Πεξη ηεο ζπκβνιεο ηνπ Freud 1

Transcript

1 Κσζηαο Γεκελεηδεο Πεξη ηεο ζπκβνιεο ηνπ Freud 1 Ο ηηηινο ηεο νκηιηαο κνπ εηλαη "Πεξη ηεο ζπκβνιεο ηνπ Freud". Σν "πεξη" ζειεη θαηαξρελ λα ππνγξακκηζεη νηη ζα κηιεζσ κνλν γηα κηα δηαζηαζε ηνπ εξγνπ ηνπ Freud. Καηνπηλ ην "πεξη" δεισλεη νηη δελ ζα παξαζεζσ ηε ζεσξηα ηνπ αιια ζα κηιεζσ γηα ηε ζεσξηα ηνπ. Γηα πνηα δηαθνξα κηισ; Μηα ηεηνηα ζεσξηα, αιια θαη πνιιεο πξνηαζεηο ζηελ θαζεκεξηλε καο δσε, ζεζεηο καο γηα ην ελα θαη ην αιιν, δελ εηλαη απιεο απνθαλζεηο. Έρνπλ ραξαθηεξα απαληεζεο, αληαπνθξηζεο, πνπ ζπρλα παξαβιεπεηαη. Πξνζθαηα π.ρ. ελαο πειαηεο κνπ θαη ζπλαδειθνο ειεγε νηη ληξεπεηαη λα πεη πσο εηλαη ζεξαπεπηεο. Απηε ε θξαζε δελ εηλαη απνθαλζε. Λεγεηαη απελαληη ζε θαπνηνλ, πνπ ηνλ ακθηζβεηεη, ηνλ θνηηαδεη επηθπιαθηηθα, εηξσληθα, θνξντδεπηηθα. Σν νηη εηζη εηλαη, ην πνηνο εηλαη απηνο ν θαπνηνο, κπνξεη λα απνθαιπθζεη ζηελ πνξεηα ηεο ςπρνζεξαπεηαο, νκσο ηνπην δελ εηλαη ηνπ παξνληνο. Αο ζπγθξαηεζνπκε ην νηη ε γισζζα καο, αθνκα θαη ζηνλ κνλνινγν, αθνκα θαη ζηηο ζθεςεηο καο, αθνκα θαη ζηηο ζησπεο καο ερεη εμαξρεο θαη παληα απηνλ ηνλ δηαινγηθν ραξαθηεξα. Θα ζπδεηεζσ ινηπνλ ηε ζεσξηα ηνπ Freud γηα ην αζπλεηδεην νρη σο ζεσξηα αιια ζην θσο ελνο δηαινγνπ ζηνλ νπνην βιεπσ απηελ ηε ζεσξηα λα αλεθεη. ε πνην εξσηεκα, ζε πνηαλ απνξηα απαληα ν Freud κε ηε ζεσξηα ηνπ γηα ην αζπλεηδεην; Σελ θαηεπζπλζε ηελ δηλεη ν ηδηνο. ην θεηκελν κε ηνλ ηηηιν "Σν αζπλεηδεην" γξαθεη: [Η ππνζεζε ηνπ αζπλεηδεηνπ] εηλαη αλαγθαηα γηαηη ηα δεδνκελα ηεο ζπλεηδεζεο ερνπλ ζε κεγαιν βαζκν θελα ζπρλα ηνζν ζε πγηεηο νζν θαη ζε αζζελεηο ζπκβαηλνπλ ςπρηθεο ελεξγεηεο πνπ πξνυπνζεηνπλ γηα ηελ εμεγεζε ηνπο αιιεο ελεξγεηεο, ηηο νπνηεο νκσο ε ζπλεηδεζε δελ καξηπξεη. Σεηνηεο ελεξγεηεο δελ εηλαη κνλν νη παξαπξαμεηο θαη ηα νλεηξα ζε πγηεηο, θαζσο θαη νια νζα θαλεηο απνθαιεη ςπρηθα ζπκπησκαηα [ ] ζε αζζελεηο. - Η πιενλ πξνζσπηθε θαζεκεξηλε καο εκπεηξηα, καο γλσζηνπνηεη ηδεεο, ηελ πξνειεπζε ησλ νπνησλ δελ γλσξηδνπκε, θαη ζπκπεξαζκαηα ζθεςεσλ, ε δηεξγαζηα ησλ νπνησλ καο ερεη κεηλεη θξπθε. ιεο απηεο νη ζπλεηδεηεο ελεξγεηεο ζα εκελαλ αζπλδεηεο θαη αθαηαλνεηεο αλ επηκελνπκε ζηελ α- μησζε λα πξεπεη λα γλσξηδνπκε κε ηε ζπλεηδεζε νζεο ςπρηθεο ελεξγεηεο ζπκβαηλνπλ κεζα καο. Σηο εληαζζνπκε ζε κηα θαηαδεημηκε ζπζρεηηζε νηαλ ζπκπεξηιακβαλνπκε ηηο αζπλεηδεηεο 1 Οκηιηα ζηελ εκεξηδα "Φξνηλη: ν αλζξσπνο θαη ην εξγν ηνπ. Αθηεξσκα ζηα 150 ρξνληα απν ηελ γελλεζε ηνπ." Φπρηαηξηθν Ννζνθνκεην Θεζζαινληθεο, 19 Γεθεκβξηνπ

