Απνςε, θηινη αθξναηεο, εηλαη θαη παιη καδη καο ζην ζηνπληην ν ςπραλαιπηεο θπξηνο

Transcript

1 Απνςε, θηινη αθξναηεο, εηλαη θαη παιη καδη καο ζην ζηνπληην ν ςπραλαιπηεο θπξηνο Κσζηαο Γεκελεηδεο, ζπγγξαθεαο ηνπ βηβιηνπ «Τν Όλεηξν», ην νπνην πξνθεηηαη λα θπθινθνξεζεη ζπληνκα απν ηηο εθδνζεηο Έξαζκνο. Τελ πξνεγνπκελε εβδνκαδα ν θπξηνο Γεκελεηδεο καο κηιεζε γηα ηε θξνϋδηθε ζεσξεζε ηνπ νλεηξνπ θαη καο εδσζε θαη κεξηθα παξαδεηγκαηα. Κπξηε Γεκελεηδε, θαη παιη ζαο θαισζνξηδσ ζηελ εθπνκπε. Τελ πξνεγνπκελε θνξα καο κηιεζαηε γηα ηε θξνϋδηθε απνςε πεξη νλεηξσλ κε ελα πνιπ θαηαλνεην παξαδεηγκα, λνκηδσ, αλαιπζεο νλεηξνπ ζπκθσλα κε ηε ζεσξηα ηνπ Freud. Απνςε, θαη κε αθνξκε βεβαηα ηελ εθδνζε ηνπ βηβιηνπ ζαο γηα ην νλεηξν, ζα ζαο παξαθαινπζα, πξηλ αθνπζνπκε ηηο δηθεο ζαο απνςεηο γηα ην νλεηξν, πνπ, αλ ερσ αληηιεθζεη ζσζηα, παξνπζηαδνπλ κηα ηδηαηηεξνηεηα, λα κεηλνπκε ιηγν αθνκα ζηνλ Freud, γηα λα δνπκε αλ γηλεηαη ηελ ζεζε ηνπ ζηελ ηζηνξηα, αο ηελ πσ εηζη, ηνπ νλεηξνπ. Ναη, θπξηα Ιπξηδαθε, ζηελ εθπνκπε ζαο απηε πνπ ερεη ηνλ ηηηιν «Επη ηελ απεηξνλ ζαιαζζαλ ησλ νλεηξσλ» αλαθεξεηε ζαλ ππνηηηιν «Σα νλεηξα θαη ν δηακεζνιαβεηηθνο ηνπο ξνινο ζηελ εμειημε ηεο ηζηνξηαο ηνπ αλζξσπνπ». εκεξα ινηπνλ, επηρεηξσληαο κηα εθηηκεζε ηεο θξνυδηθεο ζεσξηαο ησλ νλεηξσλ, ζα αξρηζσ κε κηα λπμε ζρεηηθα κε ηνλ ππνηηηιν πνπ αθνπζακε. Δειαδε, ζα παξνπζηαζσ ζε αδξεο γξακκεο ηελ ηζηνξηθε ζεζε ηεο θξνυδηθεο ζεσξηαο, ηελ ζεζε ηεο σο πξνο ηελ επνρε καο. Σν εξσηεκα εδσ εηλαη, πξσηνλ, ηη εηλαη απην πνπ ραξαθηεξηδεη ηελ επνρε καο θαη δεπηεξνλ, ηη ζεκαηλεη γηα εκαο, ηνπο αλζξσπνπο απηεο ηεο επνρεο ε θξνυδηθε ζεσξηα ησλ νλεηξσλ. Πνιπ ζρεκαηηθα ινηπνλ ζα ειεγα νηη ηα νλεηξα απν ηελ Αξραηνηεηα εσο θαη ην Ρνκαληηζκν ελλννπληαη ζηελ θπξηαξρε ζθεςε ηεο εθαζηνηε επνρεο ζε ακεζε ε εκκεζε ζρεζε κε ην Θετθν. Έηζη, παξαδεηγκαηνο ραξηλ, ζηελ Θιηαδα, ν Δηαο ζηειλεη ελα απαηειν νλεηξν ζηνλ Αγακεκλνλα. Ιαη ζην θαησθιη ηεο επνρεο καο, ζηνλ Ρνκαληηζκν, γξαθεη ν Ννβαιηο: Τν νλεηξν εηλαη κηα πξνζηαζηα ελαληηα ζηελ θαλνληθνηεηα θαη ζηε ξνπηηλα ηεο δσεο. Ληα απειεπζεξσζε ηεο αηρκαισηηζκελεο θαληαζηαο, νπνπ νιεο νη εηθνλεο ηεο δσεο γηλνληαη αλσ θαησ θαη ε αδηαθνπε ζνβαξνηεηα ηνπ ελειηθα δηαθνπηεηαη απν ελα ραξνπκελν θηιηθν παηρληδη. Σηγνπξα ρσξηο ηα νλεηξα ζα γεξλνπζακε γξεγνξνηεξα θαη εηζη κπνξεη θαλεηο λα ζεσξεζεη ην νλεηξν αλ κε δνζκελν απν ςεια, νπσζδεπνηε ζαλ ζετθν δσξν. Σαλ ελα θηιηθν ζπλνδν ζηελ

