NACRT MASTERPLANA Sadržaj 1. UVOD 1.1 Opšte napomene 1.2 Struktura izvještaja 1.3 Isporučeni dijelovi projekta i način njihove raspodjele 2. CILJEVI 2.1 Izvod iz projekta 2.2 Modifikacija planiranih rezultata 2.3 Izmjena predloženih faza izgradnje 2.4 Konačni razvojni plan 3. PROJEKTNO PODRUĆJE 3.1 Uvod 3.2 Namjena površina, stanovništvo i procjena potrošnje vode (TM 6) 3.2.1 Stanovništvo 3.2.2 Namjena površina 3.2.3 Potrošnja vode 3.3 Popis inventara (TM 5) 3.3.1 Postojeća kanalizaciona mreža i alternativni načini odvoñenja otpadnih voda 3.3.2 Sumarni izvještaj o postojećoj kanalizacionoj infrastrukturi i njeno stanje 3.3.3 Summarni izvještaj o alternativnom odvoñenju otpadnih voda ( septičke jame) 3.3.4 Geografsko Informacioni Sistem (GIS) 3.4 Kučni priključci (TM 1) 3.4.1 Metodologija 3.4.2 Rezultati ispitivanja 3.5 Uticaj na životnu sredinu (TM 4) 3.5.1 Osnovne potstavke o životnoj sredini - opšte 3.5.2 Osnovne naznake o zaštiti životne sredine - površinske vode 3.5.3 Osnovne naznake o životnoj sredini podzemne vode 3.5.4 Uticaj sadašnjeg načina ispuštanja otpadnih voda na površinske vode 3.5.5 Uticaj sadašnjeg načina ispuštanja otpadnih voda na podzemne vode 3.5.6 Uporeñenje domaće i Evropske zakonske regulative 3.5.7 Otklanjanje uticaja industijskih otpadnih voda na površinske vode 3.5.8 Otklanjanje uticaja komunalnih otpadnih voda na površinske vodotoke 3.5.9 Prijedlog za ublažavanje uticaja ostalih načina odvoñenja otpadnih voda (npr septičkih jama) na podzemne vode 3.6 Industrijske otpadne vode (TM 2) 3.6.1 Uvod 3.6.2 Metodologija za procjenu količini industrijskog zagañenja 3.6.3 Opšte informacije vezane za Upitnik za velike fabrike 3.6.4 Industrijske otpadne vode kratak izvještaj o procjeni količine zagañenja 3.6.5 Industrijske otpadne vode navedene po naseljima 3.6.6 Standardi za industrijske otpadne vode i Sporazum industrijskim otpadnim vodama (TEA) 3.6.7 Predložena strategija o regulisanju ispuštanja industrijskih otpadnih voda u gradsku kanalizaciju 3.6.8 Industrijske otpadne vode - preporuke o smanjenju i prevenciji zagañenja
Sadržaj (nastavak) 3.7 Uticaj ostalih objekata za odvoñenje otpadnih voda (npr.septičkih jama)- (TM 3) 3.7.1 Uvod 3.7.2 Geologija i hidrogeologija projektnog područja 3.7.3 Potencijalni izvori zagañenja podzemnih voda 3.7.4 Pregled poznatih slučajeva zagañenja podzemnih voda 3.7.5 Predlozi 4. USLOVI ZA PROJEKTOVANJE (TM 7) 4.1 Opšte podlige 4.2 Namjena i struktura Priručnika za planiranje i projektovanje (TM 7) 5. PREDLOŽENI PROJEKTI I NJIHOVI PRIORITETI (TM 8 I 10) 5.1 Opšte podloge 5.2 Ciljevi zadatka za rješavanje odvoñenja budućih otpadnih voda 5.3 Podaci o projektovanju 5.3.1 Karte 5.3.2 Podaci o populaciji 5.3.3 Postojeća kanalizaciona infrastruktura 5.3.4 Priručnik za planiranje i projektovanje 5.4 Metodologija projektovanja kanalizacionih cijevi 5.4.1 Glavni aspekti kriterijuma projektovanja 5.4.2 Detalji izgradnje 5.4.3 Procedura projektovanja kanalizacionih cijevi 5.5 Pumpne stanice i metodologija projektovanja 5.5.1 Opšte napomene 5.5.2 Podopne pumpne stanice 5.5.3 Konvencionalna pumpna stanica sa vodenim/suvim bunarom 5.6 Metodologija projektovanja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda 5.6.1 Izbor procesa 5.6.2 Preliminarno prečišćavanje 5.6.3 Primarno prečišćavanje 5.6.4 Sekundarno Biološko prečišćavanje 5.6.5 Tercijarno prečišćavanje 5.6.6 Prečišćavanje mulja 5.6.7 Modularizacija postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda 5.6.8 Razvoj protoka za prečišćavanje 5.7 Sumarni izvještaj o predloženim projektima 5.8 Prioriteti i rangiranje projekata (TM 10) 5.8.1 Uvod 5.8.2 Primijenjena Metodologija 5.8.3 Izrada MCA matrice procjene 5.8.4 Davanje prioriteta i rangiranje - rezultati 5.8.5 Zaključci
Sadržaj (nastavak) 6. FINANSIJSKE ANALIZE I RASPORED IMPLEMENTACIJE (TM 9) 6.1 Prikupljanje informacija i Finansijski modeli 6.1.1 Izvještaj o prihodu i rashodu i podaci o bilansu stanja i bilansu uspjeha u ViK/JK preduzećima 6.1.2 Procjena vrijednosti postojeće vodovodne i kanalizacione infrastrukture 6.1.3 Podaci iz Upitnika za domaćinstva 6.1.4 Procjene kapitalnih troškova 6.1.5 Procjene troškova za održavanje i upravljanje 6.2 Finansijska struktura 6.3 Finansijski model 6.4 Cijene usluga 6.5 Priuštivost 6.6 Izvodljivost 6.7 Raspored implementacije i predložene cijene usluga 6.8 Raspored implementiranih šema po prioritetima 7. INSTITUCIONALNI ASPEKT (TM 11) 7.1 Osnovna institucionalna situacija 7.2 Razvoj institucionalnih aspekata 7.3 Buduće potrebe i postojeće organizacije upravljanje i održavanje 7.4 Razvoj ljudskih resursa i potrebe obučavanja 8. JAVNE KONSULTACIJE (TM12) 8.1 Uvod 8.2 Ciljevi 8.3 Aktivnosti koje se odnose na konsultovanje 8.4 Rezultati procesa konsultovanja sa javnošću 8.5 Preporuke 9. SUMARNI IZVJEŠTAJ O KLJUČNIM ZAKLJUČCIMA I PREPORUKAMA 9.1 Uvod 9.2 Poboljšanje vodosnabdijevanja na projektnom području (ViK i JK preduzeća, Vlada, Donatori) 9.3 Praćenje kvaliteta vode (Vlada) 9.4 Kampanja podizanja javne svijesti (Vlada/Donatori) 9.5 Razvoj GIS sistema (ViK i JK preduzeća) 9.6 Program čišćenja kanalizacionih cijevi (ViK i JK preduzeća) 9.7 CCTV inspekcija kanalizacionih cijevi (ViK i JK preduzeća) 9.8 Odvajanje sistema za atmosferske vode od sistema za ostale fekalne otpadne vode (ViK i JK preduzeća) 9.9 Objekti septičkih jama (Opštine) 9.10 Usvajanje EUzakonske regulative (Vlada) 9.11 Osnivanje kontrolnog sektora za industrijske otpadne vode (Vlada i Opštine)
