ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΗΣΑΛΗΚΖ ΓΛΧΑ ΚΑΗ ΦΗΛΟΛΟΓΗΑ

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΗΣΑΛΗΚΖ ΓΛΧΑ ΚΑΗ ΦΗΛΟΛΟΓΗΑ Ζ ΗΣΑΛΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΔΠΗΡΡΟΖ ΣΩΝ ΜΔΣΑΦΡΑΔΩΝ ΣΖΝ ΚΟΒΔΝΣΑΡΔΗΟ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΒΗΒΛΗΟΘΖΚΖ ΣΖ ΚΟΕΑΝΖ ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ (ΜΔΡΟ ΠΡΧΣΟ) Ζιίαο Γ. ππξηδσλίδεο Σξηκειήο ζπκβνπιεπηηθή επηηξνπή: Δπηβιέπνπζα: Διέλε Καζάπε, Καζεγήηξηα Μέιε: Karin Boklund-Λαγνπνχινπ, Καζεγήηξηα Αλαζηαζία Υξηζηνδνχινπ, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Θεζζαινλίθε, Μάξηηνο 2012

2 ΣΑ ΠΑΝΣΑ ΡΔΗ Ζξάθιεηηνο Έθεζνο 544 π.υ. πεξ. 484 π.υ.

3 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ Πξφινγνο 1 Πίλαθαο ζπληνκνγξαθηψλ 4 Πίλαθαο νξνινγίαο 5 ΔΗΑΓΧΓΖ Ο ζτεδηαζκός ηες έρεσλας 8 I. ηφρνη θαη ππφζεζε ηεο έξεπλαο 10 II. Υξνλφηνπνο, ν ρσξνρξφλνο ηεο κεηάθξαζεο: ην ρσξηθφ, ρξνλνινγηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο 12 III. Ζ δηεξεχλεζε ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο ζηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο (ΠΔ) 21 IV. Παξνπζίαζε ησλ θεθαιαίσλ 23 Α. ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Κεθάιαηο Η. Μεηάθραζε θαη επηθοηλωλία 1.1 χγρξνλε ζεψξεζε ηεο κεηάθξαζεο Ζ κεηάθξαζε ζην λέν παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ επηθνηλσλίαο Μεηαθξαζηηθή παξαγσγή, ξνέο θεηκέλσλ θαη κεηαθνξά πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ 33 Κεθάιαηο ΗΗ. Μεηάθραζε θαη ποιηηηζκός 2.1 Ζ δηεπηζηεκνληθφηεηα ηεο κεηάθξαζεο θαη ε ζρέζε ηεο κε ηνλ πνιηηηζκφ Ζ κεηαθξαζενινγηθή πξνζέγγηζε ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο θαη ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ Ζ δηαξθήο εμέιημε θαη αιιειεπίδξαζε πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ θαη κεηαθξάζεσλ: ν ξφινο ηεο κεηάθξαζεο ζηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία 40 Κεθάιαηο ΗΗΗ. Γεωποιηηηθή θαη ποιηηηζκηθή γεωγραθία ηες κεηάθραζες 3.1 Πνιηηηζκηθή γεσγξαθία θαη πεξηβάιινλ ηεο κεηάθξαζεο Γεσπνιηηηθή ηεο κεηάθξαζεο Οηθνινγία ηεο κεηάθξαζεο: ε δηαζπζηεκηθφηεηα θαη πνιππνηθηιφηεηα ησλ κεηαθξάζεσλ 46

4 Β. Ζ ΔΡΔΤΝΑ Κεθάιαηο ΗV. Μεζοδοιογία ηες έρεσλας 4.1 Μηα λέα γεσπνιηηηζκηθή κεζνδνινγία ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ Γηαπνιηηηζκηθή επηξξνή: εληνπηζκφο ηνπ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ απνηππψκαηνο ζηηο παιαηέο ζπιινγέο εληχπσλ ζηελ ΚΓΒΚ Έληππν παξαηήξεζεο Βάζε δεδνκέλσλ ηεο ζπζηεκηθήο θαη πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο ηνπ Corpus κειέηεο Μειέηε πεξίπησζεο: δηεξεχλεζε ηεο ζπκβνιήο ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν ζηε δεκηνπξγία θαλφλα θαη ζηελ ηεθκεξίσζε κεηαθνξάο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ 62 Κεθάιαηο V. Περηγραθή θαη αλάισζε ηοσ ηηαιηθο-ειιεληθού Corpus 5.1 Σν γεσγξαθηθφ, ηζηνξηθφ, πνιηηηθφ θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ηεο ΚΓΒΚ ζην πιαίζην ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο Σν Corpus: ζψκα μελφγισζζσλ εθδφζεσλ θαη ηηαιηθψλ πξσηνηχπσλ (COIT) θαη ειιεληθψλ εθδφζεσλ θαη κεηαθξάζεσλ (COIG) Ζ ηηαιν-ειιεληθή ζπιινγή COIG Ζ μελφγισζζε - ηηαιηθή ζπιινγή COIT Αλάιπζε ηνπ Corpus: δείθηεο θαη κεηαβιεηέο Γεθαδηθή ηαμηλφκεζε Dewey ηνπ Corpus θαη θαηεγνξηνπνίεζε ησλ εληχπσλ Υξνλνινγηθή αλάιπζε Σνπνινγηθή αλάιπζε Eθδνηηθνί νίθνη θαη ηππνγξαθεία Οη ζπγγξαθείο Οη κεηαθξαζηέο Οη θηήηνξεο-δσξεηέο 127

5 Κεθάιαηο VI. Ζ κειέηε περίπηωζες ηες κεηάθραζες ηες Filosofia morale ηοσ Ludovico Antonio Muratori ζηε δεκηοσργία θαλόλα 6.1 Ο Ludovico Antonio Muratori ( ) θαη ην πξσηφηππν θείκελν ηεο Filosofia morale Ο κεηαθξαζηήο ηεο Filosofia morale Ηψζεπνο Μνηζηφδαμ (πεξ ή 1804) Ο ιφγηνο θηήηνξαο θαη δσξεηήο ηεο κεηάθξαζεο Ζζηθή θηινζνθία ζηελ ΚΓΒΚ: Υαξίζηνο Μεγδάλεο ( ) Σν εζηθφ - θηινζνθηθφ έξγν ηνπ Υαξηζίνπ Μεγδάλε ( ): Λύρλνο Γηνγέλνπο ή Υαξαθηήξεο Ζζηθνί θαη νη θηινζνθηθέο ηνπ απφςεηο ζηελ Καιιηόπε παιηλνζηνύζα Σν έξγν ηνπ Ησάλλε Αξηζηνθιένπο ( ): Ζζηθή θηινζνθία 161 Γ. ΓΔΓΟΜΔΝΑ Κεθάιαηο VII. Ζ δηαποιηηηζκηθή επηρροή ηωλ κεηαθράζεωλ 7.1 Οη κεηαθξάζεηο σο θεηκεληθά ηεθκήξηα θαη ζπζηήκαηα κεηαθνξάο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ Ζ επηξξνή ηεο κεηάθξαζεο ζηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο (ΠΔ) θαη ζηελ εμέιημε ησλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο Πνιηηηζκηθή γεσγξαθία θαη γεσπνιηηηθή ησλ κεηαθξάζεσλ: άμνλεο, δηαδξνκέο θαη ράξηεο 172 Κεθάιαηο VIII. σκπεράζκαηα 8.1 Δπξήκαηα θαη απαληήζεηο ζηα εξσηήκαηα ηεο έξεπλαο Πξνεθηάζεηο θαη πξννπηηθέο 180 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ Ξελφγισζζε βηβιηνγξαθία 185 Διιεληθή βηβιηνγξαθία 194 Ξελφγισζζα ιεμηθά 202 Διιελφγισζζα ιεμηθά 203 Ζιεθηξνληθέο βηβιηνγξαθηθέο πεγέο 204

6 ΜΔΡΟ ΓΔΤΣΔΡΟ - ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ A. Έληππν παξαηήξεζεο ηεο έξεπλαο 1 Β. Έληππα παξαηήξεζεο ησλ 28 κεηαθξάζεσλ απφ ηελ ηηαιηθή γιψζζα ζηελ ειιεληθή 2 Γ. Έληππα παξαηήξεζεο ησλ 30 ηίηισλ ηεο ηηαιν-ειιεληθήο ζπιινγήο COIG2 31 Γ. Έληππα παξαηήξεζεο ησλ 38 πξσηφηππσλ εθδφζεσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα 62 Δ. Έληππα παξαηήξεζεο ησλ 56 μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ηεο ηηαιηθήο ζπιινγήο COIT2 (56 ηίηινη) 101 Σ. Βάζε Γεδνκέλσλ (ζε ςεθηαθή κνξθή, αξρείν xls)

7 Πξφινγνο Ζ ηδέα ηεο παξνχζαο έξεπλαο γελλήζεθε ζηα ηέιε ηνπ 2006 αξρέο ηνπ 2007, κεηά απφ θάπνηεο επηζθέςεηο κνπ ζηελ Κνβεληάξεην Βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο γηα ηε κειέηε ηνπ κεηαθξαζηηθνχ έξγνπ ηεο Μεηηψο Μεγδάλε αθειιαξίνπ, κίαο απφ ηηο πξψηεο ειιελίδεο κεηαθξάζηξηεο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. Ζ κειέηε ησλ δχν κεηαθξάζεσλ ηεο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά, La vedova scaltra θαη L amore paterno, έξγσλ ηνπ Carlo Goldoni, κνπ έδσζε παξάιιεια ηελ επθαηξία λα έξζσ ζε κηα πξψηε επαθή θαη λα γλσξίζσ ηελ παιηά ζπιινγή ηεο βηβιηνζήθεο. Ζ παιηά ζπιινγή εληχπσλ εθδφζεσλ ηεο βηβιηνζήθεο μεθηλά απφ κηα έθδνζε ηνπ 1494 θαη θζάλεη ζε εθδφζεηο κε ρξνλνινγία παξαγσγήο ην 1912, έηνο ηεο απειεπζέξσζεο ηεο Κνδάλεο απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ. Αλάκεζα ζε απηφ ην πινχζην έληππν πιηθφ πνπ ζήκεξα αξηζκεί ηίηινπο, ππάξρεη έλαο ζεκαληηθφο αξηζκφο παιαηψλ έληππσλ εθδφζεσλ θαζψο θαη κεηαθξάζεσλ απφ ηηο ηζρπξφηεξεο θαη πεξηζζφηεξν δηαδεδνκέλεο επξσπατθέο γιψζζεο: γεξκαληθά, γαιιηθά, αγγιηθά, ηηαιηθά, ηζπαληθά. Παξάιιεια, ζηε βηβιηνζήθε ππάξρεη θαη κηα μελφγισζζε ζπιινγή εληχπσλ, πνπ έλαλ αηψλα πξηλ αξηζκνχζε πεξίπνπ ηίηινπο, ε νπνία δελ κειεηήζεθε κέρξη ζήκεξα ζπζηεκαηηθά θαη πξνζέιθπζε ην εξεπλεηηθφ καο ελδηαθέξνλ. Οη παιηέο μελφγισζζεο εθδφζεηο είλαη θπξίσο πξσηφηππα έξγα ή κεηαθξάζεηο ζηε γαιιηθή, γεξκαληθή, αγγιηθή, ηηαιηθή θαη ηζπαληθή γιψζζα δειαδή θείκελα ησλ θεληξηθψλ επξσπατθψλ πνιηηηζκψλ, πνπ σο πνιηηηζκηθά πξντφληα, εηζήγαγαλ ζηε βηβιηνζήθε νη Κνδαλίηεο θαη Γπηηθνκαθεδφλεο ιφγηνη, δάζθαινη, ζπνπδαζηέο θαη έκπνξνη ηνπ 17 νπ, 18 νπ θαη 19 νπ αη. χκθσλα κε ηνπο ηζηνξηθνχο Κνιηφπνπιν θαη Μηραειίδε (2011:10-11), νη Μαθεδφλεο ιφγηνη θαη έκπνξνη ήξζαλ ζε επαθή κε ηα παξαπάλσ θεληξηθά επξσπατθά πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα ζην ηζηνξηθφ πιαίζην ηεο δηαζπνξάο ηνπο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Οζσκαληθήο θπξηαξρίαο ζηε ΝΑ Δπξψπε, απφ ηελ πηψζε ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο έσο ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αη. Καηά ηνπο Γεκεηξηάδε, Γξαθνχιε θαη Σζφηζν (2011:18-36), ζην πιαίζην ησλ πέληε αηψλσλ ιεηηνπξγίαο ηεο Μεηαπξαηηθήο Σάμεο ηνπ Δμσηεξηθνχ (ΜΣΔ) ησλ Μαθεδφλσλ ηεο δηαζπνξάο ζηελ Κεληξηθή θαη ΝΑ Δπξψπε, εηζάγνληαη ζηηο ηνπξθνθξαηνχκελεο καθεδνληθέο πφιεηο κεηαμχ άιισλ πξντφλησλ θαη εθδφζεηο πξσηφηππσλ θεηκέλσλ θαη κεηαθξάζεσλ, δειαδή θεηκεληθφ πνιηηηζκηθφ θεθάιαην φπσο ην ελλννχλ νη (Giouli, 2009) θαη (Schmidt, 2010), νπζηαζηηθά έλα ζψκα γξαπηψλ θεηκέλσλ φισλ ησλ πεδίσλ ηνπ πνιηηηζκνχ πνπ ζην ζχλνιφ ηνπ απνηειεί

8 κέξνο ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο ή πνιηηηζκηθφ θεθάιαην ελφο πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο. Αξρηθά, ηελ έλλνηα ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ εηζήγαγε θαη φξηζε ν Γάιινο θνηλσληνιφγνο P. Bourdieu ζην έξγν ηνπ Σhe Forms of Capital (1986:47), ελψ ν T. Hermans ζην Translation in Systems (1999: ) ηε ζπλέδεζε κε ηε κεηάθξαζε θαη εηδηθφηεξα κε ηα κεηαθξαζκέλα θείκελα. Οη φξνη ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο θαη ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ εληνπίδνληαη επίζεο θαη ζηηο ζπλζήθεο ηνπ Οξγαληζκνχ Ζλσκέλσλ Δζλψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πιηθή θαη άπιε πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά (UNESCO, ζπλζήθεο 1972, 2001 & 2003). Ζ χπαξμε ηηαιηθψλ πξσηφηππσλ θεηκέλσλ θαη κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηελ ΚΓΒΚ, ήηαλ ε αθνξκή ψζηε λα πξνθχςεη εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ θαη λα ζηξαθεί ε έξεπλα κνπ πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή. Σα δεηήκαηα πνπ νινέλα θαη πεξηζζφηεξν κε απαζρνινχζαλ ήηαλ ε πξνέιεπζε ηνπ μελφγισζζνπ πιηθνχ θαη ησλ κεηαθξάζεσλ, ν ηξφπνο πνπ θαηέιεμαλ ζηε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο, πνηεο δηαδξνκέο αθνινχζεζαλ, πφηε εθδφζεθαλ, απφ πνηνχο, ηη επέιεγαλ λα κεηαθξάδνπλ θαη λα δηαβάδνπλ θαηά ηελ πεξίνδν δηακφξθσζεο ηεο βηβιηνζήθεο θαη γηαηί, ηη πξνέξρεηαη απφ ηελ Ηηαιία θαη έρεη ηηαιηθφ πνιηηηζκηθφ ελδηαθέξνλ, πνην ην κέγεζνο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο πνπ άζθεζαλ νη κεηαθξάζεηο θαη κε πνην ηξφπν επεξέαζαλ ηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο, ήηαλ νξηζκέλα απφ ηα εξσηήκαηα γηα ηα νπνία αλαδεηνχζα απάληεζε. Ζ ζπζηεκαηηθή κειέηε θαη έξεπλα ησλ ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ θαη εθδφζεσλ πνπ βξίζθνληαη ζηε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο πξαγκαηνπνηήζεθε ράξε ζηελ εκπηζηνζχλε, ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο θαη ηελ θαζνδήγεζε ησλ θαζεγεηξηψλ κνπ ζην ΑΠΘ θαη κειψλ ηεο ηξηκεινχο ζπκβνπιεπηηθήο επηηξνπήο κνπ: ηεο θαζεγήηξηαο Διέλεο Καζάπε, ηεο θαζεγήηξηαο Κarin Boklund-Λαγνπνχινπ θαη ηεο επίθνπξεο θαζεγήηξηαο Αλαζηαζίαο Υξηζηνδνχινπ. Γίρσο ηε ζπκβνιή ηνπο ε παξνχζα έξεπλα δελ ζα ήηαλ δπλαηφ νχηε λα μεθηλήζεη αιιά θαη νχηε λα νινθιεξσζεί. ην ζεκείν απηφ, ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο θαη ηελ επγλσκνζχλε κνπ ζηελ θαζεγήηξηά κνπ Διέλε Καζάπε, πνπ κνπ έδσζε ηε δπλαηφηεηα λα αλαδεηήζσ γηα λα βξσ απαληήζεηο, ζηεξίδνληάο κε ζπλερψο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο κνπ. Ζ θα. Καζάπε ζηε δηάξθεηα ηεο δηαηξηβήο κνπ, δελ πεξηνξίζηεθε απιά ζην ζεζκηθφ ξφιν ηεο επηβιέπνπζαο θαζεγήηξηαο πνπ κεζνδηθά θαη ζπζηεκαηηθά κε βνήζεζε λα βξσ ιχζεηο θαη απαληήζεηο ζηα επηζηεκνληθά εξσηήκαηα πνπ κε απαζρφιεζαλ, αιιά ππήξμε γηα κέλα δαζθάια, πξαγκαηηθφο πλεπκαηηθφο νδεγφο ζηελ επηζηεκνληθή

9 έξεπλα, ζηε γλψζε θαη κειέηε ησλ κεηαθξαζηηθψλ δεηεκάησλ θαη ηεο ηζηνξίαο ησλ κεηαθξάζεσλ. Θα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο θαη ηελ επγλσκνζχλε κνπ ζηελ θαζεγήηξηα ηνπ ηκήκαηνο Αγγιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο Κarin Boklund- Λαγνπνχινπ, πνπ ράξε ζηηο ηδέεο ηεο, ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο θαη ηελ θαζνδήγεζή ηεο, πήξα φια ηα απαξαίηεηα πλεπκαηηθά εθφδηα, ηα επηζηεκνληθά εξγαιεία θαη ηηο γλψζεηο ψζηε λα θαηαθέξσ λα νινθιεξψζσ ηελ έξεπλα κνπ. Οη ζπδεηήζεηο πνπ πξαγκαηνπνηήζακε απνηέιεζαλ γηα κέλα έλα πξαγκαηηθφ ζεζαπξφ, έλα πνιηηηζκηθφ θαη επηζηεκνληθφ θεθάιαην πνπ ζα κε ζπλνδεχεη γηα πάληα. Θα ήζεια επίζεο λα επραξηζηήζσ ηελ επίθνπξε θαζεγήηξηα ηνπ ηκήκαηνο Ηηαιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο Αλαζηαζία Υξηζηνδνχινπ, γηα ηελ εξεπλεηηθή ππνζηήξημε θαη ηελ εκπηζηνζχλε ηεο. Σέινο, ζα ήζεια λα εθθξάζσ ην βαζχ ζεβαζκφ θαη ηελ εθηίκεζή κνπ απέλαληη θαη ζηα ηξία κέιε ηεο επηηξνπήο γηα ην επηζηεκνληθφ έξγν, ηε ζηάζε, ηηο γλψζεηο θαη ην ξφιν ηνπο σο πλεπκαηηθνί άλζξσπνη θαη ιεηηνπξγνί.

