Ο Εασηος ζηο ονειρο, και αλλοσ Ο Εασηος ζηο θφς ηοσ Ειναι και τρονος ηοσ Heidegger.

Transcript

1 Ο Εασηος ζηο ονειρο, και αλλοσ 1 1. Ο Εασηος ζηο θφς ηοσ Ειναι και τρονος ηοσ Heidegger. Χο γλσζηνλ "Dasein" εηλαη ην νλνκα ηνπ Heidegger γηα ηνλ ηξνπν κε ηνλ νπνην εηλαη ν αλζξσπνο, δει. γηα ηηο νπζηαθεο δπλαηνηεηεο ηηο νπνηεο ν αλζξσπνο νρη απισο ερεη, αιια νη νπνηεο εηλαη. Ζ δπλαηνηεηα ε νπνηα ν αλζξσπνο, ζπκθσλα κε κηα απνζηξνθε ηνπ Heidegger, εηλαη "θαηαξρελ θαη θαηα ην πιεηζηνλ", θεξεη ηνλ ηηηιν "εθπησζε". Δθπησζε θαηα πνπ; ηε "δεκνζηα εξκελεπζηκνηεηα": Θαλεηο θαηνηθεη ελαλ θνζκν νπνπ ηα παληα ερνπλ εδε θαηαλνεζεη θαη απνθαζηζηεη κε ελαλ νξηζκελν ηξνπν. Αθνκε θαη εξσηεκαηα θαη ακθηβνιηεο εηλαη πξνθαηαζθεπαζκελα. ' απην ην πιαηζην ν Heidegger ρξεζηκνπνηεη ιεμεηο νπσο "θαζεκεξηλνηεηα", "κεζνο νξνο", "παηξλσ ζηα ειαθξα" θαη "κνπ ην θαλσ επθνιν", νπνπ νι' απηα θεξλνπλ ζηε ππαξμε κηα "απνθνξηηζε", ελαλ "εθεζπραζκν", θαζσο δελ ερεη ηηπνηα λα "απνθαζηζεη" θαη γηα ηηπνηα λα "θεξεη ηελ επζπλε". Απηελ ηελ ππαξμε, απηελ ηε δπλαηνηεηα ππαξμεο ν Heidegger ηελ απνθαιεη ν "Θαλεηο". Ο Θαλεηο, θαζνζνλ δηακελεη ζηε δεκνζηα εξκελεπζηκνηεηα, εηλαη "θαλελαο". ηελ ςπρνζεξαπεηα ε θπξηαξρηα ηεο δεκνζηαο εξκελεπζηκνηεηαο δεηρλεηαη πην ζπγθεθξηκελα π.ρ. ζ' απην πνπ ε ςπραλαιπζε νλνκαδεη 1 Οκηιηα ζηηο 29 Κατνπ 2009 ζηε Βηελλε ζην πιαηζην ηνπ θπθινπ "Daseins-αλαιπζε- Ο 'Δαπηνο' ζηελ πξαμε ηεο ςπρνζεξαπεηαο" ηνπ Απζηξηαθνπ Daseins-αλαιπηηθνπ Ηλζηηηνπηνπ. 1

2 "ηαπηηζε" θαη "ελδνβνιε". Ζ, ζε κηα καιινλ αγλνεκελε παξαιιαγε ηεο ιεγνκελεο "κεηαβηβαζεο", εθεη πνπ θαλεηο βιεπεη ηνλ ζεξαπεπηε επηζεο σο "θαλελα", δει. ηνπ κηια νπσο νπνηνζδεπνηε ζα κηινπζε ζε νπνηνλδεπνηε. Δπξεηεο πεξηνρεο ηεο Φπρηαηξηθεο θαη ηεο Φπρνινγηαο εηλαη δνκεκελεο θαηα ηνλ ηξνπν ηνπ Θαλεηο. Ζ δεκνζηα εξκελεπζηκνηεηα ερεη εδε θξηλεη π.ρ. ηη ηζρπεη σο "θπζηνινγηθν" θαη ηη σο "παζνινγηθν". Δπηζεο πξνθαηαζθεπαζκελα ζρεκαηα παξεκβαζεο θαη εξκελεηαο πνπ θπθινθνξνπλ θαησ απν ηνλ ηηηιν "ηερληθε" παξεπηδεκνπλ ζηε ρσξα ηνπ Θαλεηο. Ο Medard Boss ηζρπξηδεηαη πσο ν νλεηξεπνκελνο εηλαη αλνηρηνο κνλν γηα "αηζζεηεξηαθα αληηιεπηα δεδνκελα ηνπ παξνληνο", επνκελσο θηλεηηαη ζ' ελαλ ηνζν ρσξηθα νζν θαη ρξνληθα πεξηνξηζκελν νξηδνληα. Θαζνζνλ ηνπ ιεηπεη ζε κεγαιν βαζκν ε επξπηεηα ηνπ βιεκκαηνο, ν ζηνραζκνο, ε πλεπκαηηθνηεηα, ν νλεηξεπνκελνο ηνπ Boss ζα εηαλ επηζεο κηα παξαιιαγε ηνπ Θαλεηο. Θαη νπσο ν Θαλεηο ηνπ Heidegger κπνξεη λα αλνημεη ηα καηηα ηνπ γηα ηνλ απζεληηθν ηνπ Δαπην, ν νλεηξεπνκελνο ηνπ Boss κπνξεη λα γηλεη δηνξαηηθνηεξνο γηα ηηο δπλαηνηεηεο ζηνλ μππλν πνπ αξρηθα δηαθαηλνληαη ζην νλεηξν ηνπ. Ο Boss αλαθεξεη γηα παξαδεηγκα ελα επαλαιακβαλνκελν νλεηξν ηνπ Heidegger, νπνπ απηνο δηλεη ηηο απνιπηεξηεο εμεηαζεηο ηνπ ζην γπκλαζην ηεο Konstanz θαη ζηεθεη εκπξνο ζε εμεηαζηεο πνπ ηνλ πηεδνπλ κε δπζθνιεο εξσηεζεηο. Γξαθεη ν Boss: Νκσο ην νπηηθν πεδην ηνπ νλεηξνπ ηνπ εηαλ θαζε θνξα ζε ηνζν κεγαιν βαζκν πεξηνξηζκελν, πνπ απν ηελ επηηπρηα ζε θαζε δπλαηε "απνιπηεξηα" εμεηαζε, πξνβαιιε ζην βιεκκα ηνπ κνλν ε θαηαζηαζε ηεο απνιπηεξηαο εμεηαζεο ηνπ γπκλαζηνπ. Ξξνθαλσο εθηαζε ζηελ απζεληηθε θαη νπζηαζηηθε ηνπ απηνπξαγκαησζε κε ηελ αλαθαιπςε ζηνλ 2

3 μππλν ηνπ ζεκαηνο ζην νπνην εδσζε ην νλνκα "Das EREIGNIS" ["Ρν ΠΚΒΑΛ"]. 1 Ο εθεζπραζκνο ηνπ Θαλεηο δελ απνθιεηεη εληαζεηο. Π.ρ. αληηιακβαλνκαη απηελ ηελ νκηιηα σο εμεηαζε. Πξεπεη λ' αληαπνθξηζσ ζηελ εηθνλα πνπ ππνηηζεηαη νηη πεξηκελεηε απν κελα. Απην κε βαζαληδεη. Κεηα απν αξθεηα παξνκνηα βαζαλα αλαδεησ ελαλ ζεξαπεπηε. Πσο ζα κε βνεζεζεη; Θα κε δπλακσζεη σζηε λα κπνξσ λα ζηεθνκαη ελσπηνλ ζαο κε απηνπεπνηζεζε. Παληνπ εδσ θηλνπκαη κεζα ζηε δεκνζηα εξκελεπζηκνηεηα: Δηκαη εθηεζεηκελνο ζηελ θξηζε ζαο. Αλ βξεηηε ηνλ Γεκελεηδε θαιν, ηνηε εηκαη θαινο, αλ βξεηηε ηνλ Γεκελεηδε θαθν, ηνηε εηκαη θαθνο. Ζ, ε εηθνλα πνπ ππνηηζεηαη νηη ζρεκαηηδεηε γηα κελα γηλεηαη ην εηδσιν κνπ. Απν ηελ ςπρνζεξαπεηα πεξηκελσ, ζε θαηαζηαζεηο νπσο απηε λα κελ εηκαη αδπλαηνο αιια δπλαηνο, εγσ λα ζαο ειεγρσ θαη λα ζαο πεηζσ. ηελ νξνινγηα ηνπ Heidegger κελσ νπησο ε αιισο ελαο Θαλεηο. Κε αιια ινγηα: ηελ ςπρνζεξαπεηα ηα αξρηθα αηηεκαηα θαηα θαλνλα δελ εηλαη δξνκνο πξνο ηε ιπζε ηνπ πξνβιεκαηνο αιια κεξνο ηνπ πξνο ιπζε πξνβιεκαηνο. Σσξα, ν ζεξαπεπηεο πνπ εκπλεεηαη απν ην Δηλαη θαη ρξνλνο ζα ην δεη ελδερνκελσο δηαθνξεηηθα. Δζησ θαη αξξεηα ζα κνπ επηζηεζεη ηελ πξνζνρε ζην νηη "βαζηθα" ην βαζαλν κνπ δελ εξρεηαη απν ηελ παξνπζα θαηαζηαζε, απν ηα θξηηηθα βιεκκαηα θαη απηηα ζαο. Ο "απζεληηθνο" θξηηεο δελ εηλαη ην θξηηηθν ζαο βιεκκα αιια ε "θσλε ηεο ζπλεηδεζεο κνπ". Απηε κνπ ππνδεηθλπεη κηα ιεζκνζπλε. Κε πξνεηδνπνηεη πσο ν,ηη ερσ λα πσ εδσ θαη ησξα δελ κπνξεη λα κνπ ην παξεη θαλεηο, εηλαη ε "εθαζηνηε δηθε κνπ" απνθαζε θαη επζπλε. Απηε ε θσλε εηλαη ε απζεληηθε απνζηνιε ζηελ νπνηα ε ππαξμε κνπ εηλαη "δηαπηζηεπκελε", 1 Von der Spannweite der Seele, Bern 1982, S

4 απηε εηλαη ην κεηξν θαηα ην νπνην θξηλεηαη αλ ζα κεηλσ Θαλεηο ε ζα θεξδηζσ ηνλ Δαπην κνπ. Σνπηα ζα εηαλ κηα παξαπνκπε ζηε δεπηεξε δπλαηνηεηα ηνπ Dasein: λα ππεξβεη ηνλ Θαλεηο πξνο ηελ θαηεπζπλζε ηεο "απζεληηθνηεηαο", πξνο ηελ θαηεπζπλζε ηνπ Δαπηνπ. Απελαληη ζ' απηελ ηελ δπλαηνηεηα εηκαη "απζεληηθα" ελνρνο. Κ' απηελ ηελ ελλνηα ηεο απνζηνιεο, ηεο επζπλεο θαη ηεο ζπλαλεθνπζαο "απνκνλσζεο" ν Heidegger εκπεηξαηαη ην Dasein σο "θνξην". 2. Ο Εασηος ζηο θφς ηοσ Ταστοτητα και διαφορα ηοσ Heidegger. Ζ νκηιηα ηνπ Heidegger Der Satz der Identität [Ζ αξρε ηεο ηαπηνηεηαο] πεξηζηξεθεηαη θπξησο γπξσ απν ελα απνζπαζκα ηνπ πξνζσθξαηηθνπ Παξκεληδε, ην νπνην ζε κηα ηξερνπζα κεηαθξαζε ιεεη: "Θαζνηη ην απην εηλαη λνεζε θαη Δηλαη". Ο Heidegger θαηαιαβαηλεη ην "ην απην" σο ην ππνθεηκελν ηεο θξαζεο θαη ην αθνπεη αληηζηνηρα σο αιιειερεηα λνεζεο θαη Δηλαη, θαη ηνπηελ ζηνλ ηνληζκν: αιιειερεηα. "Σσξα ην αιιεια θαζνξηδεηαη απν ην ερεηλ." 1 Πξσηα ην Απην απνδηδεη λνεζε θαη Δηλαη. Σα δπν αιιειερνληαη θαζνζνλ ην ελα "ηδηαδεη", "πξνζ-ηδηαδεη" ζην αιιν. 2 Ο ηνπνο ηνπ εδσ αλαθεξνκελνπ ηδηνπ (απζεληηθνπ) δελ εηλαη νπηε ν αλζξσπνο νπηε ην Δηλαη αιια ην Απην, ην νπνην ν Heidegger ζπιιακβαλεη ζηνπο ηηηινπο "Ereignis" ["ζπκβαλ"] θαη "Lichtung" ["αηζξην"]. ηα νςηκα γξαπηα ε ζθεςε ηνπ Heidegger δελ πεξηζηξεθεηαη πιενλ γπξσ απν ηνλ Δαπην ηνπ Dasein. Σσξα ην "Απην" εηλαη κηα αλη-σλπκηα ηνπ ιεγνκελνπ "ζπκβαληνο", ηεο αιιειερεηαο. 1 Identität und Differenz, Tübingen 1976, S a.a.o., S

