda, termmineralnih vda i šuma ka i rganizvanm dlaganju tpada na teritriji grada (dlaganje se rganizvan vrši na reginalnj depniji Dubk ) ZAŠTITA NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA (REFERALNA KARTA 4) Teritrija grada Čačka je bgata kulturnim nasleđem št predstavlja bavezu za sve nadležne na zaštiti nepkretnih kulturnih dbara ka jedinstvene prirdne i kulturne celine. U knkretnm delvanju t znači da mere zaštite nalažu kntinuirani rad na evidenciji, istraživanju i valrizaciji pjedinih bjekata, spmeničkih i ambijentalnih celina, znamenitih mesta i drugih vrednsti kulturne baštine. U daljj zaštiti kulturng nasleđa nezabilazna je izrada planiva nižeg reda, kjim bi se nastavi rad na detaljnj valrizaciji evidentiranih bjekata celina graditeljskg nasleđa kja se nalaze na planskm prstru. Za prglašena nepkretna kulturna dbra (arhelška nalazišta, spmenike kulture i prstrne celine) u kviru Prstrng plana grada Čačka utvrđuju se sledeće mere zaštite: čuvanje izvrng izgleda arhitekture, hrizntalng i vertikalng gabarita, blika i nagiba krva, svih kstruktivnih i dekrativnih elemenata, riginalnih materijala i stilskih karakteristika, zabrana radva kji mgu ugrziti statičku bezbednst NKD, zabrana pravke, dgradnje i nadgradnje, čuvanje funkcija i namene, zabrana skladištenja materijala i stvaranje depnija, zabrana izgradnje bjekata kji svjm arhitekturm, gabaritm i visinm ugržavaju kulturn dbr,

192 zabrana gradnje bjekata trajng ili privremeng karaktera kji nisu u funkciji kulturng dbra izgradnja bjekata infrastrukture dzvljena je sam pd uslvima i nadzrm nadležne ustanve zaštite, izvđenje građevinskih radva i prmena blika terena dzvljavaju se sam uz čuvanje izvrne matruce, vegetacije i prethdn bezbeđenih arhelških istraživanja, zabranjuje se ne vlašćen kpanje na arhelškm lkalitetu, dnšenje kamena i zemlje sa nalazišta, zabranjuje se prmena knfiguracije terena na arhelškm lkalitetu, zabranjuje se izgradnja bjekata na arhelškm lkalitetu, zabranjuje se gradnja infrastukture, industrijskih bjekata i pstrjenja na arhelškm lkalitetu, zabranjuje se nevlašćen prikupljanje pkretng arhelškg materijala, zabranjuje se prsipanje i dlaganje tpadnih i štetnih materija na arhelškm lkalitetu, zabranjuje se dnšenje nadgrbnika i prekpavanje grbva. 6. ZAŠTITA OD ELEMENTARNIH NEPOGODA, PRIHVATLJIV SEIZMIČKI RIZIK I OBEZBEĐENJE INTERESA ZA ODBRANU ZEMLJE 6.1. PROTIVGRADNA ZAŠTITA Na teritriji grada Čačka pstji rganizvan sistem prtivgradne zaštite kji sprvdi Republički Hidrmeterlški zavd d gdine. Prtivgradne stanice su građene tkm i gd. Sve stanice su identične jer su rađene p jedinstvenm prjektu. Tada je na teritriji pštine bil izgrađen 19 prtivgradnih stanica. Frmiranjem SIZ-a za prtivgradnu zaštitu i njenim pstjanjem d gd. d gd. izgrađen je jš 5 prtivgradnih stanica i urađene su grmbranske instalacije na svim stanicama. Sada je na teritriji grada Čačka u funkciji 24 prtivgradne stanice. Izgradnja nvih stanica je urađena na predlg Zavda, praksa je pkazala da nije bil, sa stanvišta tada uptrebljivih prtivgradnih raketa, dvljn stanica, a pgtv na pravcima najčešćih nailazaka nepgda. Zemljište kje zauzimaju bjekti jedne stanice je veličine jedng ara a sam na lkacijama Mikvci, Lznica, D. Trepča i Ježevica veličina placa je nešt veća i iznsi 1,5ar. Na vim lkacijama su bjekti identični ali nešt veći d stalih, t su nekada bile stanice "prvg reda" ali ta pdela je danas napuštena. Zna dejstva prtivgradnih stanica zavisi d raketa kjima stanica rasplaže, dnsn, kjima deluje. Sada su u uptrebi rakete takzvang srednjeg i velikg dmeta (d d u uptrebi su bile rakete malg dmeta). Sve stanice su premljene laserima kjima je mguće ispaljivati ba tipa raketa kje su sada u uptrebi. Kju će raketu strelac ispaliti dređuje metdlgija dejstva na blake kji su predmet pservacije (Cb-kumulnimbusi). Deluje se prtivgradnim raketama zasejavanjem dređeng dela blačne mase reagensm - srebrjdidm (Ag J). Sam dejstv lujngradnsne blake treba psmatrati ka dinamičke a za stvaranje malih kristala ptrebn je izvesn vreme 5-10 minuta. Na snvu balističkih karakteristika i najčešćih elevacija pd kjima se ispaljuju rakete ( velike 50 a srednje 70 ) mže se reći da je zna dejstva raketm srednjeg dmeta u prstenu kji pkriva k 2800 hektara a raketama velikg dejstva u prstenu d približn hektara. Mreža stanica je takva da se zne dejstva međusbn mgu preklapati. Teritrija grada Čačka je u zadvljavajućem nivu, pkrivena stanicama prtivgradne dbrane. Budući planvi prtivgradne zaštite dnse se prevashdn na usavršavanje recepture pirtehničke smeše u generatru rakete, dbijanje bljeg i efikasnijeg reagensa ka i usavršavanje rakete ka sredstva za unšenje reagensa u blak npr. raketa sa kasetnim zasejavanjem.

193 6.2. SEIZMIČKI RIZIK I ZAŠTITA OD DRUGIH ELEMENTARNIH NEPOGODA Na snvu ispljenih seizmičkih aktivnsti i seizmtektnskih svjstava terena nže se reći da Čačak spada u seizmički ugržena pdručja. Teritrija grada Čačka se prstire na tlu kje je evidentiran trusn pdručje sa varijacijama d 6.5º d 8º Merkalijeve skale. Pvećanje skale ide d juga ka severu, južne katastarske pštine ka št su Brezvica, Petnica i veći de sela Premeća su zahvaćeni prstrm kji je pd seizmičkm skalm 6.5º Merkalija, dk su katastarske pštine, Prislnica, velikim delm i manjim, zapadnim delm sel Grnja Trepča zahvaćene tlm kje je prek 8º Merkalijeve skale. Ostali, veliki de grada je u arealu d 7º-8º MCV. Urban pdručje kje se nalazi u središtu administrativne teritrije grada je pd 7.5º MCV. Najnvijih pručavanja seizmičke ugržensti teritrije grada nije bil, pa se prepručuje kd izrade planva nižeg reda i pre izgradnje uraditi mikrseizmičku reginalizaciju terena. Prilikm izgradnje bjekata treba se pridržavati prpisa prtivseizmičke gradnje ZAŠTITA INTERESA ZA ODBRANU ZEMLJE Osnvni uslvi i zahtevi za prilagđavanje Prstrng plana grada Čačka ptrebama dbrane zemlje (Ministarstv dbrane, brj /05 d gdine) integrisani su u planska rešenja u vezi sa čuvanjem pljprivredng i šumskg zemljišta, mreže naselja sa malim naseljima pretežn razbijene mrflške strukture, pvećanjem kvaliteta mreže puteva i razvjem stalih infrastrukturnih sistema, ka i predviđenim merama zaštite živtne sredine, prirdnih resursa i dbara. IV. PRAVILA IZGRADNJE I UREĐENJA PROSTORA 1. OSNOVNA NAMENA PROSTORA SA PLANIRANIM BILANSOM POVRŠINA Prstrnim planm grada Čačka definiše se namena zemljišta (u granicama plana) sa snvnm pdelm na: građevinski ren pljprivredn šumsk i vdn zemljište Tabela br. 44. Namena Građevinsk zemljište Pljprivredn Šumsk Vdn zemljište i stal Ukupn Planirana namena prstra Pvršina u ha 8795, , ,00 770, ,96 % učešće 13,82 59,74 25,23 1, Pkazatelji dati u tabeli br. 44 i prikazani grafikni pkazuju da je planirana prcentualna zastupljenst pljprivredng zemljišta u pdručju grada Čačka sa 59.74%, dnsn km2. Građevinsk zemljište će zauzimati 13.82%, dk je planiran učešće šumskg zemljišta %, a vdng i stalg 1.21 %. Građevinski rejn je pvećan na račun pljprivredng zemljišta 1,78%, šumsk zemljište je takđe pvećan za 1,93% št ukupn umanjuje pljprivredn zemljište za 3,71% Grad Čačak visk kvaliten pljprivredn zemljište tretitra ka jedan d najvažnijih prirdnih ptencijala, kje je ugržen izgradnjm infrastrukture, narčit planiranim autputevima E763 i E761 ka i veza E761 i E75 (Katrga-Batčina), zatim širenjem građevinskg rena, planiranim pvećanjem šumskg

194 zemljišta, uz pštvanje pre svega Strategije razvja grada Čačka ka snvng strateškg dkumenta kje ukazuje na pravce eknmskg razvja, vdil se računa da se št manje ugrzi vaj prirdni resurs. Приказ коришћења простора по планираној намени 1,21% 13,82% 25,23% 59,74% Грађевинско земљиште Пољопривредно земљиште Шумско земљиште Водно земљиште и остало Grafik br. 11. Упоредни приказ намене у процентима 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 Грађевинско земљиште Пољопривредно земљиште Постојећа намена Шумско земљиште Водно земљиште и остало Планирана намена Grafik br. 12 Pdručjem PPG buhvaćen je zemljište u građevinskm pdručju, pljprivredn, šumsk, vdn zemljište u ukupnj pvršini d km2. U kviru zemljišta u građevinskm pdručju buhvaćeni su prstri za stanvanje, industriju i delatnsti, javne pvršine, rekreacine, parkvske, pvršine zaštitng zelenila, i dr.

195 Prstrnim planm Čačka prikazan je građevinsk pdručje svih 58 naselja ka racinaln rganizvanih i blikvanih prstra. Osnvni kriterijumi za utvrđivanje građevinskg padručja naselja su sledeći: racinaln krišćenje i namena prstra, bjektivn sagledavanje ptreba za prstrm za svak naselje na temelju prcena budućih demgrafskih prcesa, rasplživg neizgrađeng prstra, prcene privrednih i stalih ptencijala i ptreba, ka i kapaciteta pstjeće infrastrukture, siguranje plžaja naselja u planiranj mreži naselja, zaštitu javng interesa, čuvanje autentičnsti naselja vrednvanje kvaliteta prstra i njegve kline tak da se dređivanjem prstra za građenje ne smanjuju šumske i kvalitetne pljprivredne pvršine i štite vdni resursi. Prstrnim planm prikazani su pstjeći građevinski reni i planirani kji predstavljaju rezervnu pvršinu za budući razvj naselja i prikazani su u grafičkm prilgu Referalna karta br. 1 - namena pvršina u razmeri 1: Precizne granice građevinskih rena definisaće se urbanističkim planvima za naselja za kja je predviđena njihva izrada. Pstjeća građevinska pdručja razvijaće se daljim uređenjem kmpleksa sa mgućnšću prširenja št pdrazumeva reknstrukciju pstjećih bjekata, gradnju nvih bjekata za stanvanje, privredu, javne i društvene sadržaje uz čuvanje identiteta naselja, zatim pdizanjem kmunalng standarda naselja, reknstrukcijm pstjeće i gradnjm nve sabraćajne i kmunalne infrastrukture i siguranjem prstra za prateće sadržaje. Planirani delvi građevinskg rena namenjeni su pretežn za stanvanje, zatim javne funkcije, privredu, sprt i rekreaciju, pvršine kmunalnih i sabraćajnih sistema, grblja, uređene zelene pvršine, zaštitn zelenil i sl. ka i psebnu namenu. Građevinsk zemljište urbang pdručja naseljeng mesta Čačak definisan je GP-m Čačka d gd. ( Sl. list pštine Čačak brj 6/2001), kji se mgu primenjivati d dnšenja nvg urbanističkg plana ( Sl. list pštine Čačak, brj 8/2003), dnsn preispitani Generalni plan Čačka ( Sl. list pštine Čačak brj 6/2001). Prilikm izrade nvg urbanističkg plana za v pdručje izvršiti preispitivanje granica građevinskg pdručja. Generalnim planm Čačka buhvaćen je pdručje pvršine 3800 ha i u njegv sastav ulaze: cele katastarske pštine Čačak i Beljina delvi katastarskih pština Atenica, Jezdina, Knjevići, Kulinvci, Lznica, Ljubić, Parmenac, Pridvrica, Trbušani i Trnava. Osnvni građevinski ren naselja frmiran je na prstru k pstjećeg funkcinalng centra i linearn uz pstjeće i planirane puteve kji se zrakast prtežu krz naselja. Na taj način usmerava se dalja izgradnja na prstrima, u delvima naselja, u kjima je već zapčeta gradnja, a u cilju racinalng krišćenja i infrastrukturng premanja zemljišta. Širina planirang pjasa građevinskg pdručja uz državne puteve mže se kretati d 100 m, izuzetn i d 200 m u znama sa centralnim funkcijama i privrednim kmpleksima, dk se širina pjasa planirane izgradnje uz pštinske puteve u seskim naseljima utvrđuje prema lkalnim ptrebama i uslvima. Analiza pstjećeg stanja izgrađensti na pdručju Grada ukazala je na pstjanje velikg brja manjih pvršina (zaseka) sa izgrađenim bjektima, št je psebn izražen u brdsk-planinskim selima. Imajući u vidu raštrkanst vih pdručja, ka i mali brj pstjećeg i planirang stanvništva na vim

196 prstrima, nije bil racinaln širenje jedinstveng građevinskg rejna zbg uključivanja vih pvršina u njega. Navedena građevinska pdručja su zadržana sa mgućnšću pvećanja pstjećih pvršina frmiranjem nvih kućišta u slbdnim međuprstrima vih zaseka. Takđe je mguća transfrmacija vih pdručja u cilju frmiranja pravilnijih građevinskih parcela (u skladu sa pravilima parcelacije iz vg plana), bljeg rganizvanja pvršina u kviru kućišta (zadvljavajući raspred i međusbna udaljenst stambenih i eknmskih bjekata i sl.), ka i pvećanje gustine izgrađensti, kja je na vim prstrima vrl niska. Osnvna pdela građevinskg pdručja seskih naselja je na: stanvanje javne funkcije zne rada i zne psebne namene. Tabela br. 45. ŠIF RA 1* ** Prikaz pstjećih i planiranih pvršina građevinskih pdručja PRIKAZ POSTOJEĆIH I PLANIRANIH POVRŠINA GRAĐEVINSKIH PODRUČJA POSTOJEĆA PLANIRANA POVRŠINA POVRŠINA POVRŠINA POVEĆANJE NAZIV NASELJA GRAĐEVINSKO GRAĐEVINSKOG GRAĐEVINSKOG PODRUČJA NASELJA / ha / G PODRUČJA PODRUČJA NA NIVOU KO % / ha / / ha / ATENICA BALUGA LJUBIĆSKA BALUGA TRNAVSKA BANJICA BELJINA BEČANJ BREZOVICA BRESNICA VAPA VIDOVA VILJUŠA VRANIĆI VRNČANI VUJETINCI GORIČANI GORNJA GOREVNICA GORNJA TREPČA DONJA GOREVNICA DONJA TREPČA 1067,94 353,85 361,57 0,72% 442,40 33,95 47,40 3,04% 538,20 41,10 61,69 3,82% 1152,74 192, ,34 730, ,42 515,70 517,17 826,01 479, , ,74 974,01 31,5 192,01 106,43 5,32 171,77 46,76 16,27 85,7 38,76 37,21 34,82 74,58 31,95 192,01 146,44 5,62 197,56 53,62 16,55 94,60 43,07 44,73 39,08 77,48 0,03% 0,00% 2,41% 0,04% 0,88% 1,33% 0,05% 1,07% 0,89% 0,36% 0,40% 0,30% 2427,92 108,48 162,84 2,24% 1133,65 74,07 102,29 2,49% 1019,99 95,71 115,32 1,92% 1538,46 99,12 128,5 1,90%

197 * * 28 29* 30 31* 32* ŽAOČANI ZABLAĆE JANČIĆI JEŽEVICA JEZDINA KATRGA KAČULICE KONJEVIĆI KUKIĆI KULINOVCI LIPNICA LOZNICA LJUBIĆ MEĐUVRŠJE MILIĆEVCI MIOKOVCI MOJSINJE MRČAJEVCI MRŠINCI OVČAR BANJA OSTRA PAKOVRAĆE PARMENAC PETNICA PRELJINA PREMEĆA PRIDVORICA PRIJEVOR PRISLONICA RAJAC RAKOVA RIĐAGE ROŠCI SLATINA SOKOLIĆI STANČIĆI TRBUŠANI TRNAVA * * * 57* 58* ČAČAK * UKUPNO: 493,48 861, , ,46 633, , ,67 711,14 830,40 246,34 928,36 761,22 944,97 524, , ,93 956, , ,55 35,06 76,15 20,00 113,44 122,67 80,28 76,89 390,28 49,28 112,41 65,24 202,81 783,96 12,15 91,42 88,29 85,93 213,20 132,66 41,05 104,15 21,00 148,4 135,83 113,07 85,31 405,91 64,67 114,94 85,61 218,89 787,8 12,36 92,32 129,26 121,40 327,84 178,52 1,21% 3,25% 0,07% 2,67% 2,07% 2,29% 0,80% 2,19% 1,85% 1,02% 2,19% 2,11% 0,40% 0,04% 0,03% 1,93% 3,71% 4,98% 3,68% 2404,46 744,59 415,13 465, , ,65 593, , ,97 978,38 948,64 331, ,85 840,69 423,71 356, , ,63 96,41 44,90 128,73 22,10 209,7 30,26 70,33 125,86 146,8 40,72 68,93 23,2 39,64 71,88 23,6 28,60 401,06 187,08 154,50 65,91 130,92 24,19 256,99 32,94 86,49 190,7 183,01 41,33 89,05 27,04 63,32 99,04 29,31 39,83 436,5 228,65 2,49% 2,82% 0,53% 0,45% 3,56% 0,27% 2,72% 3,62% 1,63% 0,06% 2,12% 1,15% 0,95% 3,23% 1,34% 3,14% 3,42% 2,68% 1501, ,00% 63636, , ,37 UKUPNO POVEĆANJE GRAĐEVINSKOG REONA: * - katastarske pštine kje su delimičn u granicama buhvata GP-a Čačka ** - katastarske pštine kje su u celsti u granicama buhvata GP-a Čačka 1,78%

198 Imajući u vidu sftversk kruženje i niv pstjećih pdlga (skenirani i gereferencirani katastarski plan R 1: 2 500, rt ft snimak iz gd. i tpgrafska karta R 1: u digitalnm bliku) kje su krišćene za rad, dšl se d vrl realnih pdataka ptencijalnim pvršinama građevinskih rejna. Iz prilžene tabele u kjj su dati pdaci pstjećem i planiranm građevinskm renu p KO učava se da je pvećanje građevinskg rejna srazmern hijerarhijskm nivu pjedinih naselja. Značajnije pvećanje građevinskih rejna kd pjedinih primarnih naselja (Baluga Ljubićska, Rakva, Sklići, Mjsinje, Stančići ) uslvljen je rezervisanjem pvršina za ptrebe infrastrukturnih kridra (Autput E 763, E 761, ka i veza E-761 i E-75). 2. PRAVILA UREĐENJA U PLANIRANOJ MREŽI NASELJA Osnvu kncepta razvja i rganizacije buduće mreže naselja čine zajednice naselja. U kviru njih će dređena naselja sa najpvljnijim plžajem i drugim ptrebnim uslvima bavljati funkciju centra. Na pdručju Čačka na bazi iskazang ptencijala frmiran je više centara zajednice naselja i tri gradska sekundarna centra. Na taj način se smanjuju gravitacine zne sa pružanjem usluga gradskg centra. U budućj mreži naselja sa aspekta funkcinalng predeljenja i plžaja, sa aspekta hijerarhije figurišu naselja: gradski centar (gradsk naselje Čačak) prigradska naselja (Parmenac, Beljina, Pridvrica, Jezdina, Lznica, Kulinvci, Atenica, Trnava, Knjevići i Ljubić) sekundarni centar (Mrčajevci, Preljina i Slatina-Mršinci) naselja sa razvijenim centrm (Prijevr, Trbušani, Zablaće, Ježevica, Prislnica, Dnja Trepča i Ostra) primarna naselja (Vujetinci, Katrga, Bečanj, Dnja Grevnica, Mjsinje, Stančići, Baluga Ljubićska, Sklići, Rakva, Lipnica, Rajac, Banjica, Kukići, Vapa, Baluga Trnavska, Viljuša, Gričani, Kačulice, Petnica, Žačani, Brezvica, Premeća, Milićevci, Vranići, Grnja Grevnica, Mikvci, Jančići, Ršci, Vrnčani, Vidva, Međuvršje, Pakvraće, Riđage) banjska naselja (Grnja Trepča, Ovčar Banja, Slatina). Gradski centar U planiranj mreži naselja najviši rang u hijerarhiji naselja ima urbani de grada Čačka ka centar, kji predstavlja administrativn upravn, kulturn, brazvn, zdravstven i dr. središte. Na građevinskm pdručju gradskg naselja Čačak gradiće se u skladu sa važećim urbanističkim planvima. Osnvne smernice za razvj vg pdručja kje je ptrebn ugraditi u budući urbanistički plan (s bzirm da je planski hriznt GP-a Čačka gdina) su sledeće: mgućiti racinalnu uptrebu i gazdvanje građevinskim zemljištem planirati human uređenje prstra uz ujednačavanje standarda urbane preme na teritriji naselja gradskg karaktera na snvu prirdnih i stvrenih činilaca gradsk naselje razvijati krz reknstrukciju, pgušćavanje i ubličavanje pstjećih zna gradnje i na najpvljnijim terenima za izgradnju bezbediti prstre za kvalitativn višu fazu razvja privrednih delatnsti uz pštvanje principa drživg razvja definisanjem urbanističkih pravila i uslva urbanističke regulacije, bezbediti zaštitu kulturnistrijskg nasleđa i kntinuitet čuvanja i daljeg unapređenja specifičnih karakteristika naselja, racinaln i eknmičn krišćenje prirdnih dbara, vde i energije, zaštitu prirdnih i stvrenih vrednsti, zaštitu d ratnih razaranja, elementarnih nepgda, tehničkih katastrfa i rizika

