Οταν ο Ποιητης Μαθαινει στον Ψυχαναλυτη την Αγαπη. Ο ηηηινο ηνπ πκπνζηνπ πνπ κνπ θνηλνπνηεζεθε αξρηθα εηαλ: "Η Φπραλαιπζε Μπξνζηα ζηελ Δλλνηα ηεο

Transcript

1 Οταν ο Ποιητης Μαθαινει στον Ψυχαναλυτη την Αγαπη Ο ηηηινο ηνπ πκπνζηνπ πνπ κνπ θνηλνπνηεζεθε αξρηθα εηαλ: "Η Φπραλαιπζε Μπξνζηα ζηελ Δλλνηα ηεο Αγαπεο". Η νκηιηα κνπ μεθηλα κε ηελ ζπδεηεζε ηνπ. Οηαλ εκαζα πσο αιιαμε θαη εγηλε "Πεξη Αγαπεο" εηαλ πνιπ αξγα. πλερηζα ινηπνλ λα γξαθσ, νκσο πιενλ ζπλνκηινπζα κ' ελα θαληαζκα. Ο Γησξγνο εθεξεο, ν πνηεηεο κε ηνλ νπνην ζ' αζρνιεζσ, ζ' ελα πνηεκα κε ηνλ ηηηιν ΔΛΔΝΗ αλαθεξεηαη ζηελ νκσλπκε ηξαγσδηα ηνπ Δπξηπηδε. πκθσλα κ' απηελ εηαλ ην εηδσιν ηεο Διελεο, πνπ εηρε θιεςεη ν Παξηο, ελσ ε ηδηα εηρε κεηαθεξζεη απν ηνλ Δξκε ζηελ απιε ηνπ Πξσηεα. [...] ηνζνο πνλνο ηνζε δσε, εηζη ηειεησλεη ην πνηεκα, πεγαλ ζηελ αβπζζν γηα ελα πνπθακηζν αδεηαλν γηα κηα Διελε. Καπνηε, γηα λα απνδσζσ ην εδσ ελλννπκελν, ρξεζηκνπνηεζα ηελ εηθνλα ηνπ λεθξνπ αζηξνπ ην νπνην, θαζνηη εηε θσηνο καθξηα, ζπλερηδεη γηα νια απηα ηα εηε λα ζηειλεη ην θσο ηνπ, λα καο θσηηδεη θαη λα καο νδεγεη. Ο νπξαλνο καο εηλαη γεκαηνο απν λεθξα αζηξα. Σν γλσξηδνπκε θαια, κεηαμπ αιισλ θαη απν ηελ εκπεηξηα ηεο ςπραλαιπζεο. Δλα κηθξν λεθξν αζηξν εηλαη θη ν αθπξνο πιενλ ηηηινο ηνπ πκπνζηνπ, γηα ηνλ νπνην εγξαςα νζα αθνινπζνπλ. "Η Φπραλαιπζε Μπξνζηα ζηελ Δλλνηα ηεο Αγαπεο" ινηπνλ. Ο ηηηινο κε εθαλε ζθεπηηθν. Δηλαη, αλαξσηεζεθα, ε αγαπε "ελλνηα"; Αλνημα ελα εγθπξν θηινζνθηθν ιεμηθν ζην ιεκκα "αγαπε". Η πξσηε θξαζε εηλαη ε εμεο: Η αγαπε εηλαη κηα απν ηηο πιενλ πνιπζηξσκαηηθεο θαη πνιπζεκαληεο ελλνηεο ηεο ζθεςεο. Ο ζπγγξαθεαο ηνπ αξζξνπ αλαθεξεηαη κεηαμπ αιισλ θαη ζηελ ςπραλαιπζε. Καη παιη παξεκεηλα ζθεπηηθνο. Δηλαη ε αγαπε "ελλνηα"; Δρσ ζπλεζηζεη, νηαλ κηισ γηα ηελ ςπραλαιπζε, λα ερσ ππνςε κνπ ηελ πξαμε ηεο ςπραλαιπηηθεο ζπλνκηιηαο, ην επγο, θαη ζην εξγν ζεσξσ νηη ε ςπραλαιπζε απνθηα ηελ ππνζηαζε θαη ηελ δηθαησζε ηεο, αθξηβσο νπσο ην πνδνζθαηξν ζην γεπεδν θαη ε κνπζηθε ζηελ εθηειεζε. Σν εξσηεκα κνπ ινηπνλ, αλ ε αγαπε εηλαη ελλνηα, δελ ζα ην πξνζεγγηζσ κεζα απν ηελ ζεσξηα, κεζα απν ην "πνιπζηξσκαηηθν" θαη ην "πνιπζεκαλην" ησλ απνςεσλ γηα ηελ αγαπε αιια κεζα απν ην εξγν ηεο ςπραλαιπζεο. 1

2 Αο ππνζεζνπκε ινηπνλ, θη απην εηλαη θαηη πνπ ζπκβαηλεη, αο ππνζεζνπκε νηη ν πειαηεο καο αξρηδεη θαπνηα ζηηγκε λα κηια γηα ηελ "ελλνηα ηεο αγαπεο". Πσο ην αθνπκε απην; Γελ αθνπκε ζηηο ιεμεηο "ελλνηα ηεο αγαπεο" κηα απνζηαζε, κηα ζπζηνιε, κηα ακπλα απελαληη ζηελ αγαπε πνπ ηνλ αθνξα; Καη, κε ηνλ ηξνπν ηεο ηερλεο καο, δελ ζα ηνπ ην επηζεκαλνπκε; Οκσο απηε ε επηζεκαλζε καο ηη ιεεη; Γελ ιεεη πσο ε αγαπε, εθεη πνπ καο αθνξα αιεζηλα, δελ εηλαη ελλνηα; Καη ηη εηλαη ηνηε ε αγαπε; Καηα πνπ ζα θαηεπζπλνπκε, παληα ζπκθσλα κε ηνπο θαλνλεο ηεο ηερλεο καο, ηνλ πειαηε καο πνπ θαπνηεο θνξεο, ερνληαο ραζεη ην εδαθνο πνπ ηνπ πξνζθεξαλ νη "ελλνηεο", κελεη ζπγρπζκελνο θαη αβνεζεηνο; Ση εηλαη ε αγαπε; Αλαξσηηεηαη, θαη ξσηαεη θη εκαο. Η απαληεζε κνηαδεη λα εηλαη επθνιε: Φπζηθα, ε αγαπε εηλαη ζπλαηζζεκα. Σελ αγαπε ηελ αηζζαλνκαζηε. Καη ζα ηνλ ελζαξξπλνπκε λ' αθεζεη ζηα ζπλαηζζεκαηα ηνπ θαη λα κηιεζεη γηα ηελ αγαπε πνπ - "αηζζαλεηαη". Σελ αηζζαλνκαζηε, ηελ αγαπε; Δηλαη ε αγαπε ζπλαηζζεκα; Σν θηινζνθηθν κνπ ιεμηθν παλησο κε πξνεηδνπνηεη λα κελ παηξλσ απηελ ηελ γλσκε ηνζν απνιπηα. Η αγαπε, δηαβαδσ, παξαζηαηλεηαη ζαλ ζπλαηζζεκα, δειαδε ςπρνινγηθνπνηεηηαη, πξσηα ζηελ απγε ησλ λεσηεξσλ ρξνλσλ, ζηνλ Descartes θαη ηνλ Locke, θαη εηζη αλνηγεηαη ε δπλαηνηεηα γηα ηελ αλαιεςε ηεο απν ηελ επεξρνκελε ςπρνινγηα. Αλεθεη ζην ηδηαηηεξν πλεπκα κηαο νξηζκελεο ηζηνξηθεο επνρεο, ε αγαπε λα παξαζηαηλεηαη ζαλ ζπλαηζζεκα. Γελ εηαλ απν παληα εηζη, θαη επνκελσο δελ ζα εηλαη εηζη γηα παληα. Οκσο θη εδσ δελ ζεισ λα παξαζπξζσ ζε κηα θηινζνθηθε ζπδεηεζε πεξη αγαπεο. Θα παξακεηλσ ζηνλ δηθν κνπ ρσξν, απηνλ ηεο ζεξαπεπηηθεο ζπλνκηιηαο, θαη απν θεη ζα εμεηαζσ ηη ζπκβαηλεη νηαλ ε αγαπε παξαζηαηλεηαη ζαλ ζπλαηζζεκα. Ο πειαηεο κνπ ινηπνλ, απν κνλνο ηνπ ε θαζνδεγνπκελνο απν κελα, ερεη εγθαηαιεηςεη ηελ ελλνηα ηεο αγαπεο θαη ησξα ιεεη π.