5 Δδσ, θαη αιινπ, ε επνλνκαζζεηζα αιιειερεηα ραξαθηεξηδεηαη σο ε ζρεζε κηιεκαηνο θαη αληαπνθξηζεο. Απην ην ζρεκα, κεηαθεξνκελν ζηελ θαζεκεξηλε δσε, ζα κπνξνπζε ηζσο λα παξαζηαζεη κε ην αθνινπζν παξαδεηγκα: Ζ πεηλα δελ ζα εηαλ κηα εζσηεξηθε αλαγθε πνπ κε σζεη ζηελ ςσκηεξα ζηελ θνπδηλα. Πνιπ πεξηζζνηεξν ε πεηλα εηλαη θαιεζκα. Σν ςσκη κνπ κηιαεη, κε θαιεη πξνο απην, ζειεη λα θαγσζεη. Αληαπνθξηλνκαη ζην θαιεζκα ηνπ πεγαηλνληαο πξνο απην θαη παηξλνληαο ην ζην ζηνκα κνπ. Δηκαη ρνξηαηνο ζα πεη: Σν ςσκη δελ κηια πιενλ, δελ κε θαιεη πξνο απην. Κελεη βνπβν. Θεξδηδσ ηνλ Δαπην κνπ νηαλ αθνπσ ηε θσλε ηνπ ςσκηνπ θαζαξα, δει. δελ ηελ ζπγρεσ κε θαπνηαλ αιιε, θαπνπ κε ηε θσλε ελνο αιινπ θελνπ πνπ δελ εξρεηαη απν ην ζηνκαρη. Αληηζεηα ραλσ ηνλ Δαπην κνπ νηαλ δελ αλαγλσξηδσ ηελ πξνειεπζε ηεο θσλεο, ε νηαλ δελ ηελ πξνζερσ, π.ρ. νηαλ ζπλερηδσ λα ηξσσ εθεη πνπ ε θσλε ηνπ ςσκηνπ ερεη ζηγαζεη πξν πνιινπ. Δαπηνο ζα πεη, κε κηα ιεμε ηνπ Heidegger, "ππ-αθνπνο". ηελ daseins-αλαιπηηθε εξκελεηα ησλ νλεηξσλ ε ζρεζε κηιεκαηνο θαη αληαπνθξηζεο κπαηλεη ζην παηρληδη κε ηελ εξσηεζε-θιεηδη "Πσο πξνο ηη;". Σν πσο ζα εηαλ απην πνπ εθαζηνηε κνπ κηια, ην ηη ε ζπκπεξηθνξα κνπ πνπ ηνπ αληαπνθξηλεηαη. Ο Medard Boss ζεηεη ηελ εξσηεζε σο εμεο:... γηα πνηα πξνζιεςε πνησλ ζπλζεθσλ... [εηλαη] αλνηρηε ε ππαξμε ελνο νξηζκελνπ αλζξσπνπ ζηελ νλεηξηθε ηνπ θαηαζηαζε ηεο ζηηγκεο in: Holger Helting, Einführung in die philosophischen Dimensionen der psychotherapeutischen Daseiinsanalyse, Aachen 1999, S

6 Ο Hanspeter Padrutt, ηνζν κεζα απν ηε ζθεςε ηνπ Heidegger νζν θαη απν ηελ εξκελεηα ηνπ, ηνπ Παξκεληδε, ηελ δηαηππσλεη σο εμεο: Ξσο θεξνκαη πξνο ηη - πσο πξνο ηη; Νλεηξεπηεθα: ε ζθελε ζην ρεηξνπξγεην κε ην 'πσο πξνο ηη' ηεο. Νλεηξεπηεθα - εθεηλν ην αθαην "ζπκβαλ ηνπ Δηλαη" νπνπ ε κε ην Ξσο ιεγνκελε ππαξμε κνπ θαη ε παξνπζηα ηνπ κ' εθεηλν ην Ρη ιεγνκελνπ παξνληνο αιιειερνληαη αδηαηξεηα. 1 ηνλ νςηκν Heidegger αληερεη παληα ε εκθαζε ηνπ Δαπηνπ, δηνηη πξσηα κεζα απν ην ηδηαδνλ-πξνζηδηαδνλ παηρληδηζκα ηεο αιιειερεηαο, νπσο ζπρλα ιεεη ν Heidegger, νη ελερνκελνη ζην παηρληδη, αλζξσπνη θαη πξαγκαηα, απνιεγνπλ ζην εθαζηνηε "ηδηνλ" ["απζεληηθν"] ηνπο, π.ρ. εγσ σο πεηλαζκελνο θαη ην ςσκη ζηελ ςσκηεξα. Ζ ηδην-ηεηα πνπ ελλνεηηαη ζην ηνληζκελν ερεηλ εκθαληδεηαη επηζεο ζην νλνκα ηνπ "αηζξηνπ" ην νπνην εθ-ρσξεη ηα παληα θαη δηλεη ζην θαζε ηη ην ηδηνλ ηνπ (ηνλ Δαπην ηνπ). ηελ γξαθε Besinnung [ηνραζκνο] ιεγεηαη : "Οκσο Δαπηνο ζα πεη: απνθαζηζηηθνηεηα (=εθζεζε) ζην αηζξην ηνπ Δηλαη" 2. Οπσο εηπσζεθε, ζηε ζεσξεζε ησλ νλεηξσλ ηνπ Boss ηα νλεηξα κπνξνπλ λα καο θαλνπλ πεξηζζνηεξν "ππ-αθνπνπο" γη' απην πνπ καο κηιαεη ζηνλ μππλν. Γη' απην ζηελ ςπρνζεξαπεηα ζπλνκηιηεο γηα ηα νλεηξα κπνξνπλ, νπσο εδε αθνπζακε απν ηνλ Boss ζρεηηθα κε ην νλεηξν ησλ εμεηαζεσλ ηνπ Heidegger, λα νδεγεζνπλ ζηελ "απζεληηθε θαη νπζηαζηηθε απηνπξαγκαησζε" ηνπ νλεηξεπνκελνπ ε, νπσο γξαθεη ν Padrutt ζε αιιν ζεκεην, "ζε θαηη νπζησδεο θαη πξνζηδηαδνλ ζ' εκαο " 3. 1 Daseinsanalyse , S GA 66, S Daseinsanalyse, a.a.o., S. 63 6

7 Δηηε ζηελ νπηηθε ηνπ Δηλαη θαη ρξνλνο εηηε ζηελ νςηκε νπηηθε ηνπ Heidegger, ν Δαπηνο εηλαη ελα δεηνπκελν, κηα απνζηνιε γηα ηελ νπνηα ζα ηαηξηαδε κηα απνζηξνθε ηνπ Heidegger: "Λα θαηεπζπλεζαη πξνο ελα αζηεξη.." 1. Θαηα ηνλ Boss ηα νλεηξα ζα εηαλ κηα "via regia", ελαο βαζηιηθνο δξνκνο πξνο ην αζηξν ηνπ Δαπηνπ. Απηε ε νπηηθε κεηαζεηεη ηελ ςπρνζεξαπεηα ζ' ελα ηδηαηηεξν θσο. Αλακεζα ζηηο γξακκεο θαπνπ ιεγεηαη: "Ο ηνπνο πνπ βξηζθεζαη δελ εηλαη ε παηξηδα ζνπ. Δθπησηνο, ρακελνο πεξηπιαληεζαη παλσ ζηε γε. Ο αιεζηλνο ζνπ ηνπνο βξηζθεηαη ζ' εθεηλν ην αζηξν. Πξνο απην ζα θαηεπζπλζνπκε." Ζ ςπρνζεξαπεηα, νρη κνλνλ ε daseins-αλαιπηηθα πξνζαλαηνιηζκελε, ζπρλα αγεηαη απν ηε λνζηαιγηα ηνπ θαπσο ελλννπκελνπ απζεληηθνπ, ηνπ Δαπηνπ. Ο θ. Förster ην ζπλνςηδεη αλαθνξηθα κε ηελ πξννδν κηαο ςπρνζεξαπεηαο σο εμεο: Ρν παξαδεηγκα ηνπ πεξηζηαηηθνπ εηρε ζθνπν λα δεημεη πνζν πνιπ ε ππαξμε ελνο αλζξσπνπ κπνξεη κεζα απν κηα ζηαζε ερζξηθε ζηε δσε λα ζηελεςεη, ελαο αλζξσπνο νπσο απηε ε γπλαηθα λα εθπεζεη απν ην "Ππκβαλ" θαη λα αξξσζηεζεη. Ξξηλ απν ηε ζεξαπεηα ε αζζελεο πξνζπαζνπζε λα μεγειαζεη ηνλ εαπην ηεο σο πξνο ηε δπζθνξηα ηεο, λα ηνλ ελζαξξπλεη λα αδξαμεη ηε δσε ζαλ ελειηθαο. Νζν ιηγνηεξν ε αζζελεο επεηξεπε ζηνλ εαπην ηεο ην αγρνο θαη ηελ ακπληηθε ζηαζε απελαληη ζε θαζε ηη δσληαλν, ηνζν πεξηζζνηεξν ε ακπλα ηεο ζπληεινπληαλ ζηε κνξθε ηεο ζπκπεξηθνξαο ησλ εληεξσλ ηεο. Κνλν νηαλ ε ακπλα ηεο, ηεο εγηλε ζπλεηδεηε, βνπηεμε ζαξξαιεα ζηα βαζηα γηα λα θαηαλνεζεη ηνλ ινγν ηεο αξξσζηηαο ηεο θαη πξννδεπηηθα αληηιεθζεθε ην Ππκβαλ, πσο παληα θαηη επεξρεηαη ζε θαπνηνλ, εξρνκελν απν ηνλ δηθν ηνπ θνζκν, ην νπνην κπνξεη θαη πξεπεη λα 1 GA 13, S. 76 7

8 αλαιαβεη. Ζ αζζελεο, καδη κε ηε ζσκαηηθε ηαζε, εγηλε ηθαλε γηα κηα πνιπ πην σξηκε αλζξσπηλε αγαπε Κανεις (Βοσδιζμος-Ζεν) Σσξα ζα θαλσ κηα δνθηκε. Γελ ζεισ ην "ην απηνλ" ηνπ Παξκεληδε λα ην κεζεξκελεπζσ σο "αιιειερεηα". Απηελ ηε ιηηε ιεμε ζεισ λα ηελ αθνπζσ ιηηα: ην απην. Πσο νκσο; Πσο κπνξνπλ λνεηλ θαη Δηλαη λα εηλαη ην απην; Πξηλ απν κεξηθα ρξνληα επεζα ζε κηα ηζηνξηα πνπ δηεγεηηαη ν Byung-Chul Han, ελαο θνξεαηεο θηινζνθνο πνπ δηδαζθεη ζηε Βαζηιεηα: Θαπνηε ν δαζθαινο Hui-tang πεγε κε ηνλ θνζκηθν Huang-schan-gu ζηα βνπλα. Μαθλνπ ελαο επσδηαζηνο αεξαο θπζεμε θαηαπαλσ ηνπο. Ν Huitang ξσηεζε: "Λησζεηο ηελ επσδηα ηεο ξεζεληαο;" Νηαλ ν Huang-schan απαληεζε θαηαθαηηθα, ν Hui-tang ηνπ εηπε: "Γελ ερσ ηηπνηα λα ζνπ θξπςσ." 2 Ση ζα πεη εδσ "Γελ ερσ ηηπνηα λα ζνπ θξπςσ"; Ο Han γξαθεη: "Ζ επσδηα ηεο ξεζεληαο εθ-ζσηεξηθεπεη ηνλ Hui-tang." Δζσηεξηθνηεηα εηλαη ελα νλνκα γηα ηνλ παηξην ηνπν ηνλ νπνην ζεζπηδνπλ ην Δγσ, ην ππνθεηκελν, ε ςπρε, ην πλεπκα, ε ζθεςε θαη ην ζπλαηζζεκα, ε ζπλεηδεζε θαη ην αζπλεηδεην, ε ηαπηνηεηα θαη ν Θαλεηο θαη ν Δαπηνο. Απηεο νη ιεμεηο αθξηβσο θαη δελ εηλαη ελλνηεο. Δηλαη ηνπνη, ζπηηηα πνπ θαηνηθνπκε. Ζ επσδηα ηεο ξεζεληαο δελ αθελεη ζηνλ Hui-tang ηηπνη' απ' απηα νξζην. Ο Hui-tang αλαιπεηαη ζηελ επσδηα ηεο ξεζεληαο. Γελ ερεη ηηπνηα ην εζσηεξηθν θαη γη' απην δελ ερεη ηηπνηα λα θξπςεη. Ο Hui-tang 1 Das Unergründliche im Alltag und Störungen seines Austrags, Daseinsanalyse , S Byung-Chul Han, Philosophie des Zen-Buddhismus, S