10 Πίλαθαο πληνκνγξαθηψλ ΑΠΘ: ΓΜ: ΓΠ: Γ: ΓΚΗΒ: ΔΔ: ΔΚΔΒΗ: ΔΚΣ: ΔΜ: ΔΠ: ΗΔΠ: ΗΜΥΑ: ΗΝΒΑ: ΚΓΒΚ: ΚΔΓ: ΚΝΔ: ΛΚΝ: ΜΗΔΣ: ΜΣΔ: ΟΖΔ: ΠΓΜ: ΠΔ: ΠΜ: ΤΠΠΟ: ΦΖ: FIT: IETS: ΗΣD: PTS: RETS: TSI: Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο Γθίλε - Μέμα Γιψζζα πεγή Γιψζζα ζηφρνο Γεκφζηα Κεληξηθή Ηζηνξηθή Βηβιηνζήθε ηάηηζηαο Δπξσπατθή Έλσζε Δζληθφ θέληξν βηβιίνπ Δζληθφ Κέληξν Σεθκεξίσζεο Δηαηξεία Μαθεδνληθψλ πνπδψλ Δμάγσλ πνιηηηζκφο Ίδξπκα Διιεληθνχ Πνιηηηζκνχ Ίδξπκα Μειεηψλ Υεξζνλήζνπ ηνπ Αίκνπ Ηλζηηηνχην Βηβιίνπ θαη Αλάγλσζεο Κνβεληάξεηνο Γεκνηηθή Βηβιηνζήθε Κνδάλεο Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο Κέληξν Νενειιεληθψλ Δξεπλψλ Λεμηθφ Κνηλήο Νενειιεληθήο Μνξθσηηθφ Ίδξπκα Δζληθήο Σξαπέδεο Μεηαπξαηηθή Σάμε Δμσηεξηθνχ Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ Παλεπηζηήκην Γπηηθήο Μαθεδνλίαο Πνιηηηζκφο εηζαγσγήο Πεξηγξαθηθέο Μεηαθξαζηηθέο πνπδέο Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ Φίιηππνο Ζιηνχ Fédération Internationale des Traducteurs International Encyclopedia of Translation Studies Index Translationum Database Prescriprive Translation Studies Routledge Encyclopedia of Translation Studies Translations Studies: An Interdiscipline, Translation Studies Congress in Vienna 9-12 September 1992.

11 Πίλαθαο Οξνινγίαο Corpus: ζψκα θεηκέλσλ, 1. πιινγή ηαθηνπνηεκέλε θαη νινθιεξσκέλε έξγσλ ή ζπγγξαθέσλ θαη 2. Γείγκα θεηκέλσλ ζπγθεληξσκέλσλ γηα επηζηεκνληθνχο ζθνπνχο (Devoto-Oli, 2001:529). Corpora: ιαηηληθή ιέμε, πιεζ. ηνπ Corpus (Osimo, [2004] 2008:196). Γεωποιηηηθή: ε κειέηε ηεο επίδξαζεο ησλ γεσγξαθηθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη δεκνγξαθηθψλ παξαγφλησλ ζηελ πνιηηηθή θαη θπξίσο ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή ησλ θξαηψλ (ΛΚΝ, 2009:305). Έλαο φκσο πην αθξηβήο νξηζκφο γηα ην επηζηεκνληθφ απηφ πεδίν δίλεηαη απφ ηνλ Μάδε (2002:142) σο ε κειέηε «ησλ ζπζηεκάησλ δηεζλνχο ηζρχνο» ηα νπνία απνηεινχληαη απφ ηέζζεξηο θχξηνπο ππιψλεο (Μάδεο, 2002:140) ηνλ ακπληηθφ, νηθνλνκηθφ, πνιηηηθφ θαη πνιηηηζκηθφ. Γεωποιηηηζκηθό: ην γεσγξαθηθά πξνζδηνξηζκέλν πνιηηηζκηθφ πιαίζην. χκθσλα κε ηνλ Wallerstein (1991:245) «the cultural framework within which the world-system operates». Γεωποιηηηζκηθή επηρροή: ζχκθσλα κε ην Μάδε (2002:144) είλαη ε κηα απφ ηηο ηέζζεξηο πηπρέο (άκπλα, νηθνλνκία, πνιηηηθή, πνιηηηζκφο) αζθήζεσο επηξξνήο ηεο ηζρχνο ησλ εζληθνθξαηηθψλ νληνηήησλ ή άιιεο κνξθήο δηεζλψλ δξψλησλ (Νένη Πφινη Γηεζλνχο Ηζρχνο). Γεωποιηηηθή ηες κεηάθραζες & Γεωποιηηηθή ηωλ Ποιηηηζκώλ: χκθσλα κε ην Μάδε (2002:141) ην θαηλφκελν ηεο παξαγσγήο γλψζεσο γίλεηαη ζε ζπγθεθξηκέλν γισζζηθφ θψδηθα. Γηα λα απνθηεζεί ε γλψζε απηή απφ άιινπο δξψληεο, νθείινπλ νη δξψληεο απηνί λα γλσξίζνπλ ηνλ γισζζηθφ θψδηθα θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηνπ παξαγσγνχ ηεο γλψζεσο δξψληνο, ψζηε λα απνθσδηθνπνηήζνπλ ηελ πιεξνθνξία απηή γηα λα νηθεηνπνηεζνχλ ηελ παξαρζείζα γλψζε. ην ζεκείν απηφ, ζα κπνξνχζακε λα κηιάκε γηα κηα «Γεσπνιηηηθή ηεο κεηάθξαζεο ζηελ ππεξεζία ηεο επξχηεξεο Γεσπνιηηηθήο ησλ Πνιηηηζκψλ» έρνληαο αληηιεθζεί ηε ζηξαηεγηθή ζεκαζία θαη ρξήζε ηεο.

12 Γηαποιηηηζκηθός: πνπ αλαθέξεηαη ζε δχν ή πεξηζζφηεξνπο πνιηηηζκνχο. [ινγ. δηα- + πνιηηηζκηθφο κηθξδ. αγγιηθνχ φξνπ intercultural]. (ΛΚΝ, 2009:362). Πην ζπγθεθξηκέλα ν Pym (1998:177) αλαθέξεη φηη: «I use the term interculture to refer to beliefs and practices found in intersections or overlaps of cultures, where people combine something of two or more cultures at once». Δπηρροή: ην λα επεξεάδεη θάπνηνο ηνλ πλεπκαηηθφ ή ςπρηθφ θφζκν θάπνηνπ άιινπ, λα αζθεί επίδξαζε ζηε δηακφξθσζή ηνπ, ζηηο εθδειψζεηο ή ζηηο απνθάζεηο ηνπ (ΛΚΝ, 2009:513). Καλόλας: ζχκθσλα κε ηνλ (Osimo, [2004] 2008:191) ζε θάζε πνιηηηζκφ ππάξρεη έλα δηαθνξεηηθφ ζχλνιν έξγσλ, ζπγγξαθέσλ, ηερληθψλ, ηάζεσλ, ην νπνίν ζεσξείηαη ππνδεηγκαηηθφ. Ζ έλλνηα ηνπ «θαλφλα» είλαη πνιηηηζκηθά εμεηδηθεπκέλε: ζε θάζε πνιηηηζκφ ν θαλφλαο είλαη δηαθνξεηηθφο. Κώδηθας: ζχκθσλα κε ηνλ (Osimo, [2004] 2008:194) είλαη έλα ζχζηεκα ζεκείσλ θαη έλα ζχλνιν θαλφλσλ γηα ηε ρξήζε ησλ ζεκείσλ απηψλ. Γιψζζα. Μειέηε περίπηωζες: Απφ ην γισζζάξη επηζηεκνληθψλ φξσλ ηνπ (20/02/2012) «An intensive analysis of an individual topic». Παγθοζκηοποηεκέλε κεηάθραζε: ε κεηάθξαζε ζην λέν παγθνζκηνπνηεκέλν πιαίζην επηθνηλσλίαο, ζηαζεξνπνίεζε ηνπ φξνπ απφ ηελ Δ. Καζάπε. Ποιηηηζκηθή επηρροή: ε επηξξνή πνπ αζθείηαη απφ έλα πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα πξνο έλα άιιν ζην γεληθφηεξν πιαίζην ησλ ζρέζεσλ πνπ αλαπηχζζνπλ νη πνιηηηζκνί κεηαμχ ηνπο φπνπ αιιειεπηδξνχλ, ηέκλνληαη, αιιεινεπηθαιχπηνληαη θηι. θαηά κήθνο ηεο δψλεο επαθήο ηνπο (Introducing Cultural Studies, 2004:15). Ποιηηηζκηθή θιερολοκηά (άϋιε): ην ζχλνιν ησλ άυισλ επηηεπγκάησλ ηνπ πνιηηηζκνχ φπσο νξίδνληαη απφ ηηο ζπλζήθεο ηνπ 2003 (Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage) θαη ηνπ 2005 (Protection and Promotion of the Diversity of Cultural Expressions) ηνπ ΟΖΔ.

13 Ποιηηηζκηθή θιερολοκηά (σιηθή): ην ζχλνιν ησλ πιηθψλ επηηεπγκάησλ ηνπ πνιηηηζκνχ φπσο νξίδεηαη απφ ηελ παγθφζκηα ζπλζήθε ηνπ ΟΖΔ ηνπ 1972 γηα ηελ πξνζηαζία ηεο παγθφζκηαο πνιηηηζκηθήο θαη θπζηθήο θιεξνλνκηάο (Protection of the World Cultural and Natural Heritage). Ποιηηηζκηθό: πνπ αλήθεη ή πνπ αλαθέξεηαη ζηνλ πνιηηηζκφ (ΛΚΝ, 2009:1102). Ποιηηηζκηθό θεθάιαηο: έλλνηα πνπ αλέπηπμε ν γάιινο θνηλσληνιφγνο Pierre Bourdieu ( ) θαηά αληηζηνηρία κε ηε καξμηζηηθή έλλνηα ηνπ νηθνλνκηθνχ θεθαιαίνπ θαη ηελ νπνία νξίδεη σο εμίζνπ ζεκαληηθφ πφξν ζην πιαίζην ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ (Βνurdieu, 1990), (ΗCS, 2004:355). Ποιηηηζκός: 1. ην ζχλνιν ησλ πιηθψλ, πλεπκαηηθψλ, ηερληθψλ επηηεπγκάησλ θαη επηδφζεσλ, πνπ είλαη απνηέιεζκα ησλ δεκηνπξγηθψλ δπλάκεσλ θαη ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη πνπ εθθξάδεηαη ηζηνξηθά ζηνπο ηχπνπο θαη ζηηο κνξθέο νξγάλσζεο θαη δξάζεο ηεο θνηλσλίαο θαζψο θαη ζηε δεκηνπξγία (πιηθψλ θαη πλεπκαηηθψλ) αμηψλ. 2. ν πνιηηηζκφο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ηφπνπ ή ρξφλνπ (ΛΚΝ, 2009:1102). Χρολόηοπος: ζχκθσλα κε ηνλ (Osimo, [2004] 2008:197) είλαη νη πνιηηηζκηθέο ζπληεηαγκέλεο ελφο θεηκέλνπ, δειαδή ν ρξφλνο, ν ρψξνο θαη ν πνιηηηζκφο απφ ηνλ νπνίν γελλήζεθε θαη γηα ηνλ νπνίν κεηαθξάζηεθε.

14 ΔΗΑΓΧΓΖ Ο ΥΔΓΗΑΜΟ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Ζ παξνχζα δηαηξηβή, κε ηίηιν «Ζ ηηαιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ ζηελ Κνβεληάξεην Γεκνηηθή Βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο», έρεη σο ζθνπφ ηελ θαηαγξαθή ησλ ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζηε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο θαη ηε δηεξεχλεζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ηνπο κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηνπο ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν, ζηε δεκηνπξγία θεηκεληθνχ θαλφλα ζην λενειιεληθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο, απνηειεί ε πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηνπ ηηαιηθνχ ζψκαηνο ηεθκεξίσλ ηεο παιηάο ζπιινγήο ηεο ηζηνξηθήο βηβιηνζήθεο ηεο Κνδάλεο, δειαδή νπζηαζηηθά ηνπ ηηαιηθνχ ηεο απνηππψκαηνο. Ο ζθνπφο ηεο έξεπλαο νδήγεζε ζηελ πξνζέγγηζε θαη κειέηε ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ππφ ην πξίζκα ηεο κεηαθξαζενινγίαο θαη εηδηθφηεξα ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο, κε ηε δηεπηζηεκνληθή ζπλδξνκή ησλ πεδίσλ ηεο πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο θαη γεσπνιηηηθήο, ηεο ηζηνξηθήο γεσγξαθίαο, ησλ ζπνπδψλ πνιηηηζκνχ θαη ηεο ζεκεησηηθήο. Ζ έξεπλα μεθίλεζε ην Μάξηην ηνπ 2008, κεηά απφ ηελ έγθξηζε ηνπ ζέκαηνο ηεο δηαηξηβήο απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε Δηδηθήο χλζεζεο ηνπ Σκήκαηνο Ηηαιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο. Δπηβιέπνπζα ηεο δηαηξηβήο νξίζηεθε ε θαζεγήηξηα κεηαθξαζενινγίαο ηνπ Σκήκαηνο Ηηαιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο θα. Διέλε Καζάπε θαη κέιε ηεο επηηξνπήο ε θαζεγήηξηα ηνπ Σκήκαηνο Αγγιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο θα. Karin Boklund-Λαγνπνχινπ θαη ε επίθνπξε θαζεγήηξηα ηνπ Σκήκαηνο Ηηαιηθήο Γιψζζαο θαη Φηινινγίαο θα. Αλαζηαζία Υξηζηνδνχινπ. Ζ πξνζέγγηζε ηεο έξεπλαο ζηεξίδεηαη ζηε ιεηηνπξγία ηεο κεηάθξαζεο σο επηθνηλσληαθή πξάμε ζηε κεηαθνξά πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ απφ έλα ζχζηεκα πνιηηηζκνχ πξνο έλα άιιν. Ζ κειέηε δηεξεπλά ηηο κεηαθξάζεηο σο ηεθκήξηα δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο θαη επηθνηλσλίαο κε ζηφρν ηελ αλάδεημε ηνπ θαζνξηζηηθνχ ξφινπ θαη ηεο επίδξαζή ηνπο ζηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο (ΠΔ). Σα εξσηήκαηα ζηα νπνία πξνηίζεηαη αξρηθά λα απαληήζεη ε παξνχζα κειέηε είλαη ηα εμήο: α) αλ ππάξρνπλ κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά ζηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή ηεο βηβιηνζήθεο ηεο Κνδάλεο,

15 β) αλ ππάξρνπλ θείκελα κε γεληθφηεξν πεξηερφκελν ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο, γ) αλ ππάξρνπλ έληππεο εθδφζεηο ζηελ ηηαιηθή γιψζζα ζηηο παιηέο ζπιινγέο ηεο βηβιηνζήθεο θαη εηδηθφηεξα ζηελ μελφγισζζε, δ) πνηά είλαη ηα θείκελα πνπ ζπλζέηνπλ ην ζψκα ηεο έξεπλαο θαη πφζν ζεκαληηθφ είλαη ην ηηαιηθφ απνηχπσκά ηνπο. Με δεδνκέλε ηελ χπαξμε ελφο ζψκαηνο ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ ή θαη εληχπσλ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηελ ΚΓΒΚ, ηα εξσηήκαηα πνπ δηεξεπλψληαη είλαη: α) αλ κπνξεί λα αλαπηπρζεί κηα κεηαθξαζενινγηθή κεζνδνινγία θαη έλα πξφηππνεξγαιείν γηα ηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηνπ ζψκαηνο ησλ θεηκέλσλ δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο, β) αλ άζθεζαλ θάπνηαο κνξθήο πνηνηηθή επίδξαζε νη ηηαιηθέο κεηαθξάζεηο ζηνλ ΠΔ θαη ζην έξγν ειιήλσλ ζπγγξαθέσλ ηεο επνρήο κειέηεο κε ηε δεκηνπξγία θαλφλα κέζσ ησλ δηαθεηκεληθψλ ζρέζεψλ ηνπο ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν θαη γ) αλ απνηππψλεηαη ηειηθά ε επηξξνή ηνπο κε ηε δεκηνπξγία θεηκεληθνχ θαλφλα ζηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο (ΠΔ). Ζ κεζνδνινγία είλαη πεξηγξαθηθή, ζπζηεκηθή θαη ζπγθξηηηθή γηα ηελ αλάιπζε ηνπ ζψκαηνο ησλ κεηαθξάζεσλ ζε επίπεδν κηθξνπεξίπησζεο (J. Woodsworth), ελψ είλαη ιεηηνπξγηθή θαηά ηε κειέηε ηεο πεξίπησζεο ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο Filosofia Morale ηνπ Ludovico Antonio Muratori ζε ζρέζε κε ηα αληίζηνηρα πξσηφηππα ειιεληθά έξγα πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ παιηά ζπιινγή ηεο ίδηαο βηβιηνζήθεο, ηεο ΚΓΒΚ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ην έξγν Υαξαθηήξεο εζηθνί ή Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ηνπ 1818 ηνπ Υαξηζίνπ Μεγδάλε θαη ην δνθίκην Ζζηθή θηινζνθία ηνπ 1883 ηνπ Ησάλλε Αξηζηνθιένπο. ην ζρεδηαζκφ ηεο έξεπλαο παξνπζηάδνληαη ν ζθνπφο, νη γεληθνί, εηδηθνί, ηειηθνί ζηφρνη ηεο κειέηεο θαη ε εξεπλεηηθή ππφζεζε ηεο δηαηξηβήο. Βαζηδφκελνη ζηε ζχγρξνλε ζεψξεζε ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο θαη εηδηθφηεξα ζηηο πξνζεγγίζεηο ησλ Μ. Cronin (Μεηάθξαζε θαη παγθνζκηνπνίεζε, 2007), M. Snell-Hornby (The Turns of Translation Studies. New Paradigms or Swifting Viewpoints?, 2004), B. Osimo (Storia della Traduzione, 2002), M. Tymoczko & E. Gentzler (eds) (Translation and Power, 2002), T. Hermans (Translation in Systems, 1999) θαη Α. Pym (Method in Translation History, 1998 & The Moving Text. Localization, Translation and Distribution, 2004), θαζνξίδνπκε ην ρσξηθφ, ρξνλνινγηθφ θαη