ρ. - Αηζζαλνκαη αγαπε γηα ζαο. Δηκαη ησξα, σο ν ζεξαπεπηεο ηνπ, εζπρνο; Δθνζνλ ε αγαπε εηλαη ζπλαηζζεκα, θη απηνο ιεεη ν,ηη αηζζαλεηαη, δελ εηλαη νια εληαμεη; Ορη, δελ εηλαη νια εληαμεη. Η ηερλε καο, καο πεγαηλεη αιινπ. ηηο ιεμεηο "αηζζαλνκαη αγαπε γηα ζαο" δηαθξηλνπκε θαη παιη κηα απνζηαζε θαη κηα ζπζηνιε, νπσο ζπκβαηλεη θαη κε ηηο παξεκθεξεηο εθθξαζεηο "αηζζαλνκαη ζπκν", "αηζζαλνκαη ελνρε" θιπ. Καη παιη ζα ηνπ ην επηζεκαλνπκε, δηνηη αιιν εηλαη λα πεηο "αηζζαλνκαη αγαπε γηα ζελα" θαη αιιν λα πεηο "ζ' αγαπσ". Σσξα ηη ιεεη ε επηζεκαλζε καο; Λεεη πσο αιιν εηλαη ην αηζζεκα ηεο αγαπεο θαη αιιν ε αγαπε. Λεεη πσο ε αγαπε δελ εηλαη ζπλαηζζεκα, αιια...; Ση εηλαη ε αγαπε; Καηα πνπ καο θαηεπζπλεη ε ππαξη ηεο ςπραλαιπζεο; Μαο αλαγθαδεη λα νκνινγεζνπκε πσο εδσ, ζ' απηελ ηελ ζπλνκηιηα, πος ειναι ςποσπεωμενη ζηην αληθεια, δελ επηηξεπεηαη ζηελ αγαπε λ' αξθεζηεη ζηελ παξαζηαζε ηεο σο ελλνηαο θαη σο ζπλαηζζεκαηνο. Η αγαπε δελ εηλαη απην, δελ εηλαη ην αιιν, ηη εηλαη ε αγαπε; Ρσηαεη, ξεηα ε αξξεηα ν πειαηεο καο. Κη εκεηο, αξξεηα, κεζα απν ηηο επηζεκαλζεηο καο, ηζσο ρσξηο λα ην ερνπκε ζπλεηδεηνπνηεζεη, ελζαξξπλνληαο ηνλ λα εγθαηαιεηςεη ηηο ελλνηεο θαη ηα "αηζζαλνκαη" θαη λα κεηλεη ζην απιν "ζ' αγαπσ" ηνπ ιεκε: Η αγαπε δελ εηλαη ελλνηα, δελ εηλαη ζπλαηζζεκα, ε αγαπε εηλαη - αγαπε. 2

3 Η αγαπη ειναι αγαπη. Ση εηλαη παιη ηνπην; Πσο καο πξνεθπςε; Απηε ε αλνεηε ηαπηνινγηα; Πξηλ βηαζηνπκε λα παξνπκε ζεζε, αο ζπκεζνπκε νηη κηινπκε απν ηνλ ηνπν ηεο ζεξαπεπηηθεο ζπλνκηιηαο, θη αο επηζηξεςνπκε ζηνλ πειαηε καο. Κη αο ππνζεζνπκε πσο ερεη αθεζεη πηζσ ηνπ ηηο ζπζηνιεο πνπ ηνλ εθαλαλ λα κηια γηα ηελ ελλνηα ηεο αγαπεο θαη γηα ην ζπλαηζζεκα ηεο αγαπεο, θαη πσο ερεη θηαζεη ζην ζεκεην λα ιεεη θαζαξα θαη μαζηεξα: "' αγαπσ". Δηλαη ησξα ν ζεξαπεπηεο επηηεινπο ηθαλνπνηεκελνο θαη εζπρνο; Ορη. Γηνηη επθνια ζα θαλεξσζεη νηη ν πειαηεο ηνπ κηια κελ γηα αγαπε, νκσο κ' απηελ ηελ ιεμε ελλνεη θαηη αιιν, π.ρ. ηξπθεξνηεηα, θξνληηδα, θαηαλνεζε, απηαπαξλεζε, εξσηηζκν θ.ν.θ. Λεεη "αγαπε", νκσο δελ ην ελλνεη. Η "αγαπε" ηνπ εηλαη απια θειπθνο γηα κηα αιιε ιεμε. Γελ εηλαη αθνκα αγαπε. Ιζσο ινηπνλ ε ηαπηνινγηα "ε αγαπε εηλαη αγαπε" δελ εηλαη αλνεηε θαη θελε αιια δεηρλεη αηεγθηα θη επηκνλα πξνο ηελ θαηεπζπλζε ζηελ νπνηα ν πειαηεο καο ζ' αθεζεη ηηο παξαλνεζεηο ηεο αγαπεο, ζηηο νπνηεο νδεγεζεθε κεζα απν ηελ κνηξα θαη ηελ ηζηνξηα ηνπ, θαη ζα κπνξεζεη λα πεη ηελ ιεμε "αγαπε" αιεζηλα. Να ηελ πεη θαη λα ηελ ελλνεζεη. Η αγαπε εηλαη αγαπε. Η παξαμελε θξαζε, πνπ αξξεηα θαηεπζπλεη ηελ ζεξαπεπηηθε ζπλνκηιηα γηα ηελ αγαπε, αξρηδεη λα γηλεηαη νιν θαη κεγαιπηεξε απνξηα. Σν κνλν πνπ γλσξηδνπκε γη' απηελ θαη ην λνεκα ηεο εηλαη πσο νζν απνθαζηζηηθνηεξα αθελνκαζηε ζηελ θαζνδεγεζε ηεο, ηνζν θαζαξνηεξα απνθηα ελαλ ζρεδνλ δαηκνληθν ραξαθηεξα, γηλεηαη θαηη ζαλ καπξε ηξππα, ζηελ αβπζζν ηεο νπνηαο ραλεηαη θαζε πξνζπαζεηα λα ζπιιαβνπκε ηελ αγαπε - ζαλ ελλνηα θαη ζπλαηζζεκα, αιια θαη ζαλ ηξπθεξνηεηα θαη θξνληηδα θαη ηα ζπλαθε. Αθνκα θη ελα απν ηα ηειεπηαηα καο νρπξα, ην νηη ε αγαπε εηλαη κηα ζρεζε πνπ πξνθππηεη κεζα απν νηθεηνπο ζηελ ςπραλαιπηηθε ζεσξηα κεραληζκνπο θαη δηαδηθαζηεο, αθνκα θη απην, εκπξνο ζηελ ιεμε ηεο ζσξηαδεηαη αλππνζηαην. Η αγαπε δελ εηλαη ζρεζε: ε αγαπε εηλαη αγαπε. Ο ηηηινο ηνπ πκπνζηνπ εηλαη, εηαλ: "Η Φπραλαιπζε Μπξνζηα ζηελ Δλλνηα ηεο Αγαπεο". Πνπ καο νδεγεζε ε ζπδεηεζε ηνπ; ην νηη ε ςπραλαιπηηθε ζεσξηα, κπξνζηα ζηελ επηηαγε ηεο ςπραλαιπηηθεο πξαθηηθεο λα ιεγνληαη ηα πξαγκαηα θαη λα ελλννπληαη, ζηελ επηηαγε πνπ επηηαζζεη ε αγαπε λα εηλαη αγαπε, ζεθσλεη ηα ρεξηα. Καη θαζε ζεσξηα, θαζε ςπρνινγηθνο ε αιινο επηζηεκνληθνο ινγνο, θαζνηη κηια ζε νξνπο ελλνησλ θαη ζπλαηζζεκαησλ, κε κνληεια, ζηα νπνηα αλαγεη ηα παληα θαη κε ηηο αλαγσγεο ηνπ δελ αθελεη ηηπνηα λα εζπραζεη ζηνλ ηνπν ηνπ, δελ αθελεη ηελ αγαπε λα εηλαη αγαπε, θαζε ηεηνηνο ινγνο εμαλεκηδεηαη κεζα ζηελ καπξε ηξππα ηεο απιεο κηθξεο θξαζεο: Η αγαπε εηλαη αγαπε. Ο επηζηεκνληθνο ινγνο δελ ερεη ηελ επξπρσξηα λα απνδσζεη ηελ ζπλαληεζε πνπ νλνκαδεηαη "ςπραλαιπζε", θαη πνπ αθνινπζεη αιινπο λνκνπο. Απην ν ζεξαπεπηεο ερεη λα ην αλαγλσξηζεη θαη λα παξαηηεζεη απν κηα ηεηνηα πξνζδνθηα. Μνλν εηζη κπνξεη λα θαηεπζπλεη ηνλ πειαηε ηνπ λα πξνζεγγηζεη π.ρ. ηελ αγαπε πεξλσληαο κεζα απν ηηο πνηθηιεο παξαλνεζεηο ηεο θαη λα θηαζεη ζην ζεκεην λα ηελ πεη θαη λα ηελ ελλνεζεη, εθνζνλ ερεη θιεζεη λα ην θαλεη. Οηαλ ε θαζνδεγεζε ηνπ γηλεη κε ηνπο θαλνλεο ηεο ηερλεο καο, θαη παληα εθνζνλ ην ιεεη ε θαξδηα ηνπ, ε παξαηηεζε απν ελλνηεο θαη ζπλαηζζεκαηα θαη ζρεζεηο εξρεηαη, μεπεξλσληαο ηελ απσιεηα θαη ην πελζνο, ζαλ 3

