Äåßêôåò äéáãíùóôéêþò ðïéüôçôáò äïêéìáóéþí

Transcript

1 Äåßêôåò äéáãíùóôéêþò ðïéüôçôáò äïêéìáóéþí Ïèùí ÐáíáãéùôÜêçò Äéá ùñéóìüò ôùí áóèåíþí óå ðüó ïíôåò êáé ìç ÄéáãíùóôéêÞ äïêéìáóßá åßíáé áõôþ ðïõ ðáñý åé ìßá ãñþãïñç, åýêïëç êáé ïéêïíïìéêþ Ýíäåéîç ãéá ôï áí Ýíáò áóèåíþò ðüó åé Þ ü é áðü ìßá ïñéóìýíç íüóï. Ãéá íá áîéïëïãçèåß, èá ðñýðåé íá óõãêñéèåß ìå êüðïéá Üëëç ðñüôõðç äïêéìáó ßá, Þ äïêéìáóßá áíáöïñüò (óôç âéâëéïãñáößá áíáöýñåôáé êáé ùò «gold standard») ðïõ ìðïñåß íá å ßíáé âñáäýôåñç, äõóêïëüôåñç, ïäõíçñüôåñç Þ ðéï áêñéâþ óå ó Ýóç ìå ôçí ðñïò áîéïëüãçóç äïêéìáóßá, ðáñý åé ùóôüóï ìßá ïñéóôéêþ Ýíäåéîç ôçò ýðáñîçò Þ ìç ôçò í üóïõ. Ç äïêéìáóßá áíáöïñüò ìðïñåß íá åßíáé ðáñåìâáôéêþ, üðùò åßíáé ìßá âéïøßá, íá å ßíáé ìßá áããåéïãñáößá Þ Ýíá triplex ãéá ôç äéüãíùóç ôçò êáñäéáêþò áíåðüñêåéáò, Þ áðëþò íá óçìáßíåé áíáìïíþ ãéá Ýíá ìåãüëï ñïíéêü äéüóôçìá, Ýùò üôïõ áðïäåé èåß, ðýñá í ðüóçò áìöéâïëßáò, áí õðüñ åé Þ äåí õðüñ åé íüóïò. Ãéá ôçí ôáîéíüìçóç ìßáò ïìüäáò áôüìùí óå ðüó ïíôåò êáé ìç áðü ìßá íüóï ñçóéìïðïéïýìå ìßá äéáãíùóôéêþ äïêéìáóßá (ð Ýíá åñãáóôçñéáêü ðñïóäéïñéóìü), ðïõ äßíåé ðáèïëïãéêýò ôéìýò (óõíþèùò áõîçìýíåò), óå ðåñßðôùóç ýðáñî çò ôçò íüóïõ áõôþò. Ç äéáäéêáóßá ðïõ áêïëïõèïýìå Ý åé ùò åîþò: ÊáôáãñÜöïõìå ôïí áñéèìü ôùí ðåñéðôþóåùí üðïõ ç äïêéìáóßá áõôþ óõìöùíåß, üðùò êáé ôïí áñéèìü ôùí ðåñéðôþóåùí üðïõ äåí óõìöùíåß ìå ô çí ýðáñîç Þ ìç ôçò íüóïõ, ãéá ôçí ïìüäá ôùí õðü ìåëýôç áôüìùí, óýìöùíá ìå ôá ïñ éóôéêü áðïôåëýóìáôá ðïõ Ý ïõí ðñïêýøåé áðü ìßá äïêéìáóßá áíáöïñüò óôçí ïðïßá Ý ïõí Þäç õðïâëçèåß ôá Üôïìá áõôü. Ìðïñïýìå Ýôóé íá äçìéïõñãþóïõìå Ýíá ôåôñüðôõ ï ðßíáêá, üðïõ óôïõò ïñéæüíôéïõò Üîïíåò åìöáíßæåôáé ôï áðïôýëåóìá ôçò äïêéìá óßáò (èåôéêü/áñíçôéêü) êáé óôïõò êüèåôïõò ç êáôüóôáóç ôçò õãåßáò (áóèåíåßò/õãéåßò). ÔÝóóåñéò êáôçãïñßåò äõíáôþí áðïôåëåóìüôùí ðñïêýðôïõí áðü ôï ìéêôü áõôü óýíïëï ôùí õãéþí êáé ôùí ðáó üíôùí áðü ôç óõãêåêñéìýíç íüóï (Ðßíáêáò 1): ÈåôéêÜ åðß áóèåíþí (Áëçèþò èåôéêü, ÁÈ) ÁñíçôéêÜ åðß õãéþí (Áëçèþò áñíçôéêü, ÁÁ) ÈåôéêÜ åðß õãéþí (Øåõäþò èåôéêü, ØÈ) ÁñíçôéêÜ åðß áóèåíþí (Øåõäþò áñíçôéêü, ØÁ) Áò ðüñïõìå ùò ðáñüäåéãìá ôï PSA ôï ïðïßï ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôçí áíß íåõóç ôïõ êáñêßíïõ ôïõ ðñïóôüôç. Áí èåùñþóïõìå üôé ï ðñïóäéïñéóìüò ôïõ PSA áðïôåëåß ôçí õðü áîéïëüãçóç äéáãíùóôéêþ äïêéìáóßá êáé ç âéïøßá ðñïóôüôç ô çí ðñüôõðç äïêéìáóßá (äïêé- 38

2 ÊëéíéêÞ Áîéïëüãçóç Åñãáóôçñéáêþí ÁðïôåëåóìÜôùí Ðßíáêáò 1. Ôá äõíáôü áðïôåëýóìáôá ìßáò äïêéìáóßáò Áóèåíåßò Õãéåßò Óýíïëï ÈåôéêÜ ÁÈ ØÈ ÁÈ+ØÈ ÁñíçôéêÜ ØÁ ÁÁ ÁÁ+ØÁ Óýíïëï ÁÈ+ØÁ ÁÁ+ØÈ ÁÈ+ØÁ+ØÈ+ÁÁ ìáóßá áíáöïñüò), ìðïñïýìå íá äçìéïõñãþóïõìå Ýíá ôåôñüðôõ ï ðßíáêá, èåùñþíôáò èåôéêü üóá áðïôåëýóìáôá PSA>4,0 ng/ml, áñíçôéêü üóá áðïôåëýóìáôá PSA< 4,0 ng/ml, áóèåíåßò üóïõò Ý ïõí èåôéêü êáé õãéåßò üóïõò Ý ïõí áñíçôé êü ôï áðïôýëåóìá ôçò âéïøßáò. Áëçèþò èåôéêü (ÁÈ) åßíáé, åðïìýíùò, ôá áðïôåëýóìáôá ðïõ ðñïêýðôïõí áðü Üôïìá ìå ôéìþ PSA>4,0 ng/ml êáé èåôéêü ôï áðïôýëåóìá ôçò âéïøßáò, áëçèþò áñ íçôéêü (ÁÁ) üóá ðñïêýðôïõí áðü Üôïìá ìå ôéìþ PSA<4,0 ng/ml êáé áñíçôéêü ôï áðïôý ëåóìá ôçò âéïøßáò, øåõäþò èåôéêü (ØÈ) üóá ðñïêýðôïõí áðü Üôïìá ìå ôéì Þ PSA>4,0 ng/ml êáé áñíçôéêü ôï áðïôýëåóìá ôçò âéïøßáò êáé øåõäþò áñíçôéêü (ØÁ) üóá ðñïêýðôïõí áðü Üôïìá ìå ôéìþ PSA<4,0 ng/ml êáé èåôéêü ôï áðïôýëåóìá ôçò âéïøßáò (Ðßíáêáò 2). Ðßíáêáò 2. Ôá äõíáôü áðïôåëýóìáôá åíüò ðñïóäéïñéóìïý PSA ÁðïôåëÝóìáôá âéïøßáò (+) (-) Óýíïëï PSA>4,0 ng/ml ÁÈ ØÈ ÁÈ+ØÈ PSA<4,0 ng/ml ØÁ ÁÁ ÁÁ+ØÁ Óýíïëï ÁÈ+ØÁ ÁÁ+ØÈ ÁÈ+ØÁ+ØÈ+ÁÁ Ìßá êáëþ äéáãíùóôéêþ äïêéìáóßá èá ðñýðåé íá åëá éóôïðïéå ß ôïí áñéèìü ôùí ØÈ êáé ØÁ áðïôåëåóìüôùí. Ùóôüóï, ç äéáãíùóôéêþ ôçò ðïéüôçôá êáèïñßæåôáé áðü ïñéóìýíïõò äåßêôåò ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôïí óõíäõáóìü ìåôáîý ôùí 4 áõôþí