9 εηλαη "εμσ ζηα πξαγκαηα" κε κηα αθξσο ξηδηθε ελλνηα. Γελ εηλαη θαλελα "Δηλαη-κεζα-ζηνλ-θνζκν" αιια, νπσο γξαθεη θαπνπ ν Han, απια ελα "Δηλαη-θνζκνο". ε ελα ζεκηλαξην κε ηνλ Boss ηα ρξνληα ηεο εθπαηδεπζεο κνπ ζην Ηλζηηηνπην ηεο Daseinsanalyse ζηε Επξηρε γηλνηαλ ινγνο γηα ηε θαληαζηα. Δλαο ζπλαδειθνο απν ηελ Θνξεα εηπε κ' ελαλ εληππσζηαθα θαζεην θαη πεξηθξνλεηηθν ηνλν, ε θαληαζηα δελ εηλαη ηηπνηα. Ο Boss αγαλαθηεζε. Σνλ θαηεγνξεζε κε ηε ζεηξα ηνπ πσο εηλαη "επηζηεκνλαο". Ο Θνξεαηεο δελ εηρε λα πεη πεξηζζνηεξα. Δπαλειαβε κηα-δπν θνξεο νηη ε θαληαζηα δελ εηλαη ηηπνηα. Πνιπ αξγνηεξα κνπ θαλεθε πσο εηδα απην πνπ ειεγε: Ο ηνπνο ηεο θαληαζηαο εηλαη ελαο ηνπνο εζσηεξηθνηεηαο, ε νπνηα δελ ρξεηαδεηαη νπσζδεπνηε λα ελλνεζεη σο θαηη "κεζα κνπ" αιια σο ελα ζπηηη, σο ελαο κηθξνο θιεηζηνο θνζκνο ζηνλ νπνην θαηνηθσ θαληαζησλνκελνο, θαη ζηνλ νπνην αθξηβσο κπνξσ ρηηδσ ηα θαληαζηηθα κνπ αλσγηα θαη θαησγηα. ηνλ εθ-ζσηεξηθεπκελν αλζξσπν δελ ππαξρεη θαλελαο ηνπνο γηα λα ρηηζηεη ην θαληαζηηθν. (Δδσ ε θαληαζηα δελ εηλαη ζπλσλπκε κε ηελ παξνπζηα ελνο παξνληνο. ην θαηλνκελν ηεο εδσ ελλννπκελεο θαληαζηαο αλεθεη ην θιεηζηκν θαη ην θσιηαζκα ζην θαληαζηνπκελν.) ηελ εηζη ελλννπκελε εθ-ζσηεξηθεπζε αθνπσ ηελ θξαζε ηνπ Παξκεληδε "Λνεηλ θαη Δηλαη: ην απην" ζηελ θπξηνιεμηα ηνπ: Ορη αιιειερεηα, νρη θαιεζκα θη αληαπνθξηζε αιια απια ην απην. Hui-tang θαη επσδηα ηεο ξεζεληαο: ην απην. Σνηε ην "ην απηνλ" ηνπ Παξκεληδε θαη ηνπ Ζξαθιεηηνπ, θαη ην "κεδελ", ε ε "θελνηεηα" ηνπ Βνπδηζκνπ-Εελ ζα γεηηνλεπαλ. 9

10 Δδσ ν λνσλ ζα εηαλ επηζεο "Θαλεηο", νκσο νρη ζε ζπγθξηζε κε θαπνηνλ "απζεληηθν εαπην", νρη κε ην ππνηηκεηηθν λνεκα ηνπ Θαλεηο. Δδσ "θαλεηο" ζα ζεκαηλε γπκλνο, αζηεγνο, δειαδε ειεπζεξνο απν ζηεγε, απν ην πξνζηαηεπηηθν θαη ζπλακα πεξηνξηζηηθν ζπηηη κηαο ζπλεηδεζεο, κηαο ηαπηνηεηαο, ελνο Δαπηνπ. ε ηεηνηα ζπηηηα ζα εηαλ καιινλ ηνπξηζηαο παξα ελνηθνο. Θαηα κηα ελλνηα ν ηνπξηζηαο εηλαη πην αλνηρηνο απν ηνλ ελνηθν. Δδσ "αλνηρηνο" ζεκαηλεη πξσηνλ, νρη ελαο Δαπηνο πνπ ζα αλειακβαλε θαη ζα επηηεινπζε ηελ αλνηρηνηεηα ηνπ σο απνζηνιε θαη επζπλε ηνπ. Γεπηεξνλ "αλνηρηνο" ζεκαηλεη ελαλ ηξνπν ηνπ Δηλαη νπνπ εδε ε δηαζηαζε αλνηρηνο/θιεηζηνο ζα εκελε πηζσ, δελ ζα εηαλ ζεκα, δελ ζα ιακβαλνληαλ ππνςε. Σξηηνλ, "αλνηρηνο" δελ ζα εηαλ θαηεγνξεκα ηνπ Dasein αιια ε απεξηνξηζηε θαη γη' απην κε εκπηπηνπζα ζην βιεκκα ηαπηνηεηα ηνπ "θαη" απν λνεηλ θαη Δηλαη, αιια θαη απν πεηλα θαη θαγσκα ηνπ ςσκηνπ. "Αλνηθηνο" ζα πεη ρσξηο ζθεςε. Δλαο αζζελεο ηνπ Hanspeter Padrutt θαπνηε δηαβαζε ηε ξεζε ελνο γεξνπ απν ηα ειιεληθα βνπλα: Δηλαη αζθνπν λα ζθεθηεζαη ηα πξαγκαηα πνπ δελ αιιαδνπλ, αθνπ εηζη θη αιιησο δελ κπνξεηο λα θαλεηο ηηπνηα, νπηε ηα πξαγκαηα πνπ αιιαδνπλ, αθνπ εδσ κπνξεηο θαηη λα θαλεηο. 1 Γη' απηνλ ηνλ γεξν ην λα ζθεθηεζαη δελ ερεη λνεκα... Αθνπγεηαη ζπγγεληθν κε ηε ξεζε ελνο δαζθαινπ ηνπ Εελ πνπ ειεγε πσο νηαλ πεηλαεη ηξσεη θη νηαλ λπζηαδεη παεη γηα ππλν. Οη δπν ξεζεηο ζα εηαλ επηζεο παξαδεηγκαηα ελνο εθ-ζσηεξηθεπκελνπ λνεηλ πνπ εηλαη ζε 1 Gesprächsführung Führung des Gesprächs oder des Gesprächs Führung? Vortrag am Symposium "Überraschung als Anstoß von Wandlungsprozessen" am 14. Dezember 2002 in Rüschlikon. 10

11 ηεηνηνλ βαζκν ζπκεκεηγκελν κε ην Δηλαη σζηε θη απηα ηα νλνκαηα "λνεηλ" θαη "Δηλαη", αιια θαη "απζεληηθνο" θαη "αλαπζεληηθνο" δελ νλνκαδνπλ πιενλ ηηπνηα. ην παξαδεηγκα καο πεηλαο θαη θαγσκαηνο ηνπ ςσκηνπ δελ ζα επξνθεηην γηα ηελ πεηλα σο θαιεζκα θαη γηα ην θαγσκα σο αληαπνθξηζε πξνο απην θαη γηα ηελ αιιειερεηα ηνπο. Σσξα ην ζπκβαλ πεηλαο θαη θαγσκαηνο ηνπ ςσκηνπ ζα εθηπιηζζνληαλ βαζηθα ζε κηα ζαιαζζα ζησπεο. Φπζηθα θαη κπνξνπλ λα πεζνπλ νλνκαηα: πεηλα, θνπξλνο, αγνξαδσ ςσκη, πεγαηλσ ζπηηη, παηξλσ πηαην, ηξσγσ ςσκη θηι. Οκσο νιεο απηεο νη ιεμεηο ζα εηαλ καιινλ ζαλ ηνλ αθξν πνπ ην θπκα ηεο ζησπεο πνηε θαλεη θαη πνηε νρη. ην πεδν The Unnamable [Ν αθαηαλνκαζηνο] ν Samuel Beckett γξαθεη γηα ηηο ιεμεηο: Drops of silence in silence - ηαγνλεο ζησπεο κεζα ζηε ζησπε. 1 Δπηηξεςηε κνπ λα παξνπζηαζσ ην ζεκα ζε κηαλ αιιε νπηηθε. ε πνιινπο απν ζαο εηλαη γλσζην ην "ηεζη Rorschach. Δηλαη κηα ζεηξα απν θειηδεο πνπ ζθνπηκα δελ παξαζηαηλνπλ ηηπνηα κε ζαθελεηα. Θαλεηο θαιεηηαη λ' αλαγλσξηζεη ζηηο ακνξθεο θηγνπξεο θαληαζηηθεο κνξθεο θαη αμηνινγεηηαη αληηζηνηρα. ε κηα νπηηθε ηα πξαγκαηα ηνπ θνζκνπ καο εηλαη νπσο νη θηγνπξεο ηνπ Rorschach θη νπσο νη κνξθεο πνπ ζεσξνπκε νηη βιεπνπκε ζ' απηεο. Σεηνηεο κνξθεο εηλαη π.ρ. νη εηθνλεο καο γηα ην επαγγεικα, γηα ηνλ γακν θαη ηα παηδηα θαη ηνλ ρσξηζκν. Σεηνηεο κνξθεο εηλαη νη εξκελεηεο ησλ νλεηξσλ θαη ηα ςπρνινγηθα πξνβιεκαηα, νη εηθνλεο πνπ ζρεκαηηδνπκε γηα εκαο θαη ηνπο αιινπο, γηα ηνλ ζεν θαη ηνλ δηαβνιν. πρλα πηζηεπνπκε πσο ηα πξαγκαηα ερνπλ ηε κνξθε πνπ ηνπο πξνζδηδνπκε κε ηελ ελλνηα ησλ αληηιεςεσλ καο, ησλ παξαζηαζεσλ, ησλ γλσκσλ, ησλ εμεγεζεσλ θαη ησλ πεπνηζεζεσλ καο, θη επηζεο 1 Samuel Beckett, The Unnamable [Der Namenlose]. 11