4 θαζαξζε θη ειεπζεξηα. Σν "ειεπζεξν" θαη ην "κεηεσξν", ζην νπνην ν Freud θαιεη ηνπο ζπλεηξκνπο ηνπ νκηινπληνο θαη ηελ πξνζνρε ηνπ αθνπνληνο, πξεπεη λα ελλνεζεη θαη λα πξαγκαησζεη κερξη απηα ηα αθξα. Η ζεξαπεπηηθε ζπλνκηιηα ηεο ςπραλαιπζεο εηλαη ελαο δξνκνο, ζθιεξνηξαρεινο κα ππνρξεσηηθνο, πξνο κηα ηεηνηα ειεπζεξηα. Η αγαπε εηλαη αγαπε. Δαλ ε θξαζε ζπληζηα ην αθαλεο νδεγν λεκα κηαο ζεξαπεπηηθεο ζπλνκηιηαο γηα ηελ αγαπε, ν ζεξαπεπηεο ρξεηαδεηαη λα εηλαη πξνεηνηκαζκελνο γη' απηελ ηελ πνξεηα, θαη ηνπην ζεκαηλεη αθνκα λα εηλαη εμνηθεησκελνο κε ηνλ ινγν ηεο αγαπεο, σο αγαπεο. Πνηνο νκσο κηια γηα ηελ αγαπε, σο αγαπε; [...] κηισ γηα ηελ αγαπε Η θξαζε ερεη ιερζεη. Δηλαη απν ελαλ ζηηρν. Βξηζθεηαη ζην πνηεκα πνπ ιεγεηαη ΚΙΥΛΗ, θαη πνπ εγξαςε ν Γησξγνο εθεξεο. Γηα ηνλ θνηλν λνπ ε ηξνπε πξνο ηελ πνηεζε αγγηδεη ηα νξηα ηνπ ζθαλδαινπ - αλ ζθαλδαιηδεηαη θαλ απν ηηπνηα ν θνηλνο λνπο. θαλδαινπ, δηνηη εδσ αλαδεηνπκε ηελ αγαπε νρη κεηαμπ ηπξνπ θαη αριαδηνπ αιια σο ζεξαπεπηεο, δειαδε σο ππεπζπλνη γηα κηα ππνζεζε πνπ θαπνηε γηλεηαη αθνκα θαη ππνζεζε δσεο θαη ζαλαηνπ. Δπηηξεπεηαη ινηπνλ λα επαθελνκαζηε ζ' ελαλ πνηεηε, πνπ κπνξεη κελ λα ιεεη νκνξθα ινγηα πνπ ηα απαγγειινπκε θαη ηα ηξαγνπδακε ζηνλ ειεπζεξν ρξνλν καο, πνπ νκσο θαπνπ ηνπο αλαγλσξηδνπκε ην αθαηαινγηζην, ηα αλερνκαζηε πνηεηηθε αδεηα; Γηα απαληεζε αο αξθεζεη ελαο ινγνο ηνπ ηδηνπ ηνπ εθεξε απν κηα νκηιηα ηνπ. Δθεη ιεεη γηα ηνλ πνηεηε: [...] κνηαδεη θαηαδηθαζκελνο ζηελ αιεζεηα, ηελ αιεζεηα ηνπ, επη πνηλε ζαλαηνπ. [...] νινελα παξακεξηδεη ηα ζηνηρεηα πνπ δελ αληαπνθξηλνληαη ζην αιεζηλν πνπ ππαξρεη κεζα ηνπ. Σνπην δελ ερεη εηπσζεη πνηεηηθε αδεηα. Αθνξα θαζε κεγαινλ ηεο ηερλεο. Δπαλσ ζην ηδην ζεκα ν εθεξεο κλεκνλεπεη ηα ινγηα ελνο λεαξνπ δσγξαθνπ γηα ηνλ Θενθηιν: Μα απηνο καο γπξεπεη παξα πνιια γπξεπεη λα ιεκε νιε ηελ αιεζεηα. Αιινπ γξαθεη: Η δνπιεηα κνπ δελ εηλαη νη αθεξεκελεο ηδεεο, αιια λ' αθνπσ ηη κνπ ιελε ηα πξαγκαηα ηνπ θνζκνπ, λα θνηηαδσ πσο ζπκπιεθνπληαη κε ηελ ςπρε κνπ θαη κε ην ζσκα κνπ, θαη λα ηα εθθξαδσ. Απηε ε θξαζε ζα κπνξνπζε λ' απνδσζεη ην λνεκα ηνπ βαζηθνπ θαλνλα ηεο ςπραλαιπζεο πηζηνηεξα απν πνιιεο αλαθνξεο ηεο ζρεηηθεο βηβιηνγξαθηαο. Αλαδεησληαο ηελ αγαπε ζηελ ζεξαπεπηηθε ζπλνκηιηα βξεζεθακε ζηα ηρλε κηαο πνξεηαο παξαιιειεο κ' εθεηλε ηνπ πνηεηε, κηαο πνξεηαο νπνπ παξακεξηδνληαη <ηα ζηνηρεηα πνπ δελ αληαπνθξηλνληαη ζην αιεζηλν πνπ ππαξρεη κεζα καο>, κηαο πνξεηαο ε νπνηα, κε ηνλ ηξνπν ηεο, <γπξεπεη> θη απηε <λα ιεκε νιε ηελ αιεζεηα>. Καη πνην εηλαη <ην αιεζηλν πνπ ππαξρεη κεζα καο>; Πνηα εηλαη <νιε ε αιεζεηα>; Σν νηη ε αγαπε εηλαη αγαπε. Καη θαπνηνη, ζηελ ζεξαπεπηηθε ζπλνκηιηα, εμαλαγθαζκελνη απν ηελ αλαγθε λα εηπσζεη ν,ηη ερεη λα εηπσζεη, αθελνληαη ζηελ καπξε ηξππα πνπ θνβεη ηελ δσε ηνπο ζηα δπν θαη γπξεπνπλ ηελ αιεζεηα ηνπο, κεξηθεο θνξεο θαη <επη πνηλε ζαλαηνπ>. 4

5 Ηδε απ' απηα ηα ιηγα ππνςηαδνκαζηε νηη πνηεζε θαη ςπραλαιπζε θαηνηθνπλ ελαλ θνζκν θνηλν. Οκσο απην κπνξνπλ θαη ην θαλνπλ, πνπ ζα πεη: κπνξνπλ θαη ζπλνκηινπλ κεηαμπ ηνπο, ζηνλ βαζκν πνπ ε πνηεζε δελ πεξηνξηδεηαη ζηελ αηζζεηηθε θαη ε ςπραλαιπζε δελ θαζεισλεηαη ζηνλ ςπρνινγηζκν. Ο θνηλνο θνζκνο, γηα ηνλ νπνην ησξα γηλεηαη ινγνο, θνζκεηηαη απν ηελ γισζζα, εθνζνλ βεβαηα απηε κε ηελ ζεηξα ηεο δελ θαηαληα θσδηθαο ζεκαηλνλησλ. Ο εθεξεο ραξαθηεξηδεη ην εξγν ηνπ πνηεηε αγσλα [...] γηα λα βξεη εθεηλε ηελ θσλε πνπ ηαπηηδεηαη [...] κε ηα πξαγκαηα πνπ ζειεη λα δεκηνπξγεζεη, ε, αλ ζεινπκε, πνπ δεκηνπξγεη ηα πξαγκαηα νλνκαδνληαο ηα. Σν αθξαην νξην νπνπ ηεηλεη ν πνηεηεο, εηλαη λα κπνξεζεη λα πεη "γελλεζεησ θσο" θαη λα γηλεη θσο. Απην αθξηβσο ζπκβαηλεη θαη ζηηο επηπρεηο ζηηγκεο ηεο ζεξαπεπηηθεο ζπλνκηιηαο - ζηελ εξκελεηα, εθεη πνπ ν ινγνο ηεο "γξαθεη", νπσο ιεκε, θη ν θνζκνο θσηηδεηαη θαη πνηε πηα δελ εηλαη