2 ελεξγεηεο πνπ απνθαιπθηεθαλ. κσο θεξδνο ζε λνεκα θαη ζπζρεηηζε εηλαη νινηεια δηθαηνινγεκελν θηλεηξν, ην νπνην κπνξεη λα καο νδεγεζεη πεξαλ ηεο ακεζεο εκπεηξηαο. Θα εμεηαζνπκε απηα ηα ινγηα κε πξνζνρε. [Η ππνζεζε ηνπ αζπλεηδεηνπ] εηλαη αλαγθαηα γηαηη ηα δεδνκελα ηεο ζπλεηδεζεο ερνπλ ζε κεγαιν βαζκν θελα Γηα πνηα θελα κηια ν Freud; Σα βιεπεη ζηηο παξαπξαμεηο, ζηα νλεηξα, ζηα ςπρηθα ζπκπησκαηα, αιια θαη ζηηο ηδεεο ηεο θαζεκεξηλνηεηαο καο, ηελ πξνειεπζε ησλ νπνησλ δελ γλσξηδνπκε. Με πνηνλ ηξνπν ππεηζεξρεηαη εδσ ελα θελν; Μηα "παξαπξαμε" εηλαη π.ρ. ην μεραζκα: Μηα γπλαηθα, θεπγνληαο απν ην δσκαηην ελνο γλσζηνπ ηεο, αθελεη ηελ ηζαληα ηεο εθεη. ηνλ δξνκν θαπνηα ζηηγκε ζπλεξρεηαη, εηλαη ζαλ λα μππλα απν ελα νλεηξν, βιεπεη πσο ζην ρεξη ηεο, εθεη πνπ ζα 'πξεπε λα θξεκεηαη ε ηζαληα, δελ ερεη ηηπνηα. ην ρεξη ηεο ελα θελν. Σαξαδεηαη, μαθληθα βξηζθεηαη ε ηδηα ζην θελν, ε ηδηα θελσλεηαη, ηελ πηαλεη θαηη ζαλ δαιε, απηελ, θαη ηνλ Freud. Πξηλ απν κεξηθνπο κελεο ε γπλαηθα κνπ νλεηξεπηεθε πσο εκαζηαλ ζηε νπκαηξα ελα κεξνο πνπ πνηε δελ πεγε, δελ πεγα, δελ ζθεθηεθακε θαη δελ αλαθεξακε. Η δσε ηεο ζηελ Διιαδα, ε ηζηνξηα ηεο, νη νξηδνληεο ηεο απν ηε κηα θαη ε νπκαηξα απν ηελ αιιε, θαη κεηαμπ ηνπο ελα θελν. Κελν ππαξρεη θαζε θνξα πνπ ελα ιεγνκελν "ςπρηθν ζπκπησκα", κηα ηδεα, κηα πξαμε, κηα απνθαζε εξρεηαη, νπσο ιεκε, "απν ην πνπζελα". Βεβαηα ιεκε "απν ην πνπζελα", νκσο δελ ην πηζηεπνπκε. Πνιπ πεξηζζνηεξν ηεηλνπκε λα ην αληηκεησπηζνπκε νπσο ν Freud, δειαδε λα ζεσξεζνπκε νηη ην πνπζελα δελ εηλαη πξαγκαηηθν πνπζελα αιια νηη εκεηο δελ γλσξηδνπκε αθνκα ηε ζπλδεζε, ηελ εμεγεζε πνπ γεθπξσλεη ην ραζκα αλακεζα ζηε γπλαηθα κε ηελ ηζαληα θαη ηε γπλαηθα ρσξηο ηζαληα, αλακεζα ζηελ Διιαδα ηνπ μππλνπ θαη ηε νπκαηξα ηνπ νλεηξνπ. Γελ παηξλνπκε ην θελν σο θελν. Ήδε ην νηη ελα μεραζκα, ελα νλεηξν θιπ. καο μαθληαδνπλ, καξηπξεη νηη εηκαζηε πξνθαηεηιεκκελνη. Γηνηη κνλν ζ' ελαλ θνζκν νπνπ θπξηαξρεη ε εμεγεζε, ε ζπλδεζε, ην λνεκα θαη ε ζπζρεηηζε θαλεηο ζα μαθληαζηεη απν ελα μεραζκα θη απν ελα νλεηξν, ζα θαλεη ινγν γηα θελα, ζα αλεζπρεζεη. ηελ νπηηθε πνπ εδσ ζαο παξνπζηαδσ, ε θαζεισζε ζ' απηελ ηελ πξνθαηαιεςε μεθηλεζε κε ηελ παξαζηαζε ηνπ θνζκνπ σο κεραλεο. "Machina mundi", θνζκηθε κεραλε. Η εθθξαζε απαληαηαη εδε ζε ιαηηληθα ρξηζηηαληθα θεηκελα ησλ ειιεληζηηθσλ ρξνλσλ θαη αξρηθα ζπκπεξηιακβαλε ηνλ ζεν σο ηνλ αξρηκεραληθν ηεο θνζκηθεο κεραλεο. Αξγνηεξα, ζην δηαζηεκα κεηαμπ 15νπ θαη 18νπ αησλα, ε κεραλε απνιπεη ηνλ κεραληθν ηεο. Οη πξσηνη ζηαζκνη ζηε δνκεζε ηεο λεαο εηθνλαο ηνπ θνζκνπ αθνπλ ζηα νλνκαηα Κνπεξληθνο, Γαιηιαηνο, Descartes, Leibmiz, Νεπησλαο. Η επηζηεκνληθε παξαζηαζε ηνπ θνζκνπ θαζηζηαηαη θπξηαξρε. Απηε εηλαη, κε αθξα ζπληνκηα, ε πξνθαηαιεςε πνπ αλεθεξα. Σελ ερνπκε παξεη νρη κνλν κε ην κεηξηθν γαια, νπσο ειεγε ελαο δαζθαινο κνπ, αιια θαη κε ην γαια ησλ γηαγηαδσλ θαη ησλ πξν-πξνγηαγηαδσλ καο. Σν ιεγνκελν "ςπρηθν" εηλαη θη απην κηα παξαζηαζε ησλ λενηεξσλ ρξνλσλ ελα ζεκα ζην νπνην εδσ δελ κπνξσ λα επεθηαζσ πεξηζζνηεξν. Η ζπκβνιε ηνπ Freud εγθεηηαη ζην νηη κε απνθαζηζηηθν ηξνπν 2

