Ομιλία ηοσ Καθηγηηή κ. Ιωάννη Χαηζηγεωργίοσ

Transcript

1 Ομιλία ηοσ Καθηγηηή κ. Ιωάννη Χαηζηγεωργίοσ για ηο έργο και ηην προζθορά ζηην επιζηήμη και ζηον κόζμο ηης εκπαίδεσζης ηοσ Καθηγηηή Howard Gardner, ζηην ηελεηή αναγόρεσζης ηοσ ως Επίηιμοσ Διδάκηορα ηοσ Τμήμαηος Επιζηημών ηης Προζτολικής Αγωγής και ηοσ Εκπαιδεσηικού Στεδιαζμού (Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ.) ηης Στολής Ανθρωπιζηικών Επιζηημών ηοσ Πανεπιζηημίοσ Αιγαίοσ. Θα ήζεια θαη εγώ κε ηε ζεηξά κνπ λα πσ όηη είλαη κεγάιε θαη ηδηαίηεξε ηηκή γηα καοθαη ελλνώ ην Σκήκα καο, ην Παλεπηζηήκην, ηελ Πόιε ηεο Ρόδνπ- πνπ βξίζθεηαη αλάκεζά καο ν Καζεγεηήο Howard Gardner, ζ απηή ηελ ηειεηή αλαγόξεπζήο ηνπ ζε επίηηκν δηδάθηνξα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ. Καη ην ιέσ απηό, ην ηνλίδσ, επεηδή δελ πξόθεηηαη απιά γηα έλαλ επηζηήκνλα, ν νπνίνο κειέηεζε θαη έγξαςε γηα ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ λνπ, ηε γλσζηηθή αλάπηπμε θαη ηηο επηπηώζεηο ηνπο ζηελ παηδαγσγηθή επηζηήκε. δελ πξόθεηηαη απιά γηα έλαλ παλεπηζηεκηαθό θαζεγεηή πνπ έγξαςε πεξίπνπ 30 βηβιία θαη πάλσ από 500 άξζξα. δελ πξόθεηηαη απιά γηα θάπνηνλ πνπ ζπγθαηαιέγεηαη αλάκεζα ζηνπο 100 δηαλννύκελνπο ηνπ πιαλήηε. Σν ηνλίδσ θπξίσο γηαηί πξόθεηηαη γηα έλαλ επηζηήκνλα πνπ μεθίλεζε λα πξνθαιεί κηα «παξαδεηγκαηηθή κεηαηόπηζε», εθόζνλ ε ζεσξία πνπ πξόηεηλε πξηλ από 25 ρξόληα αιιάδεη ηελ αληίιεςή καο γηα ηελ επθπΐα. Κόληξα ζην θαηεζηεκέλν ηεο επηζηήκεο ηεο ςπρνινγίαο, ν Howard Gardner πξόηεηλε κηα ζεσξία, ζύκθσλα κε ηελ νπνία ε λνεκνζύλε δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κηα κνλνδηάζηαηε έλλνηα, σο θάηη πνπ κπνξεί λα αμηνινγεζεί κέζα από θάπνηα ηεζη, ηα νπνία ζηεξίδνληαη ζε καζεκαηηθά θαη γισζζηθά puzzle θαη λα κεηξεζεί κε έλαλ αξηζκό - ην γλσζηό IQ (πειίθν επθπΐαο). Η ζεσξία, δειαδή, απηή ησλ πνιιαπιώλ επθπτώλ ή ησλ πνιιαπιώλ ηύπσλ λνεκνζύλεο, απνηειεί ζηελ νπζία κηα θξηηηθή ηεο άπνςεο όηη ππάξρεη κηα κνλαδηθή λνεκνζύλε. Σν πξώην θεθάιαην, ζην πξώην, θαηά ηελ άπνςή κνπ, πην ζεκαληηθό βηβιίν ηνπ (ην 4 ν όκσο ζε ζεηξά), ην νπνίν γξάθηεθε ην 1975 (δειαδή όηαλ ν Howard Gardner ήηαλ 32 ρξνλώλ) κε ηίηιν The Shattered Mind (Ο Καηεζηξακκέλνο Ννπο), μεθίλεζε κε έλαλ ζηίρν ηνπ πνηεηή T.S. Eliot: Δεν είναι απκεηό να κοιηάξοςμε μέζα ζηιρ καπδιέρ μαρ. σπειάζεηαι να κοιηάξοςμε μέζα ζηο εγκεθαλικό μαρ θλοιό. Καη απηό αθξηβώο έθαλε o Howard Gardner. Δπί ζρεδόλ 4 δεθαεηίεο κειέηεζε ηηο ιεηηνπξγίεο, Καζεγεηήο ΣΔΠΑΔ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ,hadzigeo@rhodes.aegean.gr 1

