PIPES FOR LIFE. PRAGMA PP dvoslojne korugovane cijevi

PIPES FOR LIFE www.pipelife.com INFRASTRUKTURNI SISTEMI PRAGMA PP dvoslojne korugovane cijevi

SADRŽAJ 1. OPŠTE INFORMACIJE... 4 1.1.Uvod... 4 1.2.Primjena... 4 1.3.Prednosti... 4 1.4.Standardi... 5 2. HIDRAULIČKI PRORAČUN PRAGMA SISTEMA... 7 2.1.Opšte pretpostavke... 7 2.2.Osnovne jednačine... 9 2.3.Program, tabele i nomogram za proračun... 10 3. STATIČKI PRORAČUN... 11 3.1.Međusobno djelovanje cijevi i okolnog tla... 11 3.2.Metode proračuna... 12 3.3.Tipovi zemljišta u skladu sa ENV 1046... 14 3.4.Neophodni podaci za statički proračun PRAGMA cijevnog sistema... 15 4. TRANSPORT, UTOVAR, ISTOVAR I SKLADIŠTENJE... 16 5. UGRADNJA CIJEVI... 17 5.1.Zahtjevi pri polaganju PRAGMA cijevnog sistema... 17 5.1.1.Opšte pretpostavke... 17 5.1.2.Uslovi polaganja... 17 5.2.Instalacija PRAGMA cijevi... 21 5.2.1.Spajanje PRAGMA cijevi... 21 5.2.2.Rezanje PRAGMA cijevi i montaža zaptivne gumice... 21 5.2.3.Spajanje kanalizacionog kolektora sa PRAGMA cijevima... 22 5.2.4.Spajanje sa PRO revizionim oknima... 23 5.2.5.Osiguranje spoja u slučaju čupanja spojnice za PRAGMA OD cijevi... 23 6. PROIZVODNI PROGRAM... 25 6.1.Kanalizacione cijevi PP-B PRAGMA SN 8 kn/m2 prema EN 13476... 25 6.2.PP - B PRAGMA fitinzi SN 8 kn/m2 prema EN 13476-3... 26 6.2.1.PP - B PRAGMA spojnica (muf)... 26 6.2.2.PP - B PRAGMA dupli muf... 26 6.2.3.PP - B PRAGMA koljeno... 26 6.2.4.PP - B PRAGMA račva... 27 6.2.5.PP - B PRAGMA redukcija... 27 6.2.6.PP - B PRAGMA adapter za PVC za spoj PRAGMA naglavka sa spojnicom PVC KG... 27 6.2.7.PP - B PRAGMA čep... 28 6.2.8.PP - B PRAGMA zaptivna gumica... 28 6.2.9.Spojni prsten sa zaptivnom gumicom (za konekciju PVC KG naglavka i spojnice PRAGMA cijevi) - Klik - ring. 28 6.2.10.PP - B PRAGMA sedlo sa zavrtnjem... 28 6.2.11.Krunska testera za sedlo sa ključem za pritezanje zavrtnja... 29 6.2.12.Gumena manžetna za bočnu vezu... 29 6.2.13.Krunska testera za bušenje na gradilištu... 30 6.2.14.PP - B PRAGMA drenažne cijevi SN 8 kn/m2 prema EN 13476... 30

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC 1. OPŠTE INFORMACIJE 1.1 Uvod Pragma cijevni sistem se izdvaja svojom specifičnim profilom - glatkim unutrašnjim slojem i profilisanim spoljašnjim slojem. Ovakav profil omogućava minimalan utrošak materijala, a time i malu masu, postizanje visoke prstenaste krutosti (SN 8KN/m 2 ) prema standardu ISO9969. Ono što je jedinstveno za ovaj profil je da garantuje visoku elastičnost prstena i stabilnost pod uticajem statičkog i dinamičkog opterećenja. Polipropilen (PP-B) je posljednja generacija termoplastičnih materijala koji se koriste za proizvodnju cijevnih sistema. Ovaj materijal kombinuje stabilnost Polivinilhlorida (PVC-a) i elastičnost Polietilena. Ova ga čini dovoljno uravnoteženim i najboljim izborom kako bi zadovoljio kompleksne zahtjeve standarda EN13476-3. Praksa u proizvodnji termoplastičnih sistema, pri tehnološkom postupku ekstruzije, pokazala je da je crna boja gotovih proizvoda uslovljena korištenjem sekundarnih (recikliranih) materijala. Pri korištenju sekundarnih sirovina pri procesu ekstrudiranja nemoguće je dobiti homogenu drugu boju osim crne. 1.2. Primjena PRAGMA sistem je projektovan za prihvat otpadne vode gravitacionim sistemom, a moguće ga je koristiti za prihvat sljedećih vrsta otpadnih voda: otpadne vode domaćinstava; otpadne vode industrije; atmosferske vode (kišnica); mješovite otpadne vode (fekalne i atmosferske); otpadne vode drenaže. PRAGMA sistem nalazi svoju primjenu i u zaštiti energetskih kablova i telekomunikacionih kablova. 1.3. Prednosti Prednosti PRAGMA cijevnih sistema: otpornost na abraziju (habanje); hemijska otpornost (od ph=2 do ph=12); otpornost na visoke temperatutre (60 C pri stalnom protoku i 95 C do 100 C povremeno); otpornost na udar prema standardima EN 1411 i EN 12061; garantovana krutost SN 8 kn/m 2 za cijeli sistem (cijevi i fiting) - prema standardu ISO 9969; lak transport; brzo i lako postavljanje; lako sječenje i bušenje; garantuje vodonepropusnost sistema od - 0,3 bara do +0,5 bara prema standardu EN 1277; mala masa; dug životni vijek; Nizak odnos hidrauličke hrapavosti; visok hidraulički kapacitet; kompletan opseg spojnih elemenata (fitinga, revizionih i inspekcijskih okana i alata); kompatibilnost sa glatkim sistemima kao npr. PVC KG cijevima i fitinzima preko jedinstvenog sistema adaptera; bijeli unutrašnji sloj za olakšanu inspekciju; garantovana otpornost sistema na slaba i lesna tla; cijevi i fitinzi su zaptiveni sa integrisanim oreberenim mufom i elastomernom zaptivkom; svi elementi Pragma sistema su proizvedeni pod konstantnom proizvodnom kontrolom, kontrolom sirovine i gotovih proizvoda. 4