16 πνιηηηζκηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο. Πξνηείλεηαη κηα λέα κεηαθξαζενινγηθή κεζνδνινγία πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ, ε νπνία εθαξκφδεηαη ζην νξηνζεηεκέλν πιαίζην ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο. Μέζα ζην πιαίζην απηφ ζρεδηάδεηαη ε δηεξεχλεζε ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο ζε ειιεληθά θείκελα ηεο παιηάο ζπιινγήο ηεο ΚΓΒΚ θαη ζηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο (ΠΔ). Η. ηφρνη θαη ππφζεζε ηεο έξεπλαο θνπφο ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ζηελ Κνβεληάξεην Γεκνηηθή Βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο (ΚΓΒΚ). Ζ επίηεπμε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζθνπνχ πξνυπνζέηεη ηελ εθπιήξσζε νξηζκέλσλ ζηφρσλ, νη νπνίνη παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα. Κχξηνο ζηφρνο ηεο δηαηξηβήο είλαη ε κειέηε, απνηχπσζε, πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο, ηνπ ηηαιηθνχ απνηππψκαηνο ζηηο δχν παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ ηεο βηβιηνζήθεο ηεο Κνδάλεο, ηελ ειιεληθή ( ) θαη ηελ μελφγισζζε (κε terminus ante quem ησλ εθδφζεσλ ην 1912). Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ν ζηφρνο απηφο πξαγκαηνπνηείηαη αξρηθά ε θαηαγξαθή ηνπ έληππνπ πιηθνχ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη ζηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ε κειέηε, ηαμηλφκεζε, θαηεγνξηνπνίεζε θαη πεξηγξαθή ηνπ. Ζ παξνχζα δηαηξηβή πξνηείλεη έλα κεζνδνινγηθφ εξγαιείν γηα ηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο πνπ αζθεί έλα ζχζηεκα πνιηηηζκνχ πξνο έλα άιιν δηακέζνπ ηεο κεηαθξαζηηθήο παξαγσγήο. Ζ αλάπηπμε ηνπ κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ βαζίδεηαη ζηε κεηαθξαζενινγία, ζε ζεσξεηηθά θείκελα ηεο πεξηγξαθηθήο κεηάθξαζεο θαη ζηηο ζεκειηψδεηο απφςεηο ησλ J. Holmes θαη G. Toury, ηελ πνιπζπζηεκηθή ζεσξία ηνπ E. Zohar, ζηηο πην πξφζθαηεο ζέζεηο ησλ M. Snell-Horby, Ζ. Vermeer, S. Bassnett-McGuire, Α. Lefevere, J. Delisle, P. Torop, T. Hermans, B. Osimo, L. Venuti, A. Pym, M. Baker θαη Μ. Cronin θαη ηε κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε αλάιπζεο ησλ κηθξν-πεξηπηψζεσλ (micro-situations analysis) ηεο J. Woodsworth (RETS, 1998).

17 Ζ αλάιπζε ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ζηελ παιηά ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ, σο κέξνο ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ αλάπηπμε ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεζνδνινγίαο κε ηε ζπλδξνκή ηεο πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο επηζηήκεο, ηεο ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο ζηε γεσπνιηηηθή ησλ πνιηηηζκψλ θαη ηεο πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε ζην ζηάδην απηφ είλαη ε θαηαζθεπή κεηαβιεηψλ θαη ε δεκηνπξγία δεηθηψλ, γηα ηελ αλάιπζε ηνπ ζψκαηνο ησλ πξσηνηχπσλ θαη ησλ κεηαθξάζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο ηεο βηβιηνζήθεο, έηζη ψζηε λα θαηαζηεί δπλαηή ε εμαγσγή αζθαιψλ ζπκπεξαζκάησλ πνζνηηθψλ θαη πνηνηηθψλ, φζν θάηη ηέηνην είλαη επηηξεπηφ, απφ ηα δεδνκέλα ηεο αλάιπζεο. Χο θχξηνο ζηφρνο ηεο δηαηξηβήο ηίζεηαη ε πξφηαζε κηαο δηαζπζηεκαηηθήο κεηαθξαζενινγηθήο κεζνδνινγίαο γηα ηελ πεξηγξαθή ηνπ πνιηηηζκηθνχ απνηππψκαηνο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο θαη αλάιπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ελφο ζπζηήκαηνο πνιηηηζκνχ εμαγσγήο (ΔΠ) πξνο έλαλ άιιν πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα εηζαγσγήο (ΠΔ) δηακέζνπ ησλ κεηαθξάζεσλ. Γεχηεξνο ζηφρνο ηεο δηαηξηβήο είλαη ε εθαξκνγή ηνπ κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ πεξηγξαθήο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζην ηειηθφ ζψκα ηεο έξεπλαο θαη ν έιεγρνο ηεο νπζηαζηηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη αμηνπηζηίαο ηνπ. ην πιαίζην απηφ θαηαγξάθνληαη ηα πιενλεθηήκαηα θαη νη ηπρφλ αλεπάξθεηεο ηνπ κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ. Παξάιιεια, κε ηε βνήζεηα θαηάιιεισλ ηξνπνπνηήζεσλ, πξνηείλεηαη ην ελδερφκελν ηεο εθαξκνγήο ηνπ κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ ζε αληίζηνηρεο πεξηπηψζεηο δηεξεχλεζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζε δηαθνξεηηθά ρξνληθά, ρσξηθά ή πνιηηηζκηθά πεδία θαη επίπεδα (κειέηε πεξίπησζεο, ζψκαηνο θεηκέλσλ, ζπιινγέο, βηβιηνζήθεο, ζε επαξρηαθφ, πεξηθεξεηαθφ ή εζληθφ επίπεδν, ζε ζπγθεθξηκέλεο ρξνλνινγηθέο πεξηφδνπο, ζε νξηζκέλεο εζλνγισζζηθέο νκάδεο ή ζε επξχηεξνπο γεσπνιηηηζκηθά ρψξνπο). Σν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη, ζην πιαίζην ηεο δηεξεχλεζεο ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ παιηά ζπιινγή ηεο βηβιηνζήθεο ηεο Κνδάλεο, ζρεηίδεηαη κε ηε δηαθεηκεληθή ιεηηνπξγία ησλ κεηαθξάζεσλ ζηε δεκηνπξγία θαλφλα ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν. Οη κεηαθξάζεηο απνηεινχλ θεηκεληθά ηεθκήξηα πνπ ζπκβάιινπλ ζηε κεηαθνξά πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ απφ ηνλ εμάγνληα πνιηηηζκφ

18 πεγή (ΔΠ - ζηελ πεξίπησζε καο απφ ην ηηαιηθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα κε κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά) πξνο έλα πνιηηηζκφ εηζαγσγήο ή ζηφρν (ΠΔ πνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε είλαη ην πεξηθεξεηαθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα ηεο Κνδάλεο, κηαο πφιεο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο ζηε δηάξθεηα ηεο Σνπξθνθξαηίαο). Δηδηθφηεξα ζην πιαίζην κειέηεο ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ηεο παιηάο ζπιινγήο εληχπσλ εθδφζεσλ ηεο ΚΓΒΚ ( ), ε εξεπλεηηθή καο ππφζεζε ζρεηίδεηαη κε ην εάλ πθίζηαην ηηαιηθή δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή κε ηελ εηζαγσγή ηηαιηθψλ θεηκέλσλ ζηε βηβιηνζήθε απφ Μαθεδφλεο ινγίνπο ηεο Γηαζπνξάο θαη αλ επηβεβαηψλεηαη ε επίδξαζε απηή κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ησλ κεηαθξάζεσλ ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν θαη ηε δεκηνπξγία θεηκεληθνχ θαλφλα ζην Νενειιεληθφ ΠΔ. Ζ δηεξεχλεζε ηνπ εξσηήκαηνο, πνπ απνηειεί ηνλ ηξίην ζηφρν ηεο έξεπλαο, πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε κειέηε πεξίπησζεο ηεο κεηάθξαζεο ηεο Filosofia Μorale ηνπ Ludovico Antonio Muratori απφ ηνλ Ηψζεπν Μνηζηφδαθα, ε νπνία βξίζθεηαη απφ ηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αη. ζηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή ηεο Κνβεληαξείνπ Γεκνηηθήο Βηβιηνζήθεο ηεο Κνδάλεο σο δσξεά ηνπ ιφγηνπ ηαηξνθηιφζνθνπ Υαξηζίνπ Μεγδάλε. ΗΗ. Xξνλφηνπνο, ν ρσξνρξφλνο ηεο κεηάθξαζεο: ην ρσξηθφ, ρξνλνινγηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο Σν ζρέδην ηεο Fédération Internationale des Traducteurs (FIT) γηα κηα ελδεηθηηθή θαη ζεκαηηθή παξνπζίαζε ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο πινπνηήζεθε κε ηελ έθδνζε ηνπ ζπιινγηθνχ έξγνπ ησλ Delisle θαη Woodsworth ζηελ αγγιηθή γιψζζα κε ηίηιν Translators through History θαη ζηε γαιιηθή Les Traducteurs dans l histoire (RETS, 1998:105). Λίγα ρξφληα πξηλ, ην 1992, ε J. Woodsworth παξνπζίαζε ζην δηεζλέο ζπλέδξην Μεηαθξαζηηθψλ πνπδψλ Translations Studies: an Interdiscipline ζηε Βηέλλε ηνλ θεληξηθφ άμνλα πάλσ ζηνλ νπνίν ζηεξίδνληαη νη έξεπλεο γηα ηελ ηζηνξία ηεο κεηάθξαζεο. Πιένλ, ν κεηαθξαζηήο ζεσξείηαη σο ν ζπλδεηηθφο θξίθνο αλάκεζα ζε δχν πνιηηηζκνχο θαη εμεηάδεηαη κε φξνπο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ θπξίσο κε ηε ζέζε ηνπ ζ έλα ζπγθεθξηκέλν ρξνλνινγηθφ πιαίζην θαη θνηλσληθν-πνιηηηζκηθφ θαη γεσγξαθηθφ ρψξν (TSI, 1992:55). Ο ρξνλφηνπνο ελφο θεηκέλνπ είλαη νπζηαζηηθά νη πνιηηηζκηθέο ηνπ ζπληεηαγκέλεο, ν ρξφλνο, ν ρψξνο θαη

19 ε θνπιηνχξα ηνπ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο ζην νπνίν δεκηνπξγήζεθε θαη ηνπ ζπζηήκαηνο γηα ην νπνίν κεηαθξάζηεθε. Δμάιινπ, ε κεηάθξαζε είλαη έλα πνιηηηζκηθφ πξντφλ, έλα γεγνλφο πνιηηηζκηθά πξνζδηνξηζκέλν (Toury, 1995:23-27), ε εηζαγσγή ηνπ νπνίνπ ζηνλ πνιηηηζκφ ζηφρν θέξεη πάληνηε θάπνηαο κνξθήο αιιαγή. Απηή είλαη θαη ε θεληξηθή ηδέα ηεο ιεηηνπξγηθήο ζεσξίαο ηνπ ζθνπνχ ηνπ Vermeer (ΣSI, 1992:13) πνπ πηζηεχεη φηη ε εθπιήξσζε ηεο επηθνηλσληαθήο πξάμεο ηεο κεηάθξαζεο θαζνξίδεηαη απφ ην ζθνπφ ηεο θαη ε βαζηθή ιεηηνπξγία ηεο είλαη ε κεηαθνξά θαη εηζαγσγή πιεξνθνξηψλ θαη ζηνηρείσλ ζηνλ πνιηηηζκφ πξφζιεςεο εκπινπηίδνληάο ηνλ. Ζ έξεπλα ηεο πξφζιεςεο ησλ κεηαθξάζεσλ ζχκθσλα κε ηνλ Osimo «είλαη ε κειέηε ηεο ιεηηνπξγηθήο φςεο ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο» (2002:6). «Ζ πξφζιεςε θαζνξίδεηαη απφ ην πνηνη ζπγγξαθείο θαη πνηα έξγα παξνπζηάδνληαη ζηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο» (Osimo, 2002:5) ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν, έλα νξηζκέλν γεσγξαθηθφ πιαίζην θαη έλα θαζνξηζκέλν-δεδνκέλν πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ. Ζ εθαξκνγή ηνπ κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ πεξηγξαθήο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο πξαγκαηνπνηείηαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πεδίν ρσξηθά θαη ρξνληθά: ηελ Κνβεληάξεην Γεκνηηθή Βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο (ΚΓΒΚ) απφ ηελ ίδξπζε ηεο πεξίπνπ ζην κέζν ηνπ 17 νπ αη. έσο ην 1912, εκεξνκελία απειεπζέξσζεο ηεο πεξηνρήο απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ. Σν πεδίν έξεπλαο πεξηνξίδεηαη επνκέλσο ζηηο παιαηέο ζπιινγέο ηεο βηβιηνζήθεο θαη ζε έληππεο εθδφζεηο θεηκέλσλ κε terminus ante quem ην χκθσλα κε ηελ Βaldwin (2004:14-15) νη πνιηηηζκνί αιιειεπηδξνχλ θαη αιιεινεπεξεάδνληαη, ελψ ειάρηζηεο πεξηνρέο θαη πνιηηηζκνί παξακέλνπλ αλεπεξέαζηνη ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο (Cronin, 2007:38). Ζ δηεξεχλεζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ελφο πνιηηηζκνχ πξνο έλαλ άιιν ζα κπνξνχζε φρη κφλν ζεσξεηηθά αιιά θαη πξαθηηθά λα πξαγκαηνπνηεζεί ζε δηαθνξεηηθά γεσγξαθηθά επίπεδα, πεδία ή πεξηφδνπο (Woodsworth, 1998:105), φπσο κπνξεί λα ζπκβεί θαη κε ηελ αλάιπζε ησλ αλζνινγηψλ ησλ κεηαθξάζεσλ (Frank, 1998:14). Ζ κεζνδνινγία πνπ πξνηείλεηαη θαζψο θαη ε εθαξκνγή ηνπ δηαζπζηεκηθνχ κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ ζε νπνηνδήπνηε πιαίζην αλαθνξάο κηθξν-πεξηπηψζεσλ ζε γεληθφηεξν ή εηδηθφηεξν επίπεδν (Woodsworth ζηε RETS, 1998:105), γηα ηελ αλάιπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο. Πξαθηηθά, ε κεζνδνινγία κεηά απφ θαηάιιειεο αιιαγέο, ηξνπνπνηήζεηο θαη δηακνξθψζεηο ζχκθσλα κε ηηο εθάζηνηε απαηηήζεηο, κπνξεί λα εθαξκνζηεί:

20 Α) ζε πεξηπηψζεηο δηεξεχλεζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζε επίπεδν κεγάισλ γεσγξαθηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ κνλάδσλ ή ζρεκαηηζκψλ (Δπξψπε, Μέζε Αλαηνιή, Λαηηληθή Ακεξηθή) ή ζε ραξαθηεξηζηηθέο πεξηφδνπο ηεο ηζηνξίαο ηνπ πνιηηηζκνχ (π.ρ. Αλαγέλλεζε, Γηαθσηηζκφο) Β) ζε πεξηπηψζεηο δηεξεχλεζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ελφο εζληθνχ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο πξνο έλα άιιν Woodsworth (RETS, 1998:105), φπσο γηα παξάδεηγκα γηα ηε κειέηε ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ Ηαπσλία ή ηε κειέηε πξφζιεςεο ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηζπαληθά ζηε Ρνπκαλία ή ηελ επηξξνή ησλ ειιεληθψλ κεηαθξάζεσλ ζηε Φηιαλδία. Γ) ε κεζνδνινγία πνπ πξνηείλεηαη κπνξεί επίζεο λα εθαξκνζηεί ζε πεξηθεξεηαθή, επαξρηαθή ή ηνπηθή γεσγξαθηθή θιίκαθα: γηα παξάδεηγκα ζε κηα κειέηε γηα ηελ πξφζιεςε ησλ ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ ζηελ Καηαισλία ηεο Ηζπαλίαο, γηα ηε κειέηε ηεο επηξξνήο ησλ ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ ζηελ επαξρία ηεο φθηαο ή ζην λεζί ηεο Κέξθπξαο. Γ) ζε κειέηεο πεξηπηψζεσλ κηθξφηεξεο θιίκαθαο, φπσο ε πεξίπησζε άζθεζεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο κηαο ζπγθεθξηκέλεο κεηάθξαζεο: γηα παξάδεηγκα ε επηξξνή ηεο κεηάθξαζεο ηνπ έξγνπ ηνπ Alberto Moravia Gli indiferrenti ζηνλ πνιηηηζκφ πξφζιεςεο-εηζαγσγήο ηεο νπεδίαο ή ηεο Γεξκαλίαο. Δ) ζηε δηεξεχλεζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ζηνλ θπβεξλνρψξν, ζε κε ηφπνπο (νπ ηφπνπο), ζε άυιεο κνξθέο ζπγθέληξσζεο θεηκέλσλ (ειεθηξνληθέο κλήκεο, βάζεηο δεδνκέλσλ, ειεθηξνληθά αξρεία θηι.). Οη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζηελ επηινγή ηεο κειέηεο ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ είλαη επίζεο νηθνλνκηθήο θχζεσο θαη ζρεηίδνληαη κε ην θφζηνο ηεο έξεπλαο πεδίνπ. Αληίζηνηρα, ην θφζηνο κειέηεο, ηεο ειιεληθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο γηα παξάδεηγκα ζηε δεκφζηα βηβιηνζήθε ηεο Σεξγέζηεο ή ηεο Βνπδαπέζηεο, ζα ήηαλ απαγνξεπηηθφ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε πξνζβαζηκφηεηα ηεο παιηάο ζπιινγήο ησλ ειιεληθψλ εθδφζεσλ θαη ηνπ ζψκαηνο ησλ μελφγισζζσλ εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ, δηεπθφιπλαλ ην εξεπλεηηθφ έξγν πεδίνπ. Παξάιιεια απνδεηθλχεηαη φηη, ν φγθνο κηαο έξεπλαο ζε εζληθφ επίπεδν ηνπ ζπλφινπ ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ζηελ Διιάδα είλαη έλα έξγν θνινζζηαίσλ δηαζηάζεσλ πέξα ησλ δπλαηνηήησλ ελφο εξεπλεηή ζην πιαίζην κηαο δηδαθηνξηθήο δηαηξηβήο δηάξθεηαο ηξηψλ εηψλ. Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο,