2 ηνπ εγθεθάινπ, ηηο ηθαλόηεηεο, ηηο δπλαηόηεηεο πνπ έρεη, κε άκεζν ελδηαθέξνλ όκσο γηα ηηο επηπηώζεηο ησλ κειεηώλ απηώλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Αιιά θαη ζηηο κειέηεο ηνπ απηέο, ν Howard Gardner αθνινύζεζε έλα δξόκν ιίγν δηαθνξεηηθό απ απηόλ πνπ αθνινπζνύλ νη πεξηζζόηεξνη από ηνπο νκνηέρλνπο ηνπ. Έρνληαο ζπλεηδεηνπνηήζεη όηη ε «εγθεθαιηθή βιάβε» κπνξεί λα απνηειέζεη έλα κνλνπάηη, ην νπνίν νδεγεί ζηελ απνθάιπςε ησλ κπζηηθώλ ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αλζξώπηλνπ εγθεθάινπ, δίλεη κεγάιε ζεκαζία ζηα άηνκα πνπ απνθιίλνπλ από ηνλ θαλνληθό πιεζπζκό. Απηό κπνξεί θάπνηνο λα ην ζεσξήζεη σο κηα «επθπή» ζηξαηεγηθή, ηελ νπνία όκσο αθνινύζεζαλ θάπνηνη επηζηήκνλεο πνπ ζεκάδεςαλ ηνλ πνιηηηζκό καο. Ο Freud, γηα παξάδεηγκα, ζηξάθεθε ζηα ζπλαηζζεκαηηθά δηαηαξαγκέλα άηνκα, πξνθεηκέλνπ λα δείμεη ηε ζπλέρεηα αλάκεζα ζηελ «πγηή» θαη «άξξσζηε» πξνζσπηθόηεηα. O Piaget ζηξάθεθε ζην κηθξό παηδί, πξνθεηκέλνπ λα απνθαιύςεη ηηο βάζεηο, ηηο απαξρέο ηεο ζθέςεο ηνπ ελήιηθα. Ο Levi-Strauss ηαμίδεςε ζε καθξηλέο ρώξεο γηα λα κειεηήζεη αλζξώπνπο πνιύ δηαθνξεηηθνύο απ απηνύο ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία δνύζε. Ο κπερεβηνξηζηήο Skinner θαη o εζνιόγνο Lorenz κειέηεζαλ δηαθνξεηηθά είδε, ζε κηα πξνζπάζεηα λα εληνπίζνπλ ηελ εμειηθηηθή ζπλέρεηα δηαθόξσλ δεμηνηήησλ, πξαθηηθώλ θαη ζπλαηζζεκάησλ. Ο Howard Gardner κειέηεζε άηνκα, ηα νπνία παξέθθιηλαλ γλσζηηθά ή δηαλνεηηθά από ην κέζν πιεζπζκό. Πνηνο είλαη όκσο ν Howard Gardner θαη πώο έθηαζε εδώ ζήκεξα, ζηελ θνξπθή ηεο επηζηήκεο ηνπ θαη ηεο αθαδεκατθήο ηνπ θαξηέξαο; Ο Howard Gardner γελλήζεθε ζην Scranton ηεο Pennsylvania. Οη γνλείο ηνπ είραλ θύγεη ιίγα ρξόληα λσξίηεξα από ηε Νπξεκβέξγε καδί κε ην ηξίρξνλν γην ηνπο ηνλ Eric. O Eric, ιίγν πξηλ γελλεζεί ν Howard, ζθνηώζεθε ζε έλα αηύρεκα θάλνληαο ζθη κε ην έιθεζξό ηνπ. Σν γεγνλόο απηό, δειαδή ν ζάλαηνο ηνπ αδειθνύ ηνπ, ελώ δε ζπδεηήζεθε θαζώο ν κηθξόο Howard κεγάισλε, είρε ζεκαληηθή επίδξαζε πάλσ ζηελ πξνζσπηθόηεηά ηνπ. Λόγσ ηνπ αηπρήκαηνο ηνπ αδειθνύ ηνπ Eric, ε ζπκκεηνρή ηνπ Howard ζε θπζηθέο δξαζηεξηόηεηεο θαη ζηα δηάθνξα ζπνξ ζην ζρνιείν ήηαλ πνιύ πεξηνξηζκέλε, ελώ ηνλ ελζάξξπλαλ λα αζρνιείηαη κε δεκηνπξγηθέο θαη γεληθά πλεπκαηηθέο/δηαλνεηηθέο δξαζηεξηόηεηεο. ηελ ειηθία ησλ 13 εηώλ ν Howard ήηαλ άξηζηνο πηαλίζηαο θαη κάιηζηα θιέξηαξε θαη κε ηελ ηδέα κηαο θαξηέξαο ζηε κνπζηθή. Οη γνλείο ηνπ, βέβαηα, ήζειαλ λα ηνλ ζηείινπλ λα θνηηήζεη ζε αθαδεκία ζηε Μαζαρνπζέηε. Απηόο αξλείηαη θαη πξνηηκά λα θνηηήζεη ζε έλα πξνπαξαζθεπαζηηθό ζρνιείν ηεο Πελζπιβαλίαο. Καηαθέξλεη έηζη λα κπεη ην 1961 ζην Harvard κε ζθνπό λα ζπνπδάζεη ηζηνξία. Ωζηόζν, ε γλσξηκία ηνπ κε ηνλ Eric Erikson θαη ε επίδξαζε 2