2 πνξεηα ηνπ πξνζθπλεηε πξνο ηνλ ηεξν ηαθν. Απηνο εηλαη ν ηξνπνο, κε ηνλ νπνην κηινπζαλ ζηνπο παιαηνηεξνπο ηα νλεηξα. Αθνκα θαη ζηνπο νλεηξνθξηηεο, ζηελ πξνθεηηθε δειαδε θπζε ηνπ νλεηξνπ, ππαξρεη ιαλζαλνπζα ε ζετθε ηνπ πξνειεπζε. Όκσο ζεκεξα, εθεηλνο πνπ βιεπεη ηα νλεηξα κεζα απν ηνλ νλεηξνθξηηε ε κα ηα καηηα ησλ Ρνκαληηθσλ, κνηαδεη κε εθεηλνλ ηνλ αγην αλζξσπν, ηνλ νπνην ζπλαληεζε ν Ζαξαηνπζηξα ζην δαζνο θαη ηνλ ξσηεζε ηη γπξεπεη εθεη. Ο αγηνο αλζξσπνο απαληεζε: «Ιαλσ ηξαγνπδηα θαη ηα ηξαγνπδασ θαη νηαλ θαλσ ηξαγνπδηα, γειασ, θιαησ θαη βξπρσκαη. Έηζη πκλσ ην Θεν. Λε ην ηξαγνπδη, κε ην γειην, κε ην θιακα θαη κε ην βξπρεζκν πκλσ ην Θεν». Ιαη νηαλ ν Ζαξαηνπζηξα εκεηλε κνλνο, εηπε ζηνλ εαπην ηνπ: «Αλ εηλαη δπλαηνλ! Απηνο ν αγηνο αλζξσπνο δελ αθνπζε αθνκα ζην δαζνο ηνπ πσο ν Θενο πεζαλε». Απηνο ν εζηθνινγηθα ηδσκελνο ζενο θαη κνλν απηνο ελλνεηηαη, νηαλ ιεεη ν Νηηζε «ν Θενο πεζαλε». Πεζαλε, γηαηη ηνλ ζθνησζαλ νη αλζξσπνη. Ιαη ηνλ ζθνησζαλ, γηαηη ην κεγαιεην ηνπ ην ππνινγηζαλ κε ηα κεηξα ηεο εμππλαδαο ηνπο θαη ζπκθσλα κε ηηο αλαγθεο ηνπο γηα αληακνηβε. Ιη εηζη ηνλ εμεπηειηζαλ. Martin Heidegger Εδσ δελ εηλαη ε ζηηγκε λα αλαπηπρζεη ε ξεζε ηνπ Νηηζε «ν Θενο πεζαλε» ζε νιεο ηεο ηηο απνςεηο, αλ απην εηλαη θαλ δπλαην. Σελ αλαθεξσ, γηαηη λνκηδσ πσο απηε ε ξεζε ραξαθηεξηδεη ηελ επνρε καο νζν θακηα αιιε. Σν νηη ν Θενο πεζαλε, δε ζεκαηλεη θαπνηνπ εηδνπο αζετζηηθε πξνπαγαλδα απν κεξνπο ηνπ Νηηζε. εκαηλεη νηη ν αλζξσπνο εηλαη πιενλ ε πξσηε αξρε. Όηη ην ζεκειην ηνπ βξηζθεηαη πιενλ ζην ηδην ηνπ ην ππνθεηκελν, ζηελ ηαπηνηεηα ηνπ. ε απην ην πλεπκα εηλαη πνπ κεγαισλνπκε, εηηε ην ζεινπκε εηηε νρη. Σελ εηδεζε πσο ν Θενο πεζαλε, ηελ παηξλνπκε γηα λα ρξεζηκνπνηεζσ ηελ εθθξαζε ελνο δαζθαινπ κνπ- «εδε κε ην κεηξηθν γαια». Γη απην, θαη εθνζνλ δελ εηκαζηε ζαλ ην γεξν αγην ηνπ δαζνπο, ηα νλεηξα ζηε κερξη ησξα παξαδνζε ηνπο, ελλνεκελα δειαδε ακεζα ε εκκεζα ζαλ ζεην κελπκα, δελ καο ιελε ηηπνηα. Εηλαη ζαλ λα κηιαλε κηα γισζζα λεθξε. Σελ κεηαθξαζε ησλ νλεηξσλ ζηε γισζζα ηεο επνρεο καο, ηεο επνρεο ησλ νπσο ιεεη ν πνηεηεο Friedrich Hölderlin- θεπγαησλ ζεσλ, απηελ ηελ κεηαθξαζε ησλ νλεηξσλ ηελ επηηειεη ν Freud κε ηελ ζεσξηα ηνπ γηα ηα νλεηξα. Σα νλεηξα καο γηλνληαη θαη παιη πξνζηηα, καο κηιαλε ζην νηθεην καο κεθνο θπκαηνο, θαζσο ησξα ελλννπληαη, νπσο ιεεη ν Freud θαζαξα ζαλ κηα επηδνζε ηνπ νλεηξεπνκελνπ. Έηζη ν Freud δηλεη