êáôçãïñéþí. Áõôïß åßíáé: ç åõáéóèçóßá, ç åéäéêüôçôá, ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá, ç èåôéêþ êáé áñíçôéêþ äéáãíùóôéêþ Þ ðñïâëåðôéêþ áîßá êáé ï èåôéêüò êáé áñíçôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò. Ïé äåßêôåò ôçò äéáãíùóôéêþò ðïéüôçôáò ôùí äïêéìáóéþí èá ì åëåôçèïýí áíáëõôéêü óôç óõíý åéá, áöïý ðñïçãïõìýíùò ãßíåé áíáöïñü óôïí åðéðïë áóìü ìå ôïí ïðïßï ó åôßæïíôáé Üìåóá Þ Ýììåóá. Ç ÅÍÍÏÉÁ ÔÏÕ ÅÐÉÐÏËÁÓÌÏÕ Ï Åðéðïëáóìüò (prevalence, Ñ) ìéáò íüóïõ óå Ýíá ðëçèõóìü åêöñüæåé ôç óõ íüôçôá åìöüíéóçò ôçò íüóïõ, äçëáäþ ôï ðïóïóôü ôùí ðáó üíôùí óô ïí ðëçèõóìü áõôü óå ìéá óõãêåêñéìýíç ñïíéêþ óôéãìþ. Ï åðéðïëáóìüò åêöñüæåé å ðßóçò ôçí ðéèáíüôçôá íá Ý åé Ýíáò áóèåíþò ôç íüóï, ðñéí ôçí áîéïëüãçóç ôïõ èåôéêïý Þ áñíçôéêïý áðïôýëåóìá ìéáò äïêéìáóßáò ðïõ ó åôßæåôáé èåôéêü ìå ôç íüóï, ãíùóôþ ê áé ùò åê ôùí ðñïôýñùí (a priori Þ pre-test) ðéèáíüôçôá. 39

3 Óôçí ðåñßðôùóç ðïõ ôï äåßãìá åßíáé áñêåôü ìåãüëï êáé áíôé ðñïóùðåõôéêü ôïõ õðü ìåëýôç ðëçèõóìïý, ï åðéðïëáóìüò ìðïñåß íá åêôéìçèåß áðü ô ïí ôýðï: ÁÈ+ØÁ Åðéðïëáóìüò (Ñ) = (1) ÁÈ+ÁÁ+ØÈ+ØÁ Ï åðéðïëáóìüò äåí åßíáé Ýíáò óôáèåñüò áñéèìüò, áëëü åîáñô Üôáé áðü ôç óýíèåóç ôçò ïìüäáò ôïõ ðëçèõóìïý óôïí ïðïßï õðïëïãßæåôáé. Ãéá ðáñüäåéãìá, Üëëïò åßíáé ï åðéðïëáóìüò ôïõ êáñêßíïõ óôï ãåíéêü ðëçèõóìü ìéáò þñáò ê áé Üëëïò óôï óýíïëï ôùí áóèåíþí ðïõ íïóçëåýïíôáé óå Ýíá áíôéêáñêéíéêü íïóïêïìåß ï. Ï åðéðïëáóìüò ìðïñåß åðßóçò íá ìåôáâüëëåôáé áíüëïãá ìå ôéò åðï Ýò ôïõ ñüíïõ, Þ íá äéáöýñåé óå Üôïìá äéáöïñåôéêïý öýëïõ Þ öõëþò. Ï åðéðïëáóìüò ðáßæåé Ýíáí ðïëý óçìáíôéêü ñüëï óôçí áîéïëü ãçóç ìéáò äéáãíùóôéêþò äïêéìáóßáò. Áò äïýìå Ýíá áñáêôçñéóôéêü ðáñüäåéãìá: Åóôù üôé ôáîéíïìïýìå 100 Üôïìá, ðüó ïíôá êáé ìç áðü ìßá íüóï, ó ýìöùíá ìå ôï èåôéêü Þ áñíçôéêü áðïôýëåóìá ìéáò äïêéìáóßáò ðïõ ó åôßæå ôáé èåôéêü ìå áõôþ, (á) üôáí ï åðéðïëáóìüò åßíáé 40% êáé (â) üôáí ï åðéðïëáóìüò åßíáé 10%. Êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò, ìåñéêïß áðü ôïõò ðüó ïíôåò èá äþóïõí áñíçôéêü áðïôýëåóìá (ØÁ), üðùò êáé ìåñéêïß áðü ôïõò õãéåßò èåôéêü (ØÈ). Åóôù åðßóçò üôé, êáé óôé ò äýï ðåñéðôþóåéò, ïé ëüãïé ØÁ/ÁÈ åßíáé ßäéïé êáé ßóïé ìå 1/9, üðùò êáé ïé ØÈ/ÁÁ ðïõ åßíáé êáé áõôïß ßäéïé êáé ßóïé ìå 2/8. Ùóüóï: Ïôáí ï åðéðïëáóìüò åßíáé 40% (ó Þìá 1), ôá ÁÈ áðïôåëýóìáôá (36) åßíáé ðïëý ðåñéóóüôåñá áðü ôá ØÈ (12), åðïìýíùò Ýíá èåôéêü áðïôýëåóìá Ý åé ðïëý ìåãáëýôåñç ðéèáíüôçôá íá åßíáé áëçèýò êáé áõôü óçìáßíåé ðùò ç äïêéìá óßá Ý åé éêáíïðïéçôéêþ äéáãíùóôéêþ ñçóéìüôçôá Ïôáí üìùò ï åðéðïëáóìüò åßíáé 10% (ó Þìá 2), ôá ØÈ áðïôåëýóìáôá (18) åßíáé äéðëüóéá ôùí ÁÈ (9), åðïìýíùò Ýíá èåôéêü áðïôýëåóìá äåí Ý åé ôçí ðáñáìéêñþ äéáãíùóôéêþ ñçóéìüôçôá. Ôï óõìðýñáóìá ðïõ ðñïêýðôåé åßíáé ðùò, üóï áìçëüôåñïò ï åðéðïëáóìüò, ôüóï äõóêïëüôåñç ç áîéïëüãçóç ôïõ èåôéêïý áðïôåëýóìáôïò ìéáò äïêéìáóßáò. Áõôü åîçãåß ãéáôß Ýíáò ðñïóäéïñéóìüò áðïôõã Üíåé üôáí åöáñìüæåôáé ù ò ïìáäéêüò Ýëåã ïò (screening Íïóïò Õãåßá Í Õãåßá ÁÈ ÁÈ ÁÈ ÁÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ÁÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ÁÈ ÁÈ ÁÈ ÁÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ÁÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÈ ØÁ ØÁ ØÁ ØÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ØÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ ÁÁ 40 Ó Þìá 1: Åðéðïëáóìüò 40% Ó Þìá 2: Åðéðïëáóìüò 10%