3 πνπ είρε απηόο ζην λεαξό Howard ήηαλ θαηαιπηηθή, αθνύ άιιαμε θαηεύζπλζε θαη ζπνύδαζε θνηλσληθέο ζρέζεηο (social relations), έλα αληηθείκελν πνπ ζπλδύαδε ςπρνινγία, αλζξσπνινγία θαη θνηλσληνινγία, αιιά πάληα κε έλα ελδηαθέξνλ γηα ηελ θιηληθή ςπρνινγία. Απνθνηηεί ην Μεηά ζπλερίδεη ηηο ζπνπδέο ηνπ θαη γηα έλα ρξόλν βξίζθεηαη ζην Λνλδίλν, ζην θεκηζκέλν London School of Economics, όπνπ κειεηά θηινζνθία θαη θνηλσληνινγία. Η ζπλάληεζε θαη ε γλσξηκία ηνπ, σζηόζν, κε ηνλ Jerome Bruner, αιιά θαη ηα γξαπηά θείκελα ηνπ Piaget, είραλ ηελ ίδηα θαηαιπηηθή επίδξαζε ζηνλ Ηoward Gardner, αθνύ αξρίδεη λα αλαπηύζζεη πιένλ έλα εληνλόηαην ελδηαθέξνλ πξνο ηε Γλσζηηθή Ψπρνινγία. Σν 1971 ιακβάλεη ην δηδαθηνξηθό ηνπ. Η δηαηξηβή ηνπ είρε ζέκα «Σα ζηπι επαηζζεζίαο ησλ παηδηώλ». Ο Howard Gardner ζπλερίδεη λα εξγάδεηαη ζην Harvard, εθόζνλ από ην έηνο πνπ μεθίλεζε ην Project Zero θαη αξρίδεη ε ζπλεξγαζία ηνπ κε ην θηιόζνθν Nelson Goodman- απνηειεί ελεξγό κέινο ηεο εξεπλεηηθήο νκάδαο ηνπ Project Zero. To 1972, δειαδή έλα ρξόλν κεηά ηελ απόθηεζε ηνπ δηδαθηνξηθνύ ηνπ, θαη γηα 28 νιόθιεξα ρξόληα, δειαδή κέρξη ην 2000, ν Howard Gardner ήηαλ ν δηεπζπληήο ηνπ Project Zero. Ση είλαη όκσο απηό ην Project Zero; Σελ ηδέα ηνπ project απηνύ ηε ζπλέιαβε ν θηιόζνθνο Nelson Goodman, θαη ην 1967 ζηήζεθε κηα νκάδα εξεπλεηώλ πνπ είραλ ζθνπό ηε δηεξεύλεζε, θαη ηε κειέηε ηεο βειηίσζεο ηεο εηθαζηηθήο εθπαίδεπζεο. Ο Goodman πίζηεπε όηη ηα εηθαζηηθά καζήκαηα, νη ηέρλεο γεληθόηεξα, κπνξνύλ λα κειεηεζνύλ σο γλσζηηθέο δξαζηεξηόηεηεο. Έδσζε ην όλνκα Zero (Μεδέλ), επεηδή κέρξη ην 1967 κεδέλ ήηαλ νη γλώζεηο, νη εκπεηξίεο καο ζρεηηθά κε ην ζέκα απηό. Με ηα ρξόληα, νη εξεπλεηέο ηνπ Project Zero επεθηάζεθαλ θαη ζε άιιεο γλσζηηθέο πεξηνρέο θαη δηεξεύλεζαλ ηε γλσζηηθή αλάπηπμε θαη ηε κάζεζε ηόζν ζε παηδηά θαη ελήιηθεο όζν θαη ζε επίπεδν νξγαληζκώλ. Σν 1975, αθνύ ν Howard Gardner είρε απνθηήζεη αξθεηή εκπεηξία (ζηελ αξρή σο εξεπλεηηθό κέινο θαη κεηά σο δηεπζπληήο ηνπ Project Zero), θαη αθνύ είρε πεξάζεη πεξίπνπ 3 ρξόληα κέζα ζηελ εηδηθή πηέξπγα ηνπ Ιαηξηθνύ Κέληξνπ Βεηεξάλσλ ηεο Βνζηώλεο, κειεηώληαο άηνκα πνπ ππέθεξαλ από θάπνην είδνο εγθεθαιηθήο βιάβεο, ζπγγξάθεη ην βηβιίν The Shattered Mind, ην νπνίν κπνξεί λα ζεσξεζεί ν πξνάγγεινο ηεο δηαηύπσζεο ηεο ζεσξίαο ησλ Πνιιαπιώλ Δπθπτώλ. ην βηβιίν απηό, ν Howard Gardner αλαιύεη θαη εμεγεί ην πώο ε εγθεθαιηθή βιάβε ή θαηαζηξνθή είλαη ν δξόκνο γηα ηε κειέηε θαη θαηαλόεζε ηνπ λνπ θαη πεξηγξάθεη ην ηη ζπκβαίλεη ζε άηνκα πνπ έρνπλ ππνζηεί ηέηνηνπ είδνπο βιάβε ή θαηαζηξνθή. Πώο, γηα παξάδεηγκα άηνκα πνπ 3