INFRASTRUKTURNI SISTEMI 1.4. Standardi Koje standarde PRAGMA sistem zadovoljava? PRAGMA sistem se proizvodi po i zadovoljava zahtjeve standarda EN13476-3:2008 Plastični cijevni sistemi za podzemnu upotrebu za potrebe kanalizacije i drenaže bez pritiska - profilisanog zida od neplastifikovanog polivinilhlorida (PVC-U), polipropilena (PP) i polietilena (PE) -dio 3: Zahtjevi za cijevi i fiting sa glatkim unutrašnjim zidom za sisteme tip B. Primjenjiv je i na veći standard za projektovanje kanalizacionih sistema EN752-2008 - Drenažni i kanalizacioni sistemi van objekata. Šta standardi zahtijevaju? Standard EN 13476-3:2008 zahtijeva da profilisani cijevni sistemi ispunjavaju uslove u pogledu prstenaste krutosti. Moguće prstenaste krutosti su: SN 8, SN 10; SN 12, SN 16. Sila F REZULTATI TESTA Deformacija Slika 1.1. Rezultati ispitivanja prstenaste krutosti Slika 1.2. Ispitivanje prstenaste krutosti Standard EN 13476-3:2008 zahtijeva očuvanje strukture i elastičnosti materijala u slučaju deformacije prstena do 30% kod profilisanih cijevnih sistema. Ovaj uslov je teško postići u proizvodnji profilisanih cijevi od PE zbog niske vrijednosti modula elastičnosti PE i veće visine rebra, većeg pritiska na spoljašnji sloj cevi i pojave nepovratnih (plastičnih) deformacija. POZITIVNI REZULTAT Sila F 10% 20% 30% Deformacija NEGATIVNI REZULTAT Sila F F max 10% 20% 30% Deformacija Slika 1.3. Rezultati ispitivanja prstenaste fleksibilnosti 5

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC Standard EN ISO 9967 zahtijeva da index tečenja za PP i PE cijevi bude manji od 4. Tečenje je zaostala deformacija nastala kao rezultat konstantnog spoljašnjeg opterećenja. Tečenje prestaje poslije perioda od oko dvije godine. Tečenje je krucijalno za zaptivenost spojnice (konekcije muf/naglavak). Indeks tečenja je obrnuto proporcijalan Modulu elastičnosti. Što je veći Modul elastičnosti to je manje tečenje i obrnuto. Zahtjevi u pogledu odstupanja dimenzija za cijevi i fiting se ispituju prema EN1852-1 i EN12666-1. Osnovne geometrijske karakteristike su obuhvaćene u osnovnom standardu EN13476. Tačne mjere obezbjeđuju da su svi elementi sistema isti, lijepo se uklapaju i omogućavaju pouzdan spoj. Važan uslov za spoj je u tijesnoj vezi sa elastomernom zaptivkom. Proporcije i dimenzije cijevi i fitinga su definisane na spoljnu mjeru DN/OD ili na unutrašnju mjeru DN/ID. Standard EN13476 definiše nominalne prečnike: DN/ID (mm): 100, 125, 150, 200, 225, 250, 300, 400, 500, 600, 800, 1000, 1200; DN/OD (mm): 110, 125, 160, 200, 250, 315, 400, 500, 630, 800, 1000, 1200. Prema prečniku, standard definiše debljine cijevi na naglavku, na spojnici (mufu), unutrašnjem sloju kao i dužinu proizvoda. Tolerancije definisane u standardu opisuju opseg od minimalne do maksimalne vrijednosti. Otpornost na udar ispituje se prema EN 744, EN 1411 i EN 12061. Test provjerava da li će se cijevi i fiting oštetiti prilikom transporta, skladištenja i sklapanja. Nivo oštećenja se procjenjuje kao realan udar (dinamički aktivan) TIR (true impact rate) za seriju poizvoda gdje je maksimalna vrijednost 10% (TIR = ukupan boj oštećenja podijeljen sa ukupnim brojem udara, izražava se u %). Prema standardu EN13476-2 i 3, postoji samo jedan zahjtev: TIR<10% pri temperaturi 0 C. Vodonepropusnost elastomerne zaptivke, veze muf/naglavak ispituje se prema EN 1277. Ovaj metod testira sposobnost sistema da zadrži tečnost u i van sistema (filtracija / infiltracija). Test takođe potvrđuje uspješnost veze između glatkog dijela elastomerne zaptivke i spojnice (mufa). Zaptivenost sistema uzima u obzir ekološki aspekt tla i vodotokova. Standard zahtijeva vodone propusnot spojeva od -0,3 bara vakuma i +0,5 bara pritiska. Spojevi su testirani u ekstremnim uslovima, uključujući spojeve pod uglom i deformacijom geometrije spoja sa negativne i pozitivne strane. Za atmosferske i fekalne kolektore ovo je jedna od najbitnijih karakteristika. Mehanička otpornost i fleksibilnost prefabrikovanih fitinga ispituje se prema EN 12256. Nominalni prečnik Minimalni momenat Minimalno pomjeranje As Bc C pomjeranje veza kritična tačka Slika 1.4. Prikaz pomjeranja A uslijed djelovanja momenta FxL Tablica 1.1. Vrijednosti minimalnih pomjeranja uslijed minimalnih momenata za DN/OD (mm) 6