3 ελεηαμε ηε ζθαηξα ηνπ ςπρηθνπ ζηελ machina mundi. Ο ηηηινο ππν ηνλ νπνην εδσ ην ςπρηθν εληαζζεηαη ζηελ θνζκηθε κεραλε εηλαη: "ςπρηθν νξγαλν", νπνπ ε ιεμε "νξγαλν" εηλαη κεηαθξαζε ηνπ γεξκαληθνπ "Apparat", πνπ ζα πεη "ζπζθεπε", νπνπ δειαδε εηλαη πεξηζζνηεξν εθδειε ε κεραληζηηθε, εξγαιεηαθε θπζε ηνπ. Έλα ραξαθηεξηζηηθν ηεο κεραλεο εηλαη νηη ηα γξαλαδηα ηεο δελ επηηξεπνπλ θαλελα θελν κεηαμπ ηνπο. Η ιεηηνπξγηα ηεο, νζνλ αθνξα ην ζεκα καο, επηηειεηηαη κε ηελ εμεγεζε - ηελ εξκελεηα. Η ελεξγεηα γηα ηελ θηλεζε ηεο παξερεηαη απν ηηο νξκεο θαη ηηο επηζπκηεο. ην "ςπρηθν νξγαλν" κε ηνπο "κεραληζκνπο" ηνπ ζπκβαηλεη κηα αελαε θαη πνιπζρηδεο αιιειεπηδξαζε ησλ κεξσλ ηνπ. Η δνκε ηνπ εηλαη θαηαηεζεηκελε ζην κνληειν ηεο θξνυδηθεο κεηαςπρνινγηαο. Ο Freud θιεηλεη ην απνζπαζκα πνπ ζαο δηαβαζα κε ηε θξαζε: Όκσο θεξδνο ζε λνεκα θαη ζπζρεηηζε εηλαη νινηεια δηθαηνινγεκελν θηλεηξν ην νπνην κπνξεη λα καο νδεγεζεη πεξαλ ηεο ακεζεο εκπεηξηαο. Η θξαζε εηλαη νιεζξηα. Οπηε ιηγν νπηε πνιπ αλαγνξεπεη ζε αιεζεο απην πνπ γηα κελα ερεη λνεκα θαη ζπζρεηηζε. Γειαδε αιεζηλν εηλαη απην πνπ αηζζαλνκαη πσο εηλαη αιεζηλν. Οη ππιεο ηεο απζαηξεζηαο ερνπλ αλνημεη δηαπιαηα. Η "ακεζε εκπεηξηα", ε αλαθνξα ζηα ηδηα ηα πξαγκαηα, πνπ κνλε απηε κπνξεη λα εηλαη ην κεηξν γηα κηα θνηλνηεηα αμηα ηνπ νλνκαηνο ηεο, παξακεξηδεηαη βαλαπζα. Αο ην δνπκε ζην απιν παξαδεηγκα ηεο γπλαηθαο πνπ θεπγνληαο απν ην δσκαηην ηνπ γλσζηνπ μερλα ηελ ηζαληα ηεο εθεη. Πνηα εηλαη εδσ ε "ακεζε εκπεηξηα"; Καηαξρελ ην ηηπνηα ζην ρεξη ηεο γπλαηθαο πνπ ερεη βγεη ζηνλ δξνκν. Ο Freud δελ ην πξνζερεη, θαη δελ κπνξεη λα ην πξνζεμεη γηαηη, ζπκθσλα κε ηελ πξνθαηαιεςε ηνπ, ην ζεσξεη ςεπηηθν θαη ερεη εμαξρεο ζηξαθεη ζηελ αλαδεηεζε κηαο εμεγεζεο. Σν καξηπξεη εδε ε πξσηε ηνπ θξαζε νπνπ κηια γηα ςπρηθεο ελεξγεηεο πνπ πξνϋπνζεηνπλ γηα ηελ εμεγεζε ηνπο αιιεο ελεξγεηεο Καη νρη θαλ ε θξαζε νινθιεξε αιια εδε ην "ςπρηθεο ελεξγεηεο". Γηνηη νηαλ ραξαθηεξηδσ ην μεραζκα "παξαπξαμε", δειαδε "πξαμε" θαη "ελεξγεηα", ηνηε εδε ην ερσ δεη σο θαηη ην νπνην "θαλσ". Θπκηδσ ζπλεζηζκελεο εθθξαζεηο ςπρηαηξσλ θαη ςπρνινγσλ νπνπ κηιακε γηα θαπνηνλ πνπ "θαλεη" θαηαζιηςε, "θαλεη" παληθν θιπ. ηνλ ηδην ηνλ Freud ην νλεηξν εηλαη ζπλσλπκν κε "εξγν ηνπ νλεηξνπ", ην πελζνο κε "εξγν ηνπ πελζνπο". Καη γηαηη κηισ εδσ γηα πξνθαηαιεςε; Γηνηη ην ηδην ην θαηλνκελν ηνπ μεραζκαηνο δελ καξηπξεη ηηπνηα πνπ λα δεισλεη ηνλ ραξαθηεξα κηαο πξαμεο, κηαο ελεξγεηαο. Η γπλαηθα απια θαπνηα ζηηγκε βιεπεη πσο ζην ρεξη ηεο θξεκεηαη ην ηηπνηα. Η γπλαηθα ζα πεη "μεραζα". Καη εδε ε ιεμε "μερλσ" καο παξαπιαλα. Γηνηη ε ιεμε κηιαεη ζ' απην πνπ ε γξακκαηηθε καο απνθαιεη "ελεξγεηηθε θσλε", ζαλ εμ νξηζκνπ λα ε- πξνθεηην γηα ηελ ελεξγεηα ελνο ππνθεηκελνπ. Ο απζηξηαθνο θηινζνθνο Ludwig Wittgenstein καο επεζηεζε ηελ πξνζνρε ζην νηη νη ιεμεηο κπνξνπλ θαη λα καο παγηδεπνπλ, θαη πνιπ ζπρλα καο παγηδεπνπλ. Ήδε ζηνλ Nietzsche δηαβαδνπκε: Σν νηη ππαξρεη ελα μεραζκα, δελ ερεη απνδεηρζεη αθνκε. Απην πνπ γλσξηδνπκε εηλαη κνλν νηη ε επαλαζπκεζε δελ εηλαη ζην ρεξη καο. ' απην ην θελν ηεο δπλακεο καο ζεζακε πξνζσξηλα 3

4 εθεηλε ηε ιεμε 'μερλσ': ζαλ λα ππαξρεη θαη κηα ηθαλνηεηα αθνκα ζην επξεηεξην. Μα ηη εηλαη ηειηθα ζην ρεξη καο! 2 "Σν νηη ππαξρεη ελα μεραζκα, δελ ερεη απνδεηρζεη αθνκε." Η θξαζε κνηαδεη αλνεηε. Αλ δελ παξαζπξζνπκε απν ηελ πξσηε καο αληηδξαζε θαη εγθπςνπκε ζ' απηελ, ζα κπνξνπζακε λα βξεζνπκε πξν απξννπησλ. πσο νηη ε ιεμε "μερλσ", εηο πεηζκα ηεο γξακκαηηθεο, δελ ερεη ελεζησηα ρξνλν. Γηνηη ζην μεραζκα αλεθεη ην νηη μερλσ πσο μερλσ. "Ξεραζα" ζα πεη θαη "μεραζηεθα". Γελ κπνξσ λα πσ "μερλσ" νπσο κπνξσ λα πσ "ζαο κηισ". Καη νκσο ε γπλαηθα ζα πεη "μεραζα" νπσο εγσ ην απνγεπκα ζα κπνξσ λα πσ "ζαο κηιεζα". Γηαηη ε γπλαηθα κηια ιαζνο; Γηνηη εγσ ην απνγεπκα ζα κπνξσ λα αλαθαιεζσ ηελ νκηιηα κνπ. κσο ελα replay ηνπ μεραζκαηνο εηλαη αδπλαην. Η γπλαηθα ηνπ δξνκνπ δελ κπνξεη λα α- λαθαιεζεη ηε γπλαηθα ηνπ δσκαηηνπ ηελ σξα πνπ μερλαεη ηελ ηζαληα. Σν μεραζκα δελ δεισλεηαη πνπζελα σο εκπεηξηα. Σν μεραζκα σο μεραζκα δελ εηλαη θαηλνκελν θαη δελ εηλαη εκπεηξηα! Καη ηη ερεη ζπκβεη ζην δσκαηην ηνπ θηινπ; Η γπλαηθα πνπ ζα πεη "μεραζα", ζα ζπλνδεπζεη ην "μεραζα" ξεηα ε αξξεηα κε ελα "Γελ ην πηζηεπσ!" θαη "Πσο ην εθαλα;" θαη "Δγσ ην εθαλα απην;". Σεο κελεη αλαπαληεην. Καη ερεη δηθην, πεξηζζνηεξν απ' νζν θαληαδεηαη. Γηνηη ε γπλαηθα ηνπ δσκαηηνπ πνπ θεπγεη ρσξηο ηζαληα εηλαη νλησο κηα αιιε απν ηελ γπλαηθα ηνπ δξνκνπ, γηα ηελ νπνηα ε ηζαληα κε ηα θιεηδηα, ην πνξηνθνιη, ην θηλεην θιπ. ζπληζηα αλαπνζπαζην κεξνο ηεο δσεο ηεο, εηλαη πξνεθηαζε ησλ ρεξησλ ηεο. Η δεπηεξε ηξνκαδεη νηαλ αληηθξηδεη ηελ πξσηε πνπ θηλεηηαη κε κηα αδηαλνεηε μεγλνηαζηα, κε ρεξηα γπκλα, πνπ δελ ινγαξηαδεη θιεηδηα θαη ζπηηη θαη απηνθηλεην, πνξηνθνιη θαη αλαγθεο θαη δνζνιεςηεο, θηλεην θαη δηθηπσζε κε θηινπο θαη ζπγγελεηο. "Δγσ ην εθαλα απην;" "Ναη," ζα ηεο ειεγα ηζσο, "θαη απην ην εθαλεο, θαη απηε ππεξμεο!" Σσξα ην "μεραζα" θαη ην θελν ηνπ καο κηια ζε ελα αιιν θσο. Σν θελν δεηρλεηαη σο ε απνζηαζε πνπ παηξλεη ε γπλαηθα ηνπ δξνκνπ απν ηελ γπλαηθα ηνπ δσκαηηνπ, ηελ νπνηα δελ αλαγλσξηδεη, δελ δερεηαη, αιια ηελ πξνδηδεη θαη ηελ απαξλεηηαη. Η γπλαηθα ηνπ δξνκνπ ελλνεη ηνλ εαπην ηεο κνλνζεκαληα, εθπξνζσπεη δειαδε