3 θαη παιη ζηα νλεηξα κηα ζεζε ζηε δσε καο. Όκσο. Τπαξρεη ελα νκσο. Σα νλεηξα, νπσο ηα ζπιιακβαλεη ν Freud, αλαγνληαη πιενλ ζηνλ αλζξσπν. Ο αλζξσπνο γηλεηαη ε αηηηα, ε αξρε θαη ην ηεινο ησλ νλεηξσλ. Απην ζα πεη, ηα νλεηξα δελ ελλννπληαη ζαλ νλεηξα κεζα απν ηε δηθε ηνπο ηε θπζε, αιια ζαλ αλζξσπηλε αλαγθε θαη ιεηηνπξγηα. Σα νλεηξα ζαλ νλεηξα ραλνληαη. Σα νλεηξα ραλνληαη νρη γηαηη πνηε ηα εηρακε, αιια γηαηη αλεθεη ζηε κνηξα θαη ησλ νλεηξσλ λα ραλνληαη ζηελ θπξηαξρε ζθεςε ηεο θαζε επνρεο. Απην ζπκβαηλεη παξαδεηγκαηνο ραξηλ ζηνλ θνζκν ηνπ Οκεξνπ, νπνπ ηα νλεηξα επηζεο ραλνληαη ζαλ νλεηξα, θαζσο ελλννπληαη ζαλ ζενζηαιηα. Ιαη παιη ε ππαγσγε ηνπο ζε κηα αξρε. Ιαη παιη ε αγλνεζε ηεο θπζεο ηνπο, ε νπνηα εθεηλε ηελ επνρε δηαθαηλεηαη κνλν κεζα απν ηα απνζπαζκαηα ηνπ Ηξαθιεηηνπ. ηνλ Freud ηα νλεηξα ραλνληαη θαη παιη, νκσο κε δηαθνξεηηθν ηξνπν, ππαγνκελα ησξα ζηε λεα αξρε ηνπ θνζκνπ, ζην αλζξσπηλν ππνθεηκελν. Ιαη εκεηο εηλαη γξαθην λα ηα πξνζεγγηδνπκε παληα κεζα απν ηελ εθαζηνηε παξεξκελεηα ηνπο. Έηζη ν Freud καο δηλεη ηα νλεηξα θαη ζπγρξνλσο καο ηα παηξλεη. Μαο ηα δηλεη, ζην ζεκεην πνπ καο ηα παξνπζηαδεη ηδσκελα ζην πλεπκα ηεο επνρεο καο ζαλ πξντνληα ςπρηθσλ αλαγθσλ θαη καο ηα παηξλεη γηαηη αθξηβσο δελ ηνπο αθελεη ηελ ππνζηαζε ηνπο, αιια θαλνληαο ηα αλζξσπηλε ιεηηνπξγηα, ηα θαζηζηα αθ εαπηνπ ηνπο αλππνζηαηα. Ο Freud αλαιακβαλεη απηελ ηελ ηξαγηθε θαη αλαπνθεπθηε κνηξα. Μαο εμνηθεησλεη κε ηα νλεηξα αιινηξησλνληαο ηα. Όκσο, αλ απην ζπκβαηλεη, εηλαη γηαηη θαη εκεηο νη ηδηνη ππαξρνπκε θαηα ην πιεηζηνλ απνμελσκελνη απν ηελ ηδηα καο ηε θπζε. Κπξηε Γεκελεηδε, αλ ερσ αληηιεθζεη ζσζηα, εζεηο καιινλ ζεσξεηηε νηη ην νλεηξν απν κνλν ηνπ δελ ζεκαηλεη ηηπνηα θαη νηη ε νπνηαδεπνηε ζεκαζηα ηνπ νθεηιεηαη ζηνλ αλζξσπν θαη κνλν. Δελ μεξσ αλ ερσ αληηιεθζεη ζσζηα. Ναη, εαλ κε ζεκαζηα ηνπ νλεηξνπ ελλννπκε κηα ζπλδεζε ηνπ νλεηξνπ κε ελα ζπκβαλ ηνπ μππλνπ, ηνηε ζα ειεγα νηη βεβαηα θαη ην νλεηξν ερεη κηα ζεκαζηα. Έηζη παξαδεηγκαηνο ραξηλ κπνξνπκε λα δνπκε ζην νλεηξν καο ελαλ αλζξσπν πνπ γλσξηζακε πξηλ απν ελα κελα, ελα ηεηνην νλεηξν πξηλ απν δπν κελεο δε ζα εηαλ δπλαην, δελ ζα εηαλ λνεην. Αθνκα αο ζπκεζνπκε θαη ηα ιεγνκελα πξνθεηηθα νλεηξα, κεξηθα απν ηα νπνηα αθνπζηεθαλ πξνζθαηα απν απηελ ηελ εθπνκπε. Όκσο απην πνπ ζεισ λα ηνληζσ, εηλαη νηη ε ζρεζε ησλ νλεηξσλ καο κε ηνλ μππλν, εηλαη ηειηθα ελα κπζηεξην. Έξρεηαη απξνζκελα, ρσξηο λα μεξνπκε πσο θαη απν πνπ. Δελ εηλαη δειαδε κηα ζρεζε ε νπνηα εμεγεη ηα νλεηξα. Δελ εηλαη κηα ζρεζε, κε ηελ νπνηα κπνξνπκε [θελν ζηελ ερνγξαθεζε] θαη επνκελσο δελ κπνξνπκε λα αξρηζνπκε ηηπνηα καδη ηεο. Σν πνιπ πνπ