21 επηιέρζεθε λα πξαγκαηνπνηεζεί κηα κειέηε πεξίπησζεο κηθξφηεξεο θιίκαθαο έηζη ψζηε λα θαηαζηεί δπλαηή ε νινθιήξσζή ηεο. Ζ ΚΓΒΚ ζπγθαηαιέγεηαη ζε κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο 1 ηζηνξηθέο βηβιηνζήθεο (Νηίλαο, 2006:2), φρη κφλν ηνπ ειιεληθνχ ρψξνπ αιιά θαη ηεο ΝΑ Δπξψπεο, δεδνκέλνπ φηη απφ ηελ ίδξπζή ηεο ζηα κέζα ηνπ 17 νπ αηψλα ιεηηνπξγεί σο δαλεηζηηθή δηαζέηνληαο πινχζην θαη ζπάλην πιηθφ ζηηο ζπιινγέο ηεο, ην νπνίν πεξηιακβάλεη αξρεία ηεο Οζσκαληθήο πεξηφδνπ, βπδαληηλά, κεηαβπδαληηλά θαη μελφγισζζα ρεηξφγξαθα, ειιεληθά θαη μελφγισζζα παιαηά έληππα, θψδηθεο, ράξηεο (αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο θαη ε Υάξηα ηνπ Ρήγα), ρηιηάδεο ιπηά έγγξαθα ( ), Οζσκαληθά θηξκάληα, παιαηνρξηζηηαληθά κλεκεία, ηζηνξηθά θεηκήιηα. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο ιφγνο γηα ηελ επηινγή ηεο ΚΓΒΚ σο πεδίν έξεπλαο, ήηαλ ε χπαξμε ελφο απξφζκελα κεγάινπ αξηζκνχ μελφγισζζσλ έληππσλ εθδφζεσλ πνπ ππήξραλ ζηε βηβιηνζήθε ήδε πξηλ ην 1912 θαη πνπ κέρξη ζήκεξα δελ έρνπλ κειεηεζεί ζπζηεκαηηθά. Οη κεηαθξάζεηο επνκέλσο, εμεηάδνληαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ρσξηθφ, ρξνλνινγηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην. ηελ πεξίπησζε ηεο παξνχζαο κειέηεο επηιέρζεθε ε πεξίπησζε ηεο ΚΓΒΚ θαη πην ζπγθεθξηκέλα νη παιηέο ζπιινγέο έληππσλ εθδφζεσλ ηεο βηβιηνζήθεο (ειιεληθή θαη μελφγισζζε). Σν ρξνλνινγηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο θαζνξίδεηαη απφ ηελ παιηά ζπιινγή ησλ έληππσλ εθδφζεσλ ηεο βηβιηνζήθεο. Terminus post quem είλαη ην 1494 εκεξνκελία ηεο παιαηφηεξεο έληππεο έθδνζεο πνπ βξίζθεηαη ζηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή. Πξφθεηηαη γηα ην De Uniris Hippocratis Prognost. Cum Comment Victorii ηνπ Ioannis Mathei ex Ferrariis δεκνζηεπκέλν ζην Μηιάλν ην Σν παιαηφηεξν έληππν θείκελν ηεο παιηάο ειιεληθήο ζπιινγήο ην ρσξίδνπλ κφιηο ζαξάληα ρξφληα απφ ην 1454, έηνο ηεο αλαθάιπςεο ηεο ηππνγξαθίαο κε θηλεηά ζηνηρεία ηνπ Ησάλλε Γνπηεκβέξγηνπ θαη ιίγα έηε απφ ηελ έθδνζε ηνπ πξψηνπ ηππσκέλνπ ειιεληθνχ βηβιίνπ (Δπηηνκή ησλ νθηώ ηνπ ιόγνπ κεξώλ ή Γξακκαηηθή ηνπ Κσλζηαληίλνπ Λάζθαξε πνπ ηππψζεθε ην 1476 ζην Μηιάλν) 3 ή ηα Δξσηήκαηα ηνπ Υξπζνισξά κε έηνο έθδνζεο ην 1466 (Καξαλάζηνο, 2001:112). Terminus ante quem ηεο ζπιινγήο ζεσξείηαη ην 1912, εκεξνκελία απειεπζέξσζεο ηεο Κνδάλεο απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ θαη ηειεπηαίν 1 Άξζξν ηεο ΚΓΒΚ: Ηζηνξηθό άξζξν ηνπ Μ. Φιψξνπ Ζ Κνβεληάξεηνο Γεκνηηθή Βηβιηνζήθε Κνδάλεο ζηόρνη θαη πξννπηηθέο 2 Ζ αθξηβήο εκεξνκελία, ν εθδφηεο θαη ν ηφπνο δεκνζίεπζεο ηνπ παιαηφηεξνπ εληχπνπ ηεο ΚΓΒΚ είλαη: Impensum Mediolani per Jacobum de Sancto Nasario de Rippa anno Dom. M.CCCCLXXXXIIII. Die XXVI mensis Julii. 3 ΔΚΔΒΗ, Λέζρεο αλάγλσζεο, ζ. 43.

22 έηνο ηεο κείδνλνο ζεκαζίαο θαηαινγνγξάθεζεο ηνπ εθφξνπ ηεο βηβιηνζήθεο Ν. Γειηαιή 4. Έλα αθφκε ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηεο ρξνλνινγηθήο δηάζηαζεο ηεο έξεπλαο είλαη ε ίδξπζε ηεο βηβιηνζήθεο πεξίπνπ ζηα κέζα ηνπ 17 νπ αηψλα 5. Απφ ηo 1650 θαη έπεηηα ζπγθξνηείηαη ν πξψηνο ππξήλαο έληππσλ εθδφζεσλ, ζηνηρείν πνπ απνδεηθλχεη φηη θαη ην ππφ δηεξεχλεζε ζψκα ησλ πξσηνηχπσλ θαη κεηαθξάζεσλ ηεο ηηαινειιεληθήο ζπιινγήο ηεο παξνχζαο έξεπλαο είρε αξρίζεη λα εηζάγεηαη ζηε βηβιηνζήθε κεηά ην κηζφ ηνπ 17 νπ αη. θαη θπξίσο απφ δσξεέο. Ζ πιεηνςεθία ησλ εληχπσλ θεηκέλσλ ηνπ ππφ κειέηε corpus αλήθεη επνκέλσο ζην 18 ν θαη 19 ν αη. Σν γεσγξαθηθφ-ρσξηθφ πιαίζην ηεο έξεπλαο είλαη ε πφιε ηεο Κνδάλεο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ε βηβιηνζήθε ηεο ζηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο πεξηφδνπ θαηάθηεζεο ηεο Μαθεδνλίαο. Σν πεξηερφκελν κηαο βηβιηνζήθεο απνηειεί νπζηαζηηθά απνηχπσκα ησλ πνιηηηζκηθψλ επηξξνψλ κηαο θνηλσλίαο ζε βάζνο ρξφλνπ, κηα ηξάπεδα πιεξνθνξηψλ θαη δεδνκέλσλ. Ο αξηζκφο ησλ μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ζχκθσλα κε ηνλ Γειηαιή (1948:ζ) ήηαλ πεξίπνπ ηζάξηζκνο κε απηφλ ησλ ειιεληθψλ εθδφζεσλ, πνπ ζχκθσλα κε ην πξσηφθνιιν παξάδνζεο παξαιαβήο ηνπ 1923 αλέξρνληαλ ζπλνιηθά πεξίπνπ ζηνπο ηφκνπο. Σν ζηνηρείν απηφ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ θαζψο δείρλεη ηνλ πςειφ βαζκφ ζρέζεσλ θαη δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο κε ην εμσηεξηθφ. Ζ πξνέιεπζε ηεο ζπληξηπηηθήο πιεηνςεθίαο ησλ μελφγισζζσλ εθδφζεσλ θαη ησλ κεηαθξάζεσλ σο πνιηηηζκηθψλ θεηκεληθψλ ηεθκεξίσλ 6 ζηε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο, είλαη δπηηθφ-επξσπατθή. Οη ρψξεο, θξάηε, πεξηθέξεηεο, απηνθξαηνξίεο ή εζλνγισζζηθά πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα ή πην απιά νη θχξηνη πνιηηηζκνί, απφ ηνπο νπνίνπο εηζάγνληαλ πξσηφηππεο μελφγισζζεο εθδφζεηο ζηελ Κνδάλε θαη ησλ νπνίσλ ηα πξσηφηππα πξνηηκνχζαλ λα κεηαθξάδνπλ νη κεηαθξαζηέο ηεο επνρήο, ήηαλ θπξίσο ε Γεξκαλία-Απζηξνπγγαξία 7, ε Γαιιία, ε Αγγιία θαη ε Ηηαιία. Αθνινπζνχλ θαη άιιεο επξσπατθέο ρψξεο πξνέιεπζεο κε θαηά 4 Ο έθνξνο ηεο βηβιηνζήθεο ηεο Κνδάλεο Νηθφιανο Π. Γειηαιήο, δεκνζίεπζε δχν θαηαιφγνπο εληχπσλ ειιελφγισζζσλ εθδφζεσλ, απφ ηνπο νπνίνπο αληιήζακε ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο, κε ηίηιν: Καηάινγνο εληύπσλ δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο. Μέξνο πξώηνλ. Η. Έληππα εθδόζεσλ πιελ ησλ μελνγιώζζσλ, Γεκνζηεχκαηα δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο Αξηζ.1, Θεζζαινλίθε 1948 θαη Καηάινγνο εληύπσλ δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο. Μέξνο πξώηνλ. ΗΗ. Έληππα εθδόζεσλ πιελ ησλ μελνγιώζζσλ, Γεκνζηεχκαηα δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο Αξίζ.3, Θεζζαινλίθε Υ. Καξαλάζηνο, Ζ ρνιή ηεο Κνδάλεο θαηά ηνλ 18 ν αη. βάζεη ρεηξνγξάθσλ, εγγξάθσλ θαη εληχπσλ ηεο Γεκνηηθήο Βηβιηνζήθεο Κνδάλεο ζην ζπιινγηθφ έξγν Νενειιεληθόο Γηαθσηηζκόο (απόπεηξα κηαο λέαο εξεπλεηηθήο ζπγθνκηδήο) πξαθηηθά παλειιελίνπ ζπλεδξίνπ Κνδάλε 1996, ΗΝΒΑ, Κνδάλε 1999, ζει Δπίζεο ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ δήκνπ Κνδάλεο ζην άξζξν κε ηίηιν ηζηνξηθό ηεο βηβιηνζήθεο. 6 Οη κεηαθξάζεηο σο πνιηηηζκηθά ηεθκήξηα παξνπζηάδνληαη ζηηο ΠΜ απφ ηνλ Toury (1995:26). 7 Γεξκαλία, Απζηξνπγγαξία, Πξσζζία, Βαπαξία θαη γεληθφηεξα ν επξχηεξνο γεξκαληθφο πνιηηηζκηθά ρψξνο.

23 πνιχ κηθξφηεξν κέγεζνο εμαγσγήο θεηκεληθψλ (πξσηνηχπσλ θαη κεηαθξάζεσλ) πνιηηηζκηθψλ πξντφλησλ. Παξαηεξείηαη επνκέλσο κηα ζπζηεκαηηθή εηζαγσγή μελφγισζζσλ θεηκέλσλ, πξσηνηχπσλ θαη κεηαθξάζεσλ, ζην πεξηθεξεηαθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα ηεο Οζσκαληθήο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο θαη εηδηθφηεξα ζηε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο. Σα θείκελα ηα νπνία εηζάγνληαη πξνέξρνληαη θαηεμνρήλ απφ ρψξεο πνπ απνηεινχζαλ ηελ πεξίνδν εθείλε ηζρπξά, θεληξηθά πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα ζηελ Δπξψπε. Παξάιιεια, νη ρψξεο απφ ηηο νπνίεο εηζάγνληαλ νη έληππεο εθδφζεηο θαη νη κεηαθξάζεηο, ήηαλ επίζεο νη θπξίαξρεο θαη ηζρπξφηεξεο νηθνλνκηθά, γεσπνιηηηθά θαη ζηξαηησηηθφ-πνιηηηθά ζε επξσπατθφ επίπεδν εηδηθφηεξα θαηά ηνπο αηψλεο 18 ν θαη 19 ν. ε γεσπνιηηηθφ επίπεδν, ε κειέηε ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ, εξεπλά έλαλ πνιηηηζκηθά γεσγξαθηθφ ρψξν πέξα ησλ γλσζηψλ πεξηνρψλ πνπ θαηά ην παξειζφλ απνηέιεζαλ θαη δηνηθεηηθά ζθαίξεο ηεο ηηαιηθήο επηξξνήο (Ηφλην, Κξήηε, λεζηά Αηγαίνπ). Πέξα απφ ηε ρξνλνινγηθή θαη γεσγξαθηθή δηάζηαζε, ε έξεπλα δηαμάγεηαη επίζεο ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πνιηηηζκηθφ πιαίζην. Σν πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ (cultural context) απνηειεί ηελ ηξίηε δηάζηαζε ηεο κειέηεο ηνπ ρξνλφηνπνπ ηεο έξεπλαο. Σν πνιηηηζκηθφ πιαίζην είλαη έλα επξχηεξν θαη πνιπζχλζεην ζχζηεκα πνπ καο επηηξέπεη λα θαηαλνήζνπκε ηηο ζπλζήθεο θάησ απφ ηηο νπνίεο πξαγκαηνπνηνχληαλ ε ηηαιν-ειιεληθή δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία κέζσ ηεο δηαθίλεζεο έληππσλ βηβιίσλ θαη ηεο κεηαθνξάο θεηκέλσλ, πξσηνηχπσλ θαη θπξίσο κεηαθξάζεσλ απφ ηνλ ΔΠ (ηηαιηθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα απφ γισζζηθή θαη πνιηηηζκηθή άπνςε δεδνκέλνπ φηη σο θξαηηθή νληφηεηα ε ηηαιηθή δεκνθξαηία ηδξχζεθε κφιηο ην 1861) πξνο ηνλ ΠΔ (πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο ππφ Οζσκαληθή θαηνρή). Ζ βηβιηνζήθε ζηελ νπνία εηζάγνληαη ηα μελφγισζζα έληππα θαη νη κεηαθξάζεηο, βξίζθεηαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ, ζην γεσπνιηηηθφ θαη γεσηζηνξηθφ πιαίζην ηεο Οζσκαληθήο Μαθεδνλίαο. Σν πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα ζην νπνίν αλήθεη ε βηβιηνζήθε ζπλδέεηαη κε ηελ πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή ηζηνξία ηεο Κνδάλεο θαη γεληθφηεξα ηνπ δπηηθνκαθεδνληθνχ ρψξνπ. Ζ εηζξνή εληχπσλ ζηε βηβιηνζήθε πξαγκαηνπνηείηαη ζηελ ζπληξηπηηθή ηεο πιεηνςεθία απφ δσξεέο ινγίσλ, εκπφξσλ, δαζθάισλ ηνπ Γέλνπο, επεξγεηψλ θαη ηεξσκέλσλ θαη εληάζζεηαη ζε έλα ηζηνξηθφ θαηλνκέλν κε επξχηεξεο δηαζηάζεηο: ηε Γηαζπνξά ησλ Μαθεδφλσλ απφ ηνλ 16 ν έσο ηηο αξρέο ηνπ 20 ν αη., δειαδή ηε καδηθή κεηαλάζηεπζε ησλ Μαθεδφλσλ πξνο ηηο αλεμάξηεηεο ρξηζηηαληθέο ρψξεο ηεο Γπηηθήο θαη Κεληξηθήο

24 Δπξψπεο, καθξηά απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ θαη ηελ θαηαπίεζε ηεο Τςειήο Πχιεο. Σα αίηηα ηεο κεηαλάζηεπζεο, πνπ αλαιχνληαη δηεμνδηθά ζηνλ ηφκν ηεο ΔΜ πνπ επηκειήζεθαλ νη ηζηνξηθνί Κνιηφπνπινο θαη Μηραειίδεο Οη Μαθεδόλεο ζηε Γηαζπνξά (2011), ήηαλ θπξίσο ε έιιεηςε νηθνλνκηθψλ θαη παξαγσγηθψλ πφξσλ, ε βαξχηαηε θνξνινγία, ε έλδεηα, ε αλαδήηεζε αλψηεξεο εθπαίδεπζεο, ηα θίλεηξα θαη νη επθαηξίεο πνπ πξνζθέξνληαλ ζην εμσηεξηθφ, ε πνιηηηθή θαη ζξεζθεπηηθή θαηαπίεζε ησλ Οζσκαλψλ. Δπίζεο, πνιιέο θνξέο παξαηεξήζεθε νη Μαθεδφλεο, φπσο θαη νη Ζπεηξψηεο ή νη ππφινηπνη Έιιελεο λα ππνρξεψλνληαη λα εγθαηαιείςνπλ ηηο γελέζιηεο πεξηνρέο ηνπο εμαηηίαο θνηλσληθψλ, πνιηηηθψλ θαη ζξεζθεπηηθψλ ηαξαρψλ ή ζθιεξψλ αληηπνίλσλ απφ ηελ πιεπξά ηεο Οζσκαληθήο εμνπζίαο (γηα παξάδεηγκα ζηε δηάξθεηα ηεο ειιεληθήο επαλάζηαζεο). χκθσλα κε ηνλ Pavlowitch (2005:66), ηελ πεξίνδν απηή φρη κφλν νη Μαθεδφλεο αιιά φινη «νη βαιθαληθνί ιανί εμαθνινπζνχζαλ λα κεηαθηλνχληαη αλαδεηψληαο ηξνθή θαη αζθάιεηα, ζε πεξηφδνπο πνιέκνπ θαη εηξήλεο, απφ ηνπο θάκπνπο ζηα βνπλά θαη αληηζηξφθσο, δηακέζνπ επαξρηαθψλ ή θξαηηθψλ ζπλφξσλ». Ζ πξψηε εθηεηακέλε πεξίνδνο κεηαλάζηεπζεο ειιεληθψλ πιεζπζκψλ πξνο ηε ρξηζηηαληθή Γχζε ζπλδέζεθε κε ηελ Οζσκαληθή θαηάθηεζε απφ ην 14 ν αη. θαη θνξπθψζεθε ζηα ρξφληα κεηά ηελ πηψζε ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο. Σν κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα ησλ Μαθεδφλσλ εληάζεθε αξγφηεξα θαη δηήξθεζε πεξίπνπ ηξεηο αηψλεο. Ξεθίλεζε πεξίπνπ ζηηο αξρέο ηνπ 17 νπ αη. εηδηθά κεηά ηελ απνηπρία ηεο επαλάζηαζεο ηνπ Γηνλπζίνπ θηινζφθνπ θαη θξάηεζε έσο ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, δειαδή πξηλ ηελ έλαξμε ηεο πεξηφδνπ κηαο ζεηξάο ηζηνξηθψλ αιιαγψλ θαη επαλαράξαμεο ησλ γεσγξαθηθψλ θαη πνιηηηθψλ ζπλφξσλ ζηελ Δπξψπε πνπ θαζνξίζηεθαλ απφ ηνπο Βαιθαληθνχο πνιέκνπο, ηνλ Α Παγθφζκην πφιεκν, ηε Μηθξαζηαηηθή εθζηξαηεία, ηνλ εζληθφ δηραζκφ, ην πξνζθπγηθφ, ηνλ Β Παγθφζκην θαη ηνλ εκθχιην, κε απνηέιεζκα ηελ ηειηθή βίαηε κεηάβαζε ζηε ζχγρξνλε θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα. Οη πεξηζζφηεξεο παξνηθίεο πνπ δεκηνχξγεζαλ νη Έιιελεο βξίζθνληαλ ζηηο Παξαδνπλάβηεο Ζγεκνλίεο, ζηελ Απζηξνπγγαξία, ζε νζσκαληθέο θαη επξσπατθέο πφιεηο (Πνιίηεο, 2007:1). ηε δηάξθεηα ησλ ηξηψλ αηψλσλ ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο ησλ Μαθεδφλσλ παξνπζίαζε πεξηφδνπο φμπλζεο θαη χθεζεο. εκεία ζηαζκφο ηεο Γηαζπνξάο ησλ Μαθεδφλσλ ζηελ Κεληξηθή θαη ΝΑ Δπξψπε ππήξμαλ: ε άδεηα κφληκεο εγθαηάζηαζεο Διιήλσλ ζε πεξηνρέο ηεο Σξαλζπιβαλίαο ην 1550, ηα δηαηάγκαηα ηνπ 1571, 1577 θαη 1585, ηα εηδηθά πξνλφκηα ηνπ