4 δελ κπνξνύλ λα δηαβάζνπλ ιέμεηο κπνξνύλ θάιιηζηα λα δηαβάζνπλ αξηζκνύο, λα νλνκάδνπλ αληηθείκελα θαη γξάκκαηα. Σν 1979 ν Howard Gardner έιαβε κηα κεγάιε ρξεκαηνδόηεζε από ην Ίδξπκα Bernard Van Leer ζηε Γαλία, γηα λα εθπνλήζεη έλα project πάλσ ζην Αλζξώπηλν Γπλακηθό (Human Potential), θαη ζπγθεθξηκέλα γηα λα κειεηήζεη θαη λα ζπλζέζεη ην ηη γλσξίδακε κέρξη ηόηε γηα ηηο δπλαηόηεηεο ηνπ αλζξώπηλνπ λνπ κέζα από ηηο έξεπλεο πνπ είραλ δηεμαρζεί ηόζν ζην ρώξν ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο όζν θαη κε άηνκα πνπ είραλ ππνζηεί εγθεθαιηθέο βιάβεο. Σν απνηέιεζκα απηήο ηεο κειέηεο θαη ζύλζεζεο ήηαλ κεηά από 4 ρξόληα ην βηβιίν Frames of Mind. απηό ην βηβιίν ν Howard Gardner δηαηππώλεη ηε ζεσξία ησλ Πνιιαπιώλ Δπθπτώλ. Αλ θαη ην βηβιίν απηό δειαδή ην απνηέιεζκα ηεο πινπνίεζεο ηνπ ζηόρνπ ηνπ Project πάλσ ζην Αλζξώπηλν Γπλακηθό (-θαη ζπγθεθξηκέλα ηεο απνηίκεζήο ηνπ επηπέδνπ ηεο επηζηεκνληθήο γλώζεο ζρεηηθήο κε ηηο δπλαηόηεηεο ηνπ αλζξώπηλνπ λνπ-) γξάθηεθε γηα λα δηαθσηίζεη ηνπο ςπρνιόγνπο, «αγθαιηάζζεθε» πνιύ πεξηζζόηεξν από ηελ Παηδαγσγηθή Δπηζηήκε θαη ηνλ θόζκν ηεο Δθπαίδεπζεο. Ο ιόγνο είλαη, όηη αθελόο γηα ηνπο Ψπρνιόγνπο πνπ ηξέθνπλ κηα ηδηαίηεξε αγάπε πξνο ηελ έλλνηα ηνπ IQ ε Θεσξία ησλ Πνιιαπιώλ Σύπσλ Ννεκνζύλεο ζα είλαη θάηη «δπζθνινρώλεπην», αθεηέξνπ γηα ηνπο Παηδαγσγνύο θαη ηνπο Δθπαηδεπηηθνύο ε ζεσξία απηή «πηζηνπνηεί» κηα θαζεκεξηλή ηνπο εκπεηξία: Σα παηδηά ζθέθηνληαη θαη καζαίλνπλ κε πνιινύο θαη δηαθνξεηηθνύο ηξόπνπο. Δπηπξόζζεηα, ε ζεσξία απηή δίλεη ζηνπο εθπαηδεπηηθνύο έλα πιαίζην νξγάλσζεο ηνπ αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο θαη ηεο δηδαζθαιίαο, ην νπνίν, αλ θαη μεθεύγεη από ην παξαδνζηαθό αθαδεκατθό κνληέιν νξγάλσζεο, δίλεη ηε δπλαηόηεηα, αλ δελ εθαξκνζηεί επηθαλεηαθά, λα πξνζεγγίζνπλ ηα παηδηά κε 7-8 δηαθνξεηηθνύο ηξόπνπο όια ηα γλσζηηθά αληηθείκελα. Αλ θαη ε ζεσξία πξσην-εκθαλίζζεθε ην 1983, πήξε ζηνλ Καζεγεηή Howard Gardner πάλσ από 15 ρξόληα γηα λα ζπγγξάςεη άιια 4 βηβιία πνπ αζρνινύληαη κε ην ζέκα απηό θαη άιια 2 ζε ζπλεξγαζία κε άιινπο ζπλαδέιθνπο ηνπ. Έηζη ην 1996, ζε ζπλεξγαζία κε άιινπο, ζπγγξάθεη ηα βηβιία Intelligence: Multiple Perspectives (Ννεκνζύλε: Πνιιαπιέο Πξννπηηθέο) θαη Practical Intelligence for Schools (Πξαθηηθή Δπθπΐα γηα ην ρνιείν). To 1991 βγαίλεη ην βηβιίν The Unschooled Mind (κεηαθξαζκέλν θαη ζηα Διιεληθά), ην 1993: Multiple Intelligences: The Theory in Practice (Πνιιαπιέο Δπθπΐεο. Η Θεσξία ζηελ Πξάμε), ην 1999 ην Intelligence Reframed, θαη ην 2000 The Disciplined Mind. ε όια απηά ηα βηβιία κηιά άκεζα ζε γιώζζα απιή, γιαθπξή, επηζηεκνληθή θαη θαηαλνεηή, γηα ηηο δπλαηόηεηεο ηεο 4