INFRASTRUKTURNI SISTEMI Otpornost na visoke temperature ispituje se prema EN 1437 i EN 1055. U toku eksploatacije termoplastični cijevni sistem za drenažu i kućne otpadne vode mora biti otporan na specifične temperature otpadnih voda. Zbog ovoga sistemi od termoplastike moraju biti otporni na sljedeće temperature kada su položeni u tlo i van zgrada: Trajne temperature od 45 C za dimenzije 200mm; Trajne temeparture od 35 C za dimenzije >200mm. Zbog činjenice da će ovaj sistem biti zatrpan u podrumu ili na odstojanju do 1m od zgrade, mora biti otporan na kratkotrajno temperaturno opterećenje od od 95 C. 2. HIDRAULIČKI PRORAČUN PRAGMA SISTEMA 2.1. Opšte pretpostavke Hidraulički proračun podrazumijeva odabir parametara gravitacionog protoka u cijevima pri njihovom djelimičnom ispunjenju. Cilj hidrauličkog proračuna je odabir najekonomičnijeg prečnika cijevi za odgovarajući protok. Praktičan proračun hidrauličkih parametara zasniva se na sljedećim pretpostavkama: pretpostavka ujednačenog protoka, što znači: o dubina (h), površina protoka (f) i brzina (v) su konstantni u svim poprečnim presjecima posmatrane dionice; o pad energetske linije, pad vodnog lica i pad dna cijevi su jednaki. pretpostavka turbulentnog protoka u cijevnom sistemu. Pad kanala mora biti razmatran kao promjenljiva veličina, zato što ne zavisi isključivo od topografskih uslova terena. Minimalni podužni pad potreban je kako bi se postigle najmanje brzine koje sprječavaju taloženje suspendovanih čestica i začepljenje cijevi. Uopšte, čvrste čestice (pijesak), talože se na dnu cijevi do dubine koja odgovara uglu unutrašnjeg trenja čestice (slika 2.1.), izraženom kao: = ( ) gdje su : h d - dubina vode [m]; D - unutrašnji prečnik cijevi [m]; Θ - ugao unutrašnjeg trenja [ ] (ako je ugao unutrašnjeg trenja 35, tada je hd/d =0.1). Slika 2.1. Ugao unutrašnjeg trenja 7

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC Najmanja brzina koja onemogućava taloženje u zavisnosti je od svojstva čestica. Obično je minimalna dopuštena brzina (v dop ), koja omogućava samoprečišćavanje cijevi, pri njihovom potpunom ispunjenju manja od: 0.8 m/s za kanalizaciju kućnih otpadnih voda; 0.6 m/s za atmosfersku kanalizaciju; 1.0 m/s za mješovitu kanalizaciju. Osim prema dopuštenim brzinama, najmanji podužni pad cijevi može se u preliminarnim proračunima odrediti i iz promjera cijevi, koristeći jednostavnu empirijsku jednačinu: = gdje su: I min = minimalni uzdužni pad [m/m]; D unutrašnji promjer cijevi [mm]. Minimalni podužni pad cijevi moguće je izraziti i preko sila smicanja (T), prema izrazu: = gdje su: ρ - gustina otpadne vode [kg/m 3 ]; g - ubrzanje sile gravitacije [m/s 2 ]; R - hidraulički radijus [m]; I - hidraulički pad [m/m]. Stvarna vučna sila je: = gdje su: R p = D/4 hidraulički radijus [m]; k 1 korekcioni koeficijent, k 1 = f(h d /D). Iz navedenog, izraz za kritičnu vučnu silu pri dubini djelimičnog ispunjenja (h d ) glasi: = Kritična vučna sila koja zadovoljava uslove pročišćavanja cijevi iznosi: τ 0 1.5 [Pa] - za oborinsku kanalizaciju; τ 0 2.0 [Pa] - za kućnu kanalizaciju. Tako, iz jednačine za kritičnu vučnu silu pri djelimičnom ispunjenju, preuređivanjem dobija se izraz za minimalni podužni pad cijevi: =. - za oborinsku kanalizaciju; =. - 8

INFRASTRUKTURNI SISTEMI 2.2. Osnovne jednačine U praksi, za potrebe proračuna, koriste se sljedeće poluiskustvene jednačine: = = gdje su: Q - protok [m 3 /s]; v - srednja brzina toka [m/s]; A - površina proticanja [m 2 ]; D unutrašnji prečnik cijevi [m]. = Otpori trenja po dužini cijevi se računaju na osnovu jednolikog pada linije energije, koji se za zatvorene cijevi u režimu ustaljenog turbulentnog kretanja proračunavaju prema Darcy-Weisbach-ovoj jednačini: = gdje su: I - pad linije energije [1]; D - unutrašnji promjer cijevi [m]; v - srednja brzina toka [m/s]; g - ubrzanje sile gravitacije [m/s 2 ]; λ - koeficijent otpora trenja [1]; Koeficijent otpora trenja računa se prema Colebrook-White-ovoj jednačini: = ( =. +. gdje su: Re - Reynoldosov broj [1]; ν - kinematički koeficijent viskoznosti [m 2 /s] (pri temperaturi vode od 10 C, υ=1.308 10-6 m 2 /s); ε k - vrijednost apsolutne pogonske hrapavosti [m]. Brelingova jednačina kod tečenja u cijevima pri djelimičnom ispunjenju: =.. ( ) +. ( ) gdje su: Q p - protok kod potpunog ispunjenja [m 3 /s]; Q d - protok kod djelomičnog ispunjenja [m 3 /s]; D - unutrašnji prečnik cijevi [m]; h - dubina vode [m]. 9