199 krz uslve svih vidva zaštite mgućiti dalje unapređenje i revitalizaciju trajnih vrednsti, živtne sredine i izgradnju i unapređenje vitalnih kmunalnih i infrastrukturnih sistema. Sekundarni centri Sekundarni centri su naselja kja svjim funkcijama pslužuju više sela sa seskim centrm i primarna sela, kupljajući ih u jednu prstrn-funkcinalnu celinu, dk su sa druge strane vezana za gradski centar. Planirani sekundarni centri su: Mrčajevci, Preljina i Slatina-Mršinci. Planiran pvećanje centraliteta vih naselja dvešće i d širenja građevinskg rejna. Najveća kncentracija stanvništva biće u delu već frmirang funkcinalng centra naselja sa javnim sadržajima. U stambenj zni centralng dela naselja sim prdičng stanvanja mže biti zastupljen i višeprdičn stanvanje. U kviru prdičng stanvanja zastupljeni su svi tipvi dmaćinstva: nepljprivredn, mešvit i pljprivredn. U vim naseljima u centralnj zni biće dminantna nepljprivredna dmaćinstava, a mešvita i psebn pljprivredna biće zastupljena u manjem bimu, u bdnim delvima naselja. Organizacija seskg dvrišta zavisiće d tipa dmaćinstva i knfiguracije terena, a u skladu sa Pravilima uređenja seskg dvrišta. U kviru zna stanvanja mgu biti zastupljene centralne funkcije, dnsn delatnsti kje ne ugržavaju živtnu sredinu. Od društvenih sadržaja u vim naseljima su predviđeni: mesna kancelarija, mesna zajednica, smgdišnja škla, bjekat dečije zaštite, zdravstvena stanica, apteka, kulturni centar, plicijska stanica, vatrgasna služba, pšta, pijaca, veterinarska stanica, autbuska stanica i drugi centralni sadržaji (bjekti male privrede, tercijarne delatnsti, benzinsk-servisna stanica, tkupna mesta i skladišta, i dr.). Planiran je pvećanje prizvdnih i uslužnih kapaciteta (rbn distributivnih i transprtnih centara, uključujući i tehnlške parkve i dr.), pre svega u Preljini i Mrčajevcima, zbg njihve dbre sabraćajne pvezansti sa naseljima grada Čačka i šire. U Preljini uz državni put prvg reda M-5, već je dšl d frmiranja radne zne, pa je planiran ppunjavanje slbdnih pvršina. Krz urbanističke planve ptrebn je planirati servisn-pristupne sabraćajnice vim sadržajima, kak bi se pstiga zadvljavajući brj i međusbna udaljenst priključaka na magistralni put. Kak je u Mrčajevcima planirana bilaznica, de sadašnjeg državng puta prvg reda M-5, će prerasti u naseljsku sabraćajnicu i vaj pjas u celsti je planiran za građevinski rejn. Prširenje radne zne planirati na prstru prema nvplaniranm bilaznm putu. Unapređenje blasti sprta i rekreacije stvariti krz izgradnju zatvrenih bjekata (jedn i višenamenskih sala) i disperzivni razmeštaj sadržaja na tvrenm prstru. U kviru vih naselja razvijati tranzitni turizam, bzirm na njihv pvljni plžaj, psebn u Preljini i Mrčajevcima. Za va naselja je bavezna izrada urbanističkih planva. Naselja sa razvijenim centrm Naselja sa razvijenim centrm su na naselja kja u sistemu bjedinjavaju dva ili više primarnih sela u jednu prstrn-funkcinalnu celinu. Planirana naselja sa razvijenim centrm su: Prijevr, Trbušani, Zablaće, Ježevica, Prislnica, Dnja Trepča i Ostra. Izuzetak je sel Bresnica, kje ima samstalan karakter i vezuje se sam za višu kategriju naselja. U kviru stambene zne zastupljen je prdičn stanvanje krz sledeće tipve dmaćinstava: nepljprivredn, mešvit i pljprivredn. Organizacija seskg dvrišta zavisiće d tipa dmaćinstva i knfiguracije terena, a u skladu sa Pravilima uređenja seskg dvrišta. U kviru zna stanvanja mgu biti zastupljene centralne funkcije, dnsn delatnsti kje ne ugržavaju živtnu sredinu.

200 Pstjeće vikend naselje u Prijevru, kje je u nepsrednj blizini prirdng vdtka (reke Kamenice), zakružiti u jedinstvenu prstrnu celinu, sa izgradnjm nvih i reknstrukcijm pstjećih bjekata, uz nephdnu infrastrukturnu premljenst. Ova naselja pred unutrašnjih imaju razvijene i spljne funkcije prema primarnim naseljima. U svm sastavu imaju sledeće sadržaje: snvnu šklu, mesnu kancelariju, mesnu zajednicu, dm kulture, zdravstvenu ambulantu, pštu, autbusku stanicu, pljprivrednu zadrugu i druge centralne sadržaje ka št su trgvina, ugstiteljstv, zanatstv, benzinsk-servisna stanica i sl. Razvj prizvdnih i uslužnih kapaciteta treba usmeriti na pstjeće i nve lkacije i t: 1) za prizvdne kapacitete i različite vrste servisa/usluga: - u naseljima sa razvijenim centrm Trbušani, Prijevr, Zablaće, Bresnica, Prislnica, Ježevica, Dnja Trepča 2) za uslužni sektr: - naselja sa razvijenim centrm Ježevica, Ostra, Dnja Trepča, Zablaće. Primarna naselja Najniži niv u hijerarhiji naselja su primarna seska naselja. U vu kategriju naselja spadaju: Vujetinci, Katrga, Bečanj, Dnja Grevnica, Mjsinje, Stančići, Baluga Ljubićska, Sklići, Rakva, Lipnica, Rajac, Banjica, Kukići, Vapa, Baluga Trnavska, Viljuša, Gričani, Kačulice, Petnica, Žačani, Brezvica, Premeća, Milićevci, Vranići, Grnja Grevnica, Mikvci, Jančići, Ršci, Vrnčani, Vidva, Međuvršje, Pakvraće, Riđage. T su naselja kja imaju uglavnm stamben-eknmski karakter bez ikakvih spljnih funkcija prema susednim selima. U kviru zna stanvanja mgu biti zastupljene centralne funkcije, dnsn delatnsti kje ne ugržavaju živtnu sredinu. U primarnim ravničarskim naseljima predviđen je dređen pvećanje građevinskg rejna, a u primarnim naseljima brdsk-planinskg tipa planiran je neznatn pvećanje pvršine građevinskg rejna. U vim naseljima razvijati etn i agrturizam, s bzirm na čuvanst prirdne sredine uz bavezu pdizanja niva kmunalne premljensti. Prigradska naselja U vu kategriju naselja spadaju sledeća naselja: Parmenac, Beljina, Pridvrica, Jezdina, Lznica, Kulinvci, Atenica, Trnava, Knjevići i Ljubić. Najveći de vih naselja nalazi se u radijusu d 5 km u dnsu na gradski centar i delm su u buhvatu GP-a Čačka. Prigradska naselja, ka psebna kategrija u mreži naselja, su funkcinaln pvezana sa gradskim centrm. Osnvna ulga vih naselja je da smanje pritisak na gradski centar u smislu preuzimanja dređeng bima centralnih funkcija. T će se pstići većim kvalitetm javnih funkcija, pre svega u dmenu zdravstvene i scijalne zaštite, brazvanja i dečje zaštite, kulture. Ptrebn je pbljšati sabraćajne veze, pre svega u pgledu javng prevza, pvećati niv uslužnih (pšta, banka, ugstiteljstv, servisi, zanati i dr.) i kmunalnih delatnsti. Na snvu prjekcije stanvništva za planski perid, brj stanvnika vih naselja će se pvećati, ali ne putem prirdng priraštaja, već ka psledica migracija i priliva stanvništva sa ruralng pdručja i iz šireg kruženja. Već izraženi trend prmena u strukturi stanvništva prema delatnstima, u smislu pretvaranja pljprivredng u mešvit i nepljprivredn stanvništv, i dalje će biti aktuelan. T će se draziti na način krišćenja zemljišta i rganizaciju kućišta. Ova pjava će biti psebn izražena u najgušće naseljenim pdručjima vih naselja, kja su u granici Generalng plana Čačka, i uz važne sabraćajne tkve. Van ve granice građevinski rejn će biti nešt razređeniji, sa kmbinacijm svih tipva dmaćinstva.

201 Težiti prebražaju prigradskih naselja širenjem i učvršćivanjem gradskg načina živta sa nephdnm infrastrukturnm reknstrukcijm. Banjska naselja Psebna kategrija u mreži naselja je banjsk naselje sa funkcijm prirdng lečilišta, kja ih izdvaja d stalih naselja. Razvj banjskih lečilišta je jedna d ksnica razvja turizma u Gradu. U vu kategriju naselja spadaju Grnja Trepča, Ovčar Banja i Slatinska banja. Da bi va naselja dbila status banje, s bzirm na činjenicu da nisu prglašena za banje, a utvrđen je da su sa stanvišta krišćenja termmineralnih vda u balnelške svrhe interesantna pdručja lečilišta, u budućem peridu mraju da ispune dređene uslve za upis u registar banja prema Zaknu banjama. Smatra se da su ispunjeni uslvi u pgledu uređensti i premljensti ak banja ima: - sertifikate prirdnim lekvitim i rekreativnim faktrima ptrebng kvaliteta i kvantiteta izdate d strane nadležnih institucija - rganizvanu zdravstvenu službu; - bjekte i uređaje za krišćenje prirdng lekvitg faktra; - bjekte za smeštaj i bravak psetilaca; - dgvarajuće kmunalne i druge službe i bjekte (vdvd, kanalizacija, sabraćajnice, PTT i elektrbjekte i javne zelene i rekreacine pvršine). Za banje je ptrebn dneti dgvarajuće planske dkumente, u skladu sa prpisima planiranju i uređenju prstra. Planm se bezbeđuje, pred stalg, zaštita i čuvanje prirdnih lekvitih faktra u banji, sprečavanje aktivnsti kje mgu narušiti snvna beležja i svjstva banje, uslvi uređenja i izgradnje na tm pdručju i stvaranje uslva za razvj zdravstvenih, rekreativnih i turističkih funkcija banje. Da bi banje mgle uspešn razvijati svje snvne funkcije (lečilišnu i zdravstven-rekreativnu i rekreativn-turističku) mrale bi ispuniti više zahteva: Da se bezbedi zaštita i racinaln krišćenje snvng i specifičng fenmena -termmineralnih izvra kji predstavljaju primarnu vrednst i prirdnu retkst, tj. glavn beležje individualnsti banja i centralnu tačku u prstrnj rganizaciji banjskih mesta Zaštititi i unaprediti banjski ambijent, kji je uslv držanja njihve lečilišne i rekreativne ulge, sa njegvim blikvanjem u skladu sa lkalnim specifičnstima Urbanističk razvijanje krz funkcinalnu rganizaciju i međusbnu pvezanst svih službi, delatnsti i bjekata. Kvalitetn infrastrukturn premanje Očuvanje prirdne sredine Razvj banja treba da se dvija u pravcu razvja zdravstveng turizma zasnvang na prširenju pstjećeg bima zdravstvenih usluga i uvđenje nvih. S bzirm da su banje zasnvane na lekvitm faktru treba ih usmeriti ka specijalističk-lečilišnim funkcijama shdn lekvitim svjstvima termmineralnih vda. Zdravstvene usluge treba uključiti u turističku pnudu, krz uspstavljanje zdravstven-rekreativng prgrama. S bzirm da u prteklm peridu nije bil dvljn ulaganja u ve prstre, zastupljen je sam seznski turizam i delimičn kntrlisana ili nekntrlisana lečilišna funkcija. Zat je ptrebn u planiranm peridu prširiti bim funkcija i uvesti nve, kak bi se prdužila sezna i uptpunila pnuda u pgledu banjskih sadržaja. Razvj banjskih naselja mra da se dvija u pravcu njihve multifunkcinalnsti (raznvrsnst sadržaja sprtsk-rekreativnih, kulturn-zabavnih i dr.), te prširivanje pnude i pvezivanje sa aktivnstima i sadržajima drugih vrsta turizma (planinski, seski, verski, eklški turizam i sl.), ali i aktiviranjem turističkih lkaliteta i sadržaja u kruženju (rekreacija na vdi, riblv, planinarenje, pešačke staze, kulturn-istrijski spmenici i dr.).

202 Banjski prstr urediti tak da pruža: visk niv dstupnsti urbanih usluga raznvrsnst, kvalitet i kvantitet usluga (krz javni i privatni sektr) kvalitetan javni prstr pvljnu kulturnu klimu. Banjska naselja buhvataju sledeće nephdne sadržaje: uređeni banjski centar turističk banjski i rehabilitacini centar stanvanje (prdičn i višeprdičn) smeštajne i ugstiteljske kapacitete (hteli, apartmani, vile i dr.) javne funkcije centralne funkcije (tercijarni i kvartalni sektr) uređene zelene pvršine sprtsk-rekreativne sadržaje uređene kaptirane izvre i dr. 3. ZONE I POJASEVI ZAŠTITE ODREĐENI PLANSKIM DOKUMENTOM 3.1. ZONE ZAŠTITE PRIRODNIH I NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA Uredbm Vlade Republike Srbije, Ovčarsk-kablarska klisura je prglašena za prede izuzetnih dlika prve kategrije ( Sl. glasnik RS, br.16/2000). Klisura Zapadne Mrave, između planina Ovčar i Kablar je stavljena pd zaštitu ka prede izuzetnih dlika. Na pdručju Ovčarsk-kablarske klisure ustanvljen je režim zaštite II i III stepena. Pdručje režima zaštite II stepena buhvata pvršinu d 542,77,00ha i pčinje na severnm bdu zaštićene kline Manastira Niklje, pa ka severistku, ispd samg puta Ovčar Banja - Vidva d zapadng ulaza u tunel i dalje ivicm puta ka jugu sve d istčng ulaza u tunel na meandru Rapajlvača i pravlinijski seče meandar i tk Zapadne Mrave u pravcu pčetne tačke. Pdručje režima zaštite III stepena je pvršine 1.707,23,00 ha i buhvata prstr između granica prirdng dbra i pdručja režima zaštite II stepena. Na zaštićenm pdručju Ovčarsk-kablarske klisure, u režimu III stepena zaštite, zabranjen je: izvditi radve i aktivnsti kje bi narušile gemrflške dlike pdručja (eksplatacija bigra, kamena, šljunka i drugih mineralnih sirvina, tvaranje pzajmišta zemlje, dlaganje i depnvanje zemljišta i drugg materijala, kaptiranje izvra ili delva vdtka), bavljati druge delatnsti i izvditi radve kjima se ugržavaju vrednsti predela izuzetnih dlika graditi bjekte na zaštićenm pdručju, sim na pdručju Ovčar banje i na parcelama starsedelačkih seskih dmaćinstava i manastirskih kmpleksa i na lkalitetima utvrđenim planskim aktima i dlukama Grada. depnvati kmunalni i industrijski tpad, šut, sekundarne sirvine... uklanjati vegetaciju u balnm pjasu, blagati bale betnm i drugim neprirdnim materijalima, ka i zagrađivati placeve u pribalnm pjasu seći ili uništavati drveće, žbunje i stalu vegetaciju na stranama klisure, ka i na stalim delvima pdručja kad se time ugržava bilška raznvrsnst i stabilnst prirdnih eksistema i izazivaju prcesi erzije uznemiravati, uništavati i sakupljati vrste flre i faune zaštićene ka prirdne retksti unsiti strane divlje vrste živtinja, ka i strane divlje vrste biljaka, sim za ptrebe sprečavanja erzije i klizišta u građevinskim pdručjima i ptrebe gajenja agrkultura na pljprivrednim pvršinama seskih dmaćinstava

203 pribavljati akumulacije pre dnšenja prgrama unapređenja ribarstva lviti divljač, sim sanitarng lva Na delu pdručja Ovčarsk-kablarske klisure, kji je u režimu II stepena zaštite, sim zabrane iz režima III stepena zaštite, zabranjen je: - graditi bil kje bjekte, uključujući i privremene planinarske i šumarske bjekte, ka i bjekte za sprtski riblv..., trasirati nve planinarske staze, kaptirati izvre i zahvatati vde iz vdtka, sakupljati i kristiti prpisane vrste, lviti divljač. Na pdručju Ovčarsk-kablarske klisure bezbeđuje se uređenje i krišćenje prstra u skladu sa prpisanim režimm zaštite na način kjim se mgućava čuvanje prirdnih vrednsti i spmenika kulture; unapređivanje šuma, vda, biljnih i živtinjskih vrsta, infrastrukturn premanje prstra za ptrebe turizma i rekreacije, reknstrukcija pstjećih i izgradnja nvih bjekata u skladu sa planskim aktima i uslvima zaštite, naučn-istraživački rad i prezentacija prirdnih vrednsti i kulturnih dbara ZAŠTITNI POJASEVI U INFRASTRUKTURNIM KORIDORIMA Sabraćaj Širina zaštitnih pjaseva trasa i bjekata sabraćajne infrastrukture utvrđena je u skladu sa dredbama Zakna javnim putevima ( Sl. glasnik RS, brj 101/2005), Zakna železnici ( Sl. glasnik RS, brj 18/2005) i primenm sledećih kriterijuma: 1) dređivanja bezbednsng rastjanja d trase i bjekata infrastrukturng sistema radi zaštite kruženja d negativnih uticaja na živtnu sredinu (buka, aerzagađenje, akcidentne situacije) 2) zaštita snvnih funkcija u krišćenju trase i bjekata infrastrukturng sistema d negativng uticaja iz kruženja, pre svega izgradnje, dlaganja tpada i drugih aktivnsti kje mgu da ugrze bezbednst, funkcinisanje i državanje infrastrukturng sistema. Zaštitni pjas je pvršina uz ivicu zemljišng pjasa, na spljnu stranu i služi za zaštitu javng puta i sabraćaja na njemu. Zemljišni pjas je kntinualna pvršina sa be strane useka i nasipa, širine najmanje jedan metar, meren d linije kje čine krajnje tačke pprečng prfila javng puta van naselja na spljnu stranu. Zaštitni pjas, sa svake strane javng puta, ima sledeće širine: 1) državni putevi I reda autputevi...40 metara 2) stali državni putevi I reda...20 metara 3) državni putevi II reda...10 metara 4) pštinski putevi... 5 metara U Prstrnm planu grada Čačka granice zaštitng pjasa autputa E-763 su date grafički u skladu sa PPPPN autputa Begrad-Južni Jadran, denica Begrad-Pžega ( Sl. glasnik RS 2/2005) uredba utvrđivanju ( Sl. glasnik RS br. 37/2006). U kviru zaštitng kridra važe režimi krišćenja prstra iz PPPPN. Širina zaštitng kridra uže zne zaštite iznsi 180 metara.