4 ÊëéíéêÞ Áîéïëüãçóç Åñãáóôçñéáêþí ÁðïôåëåóìÜôùí test) óå Ýíá ðëçèõóìü êëéíéêü õãéþí áôüìùí üðïõ ï åðéðïëáóìüò åßíáé áìçëüò. ÓõíÞèùò üìùò ïé äéáãíùóôéêýò äïêéìáóßåò åöáñìüæïíôáé óå Ýíá åðéëåãìýíï ðëçèõóìü áóèåíþí, åðß ôç âüóåé ðñïçãïýìåíùí êëéíéêþí ðëçñïöïñéþí, þóôå ï åðéðïëáóìüò ôçò íüóïõ íá åßíáé õøçëüôåñïò. ÅÕÁÉÓÈÇÓÉÁ ÊÁÉ ÅÉÄÉÊÏÔÇÔÁ Èá ðñýðåé êáôáñ Þí íá ôïíéóôåß üôé åäþ áíáöåñüìáóôå óå äé áãíùóôéêþ åõáéóèçóßá êáé åéäéêüôçôá, Ýííïéåò ðïõ äåí èá ðñýðåé íá óõã Ýïíôáé ìå ôçí áíáëõôéêþ åõáéóèçóßá êáé åéäéêüôçôá ðïõ ñçóéìïðïéïýíôáé óôçí áíáëõôéêþ áîéï ëüãçóç ôùí ìåèüäùí áíüëõóçò. Ç åõáéóèçóßá (Sensitivity, Se) åêöñüæåé ôçí ðéèáíüôçôá íá åßíáé èåôéêü ôï áðïôýëåóìá ìßáò äïêéìáóßáò ðïõ ó åôßæåôáé ìå ìßá íüóï, áí ôï Üôï ìï ðüó åé áðü ôç íüóï áõôþ (äçëáäþ ôçí ðéèáíüôçôá ôùí èåôéêþí áðïôåëåóìüôùí óô ïõò ðüó ïíôåò) êáé ïñßæåôáé ùò «ôï ðïóïóôü ôùí áëçèþò èåôéêþí (ÁÈ) áðïôåëåóìüôùí óôï óýíïëï ôùí ðáó üíôùí (ÁÈ+ØA)». ÐáñáðëÞóéïò ïñéóìüò ãéá ôçí åõáéóèçóßá åßíáé «ôï ðïóïóôü ôùí ðáó üíôùí ðïõ Ý ïõí èåôéêü ôï áðïôýëåóìá ôçò äïêéìáóß áò». ÁÈ Se = (2) ÁÈ+ØÁ Ç åéäéêüôçôá (Specificity, Sp) åêöñüæåé ôçí ðéèáíüôçôá íá åßíáé áñíçôéêü ôï áðïôýëåóìá ìßáò äïêéìáóßáò ðïõ ó åôßæåôáé ìå ìßá íüóï, áí ôï Üôï ìï äåí ðüó åé áðü ôç íüóï áõôþ (äçëáäþ ôçí ðéèáíüôçôá ôùí áñíçôéêþí áðïôåëåóìüôùí óôïõò ìç ðüó ïíôåò) êáé ïñßæåôáé ùò «ôï ðïóïóôü ôùí áëçèþò áñíçôéêþí (ÁÁ) áðïôåëåóìüôùí óôï óý íïëï ôùí ìç ðáó üíôùí (ÁÁ+ØÈ)». ÐáñáðëÞóéïò ïñéóìüò ãéá ôçí åéäéêüôçôá åßíáé «ôï ðïóïóôü ôùí ìç ðáó üíôùí ðïõ Ý ïõí áñíçôéêü ôï áðïôýëåóìá ôçò äïêéìáóßáò». ÁÁ Sp = (3) ÁÁ+ØÈ Óýìöùíá ìå ôïõò ôýðïõò (2) êáé (3): á) Ìßá äïêéìáóßá Ý åé ôüóï ìåãáëýôåñç åõáéóèçóßá, üóï ëéãüôåñá ØÁ áðïôåëýóìáôá äßíåé (ìéêñáßíåé ï ðáñïíïìáóôþò ÁÈ+ØÁ) êáé ôüóï ìåãáëýôåñç åéäéêüôçôá, üóï ëéãüôåñá ØÈ áðïôåëýóìáôá äßíåé (ìéêñáßíåé ï ðáñïíïìáóôþò ÁÁ+ØÈ). Óôçí áêñáßá ðåñßðôùóç üðïõ ôá ØÁ ôåßíïõí ðñïò ôï 0 ç åõáéóèçóßá ôåßíåé ðñïò ôç ìïíüäá, åíþ ôï ßäéï óõìâáßíåé êáé ìå ôçí åéäéêüôçôá, üôáí ôá ØÈ ôåßíïõí ðñïò ôï 0. â) Ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá ìéáò äïêéìáóßáò åðçñåüæï íôáé ðåñéóóüôåñï áðü ôéò ìåôáâïëýò ôùí øåõäþí (ØÁ êáé ØÈ) áðïôåëåóìüôùí (ìåôáâïëýò ìüíï ôïõ ðáñïíïìáóôþ), ðáñü áðü ôéò ìåôáâïëýò ôùí áëçèþí (ÁÈ êáé ÁÁ) áðïôåëåóìüôùí (ìåôáâïëýò áñéèìçôþ êáé ðáñïíïìáóôþ). ÄéÜóôçìá åìðéóôïóýíçò ãéá åõáéóèçóßá êáé åéäéêüôçôá Ùò óôáôéóôéêü ìåãýèç, ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá ìéáò ä ïêéìáóßáò åìðåñéý ïõí 41

5 ìßá «óôáôéóôéêþ áâåâáéüôçôá», áðïôýëåóìá ôçò ìåôáâëçôüô çôáò ëüãù äåéãìáôïëçøßáò. Ïé ôýðïé ðïõ õðïëïãßæïõí ôï äéüóôçìá åìðéóôïóýíçò (Ä.Å.) ãé á ìéá ïñéóìýíç ôéìþ åõáéóèçóßáò (Se) êáé åéäéêüôçôáò (Sp) åßíáé: Ä.Å. = Se ± z (SE) Ä.Å. = Sp ± z (SE) üðïõ z ï óõíôåëåóôþò ðïõ áíôéóôïé åß óôï åðßðåäï óçìáíôéêüôçôáò (significance level) ðïõ åðéëýãåôáé êáé SE ôï ôõðéêü óöüëìá (Standard Error). Óôçí ðåñßðôùóç ð ôçò åõáéóèçóßáò, ôï ôõðéêü óöüëìá õðïëïãßæåôáé ùò åîþò: SE = Se(1 - Se) n ÐáñÜäåéãìá: Áí ç ôéìþ ôçò åõáéóèçóßáò ìßáò äïêéìáóßáò åßíáé Se=0,60 êáé ï áñéèìüò ôùí áôüìùí ðïõ õðïâëþèçêáí óôç äïêéìáóßá áõôþ åßíáé n=96, ôï ÄéÜóôçìá Åìðéóôïóýíçò (Ä.Å.) ãéá åðßðåäï óçìáíôéêüôçôáò 95% (z=1,96), åßíáé: Ä.Å. = Se ± z (SE) = 0,60 ± 1,96 0, 60(1-0, 60) 96 = 0,60 ± 0,098, äçëáäþ 0,60 ± 0,10 ÅðïìÝíùò ôï äéüóôçìá åìðéóôïóýíçò ãéá ôéìþ Se=0,60, êõìáßíåôáé áðü 0,50 Ýùò 0,70 Åîáñôþíôáé ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá áðü ôïí åðéðïëáó ìü; Ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá áðïôåëïýí áñáêôçñéóôéêü ì éáò äïêéìáóßáò, ùóôüóï äåí ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôçí åðßëõóç äéáãíùóôéêþí ðñïâëçìüôùí, äéüôé äåí åîáñôþíôáé áðü ôïí åðéðïëáóìü. Áõôü ðñïêýðôåé êáé áðü ôï ðñïçãïýìåíï ðáñüäåéãìá ôçò ôáîéíüìçóçò ôùí 100 áôüìùí óå ðüó ïíôá êáé ìç áðü ìßá ïñéóìý íç íüóï, óôéò äýï ðåñéðôþóåéò üðïõ ï åðéðïëáóìüò (P) åßíáé äéáöïñåôéêüò. ÐñÜ ãìáôé, åöáñìüæïíôáò ôïõò ôýðïõò (2) êáé (3), ðáñáôçñïýìå üôé êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò, ï é ôéìýò ôçò åõáéóèçóßáò êáé ôçò åéäéêüôçôáò åßíáé áíåîüñôçôåò ôïõ åðéðïëáóìïý: Ãéá P=0,4 ç Se=36/(36+4)=0,9 êáé ç Sp=48/(48+12)=0,8. Ãéá