5 ζεσξίαο ηνπ, ηνπο κύζνπο πνπ θπθινθνξνύλ - θαη θπζηθά ηνπο μεδηαιύλεη -, ην πώο ε ζεσξία κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ εηο βάζνο θαηαλόεζε όισλ ησλ γλσζηηθώλ αληηθεηκέλσλ. ε όια ηα βηβιία ηνπ ηνλίδεη ηε κνλαδηθόηεηα ηνπ θάζε παηδηνύ, ηνπ θάζε καζεηή θαη θπζηθά ηελ ηδέα όηη ζα ήηαλ κηα εθηίκεζε ηειείσο ιαλζαζκέλε λα απνθαιέζνπκε «θνπηνύο» ή «ραδνύο» απηνύο πνπ απνηπγράλνπλ ζην παξαδνζηαθό ζύζηεκα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο. Παξάιιεια, αιιά θαη ζε ζπλδπαζκό κε ηηο έξεπλέο ηνπ γηα ηε γλσζηηθή αλάπηπμε, ν θαζεγεηήο Gardner κειέηεζε ην ζέκα ηεο δεκηνπξγηθόηεηαο. Ήδε ηξία ρξόληα πξηλ ηε δεκνζίεπζε ηεο ζεσξίαο ησλ πνιιαπιώλ επθπτώλ, δειαδή ην 1980, δεκνζηεύεηαη ην βηβιίν Artful Scribbles: The significance of children s drawings (ζηα ειιεληθά Καιιηηερληθέο Καιιηθαηδνύξεο: Η ζπνπδαηόηεηα ησλ ηρλνγξαθεκάησλ ησλ παηδηώλ), ελώ ην 1982 δεκνζηεύεηαη ην βηβιίν Art, Mind and Brain: A Cognitive Approach to Creativity (Διιεληθά: Η Σέρλε, o Ννπο θαη ν Δγθέθαινο: Μηα Γλσζηηθή Πξνζέγγηζε ηεο Γεκηνπξγηθόηεηαο). Γέθα ρξόληα κεηά ηε δεκνζίεπζε ηεο ζεσξίαο ησλ πνιιαπιώλ επθπτώλ, δειαδή ην 1993, δεκνζηεύεηαη ην βηβιίν ηνπ Creating Minds (Γεκηνπξγώληαο Μπαιά), όπνπ ν Gardner παξνπζηάδεη κηα αλαηνκία ηεο δεκηνπξγηθόηεηαο κέζα από ηε κειέηε ηεο δσήο ησλ Einstein, Freud, Picasso, Ghandi, Eliot. Έλα ρξόλν αξγόηεξα, ην 1994 επηκειείηαη επίζεο έλα βηβιίν καδί κε ηνπο Feldman θαη Chicksendmehily κε ηίηιν Changing the World: A Framework for the Study of Creative (δειαδή Αιιάδνληαο ηνλ θόζκν: Έλα πιαίζην γηα ηε κειέηε ηεο δεκηνπξγηθόηεηαο). Σν 1997, ζην βηβιίν Extraordinary Minds (Με ππόηηηιν Portraits of exceptional individuals and an examination of our own extraordinariness), ν Howard Gardner πξνζπαζεί λα αλαδείμεη ην δπλακηθό πνπ θξύβεηαη ζε θάζε άλζξσπν. Αλ θαη απηό ην βηβιίν θαίλεηαη λα απνηειεί κηα ζπλέρεηα ηνπ Creating Minds, ε πξνζέγγηζε ηνπ Gardner ην θαζηζηά κνλαδηθό. κσο όια απηά ηα ρξόληα πνπ δηεμήγαγε έξεπλεο πάλσ ζηε γλσζηηθή αλάπηπμε, ηε θύζε ηεο επθπΐαο θαη ηε δεκηνπξγηθόηεηα, ν Καζεγεηήο Gardner πίζηεπε όηη ν πξσηαξρηθόο ζθνπόο ηεο εθπαίδεπζεο είλαη ε βαζύηεξε θαηαλόεζε ησλ γλσζηηθώλ αληηθεηκέλσλ. Απηή ε ηδέα ππνζηεξίδεηαη ζπλερώο κέζα ζηα βηβιία ηνπ. Ωζηόζν, όπσο θαίλεηαη ζηα πιένλ πξόζθαηα έξγα ηνπ, ν θαζεγεηήο Gardner πηζηεύεη όηη ε εθπαίδεπζε νθείιεη λα ζηνρεύεη ζε θάηη παξαπάλσ από ηελ θαηαλόεζε ησλ γλσζηηθώλ αληηθεηκέλσλ. ηε λέα ρηιηεηία, όπσο ππνζηεξίδεη, βαζηθό καο κέιεκα είλαη λα ζθεθζνύκε πώο ε λνεκνζύλε θαη ε εζηθή κπνξνύλ λα ζπλδπαζζνύλ ώζηε λα 5