απηνο πνπ εηαλ. Σσξα δηαθξηλνπκε θαιπηεξα ην δεηνπκελν λνεκα ηεο θξαζεο "Η αγαπε εηλαη αγαπε". Η θξαζε εηλαη ην θαιεζκα ηεο αγαπεο, λα νλνκαζηεη θαη, νλνκαδνκελε, λα αιεζεπζεη. Η αγαπε δελ εηλαη ελλνηα θαη ζπλαηζζεκα θαη ζρεζε, δελ εηλαη απηαπαξλεζε θαη θξνληηδα θαη ζεμ. Η αγαπε εηλαη αγαπε. Σνπην ζα πεη ησξα: Η αγαπη ειναι ζηο ονομα ηηρ. Δαλ κηα ηεηνηα εκπεηξηα καο εηλαη αλνηθεηα, ηνπην νθεηιεηαη ζην νηη ε αγαπε, σο αγαπε, εηλαη θαηη πνιπ δηαθνξεηηθν απ' ν,ηη λνκηδνπκε, θαη νθεηιεηαη αθνκα ζην νηη δελ εηκαζηε εμνηθεησκελνη κε ηα νλνκαηα, δειαδε δελ ερνπκε καζεη λα ηα θαηνηθνπκε. Η δπζθνιηα λα θαηνηθεζνπκε ηα νλνκαηα εγθεηηαη πξνπαλησλ ζηελ ηαζε καο λα κελνπκε ζην ακεζα αληηιεπην. Απην, ζηα πξαγκαηα πνπ αθνξνπλ ηνλ αλζξσπν, εηλαη ε ζςμπεπιθοπα. Θεσξνπκε αθξηηα πσο θη ε αγαπε δελ κπνξεη παξα λα εηλαη κηα ζπκπεξηθνξα. Οκσο δελ εηλαη. Η αγαπε εηλαη αγαπε. Γελ νξηδεηαη απν κηα ζηαζε ε απν πξαμεηο, δελ απνδεηθλπεηαη θαη δελ αθπξσλεηαη απν θαηη πνπ θαλεηο ιεεη θαη θαλεη. Γελ εηλαη ε ζπκπεξηθνξα απην ζην νπνην ν αλζξσπνο νπζηαδεηαη. Ο αλζξσπνο νπζηαδεηαη ζηνλ ινγν. Κη εδσ αθξηβσο αλαδεηθλπεηαη ε επγελεηα ηεο ςπραλαιπηηθεο ζπλνκηιηαο: Οη νξνη ηεο, ε ππηηα ζεζε, ε ιεγνκελε "αξρε ηεο απνρεο", ε ειεπζεξηα, ζηελ νπνηα θαινπληαη νη "ζπλεηξκνη" ηνπ ιεγνληνο θαη ε "πξνζνρε" ηνπ αθνπνληνο, ε απαγνξεπζε ηεο πξνζθπγεο ζε θαπνηα ζπκπεξηθνξα, θαζσο κηα ζπκπεξηθνξα, σο "εθδξακαηηζε", ερεη εδσ ραξαθηεξα θπγεο, νι' απηα ηεηλνπλ ζηνλ πεξηνξηζκν, πνπ ζα πεη ζπλακα: ζην αλνηγκα ζηνλ ινγν - νι' απηα εθνζνλ βεβαησο παξνπκε ην εξγν ηεο ςπραλαιπζεο ζηα ζνβαξα, ζνβαξνηεξα αθνκα θη απ' νζν ηελ επαηξλε ν ηδηνο ν Freud, πνπ ηελ ζεσξνπζε πξνβα γηα ηελ ππνηηζεηαη "πξαγκαηηθε δσε". Μνλν νηαλ παξνπκε ηελ ςπραλαιπζε ζηα ζνβαξα ζα ηελ αλαθαιπςνπκε, νπσο ηελ πνηεζε, σο θαιεζκα γηα θαηνηθεζε ζηα νλνκαηα. Ο θνηλνο θνζκνο, πνπ πξαγκαησλεηαη θαζε θνξα νηαλ ζπκβαηλεη κηα πξαμε νλνκαζηαο, εηηε ζηελ κνξθε ελνο εξγνπ ηερλεο, εηηε ζηελ εθιακςε κηαο εξκελεηαο ζηνλ δξνκν ηεο ζεξαπεπηηθεο ζπλνκηιηαο, εηηε ζε αλππνπηεο ζηηγκεο ζηνλ θαζελα καο, εηλαη ην ζπκβαλ ηεο αιεζεηαο. Θεζπηδεη, νπσο γξαθεη ν ηζηνξηθνο ηεο κνπζηθεο Θξαζπβνπινο Γεσξγηαδεο, κηα θνηλνηεηα ελ νλνκαηη ηνπ πξαγκαηηθνπ. Η πξαγκαηηθνηεηα δελ εηλαη ν θνζκνο ηνπ ξεαιηζηε πνπ θαηαιαβαηλεη ηνλ εαπην ηνπ κεζα απν ηελ δηαρεηξηζε ησλ ππνζεζεσλ ηνπ θαη ηελ ηθαλνπνηεζε ησλ αλαγθσλ ηνπ. 5

6 ηελ "Καηαηγηδα" ηνπ αημπεξ δηαβαδνπκε: Δηκαζηε απν πιηθν ζαλ απ' απην πνπ εηλαη θηηαγκελα ηα νλεηξα θη ε κηθξε καο δσε θπθισλεηαη απν ελαλ ππλν. Οπηε απηα γξαθεθαλ πνηεηηθε αδεηα. Ο ηηηινο ηεο νκηιηαο κνπ εηλαη: "Οηαλ ν Πνηεηεο Μαζαηλεη ζηνλ Φπραλαιπηε ηελ Αγαπε". Καη γηαηη ν ςπραλαιπηεο ρξεηαδεηαη λα καζεη απν ηνλ πνηεηε; Γηνηη ε ςπραλαιπζε δελ εηλαη δνγκαηηθε ζεσξηα θαη ζεξαπεπηηθε κεζνδνο. Δηλαη ε ηδηα, σο πξνο ηνλ εαπην ηεο, ελα δεηνπκελν. Η ςπραλαιπζε αλαδεηεη ηνλ εαπην ηεο. Σνπην ζα πεη: αλαδεηεη, ζ' ελαλ αθαζηθν θνζκν, ηελ δπλαηνηεηα κηαο ζπλαληεζεο, ελνο αθνπζκαηνο θαη κηαο νκηιηαο. Πξνο ηνπην εηλαη αλαγθε λα ζηξαθεη ζ' εθεηλνπο ηνπο ινγνπο, ζ' εθεηλα ηα εξγα πνπ, θαζσο γξαθεη ν Rimbaud ζε κηα επηζηνιε, βξηζθνληαη "en avant", πξνεγνπληαη. Γη' απην ν πνηεηεο κπνξεη λα καζεη ζηνλ ςπραλαιπηε ηελ αγαπε. Δηζη θηαλνπκε ζηνλ Γησξγν εθεξε. Σα πνηεκαηα ηνπ εθεξε αλαθεξνπλ ηελ αγαπε ζπρλα. Μεξηθα καιηζηα θνξπθσλνληαη ζ' απηελ ηελ ιεμε. ηελ πξνεηνηκαζηα, θαιπηεξα, ζηελ πξνδηαζεζε, ε νπνηα καο θαζηζηα δηαηεζεηκελνπο λα αθνπζνπκε ηνλ ινγν ηεο αγαπεο νρη κνλν κε η' απηηα αιια κε ηνλ λνπ θαη κε ηελ θαξδηα καο, ρξεηαδεηαη θαηη αθνκα. Σν ιεεη ν ηδηνο ν εθεξεο ζην πνηεκα κε ηνλ ηηηιν ΠΑΝΧ ' ΔΝΑΝ ΞΔΝΟ ΣΙΥΟ: Παξαθαισ ην ζεν λα κε ζπληξεμεη λα πσ, ζε κηα ζηηγκε κεγαιεο επδαηκνληαο, πνηα εηλαη απηε ε αγαπε Ο ινγνο γηα ηελ αγαπε εηλαη δπλαηνο <ζε κηα ζηηγκε κεγαιεο επδαηκνληαο>. Σν δπλεηηθν αθνπζκα ηνπ απν εκαο ππαθνπεη ζηνλ ηδην λνκν. Αθνξα εκελα πνπ ζαο κηισ, αθνξα εζαο πνπ κ' αθνπηε. Σνζν επαηζζεηα θη εππαζε εηλαη απηα ηα πξαγκαηα, ηνζν επαθεκελα ζηελ σξα, πνπ ηα θεξλεη ε πνπ ηα απνθιεηεη. Σν ηδην ηζρπεη γηα ηελ ςπραλαιπηηθε ζπλνκηιηα. Μνλν πνπ ην γλσζην καο "timing" ππνβαιιεη ηελ πιαλε