Psihoaktivne supstance. Doc. dr Zorica Bulat Kliničko-toksikološke analize, 2014/15. Katedra za toksikologiju Akademik Danilo Soldatović

Transcript

1 Psihoaktivne supstance Doc. dr Zorica Bulat Kliničko-toksikološke analize, 2014/15. Katedra za toksikologiju Akademik Danilo Soldatović

2 Termini, podele, definicije... Psihoaktivne supstance, psihoaktivne kontrolisane supstance Droga, opojna droga Narkomanija(narkotici) Sredstva zloupotrebe Sredstva koja izazivaju zavisnost (bolesti zavisnosti) Venski put unosa, pušenje, ušmrkavanje, tabletomanija, inhalacija Depresori CNS, psihostimulansi, halucinogeni Izrazito multidisciplinarna oblast

3 Regulativa Zakon o psihoaktivnimkontrolisanim supstancama ( Sl. glasnik RS, br. 99/2010) u daljem tekstu zakon Pravilnik o utvrđivanju spiska psihoaktivnihkontrolisanih supstanci ( Sl. glasnik RS, br. 126/2014) Zakon o supstancama koje se koriste u nedozvoljenoj proizvodnji opojnih droga i psihotropnihsupstanci ( Sl. glasnik RS, br. 107/2005)

4 Regulativa Psihoaktivne kontrolisane supstance u smislu ovog zakona su supstance koje se nalaze na Spisku psihoaktivnih kontrolisanih supstanci. Psihoaktivne kontrolisane supstance su: 1) opojne droge, odnosno narkotici; 2) psihotropne supstance; 3) proizvodi biološkog porekla koji imaju psihoaktivno dejstvo; 4) druge psihoaktivne kontrolisane supstance.

5 Značenje izraza u zakonu: Opojna drogaje svaka supstanca biološkog, odnosno sintetičkog porekla koja se nalazi na Spisku, u skladu sa Jedinstvenom konvencijom o opojnim drogama ("Službeni list SFRJ", broj 2/64), odnosno supstanca koja deluje primarno na centralni nervni sistem smanjujući osećaj bola, izazivajući pospanost ili budnost, halucinacije, smetnje u motornim funkcijama, kao i druge patološke ili funkcionalne promene centralnog nervnog sistema; Psihotropna supstancaje svaka supstanca biološkog, odnosno sintetičkog porekla koja se nalazi na Spisku, u skladu sa Konvencijom o psihotropnim supstancama ("Službeni list SFRJ", broj 40/73), odnosno supstanca koja deluje primarno na centralni nervni sistem i menja moždane funkcije, zbog čega se menja percepcija, raspoloženje, svest i ponašanje;

6 Opojne droge Opijum -17. vek Opijati vs. opioidi Lekovi i zloupotreba Narkotični analgetici: morfin, metadon, petidin, fentanil, pentazocin, tramadol

7 Morfin Veoma efikasan i snažan analgetik Cilj sintetisati analgetik koji ima isto dejstvo, a ne izaziva depresiju disanja, ni zavisnost Metadon, pentazocin, propoksifen, meperidin, fentanil, hidrokodon, oksikodon isti problem zavisnost i brojna akutna trovanja Aktivni metabolit heroina (diacetilmorfin) i kodeina

8 Metabolizam N-demetilacija, O-metilacija, N-oksidacija morfin morfin-3-glukuronid i morfin-6-glukuronid (eliminacija) t 1/2 plazma=2-3 h Ekskrecija urin 90% (10% - slobodan, 65-70% konjugovan) žuč10%

9 Toksiči efekti i terapija Depresija CNS-a, depresija disanja (edem pluća), bradikardija i hipotenzija, mioza, hipotermija Terapija trovanjanarkotičnim analgeticima: Lavaža, aktivni ugalj Nalokson (ne kod tramadola); ako ne deluje sumnja na druge depresore!

10 Analitika narkotičnih analgetika Materijal: krv, urin, organi, kosa, koža, nepoznata supstanca Kvalitativna analiza Bojene reakcije Test trake TLC acidifikovani jodoplatinat Kvantitativna analiza GC (MS) HPLC (UV, MS)

11 Heroin Diamorfin, diacetilmorfin Heroin 40-60% + šećer, paracetamol, kofein (hinin, mleko u prahu, skrob) Uzrok smrti čist heroin Česta upotreba igle pri aplikaciji Depresija disanja, izrazito sužene zenice, koma trovanje opijatima Specifični antidot nalokson

12 Metabolizam heroin t 1/2 plazma -3 min morfint 1/2 plazma-2-3h izlučivanje urinom -za24 hoko 80% doze nemetabolisan heroin - 0,1% heroin deacetilovanje 6-monoacetilmorfin morfin konjugacija sa glukuronskom kiselinom eliminacija eliminacija urinom

13 Tramadol (+/-)-tramadol - sintetski analog kodeina Centralni analgetik (6000 puta slabiji od morfina), a smanjen razvoj zavisnosti Noradrenalinski i serotoninski efekat: (-)-enantiomer inhibira preuzimanje noradrenalina, a (+)-enantiomer inhibira preuzimanje serotonina Selektivno deluje na miopiodne receptore. Analgetski efekat se parcijalno inhibira naloksonom (što ukazuje na druge mehanizme delovanja).