204 Prstrnim planm grada Čačka definisan je kridr planirang autputa E-761 (Pjate-Preljina), na snvu usvjeng Generalng prjekta (urađeng d strane Instituta za puteve - Begrad). Širina zaštitng kridra iznsi 500 metara (uz napmenu brađivača da će definitivne granice zaštitng putng pjasa biti definisane u fazi izrade Idejng prjekta autputa E-761). Za denicu planirang autputa E-761, d priključka na planirani autput E-763 d planirane denice Ulice \rđa Tmaševića, širina zaštitng pjasa iznsi 120 metara. Prstrnim planm grada Čačka definisan je kridr planirang autputa veza autpteva E-761 (KO Katrga) i E-75 Begrad - Niš (Batčina). Širina zaštitng kridra iznsi 1000m. Zne priključaka planirang izmeštanja magistralng puta k Mrčajevaca na pstjeći magistralni putni pravac (M5), su rijentacin definisane stacinažama (pčetnm i krajnjm), u referentnm sistemu državng puta prvg reda M5. U sitacinm planu, planirani kridr je nephdn frmiti južn d naselja, čime se mgućava sabraćajna veza sa planiranim atputem E761, a izbegava teren nepvljnih tpgrafskih karakteristika severn d naselja. Širina kridra iznsi 200 metara. U cilju sabraćajng pvezivanja državng puta prvg reda M23 sa planiranim autputem E761, nephdn je stvariti sabraćajnu vezu puta M23 sa izmeštenim magistralnim putem k Mrčajevaca, št pdrazumeva krekciju, dnsn usvajanje nve trase puta M23, d stacinaže Km ,00 (M23) d stacinaže Km ,00 (M5). Planirana (krigvana) trasa se nalazi jugistčn d pstjećeg magistralng putng pravca (M23), u kviru kridra širine 200 metara i sabraćajn pvezuje planirane puteve k Mrčajevaca i Bresnice. Zne priključaka planirang izmeštanja magistralng puta k Bresnice, na pstjeći magistralni putni pravac (M23), su rijentacin definisane stacinažama (pčetnm i krajnjm), u referentnm sistemu državng puta prvg reda M23. U situacinm planu, planirani kridr k Bresnice je nephdn frmiti severzapadn d naselja, zbg malg keficijenta izgrađensti tg pdručja. Širina kridra iznsi 200 metara. Za planirane infrastrukturne kridre bavezna je izrada planske dkumentacije. U zni planiranih infrastrukturnih kridra zabranjena je izgradnja bjekata u cilju čuvanja prstra rezervisang za iste, d izrade planskih dkumenata. Planskm dkumentacijm infrastrukturnih kridra biće precizn definisana trasa i zaštitni pjas, ka i pravila uređenja i građenja u vim znama. Širina zaštitng pjasa za železničku prugu iznsi 25 metara, d se krajnjeg železničkg klseka, bstran. Urbanističkim planm naselja mže se utvrditi manja širina zaštitng pjasa. U zaštitnm pjasu pred javng puta van naselja, zabranjena je izgradnja građevinskih ili drugih bjekata, ka i pstavljanje pstrjenja, uređaja i instalacija, sim izgradnje sabraćajnih pvršina pratećih sadržaja javng puta, ka i pstrjenja, uređaja i instalacija, kji služe ptrebama javng puta i sabraćaja na javnm putu.

205 U pjasu iz prethdng stava zabranjen je tvaranje rudnika, kamenlma i depnija tpada i smeća. U zaštitnm pjasu mže da se gradi, dnsn pstavlja, vdvd, kanalizacija, tplvd, železnička pruga i drugi sličan bjekat, ka i telekmunikacini i elektrvdvi, instalacije, pstrjenja i sl., p prethdn pribavljenj saglasnsti upravljača javng puta, kja sadrži sabraćajn-tehničke uslve. Upravljač javng puta je dužan da bezbedi kntrlu izvđenja radva. Hidrtehničke instalacije i bjekti Pjas zaštite k glavnih cevvda iznsi najmanje p 2,5m d spljne ivice cevi, bstran, a pjas zaštite k Rzavskg cevvda iznsi najmanje p 5,0m d spljne ivice cevi, bstran. U pjasu zaštite nije dzvljena izgradnja bjekata, ni vršenje radnji kje mgu zagaditi vdu ili ugrziti stabilnst cevvda. Zabranjena je izgradnja bjekata i sađenje zasada nad razvdnm mrežm vdvda ili kanalizacije. Minimaln rastjanje bliže ivice cevi d temelja bjekata je 1,5m. Crpne stanice (kak za vdu, tak i za kanalizaciju) pstavljaju se u nepsrednj blizini sabraćajnica, na građevinskj parceli predviđenj sam za te svrhe. Gabariti bjekta se dređuju u zavisnsti d prtka sadržaja, kapaciteta, tipa i brja pumpi. Veličina građevinske parcele za crpne stanice dređuje se u zavisnsti d zna zaštite i bezbeđuje se građivanjem. Zna nepsredne zaštite k rezervara, crpnih stanica, instalacija za ppravak kvaliteta vde, kmra za prekid pritiska i dubk bušenih bunara - buhvata najmanje 10,0m d bjekta. Ova zna se bezbeđuje građivanjem i mže se kristiti sam ka senks. Zaštita izvrišta u Beljini definisana je Odlukm dređivanju mera sanitarne zaštite izvrišta i bjekata za snabdevanje vdm za piće grada Čačka ( Sl. list pštine Čačak br. 1 d gd) sa grafičkim prilgm. U inundacinm pdručju je zabranjena svaka gradnja, sim sprtskih terena bez grada i tribina (parterni bjekti). Sa aspekta vdprivrede, bjekti viskgradnje se d ivice regulisang krita za veliku vdu, pstavljaju na udaljensti min 3,0m. Dzvljava se izgradnja sabraćajnica, pristupnih puteva, pešačkih i biciklističkih staza i na manjj udaljensti (u nekim slučajevima i p kruni dbrambeng nasipa), uz saglasnst JVP "Srbijavde". Elektrenergetske instalacije i bjekti Kablvi i nadzemni elektrenergetski vdvi trasiraju se tak: a) da ne ugržavaju pstjeće ili planirane bjekte, ka i planirane namene krišćenja zemljišta; b) da se pdzemni prstr i građevinska pvršina racinaln kriste.

206 Zaštitni pjas dalekvda predstavlja prstr ispd dalekvda unutar kga se smatra da dalekvd ugržava bjekte i planirane namene krišćenja zemljišta, ili je dalekvd ugržen d strane drugih bjekata. Izgradnja bjekata unutar zaštitng kridra dalekvda mguća je uz psebne uslve (pjačana električna i mehanička zaštita, bezbeđenje sigurnsne visine i sigurnsne udaljensti i sl.). Zaštitni kridri za dalekvde p napnskim nivima imaju sledeće širine: - 70 m za dalekvd napnskg niva 220 kv; - 40 m za dalekvd napnskg niva 110 kv; - 15 m za dalekvd napnskg niva 35 kv; - 10 m za dalekvd napnskg niva 10 kv. Krišćenje zemljišta u zaštitnm pjasu dalekvda mra biti usklađen sa dredbama Pravilnika tehničkim nrmativima za izgradnju nadzemnih elektrenergetskih vdva nazivng napna d 1 kv d 400kV ( Sl. list SFRJ brj 65/88 i Sl. list SRJ brj 18/92) Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u naseljima mgu se graditi: u seskim znama u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. u vikend znama kuća za dmr na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. u znama privredne delatnsti u bjektu u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika, na slbdnm prstru u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika ili na javnj pvršini. u znama kje predstavljaju prstrn-kulturn-istrijsku celinu uz dbrenje nadležng Zavda za zaštitu spmenika kulture. U kviru naselja TS 10/0,4 kv mže da se gradi ka prizemni bjekat ili stubna trafstanica. Prizemni bjekat za smeštaj TS 10/0,4 kv mže biti mntažni ili zidani. TS 10/0,4 kv mže da se gradi ka prizemni bjekat ili stubna trafstanica. Telekmunikacine instalacije i bjekti Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u naseljima mgu se graditi: u seskim znama u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. u vikend znama kuća za dmr na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. u znama privredne delatnsti u bjektu u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika, na slbdnm prstru u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika ili na javnj pvršini. u znama kje predstavljaju prstrn-kulturn-istrijsku celinu uz dbrenje nadležng Zavda za zaštitu spmenika kulture. U kviru zne bjekat mže da se gradi ka prizemni bjekat ili bjekat na stubu.

207 Objekti u kviru naselja mgu da se grade ka prizemni bjekti ili bjekti na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Mbilne instalacije i bjekti Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača mgu se graditi: u seskim znama u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. u vikend znama kuća za dmr na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. u znama privredne delatnsti u bjektu u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika, na slbdnm prstru u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika ili na javnj pvršini. u znama kje predstavljaju prstrn-kulturn-istrijsku celinu uz dbrenje nadležng Zavda za zaštitu spmenika kulture. U kviru zne bjekat mže da se gradi ka prizemni bjekat ili bjekat na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Termtehničke instalacije i bjekti Magistralni gasvd U pjasu širine 30 m na jednu i drugu stranu d se gasvda, zabranjen je graditi bjekte namenjene za stanvanje ili bravak ljudi, bez bzira na t u kji je razred pjas cevvda svrstan. Izuzetn d navedeng, zgrade namenjene za stanvanje ili bravak ljudi mgu se graditi u pjasu užem d 30 m ak je gradnja bila predviđena prethdnm planskm dkumentacijm pre prjektvanja gasvda i ak se primene psebne mere zaštite, s tim da najmanje rastjanje naseljene zgrade d gasvda mra biti: Za prečnik gasvda d 125 mm 10 m; Za prečnik gasvda d 125mm d 300 mm 15 m; Za prečnik gasvda d 300 mm d 500 mm 20 m; Za prečnik gasvda veći d 500 mm 30 m. Gradski i distributivni gasvd Minimalna dzvljena rastjanja gasvda (d bliže ivice cevi gasvda d bliže ivice temelja) u zavisnsti d pritiska:

208 Tabela br. 46. Pritisak gasa u gasvdu (bar) Minimaln dzvljen rastjanje (m) d Data rastjanja mgu biti i manja uz preduzimanje pvećanih zaštitnih mera (veća debljina zida gasvda, kvalitetniji materijal, pstavljanje gasvda u zaštitnu cev, itd.). 4. OPŠTA PRAVILA GRADNJE 4.1. PRAVILA IZGRADNJE SAOBRAĆAJNE INFRASTRUKTURE Pravila izgradnje sabraćajnica Pravil 1. Pravila izgradnje se dnse na sabraćajnice ranga: 1. - gradska magistrala; gradska sabraćajnica; sabirna ulica; pristupna (stambena) ulica; klsk-pešački prlazi; ulice sa umirenim sabraćajem; pvršine namenjene stacinarnm sabraćaju; biciklističke staze; biciklističke trake; pešačke staze; privatni prlazi aut-putevi; državni putevi I reda državni putevi II reda pštinski putevi; 3. - nekategrisane puteve. Pravila urbanističke regulacije Pravil 2. Pravilima urbanističke regulacije definiše se širina pjasa regulacije u zavisnsti d funkcije i ranga sabraćajnice, dnsn infrastrukture u prfilu sabraćajnice, ka hrizntalna, nadzemna i pdzemna regulacija. Pjas regulacije u situacinm planu, definiše se regulacinim linijama u dnsu na svinu puta. Najmanja dzvljena širina pjasa regulacije iznsi: 1. državni put I reda (aut-put)...32,00 metara; 2. stali državni putevi I reda...12,00 metara;

209 državni put II reda...11,00 metara; gradska magistrala...18,00 metara; gradska sabraćajnica...15,00 metara; sabirna ulica...10,00 metara; stale ulice...8,00 metara; pvršine namenjene za stacinarni sabraćaj...2,50 metara; (za slučaj pdužng parkiranja u prfilu ulice v rastjanje se ddaje ka prširenje na definisanu širinu pjasa regulacije ulice); 9. biciklističke staze...1,50 metara; 10. biciklističke trake...1,00 metara; (v rastjanje se ddaje ka prširenje na definisanu širinu pjasa regulacije ulice); 11. pešačke staze...1,50 metara; 12. privatni prlazi...4,00 metara; 13. pštinski putevi...10,00 metara; 14. nekategrisani putevi...6,00 metara. Pdzemna regulacija definiše minimaln rastjanje grnje ivice pdzemng bjekta d grnje ivice klvzne knstrukcije. Za sve pdzemne bjekte i sve bjekte d 1. d 14. minimaln rastjanje iznsi 0,80 metara, računajući d kte nivelete d najviše kte pdzemng bjekta. Izuzetn, v rastjanje mže da bude i manje uklik se psebnim merama zaštite spreče uzajamni negativni uticaji sabraćajnice i pdzemng bjekta, ali ne manje d 0,50 metara. Nadzemna regulacija definiše minimaln rastjanje dnje ivice nadzemng bjekta d najviše kte klvza. Za sve nadzemne bjekte i sve d 1. d 14., minimaln rastjanje iznsi 4,50 metara, sim za aut-puteve kd kjih slbdan prstr iznad klvza iznsi najmanje 4,75 metara d najviše tačke klvza. Ov rastjanje mže biti minimaln 3,00 metra iznad pešačkih staza, biciklističkih staza, biciklističkih traka i trtara. Pravil 3. Zaštitni pjas, sa svake strane javng puta, ima sledeće širine: - državni putevi I reda (aut-putevi) metara; - stali državni putevi I reda metara; - državni putevi II reda...10 metara; - pštinski putevi...5 metara. Pravil 4. U kviru pjasa regulacije u naseljenim mestima sim bjekata kji su sastavni de sabraćajnice (sabraćajna signalizacija, infrastrukturni bjekti, autbuska stajališta i sl...), mgu se nalaziti i sledeći sadržaji ka št su : reklamni pani, zelene pvršine, drvredi, bjekti za zaštitu d buke, klupe za sedenje, niše za kntejnere, kntejneri i sl... Plžaj vih sadržaja definiše se gradskim prgrammima i dlukama. Pravil 5. Izuzetn u slučaju reknstrukcije klvza pstjeće sabraćajnice, ili uklik zbg pstjećih prstrnih graničenja privremeng karaktera nije mguće ispštvati prpisanu minimalnu širinu regulacing pjasa, dzvljen je da na bude privremen manja, uz uslv da je mguće etapn građenje i da se na taj način ne ugržava bezbednst sabraćaja, uz uspstavljanje prpisane širine regulacing pjasa, nakn uklanjanja prstrnih graničenja.

210 Pravila građenja klvzne knstrukcije : Pravil 6. Klvzne knstrukcije za sabraćajnice ranga : državni put I reda, državni put II reda, gradska magistrala, gradska sabraćajnica, sabirna ulica i pštinski put, dimenzinisati prema važećim sprskim standardima i nrmativima. Pretpstavljen sabraćajn pterećenje p navedenim rangvima je minimaln : za državni put I reda... vrl tešk za državni put II reda... tešk za gradsku magistralu... vrl tešk za gradsku sabraćajnicu... tešk za sabirnu ulicu...srednje za pštinski put...lak Elementi pprečnih prfila sabraćajnica : Pravil 7. Elementi pprečng prfila definišu se u dnsu na rang sabraćajnice i pjas regulacije. Pravil 8. - za sabraćajnicu ranga : gradska magistrala (prilg 5); p t ri tz ts ts tr ts ts Ppre~ni prfil gradske magistrale Nrmalni pprečni prfil za sabraćajnice ranga GM tz t ri p

211 Pravil 9. - za sabraćajnicu ranga : gradska sabraćajnica (prilg 6); p tri tz ts ts ts ts tz tri Nrmalni pprečni prfil za sabraćajnice ranga GS - za sabraćajnice ranga : sabirna ulica (prilg 7); p ts ts p Pprečni prfil sabirne ulice Nrmalni pprečni prfil za sabraćajnice ranga SU p

212 Pravil za sabraćajnice ranga: pristupna (stambena) ulica (prilg 8 ); p ts ts p Nrmalni pprečni prfil za pristupnu (stambenu) ulicu Pprečni prfil pristupne (stambene) ulice - za sabraćajnice ranga: klsk-pešački prlaz (prilg 9); ts ts Pprečni prfil klsk- pešačkg prlaza

213 - za sabraćajnice ranga : pštinski put (prilg 10); b ts ts b Pprečni prfil pštinskg puta Odvdnjavanje sabraćajnica: Pravil 11. Odvdnjavanje sabraćajnica ranga: -za državne puteve I reda predvideti separatni sistem dvdnjavanja; -za stale državne puteve I reda, državne puteve II reda i pštinske puteve predvideti bjekte za dvdnjavanje puta i zaštitu puta d pvršinskih i pdzemnih vda. Pravil 12. Odvdnjavanje sabraćajnica ranga: gradska magistrala, gradska sabraćajnica i sabirna ulica vrši se sistemm atmsferske kanalizacije. Minimalan brj slivnika je jedan slivnik na 250 m 2 slivne pvršine. Pravil 13. Odvdnjavanje sabraćajnica ranga: stambena ulica, ulice sa umirenim sabraćajem, pvršine namanjene za stacinarni sabraćaj, biciklističke staze i privatni prlazi mgu se dvdnjavati prek sistema atmsferske kanalizacije sa minimalnim brjem slivnika: jedan slivnik na 400 m2 slivne pvršine. Ove sabraćajnice mgu se dvdnjavati i gravitacin ka zelenim pvršinama, tak da je pvršina zelene pvršine minimaln jedna petina pvršine pd klvzm. Ove sabraćajnice mgu se dvdnjavati i gravitacin ka sistemu atmsferske kanalizacije u susednj ulici uz uslv da se slivnik mra pstaviti na minimalnm rastjanju d 10,0 metara pre izlaska vde na ulicu sa atmsferskm kanalizacijm.

214 4.2. OPŠTA PRAVILA ZA IZGRADNJU STANICA ZA SNABDEVANJE TEČNIM GORIVOM Ovim pravilima se utvrđuju privremena pravila izgradnje, dgradnje, reknstrukcije i adaptacije stanica za snabdevanje tečnim grivm (u daljem tekstu: SZSTG). Pravil 14. Teritrija buhvaćena pravilima za izgradnju SZSTG pdeljena je na sledeće zne: 1. Centralna gradska zna ( prstr ivičen ulicm Svetg Save d raskrsnice sa Bulevarm Vuka Karaddžića d ulice Vjvde Stepe, zatim ulicm Vjvde Stepe d gradskg bedema, pa gradskim bedemm d ulice Svetg Save, tm ulicm i ulicm Danice Markvić d ulice Ciglarske, zatim Ciglarskm ulicm d Ulice brj 10, pa ulicm brj 10 d Klubarske ulice, Klubarskm d Trnavske ulice, zatim Trnavskm d Birčaninve ulice, Birčaninvm d ulice Dragiše Mišvića, pa tm ulicm d Bulevara slbđenja, Bulevarm slbđenja d ulice Nemanjine i Nemanjinm d ulice Svetg save). 2. Ulazn-izlazni pravci kji se pklapaju sa pravcima magistralnih (državni putevi 1. reda) i reginalnih puteva (državni putevi 2. reda); 3. Prstr između centralne gradske zne i granice GP i 4. Prstr između granice GP i granice grada Čačka. Pravil 15. SZSTG se prema mikrlkaciji i vrsti psluživanja svrstavaju u pet kategrija i t: 1. GRADSKE, kje zbg svje lkacije u gradu, ka i sabraćajnica na kjima se nalaze, imaju pšte gradski značaj; 2. NASELJSKE, kje se nalaze unutar izgrađeng naseljskg tkiva 3. VANGRADSKE, kje se nalaze na ulazn-izlaznim pravcima van grada, i 4.NAMENSKE, kje se pstavljaju prema specifičnim tehnlškim zahtevima krisnika (u kviru industrijskih, građevinskih, privrednih i sličnih kmpleksa). Pravil SZSTG se prema vrsti psluživanja svrstavaju u tri snvne kategrije: SZSTG sa isključiv derivatima nafte; SZSTG sa derivatima nafte i prirdnim gasm (PG.), i Kmbinvane SZSTG sa derivatima nafte, TG i bjektima uslužnih delatnsti (kafana, mtel, servis za pranje vzila, servis za vulkaniziranje guma...) SZSTG sa TG i PG se ne mgu graditi u centralnj gradskj zni. Pravil 17. Psebni uslvi uređenja kmpleksa SZSTG dati su u zavisnsti d pripadajuće zne i mikrlkacije prema tabeli: -Keficijent izgrađensti (Ki) 0,2 1,0 -Stepen iskrišćensti (Si) 20% - 55% -Spratnst bjekta (visina) P+0 d P+1 (d 8m') -Sabraćajne i manipulativne pvršine min 30% -Slbdne i zelene pvršine min 15% -Parking prstr min 3 parking mesta* *) Na svakih 15m2 pslvng prstra (ne računajući nadstrešnicu) i svak tčeće mest

215 bezbediti p jedn parking mest, a min brj parking mesta je 3. Pravil 18. Građevinska linija kmpleksa SZSTG utvrđuje se u dnsu na regulacinu liniju javne sabraćajnice, dnsn krajnju ivicu pristupne sabraćajnice u zavisnsti d ranga sabraćajnice, a u skladu sa Zaknm putevima i/ili graničnu liniju susednih parcela, dnsn namena susednih parcela. Ulaz i izlaz iz SZSTG, ka i bjekte u kviru kmpleksa treba lcirati na takv rastjanje d raskrsnica da ne metaju nrmaln dvijanje sabraćaja, dnsn da ne ugržavaju preglednst i bezbednst sabraćaja. T rastjanje mra biti dvljn i da ne dđe d preplitanja sabraćajnih struja isključenja sa raskrsnica i uključenja na stanicu, dnsn isključenja sa stanice i uključenja na raskrsnicu. Ulaz na stanicu (izlaz sa javng puta) mra biti prek trake za usprenje vzila najmanje širine Vmin=3,0m' i dužine Lizl.= tv'/3,6+v'2-v''2/26d [m'], a izlaz sa stanice (uliv na javni put) prek trake za ubrzanje vzila iste širine i dužine Lul.= tv'/3,6+v'2-v''2/26a [m'], gde je V'=0,8VGP, a V''= VRampe. Orjentacine dužine izlivnih i ulivnih elemenata za najčešće režimske brzine (dpuštena brzina vzila ili tzv. sabraćajna brzina) na teritriji grada Čačka za d=1,2m/sec2 i a=0,8m/sec2 i t=3sec, prikazane su u sledećj tabeli: 40 VrGP [km/h] V'=0,8VrGP lc V'=,8VpGp lc lc L ul V'=,8VpGp V'=,8VpGp Lizl ld dužine ld / la za brzine V''=VpR [km/h] la V''=Vprampe V''=Vprampe Izliv i uliv sa SZSTG na javni put mra biti dvljne širine i radijusa zabljenja, ka i bezbeđenjem prpisane krive tragva za grafičku prveru najmanje prhdnsti merdavng teretng vzila, a sve u skladu sa prpisima, dnsn JUS U.C

216 Kntakt sa uličnm mrežm mže biti sa punim ili neptpunim prgramm veza i sa jednsmernim ili dvsmernim režimm sabraćaja unutar kmpleksa SZSTG, a u zavisnsti d knkretne lkacije. Plžaj rezervara za skladištenje tečng griva i tečng naftng gasa, pretakališta, autmata za istakanje griva i bjekata (pstjećih i planiranih), ka i njihv međusbn dstjanje, mra biti u skladu sa pravilnicima za vu vrstu instalacija (Pravilnik izgradnji stanica za snabdevanje grivm mtrnih vzila i uskladištenju i pretakanju griva, Pravilnik izgradnji pstrjenja za zapaljive tečnsti i Pravilnik izgradnji pstrjenja za tečni naftni gas i uskladištenju i pretakanju tečng naftng gasa). Za priključenje kmpleksa SZSTG na državne puteve, dnsn magistralne ili reginalne puteve, nephdn je pribaviti saglasnst i uslve nadležne institucije kja upravlja vim putevima. Pravil 19. Kd prjektvanja i izgradnje SZSTG, bavezn je pštvanje i primena svih važećih tehničkih prpisa i nrmativa iz ve blasti. Kd arhitektnskg blikvanja bjekata prepručuje se primena savremenih i atraktivnih frmi i materijala OPŠTA PRAVILA IZGRADNJE HIDROTEHNIČKIH INSTALACIJA I OBJEKATA 1. Opšta pravila za izgradnju hidrtehničkih instalacija i bjekata sadrže tekstualni de. 2. Opšta pravila za izgradnju hidrtehničkih instalacija i bjekata primenjuju se na celj teritriji grada Čačka. INSTALACIJE VODOVODA I KANALIZACIJE Pravil 20 Vdvd i kanalizacija se mraju trasirati tak da: ne ugržavaju pstjeće ili planirane bjekte, ka i planirane namene krišćenja zemljišta, da se pdzemni prstr i građevinska pvršina racinaln kriste, da se pštuju prpisi kji se dnse na druge infrastrukture, da se vdi računa gelškim sbinama tla, pdzemnim vdama... Pravil 21 Vdvd trasirati jednm stranm klvza, suprtnj d fekalne kanalizacije, na dstjanju 1,0 m d ivičnjaka. Pravil 22 Atmsfersku kanalizaciju trasirati svinm klvza (ili izuzetn zbg pstjećih instalacija ili pprečnih padva klvza jednm stranm klvza na dstjanju 1,0 m d ivičnjaka, u km slučaju je fekalna kanalizacija trasirana svinm). Pravil 23 Hrizntaln rastjanje između vdvdnih i kanalizacinih cevi i zgrada, drvreda i drugih zatečenih bjekata ne sme biti manja d 2,5m.