25 πξίγθηπα Γεσξγίνπ Pakoczi ην 1631 πνπ νδήγεζαλ ζηελ ίδξπζε ηεο πξψηεο εκπνξηθήο θνκπαλίαο ηνπ Sibiu ην 1633 (Καξαζαλάζεο, 2011: ). ε αλαγλψξηζε εηδηθψλ πξνλνκίσλ απφ ηηο 26 Απξηιίνπ 1690 κε ην δηάηαγκα (Παπαδξηαλφο, 1988:35) γηα ειεχζεξν εκπφξην, θνξνινγηθή εμίζσζε, ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία, απηνδηνίθεζε θαη πξνζηαζία ησλ Μαθεδφλσλ απφ ηνλ απηνθξάηνξα ηεο Απζηξίαο Λενπφιδν Α ( ) (Ζιηαδέιεο 2005:23). νη ζπλζήθεο ηνπ Κάξινβηηο ην 1699, ηνπ Παζάξνβηηο ζηα 1718 (Ξαλζνπνχινπ-Κπξηαθνχ, 1978:4) θαη ηνπ Βειηγξαδίνπ ζηα 1739, πνπ άιιαμαλ ηηο γεσπνιηηηθέο ηζνξξνπίεο θαη ζπλζήθεο ζηε ΝΑ Δπξψπε. Ζ κεηαηφπηζε ησλ εκπνξηθψλ θαη κεηαθνξηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο ΝΑ Δπξψπεο, ήδε απφ ηηο αξρέο ηνπ 1700, απφ ηα ιηκάληα ηεο Γαιελνηάηεο πξνο ηηο πφιεηο ηεο Απζηξνπγαξίαο θαη ε πηψζε ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Βελεηίαο ην Σαπηφρξνλα ε αλαθήξπμε ηεο Σεξγέζηεο θαη ηνπ Φηνχκε ην 1719 σο ιηκάληα ειεχζεξνπ εκπνξίνπ απφ ηνλ Κάξνιν Σ. ε ηαξαρψδεο πεξίνδνο ηεο ειιεληθήο επαλάζηαζεο ( ) θαη ηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ κε πνιηηηθέο θαηαζηνιήο θαη αληηπνίλσλ απφ ηνπο Οζσκαλνχο ζηηο ππφδνπιεο πεξηνρέο ηεο Μαθεδνλίαο. Ζ ζπλζήθε ηεο Αδξηαλνχπνιεο ην 1829 θαη ε αλαθήξπμε ησλ ιηκαληψλ ηνπ Γνχλαβε σο πεξηνρψλ ειεπζέξνπ εκπνξίνπ (Scalcau, 2011:345). Οη κεγάινη θαη θαηαζηξνθηθνί πφιεκνη ησλ αξρψλ ηνπ 20 νπ αη. (βαιθαληθνί, παγθφζκηνη, εκθχιηνη). Οη Μαθεδφλεο έκπνξνη θαη ιφγηνη, ηδηαίηεξα φζνη πξνέξρνληαλ απφ πεξηνρέο ηεο Βφξεηαο θαη Γπηηθήο Μαθεδνλίαο φπσο ην Μνλαζηήξη, Καζηνξηά, Βιάζηε, Μνζρφπνιε, ηάηηζηα, Κνδάλε, Βέξνηα, Κξνχζνβν, Κιεηζνχξα θα. (Βαιθάληνο Πξακαηεπηήο, νη Γξόκνη ηνπ Διιεληζκνύ ζηα Βαιθάληα, ηεθκήξην αξρείνπ ΔΡΣ , 2001) δεκηνχξγεζαλ έλα δίθηπν εχξσζησλ πιεζπζκηαθά θαη νηθνλνκηθά ειιεληθψλ θνηλνηήησλ, πάλσ ζηνπο άμνλεο ησλ εκπνξηθψλ δηαδξνκψλ θαη ζε πφιεηο θπξίσο ηεο επηθξάηεηαο ηεο Απηνθξαηνξίαο ησλ Αςζβνχξγσλ θαη ησλ Παξαδνπλάβησλ Ζγεκνληψλ, φπνπ έραηξαλ αξθεηψλ πξνλνκίσλ βάζεη ησλ άξζξσλ 14 θαη 15 ηεο ζπλζήθεο ηνπ Κάξινβηηο γηα ειεπζεξία κεηαθηλήζεσλ θαη αζθάιεηα ησλ εκπνξηθψλ ηνπο δξαζηεξηνηήησλ. Οη βαζηθνί άμνλεο επηθνηλσλίαο θαη κεηαθνξψλ ζηε ΝΑ Δπξψπε ήηαλ ην νδηθφ ζχζηεκα θαηά κήθνο ησλ πνηακψλ Αμηνχ-Μνξάβα-

26 Γνχλαβε, ν άμνλαο Κσλζηαληηλνχπνιε-φθηα-Βειηγξάδη θαη ε Δγλαηία νδφο. Ο Μ. Παπαθσλζηαληίλνπ αλαθέξεη πσο «απφ ηελ πεξηνρή ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, νη κεηαλαζηεπηηθέο θαηεπζχλζεηο ήηαλ θπξίσο πξνο ηε Γηνπγθνζιαβία, ηελ Απζηξννπγγαξία θαη ηελ Ηηαιία, αθνχ ε γεσγξαθηθή καο ζέζε απηέο ηηο θηλήζεηο δηεπθφιπλε, κέζσ ηεο θνηιάδαο ηνπ Αμηνχ ή ηνπ ιηκαληνχ ηνπ Γπξξαρίνπ» ([1992] 1998:30). Οη ζεκαληηθφηεξεο πφιεηο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαλ νη εκπνξηθέο θνκπαλίεο ησλ Μαθεδφλσλ θαη ζηηο νπνίεο ππήξραλ ζπγθξνηεκέλεο ηζρπξέο ειιεληθέο θνηλφηεηεο ήηαλ νη: Βηέλλε, Βνπδαπέζηε, Βειηγξάδη, Σεξγέζηε (Λαδάο, 1976:10), Βελεηία, Οδεζζφο, Βνπθνπξέζηη, Μπξαζφβ, Σηκηζνάξα, Κινχδ, ηκπίνπ, Ηάζην, Εέκνπλ, Σνθάη, Κέζθεκεη, Πξεζβνχξγν, Λεηςία, Νφβη αλη, Πάληνβα (Fedalto, 1967:88), Μπνιψληα θα. Ο Καξαζαλάζεο (2011:341) αλαθέξεη δεθάδεο πφιεηο κε ζπγθξνηεκέλεο ειιεληθέο θνηλφηεηεο ζηηο Παξαδνπλάβηεο Ζγεκνλίεο απφ ηηο νπνίεο 26 δηέζεηαλ ειιεληθφ πξνμελείν ή ππνπξνμελείν θαηά ηελ πεξίνδν Ο Φηνχβεο ζην Οη Έιιελεο ηεο Οπγγαξίαο (1965) θαηαγξάθεη πεξηζζφηεξεο απφ ηξηάληα θνηλφηεηεο κφλν ζηηο πεξηνρέο ηεο Οπγγαξίαο. Πξφζθαηα, νη ειιεληθέο θνηλφηεηεο ησλ Μαθεδφλσλ ηεο Γηαζπνξάο νκαδνπνηήζεθαλ απφ ηνπο Γεκεηξηάδε, Γξαθνχιε θαη Σζφηζν (2011:16-52) θαη εληνπίδνληαη γεσπνιηηηθά ζηνπο άμνλεο ησλ πνηακψλ Γνχλαβε, Μνξάβα, άβνπ, Γξάβνπ, Σίζα θαη ησλ ρεξζαίσλ νδηθψλ δηθηχσλ ηεο επνρήο, δειαδή θπξίσο ζηηο ζεκεξηλέο Βνπιγαξία, Ρνπκαλία, Οπγγαξία, εξβία, Κξναηία, Απζηξία, Ηηαιία. Οη πεξηζζφηεξεο μελφγισζζεο έληππεο εθδφζεηο θαη κεηαθξάζεηο πνπ απνηεινχλ ην ζψκα ηεο έξεπλαο ηεο παξνχζαο κειέηεο πξνέξρνληαη απφ ηηο πεξηνρέο απηέο ή εηζήρζεζαλ κέζσ απηψλ ησλ πεξηνρψλ ζηελ ΚΓΒΚ. Έλα αλάινγν παξάδεηγκα κε ηελ Κνδάλε, επίζεο ηνπ δπηηθνκαθεδνληθνχ γεσγξαθηθνχ ρψξνπ, απνηειεί ε γεηηνληθή πφιε ηεο ηάηηζηαο, ε νπνία δηαζέηεη ζήκεξα ηε δεκφζηα Μαλνχζεην βηβιηνζήθε ζηελ νπνία θπιάζζνληαη εμίζνπ αμηφινγεο θαη ζπάληεο ζπιινγέο θεηκέλσλ κ απηέο ηεο ΚΓΒΚ. Αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά ην 1806 ν Πνχθεβηι γηα ηε ηάηηζηα θαη ηνπο θαηνίθνπο ηεο φηη: «ζπλαιιάζζνληαη κε ην εμσηεξηθφ θαη ηαμηδεχνπλ, νκηινχλ ν θαζέλαο ηνπο πεξηζζφηεξεο απφ κηα επξσπατθέο γιψζζεο θαη έρνπλ ζηα ζπίηηα ηνπο αμηφινγεο βηβιηνζήθεο κε γαιιηθέο θαη ηηαιηθέο εθδφζεηο θαη άξηζηεο εθδφζεηο θιαζηθψλ ζπγγξαθέσλ» (Pouqueville, 1820:178). Σν ζψκα ησλ θεηκέλσλ, δειαδή ην corpus ηεο κειέηεο, πξνέθπςε χζηεξα απφ ηελ νινθιήξσζε ηεο έξεπλαο πεδίνπ ζηηο δχν παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ εθδφζεσλ ηεο ΚΓΒΚ (ειιεληθή θαη μελφγισζζε). ηφρνο ηεο έξεπλαο πεδίνπ ηέζεθε ν

27 εληνπηζκφο ησλ ηίηισλ, δειαδή εθείλσλ ησλ θεηκεληθψλ ηεθκεξίσλ πνπ είλαη κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ή πξσηφηππα θείκελα ζηα ηηαιηθά, έξγα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ Ηηαιία, πνπ πεξηέρνπλ αλαθνξέο ζηνλ ηηαιηθφ πνιηηηζκφ ή ζηνηρεία ηηαιηθφηεηαο. Απφ ηελ έξεπλα ζηε βηβιηνζήθε γηα ηηαιηθά πξσηφηππα, κεηαθξάζεηο απφ ηελ ηηαιηθή ζηελ ειιεληθή γιψζζα θαη ηίηινπο κε αλαθνξέο ζηελ Ηηαιία θαη ηνλ ηηαιηθφ πνιηηηζκφ, κε terminus ante quem ην 1912, πξνέθπςαλ ηέζζεξηο νκάδεο θεηκέλσλ-πιεζπζκψλ ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο: 1. Απφ ηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή εληχπσλ ( ) ηεο ΚΓΒΚ πξνέθπςε έλα ζψκα θεηκέλσλ πνπ νλνκάζακε: ηηαιν-ειιεληθή ζπιινγή ή αιιηψο Collezione Italogreca (CO.IG.). Απφ ην ζψκα απηφ πξνέθπςαλ δχν νκάδεο έληππσλ θεηκέλσλ: Α) νη 28 κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά Β) 30 άιια θείκελα ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο 2. Απφ ηελ παιηά ζπιινγή εληχπσλ μελφγισζζσλ εθδφζεσλ έσο ην 1912 πξνέθπςε έλα ζψκα θεηκέλσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη πξσηνηχπσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα πνπ ζην πιαίζην ηεο έξεπλαο νλνκάζακε: ηηαιηθή ζπιινγή ή αιιηψο Collezione Italiana (CO.IT.). Απφ ηελ ηηαιηθή ζπιινγή έληππσλ εθδφζεσλ πξνθχπηνπλ αληίζηνηρα δχν θηιηξαξηζκέλα, θαζαξφηεξα ζψκαηα πνπ καδί κε ηα παξαπάλσ Α θαη Β απνηεινχλ θαη ηα ηειηθά corpora ηεο έξεπλαο: Γ) Σα πξσηφηππα ηηαιηθά θείκελα Γ) Σα μελφγισζζα θείκελα ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, φπσο νξηζκέλεο κεηαθξάζεηο ηηαιηθψλ έξγσλ ζηα γαιιηθά, γεξκαληθά ή αγγιηθά ή αθφκε θαη θείκελα γεξκαληθά ή αγγιηθά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ Ηηαιία ή πεξηγξάθνπλ θάπνηεο πφιεηο θαη κλεκεία ηεο. ΗΗΗ. Ζ δηεξεχλεζε ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο ζηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ ΠΔ Οη κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά θαη νη πξσηφηππεο ηηαιηθέο εθδφζεηο απνηεινχλ πνιηηηζκηθά θεηκεληθά ηεθκήξηα πνπ απνδεηθλχνπλ ηελ χπαξμε δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζε ηηαιηθέο θαη ειιεληθέο πεξηνρέο 8. Ο Osimo 8 Γελ κπνξνχκε λα κηιήζνπκε αθφκε γηα ηελ χπαξμε ειιεληθνχ ή ηηαιηθνχ θξάηνπο, δεδνκέλνπ φηη ε Κνδάλε ελζσκαηψλεηαη ζην λέν ειιεληθφ θξάηνο ην 1912, ελψ ε Βελεηία ζην ηηαιηθφ ην 1864 θαη ε Σεξγέζηε νξηζηηθά κφιηο ην 1947.

28 (2002:5) αλαθέξεη φηη ε ζηαηηζηηθή αλάιπζε εθδνηηθψλ θηινινγηθψλ ζηνηρείσλ ησλ θεηκέλσλ (ηηξάδ, αλαηππψζεηο, ζπγθξηηηθή αλάιπζε πνιιψλ κεηαθξάζεσλ ηνπ ίδηνπ πξσηνηχπνπ, ηφπνο, ρξφλνο, είδνο έθδνζεο, παξάιιεια θείκελα θηι.) ζπκβάιιεη ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο ακθίδξνκεο ζρέζεο αλάκεζα ζηνπο πνιηηηζκνχο ελψ ηα θείκελα θαη νη ζπγγξαθείο πνπ επηιέγνληαη (πξσηφηππα ή κεηαθξάζεηο) αληηθαηνπηξίδνπλ ηελ πνιηηηζκηθή πνιηηηθή ηνπ πνιηηηζκνχ πξφζιεςεο-εηζαγσγήο. Ο Osimo εζηηάδεη ην ελδηαθέξνλ ζηε κειέηε ηεο δηάδνζεο ελφο μέλνπ πνιηηηζκνχ ζε έλα πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα πξφζιεςεο, θαηλφκελν ην νπνίν ζπλνδεχεηαη απφ πνιιέο κεηαθξάζεηο. Γηα ηνλ Lotman (1995:89) είλαη ζεκειηψδεο ε επηξξνή πνπ αζθείηαη απφ ηε κεηάθξαζε ζην εζσηεξηθφ ησλ πνιηηηζκψλ. Ζ Bassnett-McGuire (1999: 2-17) αλαθέξεη φηη ζηε κεηα-ζηξνπθηνπξαιηζηηθή πεξίνδν πνπ δηαλχεη ε επηζηήκε ηεο κεηάθξαζεο κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηνλ «πνιηηηζκηθφ πινπξαιηζκφ», θάζε κεηαθξαζηηθή πξάμε σο θνξέαο απηφλνκεο αμίαο θαη ηδενινγίαο, απνηειεί κηα δπλακηθή δηαδηθαζία cultural transfer (Snell-Horby, 2006:55), cultural facts (Toury, 1995:29), ε νπνία ζπκβάιεη ζχκθσλα κε ηε Bertazzoli (2007:101) ζηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ εζληθνχ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο εηζαγσγήο κε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζηελ ηππνινγία ησλ θεηκέλσλ εηζαγσγήο θαη ην πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ. χκθσλα κε ηνλ Toury (1995:57) ε κεηαθξαζηηθή ζηξαηεγηθή πνπ ζπλήζσο εθαξκφδεηαη ζε πεξηπηψζεηο κεηαθξάζεσλ έξγσλ ελφο εγεκνληθνχ, θεληξηθνχ πνιηηηζκνχ π.ρ. γεξκαληθφο, γαιιηθφο ή ηηαιηθφο πξνο έλα πεξηθεξεηαθφ π.ρ. ειιεληθφ, ξνπκάληθν ή αιβαληθφ, είλαη ε πξνζαξκνγή θαη ν θηινινγηθφο ζεβαζκφο ηνπ πξσηνηχπνπ. Ζ Καζάπε (2002:7) παξνπζηάδεη ηε ζπνπδαηφηεηα ησλ κεηαθξαζηηθψλ πξάμεσλ θαη ζηξαηεγηθψλ εμεηάδνληαο παξάιιεια ηε ιεηηνπξγία ησλ δηαθεηκέλσλ ζηελ εθαξκνγή θεηκελνθεληξηθψλ πξάμεσλ θξηηηθήο κεηάθξαζεο. Έλαο ηξφπνο πνηνηηθήο αλάιπζεο ηεο πξφζιεςεο ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο θαη ηεο εηζδνρήο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ ζην ηνπηθφ ειιεληθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα εηζαγσγήο (ΠΔ) είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν ζηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο-ζηφρν. Καηά ηνλ Osimo (2004:191), ε αθνκνίσζε λέσλ ζηνηρείσλ ζ έλα ΠΔ είλαη απφ ηηο ζεκειηψδεηο ιεηηνπξγίεο ηεο κεηάθξαζεο, ελψ ζε θάζε πνιηηηζκφ ππάξρεη έλα μερσξηζηφ ζχλνιν έξγσλ, ζπγγξαθέσλ, ηερληθψλ, ηάζεσλ πνπ αθνινπζνχληαη σο ππφδεηγκα θαη ζπλζέηνπλ ηνλ ηδηαίηεξν ηνπ θαλφλα. Ο ηζηνξηθφο ρξφλνο είλαη ζπρλά δηαθνξεηηθφο απφ ηνλ πνιηηηζκηθφ ρξφλν, δεδνκέλνπ φηη ε εμέιημε ησλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ δελ αθνινπζεί ηνλ ίδην ξπζκφ ζε φια ηα