12 απηνπ πνπ εθπξνζσπνπκε ζην νλνκα ηεο "νπζηαο", ηεο "αιεζεηαο" θαη ηεο "πιαλεο". πιινγηδνκαη ηα εξγα απησλ πνπ απνθαιεζα δαζθαινπο κνπ θαη πνπ, νπσο ην βιεπσ ζεκεξα, θαηεηεηλαλ πξνο κηα θνηλε θαηεπζπλζε: Σελ επαλαζπκεζε θαη ηνλ ελζηεξληζκν ηνπ ακνξθνπ, ηνπ θελνπ πνπ ζπλνδεπεη ηελ θαζε αλαζα καο. ρεηηθα ιηγνη ζηηρνη ηνπ T. S. Eliot: [...] Had they deceived us, [...] Καο εμαπαηεζαλ, Or deceived themselves, the quiet-voiced elders, Ζ εμαπαηεζαλ ηνλ εαπην ηνπο νη γεξνη κε ηα επηα ινγηα ηνπο, Bequeathing us merely a receipt for deceit? Θιεξνδνησληαο καο απια κηα ζπληαγε απαηεο; The serenity only a deliberate hebetude, Ζ γαιελε κνλν εζθεκκελν πθνο, The wisdom only the knowledge of dead secrets Ζ ζνθηα κνλν γλσζε λεθξσλ κπζηηθσλ Useless in the darkness into which they peered Αρξεζηε ζην ζθνηαδη ζην νπνην ζηπισζαλ Or from which they turned their eyes. [...] Ζ απ' ην νπνην απνζηξεςαλ ην βιεκκα ηνπο. [...] Θαη ιηγν αξγνηεξα: [...] Do not let me hear [...] Γελ ζεισ λ' αθνπζσ Of the wisdom of old men, but rather of their folly, Γηα ηε ζνθηα ησλ γεξσλ, κα πεξηζζνηεξν γηα ηελ ηξεια ηνπο, Their fear of fear and frenzy, their fear of possession, Σνλ θνβν ηνπο ηνπ θνβνπ θαη ηεο καληαο, ηνλ θνβν ηνπο ηεο θαηνρεο 12

13 Of belonging to another, or to others, or to God. Λ' αλεθνπλ ζε αιινλ, ε ζε αιινπο, ε ζηνλ Θεν. T. S. Eliot, Four Quartets, East Coker II 4. Ποιος ονειρεσηηκε ηην προηγοσμενη νστηα; (Medard Boss) Δλα βηβιην ηνπ Medard Boss γηα ηα νλεηξα θεξεη σο γλσζην ηνλ ηηηιν "Ολεηξεπηεθα ηελ πξνεγνπκελε λπρηα". Δδσ ν Boss ηνληδεη πσο ην ππνθεηκελν ηνπ νλεηξνπ εηλαη ην ηδην κε ην ππνθεηκελν ηνπ μππλνπ. Σνπην βεβαηα δελ εηλαη θαπνηα ηδηαηηεξα daseins-αλαιπηηθε ελνξαζε γηαηη ζηνλ δπηηθν πνιηηηζκν δελ ππαξρεη θακηα ζρεδνλ ζεσξεζε ησλ νλεηξσλ πνπ δελ ζα ην ζεσξνπζε απηνλνεην. ηνλ Boss παλησο εηλαη λεν ην νηη απηε ε ηαπηνηεηα πθηζηαηαη κηα δηαθνξνπνηεζε: Οπσο εηπσζεθε, ν νλεηξεπνκελνο εηλαη θνληπηεξα ζ' απην πνπ ζην Δηλαη θαη ρξνλνο θαιεηηαη "Θαλεηο-Δαπηνο" θαη ν μππλεηνο αλζξσπνο εηλαη πεξηζζνηεξν αλνηρηνο γηα ηε δπλαηνηεηα ηνπ "δηθνπ Δαπηνπ". Γηα λα παξεκβαισ κηα αθνκε ιεμε απν ην Δηλαη θαη ρξνλνο: Σν νλεηξν εηλαη "εθαζηνηε δηθν κνπ". Κε ηελ ελλνηα ηνπ Boss απην ζα πεη νηη εηλαη νλεηξν κνπ θαη εηλαη απνζηνιε κνπ λα πξνζεμσ ηα ζεκαδηα ηνπ πνπ κνπ ππνδεηθλπνπλ ηνλ δξνκν πξνο ηνλ δηθν κνπ Δαπην. Αο πξνζεμνπκε ησξα ηελ ρξεζε ηεο γισζζαο. Αλ ζαο δηεγεζσ ελα νλεηξν κνπ, κπνξσ λ' αξρηζσ ηε δηεγεζε κε ηελ θξαζε: "Ολεηξεπηεθα ηελ πξνεγνπκελε λπρηα..." ηελ θαζεκεξηλε ρξεζε ηεο γισζζαο, εθηνο απν ην παπνπδηζηηθν ηεο εθθξαζεο ["Es träumte mir vergangene Nacht..."] δελ ππαξρεη ηηπνηα ηδηαηηεξν. Σν πνιπ ζα δηεπθξηληδε νηη εηλαη δηθν κνπ νλεηξν θαη νρη ελα πνπ θαπνπ κνπ δηεγεζεθε ν θπξηνο Förster 13

14 γηα ηνλ εαπην ηνπ. Ση λνεκα ερεη ησξα νηαλ ηνληδσ επη ηνπηνπ ην εγσ (νλεηξεπηεθα) κε ην λνεκα ηεο εθαζηνηεηαο πνπ αλαθεξζεθε; Δηλαη ζαλ ζην νηθνπεδν κνπ λα εηρε ελα θπξην θηηζκα νλνκαηη "μππλνο" θαη θαπνπ ζηνλ θξαρηε ελα ζπηηαθη νλνκαηη "νλεηξα" θαη ρξεηαδνληαλ λα ππνγξακκηζσ πσο ην ζπηηαθη επηζεο βξηζθεηαη ζηνλ ρσξν ηνπ νηθνπεδνπ κνπ. Ζ θξαζε ζα εηρε λνεκα κνλν αλ κε εβιεπα σο εθεηλνλ ν νπνηνο ερεη λα θξνληηζεη θαη λα ζπληεξεζεη θαη λα δηαθπιαμεη απην ην νηθνπεδν σζηε ην δηθν κνπ θαη ην γεηηνληθν ηνπ θπξηνπ Förster λα κελ ραζνπλ ηα νξηα ηνπο θαη ε γεηηνληα καο λα κελ θαηαληεζεη ζπκθπξκα κηαο ζρεζεο Θαλελνο νπνπ ην εθαζηνηε δηθν κνπ θαη ην εθαζηνηε δηθν ηνπ λα κελ κπνξνπλ λα δηαθξηλνληαη κεηαμπ ηνπο. Σν εγσ ηεο θξαζεο "Ολεηξεπηεθα...", πνπ παξαπεκπεη ζηνλ δηθν Δαπην, ζα νξακαηηδνληαλ κηα εηθνλα γεηηνλεπζεο νπνπ ν Förster θαη ν Γεκελεηδεο, ζπκθσλα κ' ελαλ ινγν ηνπ Hölderlin πνπ παξαζεηεη ν Heidegger "θαηνηθνπλε θνληα ζε ρσξηζηνηαηα νξε". Θα επαλειζνπκε ζ' απην. Ο ιηβαλεδνο πνηεηεο Khalil Gibran γξαθεη: "Σα παηδηα ζαο δελ εηλαη παηδηα ζαο". Θαη αλ γηα ηνπο αλζξσπνπο σο αλζξσπνπο ε θηεηηθε αλησλπκηα, νρη κνλν σο πξνο ηα παηδηα αιια γεληθα, δελ εηρε ζεζε θαη λνεκα; (Ιεσ: Γηα ηνπο αλζξσπνπο σο αλζξσπνπο θαη νρη θαπνπ σο εξγαδνκελνπο θαη αδεηνπρνπο, θαηαλαισηεο θαη θνξνινγνπκελνπο θηι.) Θαη αλ ηα νλεηξα καο δελ εηαλ νλεηξα καο; Θαη αλ αθνκα θαη ην νλνκα κνπ δελ εηαλ νλνκα κνπ; Θαπνηα θνξα πνπ ρξεηαζηεθε λα ζπληαμσ ελα βηνγξαθηθν, μεθηλεζα κε ηελ θξαζε "Ο Θσζηαο Γεκελεηδεο γελλεζεθε ην " θαη θαηεπζεηαλ κνπ εξζε λα ζπλερηζσ: "...θαη πεζαλε...". 14

15 Ζδε παηδη κνπ γελλεζεθε κηα απνξηα κε ην νλνκα κνπ. Ο θνζκνο κνπ απνηεηλνληαλ θαη κε πξνζθσλνπζε "Θσζηα...", "Θσζηαθε...", "Γεκελεηδε...". Θαπνηα ζηηγκε ινηπνλ αλαξσηεζεθα: Πεξηερνκαη, πεξα γηα πεξα, ζην νλνκα κνπ; Ζ απαληεζε κνπ εηαλ ζαθεο: Ορη! Απηνη πνπ κνπ κηινπλ, απνηεηλνληαη ζ' εκελα. Θαη, αλ ην "Θσζηαο" δελ θαιππηεη ην "εκελα", ερεη απηε ε αλη-σλπκηα ελα νλνκα, αληη ηνπ νπνηνπ ιεγεηαη; Ζ απαληεζε κνπ εηαλ θαη παιη ζαθεο: Ορη! Πνιια ρξνληα αξγνηεξα εηδα, κε αλαθνπθηζε, πσο κε ηελ απνξηα κνπ δελ εζηεθα κνλνο. Θαπνπ ζηνλ Kierkegaard δηαβαζα: "Θνηηαδσ κεζα ζηελ ππαξμε - θαη δελ βιεπσ ηηπνηα." Ζ απνξηα εηρε αξρηζεη λα εζπραδεη θαη λα δηλεη ηε ζεζε ηεο ζηελ απνδνρε ελνο αλαιαθξνπ "ηηπνηα", πνπ απνδηδεη ην Δγσ κνπ πνιπ πεξηζζνηεξν απν θαζε νλνκα απνδνρε ελνο αλαιαθξνπ "ηηπνηα", πνπ ζπλνδεπεη ην νλνκα κνπ, ηνπ αθαηξεη θαζε απνιπηνηεηα, ην επαθελεη ζην ιηθλν ηεο παξνδηθνηεηαο ηνπ, θαη ζε θαζε "γελλεζεθα" ππαγνξεπεη ην "πεζαλα". Αο ζπκεζνπκε ησξα ηελ ηζηνξηα ηνπ Hui-tang κε ηελ επσδηα ηεο ξεζεληαο. Ζ ηζηνξηα, καο επηηξεπεη λα εηθαζνπκε πσο ην παηρληδη λνσληνο θαη λννπκελνπ δελ ζπιιακβαλεηαη κνλνλ κε ηελ ελλνηα "ελλνσ θαηη", εηηε σο ζρεζε ππνθεηκελνπ-αληηθεηκελνπ εηηε σο αιιειερεηα κηιεκαηνο θαη αληαπνθξηζεο. Σσξα ν λνσλ "δελ ερεη ηηπνηα λα θξπςεη". Αλαιπεηαη ζην λννπκελν εηζη σζηε, θαηα ηνλ Παξκεληδε, λνσλ θαη λννπκελν εηλαη ην απην. ' απην ην ηνπην ηεο δελ-βνπδηζηηθεο θελνηεηαο, ε ηεο πξνζσθξαηηθεο ηαπηνηεηαο, ε αλησλπκηα εγσ δελ ζα παξεπεκπε ζην νλνκα ηνπ ελνηθνπ ζηελ εζσηεξηθνηεηα ηνπ νηθνπεδνπ ηνπ ε ζηελ ηνπνζεζηα ηνπ Δαπηνπ ηνπ αιια καιινλ ζ' ελαλ αλσλπκν ε πνιπσλπκν νδνηπνξν ν νπνηνο κεηαμπ αιισλ θαπνηε εηζεξρεηαη ζην μελνδνρεην ελνο νλεηξνπ θαη νλνκαδεηαη απ' απην, γηα νζν κελεη εθεη. 15