217 Pravil 24 Rastjanje vdvdnih cevi d stalih instalacija (gasvd, tplvd, elektr i telefnski kablvi) pri ukrštanju ne sme biti manje d 0,5m. Pravil 25 Težiti da vdvdne cevi budu iznad kanalizacinih, a ispd električnih kablva pri ukrštanju. Pravil 26 Plaganje vdvda ili kanalizacije u trtaru se mže dzvliti sam izuzetn, uz dkumentvan brazlženje i sa psebnim merama zaštite. Pravil 27 Uklik nije mguća trasa u kviru regulative sabraćajnice, vdvd ili kanalizaciju vditi granicm katastarskih parcela uz pismenu saglasnst ba krisnika međnih parcela. Pravil 28 Za prjektvanje i izgradnju hidrtehničkih instalacija van granica Generalng plana, važe iste dredbe ka i u gradskj zni, sim da se plžajn cevi smeštaju u bankini (putn zemljište) asfaltiranih i neasfaltiranih puteva, vdeći računa međusbnm dstjanju i ukrštanju sa stalim instalacijama, uz saglasnst JP "Gradac". Uklik vaj uslv nije mguće stvariti, cevi pstavljati granicm katastarskih parcela uz pismen dbrenje ba vlasnika međnih parcela. Pravil 29 Minimalna dubina ukpavanja cevi vdvda i kanalizacije je 1,0m d vrha cevi d kte terena, a padvi prema tehničkim prpisima u zavisnsti d prečnika cevi. Pravil 30 Minimaln rastjanje bliže ivice cevi d temelja bjekata je 1,5 m. Pravil 31 Minimaln dzvljen rastjanje pri paralelnm vđenju sa drugim instalacijama dat je u tabeli 47. Minimaln dzvljen rastjanje (m) Tabela br.47. Međusbn vdvd i kanalizacija d gasvda d tplvda d električnih kablva d telefnskih kablva Paraleln vđenje

218 Pravil 32 Izbr materijala za izgradnju vdvdne i kanalizacine mreže, ka i preme izvršiti uz uslve i saglasnst JKP "Vdvd". Pravil 33 Pjas zaštite k glavnih cevvda iznsi najmanje p 2,5m d spljne ivice cevi, a pjas zaštite k Rzavskg cevvda iznsi najmanje p 5,0m d spljne ivice cevi. U pjasu zaštite nije dzvljena izgradnja bjekata, ni vršenje radnji kje mgu zagaditi vdu ili ugrziti stabilnst cevvda. Pravil 34 Zabranjena je izgradnja bjekata i sađenje zasada nad razvdnm mrežm vdvda ili kanalizacije. Vlasnik nepkretnsti kja se nalazi ispd, iznad ili pred kmunalnih bjekata (vdvd, tplvd...), ne mže bavljati radve kji bi metali pružanje kmunalnih usluga. Pravil 35 Pstavljanje pdzemnih instalacija (vdvd, kanalizacija, elektr i PTT mreža...)ispd zelenih pvršina u urbanizvanim znama, vršiti na rastjanju d min 2,0m d pstjećeg zasada, a uz dbrenje gradskg rgana za raskpavanje i vraćanje pvršina u prvbitn stanje. Pravil 36 Kd prjektvanja većih infrastrukturnih bjekata (pstrjenja za zahvat čiste vde, pstrjenja za prečišćavanje tpadnih vda, rezervari, klektri, distributivni cevvdi...) nephdn je izvršiti knsultacije sa Ministarstvm nadležnim za pslve građevinarstva ili stručnm službm JKP "Vdvd", u zavisnsti d nadležnsti za izdavanje dbrenja za izgradnju. Pravil 37 Osim tehničkih uslva nadležnih javnih preduzeća, pri izdavanju Akta urbanističkim uslvima, uzeti u bzir i Generalni prjekat dvđenja uptrebljenih vda Čačka ("Energprjekt", Begrad, nv gd.), ka i Generaln rešenje vdvdng sistema Čačka ("Vdprjekt", Begrad, mart gd.). Pravil 38 Kd prjektvanja i izgradnje, bavezn je pštvanje i primena svih važećih tehničkih prpisa i nrmativa iz ve blasti. Pravil 39 Crpne stanice (kak za vdu, tak i za kanalizaciju) pstavljaju se u nepsrednj blizini sabraćajnica, na građevinskj parceli predviđenj sam za te svrhe. Gabariti bjekta se dređuju u zavisnsti d prtka sadržaja, kapaciteta, tipa i brja pumpi. Veličina građevinske parcele za crpne stanice dređuje se u zavisnsti d zna zaštite i bezbeđuje se građivanjem. Pravil 40 Zna nepsredne zaštite k rezervara, crpnih stanica, instalacija za ppravak kvaliteta vde, kmra za prekid pritiska i dubk bušenih bunara - buhvata najmanje 10,0m d bjekta. Ova zna se bezbeđuje građivanjem i mže se kristiti sam ka senks.

219 INSTALACIJE I OBJEKTI VODOVODA Osim zajedničkih pravila za cevi vdvda i kanalizacije, za vdvdne instalacije i bjekte važi i: Pravil 41 Brana Svračkv će se graditi na snvu psebnih uslva izdatih d nadležnih ministarstava, ka bjekat iz člana 89 Zakna planiranju i izgradnji. Pravil 42 Vdvdnu mrežu graditi u prstenastm sistemu. Pravil 43 Minimalni prečnik vdvdne cevi na predmetnm pdručju dređuje JKP "Vdvd", ali treba težiti da u svim gradskim ulicama bude min φ100mm (zbg prtivpžarne zaštite bjekata), ka i u seskim naseljima za kja je predviđena prtivpžarna rezerva u rezervarima. Pravil 44 Za kućne vdvdne priključke prečnika većeg d 50mm, bavezni su dvjci sa zatvaračem. Pravil 45 Sva dmaćinstva priključena na Rzavski vdvd d strane JKP Vdvd, mraju evidentirati ptršnju sanitarne vde. Vdmer mra biti smešten u psebn izgrađen šaht i ispunjavati prpisane standarde, tehničke nrmative i nrme kvaliteta, kje dređuje JKP "Vdvd". Plžajn, vdmerni šaht pstavljati max 2,0m d regulacine linije. Pravil 46 Prlaz vdvdnih cevi krz revizine šahte i druge bjekte kanalizacije nije dzvljen. Pravil 47 Težiti da na prelazu prek vdtka i kanala vdvdne cevi budu iznad krita. U izuzetnim slučajevima (prelaz ispd reke, kanala, sabraćajnica i sl.) cevi se mraju vditi u zaštitnj čeličnj cevi. Pravil 48 Zaštita izvrišta u Beljini se mra primenjivati na snvu Odluke dređivanju mera sanitarne zaštite izvrišta i bjekata za snabdevanje vdm za piće grada Čačka ( Sl. list pštine Čačak br. 1 d gd) sa grafičkim prilgm. Pravil 49 Prtivpžarna zaštita u naseljima se mgućava izgradnjm prtivpžarnih hidranata na vdvdnj mreži. Cevi mraju biti minimalng prečnika 100mm, u prstenastm sistemu. Izuzetn se dzvljavaju slepi krakvi cevvda d 180m. Hidranti prečnika 80mm ili 100mm se pstavljaju na maksimalnj udaljensti d 80m, tak da se pžar na svakm bjektu mže gasiti najmanje sa dva hidranta. Udaljenst hidranata d bjekta je minimaln 5m, a najviše 80m.

220 Pravil 50 Uklik se hidrantska mreža napaja vdm iz vdvdne mreže čiji je pritisak nedvljan (min 2,5bar), predviđaju se uređaji za pvišenje pritiska. Uređaj se pstavlja u bjekat kji se štiti d pžara ili u psebn izgrađen bjekat, u skladu sa prpisima iz ve blasti. Pravil 51 Zabranjen je izvđenje fizičke veze gradske vdvdne mreže sa mrežama drugg izvrišta: hidrfri, bunari, pumpe... Pravil 52 Javne česme na teritriji grada mraju biti uređene, a kvalitet vde se mra redvn kntrlisati d strane Zavda za zaštitu zdravlja. INSTALACIJE I OBJEKTI KANALIZACIJE Osim zajedničkih pravila za cevi vdvda i kanalizacije, za kanalizacine instalacije i bjekte važi i: Pravil 53 Pstrjenje za prečišćavanje tpadnih vda će se graditi na snvu psebnih uslva izdatih d nadležnih ministarstava, ka bjekat iz člana 133. Zakna planiranju i izgradnji. Pravil 54 Minimalni prečnik ulične fekalne kanalizacije je φ200mm, a kućng priključka φ 150mm. Padvi cevvda su prema važećim prpisima iz ve blasti, u skladu sa tehničkim uslvima JKP "Vdvd". Pravil 55 Ne dzvljava se mešanje tpadnih i atmsferskih vda. Za dvđenje atmsferskih vda predviđa se izgradnja atmsferske kanalizacije (u gradskm naselju je separacini sistem kanalizacije) ili se prikupljene atmsferske vde sa lkacije mgu upustiti u tvrene kanale pred sabraćajnica ili u zatravljene pvršine u kviru lkacije. Pravil 56 Minimalni prečnik atmsferske ulične kanalizacije je φ300mm, a dubine i padvi prema prpisima iz ve blasti, u skladu sa tehničkim uslvima JP "Gradac", a minimalni kućni priključci su takđe φ 300mm. Pravil 57 Zabranjena je izgradnja pnirućih bunara.

221 Pravil 58 Za dvđenje atmsferskih vda sa pvršina ulica i trgva, pstavljaju se slivnici sa talžnicima. Minimaln rastjanje je m (za male padve sabraćajnica), dnsn k 30m (za sabraćajnice sa velikim nagibima). Pravil 59 Uklik su pvršine asfalta zauljene (u kviru benzinskih stanica, industrijskih lkacija i sl.), bavezn je predvideti izgradnju separatra ulja i masti pre ispuštanja atmsferskih vda ili vda d pranja plata u atmsfersku kanalizaciju. Dimenzinisanje separatra je u zavisnsti d zauljene pvršine lkacije, i vrši se u skladu sa prpisima iz ve blasti. Pravil 60 Ispuštanje atmsferske kanalizacije u recipijent vrši se bavezn ugradnjm ustave (žabljeg pklpca) na ispustu, da bi se sprečil plavljenje uzvdnih naselja. Pravil 61 Na kanalizacinj mreži kd svakg račvanja, prmene pravca u hrizntalnm i vertikalnm smislu, prmene prečnika cevi, ka i na pravim denicama na dstjanju približn 50m, pstavljaju se revizini silazi. Pravil 62 Uklik u blizini bjekata ne pstji izgrađena gradska fekalna kanalizacija, tpadne vde iz bjekata se priključuju u vdneprpusne jame d vdneprpusng betna, da bi se sprečil isticanje tpadng sadržaja u pdzemne vde. Učestalst pražnjenja jame d strane JKP "Kmunalac" (ili drugg nadležng preduzeća) vrši se p ptrebi, ali najmanje jednm u mesec dana, na snvu ugvra državanju i pražnjenju. Dimenzinisanje i izgradnja se mraju izvesti u skladu sa prpisima za tu vrstu radva. Pravil 63 U delvima grada gde pstji izgrađena fekalna kanalizacija, bjekti se mraju priključiti na nju u skladu sa tehničkim uslvima JKP "Vdvd". Pravil 64 U tim delvima grada se zabranjuje uptreba pljskih nužnika i septičkih jama. Pravil 65 Plžaj sanitarnih uređaja (slivnici, nužnici...) ne mže biti ispd kte nivelete ulica, radi zaštite bjekata d uspra fekalne kanalizacije iz ulične mreže. Izuzetn, mže se dbriti priključenje vakvih bjekata na gradsku mrežu fekalne kanalizacije uz uslve zaštite prpisane tehničkim uslvima JKP "Vdvd". Ove urećaje ugrađuje krisnik i sastavni su de kućnih instalacija, a eventualne štete na bjektu snsi krisnik.

222 Pravil 66 Svi industrijski bjekti mraju imati predtretman prečišćavanja tehnlške vde pre ispuštanja u gradsku kanalizaciju, čime će se ispštvati niv kvaliteta kanalizacije pre upuštanja u recipijent. VODOPRIVREDNI OBJEKTI Pravil 67 Grad Čačak se štititi d pplava za rang vda Q 1%, a druge bjekte i pvršine u skladu sa vdprivrednm snvm. Pravil 68 Prjekte regulacije reka raditi u funkciji zaštite bala. Pravil 69 U inundacinm pdručju je zabranjena svaka gradnja, sim sprtskih terena bez grada i tribina (parterni bjekti). Pravil 70 Građevinska linija bjekata viskgradnje d ivice regulisang krita za veliku vdu je na udaljensti min 3,0m. Dzvljava se izgradnja sabraćajnica, pristupnih puteva, pešačkih i biciklističkih staza i na manjj udaljensti (u nekim slučajevima i p kruni dbrambeng nasipa), ali uz prethdne knsultacije i saglasnsti sa JVP "Srbijavde". Pravil 71 Kd definisanja građevinske linije, vdvdni uslv je da se bjekti viskgradnje d ivice regulisang krita za veliku vdu mraju pstaviti na udaljensti min 3,0m. Dzvljava se izgradnja sabraćajnica, pristupnih puteva, pešačkih i biciklističkih staza i na manjj udaljensti (u nekim slučajevima i p kruni dbrambeng nasipa), ali uz prethdne knsultacije i saglasnsti sa JVP "Srbijavde" PRAVILA IZGRADNJE ELEKTROENERGETSKE INFRASTRUKTURE Pravila za izgradnju i reknstrukciju pdzemne i nadzemne elektrenergetske mreže i transfrmatrskih stanica 10/0,4 kv/kv Pravil 72 Kablvi i nadzemni elektrenergetski vdvi trasiraju se tak: a) da ne ugržavaju pstjeće ili planirane bjekte, ka i planirane namene krišćenja zemljišta β) da se pdzemni prstr i građevinska pvršina racinaln kriste, ϖ) da se pštuju prpisi kji se dnse na druge infrastrukture, g) da se vdi računa gelškim sbinama tla, pdzemnim i pitkim vdama.

223 Pravil 73 Elektrenergetska mreža mže biti pdzemna ili nadzemna, visknapnska (nazivng napna prek 45 kv), srednjenapnska (nazivng napna d 1 kv d uključiv 45 kv, dnsn napna 10 kv i 35 kv u slučaju knzumng pdručja ED Čačak), ili nisknapnska (nazivng napna d 1 kv). Pravil 74 Kd izgradnje nve elektrenergetske mreže, nisknapnsku i srednjenapnsku elektrenergetsku mrežu (u vm slučaju: 0,4kV dnsn 1kV, 10kV i 35kV) izvditi ka pdzemnu, dk visknapnska mreža (u vm slučaju: 110 kv, 220 kv i više) mže biti nadzemna: - za gradski centar Čačak u pdručju definisanm granicama GUP; - za banjska naselja: Ovčar Banja, Slatinska banja i banja Grnja Trepča, u pdručju definisanm granicama pdručja za kje se izrađuju Planvi generalne regulacije; - za naselja planirana ka sekundarni centri: Mrčajevci, Preljina, Slatina-Mršinci, u pdručju definisanm granicama pdručja za kje se izrađuje Plan generalne regulacije; - za naselja planirana ka prigradska u znama građevinskg pdručja; - za naselja sa razvijenim centrm u znama građevinskg pdručja; za stala pdručja grada Čačka, nva nisknapnska i srednjenapnska elektrenergetska mreža mže se izvditi ka nadzemna; Reknstrukciju pstjeće nadzemne elektrenergetske mreže mguće je realizvati zamenm stare nadzemne mreže nvm nadzemnm mrežm i na pdručjima grada za kja se prema vm pravilu izvdi pdzemna mreža, sam uklik se radi zameni dtrajalih pstjećih elemenata mreže (zamena starih nadzemnih vdva nvim istg napnskg niva, npr. zamena dtrajalih nadzemnih vdva nvim istg napna, zamena dtrajalih NNSKS ili SNSKS nvim NNSKS, dnsn SNSKS istg napna, zamena dtrajalih nadzemnih vdva nvim SKS istg napnskg niva, sve istm pstjećm trasm, zamena starih stubva nvim betnskim, u istj trasi i sl.), istm pstjećm trasm, bez ddavanja nvih trasa nadzemne mreže. Pravil 75 Elektrenergetsku mrežu trasirati, uklik je t mguće u zelenm pjasu u kviru regulative sabraćajnice, ili u trtarima. Plaganje kablva u klvzu mže se dzvliti sam izuzetn, uz dkumentvan brazlženje i sa psebnim merama zaštite. Uklik nije mguće trasirati kablve u kviru regulative sabraćajnice, kablve vditi granicm katastarskih parcela uz saglasnst krisnika parcela. Pravil 76 Pdzemna elektrenergetska mreža izvdi se nisknapnskim, srednjenapnskim ili visknapnskim kablvima namenjenim za slbdn plaganje u rv na minimalnj dubini d 0,8 m u svemu prema tehničkim prpisima za plaganje kablva u rv. Elektrenergetski kablvi plažu se, p pravilu, u pjasu širine 1 m na rastjanju d 0,5 m d regulacine dnsn građevinske linije. Ak se regulacina i građevinska linija međusbn ne pdudaraju kablvi se mgu plagati i u pjasu između regulacine i građevinske linije. Kd plaganja kablva u rv treba stvariti sledeći redsled psmatran d građevinske linije prema si ulice: - kablvski vdvi 1 kv za pštu ptršnju,