P=0,1 ç Se=9/(9+1)=0,9 êáé ç Sp=72/(72+18)=0,8 Ùóôüóï, ðáñüôé ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá äåí åîáñôþíô áé áðü ôïí åðéðïëáóìü, åîáñôþíôáé áðü ôç óýíèåóç ôçò ïìüäáò ôùí ðáó üíôùí, üðùò ê áé ôùí õãéþí óôïõò ïðïßïõò åöáñìüæåôáé ç äïêéìáóßá. Ç åõáéóèçóßá ìéáò äïêéìá óßáò ìðïñåß íá áõîçèåß óçìáíôéêü áí ïé áóèåíåßò ðïõ áðïôåëïýí ôçí ïìüäá ôùí ðáó üíôùí âñßóêïíôáé óå ðñï ùñçìýíï óôüäéï ôçò íüóïõ. Ôï ßäéï óõìâáßíåé êáé ìå ôçí åéäéêüôçôá, ç ïðïßá ìðïñåß åðßóçò íá áõîçèåß, áí ç ïìüäá ôùí õãéþí áðïôåëåßôáé áðü Üôïìá ðïõ åßíáé ó åäüí âýâáéï ðùò äåí ðüó ïõí. áñáêôçñéóôéêü ðáñüäåéãìá áðïôåëåß ç ðåñßðôùóç ôïõ PSA. Ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá ôïõ PSA åßíáé ðïëý õøçëþ áí ç ïìüäá ôùí ðáó üíôùí áðïôåëåßôáé áðü çëéêéùìýíïõò óõìðôùìáôéêïýò áóèåíåßò (ð Üôïìá ìå áõîçìý íç ôéìþ üîéíçò öùóöáôüóçò óôá ïðïßá øçëáöåßôáé ïãêßäéï) êáé ç ïìüäá ôùí õãéþí, áð ü íýïõò, áóõìðôùìáôéêïýò Üíäñåò (ð áðü íåáñïýò öïéôçôýò). Áí, ùóôüóï, ùñßò íá áëëüîåé ï åðéðïëáóìüò, 42

6 ÊëéíéêÞ Áîéïëüãçóç Åñãáóôçñéáêþí ÁðïôåëåóìÜôùí äçëáäþ ôï ðïóïóôü ôùí ðáó üíôùí óôïí åîåôáæüìåíï ðëçèõóìü, áëëüîåé ç óýíèåóç ôçò ïìüäáò ôùí ðáó üíôùí, üðùò åðßóçò êáé ôùí õãéþí, ç åõáéó èçóßá êáé ç åéäéêüôçôá ìåôáâüëëïíôáé óçìáíôéêü. Áõôü ìðïñåß íá óõìâåß áí ç ïìüäá ôùí ðñïóâåâëçìýíùí áðü ôç íüóï áðïôåëåßôáé áðü Üôïìá óôï áñ éêü óôüäéï, üðïõ ä åí øçëáöåßôáé ïãêßäéï, åíþ ç ïìüäá ôùí õãéþí áðü çëéêéùìýíá Üôïìá ìå êáëïþèç õðåñôñïößá ôïõ ðñïóôüôç. Óôçí ðåñßðôùóç áõôþ èá Ý ïõìå áýîçóç ôùí ØÁ êáé ôùí ØÈ áðïôåëåóìüôùí, Üñá ìåßùóç ôçò åõáéóèçóßáò êáé ôçò åéäéêüôçôáò. Åôóé, ìðïñåß êáíåßò íá èå ùñþóåé, ëáíèáóìýíá, ðùò ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá åîáñôþíôáé áðü ôï í åðéðïëáóìü, åíþ óôçí ðñáãìáôéêüôçôá åîáñôþíôáé áðü ôï óôüäéï ôçò íüóïõ óôï ïðï ßï âñßóêåôáé ï õðü ìåëýôç ðëçèõóìüò, üðùò êáé áðü ôï åßäïò êáé ôçí Ýêôáóç ôùí ó õìðôùìüôùí ðïõ åìöáíßæåé. Ôï ðáñüäåéãìá áíáäåéêíýåé ôá ìåèïäïëïãéêü ðñïâëþìáôá ðïõ ìðïñåß êáíåßò íá áíôéìåôùðßóåé üôáí ñçóéìïðïéåß äåäïìýíá áðü ìßá ïñéóìý íç ïìüäá áóèåíþí óå ìßá Üëëç, äéáöïñåôéêþ áðü áõôþ ðïõ ñçóéìïðïéþèçêå êáôü ôçí á ñ éêþ ìåëýôç, Þ üôáí óõíäõüæåé äåäïìýíá áðü ìåëýôåò ðïõ Ý ïõí ðñïêýøåé áðü äéá öïñåôéêýò ïìüäåò áóèåíþí. ÁÐÏÔÅËÅÓÌÁÔÉÊÏÔÇÔÁ Ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá Þ éêáíüôçôá (efficiency) ìéáò äïêéìáóßáò åêöñüæåé ôï ðïóïóôü ôùí áóèåíþí ðïõ Ý ïõí ïñèþò ôáîéíïìçèåß, ìå âüóç ôï å ñãáóôçñéáêü áðïôýëåóìá, ùò ðüó ïíôåò Þ ìç áðü ôç íüóï ðïõ äéåñåõíüôáé êáé ïñßæå ôáé ùò «ôï ðïóïóôü ôùí áëçèþí áðïôåëåóìüôùí (èåôéêþí êáé áñíçôéêþí) óôï óýíï ëï ôùí áðïôåëåóìüôùí». ÁÈ+ÁÁ Áðïôåëåóìáôéêüôçôá = (4) ÁÈ+ÁÁ+ØÈ+ØÁ ÅðïìÝíùò, ìå äåäïìýíç ôçí áðïôåëåóìáôéêüôçôá ìéáò ìåèüäï õ, üôáí áõîüíåé ç åõáéóèçóßá, äçë. üôáí åëáôôþíïíôáé ôá ØÁ áðïôåëýóìáôá, åëáôôþíåôáé ç åéäéêüôçôá, äçë. áõîüíïíôáé ôá ØÈ êáé áíôéóôñüöùò. Ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá åîáñôüôáé áðü ôïí åðéðïëáóìü. Áõôü ðñïêýðôåé êáé áðü ôï ðñïçãïýìåíï ðáñüäåéãìá ôçò ôáîéíüìçóçò ôùí 100 áôüìùí óå ðü ó ïíôá êáé ìç áðü ìßá ïñéóìýíç íüóï, óôéò äýï ðåñéðôþóåéò üðïõ ï åðéðïëáóìü ò (P) åßíáé äéáöïñåôéêüò. ÐñÜãìáôé, åöáñìüæïíôáò ôïí ôýðï (4): Ãéá P=0,4 ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá éóïýôáé ìå (36+48)/100=0,84. Ãéá P=0,1 ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá éóïýôáé ìå (9+72)/100=0,81 Ç äéáöïñü ìðïñåß íá ìçí åßíáé ìåãüëç, áðïäåéêíýåé ùóôüóï ô çí åîüñôçóç ôçò áðïôåëåóìáôéêüôçôáò áðü ôïí åðéðïëáóìü. Áí ï åðéðïëáóìüò åßíáé ðïëý õøçëüò, ç áðïôåëåóìáôéêüôçôá ìðïñåß íá åìöáíéóôåß ùò õøçëþ áêüìá êáé áí ç åõáéóèçóßá êá é ç åéäéêüôçôá åßíáé áìçëýò. ÄÉÁÃÍÙÓÔÉÊÅÓ Ç ÐÑÏÂËÅÐÔÉÊÅÓ ÁÎÉÅÓ Óôçí êëéíéêþ äéáãíùóôéêþ, áõôü ðïõ êõñßùò ìáò åíäéáöýñåé åßíáé ç ðéèáíüôçôá ðïõ Ý åé Ýíá Üôïìï íá ðüó åé áðü ìßá íüóï, áí ôï áðïôýëåóìá ôçò äïêéìáóßáò ðïõ ó åôß- 43

