1
ARMATURA Armatura predstavlja građevinski proizvod koji se koristi za armiranje betona. Čelik za prethodno naprezanje se takođe može smatrati armaturom, koja se koristi za prethodno napregnute konstrukcije. Tehnička svojstva armature i čelika za prethodno naprezanje specificiraju se u projektu betonske konstrukcije ili tehničkoj specifikaciji projekta. Najvažniji standardi: EN 10027-1 EN 10027-2 (Sistem za označavanje čelika Dio 1- Nazivi čelika, Dio 2: Brojčani sistem ) EN 10080 (djelovi 1-6) EN ISO 15630 (djelovi 1-3) EN 10138 (djelovi 1-4) 2
STANDARDI EN 10080 Ovim evropskim standardom utvrđuju se opšti zahtjevi i definicije za propisane karakteristike zavarivog betonskog čelika koji se koristi za armiranje betonskih konstrukcija, koji se isporučuje u vidu gotovih proizvoda u obliku: - šipki, koturova (valjane žice, vučene žice) i proizvoda dobijenih odmotavanjem kotura; - tabli mašinski zavarene mreže fabričke izrade; - rešetkastih nosača. EN ISO 15630-1 EN ISO 15630-2 EN ISO 15630-3 Čelik za armiranje i čelik za prednaprezanje betona - Metode ispitivanja - Dio 1: Armaturne šipke, valjana žica i vučena žica: Ovim dijelom ISO 15630 utvrđuju se metode ispitivanja koje se primenjuju za armature, valjanu žicu i vučenu žicu. Čelik za armiranje i čelik za prednaprezanje betona - Metode ispitivanja - Dio 2: Zavarena mreža Ovim dijelom ISO 15630 utvrđuju se metode ispitivanja koje se primjenjuju za zavarenu mrežu za armiranje betona. Za ona ispitivanja koja nisu navedena u ovom dijelu ISO 15630, primenjuje se ISO 15630-1. 3
STANDARDI EN ISO 15630-3 Čelik za armiranje i čelik za prednaprezanje betona - Metode ispitivanja - Dio 3: Čelik za prednaprezanje EN 10138-1 Prestressing steels - Part 1: General requirements Čelici za prednaprezanje - Dio 1: Opšti zahtjevi EN 10138-2 Prestressing steels - Part 2: Wire Čelici za prednaprezanje - Dio 2: Žice EN 10138-3 Prestressing steels - Part 3:STRAND. Čelici za prednaprezanje - Dio 3: Užad EN 10138-4 Prestressing steels - Part 4:Bars Čelici za prednaprezanje - Dio 4: Šipke 4
ČELIK ZA ARMIRANJE (PREMA EN 10080-1) Duktilnost (žilavost) čelika je svojstvo koje pokazuje koliku plastičnu deformaciju čelik može da podnese bez loma. Određene su 3 kategorije čelika za armiranje prema duktilnosti (A, B, C). Armatura se isporučuje u obliku: Šipki ili namotaja (koturova) za direktnu upotrebu ili za proizvodnju zavarenih armaturnih mreža i zavarenih rešetki za gredice Fabrički proizvedenih zavarenih mreža Zavarenih rešetki za gredice Oznake armaturnog čelika sadrže: Oznaka oblika proizvoda (šipka, kotur, mreža, rešetkasti nosač) Oznaka standarda Naziv ili oznaka (broj) čelika Nazivne mjere proizvoda (u milimetrima) Dodatne informacije prema EN 10080-2-6 5
SVOJSTVA ČELIKA ZA ARMIRANJE Primjer označavanja armaturne šipke prečnika Ø mm i nazivne dužine 12000 mm prema nazivu čelika: Šipka n EN 10080-3-B500B-20x12000 Ili prema broju čelika: Šipka n EN 10080-3-1.0439-20x12000 6
PRIMJERI OZNAČAVANJA I IZGLEDA POJEDINIH KLASA ARMATURE 7