4 κπνξνπκε εηλαη λα ηε δερηνπκε, εηζη νπσο απηε θαζε θνξα καο παξνπζηαδεηαη. Μπνξνπκε ινηπνλ ησξα λα αθνπζνπκε θαπνηα απνζπαζκαηα απν ην βηβιην ζαο, γηα λα δνπκε θαιπηεξα ηηο δηθεο ζαο απνςεηο ζπγθεθξηκελνπνηεκελεο πηα. Ναη. Σα απνζπαζκαηα απν ην βηβιην κνπ, ηα νπνηα ζα αθνπζεηε ζεκεξα, κηιαλ αθξηβσο γηα ηελ αλαδεηεζε ησλ νλεηξσλ ζαλ νλεηξσλ θαη γηα ηηο πξνθαηαιεςεηο, ηηο νπνηεο κηα ηεηνηα αλαδεηεζε πξεπεη ζεκεξα λα μεπεξαζεη. Ήδε ν ηηηινο ηεο «Εξκελεηαο ησλ Ολεηξσλ» ηνπ βηβιηνπ ηνπ Freud γηα ηα νλεηξα δεισλεη ηελ θπξηα ηνπνζεηεζε ηνπ θξνυδηθνπ εξγνπ. Τν βηβιην πνπ καο εθαλε λα πξνζεμνπκε ηα νλεηξα, δελ κηιαεη γηα ηα νλεηξα θαζ εαπηα, αιια γηα ηελ εξκελεηα ηνπο. «Πξνηηζεκαη λα δεημσ νηη ηα νλεηξα επηδερνληαη εξκελεηα», γξαθεη ν Freud. Τν νηη ηα νλεηξα επηδερνληαη εξκελεηα, δελ απνξξεεη βεβαηα απν ηα νλεηξα θαζ εαπηα, αιια εηλαη κηα νπσο ιεεη ν Freudπξνυπνζεζε. Ιαη πσο ην δηθαηνινγεη ν Freud αθελνο λα αζρνιεηηαη κε ηα νλεηξα θαη αθεηεξνπ, νπσο ν ηδηνο παξαδερεηαη, λα ηζρπξηδεηαη νινηεια απζαηξεηα νηη ηα νλεηξα κπνξνπλ θαη πξεπεη λα εξκελεπνληαη; Η απαληεζε εηλαη γηα ηνλ Freud επθνιε. Κεεη: «Αλ ερνπκε δηθην, απην κπνξεη λα ην δεημεη κνλν ε επηηπρηα ηεο δνθηκεο». Εδσ θαλεη ν Freud ιαζνο. Παξαζπξκελνο απν ελαλ απιν πξαγκαηηζκν, μερλαεη πσο κε ηηο εθαζηνηε θαηαιιειεο πξνυπνζεζεηο, νια κπνξνπλ λα δεηρηνπλ, αθνκα θαη ην νηη ηα νλεηξα επηδερνληαη εξκελεηα. Απην πνπ ν Freud νλνκαδεη επηηπρηα, δελ εηλαη παξα ε εθπιεξσζε ησλ δηθσλ ηνπ πξνυπνζεζεσλ. Θζρπξηδεηαη νηη ηα νλεηξα εηλαη εξκελεπζηκα θαη πηζηεπεη νηη ην απνδεηθλπεη παξνπζηαδνληαο κηα κεζνδν εξκελεηαο ησλ νλεηξσλ, δειαδε αλαθαιππηνληαο ζηα νλεηξα απην, κε ην νπνην ηα ερεη εδε πξνθαηαιαβεη. Ο Freud δελ κπνξεη ινηπνλ λα καο πεηζεη γηα ην δηθην ηνπ παξαπεκπνληαο καο ζηηο «επηηπρηεο» ηνπ. Απην παιη δε ζεκαηλεη νηη εδε ηειεησζακε κε ηελ εξκελεηα ησλ νλεηξσλ. Σεκαηλεη κνλν νηη δελ αθελνπκε ηελ θξηηηθε ζθεςε λα απνζηνκσζεη θαησ απν ην βαξνο ησλ απνδεημεσλ ηνπ Freud. Τσξα, απειεπζεξσκελνη απν ηηο ππνδεημεηο ηνπ κε πνηνλ ηξνπν νθεηινπκε λα δηαβαζνπκε ηελ «Εξκελεηα ησλ Ολεηξσλ», κπνξνπκε λα ζηξαθνπκε πξνο απηελ ηελ ηδηα. Τν βιεκκα θαη ε ζθεςε αλνηγνπλ γηα ηελ θξηηηθε ηεο αθνκνησζε. Δειαδε γηα κηα απνθαζηζηηθε αληηπαξαζεζε καδη ηεο. Εηλαη νπζηαζηηθν γηα ηελ εξεπλα καο ην νηη κε απηελ δε ζεινπκε λα καζνπκε ηηπνηα ην θαηλνπξην. Θεινπκε λα θαηαιαβνπκε θαηη πνπ εδε βξηζθεηαη αλνηρην κπξνζηα ζηα καηηα καο. Γηαηη θαηλεηαη πσο απην