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC 2.3. Program, tabele i nomogram za proračun Pored sljedećih nomograma Pipelife projektantima nudi i ostale korisne alate za hidrauličke proračune. U odjeljku Za projektante na www.pipelife.com mogu se naći i koristiti web programi za hidraulički proračun pojedinih kanalizacionih sekcija, program za hidraulički proračun kanalizacione mreže i tabela za proračune, za različite vrijednosti popunjenosti profila cijevi h/d=0.5, h/d=0.7 i h/d=1.0. NOMOGRAM 1: Zavisnost parametara od relativne dubine za okrugle cijevi pri djelomičnom ispunjenju odnos visine otpadnih voda kod djelimi nog ispunjenja (hd) i unutrašnjeg pre nika cijevi (D) odnos protoka pri djelimi nom (Qd) i potpunom (Qp) ispunjenju cijevi odnos brzina pri djelimi nom (Vd) i potpunom (Vp) ispunjenju cijevi odnos hidrauli kih radijusa pri djelimi nom (Rd) i potpunom (Rp) ispunjenju cijevi 10

INFRASTRUKTURNI SISTEMI NOMOGRAM 2: Nomogram za hidraulički proračun gravitacionog protoka u PRAGMA cijevima sa punim profilom (k = 0.015 mm; temepratura vode t = 10 C; pun profil; Darcy-Weisbach/Colebrook White jednačina) NOMOGRAM 3: Nomogram za hidraulički proračun gravitacionog protoka u PRAGMA cijevima sa punim profilom (k = 0.025 mm; temepratura vode t = 10 C; pun profil; Darcy-Weisbach/Colebrook White jednačina) 11

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC 3. STATIČKI PRORAČUN 3.1. Međusobno djelovanje cijevi i okolnog tla Sa tehničke tačke gledišta PRAGMA cijevi od polipropilena predstavljaju deformabilnu strukturu, odnosno preuzimaju naprezanja bez pojave loma. Ustaljene metode proračuna čvrstoće građevinskog elementa daju stvaran odnos između naprezanja i deformacija kada je element pod opterećenjem. Vertikalno opterećenje na cijev uzrokuje njenu deformaciju (δ), smanjenje njene vertikalne visine, a cijev dobija eliptičan oblik (Slika 3.1). Slika 3.1. Deformacija cijevi pod vertikalnim opterećenjem Deformacija cijevi uzrokuje naprezanje u zidovima cijevi kao i pritisak na okolno tlo, dok pasivni pritisak tla smanjuje naprezanje u zidovima cijevi. Naprezanje uslijed deformacije u ravnoteži je s pritiskom tla koji djeluje na zid sa spoljne strane. Sila tla koja se suprotstavlja pritisku cijevi zavisi od vertikalnog opterećenja, vrste i elastičnosti tla (zbijenosti) u području cijevi te o čvrstoći same cijevi. Kod krutih cijevi, poput betonskih itd., sama cijev preuzima gotovo cjelokupno vertikalno opterećenje. Kod deformabilnih - fleksibilnih cijevi, kao rezultat deformacije cijevi, dolazi do iskorištavanja horizontalne sile tla. a Slika 3.2. Prihvatanje opterećenje bez deformacije cijevi (a) i promjena oblika presjeka cijevi pod uticajem opterećenja (b) b Način proračuna fleksibilnih cijevi može se predstaviti klasičnom Spanglerovom jednačinom: = ( ) ( + ) gdje su: δ v - deformacija cijevi [m]; D - unutrašnji prečnik cijevi [m]; q - vertikalno opterećenje [kn/m 2 ]; SN - prstenasta krutost [kn/m 2 ]; S s - čvrstoća tla [kn/m 2 ]. Spanglerova jednačina opisuje relativnu defomaciju cijevi pod vertikalnim opterećenjem (qv) kojem se suprotstavlja prstenasta krutost cijevi i čvrstoća tla. Ova jednačina jasno pokazuje da se deformacije cijevi mogu ograničiti do određene veličine ili povećanjem prstenaste čvrstoće cijevi ili povećanjem čvrstoće tla. Može se reći kako je cijev veće prstenaste čvrstoće u manjoj interakciji s okolnim tlom i manje je zavisna od zbijenosti tla u njenoj okolini. Budući da se izvođenjem prikladne posteljice i nasipa iznad cijevi, od odgovarajućeg zbijenog materijala (veći trošak ugradnje), omogućava upotreba cijevi manje prstenaste čvrstoće (manji trošak nabavke). U donošenju odluke potrebno je sagledati i tehničke i ekonomske prednosti pojedinog rješenja. 12