6 δεκηνπξγήζνπκε έλαλ θόζκν, ζηνλ νπνίν δηαθνξεηηθνί γεληθώο άλζξσπνη λα ζέινπλ λα εξγαζζνύλ θαη λα δήζνπλ. Πάλσ ζ απηήλ ηελ ηδέα ζηεξίρζεθε ην Good Work Project (δειαδή ην project ηεο «θαιήο εξγαζίαο»), ην νπνίν μεθίλεζε ην 1995, κε ζθνπό ηε κειέηε ησλ εκπεηξηώλ ησλ δηαθόξσλ αηόκσλ από δηάθνξνπο επαγγεικαηηθνύο ηνκείο. Απώηεξνο ζθνπόο ηνπ Good Work Project ήηαλ λα θαηαλνεζεί ην πώο άηνκα πνπ δηαπξέπνπλ ζηνπο δηάθνξνπο ηνκείο κπνξνύλ λα παξάγνπλ έξγν, ην νπνίν είλαη κελ ππνδεηγκαηηθό, αιιά ζπκβάιιεη επίζεο ζην θνηλσληθό όθεινο. Δπεηδή δνύκε ζε κηα θνηλσλία, ζηελ νπνία ε θαηλνηνκία επηβξαβεύεηαη, όπσο ππνζηεξίδεη ν Καζεγεηήο Gardner, όηαλ δελ είκαζηε εζηθά θαη ππεύζπλα άηνκα, ηα απνηειέζκαηα ησλ νπνηνλδήπνηε θαηλνηνκηώλ κπνξεί λα είλαη θαηαζηξνθηθά. Σν ζθεπηηθό αιιά θαη ηα εκπεηξηθά απνηειέζκαηα ησλ εξεπλώλ πνπ δηεμήρζεζαλ θάησ από ηελ νκπξέια ηνπ Project απηνύ ππάξρνπλ δεκνζηεπκέλα ζηα εμήο βηβιία: 1) Good Work: When Excellence and Ethic Meet (2001) (Καιή Γνπιεηά: ηαλ ε αξηζηεία θαη ε εζηθή ζπλαληηνύληαη). 2) Making Good: How Young People Cope With Moral Dilemmas at Work (2004) (Κάλνληαο ην Καιό: Πώο νη λένη άλζξσπνη αληηκεησπίδνπλ εζηθά δηιήκκαηα ζην ρώξν εξγαζίαο). 3) Changing Minds: The Art and Science of Changing Our Own and Other People s Mind. (Αιιάδνληαο Ιδέεο: Η ηέρλε θαη ε επηζηήκε ηνπ λα αιιάδνπκε ηηο ηδέεο καο θαη ηηο ηδέεο ησλ άιισλ). Σν ηξίην απηό βηβιίν κπνξεί λα ζεσξεζεί αλεμάξηεην από ηα πξνεγνύκελα δύν θαη από ηελ έξεπλα ζρεηηθά κε ην Good Work Project, εθόζνλ ζ απηό ην ζπγθεθξηκέλν βηβιίν ν Gardner έθαλε κηα εθαξκνγή ησλ εκπεηξηθώλ επξεκάησλ ηεο γλσζηηθήο ςπρνινγίαο πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζεη ην πώο νη βαζηά ξηδσκέλεο αληηιήςεηο ησλ αλζξώπσλ κπνξεί λα αιιάμνπλ. Ωζηόζν, αλ έθαλα κηα πξνζσπηθή εθηίκεζε, ζα έιεγα όηη ν ζθνπόο ησλ βηβιίσλ απηώλ εληάζζεηαη ζην γεληθόηεξν ζθνπό ηνπ Good Work Project. Kαη ην ιέσ απηό, επεηδή, όπσο θάλεθε από ηηο έξεπλεο κε λεαξά άηνκα πνπ μεθίλεζαλ ηελ θαξηέξα ηνπο (γηα παξάδεηγκα, ζην ρώξν ηεο επηζηήκεο θαη ηεο δεκνζηνγξαθίαο), ην good work δε ζπλνδεύεηαη αλαγθαζηηθά από εζηθέο επηινγέο. Δπνκέλσο ην λα αιιάμνπλ ηα άηνκα απηά ηηο ηδέεο ηνπο, ηνλ ηξόπν ζθέςεο ηνπο είλαη επηηαθηηθό, αλ πξάγκαηη ζέινπκε ε πξνζσπηθή θαηαμίσζε θαη επηηπρία λα ζπκβαδίζνπλ θαη κε ηελ εζηθή. Ο Καζεγεηήο Gardner 6

7 πξνηείλεη επηά «κνρινύο» πνπ, αλ ηνπο θηλήζνπκε ζε ζπληνληζκό κεηαμύ ηνπο, κπνξεί λα πξνάγνπλ ηελ πνιππόζεηε αιιαγή ζηνλ ηξόπν ζθέςεο καο. Σν απνθξπζηάιισκα ησλ εξεπλώλ θαη ηεο ζθέςεο ηνπ Howard Gardner, κε επηπηώζεηο ζηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηώλ ζηα ζρνιεία, κπνξεί λα βξεζεί ζην πιένλ πξόζθαην βηβιίν ηνπ Five Minds for the Future (Πέληε Μπαιά γηα ην Μέιινλ) πνπ εθδόζεθε ην απηό ην έξγν, ν