πσο εκεηο δηαρεηξηδνκαζηε ηνλ ρξνλν. Καη ελα απν ηα ζεκαληηθνηεξα πνπ καζαηλεη νπνηνο πεξαζεη απν ηελ ςπραλαιπζε εηλαη αθξηβσο λα αξκνδεηαη ζηα κεηξα ηνπ ρξνλνπ, ζην ησξα θαη ζην νρη-πηα θαη ζην νρη-αθνκα, ζην εδε-απν-παληα θαη ζην πνηε. Οκσο εδσ δελ κπνξνπκε λα επεθηαζνπκε πεξηζζνηεξν. Αο αξθεζηνπκε ζηελ αλαγλσξηζε πσο ην κηιεκα κνπ θαη ην αθνπζκα ζαο, δειαδε ε αληαπνθξηζε καο ζηνλ πνηεηηθν ινγν ηεο αγαπεο, θξηλεηαη απν πξαγκαηα πνπ καο μεπεξλνπλ, πνπ, θαζσο γξαθεη θαπνπ ν Διπηεο, <εξρνληαη απ' αιινπ>. ηελ πεξηιεςε ηεο νκηιηαο κνπ ρξεζηκνπνησ γηα ηα πνηεκαηα ηνπ εθεξε ηελ εθθξαζε "πνηεηηθνο ινγνο ηεο αγαπεο". Δδσ ε γεληθε "ηεο αγαπεο" δελ εηλαη γεληθε αληηθεηκεληθε, ε αγαπε δελ ζπληζηα ζεκα θαη αληηθεηκελν ησλ πνηεκαησλ. Πξεπεη λ' αθνπζηεη πεξηζζνηεξν σο γεληθε ππνθεηκεληθε: ηα πνηεκαηα απηα εηλαη λογια ηηρ αγαπηρ, εηλαη ε αγαπε πνπ κηια, κεζα απν ηνλ εαπην ηεο γηα ηνλ εαπην ηεο. ' απην ην κηιεκα ζπληειεηηαη ε νλνκαζηα ηεο. Οπζηαδεηαη. Βεβαηα θαη απην ηεηλνπκε λα κελ ην παξνπκε ζηα ζνβαξα. Αθνπ ν αλζξσπνο εηλαη, πνπ κηια. Η αγαπε αλεθεη ζηνλ αλζξσπν. Απηα ιεκε εκεηο. Αο δνπκε ησξα ηη ιεεη ν εθεξεο, πνπ αλεθεη ε αγαπε. ην πνηεκα ΜΝΗΜΗ Α' δηαβαδνπκε γηα ηελ αγαπε [...] πνπ αλεθεη θαη ζηηο εκλεο 6

7 θαζσο θαη ζηνλ αλζξσπν θαη ζηελ πεηξα θαη ζην λεξν θαη ζην ρνξηαξη θαη ζην δσν πνπ θνηηαεη θαηακαηα ην ζαλαην πνπ εξρεηαη λα ην παξεη. Η αγαπε δελ αλεθεη ινηπνλ ζηνλ αλζξσπν κνλν. Αλεθεη <θαη ζηηο εκλεο>, εηζη νλνκαδνληαη ζηνλ Αηζρπιν νη Δξηλπεο, πνπ ερνπλ επηθνξηηζηεη ηελ ηηκσξηα θαη ηελ εθδηθεζε, ν,ηη δειαδε εκεηο ζεσξνπκε σο ην αληηζεην ηεο αγαπεο. ' απην ζα επαλειζνπκε. Δδσ αο αξθεζεη πσο ν ινγνο ηεο αγαπεο ερεη κηα θαηαγσγε θη ελα επξνο πνπ δελ ην ππνςηαδνκαζηε: Η αγαπε αλεθεη πξσηα ζηηο εκλεο, θαηνπηλ ζηνλ αλζξσπν, θη αλεθεη αθνκα ζηελ πεηξα. ζην λεξν, ζην ρνξηαξη, ζην δσν πνπ θνηηαεη ηνλ ζαλαην, πνπ εξρεηαη λα ην παξεη, θαηακαηα. Αξρηδνπκε λα ππνςηαδνκαζηε πσο κπνξνπλ θαη ιεγνληαη νη ζηηρνη απν ην πνηεκα ΠΑΝΧ ' ΔΝΑΝ ΞΔΝΟ ΣΙΥΟ, πνπ κηινπλ γηα κηα αγαπε [...] κε αθαηειπην ξπζκν, αθαηαληθεηε ζαλ ηελ κνπζηθε θαη παληνηεηλε γηαηη γελλεζεθε νηαλ γελλεζεθακε θαη ζαλ πεζαηλνπκε, αλ πεζαηλεη, δελ ην μεξνπκε νπηε εκεηο νπηε αιινο θαλεηο. Τπνςηαδνκαζηε πσο κπνξεη θαη ιεγεηαη ν ζηηρνο απν ην Ο ΣΡΑΣΗ ΘΑΛΑΙΝΟ ΑΝΑΜΔΑ ΣΟΤ ΑΓΑΠΑΝΘΟΤ: Σν πξσην πξαγκα πνπ εθαλε ν ζενο εηλαη ε αγαπε Δθεηλνο ν δαηκνληθνο ραξαθηεξαο πνπ δηαθαλεθε ζηελ θξαζε "ε αγαπε εηλαη αγαπε", εθεηλε ε καπξε ηξππα πνπ, ζηελ πνξεηα ηεο ςπραλαιπηηθεο ζπλνκηιηαο, αθαηξεη θαζε θξαηεκα ηεο αγαπεο ζε κηα ελλνηα, ζ' ελα ζπλαηζζεκα θιπ., καο αγγηδεη θαη παιη, απηελ ηελ θνξα ζηνλ ινγν ηεο πνηεζεο. Οκσο εδσ ιεγεηαη θαη θαηη αθνκα: Σν δαηκνληθν ηεο αγαπεο, πνπ θαλεξσλεηαη ζηνλ πνηεηε <ζε κηα ζηηγκε κεγαιεο επδαηκνληαο>, εγθεηηαη ζην νηη ε αγαπε δελ εηλαη ηνπ αλζξσπνπ. Δδσ, ζηα βαζε ηνπ ινγνπ ηεο αγαπεο, αλαγλσξηδνπκε εθεηλν πνπ θαλεη ηελ ςπραλαιπηηθε ζπλνκηιηα, ηελ επηζεο ππνρξεσκελε ζηελ αιεζεηα, λα κελ ζηακαηα ζηνλ αλζξσπν, ζηηο ελλνηεο θαη ζηα ζπλαηζζεκαηα ηνπ, ζηηο ζρεζεηο θαη ζηελ ζπκπεξηθνξα ηνπ. Δαλ ε αγαπε δελ εηλαη ππνζεζε, γηα λα ην πσ θηινζνθηθα, ηεο αλζξσπνινγηαο, εαλ δελ ερεη ηελ αξρε θαη ην ηεινο ηεο ζηνλ αλζξσπν, ηνηε κε πνηνλ ηξνπν ηνλ αθνξα; Καπνηε ν εθεξεο κεηεθξαζε κηα ξεζε ηνπ θηλεδνπ ζνθνπ Μεγθ Σζνπ. Η ξεζε ιεεη: Η αγαπε, ην γαιελεκελν ζπηηη ηνπ αλζξσπνπ. Δδσ δελ ρξεηαδεηαη λα θαηαπηαζηνπκε κε κεηαθξαζηηθα δεηεκαηα, π.ρ. απν πνηα γισζζα κεηεθξαζε ν εθεξεο ηελ ξεζε, πνηα θηλεδηθε ιεμε θηαλεη ζηα ειιεληθα σο αγαπε θιπ. εκαζηα ερεη πσο ν εθεξεο, ζ' απηελ ηελ κεηαθξαζε, αλαιακβαλεη ηελ ξεζε ν ηδηνο, κ' απηεο ηηο ιεμεηο. Η αγαπε, ην γαιελεκελν ζπηηη ηνπ αλζξσπνπ. Θα ηνληζσ θαη παιη ηελ αλαγθε λα αθνπζηεη ε θξαζε θπξηνιεθηηθα. Αθνκα θαη νηαλ δελ ηελ παξαθνινπζνπκε θαη καο μεπεξλα. Ο αλζξσπνο θαηνηθεη ηελ αγαπε. Πσο κπνξνπκε λα ζπιιαβνπκε απηελ ηελ θαηνηθεζε; Μηισ γηα ηελ αγαπε γξαθεη ν εθεξεο. Απην ζα πεη ησξα, ν πνηεηεο κηια γηα ην ζπηηη ηνπ αλζξσπνπ, γηα εθεηλν ην ζπηηη πνπ αλνηγεη θαη ηνλ δερεηαη <ζε κηα ζηηγκε κεγαιεο επδαηκνληαο>. Αο αθνπζνπκε απην ην κηιεκα γηα λα γλσξηζνπκε, νζν καο επηηξεπνπλ ηα νξηα ηνπ βιεκκαηνο θαη ηεο θαξδηαο καο, απην ην ζπηηη, ηνλ θνζκν απηεο ηεο θαηνηθεζεο. 7