Armatura treba da ima 2 ili više redova paralelnih poprečnih rebara koja su po obimu ravnomjerno raspoređena i imaju po cijeloj dužini ravnomjeran razmak. Eventualna uzdužna rebra ne smiju biti viša od 0,15d. Visina poprečnih rebara mora biti od 0.05d do 0.10d. Ugao α 45 ; ugao β=35-75 Razmak c=(0.5-1.0)d 8
ZAVARENE MREŽE Sastavljene su od šipki međusobno okomito postavljenih, koje su na svakom spoju sastavljene električnim varom. 9
ZAVARENE MREŽE Označavanje mreža: Oznaka oblika proizvoda (mreža) Oznaka standarda EN 10080-5 Naziv ili broj (oznaka) čelika Nazivne mjere proizvoda (dimenzije mreže, žica, osovinski razmak, prepusti) 10
11
ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI Sastoje se od gornjeg i donjeg pojasa i dijagonale. Proizvode se od čelika za armiranje, prema EN 10080 1;2;3;4 Označavanje: Oznakom oblika proizvoda Oznakom standarda za ovu vrstu proizvoda Projektovanom visinom rešetkastog nosača Nazivnim mjerama gornjeg pojasa, dijagonale i donjeg pojasa Nazivom ili brojem čelika istih elemenata 12
ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI - DIMENZIJE 13
ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI - DIMENZIJE 1 gornji pojas 2 dijagonala 3 donji pojas 14
ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI - DIMENZIJE 15
ZAVARENI REŠETKASTI NOSAČI - UPOTREBA Zavareni rešetkasti nosači (lattice girders) koriste se za panele, međuspratne grede, ploče, nadvratnike, itd. Proizvodnja rešetkastih nosača 16
Rešetkasti nosači za konstrukciju obloge tunela 17
ČELIK ZA PREDNAPREZANJE EN 10238 Vrste čelika za prednaprezanje: Žice Šipke Užad Geometrijske karakteristike se definišu na osnovu: Nazivne površine poprečnog presjeka Nazivnog prečnika 18
ČELIK ZA PREDNAPREZANJE - OZNAČAVANJE Oznake za žice Broj standarda n EN 10138-2 Naziv čelika koji sadrži Slovo Y za čelik za prednaprezanje Nazivnu čvrstoću pri zatezanju u MPa (1770 MPa) Slovo C za hladno vučenu žicu Nazivni prečnik žice u mm (koji se kreće od 3 do 10 mm) Slovo I ako se radi o profilisanom čeliku Primjer: n EN 10138-2-Y1770C-5,0-I 19
ČELIK ZA PREDNAPREZANJE - OZNAČAVANJE Oznake za užad Broj standarda n EN 10138-3 Naziv čelika koji sadrži Slovo Y za čelik za prednaprezanje Nazivnu čvrstoću pri zatezanju u MPa Slovo S za užad Broj 3 ili 7 za broj žica u užetu Slovo G označava zatvoreno uže Nazivni prečnik užeta u mm (koji se kreće od 5,2 do 18 mm) Klasa A ili B Slovo I ako se radi o profilisanom čeliku Primjer: n EN 10138-3 Y1860S7-16,0-A 20
ČELIK ZA PREDNAPREZANJE - OZNAČAVANJE Oznake za šipke Broj standarda n EN 10138-4 Naziv čelika koji sadrži Slovo Y za čelik za prednaprezanje Nazivnu čvrstoću pri zatezanju u MPa Slovo H za vruće valjane šipke Nazivni prečnik šipke u mm (od 15 do 40 mm) Slovo R za rebraste šipke Primjer: n EN 10138-4 Y1030H-26-R 21
PRIMJENA AMATURE U KONSTRUKCIJAMA -TEMELJI Trakasti temelji 22
PRIMJENA AMATURE U KONSTRUKCIJAMA -TEMELJI Temelji samci - presjek 23
PRIMJENA AMATURE U KONSTRUKCIJAMA -TEMELJI Temelji samci - osnova 24