κνλν απηελ ηελ κνξθε. Γηα ηελ γπλαηθα ηνπ δσκαηηνπ ιεεη: "Απηε δελ εηκαη εγσ". Σελ γπλαηθα ηνπ δσκαηηνπ ηελ ερεη ραζεη, ηελ ερεη με-ραζεη. Σν πξνζσπν πνπ απνδερεηαη ε γπλαηθα σο ην κνλν δηθν ηεο, εηλαη απην πνπ ζειεη ηνλ αλζξσπν λα ηα ερεη νια ζηα ρεξηα ηνπ λα εηλαη ν κεραληθνο ηεο θνζκηθεο κεραλεο. Οη εξκελεηεο καο πνιιεο θνξεο ερνπλ ην λνεκα: απην εμεγεηηαη, απηνη εηλαη νη ινγνη, αξα εηλαη ζην ρεξη ζνπ λα η' αιιαμεηο. Βεβαηα ν λνεκσλ ζεξαπεπηεο ζα πεη, κε ηνλ Nietzsche: "Μα ηη εηλαη ηειηθα ζην ρεξη καο!" νρη επεηδε ηα ρεξηα ηνπ δελ κπνξνπλ λ' αδξαρλνπλ θαη ζηεθνπλ αδξαλε θη αβνεζεηα αιια επεηδε γλσξηδεη θη αιια ρεξηα εθηνο απ' απηα ρεξηα πνπ δεηρλνπλ, ρεξηα πνπ αγγηδνπλ αλαιαθξα, ρεξηα πνπ αξλνπληαη, ρεξηα πνπ ραηξεηηδνπλ. 2 "Morgenroethe" (λ. 126) 4

5 Γη' απηνλ πνπ δελ ην μεξεη, ηα αβνεζεηα ρεξηα εηλαη, γπξηδνπκε ζηνλ Nietzsche, "θελν ηεο δπλακεο καο", θαη ηνπην ην νλνκαδνπκε π.ρ. "μερλσ", ζαλ λα επξνθεηην θη απην γηα κηα ελεξγεηα, κηα πξαμε, "ζαλ λα ππαξρεη θαη κηα ηθαλνηεηα αθνκε ζην επξεηεξην", ε δηεξγαζηα ηεο νπνηαο, ζπκηδσ ηα ινγηα ηνπ Freud, καο ερεη κεηλεη θξπθε. Έηζη ν Freud ζα ειεγε π.ρ. νηη ε γπλαηθα μερλα ηελ ηζαληα ηεο ζην δσκαηην γηαηη ερεη ηελ "θξπθε", δειαδε αζπλεηδεηε επηζπκηα λα μαλαγπξηζεη εθεη. Σν μεραζκα ερεη γηλεη ελεξγεηα θαη πξαμε θαη ηθαλνηεηα, ην θελν ηεο δπλακεο καο ερεη απνδεηρζεη πιαζην, ε θξπθε δηεξγαζηα εξρεηαη ζην θσο, ππαξρεη επηηεινπο κηα, Freud, θαηαδεημηκε ζπζρεηηζε θαη νια εηλαη παιη ζην ρεξη καο. Απηε ε εμεγεζε εηλαη "πεξαλ ηεο ακεζεο εκπεηξηαο". (Δδσ δελ κηιακε ινηπνλ γηα ηελ πεξηπησζε κηαο κεζνδεπζεο απν κεξνπο ηεο γπλαηθαο, πνπ ζα εηαλ ζπλεηδεηε, νπηε γηα κηα πξνζπλεηδεηε ιεγνκελε πξνζεζε.) Ση πξνζθεξεη ηνηε; Δπηβεβαησλεη ηελ πξνθαηαιεςε καο. Μαο εζπραδεη. Wittgenstein: Σν νιεζξην ζηνλ επηζηεκνληθν ηξνπν ζθεςεο, ηνλ νπνην ζεκεξα θαηερεη νινο ν θνζκνο, εηλαη νηη ζειεη λ' απαληεζεη ζε θαζε αλεζπρηα κε κηα εμεγεζε. 3 Θα ζπκπιεξσλα: Ήδε ην νηη ππαξρεη κηα αλεζπρηα κηια γηα ηελ αλαγθε κηαο εμεγεζεο, κηαο απαληεζεο ζηα "πσο;" θαη ζηα "γηαηη;" Ση ηξεθεη ηελ αλεζπρηα; Η ππνρξεσζε λα γηλνπκε, νπσο ην εζεζε ν Descartes, "maitres et possesseurs de la nature", "θπξηνη θαη θηεηνξεο ηεο θπζεο", δειαδε λα παξαζηεζνπκε ηνλ θνζκν σο κεραλε θη εκαο σο ηνπο κεραληθνπο ηνπ. Καη πνηα εηλαη εδσ ε αλεζπρηα γηα ηελ νπνηα κηια ν Wittgenstein; ηη ν θνζκνο δελ παξνπζηαδεηαη αθεαπηνπ σο κεραλε. Η αλεζπρηα εξρεηαη κε ηελ ζπλερε δηαπηζησζε πσο ν γηαινο εηλαη ζηξαβνο θαη πσο πξεπεη λα ηνλ ηζησζνπκε. ηελ "ακεζε εκπεηξηα" ην μεραζκα ηεο ηζαληαο δελ παξνπζηαδεηαη σο πξαμε. Ξερλασ ζα πεη με-ραλσ, ραλσ πεξα γηα πεξα, νληαο ρακελνο θη εγσ ν ηδηνο εγσ σο ν κεραληθνο ηεο θνζκηθεο κεραλεο, π.