Howard Gardner πεξηγξάθεη θαη αλαιύεη 5 γλσζηηθέο ηθαλόηεηεο πνπ πξέπεη λα πάξνπλ ππόςε ηνπο όινη όζνη αζρνινύληαη κε ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή θαη ηνλ εθπαηδεπηηθό ζρεδηαζκό. Καη ηνύην γηαηί ζεσξνύληαη ζεκαληηθέο ηθαλόηεηεο γηα ηνλ 21 ν αηώλα. Οη ηθαλόηεηεο απηέο αλαθέξνληαη ζηελ εηο βάζνο θαηαλόεζε (depth), ζηε δπλαηόηεηα ζύλζεζεο (breadth) ζηε δεκηνπξγηθόηεηα (stretch), ζην ζεβαζκό ησλ άιισλ θαη ζηελ εζηθή. Ίζσο ν ζεβαζκόο θαη ε εζηθή λα κε ζεσξνύληαη από θάπνηνλ γλσζηηθέο ηθαλόηεηεο. Ωζηόζν, απηό πνπ είλαη ζεκαληηθό, θαη ην ηνλίδεη ν θαζεγεηήο Gardner, είλαη όηη ρσξίο λα ζεβόκαζηε απηνύο πνπ είλαη δηαθνξεηηθνί από εκάο, δε ζα κπνξέζνπκε πνηέ λα ζπλεξγαζζνύκε καδί ηνπο, θαη ρσξίο λα είκαζηε ππεύζπλα θαη εζηθά άηνκα δε ζα κπνξέζνπκε πνηέ λα αλαπηύμνπκε ηελ εκπηζηνζύλε ησλ άιισλ. Σν βηβιίν απηό, δειαδή ηα 5 Μπαιά γηα ην Μέιινλ, εθδόζεθε ην 2007, δειαδή αθξηβώο 40 ρξόληα κεηά ηε δεκηνπξγία ηνπ Project Zero. ηα 40 απηά ρξόληα ην έξγν ηνπ θαζεγεηή Gardner εζηηάζζεθε ζηε δηεξεύλεζε θαη ηε κειέηε ηεο ιεηηνπξγίαο, ηεο αλάπηπμεο, θαη ηεο εθπαίδεπζεο ηνπ ΝΟΤ. Βαζηθό κέιεκα θαη ελδηαθέξνλ ηνπ ήηαλ πάληα, θαη ζπλερίδεη λα είλαη, ε πξναγσγή ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο θαη ζην πώο απηή ε δηαδηθαζία κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε δεκηνπξγία ελόο θαιύηεξνπ θόζκνπ. Απηό είλαη ην ζηίγκα αιιά θαη ην θιεξνδόηεκα πνπ αθήλεη ν θαζεγεηήο Howard Gardner όζνλ αθνξά ην επηζηεκνληθό θαη αθαδεκατθό ηνπ έξγν. Μεηά ηνλ John Dewey είλαη ν πξώηνο Ακεξηθαλόο πνπ δηαηύπσζε κηα πιήξε παηδαγσγηθή ζεσξία. Αλ ζέιακε βέβαηα λα θάλνπκε κηα πιήξε απνηίκεζε ηνπ έξγνπ ηνπ θαζεγεηή Gardner ζα ρξεηαδόκαζηε αξθεηέο ώξεο. Μπνξνύκε όκσο λα πνύκε όηη ην έξγν απηό αλ θαη πνιύ νγθώδεο πάλσ από 30 βηβιία, εθαηνληάδεο άξζξα θαη δηαιέμεηοθηλείηαη ζηνπο εμήο άμνλεο: Γλσζηηθή αλάπηπμε, δεκηνπξγηθόηεηα, εγεζία θαη εζηθή. Η ζεκαληηθόηεξε ζπκβνιή ηνπ είλαη πξνθαλώο ε δηαηύπσζε ηεο ζεσξίαο ησλ Πνιιαπιώλ Δπθπτώλ, ε νπνία, όπσο είπε ραξαθηεξηζηηθά ν θαζεγεηήο Gardner, νδεγεί ζε κηα λέα αληίιεςε, έλα «λέν νξηζκό γηα ηελ αλζξώπηλε θύζε». O Isaak Asimov, ηέσο θαζεγεηήο Βηνρεκείαο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Βνζηώλεο - θαη γλσζηόο 7