Spisak tabela Tabela 1.1 Tehnički memoriumi Tabela 2.1 Izvod iz projekta Tabela 3.2.1 Populacija na projektnom području po opštinama i tipu naselja (Popis 2003.) Tabela 3.2.1 Demografija naselja po opštinama (Popis 2003.) Tabela 3.2.3 Dosadašnji populacijski triovi. po gradovima Tabela 3.2.4a Broj stanovnika projections by Opština i Tip naselja Tabela 3.2.4b Planirani broj stanovnika po opštinama i tipu naselja Tabela 3.2.5 Poreñenje procjena o potrošnji vode u domaćinstvima Tabela 3.2.6 Predviñena potrošnja vode u fabrikama Tabela 3.2.7 Predviñena potrošnja vode u institucijama Tabela 3.3.1 Postojeća pokrivenost kanalizacionom mrežom u većim gradovima, po opštinama Tabela 3.3.2 Izgrañenost kanalizacije na cijelom projektnom području, po opštinama Tabela 3.3.3a Pregled postojećih kanalizacionih cijevi i njihovog stanja po opštinama Tabela 3.3.3b Pregled postojećih kanalizacionih cijevi i njihovog stanja po opštinama Tabela 3.3.3c Pregled postojećih kanalizacionih cijevi i njihovog stanja po opštinama Tabela 3.5.1 Zahtijevana klasa površinskih vodotoka u Projektnom području Tabela 3.5.2 Klasifikacija površinskih voda data u ovom izvještaju Tabela 3.5.3 Sumarni izvještaj o parametrima koji odreñuju slab ili loš kvalitet na na stanicama za osmatranje u blizini naselja projektnog područja Tabela 3.5.4 Uticaj sadašnjeg načina ispuštanja otpadnih voda na valitet rijeka Tabela 3.5.5 Poreñenje državnih standarda sa odgovarajućim EU. EU standardima za ispuštanje otpadnih voda u prirodne recipiente Tabela 3.5.6 Identifikacija osjetljivih recipienata kriterijumi i rezultati Tabela 3.5.7 Predviñena ukupna koncentracija BKP5 u rijekama, koja potiče od ispuštanja gradskih otpadnih voda, nakon radova u Fazi 1 Tabela 3.5.8 Uticaj otpadnih voda na kvalitet rijeka, sa ili bez implementacije Masterplana 2029. godine Tabela 3.6.1 Spisak glavnih fabrika (i bolnica Brezovik) Tabela 3.6.2 Kratak prikaz količine industrijskog zagañenja manjih fabrika Tabela 3.6.3 Industrijske otpadne vode u procentima u odnosu na ukupnu količinu Tabela 3.7.1 Stočni fond u opštinama (Popis 2003) Tabela 3.7.2 Količine BPK stoke u odnosu na BPK ljudi (Popis 2003) Tabela 5.1 Predlozi o biološkom prečišćavanju otpadnih voda u postrojenjima Tabela 5.2 Tip postrojenja i broj modula po opštinama pojedinačno Tabela 5.3 Kratak izvještaj o predloženim radovima po fazama Tabela 5.4 Evaluaciona matrica za procjene prioriteta Tabela 5.5 Izvještaj o analizi MCA Tabela 5.6 Troškovi rada Faze 1 prema prioritetima Tabela 6.1 Investicije prema osnovnom predlogu Tabela 6.2 Predloženi iznosi kredita, grantova i interna sredstva Tabela 6.3 Buduće kretanje cijena usluga Tabela 6.4 Prihodi u domaćinstvu i računi za vodu i kanalizaciju Tabela 6.5 Rezultati kalkulacija osnovnog predloga i rezultati analiza osjetljivosti Tabela 6.6 Kretanje cijena usluga Tabela 6.7 Raspored implementacije za finansijski izvodljive šeme Tabela 6.8 Procjena o ukupnim internim sredstvima Tabela 6.9 Procjene o ukupnim grantovima Tabela 6.10 Procjene o ukupnim kreditima Tabela 6.11 Predložena finansijska struktura Kratak pregled Tabela 6.12 Raspored šema implementacije na osnovu finansijske izvodivosti
Sadržaj (nastavak) Tabela 7.1 Tabela 7.2 Tabela 7.3 Tabela 7.4 Tabela 9.1 Poslovne dionice Skupštine predstavnika PIU, po partnerima Procjenjeni prihodi u PIU Plan obuke Minimalni zahtjevi u pogledu osoblja za Centar za obuku Procenat neobračunate vode i javnim preduzećima za vodosnabdjevanje, po opštinama Spisak slika Slika 3.1 Slika 6.1a Slika 6.1b Projektno područje: Veća naselja i rijeke Poreñenje minimalnog rasta prosječne cijene usluga po opštinama Poreñenje minimalnog rasta prosječne cijene usluga po opštinama
Skraćenice AC Azbestno-cementne cijevi AS Aktivni mulj asl Iznad nivoa mora BAT Najbolje moguće tehnike BOD Biološka potreba za kiseonikom BOO Izgradnja, posjedovanje i funcionisanje BREF Najbolja (moguće tehnike) obavještenja (Dokument) C Bedonske cijevi CCTV TV inspekcija CETI Ekotoksikološki Institut CL Keramičke cijevi Cl Hlor COD Potrošnja hemijskog kiseonika DI Rastegljiva čelična cijev DUP Detaljni Gradsko područjeistički plan Dwg Crtež EAR Evropska Agencija za Rekonstrukciju EC Evropska Zajednica EEC Evropska Ekonomska Zajednica EIA Procjena uticaja na okolinu ELV Emisija ograničenih vrijednosti EPA Agencija za zaštitu okoline EU Evropska Unija FC Fekalni koliformi FRY Federativna Republika Jugoslavija FST Rezervoar za finalno taloženje GIS Geografsko informacioni sistem GUP Opšte napomeneni Gradsko područjeistički plan HAZOP Važna studija o funkcionisanju IFI Internacionalna finansisjska institucija IPPC Integrisana kontrola i preventiva zagañenja LG Liveno alumunijske cijevi LTAR Sdopa dugoročne prihvaćenosti MAC Maksimum Dozvoljene Koncentracije (MDK) MAGR Srednja sdopa godišnjeg porasta MoEUP Ministarstvo zaštite životne okoline i ureñenja prosdora MIS Upitnik za velike industrije MP Masterplan MSW Čvrsti otpad opštine NE Sjevero-isdok NTU Nefelometričke jedinice mutnoće O&M Rad i održavanje PDGM Priručnik za planiranje i projektovanje PE Ekvivalent Stanovnika (ES) PE Polietilenska cijev PS Pumpna stanica PST Primarni taložni rezervoar PTE Potencijalno doksični elementi PVC Polivinil hloridna cijev RBC Rotacioni biološki kontakdor
Skraćenice (nastavak) SCADA Kontrola nadzora i prikupljanje podataka SBR Sekvencni šaržni reaktor SH Natrijum hipohlorit SN Kanalizaciona mreža SS Suspiovani čvrsti materijal SST Sekundarni rezervoar za sedimentaciju SWOT Snaga, Slabost, Mogućnosti, Prijetnje (analiza) TEA Sporazum o stiardu otpadnih voda DoR Projektni zadaci TM Tehnički Memorium (komponenta ovog projekta) TN Nitrogen ukupno TP Fosfor ukupno Dotal N Nitrogen ukupno Dotal P Fosfor ukupno TSS Nataloženi suspiovani čvrsti otpad UNECE Ekonomska komisija Ujedinjenih Nacija za Evropu US Ujedinjene nacije USA Sjedinjene Američke države UV Ultra Violetne zrake ViK Vodovod i Kanalizacija (vodovodno i kanalizaciono preduzeće) ili komunalno preduzeće WSM Materplan o vodosnabdijevanju Ww Otpadne vode WwTP Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda
1. UVOD 1.1 Opšte napomene Ovaj master plan završni dokumentat Izrada strateškog masterplana za kanalizaciju i otpadne vode (Centralni i sjeverni region) Crna gora (Srbija i Crna gora). Projekat finansira Evropska unija i njime rukovodi Evropska agencija za rekonstrukciju. Brpjni zadaci su bili obrañeni u Projektnom i zadataku (ToR) i svaki od tih zadataka je bio predmet posebnog izvještaja nazvanog Technički Memorium. (TM) U toku napredovanja posla, svaki od ovih memoriuma po svom završetku, bio je odštampan i na kraju čine dolje navedeni komplet memoriuma: Tehnički memoriumi Tabela 1.1 TM No Naslov Zadatak u prijedlogu 1 Kućni priključci 3 4.1.3 2 Industrijeke otpadne vode 5 4.1.5 Poglavlje u Projektnom zadatku 3 Uticaj septičkih jama 6 4.1.6 & 4.2.5 4 Uticaj na životnu sredinu 4 4.1.4 & 4.2.3 5 Mogućnosti inventara 2 4.1.2 & 4.2.2 6 Procjena namjene površina i stanovništva i potrošnje vode 1 4.1.1 & 4.2.1 7 Projektantski uslov 12 4.2.4 8 Buduće količine otpadnih voda i njihovo odvoñenje 9 Raspored implementacije, troškovi finansijski plan i cijene usluga 10 Prioriteti i rangiranje projekata Programme 7 4.1.7 & 4.2.6 9 & 11 4.1.9, 4.1.11, 8 4.1.8 4.2.9, & 4.2.10 11 Institucionalni aspekti 10 4.1.10 & 4.2.12 12 Javne konsultacije 13 4.4 Ovi tehnički memoriumi su uobičajeni sastani dijelovi masterplana. Imajući u vidu da ovdje obrañuju područje od 11,000 km 2, 400,000 stanovnika i 14 opštinskih centara sa okolinom, relativno su opširni. Izrañeni su kao popratna dokumentacija. Dake, ovaj Nacrt masterplana je Sumarni izvještaj koji obuhvata glavne zaključke iz tehničkih memoriuma i upoznaječitaoca sa nizom povezanih podataka i zaključaka. U odnosu na uobičajeni master plan, Nacrt masterplana se može posmatrati kao Završni sumarni izvještaj, a tehnički memeoriumi kao poglavlja glavnog izvještaj. Iz topg razloga ovaj Nacrt masterplana ne sadrži Završni sumarni izvještaj. Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 1
1.2 Struktura izvještaja Uvod dio u ovom poglavlju slijedi opis ciljeva projekta opisanih u Projektnom zadatku i opis modifikacija ovih ciljeva, potrebnih da bi se projekat uskladio sa finansijskim mogućnostima Crne Gore, navedeno u poglavlju 2. Poglavlje 3 opisuje postojeću situaciju. Poglavlje 4 opisuje osnove za projektovanje. Poglavlje 5 prikazuje rezultirajuće prijedloge i priorite. Poglavlje 6 opisuje finansijske aspekte projekta i predložene implementacije. Poglavlje 7 opisuje institucionalnu organizaciju i predložene izmjene Poglavle 8 opisuje Proces javnih konsultacija odrañen u ovom projektu Poglavlje 9 sumira ključne prijedloge, lpreporuke i pretpostavke u obliku upitnih lista. Sem posljednjeg, svako poglavlje predstavlja Sumarni izvještaj jednog od Tehničkih Memoriuma koji su izrañeni u toku realizacije projekta.navedeni dokumenti obezbjeñuju više podataka o svakom od obrañenih predmeta nego što je to uobičajeno. 1.3 Isporučeni dijelovi projekta i način njihove raspodjele Isporučeni dijelovi projekta sastoje se od sljedećih dijelova: Uvodni izvještaj (Novembar 2003) Prelazni izvještaj (Mart 2004) Tehnički memoriumi (Navedeno u tabli 1.1 gore) Nacrt masterplana Završni Masterplan GIS Crteži (A0 formata) (Ovaj dokument) (Slijedi) (Isporučen na posebnim C-ovima svakoj opštini i VIK-u/JKP-u na seminau 27. septembra) Sadašnja namjena površina Buduća namjena površina Postojeći kanalizacioni sistem Budući kanalizacioni sistem Ovi dokumenti su pripremljeni na engleskom jeziku i na osnovu njih su izrañeni Sumarni izvještaj na srpskom jeziku. Sumarni izvještai na srpskom jeziku sastoje se od tri dijela: (a) Prevod sadržaja kompletne verzije na engleskom jeziku sa označenim poglavljima koji su prevedeni na srpski, (b) Završni sumarni izvještaj preveden u potpunosti i (c) obično prevode kritičnih dijelova glavnog teksta. Ovo je bio način da se domaći korisnici projekta u potpunosti informišu šta je urañeno u okviru Masterplana i da im se olakša snalaženje u korišćenju kompletnog izvještaja na engleskom, u slučaju potrebe za detaljnijim podacima. Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 2
Set od pet gore opisanih crteža izrañen je sa prijedlogom razvoja kanalizacione infrastructure za cijlo posmatrano područje sem Podgorice. Crteži su isporučeni u GIS formatu. Raspodjela navedenih stavki izvršena je na sljedeći način: EAR : 3 kopije kompletnih izvještaja - engleska verzija 1 set od 14 CD-ova u GIS formatu za svaku opštinu posebno 1 komplet crteža u A0 formatu Svi izvještaji u elektronskoj formi na CD-u Ministarstvo zaštite živothne sredine i ureñenja prostora: 1 kopija kompletnog izvještaja engleska verzija 3 kopije Sumarnih izvještaj od svakog izvještaja 1 set od 14 CD-ova u GIS formatu za svaku opštinu posebno 1 komplet crteža u A0 formatu Svi izvještaji u elektronskoj formi na CD-u Opštine & ViK-ovi/JKP-a 1 kopija Sumarnih izvještaja (verzija na srpskom jeziku) svih izvještaja sem Uvodnog i Prelaznog izvještaja, koji su po potrebi prilagoñeni svakoj opštini i VIK-u/JKP-u 2 kopije GIS-a na-u za tu opštinu 2 seta crteža u A0 formatu za tu opštinu Sve izvještaje u elektronskoj formi na CD-u Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 3
2. CILJEVI 2.1 Izvod iz projekta Izvod iz projekta je predstavljen u tabeli 2.1 Izvod iz projekta Tabela 2.1 Naslov projekta: Izrada strateškog masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u sjevernom i centralnom regionu Crne Gore (Srbija i Crna Gora) Broj projekta: EAR/03/MTG01/04/001 Država: Glavni ciljevi projekta Svrha projekta Očekivani rezultati Aktivnosti projekta Početak projekta: Dan početka aktivnosti Trajanje projekta Srbija i Crna Gora Pomoći ekonomski razvoj u Crnoj Gori poboljšanjem uslova u kojima se živi, i posebno, olakšati razvoj turizma u zemlji koja ima bogat ekonomski potencijal. 1. Izgraditi srednjoročni program za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i sjevernom regionu Crne Gore. 2. Predložiti racionalnu i efektivnu institucionalnu strukturu za upravljanje sistemom otpadnih voda, zakonodavstvom, propisima i pruzanjem usluga. 3. Povećati kapacitete Vlade da bi se pridobilo IFI investiranje u sistem kanalizacije i otpadnih voda na republičkom nivou. 1. Razvoj podataka za planiranje osnove za infrastrukturu otpadnih voda i prenos i razvoj ovih podataka u GIS sistemu. 2. Utvrñivanje uticaja okoline na zdravlje i poboljšanje koje se očekuje u tom pogledu. 3. Priprema prioritetnog programa vezanog za projekat razvoja kanalizacione infrastrukture u toku 3 faze poslije 25 godina, koje bi se završile ostvarenim rasporedom i finansijskim planom. 4. Predlozi za institucionalnu i upravnu restrukturu i odgovarajuće tarife. 1. Razvoj plana sa prikazanim zonama i populacijom, potrošnju vode i stvaranje otpadnih voda, sve u digitalnoj formi. 2. Sakupiti sav pomoćni materijal svih postojećih kanalizacionih infrastruktura. 3. Pregled, procjena i predlozi o modifikaciji bitnog nacionalnog zakonodavstva. 4. Pregled i procjena planiranja i projektovanja priručnika za otpadne vode i zdravstvene mjere. 5. Identifikovati i ocijeniti kakav uticaj na zdravlje ima odbacivanje otpadnih voda. 6. Predvidjeti buduće potrebe za sistemom otpadnih voda kao i za zdravstvenu zaštitu u glavnim naseljenim mjestima. 7. Procijeniti količinu mulja i uskladiti rezultate sa Masterplanom za čvrsti otpad. 8. Predložiti odreñene mjere za odlaganje otpadnih voda u svim naseljenim mjestima i takoñe ih poreñati po prioritetu. 9. Pripremiti ostvarenje programa projekta u 3 faze. 10. Pripremiti raspored i finansijski plan za period od 25 godina. 11. Razviti program za zdravstvenu zaštitu naselja koja nisu pokrivena kanalizacionim sistemom. 12.Predložiti odgovarajuće institucionalne i upravne organizacije koje bi vodile, održavale i ostvarile predložene zadatke. 17. Jul 2003. (dan potpisivanja ugovora) 2. Septembar 2003. (dan kada su aktivnosti zapravo počele) 9 mjeseci od dana kada je projekat počeo Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 4