14 Metabolizam OMe N-i O-demetilacija metaboliti se eliminišu u obliku glukuronida i sulfata (OH- grupa) N-dezmetil produkt je aktivan (ili O-dezmetil)!? OH OH N O-demetilacija u jetri citohrom P450 2D6 (CYP2D6) OH N O-demetil tramadol

15 Toksični efekti Prvenstveno potiču od inhibicije preuzimanja serotonina i noradrenalina, a znatno manje od efekta na opioidnim receptorima Znatno slabiji od opioda, respiratorna depresija, disforia i konstipacija Konvulzije -najozbiljniji problem pacijenti sa sklonošću ka konvulzijama Kombinacije sa antidepresivima opasne po život

16 Marihuana Cannabis sativa(cannabinaceae) Droga uvodnica Hašiš Pušenje Od blagih do veoma teških posledica

17 Kanabinol, kanabidiol delta-8-thc - mala aktivnost delta-9-tetrahidrokanabinolna kiselina(neaktivna) delta-9-tetrahidrokanabinol tetrahidrokanabinol (delta ( delta-9-thc) (aktivni princip) THC THC hidroksi hidroksi-delta delta-9-thc THC(aktivni metabolit) [O] 11-nor-delta-9-THC-delta-9-karbonska kis. glukuronid

18 Kinetika - delta 9 -THC t 1/2 (plazma) -26 do 36h Vd -10 L/kg Vezivanje za proteine plazme: 94 do 99% Ekskrecija: feces (65% doze), 11-hidroksi-delta 9 -THC karbonska kiselina(konjugat) Toksični efekti Stimulacija simpatikusa i parasimpatikusa Tahikardija, ventrikularne ekstrasistole, anksioznost, paranoidno ponašanje, akutna psihoza, halucinacije, poremećaj govora, pamćenja Simptomatska terapija

19 Analitika Kvalitativna analiza Test trake TLC Kvantitativna analiza GC (FID, MS) HPLC (UV, RIA, MS) Prisustvo metabolita - 4 (7) dana od konzumiranja

20 Kokain Erythroxylon coca(erythroxylaceae) Kokain hidrohlorid + Na-bikarbonat krek (kokain u osnovnom obliku) Metabolizam hidroliza: benzoilekgonin (inaktivan) Eliminacija urinom 30-60% doze (benzoilekgonin) kokain benzoilekgonin

21 Toksični efekti Dejstvo: simpatomimetik inhibira preuzimanje dopamina i noradrenalina u sinapsama (trovanje-centralno delovanje) Mučnina, povraćanje, ubrzano disanje, midrijaza, halucinacije, konvulzije Ubrzan srčani rad, povišen krvni pritisak, poremećaji srčanog ritma kardiotoksičnost Visoke doze - centralna depresija disanja uzrok smrti Nema specifičnog antidota simptomatska terapija

22 Analitika Benzoilekgonin krv i urin Kvalitativna analiza Bojene reakcije TLC Kvantitativna analiza GC (FID, MS) HPLC (UV)

23 Amfetamini amfetamin amfetamin, metamfetamin, MDMA (ekstazi), fenfluramin, fentermin metamfetamin centralni i periferni, alfa, beta-adrenergički efek povećanje koncentracije dopamina i noradrenalina (indukcija oslobađanja iz depoa, inhibicija preuzimanja) stimulacija CNS i kardiovaskularnog sistema

24 Klinička slika trovanja Laka: mučnina, povraćanje rumenilo kože (lica), suvoća sluznica, midrijaza uznemirenost, pojačani refleksi, tremor, nesanica Srednje teška: hipertenzija,tahikardija, ventrikularne ekstrasistole hiperaktivnost, konfuzija, halucinacije(neprijatne) Teška: izrazita hipertenzija, tahikardija, poremećaj ritma (bigeminija, v. fibrilacije), cirkulatorni kolaps hiperpireksija, konvulzije, koma Simptomatska terapija (antipsihotici-psihoza, delirijum, anksioznost; benzodiazepini-konvulzije )

25 Metabolizam Manji udeo: aromatična i N-hidroksilacija,konjugacija sa sulfatima i glukuronskon kis. t 1/2 plazma: 4 do 8 h kiseourin 12 h nekontrolisanph Izlučivanje urinom ph zavisno: 30% doze nepromenjenoblik 50% hipurnai benzoeva kiselina amfetamin oksidativna deaminacija konjugacija sa glicinom fenilaceton [ O ] hipurna kiselina benzoeva kiselina