INFRASTRUKTURNI SISTEMI 3.2. Metode proračuna Ugrađene (ukopane) PRAGMA cijevi mogu se proračunati preko konačnog graničnog stanja: granično stanje elastičnosti može se provjeriti poređenjem deformacija uslijed opterećenja s dozvoljenim deformacijama; granično stanje nosivosti može se provjeriti poređenjem naprezanja izvijanja sa naprezanjima pod pritiskom kao i poređenjem stvarnih i dopuštenih deformacija. U nastavku je opisan proračun deformabilnih cijevi prema metodi koja se naziva Skandinavska metoda [Janson, Molin 1991] (SM). To je analitička metoda bazirana na raspodjeli pritiska tla u području cijevi (Slika 3.3.) Metoda uključuje zavisnost cijevi i okolnog tla. Maksimalno očekivano opterećenje na cijev određuje se prema važećim propisima. Veličina saobraćajnog opterećenja može se proračunati preko raspodjele naprezanja u skladu sa Boussinesqueovom teorijom [PN-81/B-03020]. Slika 3.3. Model raspodjele opterećenja i naprezanja u tlu prema Skandinavskoj metodi Vertikalno opterećenje na cijev je opterećenje od tla iznad cijevi (q z ). Ukoliko je cijev ugrađena ispod nivoa podzemne vode, ukupno vertikalno opterećenje na cijev povećava se hidrostatičkim opterećenjem (q w ). = = U slučaju povećanja opterećenja na cijev uslijed prisustva podzemnih voda (Slika 3.4.), vertikalno opterećenje dato je izrazom: = ( ) + ( )+ ( ) γ z - zapreminska težina tla: 18 20 [kn/m 3 ]; γ w - zapreminska težina vode: 10 [kn/m 3 ]; γ zw - zapreminska težina tla zasićenog vodom [kn/m 3 ]; H - ukupna visina sloja tla koje predstavlja opterećenje na cijev [m], H = h + h 1 ; h - visina sloja tla zasićenog vodom; h 1 - visina sloja tla iznad linije nivoa podzemne vode. 13

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC Slika 3.4. Promjena geometrije poprečnog presjeka uslijed vertikalnog opterećenja Kod uobičajenih uslova ugradnje cijevi, vertikalno opterećenje (q v ) veće je od horizontalnog opterećenja (q h ). Razlika opterećenja (q v - q h ) prouzrokuje smanjenje vertikalnog i povećanje horizontalnog prečnika cijevi. Prilikom deformacije zida cijevi, uključuje se pasivni pritisak tla u veličini koja zavisi od veličine vertikalnog opterećenja i od odnosa krutosti tla i krutosti cijevi (prstenasta krutost SN). U vertikalno opterećenje moguće je ubrojiti: uticaj tla iznad tjemena cijevi; dodatno opterećenje na površini tla, kao što je opterećenje od zgrada, saobraćajno opterećenje, itd. 14

INFRASTRUKTURNI SISTEMI 3.3. Neophodni podaci za statički proračun PRAGMA cijevnog sistema U skladu sa pravilnom instalacijom i korištenjem PRAGMA kanalizacionog cijevnog sistema važno je proračunati uticaje statičkog i dinamičkog opterećenja. Za ovu svrhu neophodno je uzeti u obzir vrstu zemljišta, prisutnost podzemnih voda, stepen zbijenosti zemljišta prema Proctoru. Proračun se može izvesti u Pipelife-ovom web programu u odeljku Za projektante na www.pipelife.com. Neophodni podaci za proračun: nalijeganja 15

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC 4. TRANSPORT, UTOVAR, ISTOVAR I SKLADIŠTENJE Nepravilan transport (kao i nepravilno skladištenje) može dovesti do deformacija na cijevima, fitingu i zaptivkama koje mogu izazvati probleme pri polaganju i funkcionisanju već spojenih cijevi. Za transport potrebno je koristiti vozila sa ravnim i čistim utovarnim prostorom, bez hrapavosti i eksera koji vire. Cijevi se polažu po dužini, po podu transportnog sredstva (Slika 4.1). Grubo podizanje i bacanje treba izbjeći pri utovaru i istovaru. Neprihvatljivo je bacanje cijevi prilikom istovara (Slika 4.4). Za mehanizovan utovar i istovar potrebno je koristiti odgovarajuća sredstva kao što su viljuškar, kran ili skip sa nastavcima. Cijevi moraju biti odložene na ravnoj površini pri čemi je dozvoljena visina 2,0-3,0 m (za cijevi u paletema). Za cijevi van paleta dozvoljena je visina od 1,0 m. Dvostruka orijentacija se preporučuje tokom transporta i odlaganja - dva susjedna rova sa spojnicama na krajevima (naizmjenično bez spojnica). Ovime se obezbjeđuje ravnomjernija raspodjela opterećenja i izbjegavaju se drvene potpore. Drvene potpore se postavljaju samo ispod najnižeg reda. Cijevi moraju ležati na bar tri drvene potpore širine 10cm. Pragma cijevi se mogu držati na otvorenom prostoru. One su otporne na UV zračenje i u periodu od dvije godine njihova fizičkomehanička svojstva se ne mijenjaju bez obzira na promjenu boje. Slika 4.1. Pravilan utovar na prevozno sredstvo Slika 4.2. Nepravilan utovar na prevozno sredstvo Slika 4.3. Pravilan istovar sa prevoznog sredstva Slika 4.4. Nepravilan istovar sa prevoznog sredstva 4.5. Drvene potpore postavljene ispod najnižeg reda cijevi 16