29 θξάηε ή ηηο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε. ηαλ ν πνιηηηζκηθφο ρξφλνο ηνπ πξσηνηχπνπ θαη ηεο κεηάθξαζεο ζπκπίπηνπλ ν αλαγλψζηεο ηνπ ΠΔ είλαη πξνεηνηκαζκέλνο. χκθσλα κε ηνλ Osimo (2002:8) ζηελ πεξίπησζε πνπ ν πνιηηηζκηθφο ρξφλνο ηεο κεηάθξαζεο είλαη θαζπζηεξεκέλνο, εκθαλίδεηαη δειαδή αξγφηεξα, ζε ζρέζε κε εθείλν ηνπ πξσηνηχπνπ, ηφηε ε κεηάθξαζε εηζάγεη έλα θαλφλα ζηνλ πνιηηηζκφ ζηφρν, έλα λέν θαηλφκελν. Σν ζέκα γηα παξάδεηγκα ηεο θαηάξγεζεο ηεο ζαλαηηθήο θαηαδίθεο θαη ησλ βαζαληζηεξίσλ έγηλε γλσζηφ ζηε δπηηθή Δπξψπε κεηά ην 1764 κε ηε δεκνζίεπζε ηνπ Dei Delitti e delle Pene [Πεξί εγθιεκάησλ θαη πνηλψλ] ηνπ Cesare Beccaria ( ), ελψ ζηνλ ειιεληθφ ρψξν έγηλε γλσζηφ ζρεδφλ ζαξάληα ρξφληα αξγφηεξα κεηά απφ ηε κεηάθξαζε ηνπ Α. Κνξαή ( ) ζην Παξίζη ην 1802 Πεξί ακαξηεκάησλ θαη πνηλώλ: πνιηηηθώο ζεσξνπκέλσλ ζύγγξακκα. Καίζαξνο Βεθθαξίνπ. Μεηαθξαζζέλ εθ ηεο ηηαιηθήο γιώζζεο θαη δηα ζεκεηώζεσλ εμεγεζέλ ππό Γ. Κνξαή. ηελ πεξίπησζε απηή παξαηεξνχκε κηα δηαθνξά ζηνλ ηζηνξηθφ ρξφλν 38 εηψλ κεηαμχ πξσηνηχπνπ θαη κεηάθξαζεο, ελψ δελ ππάξρεη θακία δηαθνξά ζηνλ πνιηηηζκηθφ ρξφλν θαζψο νη ηηαιηθέο πεξηνρέο δνπλ ππφ ηελ επίδξαζε ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ θαη νη ειιεληθέο πεξηνρέο δηαλχνπλ ηελ πεξίνδν αληίζηνηρα ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. IV. Παξνπζίαζε ησλ θεθαιαίσλ Ζ δηαηξηβή απνηειείηαη απφ ηξία θχξηα κέξε: ην ζεσξεηηθφ, ην εξεπλεηηθφ, ηα δεδνκέλα θαη απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο. Ζ ζεσξεηηθή βάζε ηεο έξεπλαο απνηειείηαη απφ ηξία θεθάιαηα, ηα νπνία αληηπξνζσπεχνπλ ηξεηο δηαθνξεηηθέο πηπρέο ηεο κεηάθξαζεο. Οη δηαθνξεηηθέο φςεηο ηεο πνπ πξνζεγγίδνληαη ζεσξεηηθά είλαη: ε κεηάθξαζε σο θαηλφκελν επηθνηλσλίαο, ε ζρέζε ηεο κε ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηε δηαπνιηηηζκηθφηεηα θαη έπεηηα ε γεσπνιηηηθή θαη γεσγξαθηθή ηεο δηάζηαζε. ην πξψην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε ζχγρξνλε ζεψξεζε ηεο κεηάθξαζεο σο θαηλφκελν επηθνηλσλίαο, νη βαζηθέο έλλνηεο θαη αξρέο ηεο κεηαθξαζενινγίαο, ησλ Πεξηγξαθηθψλ Μεηαθξαζηηθψλ πνπδψλ (ΠΜ), νη ζέζεηο ηεο ρνιήο ησλ Μαληπνιηζηψλ, θαζψο θαη ε ιεηηνπξγηθή θαη πεξηγξαθηθή πξνζέγγηζε ζηηο νπνίεο

30 ζηεξίδεηαη ε παξνχζα δηαηξηβή. ην πιαίζην απηφ, αλαπηχζζνληαη νη απφςεηο ησλ Toury, Zohar, Bassnett, Baker, Osimo, Cronin, Lotman θαη Torop, Pym, Lefevere θαη Simeoni πνπ ζεσξνχληαη βαζηθέο θαη θαζνξηζηηθέο ζηε ζεκειίσζε ηεο κεζνδνινγηθήο πξνζέγγηζεο ησλ εξσηεκάησλ ηεο παξνχζαο κειέηεο. ηε ζπλέρεηα εμεηάδεηαη ε κεηάθξαζε ζην λέν παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ επηθνηλσλίαο θαη δηεξεπλάηαη ν ξφινο ηεο ζηε ιεηηνπξγία ηεο κεηαθνξάο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ, ησλ κεηαθξαζηηθψλ ξνψλ θαη ηεο κεηαθξαζηηθήο παξαγσγήο. ην δεχηεξν θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε κεηαθξαζενινγηθή πξνζέγγηζε ησλ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ. Ζ ζχλδεζε κεηάθξαζεο θαη πνιηηηζκνχ, απνδεηθλχεηαη απφ ηε δηαξθή εμέιημε θαη αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ δηακέζνπ ησλ κεηαθξάζεσλ. Ζ άπνςε απηή, ζηεξίδεηαη ζηηο ζέζεηο πνπ δηαηχπσζαλ ηα ηειεπηαία ρξφληα κεηαθξαζενιφγνη φπσο νη Bassnett-McGuire, Snell-Hornby, Vermeer, Cronin, Torop, Osimo, Tymoczko θαη άιινη αλαθνξηθά κε ηνλ θπξίαξρν ξφιν ηεο κεηάθξαζεο ζηε κεηαθνξά πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ απφ έλα ζχζηεκα πνιηηηζκνχ πξνο έλα άιιν. ην ηξίην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ην ρσξηθφ πιαίζην ηεο κεηάθξαζεο, ε γεσγξαθηθή θαη γεσπνιηηηθή ηεο δηάζηαζε, νη νπνίεο σο ζρέζεηο ζχκθσλα κε ηνλ J. Lambert (2006: 63-75) κπνξνχλ λα απνηππσζνχλ ζε ράξηεο. Ζ γεσγξαθία ησλ κεηαθξάζεσλ σο κέξνο ηεο πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο απνηειεί έλα λέν πεδίν ηεο κεηαθξαζηηθήο έξεπλαο κε ζεκαληηθέο πξνεθηάζεηο. Ο ξφινο ηνπ κεηαθξαζηή σο δηακεζνιαβεηή παξακέλεη ακεηάβιεηνο, αλεμάξηεηα αλ ην ρσξηθφ επίπεδν αλαθνξάο είλαη ν θπβεξλνρψξνο ή ν πξαγκαηηθφο θφζκνο. ην γεσγξαθηθφ πιαίζην ησλ κεηαθξάζεσλ αλαδχνληαη θαη απνζαθελίδνληαη νη έλλνηεο ηεο πνιππνηθηιφηεηαο θαη ηεο νηθνινγίαο ηεο κεηάθξαζεο. Σέινο, παξνπζηάδεηαη ε αλαδπφκελε ζρέζε ηεο γεσπνιηηηθήο πξνζέγγηζεο ζηε ζεσξία ηεο κεηάθξαζεο. Σν δεχηεξν κέξνο ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο πεξηιακβάλεη ηελ έξεπλα θαη απνηειείηαη απφ ηελ αλάπηπμε ηεο κεζνδνινγίαο θαη απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ ηεο έξεπλαο ζην ζψκα ησλ ππφ κειέηε θεηκέλσλ. Σν ηέηαξην θεθάιαην πεξηιακβάλεη ηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο. Αξρηθά, πξνηείλεηαη κηα λέα κεζνδνινγία βαζηζκέλε ζηε κεηαθξαζενινγία γηα ηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο αλάκεζα ζε δχν πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα, κε δπλαηφηεηεο εθαξκνγήο ζε πνιιαπιά επίπεδα. ηε κειέηεο καο, εθαξκφδνπκε ην κεζνδνινγηθφ πξφηππν πνπ πξνηείλνπκε ζηελ Κνβεληάξεην βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο,

31 έηζη ψζηε λα εληνπίζνπκε ην ηηαιηθφ απνηχπσκα ζηελ παιηά ζπιινγή ηεο, λα πεξηγξάςνπκε θαη λα αλαιχζνπκε ηελ ηηαιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ. ηε ζπλέρεηα ζπιιέγνπκε ζηνηρεία γηα ηα έληππα θείκελα θαη ηηο κεηαθξάζεηο πνπ εληνπίζακε κε έλα έληππν παξαηήξεζεο πνπ ζρεδηάζακε θαη αλαπηχμακε σο εξγαιείν αθξηβψο γηα ην ζθνπφ απηφ. Σα ζηνηρεία πνπ ζπγθεληξψζακε ηα εηζάγνπκε ζε κηα βάζε δεδνκέλσλ πνπ θαηαζθεπάζακε γηα ηελ ηαμηλφκεζε, θχιαμε θαη πεξαηηέξσ επεμεξγαζία ηνπο. Αθνινπζεί ε πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζπιιέμακε ζηε βάζε δεδνκέλσλ βάζεη ζπγθεθξηκέλσλ κεηαβιεηψλ γηα ηελ αλάιπζε ηνπ ππφ κειέηε ζψκαηνο θεηκέλσλ. Σέινο, εθαξκφδνπκε ηε κέζνδν ηεο κειέηεο πεξίπησζεο, ζην πιαίζην ησλ κεηαθξάζεσλ πνπ εληνπίζακε ζηελ ΚΓΒΚ, γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο ζπκβνιήο ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν ζηε δεκηνπξγία θαλφλα. Σν πέκπην θεθάιαην ηεο δηαηξηβήο πεξηιακβάλεη ηελ πεξηγξαθή θαη ηελ αλάιπζε ηνπ ηηαιν-ειιεληθνχ corpus ηεο παιηάο ζπιινγήο ηεο ΚΓΒΚ. Πεξηγξάθεηαη ην πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ δεκηνπξγίαο ηεο ΚΓΒΚ θαη νη ζπλζήθεο δηακφξθσζεο ησλ ζπιινγψλ ηεο. ηε ζπλέρεηα ην ελδηαθέξνλ ζηξέθεηαη ζηα ηηαιηθά πξσηφηππα θείκελα ηεο βηβιηνζήθεο θαη ζηηο κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά. Σν ππφ κειέηε Corpus ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο απνηειείηαη απφ ηέζζεξηο νκάδεο θεηκέλσλ, δειαδή απφ ηέζζεξηο κηθξφηεξεο νκάδεο πιεζπζκνχ-corpora: 1. ηε ζπιινγή εληχπσλ ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο (COIG2, 30 ηίηινη), 2. ηελ νκάδα ησλ 28 κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά, 3. ηε ζπιινγή εληχπσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο (COIT2, 56 ηίηινη) θαη 4. ηελ νκάδα ησλ 38 πξσηφηππσλ έξγσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα. Οη ηέζζεξηο νκάδεο θεηκέλσλ-corpora ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο αλαιχνληαη κε ηε βνήζεηα θαηάιιεισλ κεηαβιεηψλ. Σα θείκελα θαηεγνξηνπνηνχληαη θαη ηαμηλνκνχληαη κε βάζε ην δηεζλέο πξφηππν Dewey, πξαγκαηνπνηείηαη ε πεξηνδνιφγεζή ηνπο θαη αλαιχνληαη ρξνλνινγηθά θαη γεσγξαθηθά. Άιιεο κεηαβιεηέο πνπ αλαιχνληαη είλαη νη εθδνηηθνί νίθνη-ηππνγξαθεία απφ ηα νπνία πξνήιζαλ ηα έληππα, νη ζπγγξαθείο ησλ πξσηνηχπσλ, νη κεηαθξαζηέο ησλ θεηκέλσλ θαη νη θηήηνξεο-δσξεηέο ησλ έξγσλ (πξσηνηχπσλ ή κεηαθξάζεσλ) ζηελ ΚΓΒΚ. Σν ηειεπηαίν θεθάιαην ηνπ εξεπλεηηθνχ κέξνπο πξαγκαηεχεηαη ηε κειέηε πεξίπησζεο ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο ηεο Filosofia Μorale ηνπ Antonio Ludovico Muratori ζηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ ΠΔ, ζηελ Οζσκαληθή

32 Γπηηθή Μαθεδνλία. Παξνπζηάδεηαη αλαιπηηθά ην έξγν ηνπ ηηαινχ ζπγγξαθέα, ην έξγν ηνπ έιιελα κεηαθξαζηή ηνπ Ηψζεπνπ Μνηζηφδαθα θαη ε ηζηνξία ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεηάθξαζεο πνπ εληνπίζηεθε ζηελ ΚΓΒΚ. Ζ δηαθεηκεληθφηεηα ηεο Filosofia Morale αληρλεχεηαη ζηα πξσηφηππα έξγα δχν άιισλ ζπγγξαθέσλ: ηνπ θνδαλίηε ιφγηνπ Υαξηζίνπ Μεγδάλε Λύρλνο Γηνγέλνπο ή Υαξαθηήξεο εζηθνί θαη ηνπ Ησάλλε Αξηζηνθιένπο Ζζηθή θηινζνθία. Σν ηξίην κέξνο ηεο δηαηξηβήο παξνπζηάδεη ηα δεδνκέλα, ηα επξήκαηα θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο. Παξνπζηάδνληαη νη απαληήζεηο ζηα εξσηήκαηα πνπ έζεζε ε έξεπλα θαη πεξηγξάθνληαη νη πξνεθηάζεηο ηεο. ην ζεκείν απηφ πεξηγξάθνληαη νη δπλαηφηεηεο εθαξκνγήο ηεο κεζνδνινγίαο ζε αλάινγεο πεξηπηψζεηο ηζηνξηθψλ βηβιηνζεθψλ πνπ πεξηιακβάλνπλ παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ θεηκέλσλ κεηαθξάζεσλ θαη πξσηνηχπσλ κε έληνλν δηαπνιηηηζκηθφ ελδηαθέξνλ, φπσο ε Μαλνχζεηνο βηβιηνζήθε ηεο ηάηηζηαο, ή άιισλ αληίζηνηρσλ πεξηπηψζεσλ φρη κφλν ζηελ Διιάδα αιιά θαη δηεζλψο. Δηδηθφηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη βηβιηνζήθεο, δεδνκέλνπ φηη απνηεινχλ απφ κφλεο ηνπο πξαγκαηηθέο βάζεηο δεδνκέλσλ γηα ηνλ πνιηηηζκφ ηεο πεξηνρήο ηνπο θαη ε ζχλζεζή ηνπο απνθαιχπηεη ζηνηρεία γηα ηελ ηζηνξία, ηελ εμέιημε θαη ηηο ζρέζεηο ηνπ ηνπηθνχ πνιηηηζκνχ κε άιινπο. Οη παιαηφηεξεο βηβιηνζήθεο ηεο Ρνπκαλίαο, εξβίαο, Οπγγαξίαο θαη άιισλ ρσξψλ ηεο ΝΑ Δπξψπεο παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξν δηαπνιηηηζκηθφ ελδηαθέξνλ γηα ρψξεο φπσο ε Ηηαιία ή ε Διιάδα. Παξάιιεια, πεξηγξάθνληαη νη δπλαηφηεηεο εθαξκνγήο ηνπ πξνηχπνπ πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζε δηαθνξεηηθά ρξνλνινγηθά ή ρσξηθά επίπεδα, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηνλ θπβεξλνρψξν, ζε ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο ή ινγνηερληθέο πεξηφδνπο, ζε ηνπηθνχο ή πεξηθεξεηαθνχο γεσπνιηηηθνχο ζρεκαηηζκνχο. Σέινο, ην πξφηππν πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο, κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζηελ ΚΓΒΚ ζε κειινληηθέο έξεπλεο γηα ηελ αλίρλεπζε, πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ corpora ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηελ αγγιηθή, ηε γαιιηθή ή ηε γεξκαληθή γιψζζα, ησλ νπνίσλ έληππεο εθδφζεηο ππάξρνπλ ζε ζεκαληηθφ αξηζκφ. Μηα ηέηνηα εμέιημε κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κηα ζπγθξηηηθή κειέηε κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ δηαπνιηηηζκηθψλ επηξξνψλ ησλ κεηαθξάζεσλ. Σέινο, ε παξνχζα δηαηξηβή πεξηιακβάλεη ηηο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο, ηα παξαξηήκαηα θαη ηε βάζε δεδνκέλσλ ησλ θεηκέλσλ ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ.