224 - kablvski vdvi 10 kv (ili višeg napnskg niva), - kablvski vd za javnu rasvetu izvedenu na stubvima. Uklik nije mguće stvariti redsled kablva pisan u prethdnm stavu, kablvi se plažu u zajednički rv pstavljanjem kablva viših napnskih niva na veću dubinu d kablva nižih napnskih niva, u dnsu na pvršinu tla, uz zadvljenje tehničkih prpisa kji se dnse na minimalna rastjanja i druge uslve kd paralelng vđenja energetskih kablva. Pravil 77 Rv za plaganje elektrenergetskih kablva treba da bude trapezng preseka, sa dnm ka užm i vrhm ka širm snvicm, prpisnih dimenzija, u zavisnsti d brja kablva, mesta i uslva plaganja. a) Minimalna širina dna rva za jedan kabl je 0,4 m, za dva kabla 0,5 m, za tri kabla 0,6 m, za četiri kabla 0,75 m, za pet kablva 0,95 m itd., - širina vrha rva je za 0,2 m veća d širine dna; - širina vrha rva je za 0,2 m veća d širine dna; b) kabl se plaže blag vijugav, zbg sleganja tla, u psteljicu d peska minimalne debljine 0,1 m ispd i iznad kabla, uz pstavljanje upzravajućih i zaštitnih elemenata i prpisn sljevit nabijanje materijala d ptrebne zbijensti kd zatrpavanja rva. v) Rv ne sme da ugrzi stabilnst sabraćajnice. g) Pre plaganja kabl treba da pretrpi prpisnu pripremu (temperaturnu, mehaničku), a plaganje se vrši uz pštvanje prpisa iz ve blasti (minimalni pluprečnici savijanja, način razvlačenja, način završetaka...). d) U isti rv sa kablm mže se plžiti zaštitna Fe/Zn traka dgvarajućih dimenzija. Pravil 78 Ispd asfaltiranih pvršina, puteva, pruga, rečnih krita i na drugim mestima gde mže dći d mehaničkih štećenja kablva kriste se zaštitne PVC cevi i kablvska kanalizacija. Pravil 79 Zaštitne cevi za plaganje kablva dimenzinišu se prema brju i prečniku kablva, tak da unutrašnji prečnik cevi bude najmanje 1,5 puta veći d spljašnjeg prečnika kabla. Cevi treba da pseduju dužinu veću d širine klvza za 0,5 d 1 m sa be strane klvza ispd kga se pstavljaju, a kd dužina cevi većih d 10 m računati sa strujnim krekcinim faktrima zbg težanih uslva dvđenja tplte. Razmak d grnje pvršine zaštitne PVC cevi d kte klvza treba da bude najmanje 0,8 m. Pravil 80 Kablvska kanalizacija se izvdi d betnskih cevi, kablvica, sa p 4 tvra φ100 mm (za kablve 1 kv i 10 kv) pstavljenih na betnsku psteljicu debljine 10 cm. U najčešćj izvedbi kablvska kanalizacija se radi sa 2 h 4 tvra, a izuzetn i više (3 h 4 ili 4 h 4) ili manje (1 h 4 ili 1 h 2) u rvu prpisnih dimenzija (širina 0,7 m; dubina 1,1-1,5 m zavisn d brja kablvica). Kablvska kanalizacija treba da bude duža d klvza za 0,5 d 1 m sa be strane klvza ispd kga se pstavlja. Ak trasa kabla preseca i trtar i ima nastavak u zelenm pjasu, kablvsku kanalizaciju završiti u zelenm pjasu. Razmak d grnje pvršine kablvske kanalizacije d kte klvza treba da bude najmanje 0,8 m. Pravil 81 Pri pstavljanju kablva u rv stvaruju se sledeća minimalna rastjanja d stalih infrastrukturnih i građevinskih elemenata:

225 a) Minimaln rastjanje kablva d temelja bjekata je 0,5 m, a d se drvreda 2 m; b)kabl 10 kv kabl 10 kv, 10 cm kd paralelng vđenja, a 30 cm kd ukrštanja; v) kabl 10 kv kabl 1 kv, 7 cm kd paralelng vđenja, a 30 cm kd ukrštanja; g) el.en. kabl TT kabl, 0,5 m kd paralelng vđenja, a kd ukrštanja 0,3 m za kablve napna 250 V prema zemlji, dnsn 0,5 m za napne prema zemlji veće d 250 V, a uga ukrštanja treba da bude št bliže vrednsti d 900, a najmanje 450, dnsn uz psebnu dzvlu preduzeća za telekmunikacije Energetski kabl se pstavlja ispd TT kabla; d) el.en. kabl vdvdna ili kanalizacina cev, 0,5 m kd paralelng vđenja, dnsn 0,4 m za 10 kvne i 0,3 m za 1 kv-ne kablve kd ukrštanja, đ) el.en. kabl tplvd, 0,7 m kd paralelng vđenja, a 0,8 m kd ukrštanja; e) el.en. kabl gasvd, paraleln vđenje nije dzvljen, a 0,8 m kd ukrštanja. Pravil 82 Uklik kd paralelng vđenja ili ukrštanja energetskih kablva sa stalim infrastrukturnim bjektima nije mguće stvariti uslve iz člana 9. ptrebn je primeniti sledeću zaštitu: a) kd ukrštanja i paralelng vđenja energetskg i TT kabla ptrebn je energetski kabl prvući krz zaštitnu cev, ali i tada treba stvariti minimaln rastjanje d 0,3 m; b) kd ukrštanja sa vdvdnim i kanalizacinim cevima ptrebn je energetski kabl prvući krz zaštitnu cev; v) kd ukrštanja energetskg kabla sa tplvdm ptrebn je učiniti da tpltni uticaj tplvda ne bude veći d 200C, a t se čini ugradnjm metalnih ekrana između energetskg kabla i tplvda ili pjačanm izlacijm tplvda, ili primenm psebne kablvske kšuljice za zatrpavanje kabla i tplvda (na pr. mešavina šljunka sledećih granulacija i prcentualng učešća u mešavini: d 4 mm 70%, d 4 d 8 mm 15% i d 8 d 16 mm 15%); g) kd ukrštanja energetskg kabla sa gasvdm ptrebn je energetski kabl plžiti u zaštitnu cev dužine najmanje 2 m sa be strane ukrštanja, ali i tada treba stvariti minimaln rastjanje d 0,3 m. Pravil 83 Trase kablva beležiti reperima i dgvarajućim znakama. a) Duž trase kabla na regulisanm terenu pstaviti znake u nivu terena kje beležavaju: kabl u rvu, krivinu, dnsn prmenu pravca trase, kablvsku spjnicu, kablvsku kanalizaciju, ukrštanje kablva sa vdvdnim i kanalizacinim cevima, TT kablvima, tplvdm, gasvdm i sl. Oznake raditi d metalnih plčica sa pdacima tipu, preseku i napnskm nivu kabla, pstavljenim na prpisanim rastjanjima. b) Duž trase kabla na neregulisanm terenu trasu kabla beležiti betnskim stubićima sa utisnutm "munjm" i napnskim nivm kabla, na rastjanjima d m. Kablvske znake pstavljati u si trase iznad kabla, iznad spjnice, iznad tačke ukrštanja i iznad krajeva kablvske kanalizacije. Gedetsk snimanje trase kabla vrši se pre zatrpavanja rva u rku d 24 h p završenm plaganju kabla.

226 Pravil 84 Nadzemna elektrenergetska mreža (nazivng napna d 0,4 kv, dnsn 1 kv d 400 kv) izvdi se u vidu: 1. nisknapnskih, srednjenapnskih, ili visknapnskih nadzemnih elektrenergetskih vdva (nisknapnski vd je vd nazivng napna d 1000 V, srednjenapnski vd je vd nazivng napna d 1000 V d uključiv V, a visknapnski vd je vd nazivng napna iznad V), kji predstavljaju skup svih delva kji služe za nadzemn vđenje prvdnika kji prense i razvde električnu energiju: prvdnici, zaštitna užad, zemljvdi, uzemljivači, izlatri, nsači, knzle, stubvi i temelji; 2. nisknapnskih (d 1 kv) i srednjenapnskih (d 1 kv d uključiv 45 kv, a u slučaju knzumng pdručja ED Čačak t su 10 kv i 35 kv) samnsivih kablvskih snpva, kji predstavljaju skup elemenata za nadzamni razvd, kji se sastji d uprišta i jedng ili više sistema prvdnika u vidu puženg snpa izlvanih užadi k nsećeg užeta. Uprište je stub, zidni nsač, krvni nsač i knzla sa premm, kji ka elementi vda služe za prihvatanje vda, a prema nameni mgu biti nseći, ugani, krajnji i za rasterećenje i grananje, a sastje se d glave, trupa i temeljng dela. Sigurnsna visina je najmanja dzvljena vertikalna udaljenst prvdnika, dnsn delva pd napnm d zemlje ili nekg bjekta pri temperaturi +40C, dnsn pri temperaturi -5C sa nrmalnim ddatnim pterećenjem bez vetra. Sigurnsna udaljenst je najmanja dzvljena udaljenst prvdnika, dnsn delva pd napnm d zemlje ili nekg bjekta u bil km pravcu pri temperaturi +40C i pri pterećenju vetrm d nule d pung iznsa. Pravil 85 Pri približavanju visknapnskih vdva raznim bjektima, dnsn prelasku vdva prek bjekata sigurnsna visina i sigurnsna udaljenst treba da iznse najmanje: - za nepristupačna mesta (mčvare, neplvne reke, stene...) 4 m, dnsn 3 m; - za mesta nepristupačna vzilima 5 m, dnsn 4 m; - za mesta pristupačna vzilima (k naseljenih pdručja, iznad livada i ranica, iznad pljskih puteva, iznad šumskih puteva...) 6 m, dnsn 5 m; - za nepristupačne delve zgrada (krv, dimnjak...) 3m, s tim št vdve treba raditi sa električn pjačanm izlacijm i mehanički pjačanm izlacijm; - za staln pristupačne delve zgrada (terasa, balkn, građevinske skele...) 5 m, dnsn 4 m, s tim št vdve treba raditi sa električn pjačanm izlacijm i mehanički pjačanm izlacijm (smatra se da vd prelazi prek zgrade i kad je rastjanje hrizntalne prjekcije najbližeg prvdnika za napne d 20 kv d zgrade manje d 3 m, dnsn 5 m za napne prek 20 kv); - za zgrade sa zapaljivim krvm 12 m, dnsn 5 m; - nije dzvljen vđenje vdva prek bjekata sa lak zapaljivim materijalm (skladište benzina, ulja, eksplziva...), a hrizntalna sigurnsna udaljenst treba da bude jednaka visini stuba uvećanj za 3 m, a najmanje 15 m; - za naseljena mesta 7 m, uz električn pjačanu izlaciju; - za sprtska igrališta 12 m, uz mehanički i električn pjačanu izlaciju, a prek strelišta nije dzvljen prelazak vdva; - za javna kupališta i kampinge nije dzvljen prelazak vdva; - za smučarske skakanice nije dzvljen prelazak vdva, a sigurnsna udaljenst d dskčne staze je 8 m, a d dskčne 12 m, uz mehanički i električn pjačanu izlaciju; - za šume i drveće sigurnsna udaljenst d bil kg dela stabla je 3 m; - za reginalne puteve, lkalne puteve i puteve za industrijske bjekte izgrađene ka putevi za pštu uptrebu sigurnsna visina je 7 m;

227 udaljenst bil kg dela stuba d spljne ivice puta ne sme biti manja d 10m, a izuzetn 5m, uz električn pjačanu izlaciju i uga ukrštanja sa reginalnim putem najmanje 20 0, dk za lkalne uga ukrštanja nije graničen; za magistralne puteve sigurnsna visina je 7 m, a hrizntalna udaljenst bil kg dela stuba d spljne ivice puta je 20 m, uz mehanički i elektr pjačanu izlaciju, a kd prelaska vda prek magistralng puta va udaljenst ne sme biti manja d 10 m, a uga ukrštanja d 30 0; za gust naseljena mesta sigurnsna visina vda iznsi 7 m, uz električn, a gde je rastjanje hrizntalne prjekcije najbližeg prvdnika manje d 5 m ka i na mestima ukrštanja sa ulicama i putevima i mehanički pjačanu izlaciju i uga ukrštanja ne manji d 30 0; za pijace i vašarišta sigurnsna udaljenst je 12 m, uz električn i mehanički pjačanu izlaciju; za parkirališta i autbuska stajališta (smatra se da vd prelazi prek parkirališta ili autbuskg stajališta i kad je rastjanje hrizntalne prjekcije najbližeg prvdnika manje d 5 m) sigurnsna visina je 7 m; za reke i kanale hrizntalna udaljenst bil kg dela stuba d bale ne sme biti manja d 10 m, a d stpe nasipa 6 m, dnsn 50 m na ptezima dužim d 5 km, uz električn i mehanički pjačanu izlaciju i uga ukrštanja ne manji d 300; za pristupačne delve msta sigurnsna udaljenst je 5 m, a za nepristupačne 3 m, uz mehaničku zaštitu (zaštitna grada); za radi i TV antene sigurnsna udaljenst je 5 m a sigurnsna visina 2 m, uz električn i mehanički pjačanu izlaciju; za antene predajnih i prijemnih stanica prelazak vdva nije dzvljen; kd ukrštanja dva visknapnska vda sigurnsna visina je 2,5 m, a sigurnsna udaljenst 1 m (pravil je da vd višeg napna bude iznad vda nižeg napna uz električn pjačanu izlaciju grnjeg vda, ka i kd pstavljanja dva ili više vdva na istim stubvima); kd ukrštanja i približavanja visknapnskg vda sa nisknapnskim sigurnsna visina je 2,5 m, a sigurnsna udaljenst 2 m, uz zabranu prelaska NN prek VN vda i električn pjačanu izlaciju grnjeg vda i pstavljanje dva bstran uzemljena zaštitna užeta sa mehaničkm čvrstćm najmanje 1000daN iznad NN prvdnika (uz mgućnst pstavljanja vdva i bez zaštitnih užadi u slučaju ispunjenja dgvarajućih tehničkih uslva definisanih članm 157. i 158. Pravilnika tehničkim nrmativima za izgradnju nadzemnih elektrenergetskih vdva), a u slučaju pstavljanja više vdva na zajedničkim stubvima na raznim visinama VN vd se pstavlja iznad NN vda, a NN vd se na pčetku i kraju zajedničke denice, ka i na svakm granku prema dvdnicima prenapna; sigurnsna visina između najnižeg prvdnika elektrenergetskg vda i najvišeg prvdnika TT vda iznsi 2,5 m za vdve napna d 35 kv, 3 m za vdve napna d 35 d 110 kv, 4 m za vdve napna 220 kv i 5,5 m za vdve napna 400 kv, uz mehanički i električn pjačanu izlaciju, uga ukrštanja veći d 45 0 (a izuzetn 300) i bavezu pstavljanja grmbrana (uklik elektrenergetski vd nema zaštitn uže) sa uzemljenjem sa električnim tprm manjim d 25 Ω na TT stubvima na krajevima raspna ukrštanja, a kd približavanja vdva hrizntalna udaljenst mra biti bar za 3 m duža d visine višeg stuba ili bar jednaka sigurnsnj visini uz električn i mehanički pjačanu izlaciju, uz primenu prpisanih mera prtiv ddira tkinutih prvdnika kd približavanja vdva na krivinama i zabranu pstavljanja TT vdva na stubvima elektrenergetskih vdva sim ak taj vd služi za signalizaciju i telekmunikacije u elektrenergetskim mrežama, a hrizntalna udaljenst najbližeg prvdnika elektrenergetskg vda d TT stuba ne sme biti manja d 5 m, a stuba elektrenergetskg vda d TT vda ne manja d 2 m; za metalne i žičane grade sigurnsna udaljenst je 3 m, uz udaljenst metalne ili žičane grade d stubva elektrenergetskih vdva najmanje 0,7 Un (cm), gde je Un nazivni napn (kv), a ak je sračunati indukvani napn prema zemlji veći d 65 V primenjuju se zaštitne mere uzemljenja sa tprm manjim d 25 Ω, galvanskg dvajanja delva grade ili zamena grade; sigurnsna visina i sigurnsna udaljenst d žičane mreže u vingradima, vćnjacima i pljima je 3,75 m uz električn pjačanu izlaciju;

228 za gasvde, naftvde i parvde pstavljenih vazdušn sigurnsna visina i sigurnsna udaljenst iznse 8 m uz električn i mehanički pjačanu izlaciju i uga ukrštanja veći d 30 0 i uzemljenje cevvda, a kd paralelng vđenja sigurnsna visina je jednaka visini stuba uvećanj za 3 m ili manje uz primenu ddatnih prpisanih mera; za stgve i sušare sigurnsna visina je 12 m, a sigurnsna udaljenst 5 m; za grblja pstavljanje stubva nije dzvljen, a izlacija mra biti električn i mehanički pjačana; prek aerdrma zabranjen je prelazak vdva, a udaljenst d pletn-sletne staze je veća d 1000 m uz zabranu presecanja pravca staze na udaljensti manjj d 3000 m, a prek helidrma takđe je zabranjen prelazak vdva ka i približavanje snvnim pravcima pletanja i sletanja na udaljensti manjj d 1000 m, a u stalim pravcima 200 m; prek prtivgradnih stanica vdvi ne smeju prelaziti, a hrizntalna udaljenst mra biti veća d 200 m uz pstavljanje prvdnika u nižj ravni d stanice; za neelektrificirane železničke pruge vd mra biti sa električn i mehanički pjačanm izlacijm i ddatnm prpisanm mehaničkm zaštitm i drugim merama, a sigurnsna visina d grnje ivice šine je 7 m i uga ukrštanja veći d 45 0 (izuzetn d 300 za vdve d 35 kv i više), i 12 m iznad staničnih perna, istvarnih pvršina i sl. a kd približavanja i ukrštanja najmanja hrizntalna udaljenst bil kg dela stuba d najbliže šine je 10 m (izuzetn 5 m ili se primenjuju druge prpisane zaštitne mere), za elektrificirane železničke pruge udaljenst stuba d šine je 15 m uz zabranu uptrebe drvenih stubva, a sigurnsna visina 12 m, a za industrijske pruge sigurnsna visina je 7 m uz električn i mehanički pjačanu izlaciju i uga ukrštanja ne manji d 30 0; za staklenike i staklene bašte važe dredbe ka za zgrade. Pravil 86 Pri približavanju nisknapnskih vdva ili samnsivih kablvskih snpva (SKS) raznim bjektima, dnsn prelasku vdva prek bjekata sigurnsna visina i sigurnsna udaljenst treba da iznse najmanje: - za mesta nepristupačna za vzila sigurnsna visina je 4 m uz mgućnst pstavljanja stubva nepsredn na ta mesta, dnsn 5 m za mesta pristupačna za vzila uz mgućnst pstavljanja stubva uz samu ivicu puta; - za žičane mreže u vingradima, vćnjacima, pljima i sl. ili metalne grade sigurnsna visina je 1,25 m, a stubvi se mgu pstaviti uz samu ivicu žičanih mreža ili metalnih grada; - za ulice u naseljenim mestima ili gradvima sigurnsna visina iznad trtara je 5 m, a iznad klvza je 6 m uz mgućnst pstavljanja stubva uz samu ivicu klvza; - za zgrade sa lak zapaljivim krvm, p fasadama zgrada i ispd dnje ivice przra i spljnih vrata vdvi sa užadima se ne grade, takđe i vdvi sa SKS-m iznad dimnjaka; - za nepristupačne delve zgrada (krv ksine veće d 15 0 i sl.) sigurnsna visina iznad slemena je 4 m, a sigurnsna udaljenst za vdve sa užadima 0,25 m; - za pristupačne delve zgrada sigurnsna visina je 2,5 m, a sigurnsna udaljenst za vdve sa užadima 1,25 m; - za przre i spljna vrata sigurnsna visina za vdve sa užadima je 0,4 m, a sigurnsna udaljenst za vdve je 1,25 m; - za krvne przre sigurnsna visina za vdve sa užadima je 2,5 m, a sigurnsna udaljenst bčn iznad tvra za vdve je 0,8 m, dnsn 1,25 m bčn ispd tvra, a za dimnjake i ventilacine tvre (pri čemu nije mguće alatm za čišćenje ddirnuti prvdnike) sigurnsna udaljenst bčn iznad tvra je 0,4 m, dnsn 0,2 m bčn ispd tvra; - iznad stgva, sušara, senjaka, ambara ili kševa vdvi sa užadima se ne grade, a kd približavanja ili paralelng vđenja hrizntalna sigurnsna udaljenst za vd sa užadima iznsi visina uprišta uvećana za 3 m, a ne manje d 10 m, a za vd sa SK-m važe dredbe ka za zgrade; - iznad i ispd TV i radi antena vdvi sa užadima se ne grade a sigurnsna udaljenst je 1m, a sigurnsna visina za vdve sa SKS-m je 1 m;