16 (Οηαλ θαπνηνο κπαηλεη ζην κνλαζηεξη, παηξλεη αιιν νλνκα. Δλαο θαιιηηερλεο θαηα ηελ αζθεζε ηεο ηερλεο ηνπ ζπρλα παξνπζηαδεηαη κ' ελα αιιν, κ' ελα "θαιιηηερληθν" νλνκα. Ηζσο θαζε θαηαζηαζε εηλαη ιηγνηεξν ε πεξηζζνηεξν κηα βαπηηζε ζηελ νπνηα παηξλνπκε ην νλνκα πνπ εθαζηνηε καο αξκνδεη.) Κηα ηεηνηα Γε Θαλελνο ζα κπνξνπζε θαπνηε λα εηλαη θαη ζεκεην ζπλαληεζεο ηνπ Förster θαη ηνπ Γεκελεηδε νπνπ μελνο θαη μελνδνρνο κεηαβαηλνπλ ειεπζεξα απν ηε κηα κνξθε ζηελ αιιε. Απην ζα κπνξνπζε λα απνδνζεη ζηε θξαζε: Ο Förster εηλαη νλεηξν ηνπ Γεκελεηδε, ν Γεκελεηδεο εηλαη νλεηξν ηνπ Förster. Δπηηξεςηε κνπ γηα ιηγν λα ην πεξηγξαςσ ιεπηνκεξεζηεξα. Ο θπξηνο Förster. Σνλ βιεπσ. Ζ θξαζε "Σνλ βιεπσ" ζεκαηλεη ζπγρξνλσο κε βιεπεη, αζρεηα κε ην αλ ην βιεκκα ηνπ εηλαη ζηξακκελν πξνο εκελα ε νρη. (Πξβι. Nietzsche, παξαζεησ απν κλεκεο: "Οηαλ θαλεηο θνηηαδεη αξθεηε σξα κεζα ζηελ αβπζζν, αξρηδεη ε αβπζζνο λα ηνλ θνηηαδεη απηε.") Κε θνηηα θαη ε νςε ηνπ, ζαλ καγηθν ξαβδη, κε αγγηδεη θαη θαηεπζεηαλ κε αδεηαδεη θαη κε ξπζκνπνηεη ζε Förster. Δηκαη νπσο ελα δεληξν πνπ ζηελ θνξκνζηαζηα ηνπ πξνβαιινπλ νη θπξηαξρνη αλεκνη ηεο πεξηνρεο, ε νπσο, σο νδεγνο ηνπ απηνθηλεηνπ κνπ, γηλνκαη ζπζηαηηθν ηεο κεραλεο, ε νπσο ε επσδηα ηεο ξεζεληαο δηαπνηηδεη ηνλ Θηλεδν. Γελ ερσ ηηπνηα λα θξπςσ. Γλσξηδσ κελ ηνλ θπξην Förster εδσ θαη 35 ρξνληα θαη εηκαη νδεγνο εδσ θαη ζρεδνλ 50 ρξνληα, νκσο ε νηθεηνηεηα δελ ζεκαηλεη ηηπνηα. Σν ηδην ηζρπεη γηα ηα παληα θαη ηνπο παληεο, νπσο γηα ηελ αγλσζηε κνπ θπξηα πνπ θαζεηαη αθξηβσο απελαληη κνπ. Οηαλ ζπλαλησ ηνλ θπξην Förster κεηα απν κεγαιν δηαζηεκα, ηνλ ξσηασ πσο παεη, ηνπ δηεγνπκαη πσο παεη, κπνξεη λα πεξαζνπκε κηα- 16

17 δπν επραξηζηεο σξεο καδη. Σν αιιν δελ ιεγεηαη, δελ κπνξεη λα ιερζεη. Αλειηζζεηαη κεζα ζε κηα ζαιαζζα ζησπεο. 5. Το ζσμβαν ηης υστοθεραπειας. Ν Dau-wu θαη ν Djian-yuan εθηαζαλ ζ' ελα ζπηηη γηα λα εθθξαζνπλ ηα ζπιιεπεηεξηα. Ν Djian-yuan ρηππεζε ην θεξεηξν κε ην δαρηπιν θη εηπε: Εεη ε εηλαη λεθξνο; Ν Dau-wu απαληεζε: Γελ ιεσ, δεη, θη νπηε ιεσ, εηλαη λεθξνο. Ν Djian-yuan εηπε: Γηαηη δελ ιεηε ηηπνηα; Ν Dau-wu απαληεζε: Γελ ιεσ ηηπνηα, δελ ιεσ ηηπνηα. Μεθηλεζαλ γηα ηελ επηζηξνθε θαη πεξαλ ηνλ δξνκν πνπ νδεγνπζε ζην κνλαζηεξη. Ν Djianyuan εηπε: Πεβαζκησηαηε πεηηε ην κνπ ινηπνλ γξεγνξα! Αλ δελ πεηηε ηηπνηα ζα θαηαιεμσ λα ρηππεζσ ηνλ Πεβαζκησηαην! Ν Dau-wu απαληεζε: Νζνλ αθνξα ην ρηππεκα, ρηππα ινηπνλ! Νζνλ αθνξα ην λα πσ, δελ ιεσ ηηπνηα. Δηζη θαη ν Djian-yuan εδσζε ζηνλ Dau-wu ελα ρηππεκα. Αξγνηεξα, αθνπ ν Dau-wu εηρε ππεηζειζεη ζηε κεηακνξθσζε [δει. εηρε πεζαλεη], ν Djian-yuan πεγε ζηνλ Schi-schuang θαη ηνπ παξεζεζε ηελ θνπβεληα πνπ αλαθεξζεθε εδσ. Ν Schi-schuang εηπε: Γελ ιεσ ηηπνηα, δελ ιεσ ηηπνηα. Κ' απηα ηα ινγηα ν Djian-yuan θσηηζηεθε κε κηαο. 1 ΟΤΣΔ ΓΑΡ ΑΛ ΓΛΟΗΖ ΣΟ ΓΔ ΚΖ ΔΟΛ (ΟΤ ΓΑΡ ΑΛΤΣΟΛ) / ΟΤΣΔ ΦΡΑΑΗ Θαζσο νπηε ζα κπνξνπζεο λα γλσξηζεηο απην ην κε νλ (αθνπ βεβαηα δελ ζα κπνξνπζεο λα ην δηαλπζεηο) / Νπηε λα ην πεηο (ε ζρεζε κε ην πξνεγνπκελν κνηην ζα πεη: Οπηε ζα κπνξνπζεο λα γλσξηζεηο ην "Εεη... εηλαη λεθξνο", νπηε λα ην πεηο.) 2 1 Byung-Chul Han, Philosophie des Zen-Buddhismus, Stuttgart, 2002, S Απν ηε ζπδεηεζε ηεο νκηιηαο ζην ζεκηλαξην ηεο Αζελαο: 17

18 Θπξηεο θαη θπξηνη, αο κηισ απν ηελ νπηηθε ηνπ ζεξαπεπηε, δει. κνηξαδνκαη καδη ζαο κηα νπηηθε πνπ δηαλνηγεηαη ζην ηαηξεην κνπ, ζηελ πνιπζξνλα κνπ πηζσ απν ηνλ μαπισκελν ζπλνκηιεηε κνπ. Δλα θαηλνκελν πνπ ζπλαλησ παιη θαη παιη εηλαη νηη ζηε δηαξθεηα κηαο ζπλεδξηαο δελ γλσξηδσ απαμ δηα παληνο πνηνλ αθνπσ θαη ζε πνηνλ κηιασ. Τπαξρνπλ θνξεο πνπ κνπ κηιαεη ελα παηδη, θαηνπηλ παιη αθνπσ ηε κεηεξα ε ηνλ παηεξα λα κηια δηα ζηνκαηνο ηνπ, κεηα κνπ κηια ελαο θηινο θαη θαηνπηλ ελαο αδειθνο θαη κεηα ελαο γηνο θαη κεηα ελαο αλσλπκνο θηι.. Ο,ηη εηπα κνιηο, εηλαη θαη δελ εηλαη αιεζεηα. Γηνηη αλ ην ελλννπζα θπξηνιεθηηθα ζα εκνπλ ελαο ηξεινο πνπ βιεπεη κπξνζηα ηνπ ζπλερσο θη ελαλ αιιν αλζξσπν. Σσξα ιεσ πσο δελ εηκαη ηξεινο. Πσο κπνξσ ηνηε λα ιεσ απηα ηα ινγηα; Πνηα εηλαη ε δηαθνξα αλακεζα ζ' εκελα θαη ζ' ελαλ ηξειν; Γη' απηνλ παηδη, κεηεξα, παηεξαο, θηινο, αδεξθνο θιπ. ερνπλ ηελ εθαζηνηε ζηαζεξε ππνζηαζηαθε ηνπο ηαπηνηεηα. Γη' απην ερεη εκπξνο ζηα καηηα ηνπ παιη θαη παιη αιινπο αλζξσπνπο. Βησλεη κεηακνξθσζεηο. (Χο θνηηεηεο ηεο Ηαηξηθεο εκνπλ γηα ελα δηαζηεκα ππνβνεζνο ζηελ Φπρηαηξηθε Θιηληθε. Κηα κεξα, θαζσο κηινπζα κ' ελαλ αζζελε, κνπ εηπε μαθληθα πσο απηελ ηε ζηηγκε γηλεηαη γαηα.) Θαη πσο εηλαη κ' εκελα ηνλ κε ηξειν; Κεπσο πηζσ απ' νιεο ηηο ελαιιαζζνκελεο κνξθεο βιεπσ κηα θαη ηελ απηε ζηαζεξε ππνζηαζηαθε ηαπηνηεηα; Σνηε ν ζπλνκηιεηεο κνπ ζα κηινπζε ζαλ παηδη, ζαλ ηελ Ζ εξσηεζε Εεη, ε εηλαη λεθξνο; δελ ερεη απαληεζε γηαηη ζηε κνξθε πνπ ηηζεηαη κηια γηα δσε θαη ζαλαην δηαδεπθηηθα θαη απαηηεη κηα απαληεζε γηα ην ελα, ε ην αιιν, πνπ εδσ ζα εηαλ αλαξκνζηε. Ζ κνλε δπλαηε απαληεζε εηλαη λα κελ πεηο ηηπνηα. 18

19 κεηεξα ηνπ θιπ. Οκσο αθνπσ νλησο ελα παηδη θαη κηα κεηεξα! Θαλελα 'ζαλ' δελ ερεη ζη' απηηα κνπ. Ο,ηη αθνπσ θαη βιεπσ δελ αθνπγεηαη θαη βιεπεηαη ζην θνλην ελνο βαζπηεξνπ Δαπηνπ ηνπ νκηινπληνο. Οκσο ησξα δελ εηκαη ηειεησο εηιηθξηλεο. Γηαηη ηελ πξσηε θνξα πνπ παξαηεξεζα πσο δελ εηλαη απηνλνεην πνηνο κνπ κηια θαη ζε πνηνλ κηισ, κε θαηειαβε ελαο ηιηγγνο. Γηα κηα ζηηγκε βξεζεθα ζρεδνλ ζηε ζεζε ηνπ ηξεινπ πνπ εηλαη καξηπξαο κεηακνξθσζεσλ. Γξεγνξα κπνξεζα λ' αλαπλεπζσ βαζπηεξα. Δηρα ειεπζεξσζεη απν ηελ ηαζε λα ζηεγαδσ ηα εθαζηνηε ππνθεηκελα ηεο νκηιηαο θαησ απν ηελ ηαπηνηεηα ελνο εαπηνπ. Ζηαλ ζαλ νη θηγνπξεο ελνο πηλαθα λα εηραλ ιπζεη απν ην θαδξν θαη λα αησξνπληαλ ζηνλ ρσξν ειεπζεξα. Δλα παξαδεηγκα: Κηα γπλαηθα πνηε-πνηε παηξλεη ελαλ αιινλ ηνλν - κηιαεη απνηνκα, ζθιεξα, ην ζσκα ηεο θαληαδεη ηελησκελν θαη αθακπην. Οηαλ παξαηεξσ απηελ ηε δηαθνξα θαζαξα, ηεο ηελ ιεσ θαη ηελ ξσησ αλ θη απηε ην αηζζαλεηαη εηζη. Ιεεη λαη. Σνηε ηελ ξσησ αλ απηνο ν ηνλνο, ηεο εηλαη γλσζηνο. Ιεεη κε εθπιεμε πσο εηλαη ν ηνλνο ηεο κεηεξαο ηεο. Απηε εηλαη, πνπ κηια δηα ζηνκαηνο ηεο! Ζ πξσηε θνξα πνπ αληηιεθζεθα πσο θαηη ηεηνην ππαξρεη, εηαλ θαηα ηελ αλαγλσζε ηνπ δηαινγνπ ηνπ Πιαησλα Φαηδξνο. Απηνο εηλαη ελαο λενο πνπ ζπλαληηεηαη κε ηνλ σθξαηε θαη ηνπ κηια ελζνπζηαζκελνο γηα ελαλ ινγν ηνπ Ιπζηα, ελνο ξεηνξα, γηα ηνλ εξσηα. Οπνπ ν σθξαηεο εθθσλεη ελαλ ινγν ζην ηδην ζεκα. Δρεη εδε μεθηλεζεη λα θεπγεη νηαλ ζηεθεη αθηλεηνο ζαλ καξκαξσκελνο θη επηζηξεθεη ζηνλ Φαηδξν. ηνλ δηαινγν πνπ αθνινπζεη ιεεη ν σθξαηεο: ΠΩΘΟΑΡΖΠ: Ρη νπλ; ηνλ Δξσηα νπθ Αθξνδηηεο θαη ζενλ ηηλα εγεη; Ση ινηπνλ; Γελ ζεσξεηο ηνλ Δξσηα γην ηεο Αθξνδηηεο θαη ζεν; ΦΑΗΓΟΝΠ: Ιεγεηαη γε δε. 19