2.2 Modifikacija planiranih rezultata Dok su sveobuhvatni ciljevi projekta ostali isti, bilo je potrebno izvršit izmjenu planiranih rezultata. U okviru Planiranih rezultata u stavki 3, u gore prikazanoj tabeli, i u Dodatku B Projektnog zadatka, sugeriše se da se ostvari potpun razvoj kanalizacionog sistema gdje god se to pokaže praktičnim na području obuhvaćenom, u projektnom periodu od 25 godina to jest do 2029. godine. Preliminarni iznos troška koji dat u Uvodnom Izvještaju, a koji se sastoji u izgradnji cjelokupne kanalizacione infrastrukture i postrojenja za prečišćavanje samo za proširena naselja iznosi 220 M Euro, sa iznosom tarifa koje su domaćinstva dužna da plate od 1,25 Euro/m 3 (oko 10% prosječnog primanja u domaćinstvu, koje je prema UNDP ispod linije siromaštva). Prema gore navedenom iznosu troškova, nemoguće je izgraditi cjelokupnu kanalizacionu infrastrukturu, kako je to predloženo u Projektnim zadacima (Poglavlje 0.2 ukazuje na to) zato je traženo alternativno rešenje. Analizirano je sledeće: Seoska naselja Kako UWWTD 271 Evropske Unije nalaže izgradnju kanalizacione mreže u naseljima sa populacijom većom od 2000 (ES), a zaključeno je da septičke jame ne uzrokuju nikakvo zagañenje podzemnih voda, predloženo je da se kanalizacioni sistem ne gradi u svakom selu na projektnom području, osim u onima koja čine prošireni gradprigradskim naseljima (tj. u onima koja se nalaze blizu gradskog naselja). Kako je navedeno gore, postoje 4 naselja sa populacijom većom od 2000 prema popisu 2003. dva od navedenih čine djelove prigradskih naselja, Reznik i Ibarac (pripadaju Rožajama i Bijelom Polju), a preostala dva, Golubovci i Tuzi, su izolovana naselja. U pogledu naselja Golubovci i Tuzi, populacija je po popisu raspostranjena na površini koja prevazilazi administrativne oblasti od 1663 ha i 1189 ha, a u okviru ovih naselja postoje seoska područja sa populacijom manjom od 2000. U Golubovcima i Tuzima je izvršeno istraživanje funcionisanja septičkih jama (Poglavlje 5.1.6 u TM 6). Zaključak na osnovu ovih istraživanja ukazuje na to da nije potrebna, a nije ni izvodljiva implementacija kanalizacione infrastrukture u ovim naseljima. Septičke jame nisu mogle biti proglašene neupotrebljivim; to su zapravo većinom infiltracione jame koje nisu pružile nijedan dokaz o zagañenju podzemnih voda (Tehnički Memorium 3). Postoje indikacije o mikro-bakteriološkom zagañenju koje potiče, kako je zaključeno, od životinja a ne od ljudi. Meñutim, iz predstrožnosti, predloženo je da se svaka nova kuća koja se izgradi obaveže da izgradi konvencionalnu septičku jamu ukoliko ne postoji kanalizacioni sistem u tom području. Septičke jame su uvijek u privatnom vlasništvu i uobičajeno je da se ne grade javnim sredstvima. U kasnijem stepenu razvoja projekta, opština Plav je tražila da se i selo Gusinje uključi u Masterplan. Prvobitnoje isključeno iz prijedloga za razvoj kanalizacionog sistema, jer ima približno 1600 stanovnika, ali po izvještajima u ljetnjem periodu ima I do 3000 stanovnika. Tokom godina Plav i Gusinje su postali važni centri u ovom području, i Gusinje je poprimilo više Gradsko područjei karakter. Pokriveno je kanalizacionom mrežom koja opslužuje 40% stanovništva i ispušta otpadne vode u vodotok preko kojeg završava u Plavskom jezeru. Zbog svega navedenog, Gusinje je uključeno u master plana i to je jedini izuzetak svi ostali predloženi nacrti za kanalizacioni system su za gradske centre i prigradska područja opština. Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 5
Gradska naselja Na osnovu gore navedene strategije, problem otpadnih voda u gradovima je smanjen. Čak i u gradskim naseljima trošak za izgradnju kanalizacionog sistema i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda je u ovom trenutku iznad finansijskih mogućnosti većine stanovnika. Ipak, predloženo je da izgradnja cjelokupne kanalizacione mreže i postrojenja za prečišćavanje ostane krajnji cilj za dugoročni vremenski period (2029), a da se za kratkoročno i srednjeročno rešenje potraže moguće intervencije koje zahtijevaju manja finansijska ulaganja. Svaki grad ili prošireno naselje ima različit stepen pokrivenosti kanalizacionim sistemom, ali tipično, ona se može procijeniti na 50%. Ovi sistemi su generalno napravljeni tako da prikupjene otpadne vode ispuštaju direktno u rijeku (izuzeci su jezero u Plužinama, ponor u Žabljaku i postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda u Podgorici) i sirova otpadna voda se na ovaj način brzo prenosi do krajnjih recipienata. Kanalizacione cijevi bez postrojenja za prečišćavanje izazivaju takvo zagañenje koje je, kada bi se uporedilo, veće od zagañenja koje bi prouzrokovala septička jama koja funkcioniše na najgori mogući način, a prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda prikupljenih postojećim sistemima, prema tome zahtijeva najveći trošak, ali istovremeno i najveću korist, kako je prikazano u šemi Faze 1. Ova šema opisuje mogućnost implementacije sabirnog kanala koji je povezan sa svim postojećim cijevima u sistemu, i koji na kraju vodi do postrojenja za prečišćavanje gdje sve otpadne vode ulaze u proces prečišćavanja. Prema projektnim zadacima, trebalo je obezbijediti kompletne kanalizacione sisteme i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u svim glavnim naseljima već u Fazi 1, koja traje od 2004. do 2009. Meñutim, prilikom rada na projektu, utvrñeno je da je nemoguće izvršiti ovaj zadatak, pa je odreñivanje faza u projektu izmijenjeno. 