5 θαηα ελα ηξνπν δελ θαηαιαβαηλνπκε. Ludwig Wittgenstein Πσο θηαλεη ν Freud λα ηζρπξηδεηαη νηη ηα νλεηξα κπνξνπλ λα εξκελεπηνπλ, δειαδε λα εμεγεζνπλ; Ο Freud δελ ζεηεη ν ηδηνο ελα ηεηνην εξσηεκα. Ίζσο γηαηη ε απαληεζε κνηαδεη πεξηζζνηεξν απν απηνλνεηε. Τα νλεηξα κπνξνπλ λα εμεγεζνπλ, κε ηελ πξνυπνζεζε νηη ηα νλεηξα ερνπλ κηα αηηηα, ελα γηαηη. Τν γηαηη απαηηεη κηα αηηηνινγεζε. ηαλ ελα νλεηξν ερεη αηηηα, ηνηε απην δελ εηλαη απισο νλεηξν, αιια εκθαληδεηαη ζαλ επαθνινπζν ηεο αηηηαο ηνπ. Τν απιν ηνπ νλεηξνπ ραλεηαη. Σηελ «Εξκελεηα ησλ Ολεηξσλ» επηηειεηηαη ε ζπλδεζε ελνο νλεηξνπ κε ηελ αηηηα ηνπ. Η αηηηνινγεζε ηνπ κεζσ ηεο εξκελεηαο. Η εξκελεηα, νπσο ιεεη ν Freud, αληηθαζηζηα ελα νλεηξν κε θαηη αιιν, σζηε απην ην νλεηξν, ην νπνην αθ εαπηνπ ηνπ δελ εηλαη θακηα θνηλσληθε εθθξαζε, θαλελα κεζν επηθνηλσληαο, ησξα παξαζηαηλεηαη ζαλ ελα ςπρηθν κνξθσκα κε λνεκα πνπ ερεη λα εληαρζεη ζηελ ςπρηθε ιεηηνπξγηα ηνπ μππλνπ. Η θξνυδηθε «Εξκελεηα ησλ Ολεηξσλ» ζπλδεεη ηα νλεηξα κε ηνλ μππλν θαη εηζη απνθαζηζηα ηελ, νπσο ιεεη ν Freud, δηαζπλδεζε ησλ ςπρηθσλ καο ελεξγεησλ. Απηε ε θαζνιηθε αηηηνινγηθε ζπζρεηηζε, νπνπ ε θαζε ςπρηθε ελεξγεηα εηλαη ζπλδεδεκελε κε ηηο αιιεο, νπσο παξαδεηγκαηνο ραξηλ, ηα νλεηξα κε ηνλ μππλν, ζπληζηα κηα πξνθαηαιεςε ηεο εξκελεηαο ησλ νλεηξσλ. Ο Freud ηελ πηνζεηεη ρσξηο δηζηαγκν. Τν νηη δελ θαλεη ινγν γηα απηελ, δε ζεκαηλεη θαζνινπ θαη νηη δελ ηη γλσξηδεη. Αληηζεηα νιε ε εξκελεηα ησλ νλεηξσλ θαη νιε ε θξνυδηθε ςπρνινγηα εηλαη κε πιεξε ζπλεηδεζε πξνθαηεηιεκκελε απν ην αηηεκα ηνπ γηαηη, ζπκθσλα κε ην νπνην νια ελλννπληαη κεζα απν ηελ αηηηνινγεζε, δειαδε ηελ εμεγεζε ηνπο. Ο αλζξσπνο εηλαη ην δσνλ ινγνλ ερνλ, ην δσληαλν νλ, πνπ αλαδεηα ηνπο ινγνπο θαη πνπ ινγνδνηεη. Άξαγε απηνο ν νξηζκνο νηη ν αλζξσπνο εηλαη ην δσνλ ινγνλ ερνλ, πνπ αλαδεηα ινγνπο θαη πνπ ινγνδνηεη, εμαληιεη ηελ νπζηα ηνπ αλζξσπνπ; Ή κεπσο ε νπζηα ηνπ αλζξσπνπ εηλαη απηε πνπ παξακελεη αθνκα θαη παξακελεη παληα ην ζπγθινληζηηθα αμηνλνεην; Θα επηηξεπνληαλ, αλ εηαλ εηζη, λα εγθαηαιεηπακε απην ην αμηνλνεην γηα ραξε ηεο μεθξελεο πνξεηαο ηεο απνθιεηζηηθα ππνινγηζηηθεο ζθεςεο θαη ησλ ηεξαζηησλ επηηπρησλ ηεο; Ή θαινπκαζηε ζε δξνκνπο, νπνπ ε λνεζε κπνξεη λα αληαπνθξηλεηαη ζην αμηνλνεην, αληη καγεκελε απν ηελ ππνινγηζηηθε ζθεςε λα ην παξαλνεη; Απην εηλαη ην εξσηεκα. Εηλαη ην θνζκντζηνξηθν εξσηεκα ηεο λνεζεο. Απν ηελ απαληεζε ηνπ ζα απνθαζηζηεη ηη ζα ζπκβεη κε ηε γε θαη κε ηελ παξνπζηα ηνπ αλζξσπνπ επαλσ ζε απηε ηε γε.