ρ. σο ε γπλαηθα κε ηα θιεηδηα, ην πνξηνθνιη θαη ην θηλεην ηεο. Ο ρακνο ρξεηαδεηαη λα κεζεξκελεπηεη ζε ηθαλνηεηα θαη κεραληζκν. Η καγηθε ιεμε ε νπνηα κεζεξκελεπεη ην μεραζκα ζε κεραληζκν, θαη ηζησλεη ηνλ γηαιν, καο θαζηζηα δεζελ θπξηνπο θαη θηεηνξεο ηεο πνξεηαο καο θαη καο εζπραδεη, εηλαη ε: δηαδηθαζηα. ην απνζπαζκα πνπ παξαηεζεθε ν Freud κηια γηα κηα θξπθε δηεξγαζηα. Έρεη ζεκαζηα ινηπνλ, νηαλ κηιακε γηα δηαδηθαζηεο, λα ζπκνκαζηε νηη δελ κηιακε γηα θπζηθα πξαγκαηα αιια γηα ην πσο πξεπεη ηα πξαγκαηα λα παξαζηαζνπλ σζηε λα πξνζαξκνζηνπλ ζηελ εηθνλα ηεο θνζκηθεο κεραλεο πνπ καο ερεη πξνθαηαιαβεη. Γελ πξνζερνπκε νηη θηλνπκαζηε ζ' ελαλ θαπιν θπθιν, νηη δειαδε θαηαιεγνπκε ζ' απην πνπ εδε ζεζακε σο πξνυπνζεζε: ηελ ππαξμε κηαο "θξπθεο δηεξγαζηαο", ηελ νπνηα ε εμεγεζε απνθαιππηεη. Μηα ζεκεησζε ηνπ Wittgenstein ιεεη ηα εμεο: Πσο θζαλνπκε ζην θηινζνθηθν πξνβιεκα ησλ ςπρηθσλ δηεξγαζησλ θαη θαηαζηαζεσλ [...]; - Σν πξσην βεκα εηλαη απην πνπ δελ πξνθαιεη ηελ πξνζνρε θαζνινπ. Μηιακε γηα δηεξγαζηεο θαη θαηαζηαζεηο θη αθελνπκε ηε θπζε ηνπο αλνηρηε! [Freud: Η πιενλ πξνζσπηθε θαζε- 3 Ludwig Wittgenstein, Schriften, Beiheft3, ζ

6 κεξηλε καο εκπεηξηα, καο γλσζηνπνηεη ηδεεο, ηελ πξνειεπζε ησλ νπνησλ δελ γλσξηδνπκε, θαη ζπκπεξαζκαηα ζθεςεσλ, ε δηεξγαζηα ησλ νπνησλ καο ερεη κεηλεη θξπθε.] Ίζσο θαπνηε γλσξηζνπκε πεξηζζνηεξα γη' απηελ - ιεκε. [Freud, ζην ηδην θεηκελν: Καη ηη δελ ζα 'δηλε θαλεηο λα γλσξηζεη απηα ηα πξαγκαηα πεξηζζνηεξν!] κσο αθξηβσο κ' απην ερνπκε θαζεισζεη ζε ελαλ νξηζκελν ηξνπν ζεσξεζεο. Γηνηη ερνπκε κηα ν- ξηζκελε ηδεα γη' απην, ηη ζα πεη: λα γλσξηζσ κηα δηεξγαζηα θαιπηεξα. (Σν απνθαζηζηηθν βεκα ζην ηαρπδαθηπινπξγηθν λνπκεξν ερεη γηλεη, θαη απην αθξηβσο καο θαλεθε αζσν.) [...] 4 Σν μεραζκα ηεο ηζαληαο δελ εηλαη θαηαξρελ δηαδηθαζηα. κσο ε παξαζηαζε ηνπ σο δηαδηθαζηαο θαη ε ζπλαθνινπζε κεζεξκελεηα ηνπ, π.ρ. σο αζπλεηδεηεο επηζπκηαο ηεο γπλαηθαο λα μαλαγπξηζεη, καο εζπραδεη. πσο καο εζπραδεη ε ηδεα νηη "δηαπξαγκαηεπνκαζηε" θαη "δηαρεηξηδνκαζηε" θαη "δνπιεπνπκε" θαη "επεμεξγαδνκαζηε" ηα πξνβιεκαηα καο. ιεο απηεο νη εθθξαζεηο ζα εηαλ αδηαλνεηεο αλ ηα πξνβιεκαηα δελ παξαζηαηλνληαλ σο "δηαδηθαζηα". Σν ζεκα εηλαη ινηπνλ ην θξηηεξην: ε πιαλεξε αζθαιεηα θη ν εθεζπραζκνο, ε ε αιεζεηα. Η απνθαζε ελαπνθεηηαη ζην εζνο θαη ζηελ θαξδηα ηνπ θαζεθαζηνπ ζεξαπεπηε πεξαλ ζρνισλ, κεζνδσλ θιπ., θαη ηνπ θαζεθαζηνπ αλζξσπνπ πνπ ζα αλαδεηεζεη ζηελ ςπρνζεξαπεηα κηα ιπζε απν ην βαζαλν ηνπ. Αο δνπκε ησξα ην ζεκα πνπ ιεγεηαη "δηαδηθαζηα" θαη ζε κηαλ αιιε νπηηθε. Η ιεμε εηλαη κεηαθξαζε ηνπ ιαηηληθνπ processus, procedere. Κπξηνιεθηηθα ζα πεη πξνρσξεκα, πξν-νδνο. Απν ηνπο αξραηνπο Ρσκαηνπο θαη κερξη ζεκεξα κηα ηεηνηα πξννδνο παξαζηαηλεηαη θαηαξρελ σο κεηαθηλεζε ζηνλ ρσξν, απν ελαλ ηνπν ζ' ελαλ αιιν, νκσο θαηνπηλ θαη σο δηαδνρε πξαγκαησλ θαη δηεξγαζησλ ζηνλ ρξνλν. Απην δελ η- ζρπεη κνλν γηα ηηο θπζηθνρεκηθεο δηεξγαζηεο ζηελ πεξηνρε ησλ θπζηθσλ επηζηεκσλ. Η παξαζηαζε καο π.