INFRASTRUKTURNI SISTEMI 5. UGRADNJA CIJEVI 5.1. Zahtjevi pri polaganju PRAGMA cijevnog sistema 5.1.1. Opšte pretpostavke Najbitniji faktor u kompaktiranju plastičnog kanalizacionog sistema je interakcija između cijevi i okolnog tla. Veća otpornost cijevi direktno zavisi od stepena zbijenosti tla oko same cijevi. Stoga je od vitalne važnosti vrsta tla i stepen zbijenosti u zoni cijevi. Obzirom na navedeno projektant (inženjer) mora utvrditi uslove polaganja kao što su: uslovi postojećeg (zatečenog tla) i njegova podobnost za posteljicu i/ili nadtjemeni nasip; geotehničke karakteristike tla za posteljicu kao i njegovu podobnost za ugradnju; odgovarajući klasu prstenaste krutosti cijevi. Na početku svakog projekta prvi korak su geomehanička istraživanja slojeva u kojima će se cjevovod polagati. Ova istraživanja kao i laboratorijska ispitivanja se moraju izvršiti kako bi se došlo do saznanja o vrsti tla, njegovoj strukturi, stepenu zbijenosti i nivou podzemne vode. 5.1.2. Uslovi polaganja Projekat polaganja zavisi od geomehaničkih osobina tla u zoni gde će se polagati cjevovod. Uopšteno postoje dva načina polaganja: polaganje u prirodnom, zatečenom tlu; polaganje u pripremnjenom tlu sa izradom posteljice od podobnih materijala zbijenih do potrebne zbijenosti. U nekim slučajevima moguće je polaganje PRAGMA cijevi na dno rova, ali samo u slučajevima kada je tlo sačinjeno od krupnozrnih materijala bez krupnijih komada (većih od 20 mm) kao što su šljunak, pijesak, pjeskoviti šljunak i pjeskovita glina. U ovom slučaju cijev se polaže na tanji nekompaktirani sloj - posteljicu (10-15 cm). Svrha ovakvog sloja je da se dno rova dovede do potrebnih nagiba nivelete i da se obezbijedi stabilna i uniformna potpora sa uglom nalijeganja od minimalno 90 C (Slika 5.1.) posteljica Slika 5.1. Polaganje u prirodnim uslovima 17

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC Postoje slučajevi kada se cjevovod mora polagati na temeljnom tlu: kada je greškom dno rova iskopano dublje od predviđene kote; u stjenovitim vrstama tla, sitnozrnim (glinovita i muljevita tla); u slabonosivim vrstama tla poput organskog mulja i treseta; u svim ostalim slučajevima gdje projekat tako predviđa. Primjer slučaja iz prve dvije tačke je na slici 5.2. Cjevovod je položen na dva sloja od pjeskovitih ili šljunkovitih tala čije najkrupnije zrno ne prelazi 20 mm. Temeljno tlo je izvedeno od dobro kompaktiranog tla debljine 25 cm (minimum 15 cm). Posteljica je 10-15 cm visoka, nekompaktirana. U slučajevima slabih tla, u zavisnosti od visine lošeg tla, postoje dva rješenja: debljina tla manja od 1,0 m (Slika 5.3). U ovom slučaju slabo tlo se vadi i rov se ispunjava sa dobro zbijenim slojem drobljenog kamena i pijeska u odnosu 1:0,3 ili 1:0,6. Temeljno tlo se polaže na geotekstil (slika 5.3). debljina lošeg tla je veća od 1,0 m. U ovom slučaju izvodi se temeljno tlo od dobro kompaktiranog šljunka i pijeska u zapreminskom odnosu 1:3 ili mješavini drobljenog kamena i pijeska u zapreminskom odnosu 1:0,6. Polaganje na geotekstilu se preporučuje. (slika 5.4) U svim slučajevima zbijenost temeljnog tla mora biti od 85% - 95% prema Proctoru. pijeska Slika 5.2. Primjer polaganja u dobro nosivom tlu Slika 5.3. Primjer polaganja u slabo nosivom tlu (lesu), dubina manja od 1 m Slika 5.4. Primjer polaganja u slabo nosivom tlu (lesu), dubina veća od 1 m 18

INFRASTRUKTURNI SISTEMI Pored dobrog temeljenja i nalijeganja cijevi veoma su bitni i bočno kompaktiranje i inicijalno zatrpavanje. Izbor materijala podobnog za bočno kompaktiranje i zatrpavanje iznad temelja cijevi uslovljeno je postizanjem zadovoljavajuće čvrstoće i zbijenosti nakon kompakcije. Podobne vrste tla obuhvataju dobro izmiješane prirodno zrnaste materijale sa maksimalnom veličinom zrna od 60 mm, koja ne prelazi 10% od DN (nominalnog prečnika cijevi), gdje je mjerodavna manja vrijednost. Materijal za zatrpavanje ne treba da sadrži strana tijela kao npr. snijeg, led ili smrznute grumene zemlje. Slika 5.5. Zatrpavanje cijevi u rovu Šljunak, drobljen kamen 8-22,4-16,8-12,2-20 Najpodobniji materijal, sa max. 5-20% zrna veličine 2mm Pijesak, morski šljunak 0,2-20 Relativno zadovoljavajući materijal, maksimalno 5% zrna sa veličinom od 0.02mm Tablica 5.1. Zatrpavanje u zoni cijevi i zatrpavanje iznad tjemena cijevi Zahtijevani nivo zbijenosti slojeva iznad tjemena cijevi zavisi od uslova opterećenja: na saobraćajnim površinama zahtijevani nivo je 90% kompakcije prema modifikovanom Proktoru; van saobraćajnih površina slojeve treba kompaktirati sa 85% prema modifikovanom Proktoru kada je visina nadsloja > 4.0m; van saobraćajnih površina slojeve treba kompaktirati sa 90% kada je visina nadsloja 4.0m. Materijal treba kompaktirati u slojevima od 10-30 cm debljine. Debljina inicijalnog sloja iznad tjemena cijevi treba da bude: minimum 15 cm za cijevi čiji je prečnik veći od 400 mm; minimum 30 cm za cijevi čiji je prečnik manji od 400mm. Materijal za konačno zatrpavanje rova može biti i onaj iz iskopa ako je sa njim moguće postići zahtijevani stepen zbijenosti i čije je maksimalno zrno 300 mm. Za cjevovode prečnika manjeg od 400 mm i sa inicijalnim slojem iznad tjemena cijevi od 15 cm, veličina zrna za konačno zatrpavanje ne smije preći 60 mm. Zahtjevi u pogledu stepena zbijenosti zavise od opšteg opterećenja i moraju biti definisani projektom. Zbijanje treba obavljati različitim sredstvima. U zavisnosti od opreme i debljine slojeva materijala, moguće je postići različite stepene zbijenosti. Tablica 5.2 daje podatke za šljunak, pijesak i aluvijalna tla. 19