8 ην ηδην πνηεκα δηαβαδνπκε: νπνηνο πνηε ηνπ δελ αγαπεζε ζ' αγαπεζεη, ζην θσο Σν πιηθν, απν ην νπνην εηλαη θηηαγκελν <ην γαιελεκελν ζπηηη ηνπ αλζξσπνπ>, εηλαη ην θσο. ΣΟ ΦΧ εηλαη ν ηηηινο ηνπ θνκκαηηνπ απν ηελ ΚΙΥΛΗ νπνπ βξηζθνληαη νη παξαπαλσ ζηηρνη. Αθνπκε ελα απνζπαζκα ηνπ, απαγγεικελν απν ηνλ Γησξγν εθεξε: ΣΟ ΦΧ [...] Αγγειηθν θαη καπξν, θσο, γειην ησλ θπκαησλ ζηηο δεκνζηεο ηνπ πνληνπ, δαθξπζκελν γειην, ζε βιεπεη ν γεξνληαο ηθεηεο πεγαηλνληαο λα δξαζθειηζεη ηηο ανξαηεο πιαθεο θαζξεθηηζκελν ζην αηκα ηνπ πνπ γελλεζε ηνλ Δηενθιε θαη ηνλ Πνιπλεηθε. Αγγειηθε θαη καπξε, κεξα ε γιπθε γεςε ηεο γπλαηθαο πνπ θαξκαθσλεη ην θπιαθηζκελν βγαηλεη απ' ην θπκα δξνζεξν θισλαξη ζηνιηζκελν ζηαιεο. Σξαγνπδεζε κηθξε Αληηγνλε, ηξαγνπδεζε, ηξαγνπδεζε... δελ ζνπ κηισ γηα πεξαζκελα, κηισ γηα ηελ αγαπε ζηνιηζε ηα καιιηα ζνπ κε η' αγθαζηα ηνπ ειηνπ, ζθνηεηλε θνπεια ε θαξδηα ηνπ θνξπηνπ βαζηιεςε, ν ηπξαλλνο κεζα απ' ηνλ αλζξσπν ερεη θπγεη, θη νιεο νη θνξεο ηνπ πνληνπ, Νεξεηδεο, Γξαηεο ηξερνπλ ζηα ιακππξηζκαηα ηεο αλαδπνκελεο νπνηνο πνηε ηνπ δελ αγαπεζε ζ' αγαπεζεη, ζην θσο [...] ην δνθηκην "Ξεζηξαηηζκαηα απν ηνπο Οκεξηθνπο Τκλνπο" γξαθεη ν εθεξεο: Μνλν κηα θνξα, ελα ηεινο ηνπ θζηλνπσξνπ, κνπ θαλεθε πσο κε θεξαπλνβνια ελαξγεηα πεξαζε ν ζενο... θνληα κνπ. Καη εηπα: "Καηα βαζνο εηκαη δεηεκα θσηνο". Ηηαλ κηα εκπεηξηα πνπ πξεπεη λα εξρεηαη πξαγκαηηθα ζπαληα ζηε δσε καο θαη ηελ θσηηδεη νινθιεξε δελ κπνξεη θαλεηο ξεκαηηθα λα ηελ κεηαδσζεη. Καη ζ' ελα γξακκα ζηνλ θηιν ηνπ Γησξγν Καηζηκπαιε κε ηηηιν "Μηα θελνζεζηα γηα ηελ Κηριε", αλαθεξνκελνο ζ' ελα απνζπαζκα ηνπ Ηξαθιεηηνπ: 8

9 Ο ειηνο δελ κπνξεη λα μεπεξαζεη ηα κεηξα, εηδεκε ζα ηνλε βξνπλ νη Δξηλπεο πνπ βνεζνπλ ηελ Γηθαηνζπλε. Οη Δξηλπεο ζα θπλεγεζνπλ ηνλ ειην, θαζσο θπλεγεζαλ ηνλ Οξεζηε γηα ζθεςνπ απηνπο ηνπο ισξνπο πνπ δελνπλ ηνπο αλζξσπνπο κε ηα ζηνηρεηα ηεο θπζεο απηε ε ηξαγσδηα πνπ εηλαη ζπλακα θπζηθε θαη αλζξσπηλε, απηε ε νηθεηνηεηα. Αλ ην θσο γηλνηαλε μαθληθα Οξεζηεο; Δηλαη ηνζν επθνιν, γηα ζθεςνπ: αλ ην θσο ηεο κεξαο θαη ην αηκα ηνπ αλζξσπνπ εηαλ ην ηδην πξαγκα; Χο πος κπνξεη λα ην αηζζαλζεη θαλεηο απην; Σν γξακκα επηρεηξεη κηα εξκελεηα ηεο "ΚΙΥΛΗ", νινθαλεξα κε κηζε θαξδηα. Οηαλ ν εθεξεο θηαλεη ζην ζεκεην πνπ καο απαζρνιεη εδσ, ζην "ΦΧ", αξλεηηαη λα ζπλερηζεη θαη ζπκπιεξσλεη: [... ] ην θσο δελ ην εμεγεη θαλεηο, ην βιεπεη [...] Απην αο εηλαη θαη γηα καο πξνεηδνπνηεζε πσο ππαξρνπλ πξαγκαηα πνπ δελ ηνπο αξκνδεη ε εμεγεζε, απηε ε βνπβε δηαδηθαζηα πνπ βηαδεη ην θαζε αιινηξην ζηελ πξνθξνπζηεηα θιηλε ησλ ηεηξηκκελσλ καο κνληεισλ θαη παξαζηαζεσλ. Η θξαζε ηνπ εθεξε εηλαη ελα θαιεζκα θαη γηα καο, εθεη πνπ πξεπεη, λα εμεγνπκε ιηγνηεξν θαη λ' αλνημνπκε ηα καηηα καο πεξηζζνηεξν. Σν πνηεκα δελ εηλαη αςπρν θεηκελν, εηλαη νκηινπκελε γισζζα, εηλαη <αλαζα>, γηα λα ρξεζηκνπνηεζσ κηα ιεμε πξνζθηιε ζηνλ εθεξε. Οπσο ελα κνπζηθν θνκκαηη απνθηα ππνζηαζε κνλν ζηελ εθηειεζε, εηζη θαη ην πνηεκα κηια κνλν απαγγειινκελν. Γη' απην αο αθνπζνπκε ηνλ πξσην ζηηρν αιιε κηα θνξα: Αγγειηθν θαη καπξν, θσο, Ση καο ιεεη απηε ε αλαζα; Δηλαη κηα θσλε εζπρε θαη βαζηα, πξνθεξεη ηηο ιεμεηο κε πξνζνρε, αθελεη ζηελ θαζε κηα νιν ην βαξνο ηνπ ιεγνκελνπ ηεο. Μαο πεηζεη. Αγγειηθν θαη καπξν, θσο, Αθνπηε κε ηη νηθεηνηεηα, κε ηη θαξδηα ιεγνληαη απηα ηα αιινθνηα ινγηα, πσο ηα ιεεη ν πνηεηεο ηνπο θαη ηα ελλνεη, νπσο δελ ζα ην θαηαθεξλε ν θαιπηεξνο εζνπνηνο κε ηελ ηειεηνηεξε αξζξσζε. Οη ιεμεηο <αγγειηθν θαη καπξν> καο εηλαη γλσζηεο ζαλ αληηζεηα: ην αγγειηθν παξαπεκπεη ζην θσηεηλν θαη νπξαλην, ην καπξν ζην ζθνηεηλν θαη ρζνλην. Αγγειηθν θαη καπξν, θσο, Οη ιεμεηο, εηπσκελεο απν ηνλ εθεξε, δελ ερνπλ ηηπνηα ην αληηζεηηθν, θακηα αληηπαινηεηα δελ ηηο ελαληησλεη κεηαμπ ηνπο, ηηο αθνπκε θαη ιεκε, λαη, ην θσο, αγγειηθν θαη καπξν! Δδσ ην "θαη" δελ ην αθνπκε θαη δελ ην επαλαιακβαλνπκε σο ζπλδεηηθν αιια σο επεμεγεκαηηθν: αγγειηθν, δηλαδη, καπξν. Σν νηη δελ θαηαιαβαηλνπκε δελ εηλαη, δελ πξεπεη πνηε λα εηλαη ινγνο αξθεηνο γηα λ' ακθηζβεηεζνπκε απην πνπ αθνπζακε. Μνλν νηαλ παξνπκε απνζηαζε απν ηελ δσληαλε γισζζα, νηαλ αγλνεζνπκε ην κηιεκα ηεο, νηαλ επηκεηλνπκε λα θαηαιαβνπκε, ζα παξαζηεζνπκε ηα θηιηα σο αληηζεηα, ζα κεηλνπκε θαζεισκελνη ζηελ κεηαμπ ηνπο αληηπαινηεηα θαη ζπγθξνπζε. 9