8 ζην επξύ θνηλό σο ζπγγξαθέαο βηβιίσλ επηζηεκνληθήο θαληαζίαο-, είπε ραξαθηεξηζηηθά όηη ε ζεσξία ηνπ Howard Gardner είλαη «κηα αλνηρηή πόξηα πνπ νδεγεί ζε κηα λέα πξννπηηθή γηα ηνλ άλζξσπν». Παξά ηελ νπνηαδήπνηε θξηηηθή ηεο ζεσξίαο ηνπ, ηα κέρξη ηώξα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ηελ ππνζηεξίδνπλ θαη δελ ηε δηαςεύδνπλ. Βέβαηα γηα όινπο απηνύο πνπ ζεσξνύλ θαη πηζηεύνπλ όηη επθπΐα είλαη απηό πνπ κεηξάλε ηα test επθπΐαο, ηόζν ν νξηζκόο πνπ δίλεη ν Howard Gardner ζηελ επθπΐα (δειαδή ε ηθαλόηεηα λα ιύλνπκε πξνβιήκαηα θαη γεληθώο λα δεκηνπξγνύκε) όζν θαη ε ίδηα ε ζεσξία ζα είλαη πξνβιεκαηηθά. Πξέπεη, σζηόζν, λα επηζεκαλζεί όηη ε ζεσξία ηνπ Howard Gardner δελ είλαη απιά ζεκαληηθή αιιά «κνλαδηθή», κε ηελ έλλνηα όηη ε δηαηύπσζή ηεο ρξεηάζζεθε ηηο γλώζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ελόο επηζηήκνλα πνπ κπόξεζε αθελόο λα αληιήζεη θαη λα ζπλζέζεη εξεπλεηηθά δεδνκέλα από δηαθνξεηηθέο γλσζηηθέο πεξηνρέο, αθεηέξνπ λα εξγαζζεί παξάιιεια ζε δηάθνξνπο επηζηεκνληθνύο ηνκείο. Γηα λα γίλσ πην ζαθήο πξέπεη λα αλαθέξσ όηη ε ζεσξία ησλ Πνιιαπιώλ Σύπσλ Ννεκνζύλεο είλαη κηα πνιύ «επθπήο» ζεσξία, εθόζνλ ζηεξίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα, ηα νπνία είλαη βηνινγηθά, αλζξσπνινγηθά, ςπρνινγηθά θαη ινγηθά. Δπίζεο πξέπεη λα αλαθέξσ όηη ν θαζεγεηήο Howard Gardner, παξάιιεια κε ην έξγν ηνπ ζην Harvard πξώηα σο Λέθηνξαο Παηδαγσγηθήο, κεηά σο Καζεγεηήο Παηδαγσγηθήο θαη ηα ηειεπηαία 10 ρξόληα σο Καζεγεηήο Νόεζεο θαη Παηδαγσγηθήο εξγάζηεθε επί 11 νιόθιεξα ρξόληα κέρξη ην 1987 σο εξεπλεηήο, αλαπιεξσηήο θαζεγεηήο θαη Καζεγεηήο Νεπξνινγίαο ζηελ Ιαηξηθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Βνζηώλεο θαη γηα 17 ρξόληα, κέρξη ην 1993, σο Ψπρνιόγνο ζην Ιαηξηθό Κέληξν Βεηεξάλσλ ηεο Βνζηώλεο. Γελ είλαη ινηπόλ ηπραίν ην γεγνλόο όηη όια ηα βηβιία ηνπ εκπεξηέρνπλ ζηνλ ηίηιν ηνπο ηε ιέμε MIND, δειαδή ΝΟΤ. Καη δελ ήηαλ ζρήκα ιόγνπ όηαλ είπα όηη ε Θεσξία ηνπ είλαη «κνλαδηθή», εθόζνλ απηή ε κνλαδηθόηεηα πξάγκαηη θαηαλνείηαη όηαλ δνύκε ην «κνλαδηθό» απηό πιαίζην κέζα από ην νπνίν αλαδύζεθε, θαη ζπγθεθξηκέλα ε θαξηέξα ηνπ Καζεγεηή Howard Gardner. Αλ πξάγκαηη ην πξώην ήκηζπ ηνπ πεξαζκέλνπ αηώλα γλώξηζε ηελ απνζέσζε ησλ θπζηθώλ επηζηεκώλ κε ηελ θαηαιπηηθή ηνπο επίδξαζε ζε όινπο ηνπο ηνκείο δξαζηεξηνηήησλ, θαη αλ ην δεύηεξν ήκηζπ (ηνπ ίδηνπ αηώλα) γλώξηζε ηελ αλάπηπμε ηεο βηνινγίαο θαη ηεο γελεηηθήο, ζηελ αξρή ηνπ 21 νπ αηώλα έρνπκε αξρίζεη λα βιέπνπκε ηελ αλάπηπμε ησλ επηζηεκώλ ηνπ εγθεθάινπ. Δδώ ε ζπκβνιή ηνπ Howard Gardner ζα είλαη θαηαιπηηθή, αθνύ ζα κπνξέζεη σο έλαο «extraordinary mind» λα 8

9 ζπλζέζεη ηα ζύγρξνλα δηεπηζηεκνληθά εξεπλεηηθά δεδνκέλα θαη λα δηαθσηίζεη, όπσο έρεη θάλεη κέρξη ηώξα, ηνλ θόζκν ηεο εθπαίδεπζεο. Σειεηώλσ παξαθξάδνληαο ην κεγάιν Φπζηθό Werner Heisenberg, ν νπνίνο είπε όηη όπνηνο δε ζπγθινλίζζεθε από ηελ θβαληηθή ζεσξία δελ ηελ θαηάιαβε. Έηζη ινηπόλ ιέσ όηη όπνηνο δελ εληππσζηάζζεθε, δε ζαύκαζε θαη ίζσο δε ζπγθινλίζζεθε από ηελ ζεσξία ηνπ Howard Gardner δελ ηελ θαηαλόεζε. 9