2.3 Izmjena predloženih faza izgradnje Dva navedena koncepta su zapravo dva extrema u razvoju kanalizacionih sistema u gradskim naseljima: Faza 1 : Šema malog troška/visokog uticaja (sabirni kanal i postrojenje za prečišćavanje koje je napravljeno tako da u potpunosti prečišćava otpadne vode, i Faza 2/3 : Šeme koje obuhvataju izgradnju kompletnih kanalizacionih sistema i postrojenja za prečišćavanje za sva gradska naselja (gradove i proširena naselja) Definisanje ukupnih potreba u infrastrukturnim sistemima za odvoñenje otpadnih voda će se izvršiti u daljem izlaganju, i iz ovako definisanih sistema odabraće se oni dijelovi koji će imati, u kratkoročnom periodu, najveći pozitivan efekat sa minimumom troškova. Posebna pažnja se obraća na kanalizacione kolektore koji vode otpadne vode do ureñaja za prečišćavanje i koji će biti dimenzionisani tako da mogu da odvedu otpadnu vodu sakupljenu iz cjelokupne kanalizacione mreže koja će opsluživati i prigradska područja u planskom periodu 2029. Postrojenja za prečišćavanje će biti takoñe tako konstruisana da se omogućuje njihovo proširenje u budućnosti da bi tretiralo potrebni proticaj. Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 6
Kako se urgentne mjere u šemi razvoja kanalizacionog sistema, prema Projektnom zadatku, odnose na period od 2004 do 2009 u okviru Faze 1, preostali planski period (25 godina), od 2009 do 2029 biće obuhvaće Fazom2/3. Ove dvije varijante su razvijene za svako gradsko područje na projektnom području, meñutim nije izveden pokušaj razdvajanja Faze 2 i 3 u dvije zasebne cjeline (ovo je nazvano Base Case Prvi slučaj) Razlog za to je što kanalizacione cijevi i postrojenja za prečišćavanje moraju biti urañeni paralelno besmisleno je graditi postrojenje za prečišćavanje prije izgradnje kanalizacionih cijev, jer u tom slučaju postrojenja ne bi imala protoke otpadnih voda za vršenje svoje funkcije, a ako bi se prvo izgradile kanalizacione cijevi onda bi se neprečišćene otpadne vode ispuštale direktno u rijeke, što bi takoñe bilo besmisleno. Ukoliko se dobro projektuju i postave, kanalizacione cijevi mogu neograničeno dugo da obavljaju svoju funkciju. Postrojenja za prečišćavanje se najčešće projektuju tako da mogu da služe od 10 do 15 godina. U relativno kratkom vremenskom periodu odreñenom za izgradnju postrojenja za prečišćavanje, 25 godina, zapravo bolje reći 20, od 2009 do 2029, najbolje rešenje bi bilo podijeliti izgradnju ovih objekata u dvije faze, tako da svaka može da služi po 10 godina i da zajedničkim kapacitetom budu dovoljene za planirani horizont u 2029 godini. Kako je razvoj kanalizacione mreže neraskidivo povezan sa razvojem postrojenja za prečišćavanje, bilo bi pogodno da se i mreža izgradi u okviru dvije faze. Postrojenje za prečišćavanje u Fazi 1, je projektovano tako da bude u funkciji 2009. godine, i sa punim kapacitetom u 10- godišnjem radnim periodom,odnosno, projektovano je tako da može da primi protoke predviñene do 2019. godine. U pogledu šema ekonomske izvodljivosti, sa izuzetkom Podgorice i nekoliko gradova gdje bi bilo poželjno povećati količine protoka u postrojenjima, kako bi se uklopile sa predloženom modularizacijom, nije planirana izgradnja sekundarnih kanala do 2019. godine (njihova izgradnja planira se u periodu od 2018. do 2019. godine). U periodu izmeñu 2009. i 2019. doći će do povećanja količine otpadnih voda koje dolaze u postrojenje zbog povećanja gustine naseljenosti u naseljima, a povećanje se očekuje i u pogledu količina industrijskih otpadnih voda koje će se ispuštati u postojeće kanalizacione cijevi. U toku Faze 2/3 postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda će biti izgrañena kao proširenje Faze I, tako da će biti obezbijeñeno prečišćavanje otpadnih voda za cijeli grad za planirani vremenski horizont. Da bi se omogućilo 10 godina rada postrojenja, planiran je kapacitet do 2019. godini, a da se izgradnja dodatne faze izvrši od 2018. do 2019. godine. Kao i u Fazi 1, da bi se otpadne vode mogle odvesti do postrojenja, predloženo je i da dodatna kanalizaciona mreža bude izgrañena do 2019. godine, jer će se pojaviti porast količine otpadnih voda i zagañenja izmeñu 2019. i 2029. godine. Program ovog Masterplana predviña istovremenu izgradnju kompletne kanalizacione infrastrukture za sva gradska naselja. Na ovaj način, u početnim godinama biće smanjeni troškovi izgradnje i troškovi za razvoj kanalizacione mreže će se odložiti za kasniji period, kada ekonomska situacija bude takva, da će stanovništvo biti u stanju da plati cijene usluga, što je neophodno da bi se podržao razvoj ove infrastrukture. Odlaganje faze izgradnje sekundarnih kanalizacionih cijevi je djelovalo razumno, jer kuće koje nisu priključene na mrežu imaju septičke jame koje funkcionišu prilično dobro. Ovim programom odreñeni su svi radovi (i troškovi) koji su neophodni za postizanje dugoročnog cilja, a pored doga, nudi se i jeftina i efikasna prva šema. Ona zapravo predstavlja startnu poziciju ( Prvi slučaj ) za ekonomsko modelisanje. Ukoliko se Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 7
planirane šeme za odreñeno gradsko naselje učine neizvodljivim, šeme će biti odložene i model će biti implementiran onda kada njegova implementacija bude izvodljiva. Ovo znači da će se u nekim slučajevima razvoj projekta odložiti i da stoga odreñeni rokovi neće moći da se ispoštuju. Detaljnije o ovom aspektu govori Tehnički Memorium Br. 9 2.4 Konačni razvojni plan Gore prikazani pristup definiše: (i)konačne potrebe u razvoju infrastrukture (ii) ono što može da se uradi u kratkoročnom periodu, a da radikalno smanji zagañenje okoline otpadnim vodama u projektnom području, ali izrada čvrste implementacione šeme nije u potpunosti praktična iz sljedećih razloga: Centralna Vlada još uvijek nije uspostavila investicionu politiku za kanalizacione infrastrukture. To je poput pitanja šta dolazi prvo kokoš ili jaje ; jer je neophodno znati stepen potrebnih investicionih sredstava prije nego što se odluči šta se može izgraditi. Ovaj Masterplan upravo prikazuje prve procjene onoga što se može izgraditi na projektnom području, kao i Politiku decentralizacije i jačanja Lokalne vlade, što u krajnjem slučaju znači, da će opštine biti sposobne da realizuju ovaj projekat svojim vlastitim tempom, mada uz pomoć Centralne Nije poznato, sa bilo kojim stepenom izvjesnost,i za bilo koji projekat, koji je to iznos grantova koji bi bili na raspolaganju od strane Meñunarodnih finansiskih institucija. Mogućnost dobijanja beslpovratnih sredstava ili kredita je ključna tačka za početak implementacione ñeme projekta. Dok decentralizacija znači i odreñeni stepen individualnosti u pristupu za svaki grad posebno, ovaj Masterplan je, koliko je to god bilo moguće, stiardizovao primijenjene tehnologije, što stvarno znači potrebu za nekom vrstom regionalne ili čak nacionalne kontrole, da bi se dobre strane ovog projekta u potpunosti realizovale. Na primjer većina pumpnih stanica je predviñena po istom projektu, a postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda su modularizovana tako da su projekti za mnoge od njih identilčan ili vrlo slični. Predložena je i institucionalna organizacija, što bi trebalo da olakša pristup realizaciji projekta. Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 8
3. PROJEKTNO PODRUĆJE 3.1 Uvod Projektno područje se sastoji od 14 opština sjevernog i centralnog regiona koji zajedno imaju oko 450,000, i obuhvaćaju područje od oko 1.1 milion ha, odnosno 11,000 km 2. U najvećem dijelu, Projektno područje je rijetko naseljeno i predstavlja planinske poredjele. Na ovom području se nalazi dva najveća grada; Podgorca glavni grad i Nikšić, vodeći industijski centar. Broj stanovnika Gradsko područjeih područja se kreće od 600 za Šavnik do 140,000 za Podgoricu. Geologija i hidrologija Projektnog područja opisana je u dijelu 3.7.2. Obim ovog projekta je u suštini, da zajedno sa srodnim EAR projektom Master plan za Crnogorsko primorje, definiše potrebe za razvojem kanalizacione infrastrukture u periodu od sljedećih 25 godina, u cijeloj Crnoj gori. Slika 3.1 prikazuje Projektno područje i veća naselja i rijeke. Mada je kanalizaciona infrastruktura relativno nerazvijena (nema postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda koje je kompletno u funkciji) na Projektno područje to ješ uvijek nema velikog uticaja, i kao takvo, ovo područje ima veliki turistički potencijal. Bez sumnje, postoji mogućnost da je potencijal za razvoj inostranog turizma čak i veći nego na obali, jer je Crnogorsko primorje ljeti već relativno preplavljeno domaćim turistima. Dvije najveće prepreke u razvoju turizma na projektnom području su relativno visoki putni troškovi do Crne gore i nedovoljno razvijen hotelski sektor. Privatizacija hotela počinje da se ubrzava, i treba se nadati da će se naći način smanjenja troškova avionskog saobraćaja. Osim razvoja turizma, u okviru Vladine razvojne strategije na projektnom području, predviñen je i razvoj poljoprivrede. U prošlosti, industrija je bila široko rasprostranjena na području Crne Gore, ali to je bila planska ekonomija na koju su se vrlo loše odrazila politička previranja ranih devedesetih. Kada će se industrije u potpunosti oporaviti, vrlo je teško reći, čak i sa privatizacijom (koja je mehanizam za oporavak) najvjerovatnije, rezultati će biti u manjem broju zaposlenih u dugoročnom periodu. Projektno područje je sveobuhvatno opisano u Tehničkim memoriumima. Dole izloženi izvod predstavlja ključna saznanja koja su opredjelila konačne prijedloge u okviru Masterplana. 3.2 Namjena površina, stanovništvo i procjena potrošnje vode (TM 6) 3.2.1 Stanovništvo Godišnji prirast stanovništva, na projektnom području, je 0.17%, i broj stanovnika je porastao od 445,000 u 1991. do 454,000 u 2003. Primjećen je tri smanjenja populacije na ruralnim područjima; u gradska područja se stanovništvo doseljava sa godišnjim prirastom od 0.75% (povećanje broja stanovnika od 24,000), i na seoskim područjima opada broj stanovnika po godišnjoj stopi od 0.69% (smanjenje broja stanovnika od 15,000), u toku istog perioda. Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 9
Ali sva Gradsko područjea područja nemaju isti rast populacije jer se 21,500 od 24,000 rasta Gradsko područjee populacije u projektnom području odnosi na Podgoricu (posječan prirast stanovništva po godišnjoj stopi od 1.4% zadnjih 12 godina). Prosječna gustina stanovništva je 0.4 stanovnika po hektaru, a u seoskim područjima 0.15 stanovnika po hektaru. Broj sela iznosi 881, od čega 65% ima broj stanovnika manji od 150. U stvari termin selo u Tabeli 3.2.2 znači popisnu oblast oko tog sela, i u stvarnosti veličina sela je manja od one što se sugeriše iz tabela. Projektno područje obuhvata dva veća centra Podgoricu i Niksic od kojih se Podgorica ubrzano širi. Ostali gradovi generalno nemaju više od 20,000, ponekad i mnogo manje, a sela su mala i raštrkana. Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 10
Slika 3.1 : Projektno područje: Veća naselja i rijeke Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 11
Populacija na projektnom području po opštinama i Tabela 3.2.1 tipu naselja (Popis 2003.) Opština Površina opštine Populacija u opštini Gradski Populacija po tipu naselje Prigradski Seoska naselja (sela) (ha) (stanovnika) (stanovnika (stanovnika) (stanovnika) Andrijevica 28,300 5,697 1,061 392 4,244 Berane 71,036 34,912 11,734 6,644 16,534 Bijelo Polje 92,400 49,773 15,875 5,009 28,889 Danilovgrad 50,100 16,376 5,093 364 10,919 Kolasin 89,700 9,934 3,033 917 5,984 Mojkovac 36,700 10,015 4,114 2,162 3,739 Niksic 206,500 75,274 58,358 0 16,916 Plav 48,600 13,725 3,589 952 9,184 Pljevlja 134,600 35,751 21,353 0 14,398 Pluzine 85,400 4,270 1,494 0 2,776 Podgorica 144,100 168,812 136,351 0 32,461 Rozaje 43,200 22,559 9,108 2,893 10,558 Savnik 53,300 2,938 568 0 2,370 Zabljak 44,500 4,181 1,940 0 2,241 Ukupno 1,128,436 454,217 273,671 19,333 161,213 Napomene : 1. Ova tavela ima manje korekcije u odnosu na odgovarajuću tabelu u TM 6 (Tabela 2.1) 2. Podaci o Popisu stanovništva klasifikuju Spuž u Danilovgradu, Gradac u Pljevljima, Tuzi u Podgorici i Gusinje u Plavu kao Gradsko područjeo područje, meñutim u gornoj tabeli su klasifikovani kao ruralno područje. 3. U ovom izvještaju, prošireno igradsko područje predstavlja zajedno gradsko i prigradsko područje. Sela koja predstavljaju prigradska područja definisana su u tabeli 2.4 u TM 6. Demografija naselja po opštinama (Popis 2003.) Tabela 3.2.2 Opština Broj sela po veličini 0-50 50-150 150-250 250-500 500-1000 1000-2000 >2000 Andrijevica 1 11 5 4 1 0 0 Berane 8 23 9 10 8 1 0 Bijelo Polje 5 23 20 34 11 2 0 Danilovgrad 35 19 11 9 2 1 0 Kolasin 27 33 6 1 1 0 0 Mojkovac 1 1 3 6 1 0 0 Niksic 36 42 14 10 4 2 0 Plav 0 3 4 8 5 1 0 Pljevlja 63 64 23 6 2 0 0 Pluzine 18 21 2 1 0 0 0 Podgorica 53 44 12 18 9 4 2 Rozaje 0 1 4 11 8 0 0 Savnik 6 16 3 1 0 0 0 Zabljak 10 13 4 0 0 0 0 Ukupno 263 314 120 119 52 11 2 Napomena : Ova tabela se odnosi jedino ne gradska naselja (populacija prigradskih i seoskih područja iz tabele 3.2.1 iznad) Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 12