20 Δηζη ιελε. ΠΩΘΟΑΡΖΠ: Νπ ηη ππν γε Ιπζηνπ, νπδε ππν ηνπ ζνπ ινγνπ, νο δηα ηνπ εκνπ ζηνκαηνο θαηαθαξκαθεπζεληνο ππν ζνπ ειερζε. Οκσο ν Ιπζηαο δελ ην ιεεη, νπηε θη ν ινγνο ζνπ πνπ εηπσζεθε απν ην ζηνκα κνπ ην καγεκελν απν ζελα. [ππνγξ. δηθε κνπ] 1 Πηζσ ζην παξαδεηγκα καο. Δηλαη ε κεηεξα, πνπ κηια απν ην καγεκελν ζηνκα ηεο θπξηαο Υ. πληνκα κνπ εγηλε θαλεξν νηη ζε ηεηνηεο σξεο ζα εηαλ ιαζνο λα ηεο απνηεηλνκαη σο θπξηα Υ, ν,ηη θαη λα ζεκαηλεη απην ην "θπξηα Υ", θαζσο εδσ δελ εηαλ ε ζπλεζηζκελε θπξηα Υ πνπ κ' αθνπγε αιια ε κεηεξα ηεο. πγρξνλσο κνπ ιπζεθε ε απνξηα, γηαηη παιηνηεξα ζε παξνκνηεο θαηαζηαζεηο δελ κπνξνπζακε λα ζπλελλνεζνπκε - απνηεηλνκνπλ ζηελ θπξηα Υ, νκσο απηε πνπ αθνπγε ηα ινγηα κνπ εηαλ ε κεηεξα. Ση παηδεηαη εδσ; Ζ παξνπζηα ηεο κεηεξαο εηλαη ππεξβνιηθα βαξηα: Ζ κεηεξα ζηαζεθε ππεξβνιηθα σο ππνζηαζηαθνο εαπηνο απελαληη ζηελ θνξε, θαπνπ κε ην ζπλζεκα: "Γηλε νπσο εγσ ζεισ λα εηζαη!" Ζ θπξηα Υ εηεξνπξνζδηνξηζηεθε. Απην ζα εηαλ κηα παξαιιαγε ηνπ ρατληεγθεξηαλνπ Θαλεηο, ζηνλ νπνην ε θπξηα Υ ζα εηρε εθπεζεη. Θαλεηο ζα κπνξνπζε λα ζεσξεζεη νηη ε ζεξαπεπηηθε απνζηνιε ζπληζηαηαη ζην λα απνθαιπθζεη ν εηεξνπξνζδηνξηζκνο θαη ε γπλαηθα λα βνεζεζεη λα θηαζεη ζηνλ δηθν ηεο Δαπην, ζε κηα απην-πεπνηζεζε. Θαηα ηελ γλσκε κνπ ην δεηνπκελν δελ εηλαη λα γλσξηζεη ε γπλαηθα ηνλ εηεξνπξνζδηνξηζκν ηεο θαη λα ηνλ ππεξβεη, λα ειεπζεξσζεη απν ηα δεζκα ηεο κεηεξαο θαη λα βξεη ηνλ αιεζηλν Δαπην ηεο. Αλ απνζηνιε ηεο γπλαηθαο εηαλ ν απηνπξνζδηνξηζκνο απελαληη ζηελ 1 Phaidros 242 E 20

21 εηεξνπξνζδηνξηδνπζα ζπκπεξηθνξα ηεο κεηεξαο, ηνηε ζα εηρε νηθεηνπνηεζεη ηνπο θαλνλεο ηνπ παηρληδηνπ ηεο κεηεξαο, ζα εηρε ζεθσζεη ην γαληη θαη ζα εηρε κπεη ζηε καρε κε ην ζπλζεκα: "Πνηνο ερεη ηνλ πξσην ινγν ζηε δσε κνπ; Απηε, ε εγσ;" Θα εηαλ αγσλαο δσεο θαη ζαλαηνπ. Δλαο Δαπηνο ν νπνηνο κ' απηνλ ηνλ ηξνπν ζα εηρε απειεπζεξσζεη απ' νιεο ηηο μελεο θσλεο θαη ζα πιενλ ζα εηρε απνθηεζεη απην-λνκηα, ζα εηαλ ην θησρηθν ππνιεηκκα ελνο Δγσ πνπ ζα πξνζπαζνπζε ζπλερσο λα νξηνζεηεζεη απελαληη ζε θαζε Δζπ. ηελ θαιπηεξε πεξηπησζε απην ην Δγσ ζα εηαλ ελα κηθξν θαζηξν ηεο Δθαζηνηεηαο. πρλα ην βαζαλν εγθεηηαη αθξηβσο ζηε θαλεξε, ε θξπθε πξνζπαζεηα γηα ηεηνηεο νξηνζεηεζεηο. Γηα ηνλ Daseins-αλαιπηε ε πηεζε ηνπ βαζαλνπ δελ εηλαη ε θηλεηεξηα δπλακε πνπ ζα νδεγεζεη ηε γπλαηθα ζηελ πνξηα ηνπ ςπρνζεξαπεπηε. Ο κπζηηθνο νδεγνο ζα εηαλ ε θσλε ηεο ζπλεηδεζεο ηεο: ε γπλαηθα εηλαη ελνρε απελαληη ζηνλ Δαπην ηεο, ε, νπσο ιεγεηαη αιιησο, "ζην νινδηθν ηεο κπνξεην Δηλαη" ["eigenstes Seinkönnen"]. Απην δελ θεξδηδεηαη κε ηε καρεηηθε νξηνζεηεζε απελαληη ζηε κεηεξα. Ζ θσλε ηεο ζπλεηδεζεο δελ εηλαη θαιεζκα ζε πνιεκν αιια ζηνλ δηθν Δαπην ηεο, ζηηο δηθεο ηεο δπλαηνηεηεο ηνπ Δηλαη, ηηο νπνηεο ερεη λα αλαιαβεη θαη ηηο νπνηεο δελ κπνξεη λ' αλαζεζεη ζε θαλελαλ. Κηα ιεμε-θιεηδη γηα ηελ πνξεηα κηαο αληηζηνηρεο ςπρνζεξαπεηαο ζα εηαλ ην "αθελσ λα εηλαη", θαιπηεξα, "αθελσ λα εηλαη ν Δαπηνο". Πξνυπνζεζε ζα εηαλ, ν ζεξαπεπηεο λα ερεη θηαζεη ζηνλ δηθν ηνπ Δαπην θαη λα ζπλαληεζεη ηε γπλαηθα κε ηνλ ηξνπν ηεο ιεγνκελεο "πξνδξακνπζαο κεξηκλαο". Πσο γηλεηαη απην; Heidegger: Ξξσηα ε απνθαζηζηηθνηεηα γηα ηνλ δηθν Δαπην θεξλεη ην Dasein ζηε δπλαηνηεηα λα αθελεη ηνπο ζπλ-νληεο αιινπο λα "εηλαη" ζην νινδηθν ηνπο κπνξεην Δηλαη, θαη ηνπην λα ην δηαλνηγεη κε ηελ πξνδξακνπζα- 21

22 ειεπζεξσλνπζα κεξηκλα. Ρν απνθαζηζκελν Dasein κπνξεη λα γηλεη "ζπλεηδεζε" ησλ αιισλ. 1, 2 ην ςπρνζεξαπεπηηθν πλεηλαη κε αιινπο, ε θσλε ηεο ζπλεηδεζεο κνπ γηλεηαη αληηιεπηε απν ην ζηνκα ηνπ ζεξαπεπηε κνπ. Κε αθελεη λα εηκαη, παξαπεκπνληαο κε ζηε δηθε κνπ νπζηα. Αθξηβσο απην ερεη λα επηηειεζεη ην πξν- ηεο πξνδξακνπζαο κεξηκλαο, ε ην πξν- ηνπ "πξνυπαλησληνο ζπγθξαηεκνπ", νπσο ιεγεηαη αιινπ, θαη εηζερζε ζηελ ςπρνζεξαπεηα απν ηνλ Hanspeter Padrutt. 3 Γελ δηλεη νπηε νδεγηεο νπηε ζπκβνπιεο, νπηε αλαιακβαλεη ηελ ππνζεζε κνπ. Δδσ δελ κπνξσ λα επεθηαζσ πεξηζζνηεξν ζηελ daseins-αλαιπηηθε ςπρνζεξαπεηα. Σν ζεκα καο εηλαη ν Δαπηνο. Ο Heidegger νξακαηηδεηαη κηα κνξθε ηνπ πλεηλαη νπνπ νη ελερνκελνη, γηα λα κεηλνπκε ζηελ απνζηξνθε πνπ αλαθεξζεθε εδε, "θαηνηθνπλε θνληα ζε ρσξηζηνηαηα 1 Sein und Zeit, 60, S Απν ηε ζπδεηεζε ζην παξαπαλσ ζεκηλαξην. ηελ νπηηθε ηεο "πξνδξακνπζαο κεξηκλαο": Σν ςπρνζεξαπεπηηθν πεξηζηαηηθν ηνπ θ. Θ ζηελ επνπηεηα ηεο πξνεγνπκελεο σξαο: Ζ γπλαηθα πνπ κηα δσε εμππεξεηνπζε ηνπο παληεο θαη ηαθηνπνηνπζε ηα παληα, κηα κεξα, θαζσο ζην ηξαπεδη αλαπνδνγπξηδεη ελα κπνπθαιη θνθα-θνια, κελεη αθηλεηε. Ζ "ζπλδξακνπζα κεξηκλα" ζα αμηνινγνπζε ηελ θαηαζηαζε κπσπηθα σο θαηαζιηπηηθε ζπκπεξηθνξα θαη ζα επεδησθε λα επαλαθεξεη ηε γπλαηθα ζηελ πξνηεξε θαηαζηαζε. Ζ "πξνδξακνπζα κεξηκλα" βιεπεη ζηελ θαηαζιηπηηθε ζπκπεξηθνξα λα δηαλνηγεηαη ν νξηδνληαο γηα ελαλ αιινλ ηξνπν δσεο νπνπ ηηπνηα δελ ζα θαλεη ηε γπλαηθα λ' αλαπεδα γηα λα θαζαξηζεη απηε ην ηξαπεδη απν ηνπο ιεθεδεο ηεο θνθα-θνια. Ζ "πξνδξακνπζα κεξηκλα", βιεπνληαο απηνλ ηνλ νξηδνληα, αθελεη ζηε γπλαηθα αλνηρηε ηε δπλαηνηεηα λα θηλεζεη ζ' απηνλ ηνλ δξνκν. Δλα αιιν παξαδεηγκα "πξνδξακνπζαο κεξηκλαο" ζα εηαλ ε απαληεζε ζηε θξαζε κηαο γπλαηθαο: "Θεισ λα εηλαη δηθνο κνπ θαη κνλν δηθνο κνπ" - "Θαπνηα κεξα απην ζα ζαο θαηαζηξεςεη!" 3 Vgl. u.a.: Zärtlichkeit, Schweizerische Ärztezeitung, Bd. 63, 1982, Heft 29,