6 Martin Heidegger Σηελ ζθεςε ελνο αλζξσπνπ, ν νπνηνο αθνκα θαη γηα θαηη ην αζεκαλην θαη ηπραην ζα ακθηζβεηνπζε ηελ αλαγθε κηαο εμεγεζεο, ν Freud αληηδξα βηαηα. Κεεη: Τη ελλνεη κ απην; Θζρπξηδεηαη νηη ππαξρνπλ εζησ θαη κηθξα ζπκβαληα, πνπ δελ εκπηπηνπλ ζηελ δηαζπλδεζε ηνπ παγθνζκηνπ ζπκβαληνο, πνπ ζα κπνξνπζαλ θαη λα κελ εηλαη νπσο εηλαη; ηαλ θαλεηο δηαζπα ηνλ θπζηθν ληεηεξκηληζκν ζε ελα ζεκεην, ηνηε ερεη πεηαμεη ζηα ζθνππηδηα νιε ηελ επηζηεκνληθε θνζκνζεσξηα. Ο Freud ερεη δηθην. Ίζσο νιε ε επηζηεκνληθε θνζκνζεσξηα, ζηγνπξα νκσο ε θξνυδηθε ςπρνινγηα, ζηεθεηαη θαη πεθηεη κε ην εξσηεκα αλ θαπνην, εζησ θαη αζεκαλην ζπκβαλ, παξαδεηγκαηνο ραξηλ ελα νλεηξν, κπνξεη λα εμεγεζεη. Δειαδε λα αηηηνινγεζεη θαη λα εληαρζεη ζην πιεγκα ησλ αιιεινζπζρεηηζκσλ ηνπ ζπζηεκαηνο. Ή, αλ δε ρξεηαδεηαη θακηα εμεγεζε. Ο Freud εηλαη ζηγνπξνο. Ο θηινο καο δελ ζα ζειεζεη λα αλαιαβεη ηηο ζπλεπεηεο ηεο πξσηεο ηνπ απαληεζεο. Θα ελδσζεη. Ιαη αλ ν θηινο καο δελ ελδσζεη; Αλ αθνπγνληαο ηνλ Freud λα κηιαεη γηα ηελ δηαζπλδεζε ηνπ παγθνζκηνπ ζπκβαληνο, ζπκνηαλ ηα ινγηα ελνο αιινπ παιαηνηεξνπ γηαηξνπ πνπ ιελε «Τν ηξηαληαθπιιν δελ ερεη γηαηη. Αλζηδεη, επεηδε αλζηδεη». Λεπσο πξαγκαηη θαηη ην αζεκαλην θαη ηπραην, παξαδεηγκαηνο ραξηλ ελα νλεηξν ε ελα ηξηαληαθπιιν, αξθεη γηα λα πεηαμεη ζηα ζθνππηδηα νιε ηελ επηζηεκνληθε θνζκνζεσξηα; ια εμαξησληαη απν ην εαλ ελα νλεηξν ζα ηεζεη θαησ απν ην γηαηη, αλ δειαδε ζα εμεγεζεη θαη ζα αληηθαηαζηαζεη απν θαηη αιιν θη επνκελσο ζα μεραζηεη ζαλ νλεηξν ε εαλ εηλαη δπλαηνο θαη ελαο αιινο δξνκνο. Έλα νλεηξν ζαλ ην νλεηξν πνπ θαλεξσλεηαη αθ εαπηνπ ηνπ δηρσο γηαηη. ηε λνεζε θαζε πξαγκα γηλεηαη κνλαρηθν θαη αξγν. Martin Heidegger Απηε ε δπλαηνηεηα λα καο κηιεζεη ελα νλεηξν ζαλ ηεηνην, δηρσο γηαηη, αγλνεζεθε απν ηε δπηηθε ζθεςε. Ιαη απην εηαλ επνκελν, θαζσο ε αλαδεηεζε ηεο γλσζεο αθνινπζεζε ην δξνκν ηνπ Αξηζηνηειε. Κεεη ν Αξηζηνηειεο: Τνηε γαξ νηνκεζα γηγλσζθεηλ εθαζηνλ νηαλ ηα αηηηα γλσξηζνκελ. Δειαδε: Τνηε πηζηεπνπκε νηη γλσξηδνπκε ην θαζε ηη, νηαλ γλσξηζνπκε ηα αηηηα. Ο ηδηνο ν Αξηζηνηειεο εηλαη πνπ ξσηαεη: Τη δε εζηη ην ελππληνλ θαη πσο γηλεηαη; Τη εηλαη ην νλεηξν θαη πσο γηλεηαη; Τν «θαη» πξεπεη εδσ λα αθνπζηεη επεμεγεκαηηθα. Τη εηλαη ην νλεηξν, δειαδε