229 kd ukrštanja ili paralelng vđenja sa grmbranskim instalacijama vd se pstavlja prema prpisima za grmbrane; iznad sprtskih bjekata, strelišta, dečjih igrališta, šklskih dvrišta, javnih kupališta, kampva, skijaških staza, pijaca, vašarišta, železničkih ili autbuskih stajališta, grbalja, bjekata sa lak zapaljivim materijalima vdvi se ne grade, a hrizntalna sigurnsna udaljenst iznsi visina uprišta uvećana za 3 m, a ne manje d 10 m; iznad delva drveća sigurnsna visina za vdve sa užadima je 0,5 d 1 m, a za vdve sa SKS-m pjedin drveće se mže kristiti za prihvatanje SKS-a uz bezbeđene uslve da ne dđe d habanja izlacije; iznad magistralnih, reginalnih i lkalnih puteva sigurnsna visina je 6 m, uz mgućnst pstavljanja stubva uz samu ivicu putng pjasa kd ukrštanja, a kd približavanja i paralelng vđenja sa putnim pjasm hrizntalna sigurnsna udaljenst je 2 m; sigurnsna visina iznad ili ispd prvdnika vda za vdve je 1 m, a sigurnsna udaljenst 0,5 m uz mgućnst prihvatanja prvdnika na zajedničkm uprištu kd ukrštanja dva vda; iznad ili ispd TT vda sigurnsna visina za vd sa SKS-m, ka i za vd sa užadima je 0,5m, a sigurnsna udaljenst 1,5 m, a kd približavanja i paralelng vđenja hrizntalna sigurnsna udaljenst za vd sa užadima jednaka je visini uprišta uvećana za 3 m, a ne manje d 10 m, a za vd sa SKS-m 1 m; iznad najvišeg vdstaja reka sigurnsna visina je 7 m, a za kanale za navdnjavanje ili dvdnjavanje 6 m iznad grnje ivice nasipa; ispd ili iznad mstva, ka i p knstrukciji mstva vdvi sa užadima se ne grade; iznad žičara vdvi sa užadima se ne grade, a sigurnsna visina iznad ili ispd slbdng prfila žičare je 3 m, a hrizntalna sigurnsna udaljenst je visina uprišta uvećana za 3m, a ne manje d 10 m; iznad ili ispd gasvda, naftvda, parvda i sl. vdvi sa užadima se ne grade, a sigurnsna visina iznad slbdng prfila istih za vdve sa SKS-m je 2,5 m, a kd približavanja ili paralelng vđenja hrizntalna sigurnsna udaljenst je 2,5 m za vdve sa SKS-m, a za vdve sa užadima visina stuba uvećana za 3 m, a ne manje d 10 m; iznad železničkih ili industrijskih pruga vdvi se ne grade, uz mgućnst pstavljanja stubva kd ukrštanja uz samu ivicu pružng pjasa, a kd približavanja ili paralelng vđenja sa slbdnim prfilm železničke ili industrijske pruge hrizntalna sigurnsna udaljenst iznsi visina stuba uvećana za 3 m, a ne manje d 10 m. Pravil 87 Kd približavanja srednjenapnskih samnsivih kablvskih snpva (SNSKS) raznim bjektima, dnsn prelasku prek bjekata, sigurnsna visina i sigurnsna udaljenst treba da iznse najmanje: - za mesta nepristupačna za vzila sigurnsna visina je 4 m uz mgućnst pstavljanja uprišta nepsredn na mesta nepristupačna za vzila; - iznad mesta pristupačna za vzila (npr. k naseljenih mesta, plja prek kjih ima pljskih puteva, iznad livada i šumskih puteva i sl.), a sigurnsna visina iznsi 5 m, uz mgućnst pstavljanja uprišta (stubva) kd ukrštanja, približavanja i paralelng vđenja, uz samu ivicu pljskg ili šumskg puta; - za ulice u naseljenim mestima sigurnsna visina iznad trtara iznsi 5 m, a iznad klvza ili klskg ulaza 6 m, uz mgućnst pstavljanja uprišta kd ukrštanja, približavanja ili paralelng vđenja uz samu ivicu klvza ili klskg ulaza; - iznad dimnjaka i ventilacinih tvra zgrada nije dzvljena izgradnja SNSKS; bčn iznad tvra dimnjaka i ventilacinih tvra sigurnsna udaljenst iznsi 0,8 m, a bčn ispd tvra 1,25 m; za dimnjake i ventilacine tvre pri čijem čišćenju nije mguće alatm za čišćenje ddirnuti prvdnike, bčn iznad tvra sigurnsna udaljenst iznsi 0,4 m, a bčn ispd tvra 0,2 m; - za nepristupačne delve zgrada (npr. krv ksine veće d 15 i sl.) sigurnsna visina iznsi 2,5 m; - za przre i spljna vrata sigurnsna udaljenst, računajući d tvra, iznsi 2,5 m;

230 za krvne przre, d prstra tvaranja przra, sigurnsna udaljenst iznsi 0,4 m; kd ukrštanja, približavanja i paralelng vđenja sa stgm, sušarm, senjakm, ambarm ili kšem, sigurnsna visina iznsi 2,5 m; iznad antena televizijskih, radifnskih prijemnika i radi-primpredajnika sigurnsna visina iznsi 1 m; iznad sprtskih bjekata, strelišta, dečjih igrališta, šklskih dvrišta, javnih kupališta, kampva, skijaških staza, pijaca, vašarišta, železničkih i autbuskih stanica (sim za stajališta), grbalja i bjekata u kjima se nalazi lak zapaljiv materijal (npr. benzin, ulje, eksplziv, gas i sl.) nije dzvljena izgradnja SNSKS, a sigurnsna udaljenst u hrizntalnm pravcu iznsi klik i visina uprišta uvećana za 3 m, ali ne manje d 10 m; pri izgradnji vda krz šumu i park, pjedin drveće se mže kristiti za prihvatanje SNSKS, pd uslvm da se bezbedi zaštita plašta SNSKS d habanja; iznad aut-puteva, magistralnih, reginalnih, lkalnih i prilaznih puteva kji se kriste ka putevi za javnu uptrebu, sigurnsna visina iznsi 6 m, a kd ukrštanja sa istim uprišta se mgu pstavljati uz samu ivicu putng pjasa, uz pstavljanje uprišta prelazng raspna u izvedbi krajnjih uprišta, dk kd paralelng vđenja sa putnim pjasm sigurnsna udaljenst u hrizntalnm pravcu iznsi 2 m; iznad kntaktng vda trlejbusa i tramvaja, sigurnsna visina iznsi 1 m, a d slbdng prfila trlejbusa i tramvaja sigurnsna udaljenst iznsi 1,25 m; ukrštanje SNSKS sa kntaktnim vdm trlejbusa i tramvaja mže se izvesti prihvatanjem na zajedničkm uprištu, ali tada treba bezbediti da sigurnsna udaljenst d slbdng prfila trplejbusa ili tramvaja iznsi 1,25 m, a sigurnsna udaljenst d kntaktng vda trplejbusa ili tramvaja iznsi 1,5 m; kd približavanja ili paralelng vđenja sa slbdnim prfilm trlejbusa ili tramvaja, sigurnsna udaljenst u hrizntalnm pravcu iznsi 1,25 m; kd približavanja, paralelng vđenja, ukrštanja i prihvatanja na zajednička uprišta ili uprišta SNSKS sa VN vdm, primenjuje se dredba kja se dnsi na visknapnske vdve; kd približavanja, paralelng vđenja i ukrštanja sa VN nadzemnim vdm uprišta se mgu pstavljati uz samu ivicu putng pjasa; ukrštanje SNSKS sa VN nadzemnim vdm nazivng napna d 45 kv mže se izvesti prihvatanjem na zajedničkm uprištu, tak da: SNSKS bude ispd VN nadzemng vda, da u glavi uprišta sigurnsna visina bude tlika da se mgući rad na premi SNSKS u blizini viskg napna ali ne manja d sigurnsng razmaka dređeng za viski napn kji je definisan dredbama kje se dnse na VN vdve, da u sredini raspna sigurnsna visina bude jednaka razmaku u sredini raspna kji je prpisima (Pravilnik tehničkim nrmativima za izgradnju nadzemnih elektrenergetskih vdva nadzemng napna d 1 kv d 400 kv) dređen za vertikalni raspred prvdnika za VN nadzemni vd; kd prihvatanja SNSKS i prvdnika VN nadzemng vda d 45 kv na zajedničkm uprištu izlatri VN nadzemng vda su bez pjačane mehaničke i električne sigurnsti; iznad i ispd drugg SNSKS ili prvdnika NN nadzemng vda sigurnsna visina iznsi 1 m, a sigurnsna udaljenst 0,5 m; kd približavanja, paralelng vđenja, ukrštanja sa kridrm drugg SNSKS ili NN vda uprišta se mgu pstavljati uz samu ivicu putng pjasa; ukrštanje SNSKS sa drugim SNSKS ili NN vdm mže se izvesti prihvatanjem na zajedničkm uprištu ak u glavi uprišta sigurnsna visina iznsi 0,3 m, a sigurnsna udaljenst u dnsu na prvdnike NN vda bude bar jednaka vrednsti sigurnsng razmaka kja je prpisima definisana za NN nadzemni vd i ak je u sredini raspna sigurnsna visina u dnsu na NN vd sa užadima najmanje jednaka razmaku u sredini razmaka prpisima dređenm za vertikalni raspred prvdnika za NN nadzemni vd; iznad i ispd izlvang telekmunikacing nadzemng vda sigurnsna visina iznsi 0,5 m, a sigurnsna udaljenst 1,5 m; kd ukrštanja uprišta se mgu pstavljati uz samu ivicu putng pjasa, a ukrštanje se mže izvesti prihvatanjem na zajedničkm uprištu uklik je SNSKS iznad izlvanih prvdnika telekmunikacing nadzemng vda, a u glavi uprišta sigurnsna visina iznsi 0,5 m i u sredini raspna sigurnsna visina iznsi 0,5 m; kd približavanja i paralelng vđenja sa telekmunikacinim nadzemnim vdm sigurnsna udaljenst u hrizntalnm pravcu iznsi 1 m;

231 - kd približavanja telekmunikacing pdzemng vda stubu SNSKS sigurnsna udaljenst u hrizntalnm pravcu iznsi 0,8 m, a najmanje 0,3 m uz mehaničku zaštitu telekmunikacing pdzemng vda; iznad grnje ivice nasipa kanala za navdnjavanje ili dvdnjavanje sigurnsna visina je 6 m; iznad najvišeg vdstaja reka na kjima je mguće splavarenje sigurnsna visina iznsi 7 m; iznad i ispd slbdng prfila žičare sigurnsna visina je 3 m, a kd približavanja i paralelng vđenja sigurnsna udaljenst u hrizntalnm pravcu iznsi klik i visina uprišta uvećana za 3 m, ali ne manje d 10 m; iznad slbdng prfila gasvda, naftvda, parvda i sl. Sigurnsna visina je 2,5 m, a kd približavanja i paralelng vđenja sigurnsna udaljenst u hrizntalnm pravcu iznsi 2,5 m; iznad železničkih i industrijskih pruga sigurnsna visina d grnje ivice šine za elektrifikvanu prugu iznsi 12 m, a za neelektrifikvanu 7 m; za ukrštanje sa kntaktnim vdm elektrifikvane pruge važe dredbe kje se dnse na VN nadzemne vdve; kd ukrštanja uprišta se mgu pstavljati uz samu ivicu pružng pjasa; kd približavanja i paralelng vđenja sa slbdnim prfilm železničke i industrijske pruge, sigurnsna udaljenst u hrizntalnm pravcu iznsi klik i visina uprišta uvećana za 3 m, ali ne manje d 10 m, pri čemu uprišta prelazng raspna mraju biti izvedena ka krajnja. Pravil 88 Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u blkvima pretežn klektivne gradnje mgu se graditi u kviru bjekata ili na slbdnm prstru u kviru blka. U kviru blka TS 10/0,4 kv mže da se gradi ka pdzemni ili nadzemni bjekat. Nadzemni bjekat za smeštaj TS 10/0,4 kv mže biti mntažni ili zidani. TS 10/0,4 kv u kviru bjekta i pdzemni bjekti mgu se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti TS na slbdnm prstru u kviru blka mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju, ili u skladu sa Zaknm planiranju i izgradnji, za tipske trafstanice 10/0,4 kv, ka psebnu vrstu bjekata za kje se ne izdaje građevinska dzvla. Pravil 89 Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u mešvitim blkvima mgu se graditi u kviru bjekata, u zelenim pvršinama ili na slbdnm prstru u kviru blka. U kviru blka TS 10/0,4 kv mže da se gradi ka pdzemni ili nadzemni bjekat. Nadzemni bjekat za smeštaj TS 10/0,4 kv mže biti mntažni ili zidani. TS 10/0,4 kv u kviru bjekta i pdzemni bjekti mgu se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti TS u zelenim pvršinama i na slbdnm prstru u kviru blka mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju, ili u skladu sa Zaknm planiranju i izgradnji, za tipske trafstanice 10/0,4 kv, ka psebnu vrstu bjekata za kje se ne izdaje građevinska dzvla. Pravil 90 Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u blkvima individualng stanvanja mgu se graditi u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. U kviru blka TS 10/0,4 kv mže da se gradi ka prizemni bjekat ili stubna trafstanica. Prizemni bjekat za smeštaj TS 10/0,4 kv mže biti mntažni ili zidani. TS 10/0,4 kv u kviru bjekta mže se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti TS na građevinskj parceli i na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju, ili u skladu sa

232 Zaknm planiranju i izgradnji, za tipske trafstanice 10/0,4 kv, ka psebnu vrstu bjekata za kje se ne izdaje građevinska dzvla. Pravil 91 Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u prigradskim naseljima mgu se graditi u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. U kviru naselja TS 10/0,4 kv mže da se gradi ka prizemni bjekat ili stubna trafstanica. Prizemni bjekat za smeštaj TS 10/0,4 kv mže biti mntažni ili zidani. TS 10/0,4 kv u kviru bjekta mže se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti TS na građevinskj parceli i na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju, ili u skladu sa Zaknm planiranju i izgradnji, za tipske trafstanice 10/0,4 kv, ka psebnu vrstu bjekata za kje se ne izdaje građevinska dzvla. Pravil 92 Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u seskim znama mgu se graditi u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. TS 10/0,4 kv mže da se gradi ka prizemni bjekat ili stubna trafstanica. Prizemni bjekat za smeštaj TS 10/0,4 kv mže biti mntažni ili zidani. TS 10/0,4 kv u kviru bjekta mže se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti TS na građevinskj parceli i na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju, ili u skladu sa Zaknm planiranju i izgradnji, za tipske trafstanice 10/0,4 kv, ka psebnu vrstu bjekata za kje se ne izdaje građevinska dzvla. Pravil 93 Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u vikend znama kuća za dmr mgu se graditi na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. TS 10/0,4 kv mže da se gradi ka prizemni bjekat ili stubna trafstanica. Prizemni bjekat za smeštaj TS 10/0,4 kv mže biti mntažni ili zidani. Objekti TS 10/0,4 kv mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju, ili u skladu sa Zaknm planiranju i izgradnji, za tipske trafstanice 10/0,4 kv, ka psebnu vrstu bjekata za kje se ne izdaje građevinska dzvla. Pravil 94 Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u znama privredne delatnsti mgu se graditi u bjektu u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika, na slbdnm prstru u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika ili na javnj pvršini. U kviru zne TS 10/0,4 kv mže da se gradi ka prizemni bjekat ili stubna trafstanica. Prizemni bjekat za smeštaj TS 10/0,4 kv mže biti mntažni ili zidani. TS 10/0,4 kv u bjektu, ka i na slbdnm prstru u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika mže se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti TS na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju, ili u skladu sa Zaknm planiranju i izgradnji, za tipske trafstanice 10/0,4 kv, ka psebnu vrstu bjekata za kje se ne izdaje građevinska dzvla.

233 Pravil 95 Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u znama kje predstavljaju prstrn-kulturnistrijsku celinu mgu se graditi uz dbrenje nadležng Zavda za zaštitu spmenika kulture. TS 10/0,4 kv mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju ili u skladu sa Zaknm planiranju i izgradnji, ka psebnu vrstu bjekata za kje se ne izdaje građevinska dzvla. Pravil 96 Transfrmatrske stanice 10/0,4 kv u znama zelenih javnih pvršina grade se ka pdzemni ili izuzetn ka prizemni bjekti. Objekti TS 10/0,4 kv grade se na snvu Odbrenja za gradnju ili u skladu sa Zaknm planiranju i izgradnji, ka psebna vrsta bjekata za kje se ne izdaje građevinska dzvla. Pravil 97 Zidani ili mntažni bjekat TS 10/0,4 kv je pvršine d 25 m 2, zavisn d tipa i kapaciteta. TS 10/0,4 kv se ne građuju i nemaju zaštitnu znu. Pravil 98 Za TS 10/0,4 kv prpisan je maksimalni niv buke d 40 db danju i 35 db nću. Zidvi TS 10/0,4 kv treba da budu sa ugrađenim zvučn-izlacinim materijalm kji će graničiti niv buke. Zbg sprečavanja negativng uticaja na živtnu sredinu u slučaju havarija zbg izlivanja traf-ulja, ptrebn je ispd transfrmatra izgraditi jame za skupljanje istg. Pravil 99 D TS 10/0,4 kv (pdzemne, prizemne ili stubne) ptrebn je bezbediti pristupni put minimalne širine 2,5 m d najbliže javne sabraćajnice za pristup terenskg vzila. Pravil 100 Za pstavljanje TS 10/0,4 kv u pstjeći bjekat ptrebn je pribaviti saglasnst vlasnikakrisnika stanva ili pslvng prstra. Za prislanjanje TS 10/0,4 kv uz pstjeći bjekat ptrebn je pribaviti saglasnst vlasnikakrisnika stanva ili pslvng prstra čiji se przrski tvri nalaze na strani zgrade uz kju se pstavlja TS. Pravil 101 TS 10/0,4 kv mra da ima plžaj takav da ne ugržava preglednst, bezbednst i sigurnst kretanja svih učesnika u sabraćaju. Pravil 102 D TS 10/0,4 kv u blkvima pretežn klektivng stanvanja, mešvitim blkvima, blkvima individualng stanvanja, znama privredne delatnsti, prigradskim naseljima, u znama kje predstavljaju prstrn-kulturn-istrijsku celinu i znama zelenih javnih pvršina mguće je priključne 10 kv-ne i 1 kv-ne elektrenergetske vdve izvditi sam u vidu pdzemnih elektrenergetskih vdva, a u selima i vikend znama kuća za dmr, u vidu pdzemnih ili nadzemnih vdva. Pravil 103 Kd prjektvanja i izgradnje TS 10/0,4 kv i elektrenergetskih bjekata napnskg niva 1 kv i 10kV bavezn je pštvanje i primena svih važećih tehničkih prpisa i nrmativa iz ve blasti.

234 Pravil 104 Tipske bjekte pstaviti tak da se na najblji način uklpe u klni ambijent, a zidane bjekte izbrm fasadnih materijala, tekstura i bja maksimaln uklpiti u klni ambijent. Pravil 105 Stubne TS 10/0,4 kv bavezn pstavljati na armiran-betnskim stubvima dimenzinisanim prema veličini transfrmatra sa temeljm d betna marke bar MB 20 i elektrpremm na stubu kja sadrži VN premu, NN premu sa razvdnim rmanm kji pseduje i prstr za smeštaj preme za javnu rasvetu. Kd pstavljanja stubva, stubnih TS 10/0,4 kv i preme bavezn primeniti sve vrste zaštite d pasnsti i elementarnih nepgda kje se mgu pjaviti na vim bjektima. Pravil 106 Rastjanje stubva stubnih traf-stanica 10/0,4 kv kd ukrštanja dalekvda sa javnim putem iznsi najmanje visinu stuba, a kd paralelng vđenja najmanje 40 m d aut-puta i magistralng puta, 20 m d reginalng puta i 10 m d lkalng i nekategrisang puta, računajući d spljne ivice zemljišng pjasa. Pravil 107 Mntažne i betnske TS 10/0,4 kv raditi sa dgvarajućim temeljima, nsačima transfrmatra, krvnm knstrukcijm, vratima sa tvaranjem iznutra bez ključa, žaluzinama i drugm premm za efikasn hlađenje, trtarm, pklpcima tvra u pdu i stalm sigurnsnm i zaštitnm premm kja bezbeđuje visku bezbednst i sigurnst u radu, ka i zaštitu d svih mgućih pasnsti i elementarnih nepgda PRAVILA GRADNJE TERMOENERGETSKE INFRASTRUKTURE Opšta pravila gradnje bjekata tplifikacije Pravil 108 Tplvd se mra trasirati tak da: ne ugržava pstjeće ili planirane bjekte, ka i planirane namene krišćenja zemljišta, da se pdzemni prstr i građevinska pvršina racinaln kriste, da se pštuju prpisi kji se dnse na druge infrastrukture, da se vdi računa gelškim sbinama tla, pdzemnim i pitkim vdama. Pravil 109 Tplvd trasirati uklik je t mguće u zelenm pjasu u kviru regulative sabraćajnice, ili u trtarima. Plaganje tplvda u klvzu se mže dzvliti sam izuzetn, uz dkumentvan brazlženje i sa psebnim merama zaštite. Uklik nije mguća trasa u kviru regulative sabraćajnice, tplvd vditi granicm katastarskih parcela uz saglasnst krisnika parcela. Pravil 110 Tplvdi se p pravilu vde pdzemn. Na teritriji industrijskih preduzeća ili nekim izuzetnim slučajevima (prelaz prek reke, kanala i sl.) tplvd se mže vditi i nadzemn.