7 æåôáé ìå áõôþ åßíáé èåôéêü, üðùò êáé ç ðéèáíüôçôá íá ìçí ðüó åé, áí ôï áðïôýëåóìá åßíáé áñíçôéêü. ÐñÜãìáôé, ïé óõíçèýóôåñåò åñùôþóåéò ðïõ õ ðïâüëëïõí ïé áóèåíåßò ðñïêåéìýíïõ íá ìüèïõí ôé ðéèáíüôçôá Ý ïõí íá ðüó ïõí Þ ü é áðü ìßá íüóï, åßíáé ïé åîþò: (á) ôé ðéèáíüôçôá Ý ïõí íá ðüó ïõí áðü ôç íüóï, áí ôï áðïôýëå óìá åßíáé èåôéêü; (â) ôé ðéèáíüôçôá Ý ïõí íá ìçí ðüó ïõí, áí ôï áðïôýëåóìá åßí áé áñíçôéêü; (ã) ôé ðéèáíüôçôá Ý ïõí íá ðüó ïõí, áí ôï áðïôýëåóìá åßíáé á ñíçôéêü; Ôçí áðüíôçóç óôçí ðñþôç åñþôçóç äßíåé ç èåôéêþ äéáãíùóôéêþ Þ ðñïâëåðôéêþ áîßá ôçò äïêéìáóßáò (ÈÄÁ), ôçí áðüíôçóç óôç äåýôåñç, ç áñíçôéêþ äéáãíùóôéêþ Þ ðñïâëåðôéêþ áîßá (ÁÄÁ) êáé ôçí áðüíôçóç óôçí ôñßôç, ç óõìðëçñùìáô éêþ ôçò ÁÄÁ (1-ÁÄÁ). Ç èåôéêþ äéáãíùóôéêþ Þ ðñïâëåðôéêþ áîßá (ÈÄÁ) (positive predictive value, PV + ) åêöñüæåé ôçí ðéèáíüôçôá íá õðüñ åé íüóïò ìåôáîý ôùí áôüìù í ðïõ Ý ïõí èåôéêü ôï áðïôýëåóìá ôçò äïêéìáóßáò êáé ïñßæåôáé ùò «ôï ðïóïóôü ôùí áëçèþò èåôéêþí (ÁÈ) óôï óýíïëï ôùí èåôéêþí áðïôåëåóìüôùí (ÁÈ+ØÈ)». ÐáñáðëÞóéïé ïñéóìïß ãéá ôç ÈÄÁ åßíáé «ôï ðïóïóôü ôùí áôüìùí ìå èåôéêü áðïôýëåóìá ðïõ Ý ïõí ðñü ãìáôé ôç íüóï» êáé «ôï ðïóïóôü ôùí èåôéêþí áðïôåëåóìüôùí ðïõ åßíáé ïñèü». 44 ÁÈ ÈÄÁ = (5) ÁÈ+ØÈ Ç áñíçôéêþ äéáãíùóôéêþ Þ ðñïâëåðôéêþ áîßá (ÁÄÁ) (negative predictive value, PV - ) åêöñüæåé ôçí ðéèáíüôçôá íá ìçí õðüñ åé íüóïò ìåôáîý ôùí áôüìùí ðïõ Ý ïõí áñíçôéêü ôï áðïôýëåóìá ôçò äïêéìáóßáò êáé ïñßæåôáé ùò «ôï ðïóïóôü ôùí áëçèþò áñíçôéêþí (ÁÁ) óôï óýíïëï ôùí áñíçôéêþí áðïôåëåóìüôùí (ÁÁ+ØÁ)». ÐáñáðëÞóéïé ïñéóìïß ãéá ôçí ÁÄÁ åßíáé «ôï ðïóïóôü ôùí áôüìùí ìå áñíçôéêü áðïôýëåóìá ðïõ äåí Ý ïõí ôç íüóï» êáé «ôï ðïóïóôü ôùí áñíçôéêþí áðïôåëåóìüôùí ðïõ åßíáé ïñèü». ÁÁ ÁÄÁ = (6) ÁÁ+ØÁ Ãíùñßæïíôáò ôçí ÁÄÁ, ìðïñïýìå íá õðïëïãßóïõìå ôçí ðéèáíüôçôá íá õðüñ åé íüóïò, áêüìá êáé ìå áñíçôéêü ôï áðïôýëåóìá ôçò äïêéìáóßáò, áðü ôç ó Ýóç 1 - ÁÄÁ: ØÁ 1 - ÁÄÁ = (7) ÁÁ+ØÁ Óýìöùíá ìå ôïõò ôýðïõò (5) êáé (6): Ç ÈÄÁ áõîüíåôáé üóï åëáôôþíïíôáé ôá ØÈ áðïôåëýóìáôá, üóï áõîüíåôáé äçëáäþ ç åéäéêüôçôá, åíþ ç ÁÄÁ áõîüíåôáé üóï åëáôôþíïíôáé ôá ØÁ áðïôåëýóìáôá, üóï áõîüíåôáé äçëáäþ ç åõáéóèçóßá. Áõôü ðïõ êáèïñßæåé åðïìýíùò ôç ÈÄÁ åßíáé ç åéäéêüôçôá, åíþ ôçí ÁÄÁ, ç åõáéóèçóßá. Óôçí áêñáßá ðåñßðôùóç, üðïõ ôá ØÈ ôåßíïõí ðñïò ôï ìçäýí, üôáí äçëáäþ ç åéäéêüôçôá ôåßíåé ðñïò ôç ìïíüäá, ç ÈÄÁ ôåßíåé êáé áõôþ ðñïò ôç ìïíüäá, åíþ üôáí ôá ØÁ ôåßíïõí ðñïò ôï ìçäýí, üôáí äçëáäþ ç åõáéóèçóßá ôåßíåé ðñïò ôç ìïíüäá, ç ÁÄÁ ôåßíåé êáé áõôþ ðñïò ôç ìïíüäá.

8 ÊëéíéêÞ Áîéïëüãçóç Åñãáóôçñéáêþí ÁðïôåëåóìÜôùí Ïðùò Þäç áíáöýñèçêå, ï åðéðïëáóìüò åêöñüæåé ôçí ðéèáíüôçô á íá Ý åé Ýíá Üôïìï ìßá íüóï ðñéí ôçí áîéïëüãçóç ôïõ èåôéêïý Þ áñíçôéêï ý áðïôåëýóìáôïò ìéáò äïêéìáóßáò ðïõ ó åôßæåôáé èåôéêü ìå áõôþ. ÌåôÜ ôçí áîéïëüãçóç, ç åê ôùí õóôýñùí (a posteriori Þ post-test) ðéèáíüôçôá íá Ý åé ï áóèåíþò ôç íüóï åßíáé ç èåôéêþ äéáãíùóôéêþ áîßá ôïõ ðñïóäéïñéóìïý. Áí ç åîýôáóç åßíáé, áðü äéáãíùóôéêþò ðëåõñüò, ñþóéìç, ç èåôéêþ äéáãíùóôéêþ áîßá èá åßíáé ìåãáëýôåñç áð ü ôïí åðéðïëáóìü ôçò íüóïõ. Ïé äéáãíùóôéêýò áîßåò åîáñôþíôáé áðü ôïí åðéðïëáóìü. Ìðïñïýìå êáé ðüëé íá ñçóéìïðïéþóïõìå ôï ðñïçãïýìåíï ðáñüäåéãìá ôçò ôáîéíüì çóçò ôùí 100 áôüìùí óå ðüó ïíôá êáé ìç áðü ìßá ïñéóìýíç íüóï, óôéò äýï ðåñéðôþóåé ò üðïõ ï åðéðïëáóìüò (P) åßíáé äéáöïñåôéêüò. ÐñÜãìáôé, åöáñìüæïíôáò ôïõò ôýðïõò (5), (6) êáé (7), Ý ïõìå: Ãéá P=0,4 ç ÈÄÁ=36/(36+12)=0,75, ç ÁÄÁ=48/(48+4)=0,92 êáé ç 1-ÁÄÁ=4/ (48+4)=0,08 Ãéá P=0,1 ç ÈÄÁ=9/(9+18)=0,33, ç ÁÄÁ=72/(72+1)=0,99 êáé ç 1-ÁÄÁ=1/(72+1)=0,01 Ç ó Ýóç äéáãíùóôéêþí áîéþí êáé åðéðïëáóìïý áðïôåëåß ôï êå íôñéêü ðåñéå üìåíï ôïõ èåùñþìáôïò ôïõ Bayes ôï ïðïßï èá ðåñéãñáöåß óôç óõíý åéá. Èåþñçìá ôïõ Bayes Ôï èåþñçìá ôïõ Thomas