10 Η δνπιεηα καο ερεη ην ζπαλην πξνλνκην λα αθνξα ηελ δσληαλε γισζζα, λα εηλαη ζηελ θπζε ηεο ζπλνκηιηα. Οκσο γηα λα επαξθεζνπκε σο ζπλνκηιεηεο, ρξεηαδεηαη λα αθνπκε. Καη γηα λα αθνπκε ρξεηαδεηαη πνιιεο θνξεο λα παςνπκε λα ζθεθηνκαζηε, λα παςνπκε λα θαηαιαβαηλνπκε. αγγειηθν θαη καπξν, θσο Δηζη αθνπκε θαη ην <δαθξπζκελν γειην>, αθνπκε ηνπο αδειθηθνπο ερζξνπο, ηνλ Δηενθιε θαη ηνλ Πνιπλεηθε ζην θσο, θπξηνιεθηηθα ζην θσο ηνπ αηκαηνο ηνπ Οηδηπνδα, ηνπ παηεξα ηνπο. Δπεθηαζεθα θαη ν ρξνλνο δελ κνπ επηηξεπεη λα κεηλσ ζην πνηεκα νζν ζα ηνπ επξεπε. Θα εξζσ θαηεπζεηαλ ζ' εθεηλε ηελ κνξθε, ζηελ νπνηα απνηεηλνκελνο ν εθεξεο ιεεη <κηισ γηα ηελ αγαπε>. Δηλαη ε Αληηγνλε. Η νκηιηα καο, εηηε ην μεξνπκε εηηε νρη, εηηε ην ζεινπκε εηηε νρη εηλαη παληα ζπλνκηιηα. Καη θαζε θνξα απνηεηλνκαζηε ζ' εθεηλν ην Δζπ ην νπνην εηλαη κηιεην, δειαδε αλνηρην γηα λα ηνπ κηιεζνπκε. ην πνηεκα καο ην κηιεην Δζπ γηα ηελ αγαπε νλνκαδεηαη: Αληηγνλε. ηελ ηξαγσδηα ηνπ νθνθιε ε Αληηγνλε, ζε κηα ζηηρνκπζηα κε ηνλ Κξενληα, αξλεηηαη λ αθεζεη ηνλ λεθξν αδειθν ηεο θη ερζξν ηνπ Κξενληα Πνιπλεηθε δηρσο ηηο πξεπνπζεο λεθξηθεο ηηκεο: ΟΤΣΟΙ ΤΝΔΥΘΔΙΝ ΑΛΛΑ ΤΜΦΙΛΔΙΝ ΔΦΤΝ Η Αληηγνλε κηια γηα ηελ θςζη ηεο, ΔΦΤΝ, γηα ην πξσην, πνπ ηελ θαζνξηδεη. Σνπην εηλαη ην ΤΜΦΙΛΔΙΝ, ε απνξξηςε ηεο ερζξνηεηαο, ηεο κεξνιεςηαο, ε αλνηθηνηεηα, ε δεθηηθνηεηα γηα ηα παληα. Γελ εηλαη ζηνηρεην ηνπ ραξαθηεξα ηεο αιια ε αλαιεςε εθ κεξνπο ηεο ηεο αγαπεο, ηελ νπνηα νθεηιεη λα πξναζπηζηεη <επη πνηλε ζαλαηνπ>. Αςηη ε Αληηγνλε εηλαη ην κηιεην Δζπ ηνπ ησξηλνπ πνηεηηθνπ ινγνπ ηεο αγαπεο, ζ' απηελ κπνξεη λα εηπσζεη ην <κηισ γηα ηελ αγαπε>. Σν ζπηηη, ην νπνην ζπλ-θαηνηθνπλ ηα πξαγκαηα ηνπ θνζκνπ, θηιηα κεηαμπ ηνπο, βξηζθεη ζηνλ εθεξε ην νλνκα: αγαπε. ' απην ην ζπηηη ε θαξδηα ηνπ θνξπηνπ βαζηιεςε, ν ηπξαλλνο κεζα απ' ηνλ αλζξσπν ερεη θπγεη, θη νιεο νη θνξεο ηνπ πνληνπ, Νεξεηδεο, Γξαηεο ηξερνπλ ζηα ιακππξηζκαηα ηεο αλαδπνκελεο ε κηα ηεηνηα γηνξηε θαιεη ηελ Αληηγνλε ν νκηισλ κε ηνπο ζηηρνπο: ζηνιηζε ηα καιιηα ζνπ κε η' αγθαζηα ηνπ ειηνπ, ζθνηεηλε θνπεια Γηαηη ε γηνξηε ηεο αγαπεο ζπκηδεη ζαλαην; Γηαηη ν ειηνο απηεο ηεο κεξαο ερεη αγθαζηα; Γηαηη ε θνπεια πξεπεη λα ζηνιηζεη ηα καιιηα ηεο κε ηεηνηεο αθηηλεο, κε ηεηνην αγθαζηλν ζηεθαλη; Η <ζθνηεηλε θνπεια>; Να γηλεη <δεηεκα> ελνο ηεηνηνπ <θσηνο>; <Αγγειηθνπ θαη καπξνπ>; Γηνηη ε κνξθε, ε ρξεσκελε απηελ ηελ αγαπε, πξεπεη λα πεη "νρη" ζηνπο αιινπο, πνπ δελ εηλαη ηεο κνηξαο ηνπο λα κνηξαζηνπλ, λα ζπλ-ρσξεζνπλ ηελ αλνηθηνηεηα ηεο. Η κνξθε, ζην νλνκα ηεο Αληηγνλεο, ιεεη ην "νρη" ζηνλ Κξενληα ζην νλνκα ηεο Αξεηνπζαο, ε νπνηα, ζπκθσλα κε κηα ζεκεησζε ηνπ εθεξε, ππνδεισλεηαη ζηελ <γιπθε γεςε ηεο γπλαηθαο πνπ θαξκαθσλεη ην θπιαθηζκελν> θαη <βγαηλεη απ' ην θπκα δξνζεξν θισλαξη 10

11 ζηνιηζκελν ζηαιεο>, ζα ην πεη ζηνπο γνλεηο ηεο, ηνλ Ηξαθιε θαη ηελ Αξηεκε, βαζηιηα θαη βαζηιηζζα ηεο Αζελαο, πνπ εμνξηζαλ ηνλ Δξσηνθξηην θαη ηελ πξνζηαδνπλ λα παληξεπηεη ηνλ ξεγα ηνπ Βπδαληηνπ. Σν "νρη" ηεο Αξεηνπζαο θαη ηεο Αληηγνλεο δελ εηλαη πεξηζηαζηαθν. Η αγαπε απηε παληα ζα βξηζθεη κπξνζηα ηεο ελαλ Κξενληα, ελαλ Ηξαθιε θαη κηα Αξηεκε, ζα βξηζθεη ελαλ <ηπξαλλν>, εμσ ε <κεζα ζηνλ αλζξσπν>, θαη παληα ζα πξεπεη λα ηνπο πεη ην "νρη", <επη πνηλε ζαλαηνπ>. Η αγαπε ζ' απην ην "νρη" εηλαη πνπ πξαγκαησλεηαη, ζ' απην νλνκαδεηαη, γηνξηαδεηαη. Δπηπρηα θαη δπζηπρηα εηλαη πνιπ ζηελνθαξδα πξαγκαηα γηα λ' απνδσζνπλ ν,ηη εδσ παηδεηαη. Δδσ ζαλαηνο θαη γηνξηε, Αδεο θαη Γηνλπζνο εηλαη ελα. Θα ην αθνπζνπκε ζε ιηγν απν ηνλ πξσην δηδαμαληα, ηνλ Ηξαθιεηην. Σν Δλα ην νπνην, ζην νλνκα ηεο αγαπεο, ζ' απηελ ηελ δηνινπ παξαδεηζεληα αιια ηξαγηθε θηινηεηα, ζπλ-ρσξεη ηα παληα, ραξηδεη ζηελ αγαπε ην <αθαηειπην>, ην <αθαηαληθεην> θαη ην <παληνηηλν> ηεο, ην νηη εηλαη <ην πξσην πξαγκα πνπ εθαλε ν ζενο>. ' απην ην Δλα, ζην ΔΝ, ζην ελνπλ ΔΝ πιαληεηαη ην <γαιελεκελν ζπηηη ηνπ αλζξσπνπ>. Η αγαπε ιεεη δηα ζηνκαηνο Ηξαθιεηηνπ: ΔΝ ΠΑΝΣΑ. Σν ΔΝ ΠΑΝΣΑ δελ εηλαη θηινζνθηθε ζεζε αιια ινγνο ηεο αγαπεο. Ο Ηξαθιεηηνο