Dosadašnji populacijski triovi. po gradovima Tabela 3.2.3 Opština Tip naselja Broj stanovnika Broj stanovnika Godišnji prirast 1991 2003 (%) Andrijevica Opština ukupno 6552 5697-1.16 Gradsko područje 923 1061 1.17 Ostalo 5629 4636-1.60 Berane Opština ukupno 37473 34912-0.59 Gradsko područje 11908 11734-0.12 Ostalo 25565 23178-0.81 Bijelo Polje Opština ukupno 54437 49967-0.71 Gradsko područje 16423 15875-0.28 Ostalo 38014 34092-0.90 Danilovgrad Opština ukupno 14573 16376 0.98 Gradsko područje 5689 6623 1.27 Ostalo 8884 9753 0.78 Kolasin Opština ukupno 11044 9934-0.88 Gradsko područje 2531 3033 1.52 Ostalo 8513 6901-1.73 Mojkovac Opština ukupno 10725 10015-0.57 Gradsko područje 5801 4114-2.82 Ostalo 4924 5901 1.52 Niksic Opština ukupno 73878 75274 0.16 Gradsko područje 55649 58358 0.40 Ostalo 18229 16916-0.62 Plav Opština ukupno 15684 13725-1.11 Gradsko područje 6051 5228-1.21 Ostalo 9633 8497-1.04 Pljevlja Opština ukupno 39188 35751-0.76 Gradsko područje 20458 21717 0.50 Ostalo 18730 14034-2.38 Pluzine Opština ukupno 5219 4270-1.66 Gradsko područje 1453 1494 0.23 Ostalo 3766 2776-2.51 Podgorica Opština ukupno 145696 168812 1.23 Gradsko područje 118478 139988 1.40 Ostalo 27218 28824 0.48 Rozaje Opština ukupno 22330 22559 0.09 Gradsko područje 8775 9108 0.31 Ostalo 13555 13451-0.06 Savnik Opština ukupno 3680 2938-1.86 Gradsko područje 821 568-3.02 Ostalo 2859 2370-1.55 Zabljak Opština ukupno 4900 4206-1.26 Gradsko područje 1848 1940 0.41 Ostalo 3052 2266-2.45 Ukupno 445379 454436 0.17 Ukupno Gradsko područje 256808 280841 0.75 Ukupno Ostalo 188571 173595-0.69 Napomen: 1. Spuz,Gusinje, Tuzi i Gradac su definisani u ovoj tabeli kao i u podacima o Popisu stanovništva kao Gradsko područje. Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 13
Veća naselja u projektnom području su veći gradovi zajedno sa pridruženim selima koja čine proširena gradska područja. Od ukupnog broja stanovnika od 454,000 u projektnom području, 292,000, ili 64% živi u većim naseljima. Budući prirast stanovništva je ekstrapoliran na osnovu trendova rasta populacije zabilježenih u podacima o popisu stanovništva iz 1971, 1981, 1991 i 2002 - sa sljedećim bojem stanovnika. Broj stanovnika projections by Opština i Tip naselja Tabela 3.2.4a Opština i Tip naselja Broj stanovnik MAGR Planirani broj stanovnika a (2003 2009 2019 2029 Popis) ANDRIJEVICA Opština 5,697 5,597 5,468 5,422 Grad Andrijevica 1,061 1.50% 1,161 1,347 1,563 Slatina 392 1.50% 429 498 578 Gradsko područje Andrijevica 1,453 1,590 1,845 2,141 Seosko područje 4,244-1.00% 4,007 3,623 3,281 BERANE Opština 34,912 34,075 33,200 32,487 GradBerane 11,734 0.20% 11,876 12,116 12,360 Buce 950 0.50% 979 1,029 1,082 Luzac 834 0.50% 860 904 950 Dolac 1,292 0.50% 1,332 1,400 1,471 Pesca 1,722 0.50% 1,775 1,866 1,961 Donje Luge 1,846 0.50% 1,903 2,000 2,102 Gradsko područje Berane 18,378 18,725 19,315 19,926 Seosko područje 16,274-1.00% 15,350 13,885 12,561 BIJELO POLJE Opština 49,773 48,946 47,432 46,227 Grad Bijelo Polje 15,875 0.50% 16,358 17,194 18,074 Nedakusi 2,288 0.50% 2,358 2,479 2,605 Resnik 2,721 0.50% 2,804 2,948 3,098 Gradsko područje Bijelo Polje 20,884 21,520 22,621 23,777 Seosko područje 29,083-1.00% 27,426 24,811 22,450 DANILOVGRAD Opština 16,376 16,968 18,119 19,365 Grad Danilovgrad 5,093 1.00% 5,407 5,972 6,597 Gorica 142 0.50% 147 154 162 Zagreda 222 0.50% 229 241 253 Gradsko područje Danilovgrad 5,457 5,783 6,367 7,012 Seosko područje 10,819 0.50% 11,185 11,752 12,353 KOLASIN Opština 9,934 9,861 9,761 9,758 Grad Kolasin 3,033 1.00% 3,220 3,557 3,929 Smailagica Polje 917 1.00% 974 1,076 1,188 Gradsko područje Kolasin 3,950 4,194 4,633 5,117 Seosko područje 5,984-1.00% 5,667 5,128 4,641 MOJKOVAC Opština 10,015 10,102 10,256 10,435 Grad Mojkovac 4,114 0.50% 4,239 4,456 4,684 Gornja Polja 1,498 0.50% 1,544 1,623 1,706 Podbisce 664 0.50% 685 720 756 Gradsko područje Mojkovac 6,276 6,468 6,799 7,146 Seosko područje 3,739-0.50% 3,634 3,457 3,289 NIKSIC Opština 75,274 76,068 77,375 78,813 Grad Niksic 58,358 0.35% 59,595 61,114 63,908 Seosko područje 16,916-0.50% 16,473 15,661 14,905 Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 14
Planirani broj stanovnika po opštinama i tipu naselja Opština i Tip naselja Broj stanovnika (2003 Popis) MAGR Tabela 3.2.4b Planirani Broj stanovnika 2009 2019 2029 PLAV Opština 13,725 13,744 13,812 13,955 Grad Plav 3,589 1.00% 3,810 4,209 4,649 Brezojevica 952 1.00% 1,011 1,117 1,234 Gradsko područje Plav 4,541 4,821 5,326 5,883 Seosko područje 9,184-0.50% 8,923 8,486 8,072 PLJEVLJA Opština 35,751 35,031 34,345 33,963 Grad Pljevlja 21,353 0.50% 22,002 23,127 24,310 Seosko područje 14,398-1.50% 13,029 11,218 9,653 PLUZINE Opština 4,270 4,098 3,818 3,595 Grad Pluzine 1,494 0.50% 1,540 1,619 1,701 Seosko područje 2,776-1.50% 2,558 2,199 1,894 PODGORICA Opština 168,812 182,780 208,873 238,991 Grad Podgorica 139,998 1.50% 153,080 177,665 206,176 Seosko područje 28,824 0.50% 29,700 31,218 32,815 ROZAJE Opština 22,559 22,622 22,755 22,945 Grad Rozaje 9,108 0.50% 9,385 9,865 10,370 Ibarac 2,893 0.50% 2,981 3,134 3,294 Gradsko područje Rozaje 12,001 12,366 12,999 13,664 Seosko područje 10,558-0.50% 10,256 9,756 9,281 SAVNIK Opština 2,938 2,752 2,460 2,213 Grad Savnik 568 0.20% 575 587 599 Seosko područje 2,370-1.50% 2,177 1,873 1,614 ZABLJAK Opština 4,206 4,167 4,140 4,188 Grad Zabljak 1,940 1.20% 2,084 2,348 2,646 Seosko područje 2,266-1.50% 2,083 1,792 1,542 UKUPNO Opštine 466,811 491,814 522,357 Gradsko područje 314,343 346,365 384,006 Seosko područje 152,468 145,449 138,351 Trend migracije sa seoskih područja u gadska prikazuje da je za očekivati da će oko 74% populacije do 2029 živjeti na gradskom području. 3.2.2 Namjena površina Podloge sa namjenom površina za 2004 i 2029 su urañene za sva Gradska područja i predstavljenu u TM 6. Mada Generalni urbanistički planovi postoje za sva gradska područja i činerazvojnu podlogu u Crnoj Gori, mnogi od njih su zastarjeli i ne odražavaju stvarnu razvojnu situaciju koja se dešava zadnjih 15 godina. Većina planova je urañena nakon zemljotresa 1979. i važeći su 20 godina poslije izrade. Meñutim, u mnogim Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 15