33 ΚΔΦΑΛΑΗΟ Η. Μεηάθξαζε θαη επηθνηλσλία 1.1 χγρξνλε ζεψξεζε ηεο κεηάθξαζεο χκθσλα κε ηνλ Connolly (1998:13), ε δηαδηθαζία ηεο κεηάθξαζεο, ην «κεηαθξάδεηλ», έρεη «δχν βαζηθέο πξνζεγγίζεηο: ηελ εκπεηξηθή θαη ηε ζεσξεηηθή». Ο άλζξσπνο απφ ηηο αξρέο ηεο ηζηνξίαο ηεο εμέιημήο ηνπ εκθαλίδεηαη λα εξκελεχεη ηα θπζηθά θαηλφκελα, λα παξαηεξεί ηα ζεκεία, λα ζπιιέγεη πιεξνθνξίεο γηα ην πεξηβάιινλ ηνπ θαη ηαπηφρξνλα λα ηηο κεηαθξάδεη. Οη Eysteinsson & Weissbort (2006:1) αλαθέξνπλ πσο ζηηο απηνθξαηνξίεο ηεο αξραηφηεηαο νη δηεξκελείο ήηαλ νπζηαζηηθνί δηακεζνιαβεηέο ζην εκπφξην θαη ζηα δηάθνξα δεηήκαηα ηνπ θξάηνπο. Ζ πξάμε ηεο κεηάθξαζεο (Gorlèe, 1997:150) θαη ε δηεξκελεία είλαη δηαδηθαζίεο ρηιηάδσλ εηψλ. Δηδηθφηεξα, απφ ηελ επνρή ηνπ ραιθνχ θαη έπεηηα παξάιιεια κε ηελ αχμεζε ηνπ εκπνξίνπ θαη ησλ ζπλαιιαγψλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ εζλψλ θαη αθφκε πην έληνλα απφ ηνλ 8 ν αη. π.υ. (πεξίνδνο δεχηεξνπ ειιεληθνχ απνηθηζκνχ), ν επαγγεικαηηθφο ξφινο ησλ κεηαθξαζηψλ θαη ησλ δηεξκελέσλ απνθηά ζπνπδαηφηεξε ζεκαζία. Παξνπζηάδνληαη πεξηπηψζεηο δηεξκελέσλ ή κεηαθξαζηψλ, σο πνιηηηζκηθνί δηακεζνιαβεηέο (Katan, 1997:31), νη νπνίνη κεηαθξάδνπλ ζηε δηάξθεηα πνιηηηθψλ ή νηθνλνκηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηελ επίηεπμε θάπνηαο κνξθήο ζπλελλφεζεο ή ζπκθσλίαο αλάκεζα ζε βαζηιείο, θχιαξρνπο ή αξρεγνχο ή απιά εκπφξνπο πνπ κηινχλ δηαθνξεηηθέο γιψζζεο. Σνλ 8ν αη. π.υ. νη θάηνηθνη ηεο Φψθαηαο ζηε Μηθξά Αζία θαη ηεο απνηθίαο ηνπο ζηε Μαζζαιία κηινχλ ηελ ίδηα αθξηβψο ειιεληθή δηάιεθην (Manfredi, [1992] 2007:74). Οξηζκέλνη έπνηθνη ηεο Μαζζαιίαο αλαπφθεπθηα ζπλαιιάζζνληαλ θαη κε ηνπο ηνπηθνχο θέιηηθνπο ή γαιαηηθνχο πιεζπζκνχο καζαίλνληαο ηε γιψζζα ηνπο θαη ιεηηνπξγψληαο σο δηεξκελείο «εμ νξηζκνχ, απηνί πνπ δηαζρίδνπλ ηα γισζζηθά θαη πνιηηηζκηθά ζχλνξα» (Cronin ζην Translation and Power, 2002:53), φκσο «ν πξνθνξηθφο ιφγνο είλαη εθήκεξνο» (Cronin, 2002:47), αηηία ηεο έιιεηςεο ζηνηρείσλ δηεξκελείαο απφ ην παξειζφλ. χκθσλα κε ηνλ Robinson (1997:1) ζην Western Translation Theory from Herodotus to Nietzsche, έλα απφ ηα θεληξηθά άιισζηε δεηήκαηα γηα ηνλ Ζξφδνην, απνηεινχζε ε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία αλάκεζα ζε ιανχο πνπ κηινχλ δηαθνξεηηθέο γιψζζεο θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν θαηαθέξλνπλ λα πεξάζνπλ ηηο ηδέεο ηνπο ν έλαο ζηνλ άιιν, κηα

34 δηαδηθαζία ηνπνζεηεκέλε επίκνλα ζ έλα γεσπνιηηηθφ πιαίζην. Οη αληηιήςεηο πνιιψλ αηφκσλ πξνεξρφκελσλ απφ ηελ πεξηθέξεηα ηεο αξραίαο ειιεληθήο θνηλσλίαο φπσο ν Ζξφδνηνο, αλαθέξεη ν Cronin (2006:7), καο νδήγεζαλ ζε κηα πεξηζζφηεξν αθξηβή θαη ζχγρξνλε θαηαλφεζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ κεηάθξαζεο, θνηλσλίαο θαη πνιηηηζκνχ. Ζ κεηάθξαζε είλαη επνκέλσο επηθνηλσλία θαη ε πνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ είλαη κέξνο ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο. χκθσλα κε ηε Woodsworth (ζην RETS, 1998:102), ζεκαληηθέο ζηηγκέο ζηελ πνξεία θαη δηακφξθσζε ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο απνηέιεζαλ ηα θιαζζηθά πιένλ έξγα After Babel (1975), The Σrue Ηnterpreter (1979) θαη Translation Studies (1980) ησλ Stainer, Kelly θαη Bassnett- McGuire αληίζηνηρα. ηε ζπλέρεηα, ηα ηειεπηαία ρξφληα, παξνπζηάζηεθαλ πνιιά ζεκαληηθά αηνκηθά έξγα ησλ Vermeer, D hulst, Lefevere, Pym, Robinson, Bassnett, Nord, Lambert, Venuti, Hermans, Cronin, Torop ή ζπιινγηθά έξγα γηα ηελ ηζηνξία ηεο κεηάθξαζεο κε κηα πνηθηιία πξνζεγγίζεσλ φπσο ην βηβιίν ησλ Bassnett θαη Lefevere (1990) Translation, History and Culture, ην έξγν ησλ Delisle θαη Woodsworth (1995) Translators through History, ηεο Mona Baker (1998) Routledge Encyclopedia of Translation Studies θαη πην πξφζθαηα ην βηβιίν ησλ Weissbort & Eysteinsson (2006) Translation - Theory and Practice. A Historical Reader. Ο Σorop ζην βηβιίν ηνπ La Traduzione Totale (2000:71) αλαθέξεη φηη ε ηζηνξία ηεο κεηάθξαζεο κπνξεί λα ελλνεζεί κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, δειαδή σο: - Ηζηνξία ησλ κεηαθξαζκέλσλ πξσηφηππσλ έξγσλ - Πνηφηεηα ησλ κεηαθξάζεσλ ζε δηάθνξεο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο - Ηζηνξία ησλ κεζφδσλ κεηάθξαζεο - Ηζηνξία ηεο κεηαθξαζενινγηθήο ζθέςεο. Θα κπνξνχζακε λα πξνζζέζνπκε θαη άιιεο πηπρέο ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε ηζηνξία θαη ηχρε ησλ κεηαθξάζεσλ ελφο ζεκαληηθνχ ζπγγξαθέα, φπσο ν Αξηζηνηέιεο, ε ηζηνξία ηεο δσήο ησλ κεηαθξαζηψλ κηαο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπ ελφο πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο (αλζνινγία βηνγξαθηψλ), ε αλζνινγία ζεκαηηθψλ κεηαθξάζεσλ ζηε δηάξθεηα κηαο ηζηνξηθήο πεξηφδνπ, ε ηζηνξία ησλ κεηαθξάζεσλ ζην ρψξν ή ηζηνξηθή γεσγξαθία ησλ κεηαθξάζεσλ (δηαδξνκέο ησλ κεηαθξάζεσλ), ηππνινγία κεηαθξάζεσλ αλά πεξηφδνπο θηι. Ο Osimo ([2002] 2006:2) μερσξίδεη ηέζζεξηο βαζηθέο ζπληζηψζεο ζηελ ηζηνξία ηεο κεηάθξαζεο: - Σνλ κεηαθξαζηή θαη ηε κεηαθξαζηηθή κεζνδνινγία - Σε κεηαθξαζηηθή δξαζηεξηφηεηα, ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο κεηάθξαζεο θαη ηηο ηδέεο ζρεηηθά κε ηε κεηάθξαζε

35 - Σελ νπζία ηεο κεηαθξαζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, νληνινγία ηεο κεηάθξαζεο - Σε κεηάθξαζε σο ζηνηρείν ηεο ηζηνξίαο ηνπ πνιηηηζκνχ. χκθσλα κε ηε Βertazzoli (2007:74), κεηά απφ ηελ εκθάληζε ηνπ ζεκειηψδνπο ζεκαζίαο έξγνπ On the Linguistic Aspects of Translation (1959) ηνπ ξψζνπ θνξκαιηζηή Roman Jakobson ηεο ρνιήο ηεο Πξάγαο, μεθίλεζε ε δηαδηθαζία εγθαηάιεηςεο ησλ Prescriprive Translation Studies (PTS) πνπ εθπξνζσπνχζαλ θπξίσο νη Catford, Kade, Nida, Mounin. Ο J. Holmes ζην The Name and the Nature of Translation Studies (1972) έζεζε ην ζεκέιην ιίζν ηεο ζχγρξνλεο επηζηήκεο ηεο κεηάθξαζεο θαη θαζφξηζε ηνλ αλαιπηηθφ θαη πεξηγξαθηθφ ραξαθηήξα ηεο ρσξίδνληαο ηε ζεσξία (theoretical translation studies) απφ ηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε (descriptive translation studies) (1988:71). Ζ Λνππάθε (2005:6) ζηε δηαηξηβή ηεο Ζ δηαθνξνπνίεζε κεηαμύ πξσηνηύπνπ θαη κεηαθξάζκαηνο παξνπζηάδεη ηε ζχγρξνλε ζεψξεζε ησλ κεηαθξαζηηθψλ ζπνπδψλ βαζηζκέλε ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ Holmes θαη ηε κεηέπεηηα απεηθφληζε ηνπ Toury (1995:10). Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 80 θαη έπεηηα θαη εηδηθφηεξα κεηά ηελ πηψζε ηνπ ηείρνπο ηνπ Βεξνιίλνπ, παξάιιεια κε ηελ αικαηψδε έθξεμε ηεο επηθνηλσλίαο ζε φιν ηνλ παγθνζκηνπνηεκέλν πιένλ πιαλήηε, αθνινπζεί θαη κηα αχμεζε ελδηαθέξνληνο γηα ηηο κεηαθξαζηηθέο ζπνπδέο κε απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία νξηζκέλσλ ρνιψλ θαη ξεπκάησλ. πσο γξάθεη ε Βertazzoli (2007:100), αθνινπζεί ε εκθάληζε ηεο ρνιήο ησλ Μαληπνιηζηψλ πνπ νη ππνζηεξηθηέο ηεο ζηεξηδφκελνη ζην The Μanipulation of Literature (1985) ηνπ Theo Hermans, βιέπνπλ ηε κεηάθξαζε σο βαζηθφ ζηνηρείν ηεο εμέιημεο ησλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ θαη σο δηαδηθαζία κεηαθνξάο πνιηηηζκνχ «cultural transfer» (Snell-Hornby). Παξνπζηάδεηαη ε ζεσξία ηνπ ζθνπνχ (Skopos theory) ζηε κεηάθξαζε απφ ηνλ Hans Vermeer θαη ζηε ζπλέρεηα εμειίζζεηαη απφ ηε Nord. Δκθαλίδεηαη ε Πνιπζπζηεκηθή ζεσξία (Polisystem theory) ηνπ Even-Zohar θαη νη Πεξηγξαθηθέο Μεηαθξαζηηθέο πνπδέο (ΠΜ) ζην Descriptive Translation Studies (1995) ηνπ Toury ηεο ρνιήο ηνπ Σει Αβίβ. Ζ πνιηηηζκηθή ζηξνθή ηεο κεηάθξαζεο (the cultural turn of translation studies) έξρεηαη κεηά ην Translation, History and Culture (1990) ησλ Bassnett-McGuire θαη Lefevere θαη αθνινπζεί ε εκθάληζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ πινπξαιηζκνχ θαη ηεο δηεπηζηεκνληθφηεηαο ηεο κεηάθξαζεο ζην The Translation Turn in Cultural Studies (1998). Μεηά απφ ην δηεζλέο ζπλέδξην ηεο Βηέλλεο ην 1992 κε ηίηιν: Translation Studies. An Interdiscipline, εληζρχζεθε ε άπνςε (1992:ix) φηη ε ζχγρξνλε κεηάθξαζε ζηε κεηαζηξνπθηνπξαιηζηηθή επνρή είλαη αδηακθηζβήηεηα δηεπηζηεκνληθή,

36 ιεηηνπξγηθή κε ζηφρν ηε δηαγισζζηθή θαη δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία, πεξηγξαθηθή, ζπγθξηηηθή θαη αλαιπηηθή φζνλ αθνξά ηε κεζνδνινγία έξεπλαο. Ζ κεηαπνηθηαθή θαη κεηαδνκηθή πξννπηηθή ηεο κεηάθξαζεο θαη ε ζχλδεζε ηεο κε ηελ πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή εμνπζία γίλεηαη θαλεξή ηα ηειεπηαία ρξφληα κε ηελ εκθάληζε έξγσλ φπσο ηνπ Venuti The translator s Invisibility (1995) θαη The Scandals of Translation (1998), ην Translation, Power, Subversion (1996) ησλ Alvarez-Vidal, ην Post- Colonial Translation: Theory and Practice (1999) ησλ Bassnett θαη Trivedi, ην Translation in a Postcolonial Context (1999) ηεο Tymoczko, ην Changing the Terms: Translating in the Post-Colonial Era (2000) ησλ Simon θαη St-Pierre, ην Translation, Biopolitics, Colonial Difference (2006) ησλ Sakai θαη Solomon. χκθσλα κε ηνλ Cronin ζην Translation and Power (2002:52) ε κεηαθξαζενινγηθή έξεπλα ζηελ θαηεχζπλζε απηή έρεη αξρίζεη λα αζρνιείηαη κε δεηήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηε θπιή-θαηαγσγή, ηελ ηάμε, ην γέλνο, ηελ ηδενινγία. Καηά ηνπο Gentzler & Tymoczko (2002:xi) ε ζχγρξνλε δηάζηαζε ηεο κεηάθξαζεο ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ εμνπζία ζην γεσπνιηηηθφ πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνηεκέλεο θνπιηνχξαο θαη νηθνλνκίαο, σο εξγαιείν (ε ηερληθή ηεο κεηάθξαζεο θαη ηα κεηαθξαζκέλα θείκελα) ρεηξαγψγεζεο ησλ αλαγλσζηψλ γηα ηελ επίηεπμε επηζπκεηψλ απνηειεζκάησλ. Γηα ηνπο θηινζφθνπο θαη αλαιπηέο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο παγθνζκηνπνίεζεο Hardt & Negri (2003:47) ε πεξηγξαθηθή θαη ιεηηνπξγηθή φςε ηεο κεηάθξαζεο θαη ηεο επηθνηλσλίαο γεληθφηεξα δελ αξθεί γηα λα εμεγήζεη θαηλφκελα πνπ εκθαλίδνληαη ζην λέν γεσπνιηηηθά παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ. πσο αλαθέξεη ν Hermans (1999:102): «Ζ πεξηγξαθή δελ είλαη αξθεηή. Πξέπεη λα ππεξεηεί έλα ζθνπφ, φπσο ηελ εμήγεζε». Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο ηα ηειεπηαία ρξφληα ε κεηάθξαζε πηνζεηεί ηε ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε, θαηεχζπλζε πνπ ζεκειηψζεθε κε έξγα φπσο ην Translation in Systems (1999) ηνπ Hermans, ην Method in Translation History (1998) ηνπ Pym, ην Beyond Descriptive Translations Studies (2008) ησλ Pym, Shlesinger θαη Simeoni, ην Cultural Readings in Translation Studies (2010) ηεο Baker, ηα Across the Lines: Travel, Language, Translation (2000), Translation and Globalization (2003) θαη Translation and Identity (2006) ηνπ Michael Cronin. χκθσλα κε ηε Bassnett-McGuire (2006:173) ε ζέζε ηνπ κεηαθξαζηή έρεη επίζεο δηαθνξνπνηεζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, νη κεηαθξαζηέο γεληθά αγλννχληαη, είλαη αφξαηνη, αλεμάξηεηα απφ ην πφζν αμηφινγε θαη ζεκαληηθή κπνξεί λα είλαη ε δνπιεηά ηνπο. Ζ ίδηα αλαθέξεη φηη ν κεηαθξαζηήο νπζηαζηηθά μαλαγξάθεη ην θείκελν πνπ κεηαθξάδεη σο έλαο άιινο ζπγγξαθέαο. Ζ άπνςε απηή ππνζηεξίδεηαη απφ ηε

37 Bassnett-ΜcGuire ζην The translator as a Writer (2006), ε νπνία ζεσξεί ηε ζχγρξνλε ζέζε ηνπ κεηαθξαζηή σο εμίζνπ ζεκαληηθή κε απηή ηνπ ζπγγξαθέα. Παξάιιεια, δελ πξέπεη λα ππνβαζκίδεηαη ν ζχγρξνλνο ξφινο ηνπ κεηαθξαζηή σο δηαγισζζηθνχ θαη δηαπνιηηηζκηθνχ δηακεζνιαβεηή θαη παξάγνληα εηζαγσγήο θαη παξνπζίαζεο ελφο έξγνπ ζηνλ ΠΔ ή πξφζιεςεο. Ο Walter Benjamin (1961:70) άιισζηε ππνγξάκκηδε ηελ αμία θαη ηε ζπνπδαηφηεηα ηνπ έξγνπ ηνπ κεηαθξαζηή σο δεκηνπξγνχ πνπ δίλεη λέα δσή ζε ινγνηερληθά έξγα ζε άιιεο γιψζζεο. Ζ Gaddis Rose (1997:11) κε ηελ ίδηα ινγηθή αλαθέξεη φηη ρσξίο ηε κεηάθξαζε νη ινγνηερλίεο δελ ζα κπνξνχζαλ λα γίλνπλ γλσζηέο έμσ απφ ηα φξηα ρξήζεο ησλ γισζζψλ ηνπο. χκθσλα κε ηελ Woodsworth (1994:55), ζηηο ζχγρξνλεο κεηαθξαζηηθέο ζπνπδέο ν κεηαθξαζηήο πξνζεγγίδεηαη απφ ηε ζέζε ηνπ ζην θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ, γεσγξαθηθφ θαη ρξνλνινγηθφ ρψξν. 1.2 Ζ κεηάθξαζε ζην λέν παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ επηθνηλσλίαο ην ζχγρξνλν πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ησλ νηθνλνκηψλ θαη ησλ πνιηηηζκψλ (Gentzler & Tymoczko, 2002:xii) εληάζζεηαη θαη ε κεηάθξαζε σο πξάμε δηαγισζζηθήο θαη δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο. Ζ ζρέζε ηεο κεηάθξαζεο κε ην λένδηακνξθσκέλν παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ επηθνηλσλίαο είλαη άκεζε. Ο Venuti ζην The Scandals of Translation αλαθέξεη φηη (1998:158): Here translation is a cultural practice that is deeply implicated in relations of domination and dependence, equally capable of maintaining or disrupting them. The colonization of the Americas, Asia, and Africa could not have occurred without interpreters, both native and colonial, nor without the translation of effective texts, religious, legal, educational. And the recent neocolonial projects of transnational corporations, their exploitation of overseas workforces and markets, can t advance without a vast array of translations, ranging from commercial contracts, instruction manuals, and advertising copy to popular novels, children s books and film soundtracks.