26 Analitika Kvalitativna analiza: Test trake (lažno pozitivne reakcije) TLC Kvantitativna analiza: GC (ECD, MS) HPLC (UV)

27 Dietilamidlizergne lizergnekiseline (LSD) sintetisan pokušaj u lečenju psihoza N Halucinogen iluzioni i halucinogeni efekti koji podsećaju na akutnu psihozu O N H Metabolizam: ekstenzivan (hidroksilacija),neaktivni metaboliti, izlučivanje urinom (1% nepromenjen oblik)

28 Velike varijacije doza koje će dovesti do promena u fiziološkim funkcijama Simptomi trovanja hipertenzija, tahikardija, midrijaza, crvenilokože,hipersalivacija, lakrimacija, hiperrefleksija, ataksija, hipertermija, konvulzije, hiperglikemija, koma Mentalni status: psihoze, flešbekovi, panika Simptomatska terapija

29 Nove psihoaktivne supstance (NPAS) Legal highs Nove-stare supstance Head shops, internet osveživači vazduha, soli za kupanje, vitamini Podele po hemijskoj strukturi ili efektima Značajan broj uveden na liste PAKS Malo podataka o dejstvu (najčešće kroz prijavljene slučajeve trovanja)

30 Nove psihoaktivne supstance-podela 1. Feniletilamini veliki broj jedinjenja 2. Triptamini veći broj supstanci, prvenstveno halucinogeni 3. Piperazini najznačajniji predstavnici m-hlorfenilpiperazin (mcpp) i benzopiperazin (BZP), stimulansi CNS (slično npr. ekstaziju) 4. Sintetski katinoni stimulansi 5. Sintetski kanabinoidi

31 Feniletilamini Analozi amfetamina, sintetski amfetamini, prve dizajnerske droge Veliki broj jedinjenja Stimulansi (osećaj empatije, entaktogeni efekat, halucinogeni efekat) Mehanizam dejstva posledica izrazite sličnosti feniletilamina i amfetamina (alfa-metil-feniletilamin) sa dopaminom, noradrenalinom i serotoninom

32 Strukture sintetskih amfetamina Preuzeto iz: Dargan P., Novel Psychoactive Substances: Classification, Pharmacology and Toxicology, 2013.

33 Sintetski katinoni Po strukturi slični katinonu, aktivnom sastojku biljke Catha edulis Najznačjniji polusintetski predstavnik je metkatinon, a sintetski mefedron, metilon i metilendioksipirovaleron (MDPV) Soli za kupanje, sredstva za prihranjivanje biljaka Najčešće se unose ušmrkavanjem ili pušenjem, ređe oralno i i.v. Stimulansi pojačavaju oslobađanje serotonina, dopamina i noradrenalina i dodatno blokiraju preuzimanje noradrenalina

34 Sintetski kanabinoidi Načešće se koriste kao biljne smeše, pušenjem Sličnog dejstva kao Δ9- tetrahidrokanabinol (THC) Različite hemijske strukture koje ne moraju biti slične THC JWH (-018; -122) Efekat na GIT (mučnina, povraćanje), CNS (agitacija, halucinacije, somnolencija, konvulzije, konfuznost i akutna psihoza), KVS (tahikardija, dispnea, bol u grudima), Simptomi se brzo povlače, sem akutne psihoze (može trajati nekoliko dana)

35

36 Flunitrazepam (Rohipnol ) Terapija nesanice i uvod u anesteziju (mnoge zemlje uvele zabranu) Tablete su bez ukusa i mirisa, jeftine, brzo se rastvaraju u alkoholu (laka intranazalna i peroralna primena) Date-rape drug euforija, halucinacije, gubitak inhibicija, amnezija Pojačava heroinsku i kokainsku euforiju Dejstvo se javlja za 20 do30 min i traje do 12h Efekat na GABA receptore i do 10 puta jači od diazepama Pospanost, dezorjentisanost, vrtoglavica (drowsiness, disorientation, dizziness- DDD ), nepovezan govor, nauzeja, psihomotorni poremećaji, depresija disanja, koma Flumazenil u slučaju depresije disanja (samo ako nisu korišćeni stimulansi)

37 Prikaz slučaja River Phenix, glumac (Moj privatni Ajdaho), preminuo Pozlilo mu je u noćnom klubu i preminuo je nekoliko sati kasnije u bolnici Skrining analiza: dokazano prisustvo benzodiazepina, THC, kokaina, heroina, efedrina; alkohol-negativan Koncentracije kokaina i heroina u krvi bile su u granicama letalnih Nisu nađeni tragovi uboda iglom