ρ. ησλ ζπλεηξκσλ εηλαη ελα αμησκα ζην νπνην ζηεξηδεηαη νρη κνλν ε θξνυδηθε αιια θαη γεληθνηεξα ε ςπρνινγηθε, θαη αθνκα θαη ε βηνινγηθε εθδνρε απηνπ πνπ νλνκαδνπκε "ζθεςε". Δκθαληδεηαη ζηελ αγγινζαμνληθε θηινζνθηα ηνλ 18ν αησλα. Γηα ην δεηεκα ηεο δηαδηθαζηαο ζεκαζηα ερεη νηη ε αιιεινδηαδνρε ησλ ζθεςεσλ ελ εηδεη ζπλεηξκσλ, ε πξννδνο ηνπο, ζπκβαηλεη σο ρξνληθε δηεξγαζηα, νπνπ ν ρξνλνο παξαζηαηλεηαη αληηζηνηρα σο πξννδνο ζηνλ αμνλα κηαο ζπληεηαγκελεο, σο δηαξθεηα θαη παξνδνο. Μηα δηαδηθαζηα κπνξεη λα εμειηζζεηαη κνλν ζ' ελαλ ρσξν θαη ζ' ελαλ ρξνλν πνπ παξαζηαηλνληαη αληηζηνηρα σο εθηαζε θαη δηαξθεηα, σο γξακκηθα κεγεζε, γηα λα κεηλνπκε ζηελ θιαζζηθε θπζηθε, θαη γη' απην εηλαη κεηξεζηκα ζε αμνλεο ζπληεηαγκελσλ: Νεπησλαο, machina mundi. Δηλαη απηνο ν ρσξνο θη απηνο ν ρξνλνο "ακεζε εκπεηξηα"; Θα θαλσ κνλν κηα επηζεκαλζε. εκεξα μεθηλεζα απν ην ζπηηη κνπ γηα λα εξζσ ζηε ηαπξνππνιε. Τπνινγηζα νηη ρξεηαδνκαη ζαξαληα πεληε ιεπηα. Δδσ θηλεζεθα, νπσο θαζε ινγηθνο αλζξσπνο, απν απηελ ηελ παξαζηαζε ηνπ ρξνλνπ σο δηαξθεηαο, νηη δειαδε ε δηαδξνκε ζα δηαξθεζεη θαπνπ ζαξαληα πεληε ιεπηα. Πνηνο εηλαη απηνο πνπ κηια εδσ ζην πξσην πξνζσπν; Δγσ βεβαηα. Μνλν πνπ απην ην εγσ εηλαη ε αλησλπκηα ελνο θπζηθνπ ζσκαηνο πνπ θηλεηηαη 4 Philosophische Untersuchungen, 308 6

7 κε ηνπο λνκνπο ηεο θπζηθεο, κεηξαεη δειαδε απνζηαζε, ηαρπηεηα θιπ. θαη ππνινγηδεη ηνλ ρξνλν ηνπ. Δπαλαιακβαλσ ηελ εξσηεζε: Δηλαη απηνο ν ρσξνο θη απηνο ν ρξνλνο ε "ακεζε εκπεηξηα" ηνπ; ρη. Γηνηη απην ην εγσ εηλαη γξαλαδη ηεο θνζκηθεο κεραλεο, θαη ελα γξαλαδη δελ ερεη εκπεηξηεο, νπηε ακεζεο νπηε εκκεζεο. Ή, αλ κηινπζακε γηα εκπεηξηεο, ηνηε απηε ε ιεμε ζα ζεκαηλε ειεγρνο θαη θαηαγξαθε ηεο δηαδηθαζηαο ηεο κεηαθηλεζεο ηνπ απν ην ζπηηη ζηε ηαπξνππνιε. Σσξα αλαηξερσ ζηηο 23 Ννεκβξηνπ. Βξηζθνκαη ζην ηαηξεην κνπ ησλ Αζελσλ θαη γξαθσ απηεο ηηο γξακκεο. Σν εγσ πνπ γξαθεη εηλαη ην ηδην κε ην εγσ πνπ νδεγεη ην απηνθηλεην; ρη. Σν εγσ πνπ ζαο κηινπζε λνεξα ζηηο 23 Ννεκβξηνπ, θαη πνπ ζεκεξα εθπξνζσπεη ν,ηη εγξαςε ηνηε, εηλαη αιιν απν ην εγσ ηνπ νδεγνπ. Δηλαη ε πξνζσπηθε αλησλπκηα κηαο δσεο κε ηελ ηζηνξηα ηεο, κε ηα πξαγκαηα πνπ ηελ ζεκαδεςαλ, π.