235 Pravil 111 Pdzemni tplvd vditi beskanaln d predizlvanih cevi ptrebng prečnika, prema tehničkim prpisima i dubini prema terenu. U delu trtara i zelenim pvršinama tplvd vditi na minimalnj dubini d 0.6 m. Ispd sabraćajnica cevvd vditi u zaštitnj blzi betnske ili čelične cevi ili u betnskm kanalu na dubini d minimaln 0.8 m. Pd dubinm ukpavanja pdrazumeva se minimaln rastjenje između spljne pvršine cevi i niva terena. Pravil 112 Minimaln rastjanje tplvda, d bliže ivice cevi, d temelja je 0.5 m. Minimaln dzvljen rastjanje pri ukrštanju i paralelnm vđenju tplvda sa drugim tplvdima, tehničkim infrastrukturama i dr. dat je u tabeli 46. Tabela br. 46. Minimaln dzvljen rastjanje (m) Tplvdi međusbn Od tplvda d gasvda Od tplvda d vdvda i kanalizacije Od tplvda d nisknapnskih i visknapnskih električnih kablva Od tplvda d telefnskih kablva Ukrštanje Paraleln vđenje Pravil 113 Kd prjektvanja i izgradnje tplvda, bavezn je pštvanje i primena svih važećih tehničkih prpisa i nrmativa iz ve blasti. Opšta pravila gradnje bjekata gasifikacije Opšta pravila građenja za magistralni gasvd i prateće bjekte Pravil 114 Magistralni gasvd se p pravilu gradi izvan naseljenih mesta, građenih kmpleksa radnih rganizacija, železničkih stanica, zaštitnih pdručja za pitke i lekvite vde i vjnih bjekata. Pravil 115 U pjasu širine d 5 m na jednu i drugu stranu, računajući d se cevvda zabranjen je saditi bilje čiji kreni dsežu dubinu veću d 1 m, dnsn za kje je ptrebn da se zemljište brađuje dublje d 0.5 m. Pravil 116 U pjasu širine 30 m na jednu i drugu stranu d se gasvda, zabranjen je graditi zgrade namenjene za stanvanje ili bravak ljudi, bez bzira na t u kji je razred pjas cevvda svrstan. Izuzetn d navedeng, zgrade namenjene za stanvanje ili bravak ljudi mgu se graditi u pjasu užem d 30 m ak je gradnja bila predviđena prethdnm planskm dkumentacijm pre prjektvanja gasvda i ak se primene psebne mere zaštite, s tim da najmanje rastjanje naseljene zgrade

236 d gasvda mra biti i t: Za prečnik gasvda d 125 mm 10 m; Za prečnik gasvda d 125mm d 300 mm 15 m; Za prečnik gasvda d 300 mm d 500 mm 20 m; Za prečnik gasvda veći d 500 mm 30 m. Pravil 117 Gustina naseljensti dređuje se u zaštitnm pjasu cevvda širine d p 200 m sa svake strane, računajući d se cevvda, i u dužini jedinice pjasa cevvda. Prema gustini naseljensti pjas cevvda svrstava se u četiri razreda i t: U I razred pjas cevvda na kme se na jedinici pjasa cevvda nalazi d šest stambenih zgrada nižih d 4 sprata; U II razred pjas cevvda na kme se na jedinici pjasa cevvda nalazi više d šest a manje d dvadeset sam stambenih zgrada nižih d četiri sprata; U III razred pjas cevvda na kme se na jedinici pjasa cevvda nalazi dvadeset sam ili više stambenih zgrada nižih d četiri sprata ili na km se nalaze pslvne, industrijske, uslužne, šklske, zdrastvene i slične zgrade i javne pvršine ka št su: igrališta, šetališta, rekreacini tereni, tvrene pzrnice, sprtski tereni, sajmišta, parkvi i slične pvršine, na kjima se trajn ili privremen zadržava više d dvadeset ljudi, a nalaze se na udaljensti manjj d 100 m d se cevvda; U IV razred pjas na kme na jedinici pjasa cevvda prevlađuju četvrspratne ili višespratne zgrade. Pravil 118 Pri prelazu cevvda iz pjasa višeg razreda u pjas nižeg razreda mraju se bezbediti uslvi prpisani za pjas višeg razreda i t na dužini d 200 m duž cevvda, računajući d pslednjeg bjekta iz pjasa višeg razreda ak je taj bjekat četvrspratna ili višespratna stambena zgrada ili grupa stambenih zgrada, dnsn na dužini d 100 m, računajući d pslednjeg bjekta iz pjasa III razreda. Pravil 119 Sva pstrjenja i uređaji na gasvdu mraju biti izvedeni prema uslvima datim u tabeli br 47.

237 Tabela br. 47. Objekti Stambene i pslvne zgrade Prizvdne fabri~ke zgrade, radinice Skladi{ta zapaqivih te~nsti Elektri~ni neizlvani nadzemni vdvi Traf stanice U bjektima d ~vrstg materijala Pd Kmpres Blkadni nadstre{nicm i rske ventili sa na tvrenm stanice izduvavawem prstru ^ita~ke stanice d iznad m3/h m3/h Za sve kapacitete Za sve sle~ajeve visina stuba + 3 m pruge i bjekti Industrijski klseci Aut putevi Magistralni putevi Reginalni i lkalni putevi Ostali putevi Vdtci [etali{ta, parkirali{ta Ostali bjekti Sva rastjanja u tabeli br. 47 data su u metrima, računajući d bjekta kd železničkih pruga d krajnje ivice pružng pjasa, a kd javnih puteva d krajnje ivice putng pjasa. Pravila gradnje data u tabeli ne dnse se na merne, regulacine i mern-regulacine stanice izgrađene na pstjećim građevinskim bjektima ili uz zid građevinskih bjekata. Pravil 120 Merne, regulacine i mern-regulacine stanice (u danjem tekstu: stanice), sa instalacijama za merenje i regulaciju gasa, mgu biti izgrađene u građevinskm bjektu ili na tvrenm prstru i mraju biti građene zaštitnm gradm. Stanice za prirdni gas mgu se izuzetn izgraditi i na građevinskm bjektu ili uz njegv zid, s tim št krv, dnsn zid građevinskg bjekta, ne sme da prpušta prirdni gas, ne sme da ima tvre i mra izdržati jedan čas u slučaju pžara. Stanice za prirdni gas ne smeju se graditi na stambenim zgradama ili uz njihve zgrade. Opšta pravila građenja za gradski i distributivni gasvd i prateće bjekte Pravil 121 Opšta pravila gradnje za gradski i distributivni gasvd dnse se na: izgradnju gasvda d plietilenskih cevi za radni pritisak d 4 bara, izgradnju gasvda d čeličnih cevi za radni pritisak d 13 bara.

238 Pravil 122 Sastavni delvi gasvda su: mern regulacine stanice, armature, uređaji katdne zaštite, cevvdi, telekmunikacina mreža kja služi za ptrebe gasvda, stala prateća prema ka i dređeni prstr duž gasvda. Pravil 123 Gasvd se mra trasirati tak da: ne ugržava pstjeće ili planirane bjekte, ka i planirane namene krišćenja zemljišta, da se pdzemni prstr i građevinska pvršina racinaln kriste, da se pštuju prpisi kji se dnse na druge infrastrukture, da se vdi računa gelškim sbinama tla, pdzemnim i pitkim vdama. Pravil 124 Gasvd trasirati uklik je t mguće u zelenm pjasu u kviru regulative sabraćajnice, ili u trtarima. Plaganje gasvda u klvzu se mže dzvliti sam izuzetn, uz dkumentvan brazlženje i sa psebnim merama zaštite. Uklik nije mguća trasa u kviru regulative sabraćajnice, gasvd vditi granicm katastarskih parcela uz saglasnst krisnika parcela. Pravil 125 Gasvd se p pravilu plaže ispd zemlje, bez bzira na njegvu namenu i pritisak gasa. Na teritriji industrijskih preduzeća gasvdi se p pravilu vde nadzemn. Pravil 126 Kd gasvda ukpanih, minimalna dubina ukpavanja mra biti 0.8 m. Na kraćim denicama mže se dzvliti dubina ukpavanja manja d 0.8 m ali ne ispd 0.6 m. Pd dubinm ukpavanja pdrazumeva se minimaln rastjanje između spljne pvršine cevi i niva terena. U psebnim slučajevima gasvdi se mgu ukpavati i na manjim dubinama, a mgu biti pstavljeni i nadzemn. Pravil 127 Na neravnim terenima (van sabraćajnica), na kjima pstje kanali za ticanje, jarkvi i sličn, ptrebn je držati knstantan nagib gasvda. Pravil 128 Kada se gasvd pstavlja na kamenitim terenima mže se dzvliti manja dubina ukpavanja d predviđene ali ne pliće d 0.5 m. Pravil 129 Kada se gasvd vdi paraleln sa putevima višeg i nižeg reda, njegv dstjanje d spljne ivice dvdng kanala, nžice useka ili nasipa mra biti minimaln 1.0 m.

239 U izuzetnim slučajevima vđenje gasvda ispd dvdng kanala, dubina ukpavanja ne sme biti manja d 0.8 m. U takvim slučajevima mra biti predviđen pvećanje debljine zida gasvda za 25% d prračunske debljine, ili umest tga, pstavljanje gasvda u zaštitnu cev. U slučajevima kada se gasvd ne mže pstaviti, dnsn ukpati na dubinu prpisanu u prethdnm stavu, dubina ukpavanja d 0.6 m mže se dzvliti sam ak se predviđa zaštita gasvda pmću cevi, pmću armiran betnske plče ili na neki drugi dgvarajući način. Pravil 130 Minimalna dzvljena rastjanja gasvda (d bliže ivice cevi gasvda d bliže ivice temelja) u zavisnsti d pritiska data su u tabeli br. 48. Tabela br. 48. Pritisak gasa u gasvdu (bar) d Minimaln dzvljen rastjanje (m) Data rastjanja mgu biti i manja uz preduzimanje pvećanih zaštitnih mera (veća debljina zida gasvda, kvalitetniji materijal, pstavljanje gasvda u zaštitnu cev, itd.) Pravil 131 Minimaln dzvljen rastjanje pri ukrštanju i paralelnm vđenju gasvda sa drugim gasvdm, tehničkim infrastrukturama i dr. dat je u tabeli 49. Tabela br.49. Gasvdi međusbn Od gasvda d daljinskih tpldalekvda, vdvda i kanalizacije Od gasvda d prhdnih kanala tpldalekvda Od gasvda d nisknapnskih i visknapnskih električnih kablva Od gasvda d telefnskih kablva Od gasvda d vdva hemijske industrije i tehnlških fluida Od gasvda d benzinskih pumpi Od gasvda i šahtva i kanala Od gasvda d viskg zelenila Minimaln dzvljen rastjanje (m) Ukrštanje 0.2 Paraleln vđenje Pravil 132 Minimalna dzvljena rastjanja pri ukrštanju i približavanju gasvda sa visknapnskim vdvima data su u tabeli 50.

240 Tabela br. 50. Nazivni napn (kv) d > 35 Minimalna dzvljena razdaljina d se gasvda (m) Od se stuba D temelja stuba Paraleln vđenje Ukrštanje Pravil 133 Hrizntalna minimalna dzvljena rastjanja ugrađene armature u gasvdu d visknapnskih električnih vdva data su u tabeli 51. Tabela br. 51. Nazivni napn (kv) Minimalna dzvljena razdaljina ugradnje armature (m) Telefnski vdvi Pravil 134 Nadzemn plaganje gasvda dzvljen je sam u krugu industrijskih preduzeća ka ptršača. Izuzetn vđenje gasvda mže se dzvliti i van kruga industrijskih preduzeća, p dbrenju nadležnih rgana. Nadzemn plaganje gasvda pre ulaza u mern regulacinu stanicu ptršača, dzvljen je sam u izuzetnim slučajevima, i t na kratkim denicama, pri čemu ti delvi gasvda mraju biti zaštićeni d štećenja usled autmbilskg i klskg sabraćaja ili d sličnih uzrka. Obezbeđenje se izvdi izradm pgdne grade ili pstavljanjem gasvda na sigurnsnu razdaljinu d mgućeg uzrka štećenja. Pravil 135 Minimalna visina plaganja nadzemnih gasvda d dnje ivice gasvda mra biti: - na mestima prlaza ljudi 2.2 m - na mestima gde nema transprta i prlaza ljudi 0.5 m - na mestima prelaza neelektrifikvane industrijske železničke pruge -d grnje ivice šine 5.6 m - na mestima elektrifikvanih industrijskih železničkih pruga 7.1 m. Pravil 136 Hrizntalna rastjanja d bliže ivice nadzemnih gasvda plženih na stubvima, d različitih zgrada i bjekata, mraju biti veća ili jednaka vrednstima u tabeli 52. Tabela br. 52. Zgrade i bjekti 1. Skladišta i zgrade sa prizvdima kji p pasnstima d pžara spadaju u više kategrije gasvd d 7 bara gasvd d 7 d 13 bara 2. Skladišta i zgrade sa prizvdima kji p pasnstima d Rastjanje (m)

241 pžara spadaju u niže kategrije gasvd d 7 bara gasvd d 7 d 13 bara Stambene pslvne zgrade Bliža šina železničke pruge Ivični kamen, ivica rva ili pdnžja nasipa puta Pdzemne instalacije (vdvd, kanalizacija, cevi za tplifikaciju, pdzemni blkvi električnih i telefnskih kablva), računajući d kraja temelja stuba gasvda Ograda tkriveng elektrenergetskg razvdng pstrjenja i transfrmatrske stanice Mesta ispuštanja rastpljeng metala i izvra tvreng plamena Vazdušna linija električnih vdva ne manja d visine stuba elektrdalekvda +3m Pravil 137 Vertikalna rastjanja između gasvda i drugih cevvda i električnih vdva pri njihvm mimilaženju mraju biti: d cevvda - pri prečniku d NV 300 ne manje d prečnika gasvda, ali ne manje d 100 mm, pri prečniku gasvda iznad NV 300 ne manje d 300 mm, d vazdušnih linija električnih vdva, pri najvećem ugibu vih: Napn u (kv) d d 380 ne manje d 1 m ne manje d 3 m ne manje d 4 m ne manje d 6 m Pravil 138 Uga ukrštanja električnih vdva i gasvda ne sme biti manji d 30. Nije dzvljen ukrštanje gasvda sa električnim vdvima na mestu kablvskih spjnica - mufva. Kablvske spjnice mraju na mestima ukrštanja biti udaljene najmanje 2 m. Pravil 139 Pri mimilaženju nadzemnih gasvda sa vazdušnim linijama električnih vdva, električni vdvi mraju da prlaze iznad gasvda, pri čemu se iznad gasvda pstavlja zaštitna mreža, a gasvd se mra uzemljiti. Pri dređivanju najmanjih vertikalnih i hrizntalnih rastjanja između vazdušnih električnih vdva i gasvda, grade kje se pstavljaju iznad njih u vidu galerije, rešetki ili platfrmi smatraju se ka delvi gasvda. Pravil 140 Na nadzemnim gasvdima nije dzvljen pstavljanje nikakvih armatura ili drugih uređaja, na rastjanju manjem d 10 m sa be strane mesta ukrštanja gasvda sa električnim vdvima.

242 Pravil 141 Ak se nadzemni gasvd ne bezbeđuje samkmpenzacijm, mraju se pstaviti kmpenzatri. Pstavljanje teleskpskih kmpnezatra nije dzvljen. Pravil 142 Pri plaganju gasvda na stubve, zatvreni spjevi mraju biti udaljeni d stubva najmanje 300mm kd gasvda sa prečnikm d NV 200 i najmanje 500 mm kd gasvda sa prečnikm prek NV 200. Uzdužni šavvi se mraju nalaziti iznad stubva sa vidljive strane. Pravil 143 Na mestima gde se dvaja krak za ptršače, mraju se pstaviti zaprni rgani. Pravil 144 Armatura pstavljena na gasvdu mra biti lak dstupna za remnt. Pravil 145 Prelazi gasvda prek reka, kanala i drugih vdenih prepreka mgu biti pdvdni i nadvdni. Pravil 146 Minimalna rastjanja p hrizntali između prelaza gasvda prek vdenih prepreka i mstva data su u tabeli 53. Tabela br. 53. Rastjanje d gasvda d msta Karakteristika prelaza i mstva Prek neplvnih reka i kanala. Sve vrste mstva Uzvdn d msta Nizvdn d msta Pravil 147 Gasvdi se mgu plagati na mstvima armiran betnske, metalne i kamene knstrukcije. Gasvdi se mgu plagati i na branama i drugim hidrtehničkim bjektima, uklik se dbije saglasnst d rganizacije u čijj se nadležnsti bjekat nalazi. Pravil 148 Gasvdi kji se plažu na mstvima mraju biti izvedeni d čeličnih bešavnih cevi za prečnike manje d NV 300, a d šavnih cevi za prečnike veće d NV 300, s tim da se bezbedi dgvarajuća kmpenzacija. Pravil 149 Gasvdi kji se vešaju za knstrukciju msta, mraju biti pstavljeni tak, da isključi mgućnst nagmilavanja gasa u knstrukciji msta (u slučaju ispuštanja gasa). Gasvdi pstavljeni prek metalnih i armiran betnskih mstva, brana i drugih hidrtehničkih bjekata, mraju biti električn izlvani d metalnih delva tih bjekata.

243 Pravil 150 Ukrštanje se izvdi tak da ne ugržava, štećuje ili funkcinaln meta već pstjeće bjekte sa kjima se gasvd ukršta, ka i druge bjekte u njihvj nepsrednj blizini. Pravil 151 Za ukrštanje gasvda sa železničkm prugm ili javnim putem ptrebna je saglasnst dgvarajuće rganizacije. Pravil 152 Kada se gasvd pstavlja ispd javnih puteva i kada se ukršta sa javnim putevima i železničkim prugama, isti mra biti zaštićen (zaštitna cev, betnski kanal, betnska plča ili druga dgvarajuća zaštita). Pravil 153 Pri ukrštanju gasvda sa železničkim prugama, gasvd se p pravilu vdi pd uglm d 90 u dnsu na su klseka. Sam izuzetn se taj uga mže smanjiti d ugla d 75, uz dkumentvan brazlženje. Pri ukrštanju gasvda sa javnim putevima gasvd se p pravilu vdi pd uglm d 90 u dnsu na su javng puta. Uklik t nije mguće izvesti, dzvljena su dstupanja d ugla d 60. Ukrštanje gasvda sa javnim putem pd uglm manjim d 60 mže se dzvliti sam izuzetn uz dkumentvan brazlženje. Pravil 154 Minimalna dubina ukpavanja gasvda pri ukrštanju sa železničkm prugm iznsi 1.5 m računajući d grnje ivice zaštitne cevi d grnje ivice praga. Pravil 155 Nije dzvljen ukrštanje gasvda sa železničkm prugm ispd skretnice i raskrsnice. Minimalna razdaljina ukrštanja d navedenih mesta iznsi 10 m. Pravil156 Minimalna dubina ukpavanja gasvda pri ukrštanju sa javnim putevima ili izuzetn pri vđenju ispd klvzne pvršine, mra se drediti prema debljini klvzne knstrukcije i sabraćajnm pterećenju, a da sigura zaštitni slj između klvzne knstrukcije i zaštitne cevi ili grnje pvršine betnske plče kanala debljine m (u zavisnsti d kategrije sabraćajnice). Dubina između grnje pvršine klvza i grnje pvršine zaštitne cevi, plče i dr., ne sme biti manja d 1.0 m. Pravil 157 Regulacija i sniženje pritiska gasa sa vrednsti pritiska kji vlada u gasvdu na željenu vrednst kja mgućava njegv krišćenje kd pjedinih ptršača, bavlja se u mern-regulacinim stanicama (u daljem tekstu MRS). U zavisnsti d visine pritiska gasa na ulazu u MRS, ve se dele na dve grupe: MRS sa ulaznim pritiskm d 7 bara MRS sa ulaznim pritiskm d 7 d 13 bara.

244 Pravil 158 MRS se p pravilu smeštaju u psebn građenim zgradama ili metalnim rmanima na psebnim temeljima, na rastjanjima d različitih bjekata i drugih struktura, navedenim u tabeli 54 Tabela br. 54. Ulazni pritisak u MRS (bar) d Najmanje hrizntaln rastjanje u (m) D zgrada i D železničkih pruga (bliža drugih bjekata šina) D nadzemnih elektrvdva 1.5 puta visina stuba Pravil 159 MRS sa ulaznim pritiskm d 7 bara mgu se instalirati u krugu industrijskg ptršača u dzidanim prstrijama d zgrade u kjima se nalaze nezapaljivi materijali. MRS sa ulaznim pritiskm d 7 d 13 bara mgu se pstaviti u dzidanim prstrijama zgrada, u kjima se zbg tehnlgije prizvdnje zahteva krišćenje gasa sa pritiskm iznad 7 bara. Pravil 160 U krugu industrijskg preduzeća MRS se mgu pstaviti i na tvrenm prstru, u km slučaju se mra pstaviti grada, ka i nadstrešnica radi zaštite uređaja MRS d atmsferskg uticaja. Ovak pstavljene MRS mraju zadvljiti uslve sigurnsnih udaljenja d stalih bjekata i struktura navedenih u tabeli 54. Pravil 161 Kd tplana i energana smeštenih u psebnim zgradama, dzvljava se pstavljanje MRS sa ulaznim pritiscima d 7 bara u prstrijama kje su sazidane d vih zgrada. Pravil 162 Prstr na kme se pdiže MRS mra biti građen metalnm mrežm ili nekm drugm vrstm grade. Ograda mra ispunjavati sledeće uslve: Između grade i spljnih zidva MRS mra pstjati zaštitna zna d najmanje 2 m; grada ne sme biti niža d 2.5 m; ulaz u MRS ka i u građen prstr mra biti bezbeđen vratima kja se tvaraju na spljnu stranu, čije su dimenzije najmanje 0.8 x 2.0 m, sa bravm kja se ne zaključava autmatski, uklik je prema MRS pstavljena na tvrenm prstru najmanje rastjanje između preme i grade mra biti 10 m PRAVILA IZGRADNJE TELEKOMUNIKACIONE MREŽE Pravila za izgradnju fiksne telekmunikacine mreže (isturene pretplatničke jedinice, transprtne mreže, pristupne mreže, autmatske telefnske centrale - u daljem tekstu ATC i kablvski distributivni sistemi - u daljem tekstu KDS

245 Pravil 163 Objekti ATC-a, u kviru pstjećeg gabarita, mgu pretrpeti zamenu pstjeće telekmunikacine preme i kablva nvm telekmunikacinm premm i kablvima većeg kapaciteta i ugradnju KDS preme. Pravil 164 Objekti za smeštaj udaljenih pretplatničkih jedinica ACCSESS preme, kncentracije pristupne mreže, WLL preme, ATC i KDS preme (u daljem tekstu bjekti za smeštaj telekmunikacine preme) u blkvima pretežn klektivne gradnje mgu se graditi u kviru bjekata, na slbdnm prstru u kviru blka ili ispd javnih pvršina. Nadzemni bjekat za smeštaj telekmunikacine preme mže biti mntažni ili zidani. Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u kviru bjekta i pdzemni bjekti mgu se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti na slbdnm prstru u kviru blka mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 165 Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u mešvitim blkvima mgu se graditi u kviru bjekata, u zelenim pvršinama ili na slbdnm prstru u kviru blka. U kviru blka bjekti za smeštaj telekmunikacine preme mgu da se grade ka pdzemni ili nadzemni bjekti. Nadzemni bjekat za smeštaj telekmunikacine preme mže biti mntažni ili zidani. Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u kviru bjekta i pdzemni bjekti mgu se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti u zelenim pvršinama i na slbdnm prstru u kviru blka mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 166 Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u blkvima individualng stanvanja mgu se graditi u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. U kviru blka bjekti mgu da se grade ka prizemni bjekti ili na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u kviru bjekta mgu se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti na građevinskj parceli i na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 167 Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u prigradskim naseljima mgu se graditi u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. Objekti u kviru naselja mgu da se grade ka prizemni bjekti ili bjekti na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Objekat za smeštaj telekmunikacine preme u kviru bjekta mže se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti na građevinskj parceli i na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju.