REŠETKASTI TEMELJI Rešetkasti temelji se koriste u skeletnim sistemima gdje su razmaci stubova mali, opterećenje objekta veliko i tlo sa neravomjernim slijeganjem. Na taj način se povećava površina tla na koju opterećenje djeluje. Stubovi su postavljeni na mjestima spoja greda koje se ukrštaju pod pravim uglom. Svaki stub može imati ispod grede temelj samac ili trakasti temelj. Izvode se kao uobičajene grede. Temeljne ploče ravnomjerno prenose opterećenja zidova i stubova na tlo koje može biti lošijeg kvaliteta i/ili izloženo podzemnim vodama. U tom slučaju armira se i gornja i donja zona ploče. Minimalna debljina temeljne ploče je 30 cm. Armiraju se kao i ostale ploče u konstrukciji. 25
STUBOVI - VERTIKALNI SERKLAŽI Armatura stuba se sastoji od uzdužne (glavne) armature i poprečne armature (uzengija). Uzdužna armatura prihvata napone pritiska, kao i dio izvijanja. Poprečna armatura osigurava tačan položaj uzdužne armature i sprječava njeno izvijanje. 26
Međusobno rastojanje uzengija e u je najmanja od tri vrijednosti: 1. 15 prečnika najtanje podužne šipke Ø 2. manje dimenzije poprečnog presjeka stuba b 3. 30 cm 27
Na dijelu stuba gdje se nastavlja podužna armatura udvostručuje se broj uzengija, i to na dužini koja je jednaka 1.5 x manja dimenzija stuba. Uzengije treba da su zatvorene i preklopljene preko manje strane. e u 15Ø min e u 20 cm e u 7.5Ø min e u 10 cm U seizmički aktivnim područjima podužna armatura stubova se prevodi preko čvorova bez nastavljanja preklapanjem na dužini najmanje 1 m. 28
Armiranje razuđenog poprečnog presjeka Na konkavnim uglovima stuba uzengije treba prekinuti i usidriti u betonsku masu min 25 cm. Na mjestu preklapanja treba predvidjeti konstruktivnu podužnu šipku Ø6-Ø10 mm ako nije statički predviđena. 29
Spiralno armirani stubovi Kod spiralno armiranih stubova je maksimalni hod spirale manja od dvije vrijednosti: 0.2D s 8 cm gdje je D s prečnik betonskog jezgra stuba. 30
ARMIRANJE NA SPOJU STUBA I TEMELJA U temelj se ugrađuje ankeri koja odgovaraju armaturi stuba. (Broj i prečnik šipki ankera u temelju odgovara broju i prečniku šipki u stubu). Armatura se ugrađuje do dna temelja, sa prepustom u stubu dužine 60 do 100 cm (za dužinu preklopa). Uzengije se postavljaju cijelom dužinom stuba. Ukupna dužina šipke obuhvata visinu sprata + debljinu međuspratne konstrukcije + dužinu preklopa za nastavljanje armature stuba sljedećeg sprata. 31
32
Nastavljanje podužne armature stuba izvodi se preklapanjem iznad međuspratne konstrukcije. Ako je broj šipki veliki ili su deblje od Ø20 mm nastavljaju se zavarivanjem. Šipke iz nižeg sprata se propuštaju kroz međuspratnu konstrukciju i služe kao ankeri za nastavljanje. Ako je stub na višem spratu manjih dimenzija šipke se mogu poviti sa max nagibom 6:1. U seizmički aktivnim područjima nastavljanje preklapanjem se vrši bez kuka. 34
ZIDOVI Zidovi su konstruktivni elementi u masivnim sistemima i opterećeni su centričnom kontinuiranom silom pritiska. Dimenzije zida su L>4d (L- dužina; t debljina). Armatura zidova se izvodi kao jednostrana ili dvostrana. Sastoji se od uzdužne (vertikalne) i poprečne (horizontalne) armature. Preklapanje armature u zidovima se vrši u vertikalnom pravcu na početku svake etaže. 35