ρ. ην εξγν ηνπ Freud, κε ηε καθξνρξνλε ζπλνκηιηα ηεο κ' απην, κε ηα αδηεμνδα πνπ ζπλαληεζε θαη κε ηνπο δξνκνπο πνπ ηεο αλνηρηεθαλ θαη κε πνιια αιια, πνπ ηειηθα ραλνληαη ζηνλ αλσ θαη ζηνλ θαησ βπζν ησλ αθαηαιεπησλ πξαγκαησλ, γηα λα παξαθξαζσ ελαλ ινγν ηνπ Αιεμαλδξνπ Παπαδηακαληε. Σν εγσ, πνπ ηα εγξαθε απηα θαη πνπ ζεκεξα ζαο κηια δελ βξηζθνηαλ ζην ζεκεην ηνπ αμνλα ηεο ζπληεηαγκελεο ηνπ ρξνλνπ πνπ ιεεη "23 Ννεκβξηνπ" θαη ζηνλ αμνλα ησλ ζπληεηαγκελσλ ηνπ ρσξνπ πνπ ιεεη "Αζελα, νδνο Μαξαζιε". Καη δελ βξηζθνηαλ δηνηη ζηελ Αζελα ζηηο 23 Ννεκβξηνπ εκνπλ εδε ζ' εζαο, ζηε ηαπξνππνιε ηεο 19εο Γεθεκβξηνπ. Ήζαζηαλ θαη ηνηε παξνληεο, θαη ζαο κηινπζα. Αζελα θαη ηαπξνππνιε, 23 Ννεκβξηνπ θαη 19 Γεθεκβξηνπ ζπλεπξηζθνληαλ. Καη ζεκεξα ην πξση παιη, μεθηλσληαο απν ην ζπηηη κνπ, εκνπλ εδε ζηε ηαπξνππνιε. Γηαθνξεηηθα πνηε δελ ζα κπνξνπζα λα παξσ ηελ θαηεπζπλζε θαηα δσ θαη λα θηαζσ. Τπαηληζζνκαη κηαλ αιιε εκπεηξηα ρξνλνπ θαη ηνπνπ, αθνπ θακηα ζπληεηαγκελε δελ κπνξεη λα ερεη ζε ελα ζεκεην δπν δηαθνξεηηθεο εκεξνκεληεο θαη δπν δηαθνξεηηθνπο ηνπνπο. Αλ πξνζεμνπκε ζα δηαπηζησζνπκε νηη κ' απηνλ ηνλ ηξνπν δνπκε, ζε ηεηνηνπο ρξνλνπο θαη ζε ηεηνηνπο ηνπνπο. Μηιακε π.ρ. γηα θαπνηνλ πνπ κνηαδεη αθεξεκελνο, ηνλ ξσηακε "πνπ εηζαη;" ε ιεκε "εηλαη αιινπ". Απηελ ηελ πξσηλε σξα ηεο Σξηηεο, θαπνηνο απν ζαο ηνπο παξεπξηζθνκελνπο κπνξεη λα εηλαη ζηελ ηαβεξλα πνπ ζα ζπλαληεζεη ην βξαδπ κε ηελ παξεα ηνπ. ' απην ην θσο, πνπ εηλαη ην θσο ηνπ θαζεκεξηλνπ καο θνζκνπ, εηδακε ηε γπλαηθα πνπ αληηθξηδεη ζην ρεξη ηεο ην θελν. Καη κε παξνκνην ηξνπν ζα κπνξνπζακε λα δνπκε θαη ηα νλεηξα θαη ηα ςπρηθα ζπκπησκαηα θαη νζα ηπραηλνπλ ζε θαζε καο βεκα. Γελ εηλαη επθνιν θαζσο ε πξνθαηαιεςε ηεο θνζκηθεο κεραλεο ζπλερσο επηθπιαζζεη παγηδεο θαη θαζηζηα ηελ πξνζπαζεηα κηαο θαζαξζεο απ' απηελ δνθηκαζηα, αιια θαη ζπλαξπαζηηθε πεξηπεηεηα, γηα ηελ νπνηα θαλεηο αμηδεη λα δεη. Γελ κπνξσ λα επεθηαζσ αιιν. Ξεθηλεζα απν ην εξγν ηνπ Freud. Έθηαζα ζ' ελα ηεινο.,ηη ζαο εηπα εηλαη ζεκαδη ελνο δξνκνπ ζηνλ νπνην ηνπην ην εξγν ζηαζεθε νδνζεκα θη εδσζε κηα θαηεπζπλζε. Υσξηο απην δελ ζα εηαλ δπλαηε θαη κηα ζπλερεηα ηνπ δξνκνπ, π.ρ. νπσο εδσ ζπλερηζε, δελ ζα εηαλ δπλαηε ε αληηπαξαζεζε κε ηνλ ινγν ηνπ, νπσο εδσ ειαβε ρσξα, ε επηθιεζε αιισλ ινγσλ θαη παξαδνζεσλ νπσο 7

8 εδσ ζπλεβε, ε δηακνξθσζε ελνο ζεξαπεπηε, νπσο εγηλε ν,ηη εγηλε, ε ζεκεξηλε ηνπ νκηιηα πνπ εηλαη ζπλ-νκηιηα - δηνηη εζεηο ηελ γξαςαηε. 5 Έηζη, ζηνλ βαζκν πνπ δελ πξνθεηηαη γηα πξνζσπηθν παξαιεξεκα, εηλαη κηα ππνζεζε πνπ δελ αθνξα κνλν απηνλ αιια θη εζαο θαη νινπο καο - θαη ηνλ Freud, πνπ θη απηνο ζπγθαηαιεγεηαη ζηνπο ζπληαθηεο ηεο. Καη εηζη θαπσο ζα κπνξνπζε λα δξα θαη λα πξαγκαησλεηαη ε ζπκβνιε ηνπ. 5 Απην αο αθνπζηεη νπσο ζε κηα ηζηνξηα γηα ηνλ Πηθαζζν. ηαλ νη Γεξκαλνη θαηειαβαλ ην Παξηζη, θαπνηνη πεγαλ ζην αηειηε ηνπ θαη εηδαλ ηνλ γλσζην ηνπ πηλαθα "Γθνπεξληθα". Δζπ ην εθαλεο απην;, ηνλ ξσηεζε θαπνηνο. Ο Πηθαζζν απαληεζε: -ρη. Δζεηο. 8