23 νξε". Σα νξε ζα εηαλ ηνπνη δηακνλεο γηα ηνλ Δαπην ηνπ εθαζηνηε Dasein. Υσξηδνληαη αβπζζαιεα κεηαμπ ηνπο θαζνζνλ ην θαζε Dasein αλαιακβαλεη εθπεθξαζκελα ην εθαζηνηε δηθν ηνπ θαη δεζπνδεη εθεη κεκνλσκελν. πγρξνλσο ππαξρεη κηα εγγπηεηα θαζνζνλ, νπσο εδε εηπσζεθε, θαζε Dasein αθελεη ην αιιν λα εηλαη, θαη εηζη πξσηα ην θξαηεη αλνηρην γηα ηνλ Δαπην ηνπ. Σν ζεκα πνπ πξνζαγνξεπεηαη ζηελ θξαζε "Σν απνθαζηζκελν Dasein κπνξεη λα γηλεη 'ζπλεηδεζε' ησλ αιισλ" επαλεξρεηαη ζε κεηαγελεζηεξεο γξαθεο. Σσξα αθνπγεηαη ιηγνηεξν εξσηθν, ραιαξνηεξν, αθνκα θαη πην ζεξκν. Δπηζεο εηλαη ζεκαληηθν νηη δελ πεξηνξηδεηαη ζην πιαηζην ηνπ πλεηλαη αιια ελλνεηηαη σο αξρε ηεο ζπλ-παξνπζηαο νισλ ησλ νλησλ. ηελ ηδηνξξπζκε κεηαθξαζε κηαο ξεζεο ηνπ Αλαμηκαλδξνπ ιεγεηαη:... θαζνηη αθελνπλ (ηα νληα) ην ελα ζην αιιν λ αλεθεη αξκνληα θη εηζη επηζεο απνηηζε [κε ηελ ελλνηα ηνπ "παηξλσ ππνςε]... 1 Θαη ζε κηα παξαδνζε γηα ηνλ Ζξαθιεηην κηιαεη γηα ηε "θηιηα", ηελ νπνηα ελλνεη σο "επλνηα" θαη "ραξε", σο εμεο: Ρν ελα ραξηδεηαη ζην αιιν, θη εηζη ραξηδεη ζην αιιν ηελ ειεπζεξηα ηεο δηθεο ηνπ νπζηαο. 2 Ο λενο ηνλνο αθνπγεηαη πξνπαλησλ ζε γξαθεο πνπ εηλαη ειεπζεξεο απν ην απζηεξα θηινζνθηθν. ηελ νκηιηα γηα ηα εβδνκεθνζηα γελεζιηα ηνπ αδεξθνπ ηνπ, ε ιεμε γηα ην πλεηλαη θαιεηηαη "ραηξεηηζκνο": Ν απινπζηεξνο, νκσο ζπλακα θαη κπρηνηεξνο ραηξεηηζκνο εηλαη εθεηλνο δηα ηνπ νπνηνπ ην ραηξεηνπκελν επηζηξεθεη εθπεθξαζκελα ζηελ νπζηα 1 GA 5, S GA 55, S

24 ηνπ εθ λενπ, θαλεξσλεηαη σο αξρηθν θαη βξηζθεη ηνλ εαπην ηνπ ζαλ λα εηαλ ε πξσηε θνξα. Θαη παξαθαησ: Θαζνζνλ ν ραηξεησλ νπσζδεπνηε θαη απν κηα απνςε αλαγθαζηηθα κηια γηα ηνλ εαπην ηνπ, ιεεη αθξηβσο νηη [θαζνηη ραηξεησλ] γηα ηνλ εαπην ηνπ δελ ζειεη ηηπνηα αιια ζηξεθεη ηα παληα ζην ραηξεηνπκελν, δειαδε νι' απηα ηα νπνηα θαηα ηνλ ραηξεηηζκν θαηα-ινγηδνληαη ζην ραηξεηνπκελν. Απηα εηλαη νια εθεηλα πνπ αξκνδνπλ ζην ραηξεηνπκελν σο απην ην νπνην εηλαη. Κηα αιιε ιεμε πνπ ζπαληνηεξα ρξεζηκνπνηεη ν Heidegger ζρεηηθα, εηλαη ε "αγαπε". Ζδε ζ' ελα γξακκα ηεο 11εο Ηαλνπαξηνπ 1928 ζηελ Elisabeth Blochmann ιεγεηαη: Δρσ πηζηε ζηε ζπλεηδεζε κνπ [εηλαη ε θαζε ηνπ Δηλαη θαη ρξνλνο. Ζ "θσλε ηεο ζπλεηδεζεο"!] νηη κπνξσ λα ππεξεηεζσ ην κεγαιεην θαη ηελ επξπηεηα ηεο θαξδηαο ζαο. Volo ut sis, ζεισ λα εηζαη, εηζη εξκελεπεη θαπνηε ν Augustinus ηελ αγαπε. Θαη κ' απην ηελ αλαγλσξηδεη σο ηελ ελδνηαηε ειεπζεξηα ηνπ ελνο πξνο ηνλ αιιν. 20 θαη θαηη ρξνληα αξγνηεξα, ζηνλ παλεγπξηθν γηα ηα νγδνεθνζηα γελεζιηα ηνπ Ludwig von Ficker, ν ινγνο ηνπ Augustinus επαλεξρεηαη: Ζ βαζπηεξε εξκελεηα απηνπ πνπ εηλαη ε αγαπε βξηζθεηαη βεβαηα ζηνλ Augustinus, ζηνλ ινγν πνπ ιεεη: 'amo volo ut sis', αγαπσ, ηνπην ζα πεη, ζεισ ην αγαπσκελν λα εηλαη απην πνπ εηλαη. Αγαπε εηλαη ε αθεζε ηνπ Δηλαη κε ην βαζπηεξν λνεκα, ζπκθσλα κε ην νπνην πξν-θαιεη ηελ νπζηα. 24

25 Σν αθνινπζν παξαζεκα ζπλνςηδεη απην πνπ ελλνεηηαη κε ηελ "πξνδξακνπζα κεξηκλα" θαη ζα κπνξνπζε λα εηλαη κνηην κηαο daseinsαλαιπηηθα πξνζαλαηνιηζκελεο ςπρνζεξαπεηαο: Πηνλ γλεζην ραηξεηηζκν θξπβεηαη [...] εθεηλε ε κπζηεξηαθε απζηεξνηεηα, δηα ηεο νπνηαο ηα ραηξεηνπκελα θαζε θνξα παξαπεκπνληαη ζην απνκαθξν ηεο εθαζηνηε δηθεο ηνπο νπζηαο θαη ζηε δηαθπιαμε ηεο. Γηνηη θαζε ηη νπζησδεο βξηζθεηαη σο πξνο ην ηδηνλ ηνπ νπσζδεπνηε καθξνζελ ηνπ αιινπ. Νκσο θαη κνλνλ απην ην απνκαθξν εγγπαηαη θαη ηηο ζηηγκεο ηεο κεηαβαζεο απν ην ελα ζην αιιν. Ν γλεζηνο ραηξεηηζκνο εηλαη ελαο ηξνπνο κηαο ηεηνηαο κεηαβαζεο. Ζ "δηθε νπζηα"... Θπξηεο θαη θπξηνη, δελ ζεισ λα θηινζνθεζσ. Οηαλ κεηα ηελ ηειεπηαηα ζπλεδξηα ηεο εθπαηδεπηηθεο κνπ αλαιπζεο βγεθα απν ην ζπηηη ηνπ αλαιπηε, ζθεθηεθα αλαθνπθηζκελνο: Σσξα κπνξσ λα δσ νπσο κπνξσ λα δσ, ρσξηο λα πξεπεη λα ην ζθεθηνκαη! Σν νλεηξν ηνπ "απζεληηθνπ Δαπηνπ" εηρε ηειεησζεη. Ο δξνκνο πξνο ην ελα αζηξν, κνπ εγηλε αβαηνο. Σν "...θαηνηθνπλε θνληα ζε ρσξηζηνηαηα νξε" πηζηεπσ κελ πσο ην γλσξηζα. Οκσο επηζπκεζα ελα βιεκκα πνπ ζα εηρε καηηα θαη γηα αιια ηνπηα ηνπ πλεηλαη, νπσο ζηε γε ζπλαληαο ηεηνηα θαζε εηδνπο. Δπηζπκεζα ελα βιεκκα πνπ δελ εηλαη ζηξακκελν πξνο θαπνπ, πνπ δελ ζθεθηεηαη, δελ ζπγθξηλεη, δελ αμηνινγεη. Παξνι' απηα εκεηλα κηα δσε ςπρνζεξαπεπηεο. Αο επηζηξεςνπκε ησξα ζηελ θπξηα Υ. Απην πνπ ηεο εηπα, κε πνηθηιεο παξαιιαγεο, εηλαη ην εμεο: Γελ ρξεηαδεηαη λα κπεηο ζην γεπεδν ηεο κεηεξαο ζνπ. Ηζσο δελ πξνθεηηαη γηα ην εξσηεκα, πνηνο νξηδεη. Γελ πξνθεηηαη γηα εηεξν- ε απηνπξνζδηνξηζκν, νπηε γηα ηνλ Δαπην-Θαλεηο ε γηα ηνλ απζεληηθν Δαπην. Ηζσο απηε ε εξσηεζε κπνξεη σο εξσηεζε λα εμαθαληζηεη. Γελ ρξεηαδεηαη νπσζδεπνηε λα εηλαη ζεκα. Σνηε ν ηνπνο 25

26 ηεο δσεο ζνπ δελ ζα εηαλ κνλν ε ζηελνρσξε, ππξεησδεο αηκνζθαηξα ηνπ γεπεδνπ, νρη ν θνξηηθνο αγσλαο θαη ν ηζνινγηζκνο ληθεο θαη εηηαο αιια ε πεξηπιαλεζε ζην ππ-αηζξην, ζην αλνηρην ηνπην ηεο Γεο ησλ Οισλ θαη ηνπ Θαλελα, νπνπ θακηα πξνζσπηθε θαη θακηα δεηθηηθε αλησλπκηα δελ νξηδεη ηα νδνζεκαηα θαη ηνπο ζηαζκνπο. Ση ζπλεβε εδσ; Δζεζα ζηνλ Δαπην κηα γξακκε δηαγξαθεο θαζσο ηνλ ειεπζεξσζα απν ηελ απνζηνιε θαη ην θαζεθνλ θαη απν ην θαιεζκα ηεο ζπλεηδεζεο πξνο ηνλ απηνπξνζδηνξηζκν ηνπ. Ζ δηαγξαθε ξηρλεη θαησ ηνπο ηνηρνπο ηνπ ζπηηηνπ νλνκαηη "Δαπηνο", απαιιαζζεη ην Dasein απν ηελ ελνρε ηεο ππαξμεο ηνπ θαζσο εθ-ζσηεξηθεπεη ηνλ εαπην θαη απνγεγνλνπνηεη ηελ ππαξμε. Ζ δηαγξαθε δελ εθκεδεληδεη ηνλ εαπην. Σνλ ειεπζεξσλεη απν ην θνξην ηεο εθαζηνηεηαο. ' απηελ ηελ πξννπηηθε ζα ζπλερηδαλ πνιιεο θσλεο λα κηινπλ δηα ηνπ ζηνκαηνο ηεο θπξηαο Υ, νκσο απηελ ηε θνξα ζα ειεηπε ην βαζαληζηηθν "Πνηνο κηια;", ζα ειεηπε ηνζν ξεηα νζν θαη αξξεηα. ηε ζεζε ηεο ζρεδνλ δαηκνληθεο απνζηνιεο ηνπ Δαπηνπ ζα εξρνηαλ ελα αλαιαθξν παλδαηκνλην. Ζ αξραηα ειιεληθε ιεμε γηα ηελ αηκνζθαηξα ηεηνησλ ζπλνκηιησλ εηλαη ΥΌΙΖ. Γελ ελλνεη νπηε εξγαζηα θαη επηδνζε νπηε ειεπζεξν ρξνλν θαη ραβαιε. ηελ ΥΌΙΖ ερεηο ρξνλν, πνιπ ρξνλν, αηειεησην ρξνλν. ηγνπξα δελ ππαξρεη θακηα "ζεξαπεπηηθε θηινδνμηα", γηα ηνλ θηλδπλν ηεο νπνηαο εδε ν Freud εηρε πξνεηδνπνηεζεη, αιια θαη θακηα επηηαγε δελ βαδεη ηνπο ελερνκελνπο θαησ απν ηνλ δπγν ηεο. Απν ηελ αιιε δελ ππαξρεη ηηπνηα απν ηε ραιαξε ζρεζε αλακεζα ζε "θηιαξαθηα". Δηζη ερεη πνιια λα πεηο, ακεηξεηα πνιια, θη αιια ηνζα πνπ δελ ρξεηαδεηαη λα πεηο. Απηε ε ζεξαπεηα δελ εηλαη πεδην πξνπνλεζεο γηα ηε "δσε εμσ" αιια κηα λεα εκπεηξηα, πνπ νκσο θαηνπηλ ζα κπνξνπζε λα θαλεη ηα παληα λα δεηρλνληαη ζ' ελα αιιν θσο. 26