GREDE (PODVLAKE, HORIZONTALNI SERKLAŽI) Grede su elementi pretežno opterećeni savijanjem. Položaj glavne armature zavisi od toga koja je strana izložena zatezanju. Kod slobodno oslonjene grede glavna armatura se postavlja na donju stranu nosača. Konzolne grede se armiraju tako što se glavna armatura postavlja u gornju zonu. Kontinualne grede se armiraju tako što glavna armatura prati liniju momenata. Sve grede pored glavne sadrže i konstruktivnu armaturu u zonama pritisnutog betona i po potrebi u središnjoj zoni presjeka. U gredama visine veće od 40 cm postavljaju se konstruktivne šipke podužno, na polovini visine. Poprečna armatura (uzengije) postavljaju se na cijeloj dužini grede, pri čemu je razmak manji u zonama blizu oslonaca. 36
ARMATURA GREDE 37
PLOČE Ploče su elementi opterećeni savijanjem. Prema statičkom sistemu mogu biti ravne ploče slobodno oslonjene, konzolne, ploče s prepustima kao i kontinualne. Mogu se izvoditi kao ploče sa T gredama ili kao sitno rebraste. Armatura se postavlja u zategnutoj zoni. Kod kvadratnih ploča nosiva armatura se postavlja u oba smjera. Za ploče koje su nosive u jednom pravcu, postavlja se glavna zategnuta armatura u kraćem pravcu i podeona armatura paralelno dužoj strani ploče. Kod oslonaca postavlja se u gornju zonu 50% glavne zategnute armature koja je u polju. Dužina ove armature je 20% dužine raspona. Ploče koje nose u dva pravca imaju nosivu armaturu u dva 38 upravna pravca.
PLOČA KOJA NOSI U JEDNOM PRAVCU OBLICI PLOČA U OSNOVI KOJE NOSE U DV A PRAVCA 39
KONZOLNA PLOČA PLOČA S PREPUSTOM 40
OTVORI U PLOČAMA Oko otvora se postavlja kosa armatura. Površina poprečnog presjeka dodatne armature oko otvora mora biti ista (najmanje) koliko i poprečnog presjeka presječene armature. 41
STEPENIŠTA Konstrukcijski, stepeništa su kose ploče. Kose ploče mogu biti poprečno ili uzdužno napregnute. Stepenišne ploče koje nose u podužnom pravcu koljenaste i ploče na podestnim gredama, konzolne (prepuštene) i spiralne ploče. Stepeništa se mogu izvoditi i kao montažna koja se izrađuju u pogonima. Poprečno napregnuta stepeništa oslanjaju se bočno i imaju glavnu armaturu u poprečnom pravcu. Podužno se postavlja podeona armatura. Stepeništa koja nose u podužnom pravcu imaju glavnu armaturu u tom pravcu, Stepeništa sa koljenastom pločom glavna armatura se oslanja na podestne grede. Između podestnih greda je armatura podesta. 42
ARMATURA STEPENIŠTA 43
ARMIRAČKI POGONI Armirački pogoni se organizuju zbog povećanja brzine rada i veće upotrebe kvalitetnijih mašina, kao i smanjenja ručnog rada. Proizvodne linije u armiračkom pogonu su: Linije za lake i teške profile, Linije za uzengije Linije za armaturne mreže. Pogon sačinjavaju: Glavna proizvodna hala i pomoćni prostori 44
ARMIRAČKI POGONI ŠEMATSKI PRIKAZI POGONA 45
46
Šematski prikaz pogona sa kartom procesa 47
48
49
ARMIRAČKI ALATI, UREĐAJI I MAŠINE 50
51
UREĐAJI I MAŠINE 52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67