gradovima bilo je jasno da se razvoj grada ne odvija u skladu sa GUP-ovima. Ovo se naročito odnosi na 2 oblasti: GUP-ovi su najčešće pratili razvoj grada uključujući naseljavanje velikih stambenih blokova, tj. razvoj gustine naseljenosti, na način koji je prethodno utvrdila Vlada, meñutim to se ne dešava i sada. Mreža puteva nije unešena u GUP, tako da je teško odrediti lokaciju kanalizacionih cijevi. U nedostatku izgradnje stambenih zgrada od strane Vlade, ljudi sami prave stambene objekta. Mjesta sa malom gusrtinom naseljenosti nisu unešena u GUP-ove. Većina izgradnje na ovaj način je ilegalna (jer ne prati GUP) i toliko se proširila, da bi je nemoguće bilo uništiti, pa će stoga Vlada vjerovatno naći rešenje za legalizaciju ove izgradnje, vjerovatno plaćanjem posebnih taksi. Podloge sa namjenom površina su urañene dosta detaljno i inkoroporirane su u GIS. One prikazuju zone za stanovanje, industriske, institucionalno- komercijalne aktivnosti, parkove itd. i mogu se koristiti kao podloga za detaljno projektovanje novih kanalizacionih infrastruktura. Utvrñena su tri glavna tipa namjene površina: Stambena (sa različitom gustinom naseljenosti) Industrijska Instritucionalna (škole, vladini ili opštinski objekti, hoteli i drugi objekti koji proizvode znatne količine otpadnih voda). Sadašnja namjena površina Za navedene glavne tipove namjene površina, prikupljeni su sledeći podaci: Stambeni : Broj domaćinstava po strukturi, tipična veličina domaćinstva (broj članova po domaćinstvu) na osnovu čega je dobijen broj stanovnika po strukturi kao i procjena gustine naseljenosti. Socijalno-ekonomske razlike nisu pravljene tako da u namjeni stambenih površina postoji samo jedna klasa. Industrijski : Ime fabrike, vrsta proizvoda (na osnovu čega je napravljena razlika izmeñu mokrih i suvih postupaka), i količina proizvodnje. Ove podatke je obrañivao industrijski ekspert koji je uradio temeljnu studiju o velićim fabrikama. Za manje fabrike, količina proizvedenih otpadnih voda se procjenila na osnovu površine fabrike (jer su podaci o količini utrošene vode u fabrici bili isuviša nepouzdani). Institucionalni/komercijalni tip: Škole : Biblioteke, zgrade opštine itd : Ime, broj učenika Ime, broj osoblja Zgrade Vlade, kao na pr. policijske Ime, broj osoblja stanice, pošte, itd. Hoteli : Stadioni : Kasarne : Zatvori : Ime, broj kreveta Ime, kapacitet stadiona Ime, broj vojnika Ime, broj zatvorenika Pored navedenog, u planovima o namjeni površina date su i druge zone, kao na pr. parkovi (imena), autobuske stanice (imena), itd. Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 16
Na ovaj načinpopunjen je cijeli mozaik gradskog podru. Planirana namjena površina Ovaj projekat će biti urañen u tri faze, meñutim, mala stopa porasta broja stanovnika ukazuje na nepotrebnost izrade planova o namjeni površina u srednjoj fazi - razvoj u vremenskim periodima (fazama projekta) se sa priličnom preciznošću može odrediti na osnovu postojećih i budućih (2029.) planova o namjeni površina. Izvršene su procjene za buduću pokrivenost opštinskog područja stambenim, industrijskim, komercijalnim i seoskim zonama. Ove procjene su uporeñene i usklañene sa očekivanjima od strane opštinskih vlasti, kao i sa popisom 2003. kako ne bi došlo do velikih razlika. Obzirom da su lokalni Gradsko područjei projektanti dobro upoznati sa situacijom, saradnja sa Sekreterijatom za urbanizam u svakoj opštini pojedinačno je bila veoma važna za izvršenje ovog zadatka. U opštinama gdje su GUP i DUP planovi skorijeg datuma, podaci koje su oni mogli da pruže su iskorišćeni u izradi planova o budućoj namjeni površina. Planovi o namjeni stambenih površina Planovi o budućoj stambenoj namjeni površina su urañeni na osnovu preporuka od strane Sekreterijata za Urbanizam u opštinama kao i od ViK preduzeća. Metodologija nalaže da se uključe područja: Koja su označena kao područja sa intenzivnim porastom broja stanovnika Koja nisu uključena u planovima postojećoj namjeni površina, ali širenjem gradova će biti obuhvaćena. Kao u postojećoj namjeni stambenih površina, napravljen je sklad izmeñu stambenih zona i gustine naseljenosti na jednoj strani, i predviñenog broja stanovnika u proširenim gradovima na drugoj strani. U nekim postojećim stambenim zonama, ne planira se povećanje gustine naseljenosti; generalno, proširenje gradova će se vršiti u drugom smjeru, tj. stvaraće se nove zone. U trenutku kada se odredi gustina naseljenosti za 2029. godinu, istovremeno se rješava i pitanje povećanja gustine naseljenosti. Kanalizacione cijevi imaju skoro neograničen rok trajanja, ukoliko se pravilno održavaju mogu da traju najmanje 50 godina. Podaci o povećanju gustine naseljenosti su važni za projekat kako bi se osiguralo da kanalizacione cijevi, koje se izgrade, ne postanu hidraulički preopterećene bez obzira na to koliko dugo treba da služe (u ovom slučaju 25 godina). Koncept projekta je takav da uključuje i neke sigurnosne faktore u slučaju da se populacija razvija na način koji nije predviñen u projektu. U cilju što manjih troškova, u planiranju kanalizacione infrastrukture, maksimalna gustina naseljenosti je generalno veoma bliska gustini naseljenosti predviñenoj za 2029 godinu. Planovi o namjeni industrijskih površina Podaci o protocima i količinama zagañenja od strane fabrika koje se stvaraju sada i koje se predviñaju za budućnost, dati su u Tehničkom Memorandum br. 2 : ''Industrijske otpadne vode''. Stoga je u pogledu namjene površina neophodno, jedino da se u planovima o namjeni površina ove fabrike ispravno lociraju. U Pljevljima, plan za povećanje površine rudnika je u razvoju, a njegov završetak se očekuje do kraja 2006. godine. Prema ovom planu, proširenja će biti prema istoku, Izrada strateškog Masterplana za kanalizaciju i otpadne vode u centralnom i Strana 17