7 πσο γηλεηαη. Τν εηλαη ηνπ νλεηξνπ εξκελεπεηαη εδσ γηα πξσηε θνξα ζαλ δεηεκα ηεο γελεζεο ηνπ νλεηξνπ κεζα απν ην δεηνπκελν αηηην ηνπ. Σε απην ην πλεπκα πξεπεη λα αθνπζηεη θαη ε πξνεγνπκελε αληηδξαζε ηνπ Freud ζηελ παξεκβαζε ηνπ θηινπ καο. Τα πξαγκαηα, ιεεη, εηλαη νπσο εηλαη, δειαδε ηα πξαγκαηα ππαξρνπλ ζην εηλαη ηνπο κεζα απν ηε δηαζπλδεζε ηνπ παγθνζκηνπ ζπκβαληνο. Σε απηελ ηελ ζθεςε ην εηλαη ησλ πξαγκαησλ δελ εηλαη πιενλ θαηη ην πεγαην θαη πξσηνγελεο, αιια ελα πξντνλ αηηηνινγηθσλ αιιεινζπζρεηηζεσλ. Τα νλεηξα θαζ εαπηα εηλαη θαηη ην αδηαλνεην. Ιαη ηνπην δεηρλεηαη πξνπαλησλ, νπνπ ν Freud κηιαεη ν ηδηνο γηα ηα νλεηξα θαζ εαπηα. Κεεη ν Freud: «Τν νλεηξν δελ εηλαη αθ εαπηνπ ηνπ θαλελνο εηδνπο θνηλσληθε εθθξαζε, θαλελα κεζν επηθνηλσληαο. Εηλαη μελν θαη αγλσξηζην. Ξελα νκσο δελ εηλαη ηα νλεηξα αθ εαπηνπ ηνπο». Εδσ ππαξρεη αθνκα ελα απνθαζηζηηθν ιαζνο ηνπ Freud. Τα νλεηξα εηλαη μελα κνλν γηα εθεηλε ηε ζθεςε, ε νπνηα εηλαη πξνεηνηκαζκελε λα ηα ελλνεζεη κεζα απν ηελ εμεγεζε ηνπο θαη ηε ζπζρεηηζε ηνπο κε ηηο ςπρηθεο ελεξγεηεο ηνπ μππλνπ. Ιαηη γηα ην νπνην ηα νλεηξα ζαλ νλεηξα δελ πξνζθεξνληαη θαζνινπ. Η απνςε νηη ηα νλεηξα ερνπλ ζρεζε κε ηνλ μππλν δελ κπνξεη λα απνδεηρηεη ζαλ ζσζηε κε ηελ επηλνεζε κηαο ηερληθεο γηα ηελ εξκελεηα ησλ νλεηξσλ. Η θπξηαξρηα ηνπ γηαηη εηλαη πνπ αμησλεη ηε ζπζρεηηζε ησλ νλεηξσλ θαη ηνπ μππλνπ κεηαμπ ηνπο. Τν βηβιην «Η Εξκελεηα ησλ Ολεηξσλ» ηνπ Freud εηλαη ε αληαπνθξηζε ζε απην ην αηηεκα. Ο Freud λνκηδεη νηη κηιαεη γηα ηα νλεηξα αθ εαπηνπ ηνπο, νκσο κηιαεη γηα ηα νλεηξα απν ηελ απνςε ηνπ δεηνπκελνπ αηηηνπ ηνπο, ην νπνην βεβαηα δελ κπνξεη λα πξνθπςεη απν κνλν ηνπ κεζα απν ηα ηδηα ηα νλεηξα. Λνλν γηα ην βιεκκα ην πξνζαλαηνιηζκελν ζην γηαηη εηλαη ηα νλεηξα αθαηαλνεηα, μελα θαη αγλσξηζηα. Απην ην βιεκκα νκσο εηλαη ηπθιν γηα ηα νλεηξα ζαλ νλεηξα. κσο θακηα ζρεζε αλακεζα ζηα νλεηξα θαη ζηνλ μππλν, νζν απηνλνεηε θαη αλ θαηλεηαη απηε, δελ κπνξεη πνηε λα πεξηιαβεη κεζα ηεο ην οτι ν αλζξσπνο νλεηξεπεηαη. Τν νηη ησλ νλεηξσλ δελ εμεγεηηαη. Εηλαη δεδνκελν, νπσο εηλαη δεδνκελν θαη ην νηη ηνπ μππλνπ. Απην πνπ κπνξεη ππνηηζεηαη λα εμεγεζεη εηλαη τα δεδνκελα ησλ νλεηξσλ, εθνζνλ απηα εμαλαγθαζηνπλ λα ππεηζειζνπλ ζε κηα ζπζρεηηζε κε δεδνκελα ηνπ μππλνπ. Εαλ μεθηλεζεη θαλελαο απν τα δεδνκελα ησλ νλεηξσλ θαη νρη απν το δεδνκελν ηνπο. κσο ην δεδνκελν ησλ νλεηξσλ, ην οτι ππαξρνπλ ηα νλεηξα ζαλ νλεηξα, παξακελεη θαηη ην εζραην, αλεμεγεην θαη αλεμεγεζηκν δηρσο γηαηη. Όρη ην πσο εηλαη ν θνζκνο εηλαη ην κπζηεξην, αιια ην νηη εηλαη.