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC Tablica 5.2. Metode zbijanja Širina rova treba da omogući nesmetani rad opreme za kompaktiranje. Minimalna širina za zatrpavanje oko cijevi je b=30 cm, pa je prema tome minimalna širina rova B=DN/OD+2b. Ukoliko je čvrstoća prirodnog neporemećenog tla niža od čvrstoće zahtijevane za slojeve iznad tjemena cijevi širina rova treba da bude B 4 x DN/OD (ove situacije se dešavaju kada je DN/OD 250 mm jer za cijevi manjeg prečnika širina rova ispunjava ovaj uslov). i Tablica 5.3. Neophodno zatrpavanje radi obezbjeđenja zahtijevanog ugla nalijeganja 20

INFRASTRUKTURNI SISTEMI 5.2. Instalacija PRAGMA cijevi 5.2.1. Spajanje PRAGMA cijevi Slika 5.7. Spajanje PRAGMA cijevi 5.2.2. Rezanje PRAGMA cijevi i montaža zaptivne gumice PRAGMA cijev treba se rezati u dolini rebra koristeći sitnozubnu tesarsku testeru. Zaptivna gumica montira se na prvu udolinu rebra. Slika 5.8. Rezanje PRAGMA cijevi Slika 5.9. Montiranje zaptivne gumice 21

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC 5.2.3. Spajanje kanalizacionog kolektora sa PRAGMA cijevima Spajanje na kanalizacioni kolektor od PRAGMA cijevi se radi na dva načina: spajanje sa račvama i lukovima (ova konekcija se radi kada se konektuje na novoizgrađeni kolektor koji još nije u funkciji); spajanje sa sedlom i navrtkom ili sa gumenom manžetnom (preporučuje se u slučajevima konekcije na kolektor u funkciji). U oba slučaja peporuka je da se konekcija radi na gornjoj trećini kolektora pod uglom u odnosu na vertikalnu osu kolektora. U zavisnosti od međusobnog položaja kolektora i priključne kanalizacije postoje tri moguća slučaja: spajanje bočne kanalizacije na kolektor; spajanje bočne kanalizacije na kolektor u slučaju izmještanja; spajanje bočne kanalizacije na kolektor u slučaju izmještanja i prepreke. Slika 5.10. Spajanje bočne kanalizacije na kolektor Slika 5.11. Spajanje bočne kanalizacije na kolektor u slučaju izmještanja Slika 5.12. Spajanje bočne kanalizacije na kolektor u slučaju izmještanja i prepreke 22

INFRASTRUKTURNI SISTEMI 5.2.4. Spajanje sa PRO revizionim oknima PRO reviziona okna su projektovana i proizvedena za odgovarajuću i sigurnu konekciju na PRAGMA sistem uz predviđene adaptere. Za više informacija pogledajte katalog PRO Okna. 5.2.5. Osiguranje spoja u slučaju čupanja spojnice za PRAGMA OD cijevi U praksi cijevi često budu zakopane u neželjenim uslovima: lesu, klizištu, tlu podložnom bubrenju - što može dovesti do pomeranja tla (posteljice na kojoj leži cjevovod). Cijevi profilisanog zida sa spojnicom i zaptivnom gumicom nalaze svoju primjenu u slučaju ekstenzivne izgradnje. U ovim ekstremnim uslovima moguće je čupanje cijevi iz spojnice (mufa) i gubitak vodonepropusnosti i kontaminacija tla. Takođe je, uslijed nestručne ugradnje i neodgovarajućeg zbijanja, moguća pojava rizika od čupanja konecije. Za ove ekstremne uslove Pipelife ima rješenje za zaključavanje spojnice koje praktično garantuje zaštitu od čupanja. Na slici 5.13. mogu se vidjeti različiti elementi potrebni za ovu vrstu spoja, cijevi spremne za spajanje i konačana rezultat - zaključan spoj. Elementi potrebni za ovu vrstu spoja su sljedeći: spojnica (muf) PRAGMA cijevi; EPDM zaptivna gumica; EPDM zaptivna gumica okrenuta obrnuto od smjera uguravanja naglavka u spojnicu (muf); naglavak Pragma cevi EPDM zaptivna gumica koja pripada PP prstenu (klik ringu); PP prsten (klik-ring). Slika 5.13. Neophodni elementi za zaključavanje spoja 23