κηιαεη ν ηδηνο ζ' ελα αιιν πνηεκα ηνπ εθεξε κε ηνλ ηηηιν ΜΝΗΜΗ Β' θαη ππνηηηιν ΔΦΔΟ. Καζσο γη' απην, νζν γλσξηδσ, δελ ππαξρεη δεκνζηεπκελε απαγγειηα ηνπ εθεξε, ζα ζαο δηαβαζσ ελα απνζπαζκα ηνπ εγσ. Λεεη ινηπνλ ν Ηξαθιεηηνο: [...] "Δηλαη παληνπ ην πνηεκα. Η θσλε ζνπ θακηα θνξα πξνβαηλεη ζην πιεπξν ηνπ ζαλ ην δειθηλη πνπ γηα ιηγν ζπληξνθεπεη καιακαηελην ηξεραληεξη κεο ζηνλ ειην θαη παιη ραλεηαη. Δηλαη παληνπ ην πνηεκα ζαλ ηα θηεξα ηνπ αγεξα κεο ζηνλ αγεξα πνπ αγγημαλ ηα θηεξα ηνπ γιαξνπ κηα ζηηγκε. Ιδην θαη δηαθνξν απν ηελ δσε καο, πσο αιιαδεη ην πξνζσπν θη σζηνζν κελεη ην ηδην γπλαηθαο πνπ γπκλσζεθε. Σν μεξεη νπνηνο αγαπεζε ζην θσο ησλ αιισλ ν θνζκνο θζεηξεηαη κα εζπ ζπκεζνπ Αδεο θαη Γηνλπζνο εηλαη ην ηδην." [...] Σν πξνεγνπκελν πνηεκα ιεεη: <κηισ γηα ηελ αγαπε>. Ολνκαδεη ηελ αγαπε. Σν ησξηλν πνηεκα ιεεη: <Σν μεξεη / νπνηνο αγαπεζε>. Μηια γη' απηνλ πνπ αγαπεζε, θαη μεξεη. Οζα πξνεγεζεθαλ δελ καο επηηξεπνπλ λα θαληαζηνπκε ην <μεξεη> νπηε ζαλ αλαξζξε ζπλαηζζεκαηηθε εκπεηξηα νπηε ζαλ ελλνηνινγηθε γλσζε. Σν "μεξσ" ζα πξεπεη λα ην αθνπζνπκε πεξηζζνηεξν κεζα απν ηελ πξσηε κνξθε 11

12 ηνπ ξεκαηνο, "μεπξσ", πνπ εξρεηαη απν ην εθ- θαη ηνλ ανξηζην ηνπ αξραηνπ ΔΤΡΙΚΧ, ΔΤΡΟΝ. <Σν μεξεη> ζα πεη ηνηε: Σν ερεη βξεη, ην ερεη δεη θαη ην εηδσκα ηνπ ηνλ ερεη ζεκαδεςεη. Απην πνπ μεξεη νπνηνο αγαπεζε, εηλαη ν λνκνο πνπ δηαηππσλεηαη ζηα ινγηα ηνπ Ηξαθιεηηνπ: ΔΝ ΠΑΝΣΑ. ε πξσηε καηηα θαλεηο ζα λνκηδε πσο εδσ ν πνηεηεο κηια γηα ην πνηεκα, γηα θαηη πνπ ελδηαθεξεη ηνπο πνηεηεο, νρη εκαο. Οκσο δελ αλαθεξεηαη ζηνπο πνηεηεο. Αλαθεξεηαη ζε <νπνηνλ αγαπεζε>. Απηνο, <ην μεξεη>. Καη ηο ποιημα δελ εηλαη ζηηο πνηεηηθεο ζπιινγεο. ' απηεο εηλαη ηα πνηεκαηα. <Σν πνηεκα>, ην ιεεη δπν θνξεο, <εηλαη παληνπ>. Θπκνκαζηε ηα ινγηα ηνπ αημπεξ: <Δηκαζηε απν πιηθν ζαλ απην πνπ εηλαη θηηαγκελα ηα νλεηξα...> <Σν πνηεκα εηλαη παληνπ> ζα πεη: <Σν πνηεκα> νλνκαδεη ελαλ ηξνπν κε ηνλ νπνην παξνπζηαδνληαη ηα ππαγμαηα ηος κοζμος, νλνκαδεη ελαλ ηποπο παποςζιαρ, ελαλ ηξνπν πνπ θαλεη θαηη λα παξνπζηαδεηαη <ηδην θαη δηαθνξν απν ηελ δσε καο>. Ο ηξνπνο απηνο εηλαη νπσο [...] αιιαδεη ην πξνζσπν θη σζηνζν κελεη ην ηδην γπλαηθαο πνπ γπκλσζεθε. <ην θσο ησλ αιισλ>, πνπ δελ ην μεξνπλ γηαηη δελ αγαπεζαλ, ην γπκλσκα γηλεηαη αληηιεπην ζηελ αθαηξεζε ησλ ελδπκαησλ, ζηελ αιιαγε, ζην πξηλ ηεο ληπκελεο γπλαηθαο θαη ζην ησξα ηεο γπκλεο. ην θσο ηνπο <ν θνζκνο θζεηξεηαη> κε ηελ εκπινθε ζηα αληηζεηα, ζην πξηλ θαη ζην ησξα, ζην ληπκελν θαη ζην γπκλν θνξκη, ζηελ επηζπκηα θαη ζηελ εθπιεξσζε. <Οπνηνο αγαπεζε> ζα δεη ηα παληα ζην πξνζσπν ηεο: <πσο αιιαδεη θη σζηνζν παξακελεη ην ηδην>. Κη απην επηζεο εηλαη θαηη πνπ <δελ ην εμεγεη θαλεηο, ην βιεπεη>. Βιεπεη νρη εθεηλν πνπ απισο αιιαδεη κα εθεηλν πνπ <αιιαδεη θη σζηνζν παξακελεη ην ηδην>. Απην, ην <ηδην θαη δηαθνξν απν ηελ δσε καο>, εδσ νλνκαδεηαη: <ην πνηεκα>. Καη <εηλαη παληνπ>. <Σν πνηεκα> νλνκαδεη ηελ δσε καο, γπκλε. ε γπκληα νινθιεξεο ηεο δσεο γξαθεη ν εθεξεο ζην ηειεπηαην ηνπ πνηεκα. <Κακηα θνξα>, <ζε κηα ζηηγκε κεγαιεο επδαηκνληαο>, ε θσλε ηνπ πνηεηε ζπκ-θσλεη κε <ην πνηεκα>. Σν εξγν απηεο ηεο ζπκ-θσληαο εηλαη ελα πνηεκα. Δηλαη παληνπ ην πνηεκα. Η θσλε ζνπ θακηα θνξα πξνβαηλεη ζην πιεπξν ηνπ Δλα πνηεκα νκν-ινγεη, γηα λα κεηλσ ζε ιεμεηο ηνπ Ηξαθιεηηνπ, νκν-ινγεη <ην πνηεκα>, πνπ <εηλαη παληνπ>, θαη πνπ ζηνλ Ηξαθιεηην νλνκαδεηαη ΛΟΓΟ. Η ζρεζε ινγνπ θαη νκν-ινγηαο ζπληζηα νκσο θαη ηνλ αθξνγσληαην ιηζν ηεο ζεξαπεπηηθεο ζπλνκηιηαο. Ο λνκνο ηεο δηεπεη ηελ εξκελεηα, εθνζνλ απηε πξαγκαησζεη σο νκν-ινγηα ηνπ ινγνπ πνπ θαζε θνξα ζειεη λα εξζεη ζε ινγν. Η εξκελεηα δελ εηλαη πξσηαξρηθα εξγν ηνπ ζεξαπεπηε. Δηλαη εξγν ηεο αγαπεο. Απν εδσ, απν ηνλ Ηξαθιεηην, κε ηελ θαζνδεγεζε ηνπ εθεξε, ν πνηεηεο κπνξεη λα καζεη ζηνλ ςπραλαιπηε θαη απην. Γηνηη ελδερνκελσο ε ζπλαληεζε πνπ αξκνδεη ζηελ ζεξαπεπηηθε ζπλνκηιηα, ζηηο ζηηγκεο πνπ ζπκβαηλεη αιεζηλα, αιια θαη ζ' απηεο πνπ πξνεηνηκαδεηαη, αιια θαη ζ' απηεο πνπ ιεηπεη, απηε ε ζπλαληεζε εηλαη ελα <ηδην 12

13 θαη δηαθνξν απν ηελ δσε καο>, ελα γπκλσκα θη απηε, νπνπ θαπνηνο, ην πξνζσπν ηνπ, <αιιαδεη / [...] θη σζηνζν παξακελεη ην ηδην>. Σν μεξεη νπνηνο αγαπεζε. 13