8 Ludwig Wittgenstein Τν βιεκκα πνπ εηλαη ηπθιν γηα ηα νλεηξα ζαλ νλεηξα βιεπεη ηα δεδνκελα ησλ νλεηξσλ θαη λνκηδεη νηη βιεπεη ηα νλεηξα θαζ εαπηα. Αιια δελ βιεπεη ην θπξην, νηη ρσξηο ην δεδνκελν ησλ νλεηξσλ ηα νλεηξα κε ηα εθαζηνηε δεδνκελα ηνπο ζα εηαλ πεξα γηα πεξα αλππνζηαηα θαη αδηαλνεηα. κσο θαηαξρελ πξνερεη λα θαλεξσζεη νινηεια απην πνπ βιεπεη ην βιεκκα ην ηπθιν γηα ηα νλεηξα. Πξεπεη λα ζπλερηζηεη ε επεξσηεζε ηνπ σο πξνο ηηο απνςεηο ηνπ κερξη λα θαλεξσζεη ε πξσηε ηνπ ζρεζε κε ηα νλεηξα θαζ εαπηα. λεηξα θαη απηνζπληεξεζε Η ζπζρεηηζε ησλ νλεηξσλ κε ηνλ μππλν αλεθεη ινηπνλ ζηελ ακπλα ηνπ αλζξσπνπ ελαληηα ζηηο θαηαζηξνθηθεο αλαγθεο ησλ νξκσλ ηνπ, δειαδε ζηελ απηνζπληεξεζε ηνπ. Απηνζπληεξεζε ζεκαηλεη ζπληεξεζε ηνπ εαπηνπ, δειαδε ηεο ηαπηνηεηαο ηνπ αλζξσπνπ. Απηε εηλαη θαη ε νξηαθε πξνθαηαιεςε πνπ θπξηαξρεη επαλσ ζηα νλεηξα. Τν πζηαην αηηην ησλ νλεηξσλ εηλαη ε δηαζθαιηζε ηεο ηαπηνηεηαο ηνπ αλζξσπνπ. Η ηαπηνηεηα ηνπ αλζξσπνπ παξαζηαηλεηαη ζαλ ην εγσ, ην νπνην γλσξηδεη ηνλ εαπην ηνπ ζαλ ηαπηνζεκν κε ηνλ εαπην ηνπ θαη δηαθνξεηηθν απν ηηο αιιεο νληνηεηεο. Δεκηνπξγεηηαη θαη δηαηεξεηηαη κεζσ απηνπ πνπ ν Freud νλνκαζε ςπρηθν νξγαλν. Σ απην εδξαδνληαη νη κεραληζκνη ηεο νλεηξηθεο δηεξγαζηαο. Η δηαηεξεζε θαη δηαζθαιηζε ηεο ηαπηνηεηαο ζαλ ην απνθαζηζηηθν λνεκα ηεο δσεο ππαγνξεπνπλ θαη ηελ πξνζβαζε ζηα νλεηξα. Αλ παξαδεηγκαηνο ραξηλ ελαο αλζξσπνο νλεηξεπηεη νηη εηλαη πεηαινπδα, ηνηε ζεσξεηηαη απηνλνεην νηη ε νλεηξηθε πεηαινπδα δελ εηλαη πξαγκαηηθε πεηαινπδα, αιια ζπκβνιν απν θαηη πνπ αθνξα ηνλ νλεηξεπνκελν. Η νλεηξηθε πεηαινπδα αλεθεη κε ελαλ ηξνπν πνπ ζα θαλεη απν ηελ εξκελεηα ηνπ νλεηξνπ ζηνλ νλεηξεπνκελν, ζηελ ηαπηνηεηα ηνπ μππληνπ εγσ ηνπ. Ο ηνπνο ηεο ηαπηνηεηαο εηλαη ινηπνλ ν μππλνο. Η θξαζε ηνπ Freud νηη ελα νλεηξν ερεη λα εληαρζεη ζηελ ςπρηθε ιεηηνπξγηα ηνπ μππλνπ αθνπγεηαη ησξα δηαθνξεηηθα. Ο ρσξηζκνο ηεο ηαπηνηεηαο ηνπ εγσ απν ην κε εγσ, παξαδεηγκαηνο ραξηλ απν ηελ νλεηξηθε πεηαινπδα, αλεθεη ζην δηαρσξηζκν ηνπ μππλεηνπ αλζξσπνπ απν απηελ θαη ζηελ επηβνιε ηνπ επαλσ ηεο. Τν ηηκεκα εηλαη νηη ε πεηαινπδα ηνπ νλεηξνπ ζαλ πεηαινπδα ραλεηαη.