Bayes, ïñßæåé üôé ç ðéèáíüôçôá ýðáñîçò ìßáò íüóïõ óå Ýíá Üôïìï åîáñôüôáé áðü ôçí åõáéóèçóßá, ôçí åéäéêüôçôá êá é ôïí åðéðïëáóìü (Ñ) ôçò íüóïõ óôïí ðëçèõóìü ðïõ åîåôüæåôáé. Ïìùò ç ðéèáíüôçôá áõô Þ åêöñüæåôáé áðü ôéò äéáãíùóôéêýò áîßåò (ÈÄÁ êáé ÁÄÁ) ïé ïðïßåò ìðïñïýí, íá õðïëïãéóôïýí êáé áðü ôïõò ôýðïõò (8) êáé (9) ðïõ ðñïêýðôïõí áðü ôï èåþñçìá ôïõ Bayes: (Åðéðïëáóìüò)(Åõáéóèçóßá) P ^ Se ÈÄÁ = = (8) (Åðéðïëáóìüò)(Åõáéóèçóßá) + (1 - Åðéðïëáóìüò)(1 - Åéäéêüôçôá) P ^ Se + (1 - P) ^ (1 - Sp) (1 - Åðéðïëáóìüò)(Åéäéêüôçôá) (1 - P) ^ Sp ÁÄÁ = = (9) (1 - Åðéðïëáóìüò)(Åéäéêüôçôá) + (Åðéðïëáóìüò)(1 - Åõáéóèçóßá) (1 - P) ^ Sp + P ^ (1 - Se) ÐáñÜäåéãìá 1 Ï åðéðïëáóìüò ìéáò íüóïõ óôï ãåíéêü ðëçèõóìü ìéáò þñáò å ßíáé 1%. Íá õðïëïãéóôïýí ïé äéáãíùóôéêýò áîßåò, áí ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüô çôá åßíáé 95%. Åöáñìüæïíôáò ôïõò ôýðïõò (8) êáé (9), Ý ïõìå: P ^ Se 0.01 ^ 0,95 ÈÄÁ = = = 0,161 = 16,1% P ^ Se + (1 - P) ^ (1 - Sp) 0,01 ^ 0,95 + (1 0,01) ^ (1 0,95) (1 - P) ^ Sp (1-0,01) ^ 0,95 ÁÄÁ = = = 0,9994 = 99,94% P ^ (1 - Se) + (1 - P) ^ Sp 0,01 ^ (1 0,95) + (1 0.01) ^ 0,95 Óôïí Ðßíáêá 3 ðåñéëáìâüíïíôáé ïé ôéìýò ôùí äéáãíùóôéêþí á îéþí ãéá ôéìýò åðéðïëáóìïý ðïõ êáëýðôïõí üëï ôï äõíáôü åýñïò. 45

9 Ðßíáêáò 3. Ïé äéáãíùóôéêýò áîßåò óõíáñôþóåé ôïõ åðéðïëáóìïý (Ñ) ãéá Se=Sp=0,95 Ñ (%) ÈÄÁ (%) ÁÄÁ(%) 0,1 1,9 99, ,1 99,9 2 27,9 99,9 5 50,0 99, ,9 99, ,0 99, ,6 98, ,4 98, ,0 95, ,3 83, ,4 67, ,0 0 Áðü ôéò ôéìýò ôïõ Ðßíáêá 3 ðñïêýðôåé üôé ç èåôéêþ äéáãíùóôéêþ áîßá (ÈÄÁ) áõîüíåôáé üóï áõîüíåôáé ï åðéðïëáóìüò. Ç ðñáêôéêþ óçìáóßá áõôþò ôçò äéáðßóôùóçò ìðïñåß íá öáíåß óôï áêüëïõèï ðáñüäåéãìá: Áí ìßá äïêéìáóßá ìå 95% åéäéêüôçôá êáé åõáéóèçóßá åöáñìïóèåß óôï ãåíéêü ðëçèõóìü ìéáò êëéíéêþò, üðïõ ï åðéð ïëáóìüò ôçò çðáôïðüèåéáò åßíáé 1%, ç ÈÄÁ, äçëáäþ ç ðéèáíüôçôá Ýíáò áóèåíþò ìå èåôéêü áðïôýëåóìá íá Ý åé ôç íüóï, èá åßíáé ìüëéò 16,1%. Áí üìùò, ìåôáîý ôùí áóèåíþí ôçò êëéíéêþò åðéëýîïõìå üóïõò Ý ïõí ðáñáäå ôåß ðùò ðßíïõí ðïëý, ç ÈÄÁ, ó áõôü ôïí åðéëåãìýíï ðëçèõóìü ôùí áëêïïëéêþí üðïõ ï åðéðïëáóìüò ôçò çðáôïðüèåéáò åßíáé 25%, öèüíåé ôï 86,4%. Äïêéìáóßåò ìå ÈÄÁ<80% èåùñïýíôáé óõíþèùò äéáãíùóôéêü áóýìöïñåò. ÅðïìÝíùò óôï ðñïçãïýìåíï ðáñüäåéãìá, üðïõ ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá åßíáé 95%, ç äïêéìáóßá åßíáé äéáãíùóôéêü ñþóéìç ìüíï óå ðëçèõóìü üðïõ ï åðé ðïëáóìüò ðñïóåããßæåé ôï 20%. Ïé äéáãíùóôéêýò áîßåò (ÈÄÁ êáé ÁÄÁ), ùò åîáñôþìåíåò áðü ôïí åðéðïëáóìü ôçò íüóïõ óôïí åîåôáæüìåíï ðëçèõóìü, äåí áðïôåëïýí åããåíþ áñ áêôçñéóôéêü ìéáò äïêéìáóßáò, üðùò óõìâáßíåé ìå ôçí åõáéóèçóßá êáé ôçí åéäéêüôç ôá, áðïôåëïýí ùóôüóï ôï âáóéêü êñéôþñéï äéáãíùóôéêþò ðïéüôçôáò. ÐáñÜäåéãìá 2 Ãéá ôçí áîéïëüãçóç åíüò test åãêõìïóýíçò, åîåôüóôçêáí ïýñá áðü 670 ãõíáßêåò ðïõ åß áí êáèõóôýñçóç óôçí ðåñßïäü ôïõò êáôü 6 åâäïìüäåò ê áé ôá áðïôåëýóìáôá Þôáí ôá åîþò: ÂñÝèçêáí 540 äåßãìáôá èåôéêü, áðü ôá ïðïßá ôá 530 áí Þêáí óå ãõíáßêåò ðïõ áðïäåß ôçêå óôç óõíý åéá üôé Þôáí Ýãêõåò êáé 130 äåßãìáô á áñíçôéêü, áðü ôá ïðïßá ôá 62 áíþêáí óå ãõíáßêåò ðïõ åðßóçò áðïäåß ôçêå óôç óõ íý åéá üôé Þôáí Ýãêõåò. Íá õðïëïãéóôïýí: 1) Ï åðéðïëáóìüò ôçò åãêõìïóýíçò óôï óõãêåêñéìýíï ðëçèõóì ü ôùí ãõíáéêþí. 2) Ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá ôïõ test åãêõìïóýíçò. 46