246 Pravil 168 Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u seskim znama mgu se graditi u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. Objekti mgu da se grade ka prizemni bjekat ili bjekti na stubu. Prizemni bjekat za smeštaj telekmunikacine preme mže biti mntažni ili zidani. Objekat za smeštaj telekmunikacine preme u kviru bjekta mže se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti na građevinskj parceli i na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 169 Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u vikend znama kuća za dmr mgu se graditi na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. Objekti mgu da se grade ka prizemni bjekti ili bjekti na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Objekti za smeštaj telekmunikacine preme mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 170 Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u znama privredne delatnsti mgu se graditi u bjektu u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika, na slbdnm prstru u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika ili na javnj pvršini. U kviru zne bjekat mže da se gradi ka prizemni bjekat ili bjekat na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Objekat za smeštaj telekmunikacine preme u bjektu, ka i na slbdnm prstru u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika mže se graditi na snvu Prijave radva, a bjekti na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 171 Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u znama kje predstavljaju prstrn-kulturnistrijsku celinu mgu se graditi uz dbrenje nadležng Zavda za zaštitu spmenika kulture. Objekti mgu da se grade na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 172 Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u znama zelenih javnih pvršina grade se ka pdzemni ili izuzetn ka prizemni bjekti. Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u znama zelenih javnih pvršina mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 173 Prizemni bjekat za smeštaj telekmunikacine preme je pvršine d 50 m 2. Objekat mže biti građen ak je mntažni, a zidani bjekti ne mraju biti građeni. Ok bjekta nema zaštitne zne. Pravil 174 D bjekta za smeštaj telekmunikacine preme ptrebn je bezbediti pristupnu pešačku stazu minimalne širine 1,5 m d najbliže javne sabraćajnice.

247 Pravil 175 Za pstavljanje bjekta za smeštaj telekmunikacine preme u pstjeći bjekat ptrebn je pribaviti saglasnst vlasnika-krisnika stanva ili pslvng prstra. Za prislanjanje bjekta za smeštaj telekmunikacine preme uz pstjeći bjekat ptrebn je pribaviti saglasnst vlasnika-krisnika stanva ili pslvng prstra čiji se przrski tvri nalaze na strani zgrade uz kju se pstavlja telekmunikacini bjekat. Pravil 176 Objekat za smeštaj telekmunikacine preme mra da ima plžaj takav da ne ugržava preglednst, bezbednst i sigurnst kretanja svih učesnika u sabraćaju. Pravil 177 Telekmunikacina mreža (transprtne, pristupne i KDS mreže) mže biti pdzemna i nadzemna. Nva telekmunikacina mreža izvdi se bavezn ka pdzemna: - za gradski centar Čačak u pdručju definisanm granicama GUP; - za banjska naselja: Ovčar Banja, Slatinska banja i banja Grnja Trepča, u pdručju definisanm granicama pdručja za kje se izrađuju Planvi generalne regulacije; - za naselja planirana ka sekundarni centri: Mrčajevci, Preljina, Slatina-Mršinci, u pdručju definisanm granicama pdručja za kje se izrađuje Plan generalne regulacije; - za naselja planirana ka prigradska u znama građevinskg pdručja; - za naselja sa razvijenim centrm u znama građevinskg pdručja; za stala pdručja grada Čačka, nva telekmunikacina mreža mže se izvditi ka nadzemna. Nadzemna mreža izvdi se samnsivim nadzemnim vdvima. Reknstrukciju pstjeće nadzemne telekmunikacine mreže mguće je realizvati zamenm stare nadzemne mreže nvm nadzemnm mrežm i na pdručjima grada za kja se prema vm pravilu izvdi pdzemna mreža, sam uklik se radi zameni pstjećih elemenata mreže (zamena starih nadzemnih vdva nvim, npr. zamena dtrajalih nadzemnih telekmunikacinih vdva nvim istg kapaciteta, zamena pstjećih nadzemnih vdva nvim većeg kapaciteta, sve istm pstjećm trasm, zamena starih stubva nvim betnskim, u istj trasi i sl.), istm pstjećm trasm, bez ddavanja nvih trasa nadzemne mreže. Pravil 178 Telekmunikacina kanalizacija gradi se gde je veća kncentracija telekmunikacinih vdva. Telekmunikacini vdvi mgu da se pstavljaju i krz zaštitne cevi i kanalizaciju drugih infrastrukturnih sistema, ak t dgvarajući prpisi dzvljavaju, uz saglasnst vlasnika. Pravil 179 Pdzemni telekmunikacini vdvi transprtne, pristupne, KDS mreže i telekmunikacine kanalizacije pstavljaju se ispd javnih pvršina (trtarski prstr, slbdne pvršine, zelene pvršine, pešačke staze, parking prstr i izuzetn sabraćajnica) i ispd građevinskih parcela uz saglasnst vlasnikakrisnika.

248 Pravil 180 Pdzemni telekmunikacini kablvi plažu se u rv širine 0,4 m na dubini d 0,8 d 1 m prema važećim tehničkim prpisima za plaganje TT kablva u rv. Kd približavanja i ukrštanja TT kablva sa stalim infrastrukturnim bjektima ptrebn je stvariti sledeće minimalne razmake: - sa vdvdnm cevi kd ukrštanja 0,5 m, a kd paralelng vđenja 0,6 m, - sa kanalizacinm cevi kd ukrštanja 0,5 m, a kd paralelng vđenja 0,5 m, - sa elektrenergetskim kablm d 10 kv kd ukrštanja 0,5 m, a kd paralelng vđenja 1 m, - d regulacine linije 0,5 m, - d uprišta elektrenergetskih vdva d 1 kv 0,8 m, Pravil 181 Kd približavanja pdzemng telekmunikacing vda temelju elektrenergetskg stuba, hrizntalna sigurnsna udaljenst iznsi 0,8 m, a ne manje d 0,3 m uklik je telekmunikacini vd mehanički zaštićen. Pravil 182 Nadzemni telekmunikacini vdvi pstavljaju se na stubve. Stubvi se pstavljaju na javnim pvršinama ili na građevinskim parcelama uz saglasnst vlasnikakrisnika. Nadzemni telekmunikacini vdvi mgu se pstavljati i na stubve nisknapnske elektrenergetske mreže uz saglasnst vlasnika, i ak t prpisi dzvljavaju za knkretne slučajeve, tak št se telekmunikacini vd pstavlja ispd nisknapnskg elektrenergetskg vda. Vertikalni razmak između tih vdva u glavi stuba ne sme biti manji d 1 m za slučaj neizlvanih prvdnika elektrenergetskg vda, dnsn 0,6 m za slučaj elektrenergetskg vda sa izlvanim prvdnicima. Vertikalni razmak u sredini raspna mra biti na sigurnsnj udaljensti, ali ne manje d 0,6 m. NN elektrenergetski vd sa izlvanim prvdnicima i telekmunikacini vd mgu se pstaviti u istj hrizntalnj ravni tak da razmak između njih mra biti najmanje jednak sigurnsnj udaljensti, a najmanje 0,4 m. Pri približavanju i ukrštanju telekmunikacing i NN nadzemng elektrenergetskg vda sa izlvanim prvdnicima na istm stubu najmanji sigurnsni razmak između tih vdva iznsi 0,2 m. Ak se uzemljenje elektrenergetskg i telekmunikacing vda vrši na istm stubu zemljvd telekmunikacing vda mra biti izlvan, a uzemljivači treba da budu udaljeni jedan d drugg najmanje 3 m. Pravila za izgradnju i reknstrukciju mbilne telekmunikacine mreže (mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radi-relejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača) Pravil 183 U kviru pstjećeg gabarita bjekti mgu pretrpeti zamenu pstjeće telekmunikacine preme i kablva nvm telekmunikacinm premm i kablvima većeg kapaciteta. Pravil 184 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u blkvima pretežn klektivne gradnje mgu se graditi u kviru bjekata, na slbdnm prstru u kviru blka ili ispd javnih pvršina. Nadzemni bjekat za smeštaj telekmunikacine preme mže biti mntažni ili zidani.

249 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u kviru bjekta i pdzemni bjekti mgu se graditi na snvu prijave radva, a bjekti na slbdnm prstru u kviru blka mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 185 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u mešvitim blkvima mgu se graditi u kviru bjekata, u zelenim pvršinama ili na slbdnm prstru u kviru blka. U kviru blka vi bjekti mgu da se grade ka pdzemni ili nadzemni bjekti. Nadzemni bjekti za smeštaj telekmunikacine preme mgu biti mntažni ili zidani. Objekti za smeštaj telekmunikacine preme u kviru bjekta i pdzemni bjekti mgu se graditi na snvu prijave radva, a bjekti u zelenim pvršinama i na slbdnm prstru u kviru blka mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 186 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u blkvima individualng stanvanja mgu se graditi u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. U kviru blka bjekti mgu da se grade ka prizemni bjekti ili bjekti na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Objekti za smeštaj preme za mbilnu telekmunikacinu mrežu u kviru bjekta mgu se graditi na snvu prijave radva, a bjekti na građevinskj parceli i na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 187 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u prigradskim naseljima mgu se graditi u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. Objekti u kviru naselja mgu da se grade ka prizemni bjekti ili bjekti na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Objekat za smeštaj preme za mbilnu telekmunikacinu mrežu u kviru bjekta mže se graditi na snvu prijave radva, a bjekti na građevinskj parceli i na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 188 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u seskim znama mgu se graditi u kviru bjekata, na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. Objekti mgu da se grade ka prizemni bjekti ili bjekti na stubu. Prizemni bjekat za smeštaj preme mže biti mntažni ili zidani. Objekat za smeštaj preme mbilne telekmunikacine mreže u kviru bjekta mže se graditi na snvu prijave radva, a bjekti na građevinskj parceli i na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju.

250 Pravil 189 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u vikend znama kuća za dmr mgu se graditi na građevinskj parceli ili na javnj pvršini. Objekti mgu da se grade ka prizemni bjekti ili bjekti na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Objekti za smeštaj preme mbilne telekmunikacine mreže mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 190 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u znama privredne delatnsti mgu se graditi u bjektu u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika, na slbdnm prstru u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika ili na javnj pvršini. U kviru zne bjekat mže da se gradi ka prizemni bjekat ili bjekat na stubu. Prizemni bjekat mže biti mntažni ili zidani. Objekat za smeštaj preme mbilne telekmunikacine mreže u bjektu, ka i na slbdnm prstru u kviru kmpleksa pjedinačnih krisnika mže se graditi na snvu prijave radva, a bjekti na javnj pvršini mgu se graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 191 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u znama kje predstavljaju prstrnkulturn-istrijsku celinu mgu se graditi uz dbrenje nadležng Zavda za zaštitu spmenika kulture. Objekti mgu da se grade na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil 192 Objekti za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u znama zelenih javnih pvršina grade se ka pdzemni ili izuzetn ka prizemni bjekti. Objekti se mgu graditi na snvu Odbrenja za gradnju. Pravil193 Nadzemni bjekat za smeštaj mbilne telekmunikacine preme i antenskih stubva sa antenama pstavlja se na kmpleks maksimalne pvršine d 100 m 2. Kmpleks mra biti građen i k njega nema zaštitne zne. U kmpleks se pstavljaju antenski stubvi sa antenama, a na tlu se pstavljaju kntejneri baznih stanica. Kntejneri baznih stanica ne mgu da zauzmu više d 50% pvršine kmpleksa. Udaljenje antenskg stuba d susednih bjekata i parcela mra biti veće ili jednak visini stuba sa antenm. U slučajevima kada nije mguće bezbediti prethdn pmenuti uslv, predmetn udaljenje mže biti i manje d navedeng, ali ne manje d plvine visine stuba sa antenm. U tm slučaju ptrebn je pribaviti saglasnst vlasnika ugrženg susedng bjekta ili parcele, za pstavljanje predmetng antenskg stuba. Napajanje bjekta za smeštaj telekmunikacine preme električnm energijm vršiće se iz pstjeće NN mreže 1 kv.

251 Pravil 194 D bjekta za smeštaj telekmunikacine preme ptrebn je bezbediti pristupni put minimalne širine 3 m d najbliže javne sabraćajnice. Slbdne pvršine kmpleksa mraju se zeleniti. Pravil 195 Za pstavljanje bjekta za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radi-relejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača u ili na pstjeći bjekat ptrebn je pribaviti saglasnst vlasnika-krisnika bjekta, stanva ili pslvng prstra. Za prislanjanje bjekta za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radi-relejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača uz pstjeći bjekat ptrebn je pribaviti saglasnst vlasnika-krisnika bjekta, i stanva ili pslvng prstra čiji se przrski tvri nalaze na strani zgrade uz kju se pstavlja bjekat mbilne telekmunikacine mreže, uz bezbeđenje sigurnsne udaljensti iz člana 193. d susednih bjekata i parcela. Pravil 196 Objekat za smeštaj mbilnih centrala, kntrlra baznih radi-stanica, baznih radi-stanica, radirelejnih stanica, antena, antenskih stubva i antenskih nsača da ima plžaj takav da ne ugržava preglednst, bezbednst i sigurnst kretanja svih učesnika u sabraćaju. Antene kje se pstavljaju na fasade pstjećih bjekata mraju biti u skladu sa bjm i arhitektnskim izgledm fasade, d krajnje visine krva, a iznad tga u skladu sa prpisima kji se dnse na bje viskih bjekata (antena, dimnjaka i sl.). Pravil 197 Pristupni telekmunikacini vdvi za pvezivanje mbilnih centrala i baznih radi-stanica grade se pdzemn na celj teritriji grada Čačka. Pravil 198 Pdzemni pristupni vdvi i telekmunikacina kanalizacija grade se gde je veća kncentracija telekmunikacinih vdva. Telekmunikacini vdvi mreže mbilne telefnije mgu da se pstavljaju i krz zaštitne cevi i kanalizaciju drugih infrastrukturnih sistema, ak t dgvarajući prpisi dzvljavaju, uz saglasnst vlasnika. Pravil 199 Pdzemni pristupni vdvi i telekmunikacina kanalizacija pstavljaju se ispd javnih pvršina (trtarski prstr, slbdne pvršine, zelene pvršine, pešačke staze, parking prstra i izuzetn sabraćajnica) i ispd građevinskih parcela uz saglasnst vlasnika-krisnika. Pravil 200 Pdzemni TT kablvi plažu se u rv širine 0,4 m na dubini d 0,8-1 m prema važećim tehničkim prpisima za plaganje TT kablva u rv. Kd približavanja i ukrštanja TT kablva sa stalim infrastrukturnim bjektima ptrebn je stvariti sledeće minimalne razmake: sa vdvdnm cevi kd ukrštanja 0,5 m, a kd paralelng vđenja 0,6 m,

252 - sa kanalizacinm cevi kd ukrštanja 0,5 m, a kd paralelng vđenja 0,5 m, sa elektrenergetskim kablm d 10 kv kd ukrštanja 0,5 m, a kd paralelng vđenja 1 m, d regulacine linije 0,5 m, d uprišta elektrenergetskih vdva d 1 kv 0,8 m, Pravil 201 Kd približavanja pdzemng telekmunikacing vda temelju elektrenergetskg stuba, hrizntalna sigurnsna udaljenst iznsi 0,8 m, a ne manje d 0,3 m uklik je telekmunikacini vd mehanički zaštićen. Pravil 202 Nadzemni telekmunikacini vdvi pstavljaju se na stubve. Stubvi se pstavljaju na javnim pvršinama ili na parcelama uz saglasnst vlasnika-krisnika. Nadzemni telekmunikacini vdvi mgu se pstavljati i na stubve nisknapnske elektrenergetske mreže uz saglasnst vlasnika (ispručica električne energije), i ak t prpisi dzvljavaju za knkretne slučajeve, tak št se telekmunikacini vd pstavlja ispd nisknapnskg elektrenergetskg vda. Vertikalni razmak između tih vdva u glavi stuba ne sme biti manji d 1 m za slučaj neizlvanih prvdnika elektrenergetskg vda, dnsn 0,6 m za slučaj elektrenergetskg vda sa izlvanim prvdnicima. Vertikalni razmak u sredini raspna mra biti na sigurnsnj udaljensti, ali ne manje d 0,6 m. NN elektrenergetski vd sa izlvanim prvdnicima i telekmunikacini vd mgu se pstaviti u istj hrizntalnj ravni tak da razmak između njih mra biti najmanje jednak sigurnsnj udaljensti, a najmanje 0,4 m. Pri približavanju i ukrštanju telekmunikacing i NN nadzemng elektrenergetskg vda sa izlvanm prvdnicima na istm stubu najmanji sigurnsni razmak između tih vdva iznsi 0,2 Ak se uzemljenje elektrenergetskg i telekmunikacing vda vrši na istm stubu zemljvd telekmunikacing vda mra biti izlvan, a uzemljivači treba da budu udaljeni jedan d drugg najmanje 3 m PRAVILA UREĐENJA SEOSKOG DVORIŠTA Osnvni sadržaji svakg seskg naselja su dvrišta. Kd svih kategrija naselja dvrišta dređuju karakter urbanističke strukture sela. Organizacija seskg dvrišta treba da se dvija u kviru građevinskg rena seskih naselja uz put ili ulicu. Dvrišta mraju biti funkcinaln rganizvana, da mguće udbnst stanvanja, pruže snvne higijenske uslve živta i rada i da zadvlje estetsku funkciju. Organizacija seskih dvrišta zavisiće i d mesta naselja kje n zauzima u hijerarhijskj strukturi, ka i d mrflškg tipa naselja. U sekundarnim centrima i prigradskim naseljima biće dminantn nepljprivredn stanvništv, št će uslviti pstjanje pretežn nepljprivrednih dmaćinstava. Mešvita, a psebn pljprivredna biće zastupljena u manjem bimu. U selima sa seskim centrm i primarnim naseljima pretežn će biti mešvit i pljprivredn stanvništv, tak da će i rganizacija dvrišta biti u skladu sa kategrijm stanvništva. Na pdručju teritrije grada Čačka u zavisnsti d privrednih aktivnsti u seskim naseljima biće tri snvna tipa (sa varijacijama) dvrišta: pljprivredn mešvit nepljprivredn.

253 Prilikm dređivanja lkacija za nve bjekte na selu u kviru seskih dmaćinstava i izradi lkacijske dzvle za njihvu izgradnju ptrebn je zadržati tradicinalnu pdelu i rganizaciju na kućn dvrište, eknmsk dvrište i baštu. Prilg br 11: Šematski prikaz dispzicija funkcinalnih delva za sve vrste dvrišta Objekti za ptrebe seskg dmaćinstva mgu se graditi na slbdnm prstru u kviru pstjećeg dmaćinstva, na prstru prširene kućnice ili na prstru lkacije kja se dređuje frmiranjem nvg dmaćinstva. Prilikm izgradnje nvih bjekata na selu težiti da se sačuvaju stari bjekti kji imaju ambijentalnu vrednst i kji se mgu reknstruisati. Na seskm pljprivrednm dvrištu bavljaju se dve snvne funkcije i t stanvanje i prizvdnja. Kd vih dvrišta najveću pvršinu imaće eknmski de dvrišta. Seska dmaćinstva kja su mešvita imaće manje razvijen eknmski de dvrišta. Nepljprivredn stanvništv imaće dvrište bez eknmskg dela ili sa njim vema male pvršine. Da bi dvrišta mgla da budu rganizvana na pvljan način i ka takva da funkcinišu, mraju da zadvlje dređene kriterijume, ka št su veličina parcele, širina frnta, dispzicija bjekata u dvrištu u zavisnsti d namene i dr.