27 6. Παραβολες Ο Wittgenstein θιεηλεη κηα παξαδνζε κε ηα ινγηα: Ξξνζπαζεζα λ' αιιαμσ ηελ νπηηθε γσληα. Νια ερνπλ ηε κνξθε "Γεο ην εηζη!", "Κελ ην ζπγθξηλεηο κ' απην αιια κ' εθεηλν". Ρν δεηεκα (...) ραλεηαη απν ηε ζηηγκε πνπ ζηακαηνπκε λα ζπγθξηλνπκε ηα ζρεηηθα θαηλνκελα κε θαηλνκελα πνπ δηαδξακαηηδνληαη ζην εζσηεξηθν ησλ πξαγκαησλ θαη ζπκβαηλνπλ θξπθα απν καο. 1 Ο Θξαζπβνπινο Γεσξγηαδεο, ελαο ηζηνξηθνο ηεο κνπζηθεο πνπ εδεζε ζηε Γεξκαληα θαη εηαλ θηινο ηνπ Gadamer, γξαθεη θαπνηε: Ζ δηαθνξεηηθνηεηα ηεο κεζνδνπ κνπ αλαγλσξηδεηαη εδε απν ην νηη ε παξνπζηαζε δεηρλεη κηα πξνηηκεζε ζηελ ρξεζε αλαινγησλ (κεηαθνξσλ, εηθνλσλ). Νκσο κηα αλαινγηα δελ εηλαη απνδεημε. Κπνξεη κνλνλ λα ππνδεημεη ην κε απνδεημηκν, νκσο εκθαλεο ελνο ζεκαηνο. Κπνξεη απια λα βνεζεζεη λα γηλεη ην θαηλνκελν δηαθξηην. 2 Ο ηζρπξηζκνο νηη ην θαηλνκελν γηλεηαη "δηαθξηην" πξσηα κεζα απν αλαινγηεο, αξα νηαλ παηξλνπκε κηα νξηζκελε απνζηαζε απν ην θαηλνκελν, αθνπγεηαη παξαδνμνο. Θαη παιη ε παξαδνμηα πθηζηαηαη κνλν θαζνζνλ εηκαζηε ζηξακκελνη πξνο ην "Ση εηλαη...;", κνλν θαζνζνλ θαηεπζπλνκαζηε πξνο ηελ "νπζηα" ηνπ πξαγκαηνο, ηνπηεζηηλ πξνο ην "πξαγκα θαζεαπην" (πλζεκα ηεο Φαηλνκελνινγηαο ηνπ Husserl). 1 Vorlesungen über die Philosophie der Psychologie , S Nennen und Erklingen, Göttingen 1985, S

28 Οπσο ην βιεπσ, ζηελ ςπρνζεξαπεπηηθε πξαθηηθε δελ πξνθεηηαη γηα ηελ νπζηα. Πνιιεο θνξεο π.ρ. πεθηνπκε παλσ ζην θαηλνκελν ηεο ιεγνκελεο "ακθηζπκηαο", ζην "θαη λαη θαη νρη". Θαπνηεο θνξεο ζα ξσηεζσ: "Αο ππνζεζνπκε πσο εηλαη δπν κνξθεο νπνπ ε κηα εθπξνζσπεη ην Λαη θαη ε αιιε ην Ορη. Πσο ζα πεξηγξαθαηε απηεο ηηο δπν κνξθεο;" ηελ εξσηεζε κνπ δελ εμππαθνπεηαη θαλελαο νξηζκνο, θακηα νπζηα ηεο ακθηζπκηαο. Κηαλ αιιε θνξα ζα ειεγα ζην "θαη λαη θαη νρη" θαηη αιιν, ε ηζσο απνιπησο ηηπνηα. Παλησο κνπ θαηλεηαη νηη ζην θσο κηαο ηεηνηαο παξαβνιεο ην "θαη λαη θαη νρη" πξνβαιιεη πνιπ θαζαξνηεξα δηνηη ε ακθηζπκηα, ηδσκελε εηζη, δελ εκθαληδεηαη σο κπζηεξησδεο ζπγθξνπζε ζ' ελα κπζηεξηαθν "κεζα κνπ". Γηεμαγεηαη εθεη εμσ, αλακεζα ζε δπν θηγνπξεο, νπσο π.ρ. επαλσ ζηε ζθελε, ε - ζ' ελα νλεηξν. Σν "θαη λαη θαη νρη", νπσο ιεεη ν Γεσξγηαδεο, γηλεηαη "δηαθξηην". Σηπνηα πεξηζζνηεξν. Αθνκα θαη γηα ην ηνζν ζπλεζηζκελν ςπρνινγηζηηθν αικα, νηη απηεο νη θηγνπξεο εηλαη "ζηελ πξαγκαηηθνηεηα" θνκκαηηα ηνπ εαπηνπ, δελ κελεη θαλελαο ρσξνο γηα λα παξεη ηε θνξα ηνπ. Θη αλ ινηπνλ κηα εξκελεηα νλεηξσλ, αζρεησο πξνειεπζεο, δελ ηελ ζπιιακβαλακε σο απην ην νπνην "βαζηθα" ιεεη ην νλεηξν; Θη αλ παξαηηνπκαζηαλ απν ην νπζησδεο θαη βιεπακε ηελ εξκελεηα ελνο νλεηξνπ απια σο παξαβνιε; ην Ηλζηηηνπην ηεο Daseinsanalyse ηεο Επξηρεο επξεπε ζην ηεινο ηεο εθπαηδεπζεο λα δσζνπκε γξαπηα ηελ εξκελεηα ελνο νλεηξνπ - νρη ηελ εξκελεηα, ηελ εθ-ζεζε ελνο νλεηξνπ. Θαζσο ηα πξνεγνπκελα ρξνληα ζπρλα εηρα ζρεηηθα ηελ κηα ε ηελ αιιε ελζηαζε, ν Gion Condrau [δηεπζπληεο ηνπ Ηλζηηηνπηνπ] απνξεζε νηαλ ζηελ εμεηαζε εδσζα κηα ακεκπηε εθ-ζεζε νλεηξνπ. Σνπ απαληεζα: "Κα εγξαςα απην πνπ πεξηκελαηε απν κελα!", νπνπ θαη νη δπν γειαζακε. 28

29 εκεξα απηελ ηελ εθ-ζεζε κνπ ηνπ νλεηξνπ ζα ηελ εθπξνζσπνπζα - νκσο αθξηβσο σο παξαβνιε. Θαη αλ εηρα ζηελ εμεηαζε αξθεηνλ ρξνλν, ζα εηρα πξνζζεζεη πεξηζζνηεξεο παξαιιαγεο, θαπνπ θαηα ην πξνηππν ηνπ Bach, ν νπνηνο ζπλεζεζε γηα ηνλ καζεηε ηνπ Johann Gottlieb Goldberg, ηνλ νηθηαθν ηζεκπαιηζηα ηνπ λαπαξρνπ Keyserlingk, 31 παξαιιαγεο επαλσ ζ' ελα βαζηθν ζεκα, σζηε ν λαπαξρνο, νπσο ιεεη ν ρξνλνγξαθνο λα κπνξεη θαπσο λα επραξηζηηεηαη ζηηο λπρηεο ηεο αϋπληαο ηνπ. Ν Bach πηζηεπε πσο ζα κπνξνπζε λ' αληαπνθξηζεη ζ' απηελ ηελ επηζπκηα θαιπηεξα κε παξαιιαγεο ηηο νπνηεο κερξη ηνηε ζεσξνπζε αραξε δνπιεηα ινγσ ηεο παληα ηδηαο βαζηθεο αξκνληαο. Γηα ην ηειεησκελν εξγν ν Bach πεξε ελα ρξπζν θππειιν γεκηζκελν κε 100 Louis d or. Θαηη, θπξηεο θαη θπξηνη, αλ κνπ ζπγρσξεζεηε ηε καθξεγνξηα, κνπ θεξλεη ζηνλ λνπ ελα νλεηξν πνπ κνπ δηεγεζεθε κηα γπλαηθα πξηλ κεξηθα ρξνληα: Δξρεηαη ζηελ αλαιπζε. Δγσ εηκαη απαζρνιεκελνο κ' ελα λενγελλεην γαηαθη. Σεο ιεσ λα ην θξνληηζεη γηαηη ην κνλν πνπ κπνξσ λα ηνπ πξνζθεξσ εηλαη - βαζπο ππλνο... Σεινο ελα κηθξν θεηκελν ηνπ Franz Kafka κε ηνλ ηηηινvon den Gleichnissen [Γηα ηηο παξαβνιεο]. Ιεεη: Ξνιινη παξαπνληνπληαη πσο νη ιεμεηο ησλ ζνθσλ εηλαη παληα θαη κνλν παξαβνιεο, νκσο αλεθαξκνζηεο ζηελ θαζεκεξηλε δσε, θη εκεηο απηελ ερνπκε κνλν. Νηαλ ν ζνθνο ιεεη: "Ξεξλα απελαληη", κ' απην δελ ελλνεη νηη θαλεηο πξεπεη λα πεξαζεη ζηελ αιιε πιεπξα ηνπ δξνκνπ, θαηη πνπ θαλεηο ζα κπνξνπζε θαη λα ην θαλεη αλ αμηδε ην απνηειεζκα, αιια ελλνεη ελα θαπνην κπζηθν απελαληη, θαηη πνπ δελ γλσξηδνπκε, πνπ νπηε θη απ' απηνλ κπνξεη λα πξνζδηνξηζηεη πεξηζζνηεξν, θαη πνπ επνκελσο εδσ δελ κπνξεη λα καο βνεζεζεη θαζνινπ. Νιεο απηεο νη παξαβνιεο, ην 29

30 κνλν πνπ ηειηθα ζεινπλ λα πνπλ εηλαη πσο ην αζπιιεπην εηλαη αζπιιεπην, θη απην ην μεξακε. Νκσο απηα, πνπ θαζεκεξηλα καο παηδεπνπλ, εηλαη αιια πξαγκαηα. Νπνπ ελαο εηπε: "Γηαηη ακπλεζηε; Αλ αθνινπζνπζαηε ηηο παξαβνιεο, ηνηε ζα εηραηε γηλεη παξαβνιεο νη ηδηνη, θη εηζη ζα εηραηε απαιιαγεη απ' ηνπο θαζεκεξηλνπο θνπνπο." Δλαο αιινο εηπε: "Ξασ ζηνηρεκα πσο θη απην εηλαη παξαβνιε." Ν πξσηνο εηπε: "Θεξδηζεο." Ν δεπηεξνο εηπε: "Νκσο δπζηπρσο ζηελ παξαβνιε κνλν." Ν πξσηνο εηπε: "Νρη, ζηελ πξαγκαηηθνηεηα. Πηελ παξαβνιε εραζεο" Ο δεπηεξνο θεξδηζε ζηελ πξαγκαηηθνηεηα, θαζσο κνλν κεζα απν ηελ πξαγκαηηθνηεηα κπνξεη λα πεη "Πασ ζηνηρεκα πσο θη απην εηλαη παξαβνιε". Απηνο πνπ ερεη γηλεη παξαβνιε ν ηδηνο, πνηε δελ ζα κηιεζεη γηα παξαβνιε, νπσο, ζπκθσλα κ' ελα παξαδεηγκα ηνπ Wittgenstein, ελα γξακκνθσλν πνηε δελ ζα πεη: "Δηκαη κνλν ελα κεραλεκα". Θπξηεο θαη Θπξηνη, απηνη εηκαζηε, πξαγκαηηθνηεηα θαη παξαβνιε. ην "θαη", ζηηο δπλαηνηεηεο θαη ζηηο κε δπλαηνηεηεο ηνπ, παηδεηαη ην παηρληδη κηαο δσεο. Ο Friedrich Hölderlin ην ιεεη σο εμεο: Κε ηελ αμηα ηνπ, θαη νκσο πνηεηηθα θαηνηθεη ν αλζξσπνο παλσ ζ' απηελ ηελ γε. 1 1 In lieblicher Bläue 30