10 ÊëéíéêÞ Áîéïëüãçóç Åñãáóôçñéáêþí ÁðïôåëåóìÜôùí 3) Ôé ðéèáíüôçôá åß å ìéá ãõíáßêá íá åßíáé Þ íá ìçí åßíáé Ýãêõïò ðñéí êáé ìåôü ôç äéåîáãùãþ ôïõ test (á) áí ôï test åßíáé èåôéêü êáé (â) áí ôï test åßíáé á ñíçôéêü; Êáôáñôßæïõìå ôï ãíùóôü ôåôñüðôõ ï ðßíáêá ìå ôç âïþèåéá ôïõ ïðïßïõ ìðïñïýí íá õðïëïãéóôïýí ïé äéáãíùóôéêïß äåßêôåò (Ðßíáêáò 4): Ðßíáêáò 4. ÁðïôåëÝóìáôá åíüò test åãêõìïóýíçò Åãêõåò Ìç Ýãêõåò Óýíïëï Test èåôéêü 530 (ÁÈ) 10 (ØÈ) 540 ÈÄÁ: 530/540=0,98 Test áñíçôéêü 62 (ØÁ) 68 (ÁÁ) 130 ÁÄÁ: 68/130=0,52 Óýíïëï Se:530/592=0,90 Sp:68/78=0,87 1) Ï åðéðïëáóìüò (Ñ) ôçò åãêõìïóýíçò ó áõôü ôïí ðëçèõóìü ôù í ãõíáéêþí êáé åöüóïí ôï äåßãìá åßíáé áíôéðñïóùðåõôéêü, éóïýôáé ìå: (530+62)/670 = 0,88 2) Åõáéóèçóßá = 530/592=0,90 êáé åéäéêüôçôá = 68/78=0,87 3) Ãéá íá áðáíôçèåß ôï ôñßôï åñþôçìá, áñêåß íá õðïëïãéóôïýí ïé äéáãíùóôéêýò áîßåò. Ðñéí ôç äéåîáãùãþ ôïõ test, ìéá ãõíáßêá ôïõ ðëçèõóìïý áõôïý åß å 88% ðéèáíüôçôá íá åßíáé Ýãêõïò (åðéðïëáóìüò Ñ = 0,88) êáé 12% íá ìçí åßíáé Ýãêõïò. ÌåôÜ ôç äéåîáãùãþ ôïõ test: (á) ÈÄÁ: 530/540=0,98. Áõôü óçìáßíåé ðùò, áí ôï test åßíáé èåôéêü, ç ðéèáíüôçôá åãêõìïóýíçò áõîüíåôáé áðü ôï 88% óôï 98%. (â) ÁÄÁ: 68/130=0,52. Áõôü óçìáßíåé ðùò, áí ôï test åßíáé áñíçôéêü, ç ðéèáíüôçôá ìç ýðáñîçò åãêõìïóýíçò áõîüíåôáé áðü ôï 12% óôï 53%. ËÏÃÏÉ ÐÉÈÁÍÏÖÁÍÅÉÁÓ Ïé ëüãïé ðéèáíïöüíåéáò åíóùìáôþíïõí åõáéóèçóßá êáé åéäéêüôçôá êáé åðéôñýðïõí íá åêôéìçèåß êáôü ðüóïí ç ãíþóç ôïõ èåôéêïý Þ áñíçôéêïý áðïô åëýóìáôïò ìßáò äïêéìáóßáò ðïõ ó åôßæåôáé èåôéêü ìå ìßá íüóï, ìðïñåß íá áëëüîåé ô çí ðéèáíüôçôá ýðáñîçò ôçò íüóïõ áõôþò. Ï èåôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò L (Positive Likelihood Ratio, LR + ) åêöñüæåé ôçí ðéèáíüôçôá íá åßíáé èåôéêü ôï áðïôýëåóìá ìßáò äïêéìáóßáò óå Ýíá Üôïìï, áí áõôü ðüó åé áðü ôç íüóï ðïõ äéåñåõíüôáé, ðñïò ôçí ðéèáíüôçôá íá åßíáé èåôéêü áí äåí ðüó åé êáé ïñßæåôáé ùò «ï ëüãïò ôïõ ðïóïóôïý ôùí áëçèþò èåôéêþí ðñïò ôï ðïóïóôü ôùí øåõäþò èåôéêþí áðïôåëåóìüôùí». ÁëëÜ ôï ðïóïóôü ôùí áëçèþò èåôéêþí áðïôåëåóìüôùí [ÁÈ/(ÁÈ+ØÁ)] åßíáé ç åõáéóèçóßá, åíþ ôï ðïóïóôü ôùí øåõäþò èåôéêþí [ØÈ/(ØÈ+AA)] ç 1 åéäéêüôçôá. ÐñÜãìáôé, 1 - Sp = 1 (ÁÁ/ØÈ+ÁÁ) = ØÈ/ (ØÈ+ÁÁ). Ï èåôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò åêöñüæåé, åðïìýíùò, ôï ëüãï ôçò åõáéóèçóßáò (Se) ðñïò ôç óõìðëçñùìáôéêþ ôéìþ ôçò åéäéêüôçôáò (1 - Sp): Se L = (10) 1 - Sp 47

11 Ï áñíçôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò ë (Negative Likelihood Ratio, LR - ) åêöñüæåé ôçí ðéèáíüôçôá íá åßíáé áñíçôéêü ôï áðïôýëåóìá ìßáò äïêéì áóßáò óå Ýíá Üôïìï, áí áõôü ðüó åé áðü ôç íüóï ðïõ äéåñåõíüôáé, ðñïò ôçí ðéèáíüôç ôá íá åßíáé áñíçôéêü áí äåí ðüó åé êáé ïñßæåôáé ùò «ï ëüãïò ôïõ ðïóïóôïý ôùí øåõäþò áñíçôéêþí ðñïò ôï ðïóïóôü ôùí áëçèþò áñíçôéêþí áðïôåëåóìüôùí». ÁëëÜ ôï ðïóïóôü ôùí øåõäþò áñíçôéêþí áðïôåëåóìüôùí [ØÁ/(ÁÈ+ØÁ)] åßíáé ç 1 - åõáéóèçóßá åíþ ôï ðïóïóôü ôùí áëçèþò áñíçôéêþí [ÁÁ/(ÁÁ+ØÈ)] ç åéäéêüôçôá. ÐñÜãìáôé, 1 Se = 1 (ÁÈ/ÁÈ+ØÁ) = ØÁ/ÁÈ+ØÁ. Ï áñíçôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò åêöñüæåé, åðïìýíùò, ôï ëüãï ôçò óõìðëçñùìáôéêþò ôéìþò ôçò åõáéóèçóßáò (1 - Se) ðñïò ôçí åéäéê üôçôá (Sp): 1 - Se ë = (11) Sp Ïðùò ç åõáéóèçóßá êáé ç åéäéêüôçôá, Ýôóé êáé ïé ëüãïé ðéèáí ïöüíåéáò äåí åîáñôþíôáé áðü ôïí åðéðïëáóìü. Ï åðéðïëáóìüò õðåéóýñ åôáé óôïõò õðïëïãéóìïýò ìüíïí üôáí ïé ëüãïé ðéèáíïöüíåéáò ñçóéìïðïéïýíôáé ãéá ôïí õðï ëïãéóìü ôçò åê ôùí õóôýñùí ðéèáíüôçôáò ýðáñîçò ôçò íüóïõ. Ó Ýóç ôùí ëüãùí ðéèáíïöüíåéáò ìå ôçí åõáéóèçóßá êáé ôçí å éäéêüôçôá Óýìöùíá ìå ôïí ïñéóìü ôïõò ïé ëüãïé ðéèáíïöüíåéáò åßíáé ó õíáñôþóåéò ôçò åõáéóèçóßáò êáé ôçò åéäéêüôçôáò. Ïôáí áõîüíåôáé åßôå ç åõáéóè çóßá, åßôå ç åéäéêüôçôá, ï èåôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò (L) áõîüíåôáé, åíþ ï áñíçôéêüò (ë) ìåéþíåôáé. Ïìùò ôï ìýãåèïò áõôþí ôùí ìåôáâïëþí äéáöýñåé óçìáíôéêü: Áí õðïëïãßóïõìå, óýìöùíá ìå ôïõò ôýðïõò (10) êáé (11), ôïõò ëüãïõò ðéèáíïöüíåéáò ôñéþí äïêéìáóéþí ðïõ Ý ïõí ôçí ßäéá åõáéóèçóßá (0,90) ê áé áõîáíüìåíåò åéäéêüôçôåò (0,80, 0,90 êáé 0,98), èá äéáðéóôþóïõìå ðùò ï èåôéêüò ëüãïò ðéèáíï öüíåéáò (L) åßíáé ðïëý åõáßóèçôïò óôçí áýîçóç ôçò åéäéêüôçôáò, åíþ ï á ñíçôéêüò (ë) åðçñåüæåôáé åëü éóôá. Áíôßèåôá, áí õðïëïãßóïõìå ôïõò ëüãïõò ðéèáíïöüíåéáò ôñéþí