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC Treba imati na umu da dodatni elementi neohodni za zaključavanje spojnice su dio standardnog fitinga za PRAGMU. To su raspoloživi proizvodi koji se drže na stanju i podižu beznačajno cijenu ali doprinose osiguranju spojnice od čupanja cijevi. Zaključavanje spojnice je moguće za PRAGMA cijevi DN/OD 160, DN/OD 200, DN/OD 250, DN/OD 315 i DN/OD 400, jer se neophodni klik-ring proizvodi za navedene dimenzije. Cijevi većih prečnika DN/ID500-1000 su masivnije i njihova sopstvena težina ih brani od mogućnosti čupanja spojnice. Obim primjene zaključane spojnice obuhvata situacije kada je cjevovod ukopan u lesu, tlu koje bubri, klizištima i u slučajevima kada je neophodna apsolutna vodonepropusnost (npr. odvodni sistemi sanitarnih depoa). Kada se jednom primjeni spoj je trajno zaključan i nemoguće ga je rastaviti pa se njegova upotreba mora pažljivo planirati. Slika 5.14. Cijevi spremne za spavanje Slika 5.15. PRAGMA zaključana konekcija Slika 5.16. PRAGMA zaključana konekcija (detaljan prikaz) 24

INFRASTRUKTURNI SISTEMI 6. PROIZVODNI PROGRAM 6.1. Kanalizacione cijevi PP-B PRAGMA SN 8 kn/m 2, SN 10 kn/m 2, SN 12 kn/m 2, SN 16 kn/m 2 prema EN 13476 L H DN/OD je nominalni spoljni (relativni) prečnik prema kome se cijev i fiting proizvodi. DN/ID je nominalni unutrašnji (relativni) prečnik prema kome se cijev i fiting proizvodi. Cijevi sa prečnicima od DN/OD 160 do DN/OD 400 se proizvode sa frikciono zavarenim mufom. Cijevi sa prečnicima DN/ID 500 do DN/ID 1000 se proizvode sa ekstrudiranim mufom, ojačanim u zoni zaptivne gumice sa patentiranim, staklenim vlaknima ojačanim plastičnim prstenom. Prema specijalnim zahtijevima moguća je isporuka i sljedećih cijevi: 25

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC 6.2. PP - B PRAGMA fitinzi SN 8 kn/m2 prema EN 13476-3 6.2.1. PP - B PRAGMA spojnica (muf) ããööwãê ã Õ àå Å ÅwÄãìÑ 6.2.2. PP - B PRAGMA dupli muf mê~öã~=çìéäá=ãìñ 6.2.3. PP - B PRAGMA koljeno 26

INFRASTRUKTURNI SISTEMI 6.2.4. PP - B PRAGMA račva 6.2.5. PP - B PRAGMA redukcija 6.2.6. PP - B PRAGMA adapter za PVC za spoj PRAGMA naglavka sa spojnicom PVC KG 27

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC 6.2.7. PP - B PRAGMA čep mê~öã~= Éé 6.2.8. PP - B PRAGMA zaptivna gumica 6.2.9. Spojni prsten sa zaptivnom gumicom (za konekciju PVC KG naglavka i spojnice PRAGMA cijevi) - Klik - ring mê~öã~=åáàéîáf=j=±h äáâjêáåö 6.2.10. PP - B PRAGMA sedlo sa zavrtnjem 28

INFRASTRUKTURNI SISTEMI Sedlo sa zavrtnjem je projektovano za bočne priključke od PVC-U cijevi na kolektor od PRAGMA cijevi koji je već u upotrebi. U slučaju da je bočni priključak takođe od PRAGMA cijevi, neophodan je PRAGMA PRP adapter za PVC. Sedlo sa zavrtnjem sadrži sedlo - zakrivljenu površinu koja prati konturu cijevi na koju se priključuje, gumenu zaptivku i spojnicu (muf) sa zavrtnjem. Sa pritezanjem zavrtnja, zavrtanj se širi i zaptiva kao vodonepropusna veza. Sedlo sa zavrtnjem se proizvodi kao dva tipa: sa kratkom spojnicom (mufom) za bočnu vezi i sa dugačkom spojnicom (mufom) za vertikalnu vezu. Jedinstvena konstrukcija ima ulogu kompenzatora u obima do 6 cm. Uputstvo za montažu: 1. Napravite otvor u cijevi krunskom testerom 2. Očistite rubove otvora nožićem 3. Namjestite sedlo u otvor 4. Namažite lubrikant na zaptivnu gumicu 5. Pritegnite zavrtanj sa ključem 6.2.11. Krunska testera za sedlo sa ključem za pritezanje zavrtnja 6.2.12.Gumena manžetna za bočnu vezu 29

PIPES FOR LIFE AQUALINE PRAGMA RC i ROBUST RC Gumena manžetna omogućava dodatni (naknadni) priključak na reviziona okna tipa PRO i na cijevi (PVC-KG, Pragma) sa velikim prečnicima. Može se uraditi na gradilištu sa mogućim priključcima u obimu DN/OD 110 do DN/OD 315. Uputstvo za montažu: 1. Napravite otvor u cijevi krunskom testerom; 2. Očistite rubove otvora nožićem; 3. Namjestite u otvor. U slučaju da je bočni priključak takođe od PRAGMA cijevi, neophodan je PRAGMA adapter za PVC. 6.2.13.Krunska testera za bušenje na gradilištu 6.2.14.PP - B PRAGMA drenažne cijevi SN>8 kn/m2 prema EN 13476 Površina perforacije za sve cijevi je 50 cm/m 1. Cijevi se proizvode sa frikciono zavarenom spojnicom. Drenažne PRAGMA cijevi su u potpunosti kompatibilne sa fitingom za kanalizacione PRAGMA cijevi. Cijevi se standardno proizvode sa uglom perforacije od 220 (LP). Ukoliko kupac želi mogu se proizvesti i cijevi sa potpunom perforacijom (TP) kao sa uglom perforacije od 120 (MP). 30

TONDACH Bosna i Hercegovina 71000 Sarajevo Tel: +387 33 262 820 Fax: +387 33 262 822 e-mail: office@tondach.ba web: www.pipelife.com