äïêéìáóéþí ðïõ Ý ïõí ôçí ßäéá åéäéêüôçôá (0,90) êáé áõîáíüìåíåò åõáéóèçó ßåò (0,60, 0,80 êáé 0,95), èá äéáðéóôþóïõìå ðùò ï áñíçôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò (ë) å ßíáé áõôüò ðïõ åðçñåüæåôáé óçìáíôéêü áðü ôçí áýîçóç ôçò åõáéóèçóßáò, åíþ ï èåôé êüò (L) åðçñåüæåôáé åëü éóôá (ðßíáêáò 5). Ðßíáêáò 5. ÌåôáâïëÝò ôùí ëüãùí ðéèáíïöüíåéáò óõíáñôþóåé ôçò Se êáé ôçò Sp Éäéá åõáéóèçóßá (Se) Éäéá åéäéêüôçôá (Sp) Se Sp L ë Se Sp L ë Äïêéìáóßá 1 0,90 0,80 4,50 0,125 Äïêéìáóßá 1 0,60 0,90 6,00 0,444 Äïêéìáóßá 2 0,90 0,90 9,00 0,111 Äïêéìáóßá 2 0,80 0,90 8,00 0,222 Äïêéìáóßá 3 0,90 0,98 45,0 0,102 Äïêéìáóßá 3 0,95 0,90 9,50 0,055 Ç áêñéâþò ó Ýóç ðïõ óõíäýåé ôïõò ëüãïõò ðéèáíïöüíåéáò ìå ôçí åõáéóèçóßá êáé ôçí åéäéêüôçôá, ìðïñåß íá õðïëïãéóôåß ùò åîþò: 48

12 ÊëéíéêÞ Áîéïëüãçóç Åñãáóôçñéáêþí ÁðïôåëåóìÜôùí 1) Áðü ôïõò ôýðïõò (10) êáé (11) ðñïêýðôåé ðùò áí ç åéäéêüôçôá (Sp) ðáñáìåßíåé óôáèåñþ, ïé åîéóþóåéò ðáßñíïõí ôç ìïñöþ y=áx êáé y=á(1-x), äçëáäþ ï é ëüãïé ðéèáíïöüíåéáò åßíáé ãñáììéêýò óõíáñôþóåéò ôçò åõáéóèçóßáò (ó Þ ìá 3). Ïóï áõîüíåôáé åðïìýíùò ç åõáéóèçóßá, ôüóï áõîüíåôáé áíáëïãéêü ï èåôéêüò ëüãï ò ðéèáíïöüíåéáò (L) êáé ôüóï åëáôôþíåôáé áíáëïãéêü ï áñíçôéêüò (ë). Ãéá ôéìþ åõáéóèçóßáò Se=1-Sp, L=ë=1. Óôçí ðåñßðôùóç áõôþ ç äïêéìáóßá äåí Ý åé êáìßá äéáãíùóôéêþ áîßá. Ãéá ðáñüäåéãìá, áí ç åéäéêüôçôá åßíáé 0,90 êáé ç åõáéóèçóßá 1-0,90=0,10, ïé ëüãïé ðéèáíïö Üíåéáò åßíáé L=0,10/(1-0,90)=1 êáé ë=(1-0,10)/0,90=1 (ó Þìá 3). 2) Áðü ôïõò ôýðïõò (10) êáé (11) ðñïêýðôåé åðßóçò ðùò áí ç åõáéóèçóßá (Se) ðáñáìåßíåé óôáèåñþ, ïé åîéóþóåéò ðáßñíïõí ôç ìïñöþ y=á/(1-x) êá é y=á/x, äçëáäþ ïé ëüãïé ðéèáíïöüíåéáò åßíáé óõíáñôþóåéò õðåñâïëþò ôçò åéäéêüôçôáò (ó Þìá 4). Ãéá ôéìþ åéäéêüôçôáò Sp=1-Se, ïé äýï ëüãïé ðéèáíïöüíåéáò éóïýíôáé ìå 1. Ãéá ðáñüäåéãìá, áí ç åõáéóèçóßá åßíáé 0,80 êáé ç åéäéêüôçôá 1-0,80=0,20, ïé ëüãïé ðéèáíïöü íåéáò åßíáé L=0,80/ (1-0,20)=1 êáé ë=(1-0,80)/0,20=1 (ó Þìá 4). Ó Þìá 3. Ïé L êáé ë óõíáñôþóåé ôçò Se, ãéá Sp=0,90 Ó Þìá 4. Ïé L êáé ë óõíáñôþóåé ôçò Sp, ãéá Se=0,80 Áðü ôéò ãñáöéêýò ðáñáóôüóåéò ôùí ëüãùí ðéèáíïöüíåéáò óõíáñôþóåé ôçò åõáéóèçóßáò êáé ôçò åéäéêüôçôáò, ðñïêýðôïõí åðßóçò ôá åîþò: (á) Ï èåôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò (L) êõìáßíåôáé áðü ìçäýí, üôáí ç åõáéóèçóßá åßíáé ìçäýí (ó Þìá 3), Ýùò Üðåéñï, üôáí ç åéäéêüôçôá ôåßíåé ðñïò ôç ìïíüäá (ó Þìá 4). (â) Ï áñíçôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò (ë) êõìáßíåôáé áðü ìçäýí, üôáí ç åõáéóèçóßá åßíáé 1 (ó Þìá 3), Ýùò Üðåéñï, üôáí ç åéäéêüôçôá ôåßíåé ðñïò ôï 0 (ó Þìá 4). (ã) Ïðùò Þäç áíáöýñèçêå, ï èåôéêüò ëüãïò ðéèáíïöüíåéáò (L) åðçñåüæåôáé óçìáíôéêü áêüìá êáé áðü ìéêñýò äéáêõìüíóåéò ôçò åéäéêüôçôáò, éäéáßô åñá äå üôáí áõôþ åßíáé 49

13 õøçëþ (ó Þìá 4). ÁõîÜíåôáé ôá ýôáôá üôáí ç åéäéêüôçôá åßíáé ìåãáëýôåñç áðü 0,70 êáé ìüëéóôá, óôï ðáñüäåéãìá ôïõ ó Þìáôïò 4, üðïõ ç åõáéóèçóßá åßíáé óôáèåñþ êáé ßóç ìå 0,80, äéðëáóéüæåôáé üôáí ç åéäéêüôçôá áõîüíåôáé áðü 0,90 ó å 0,95. ÐñÜãìáôé, L 1 =0,80/(1-0,90)=8 êáé L 2 =0,80/(1-0,95)=16. ÅðïìÝíùò ç äéáãíùóôéêþ ðïéüôçôá ìéáò äïêéìáóßáò, Ýôóé üðùò áõôþ åêöñüæåôáé ìå ôï èåôéêü ëüãï ðé èáíïöüíåéáò (L), óõíäýåôáé ðïëý ðåñéóóüôåñï ìå ôçí áýîçóç ôçò åéäéêüôçôáò ðáñ Ü ìå ôçí áýîçóç ôçò åõáéóèçóßáò. ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ 1. Harrison s Principles of Internal Medicine 14 th Edition 2. Textbook of Clinical Chemistry edited by N. Tietz, Ë. ÂÜñóïõ-Ðáðáäçìçôñßïõ: 1 ï ÓåìéíÜñéï ÅÅÊ -Ê «Áîéïðéóôßá åñãáóôçñéáêþí áðïôåëåóìüôùí óôçí êëéíéêþ çìåßá» 25-26/09/ Remaley A.T.: ROC curve and related techniques. Biostatistics for Clinical Chemists. IFCC Congress 2002, Kyoto 5. 3o êðáéäåõôéêü óåìéíüñéï ÅÅÊ -ÊÂ, óõíôïíéóôþò ê. ÓðÜñïò, 29/12/03 ÇËÅÊÔÑÏÍÉÊÅÓ ÄÉÅÕÈÕÍÓÅÉÓ