38 Με βάζε ηα παξαπάλσ, δηακνξθψλεηαη έλα ζχγρξνλν πιαίζην παγθνζκηνπνηεκέλνπ πεξηβάιινληνο επηθνηλσλίαο, ζην νπνίν ζχκθσλα κε ηνλ Lambert (1995: ) νη κεηαθξάζεηο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηα πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα ζηα νπνία εηζάγνληαη «αλάινγα κε ην status πνπ έρνπλ ζηε λέα ηνπο παηξίδα» θαη θαη επέθηαζε είλαη ζε ζέζε λα παξάγνπλ έλα επξχ θάζκα απνηειεζκάησλ επεξεάδνληαο ηα ηνπηθά πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα αλάινγα κε ηε γεσπνιηηηθή ζέζε θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. Ζ νπζία ηεο κεηάθξαζεο είλαη ε επηθνηλσλία, ε κεηαθνξά ελφο κελχκαηνο απφ έλα ζχζηεκα πνιηηηζκνχ πξνο έλα άιιν. To 1959, ν Jakobson, ζην On Linguistic Aspects of Translation, παξνπζίαζε ηηο ηξεηο βαζηθέο κνξθέο κεηάθξαζεο: - Σελ ελδνγισζζηθή κεηάθξαζε, ε νπνία είλαη ε εξκελεία ησλ γισζζηθψλ ζεκείσλ δηακέζνπ άιισλ ζεκείσλ ηεο ίδηαο γιψζζαο (ηνπ ίδηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο) - Σελ δηαγισζζηθή κεηάθξαζε, πνπ είλαη ε εξκελεία ησλ γισζζηθψλ ζεκείσλ κέζσ κηαο άιιεο γιψζζαο (έλα δηαθνξεηηθφ γισζζηθφ ζχζηεκα). - Σε δηαζεκεησηηθή κεηάθξαζε, πνπ είλαη ε εξκελεία ησλ γισζζηθψλ ζεκείσλ κέζσ κε γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ (π.ρ. έλα κπζηζηφξεκα πνπ κπνξεί λα γίλεη θηλεκαηνγξαθηθή ηαηλία ή ηειενπηηθή ζεηξά). Ο Torop ην 1995 ζην έξγν ηνπ Σotal nyj perevod [H νιηθή κεηάθξαζε] (La traduzione totale, 2000: 10-30) πξνζζέηεη άιιεο δχν βαζηθέο κνξθέο κεηάθξαζεο ζε απηέο ηνπ Jakobson: - Σε κεηαθεηκεληθή κεηάθξαζε, πνπ απνηειείηαη απφ ηα θείκελα πνπ ζπλνδεχνπλ κηα κεηάθξαζε (ζεκεηψζεηο, θξηηηθέο, βηβιηνθξηζίεο θηι.) - Σε δηαθεηκεληθή κεηάθξαζε, πνπ ιακβάλεη ππφςε ζχκθσλα κε ηελ Bertazzoli (2007:18) ηελ θεηκεληθή κλήκε ηνπ ζπγγξαθέα, ηνπ κεηαθξαζηή θαη ηνπ αλαγλψζηε. Ο Sprung (2000:vii) ζην Translating Into Success παξνπζηάδεη ηελ έθξεμε πνπ ζπληειέζηεθε ηε δεθαεηία ηνπ 90 ζηε βηνκεραλία ηεο κεηάθξαζεο θαη αλαθέξεη ηε ζηξαηεγηθή ζεκαζία ηεο κεηάθξαζεο θαη ηεο ηνπηθφηεηαο ζηελ παγθφζκηα αγνξά. Ζ κεηαθξαζηηθή παξαγσγή, ζχκθσλα κε ηνλ ίδην, απμάλεηαη κε γεσκεηξηθή πξφνδν σο απνηέιεζκα ηεο αχμεζεο ηεο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ ιαψλ θαη ησλ θξαηψλ ζε φια ηα επίπεδα (νηθνλνκηθφ, πνιηηηθφ, πνιηηηζηηθφ θηι.). Απηή ε έθξεμε ηεο επηθνηλσλίαο ηα ηειεπηαία ρξφληα θαηά ηνλ Pym (2003:4) κε ηε βνήζεηα ησλ ππεξεζηψλ κεηάθξαζεο θαη δηεξκελείαο, νδεγεί ηε κεηαθξαζηηθή έξεπλα ζηελ θαηεχζπλζε λα

39 απαληήζεη ζε λένπο πξνβιεκαηηζκνχο φπσο ην πνηνο θάλεη ηε δηακεζνιάβεζε [κεηάθξαζε ή δηεξκελεία], γηα πνηνλ, δηακέζνπ πνηψλ δηθηχσλ θαη κε ηη θνηλσληθά απνηειέζκαηα. Με ηνλ ηξφπν απηφ ε κεηάθξαζε θαηαιακβάλεη θεληξηθή ζέζε θαη ξφιν, φρη κφλν σο δηαδηθαζία θαη πξαθηηθή αιιά θαη σο ζεσξία, ζην λέν παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ επηθνηλσλίαο πνπ δηακνξθψζεθε ηα ηειεπηαία ρξφληα. 1.3 Μεηαθξαζηηθή παξαγσγή, ξνέο θεηκέλσλ θαη κεηαθνξά πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ χκθσλα κε ηνλ Osimo (2004:10) ε κεηάθξαζε βξίζθεηαη ζην θέληξν ηεο δηάδξαζεο κεηαμχ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ. Οπζηαζηηθά ε κεηάθξαζε ιεηηνπξγεί σο δίαπινο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο κε ηε κεηαθνξά πιεξνθνξηψλ απφ έλα ζχζηεκα πνιηηηζκνχ πξνο έλα άιιν. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ απνηειεί έλδεημε δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ θαη επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζε δχν ή πεξηζζφηεξα πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα. Καηά ηνλ Hermans (1999:131) oη κεηαθξάζεηο ζπλδένληαη κε ηελ έλλνηα ηνπ Bourdieu ηνπ «πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ» θαη απνηεινχλ νη ίδηεο σο θεηκεληθά πξντφληα πνιηηηζκηθφ θεθάιαην, κέξνο ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο. Δμάιινπ, ζχκθσλα κε ηνπο Bassnett θαη Lefevere, «ε παξαγσγή κεηαθξάζεσλ απνηειεί έλα κέξνο ηεο παξαγσγήο ηνπ πνιηηηζκνχ» (1990:5). Καηά ηνλ Vermeer (1994:11) ν κεηαθξαζηήο είλαη ν εηδηθφο ζηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία θαη ην θχξην θαζήθνλ ηνπ είλαη ε επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ 9 ηεο επηθνηλσληαθήο πξάμεο ηεο κεηάθξαζεο. Παξάιιεια, ν κεηαθξαζηήο ζεσξείηαη απφ ηνλ Vermeer (1994:13) πνιηηηζκηθά ππεχζπλνο «γηα ηελ εηζαγσγή ζε κηα θνηλσλία θαη ηε ινγνηερληθή ηεο παξάδνζε λέσλ απφςεσλ κνξθνινγηθψλ, πεξηερνκέλνπ ή ελλνηνινγηθψλ» θαη γεληθφηεξα γηα ηελ εηζαγσγή λέσλ απφςεσλ γηα ηνλ θφζκν, εκπινπηίδνληαο ηνλ πνιηηηζκφ ζηφρν. O Vermeer (1994:5) αλαπηχζζνληαο ηε ζθέςε ηνπ γεξκαλνχ ξνκαληηθνχ ηνπ 18 νπ αηψλα Friedrich von 9 Απνηειεί κηα απφ ηηο αξρέο ηεο ζεσξίαο ηνπ ζθνπνχ ηεο κεηάθξαζεο πνπ αλέπηπμε ν γεξκαλφο κεηαθξαζενιφγνο Ζans Vermeer.

40 Hardenberg 10, αλαθέξεη πσο ε ηδαληθή ή κπζηθή κεηάθξαζε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηνπ πνιηηηζκνχ ζηφρνπ θέξλνληαο θάηη ην λέν θαη μερσξηζηφ. Σα θαηλνχξγηα ζηνηρεία πνπ ελδερνκέλσο κεηαθέξεη κηα κεηάθξαζε απφ έλαλ εμάγνληα πνιηηηζκφ πξνο έλαλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο, απνηεινχλ πνιηηηζκηθέο πιεξνθνξίεο θαη δεδνκέλα, ησλ νπνίσλ ε επίδξαζε θαη ηα απνηειέζκαηα παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ λα εξεπλεζνχλ. χκθσλα κε ηνλ Lotman (2000: ) ζηε ζεκεηφζθαηξα, νη δηαπνιηηηζκηθέο ξνέο δεδνκέλσλ θαη ε κεηαθνξά πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ, απφ έλα ζχζηεκα πνιηηηζκνχ πξνο έλα άιιν, πξαγκαηνπνηείηαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά εμαηηίαο ησλ κεηαθξάζεσλ θαη ησλ κεηαθξαζηψλ πνπ ηνπνζεηνχληαη ζηα φξηα κεηαμχ ησλ ζπζηεκάησλ. Ζ κεηάθξαζε δηαδξακαηίδεη επνκέλσο θεληξηθφ ξφιν ζηε δηαδηθαζία κεηαθνξάο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ. Γηα ηνλ Vermeer (1994:10) κηα κεηάθξαζε είλαη πξντφλ πνιηηηζκνχ θαη ε κεηαθξαζηηθή δηαδηθαζία είλαη πνιηηηζκηθή. Καηά ηνλ Παπαιενληίνπ ([1998] 2007:15), ζηε κειέηε ησλ κεηαθξάζεσλ, «ζα ελδηέθεξε λα αλαδεηεζνχλ νη πξνυπνζέζεηο θαη λα αλαςειαθεζνχλ νη παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ θαηά θαηξνχο ηηο κεηαθξαζηηθέο επηινγέο: πνηνη κεηαθξάδνπλ, πνηνπο ζπγγξαθείο θαη πνηα θείκελα, πνηψλ εζληθψλ ινγνηερληψλ, επνρψλ ή ηάζεσλ». ην πιαίζην ηεο βηνκεραλίαο εθδφζεσλ θαη ηεο παξαγσγήο κεηαθξάζεσλ, ν κεηαθξαζηήο βξίζθεηαη ζπρλά ζηε ζέζε απιά λα πξέπεη λα εθηειέζεη κηα παξαγγειία, λα παξάγεη κηα κεηάθξαζε. Ζ επηινγή ησλ ηίηισλ πνπ κεηαθξάδνληαη πξαγκαηνπνηείηαη πνιιέο θνξέο απνθιεηζηηθά απφ ηνπο εθδνηηθνχο νίθνπο κε γλψκνλα: α) ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ εθάζηνηε αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ, β) ηελ εθδνηηθή πνιηηηθή ηεο εηαηξείαο ή ηεο πνιπεζληθήο ζηελ νπνία αλήθεη, γ) ηα νηθνλνκηθά κεγέζε θαη απνηειέζκαηα ηεο παξαγσγήο, δειαδή αλ έρεη πςειφ θφζηνο σο πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα θαη παξαγσγή θάπνηνο ηίηινο θαη απφ ηελ έξεπλα αγνξάο πνηα θέξδε αλακέλνληαη απφ ηελ πξαγκαηνπνίεζε θαη πψιεζε ηεο παξαγσγήο, δ) ηα πνιηηηθά ζπκθέξνληα, ε) ηα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα, 10 Ο Friedrich von Hardenberg γλσζηφο κε ην ζπγγξαθηθφ ςεπδψλπκν Novalis ρψξηδε ηηο κεηαθξάζεηο ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: γξακκαηηθέο (grammatisch), κεηαβιεηέο (verändernd) θαη κπζηθέο (mythisch), ζεσξψληαο ηηο ηειεπηαίεο σο ηδαληθέο.

41 ζη) ηελ εμππεξέηεζε ζθνπηκνηήησλ σο κέζν πξνπαγάλδαο, π.ρ. εθδφζεηο ησλ κνλνθνκκαηηθψλ «θνκκνπληζηηθψλ» θαζεζηψησλ ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο, δ) ηδενινγηθά θξηηήξηα, ε) άιινπο ιφγνπο. Παξφια απηά, ν ξφινο ηνπ κεηαθξαζηή ζηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο παξακέλεη πξσηαγσληζηηθφο. εκαληηθή πεγή ζηελ έξεπλα ηεο ηζηνξίαο ησλ κεηαθξάζεσλ θαη αλάιπζεο ηεο επίδξαζήο ηνπο απνηεινχλ ηα παξάιιεια θείκελα ησλ κεηαθξάζεσλ, φπσο νη πξφινγνη, νη ζεκεηψζεηο, νη εηζαγσγέο θηι. Ζ Ακπαηδνπνχινπ ([2000] 2010:4) ζεσξεί πνιχηηκν πξσηνγελέο πιηθφ ηνπο πξνιφγνπο ησλ κεηαθξάζεσλ, «γηαηί ζ απηνχο νη κεηαθξαζηέο εμεγνχλ ηηο επηινγέο ηνπο θαη δηαηππψλνπλ ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο». Ο Lambert (1992:19) ππνζηεξίδεη φηη νη ζπλήζεηεο θαη νη επηινγέο ησλ κεηαθξαζηψλ επεξεάδνληαη θπζηνινγηθά απφ ηηο επηθξαηνχζεο λφξκεο ηεο θνηλσλίαο, εηδηθφηεξα απφ ηηο ζεζκνζεηεκέλεο. χκθσλα κε ηνλ Toury (1995:54) ε λφξκα απνηειεί ην κέζν αλάκεζα ζηνπο δχν αθξαίνπο πφινπο: ηνπο θαλφλεο απφ ηε κηα πιεπξά θαη ηηο ηδηνζπγθξαζίεο απφ ηελ άιιε. Οη ξνέο ησλ θεηκέλσλ σο πνιηηηζκηθά πξντφληα θαη νη δηαδξνκέο ηεο κεηαθξαζηηθήο παξαγσγήο ζην δηεζλέο πεξηβάιινλ επηθνηλσλίαο πξαγκαηνπνηνχληαη θπξίσο απφ ηηο παγθφζκηεο εγεκνληθέο γιψζζεο (Gadet F. in Αtlante di Le Monde Diplomatique, 2004:14), δειαδή απφ ηελ αγγιηθή, γαιιηθή, γεξκαληθή, ηζπαληθή, θηλέδηθε, αξαβηθή, ξσζηθή πξνο ηηο κηθξφηεξεο φπσο ε θηιαλδηθή, ε ειιεληθή, ε αιβαληθή, ε νπγγξηθή, ε ζέξβηθε θηι. Ο Toury (1995:26) απέδεημε φηη νη κεηαθξάζεηο σο θείκελα, απνηεινχλ παξάιιεια πνιηηηζκηθά ηεθκήξηα ηνπ πνιηηηζκνχ ζηφρνπ ή ΠΔ. Δπίζεο, νη κεηαθξάζεηο ζπρλά απνηεινχλ ηε βάζε γηα λέεο πξάμεηο κεηάθξαζεο ηζρπξνπνηψληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ ηηο δηαπνιηηηζκηθέο ζρέζεηο κεηαμχ δχν ή θαη πεξηζζνηέξσλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ. Οη λέεο πξάμεηο κεηάθξαζεο (επαλακεηάθξαζε) θαηά ηνλ Hermans (1999:127) κπνξεί λα ζπλνδεχνληαη ή λα πεξηιακβάλνπλ θαη παξάιιεια θείκελα, θξηηηθέο, πεξηιήςεηο, πξνζαξκνγέο, αλζνινγίεο ή κεηαθξάζεηο ζε άιια κέζα ηνπ ίδηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο π.ρ. απφ βηβιίν ζε ληνθηκαληέξ ή ηαηλία. χκθσλα κε ηνλ Toury (1995:54) νη κεηαθξαζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηα πξντφληα ηνπο, φρη κφλν κπνξνχλ, αιιά πξνθαινχλ αιιαγέο ζηνλ πνιηηηζκφ ζηφρν κε ηελ πξφζιεςή ηνπο.

42 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΗΗ. Μεηάθξαζε θαη πνιηηηζκφο 2.1 Ζ δηεπηζηεκνληθφηεηα ηεο κεηάθξαζεο θαη ε ζρέζε ηεο κε ηνλ πνιηηηζκφ χκθσλα κε ηνλ πην πξφζθαην νξηζκφ ηεο UNESCO (2011) πνιηηηζκφο είλαη ην ζχλνιν ησλ δηαθξηηηθψλ πλεπκαηηθψλ, πιηθψλ, δηαλνεηηθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ (δειαδή αμίεο, θαλφλεο, ζεζκνί θαη ηερληθά επηηεχγκαηα) κηαο θνηλσλίαο ή θνηλσληθήο νκάδαο πνπ πεξηιακβάλεη ηέρλε, ινγνηερλία, ηξφπνπο δσήο θαη ζπκβίσζεο, ζπζηήκαηα αμηψλ, παξαδφζεηο θαη πεπνηζήζεηο. Πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά είλαη ηα πιηθά θαη άπια ραξαθηεξηζηηθά κηαο νκάδαο ή θνηλσλίαο πνπ θιεξνλνκνχληαη απφ ηηο πξνεγνχκελεο γεληέο, δηαηεξνχληαη θαη θιεξνδνηνχληαη ζηηο επφκελεο. ηελ πξψηε θαηεγνξία πεξηιακβάλνληαη θηίξηα, ηζηνξηθέο ηνπνζεζίεο, κλεκεία θηι. ηε δεχηεξε θαηεγνξία αλήθνπλ ηα άπια ραξαθηεξηζηηθά πνπ κεηαβηβάδνληαη κέζσ ησλ θνηλσληθψλ ζπλεζεηψλ, λννηξνπηψλ θαη εζίκσλ φπσο νη θνηλσληθέο αμίεο θαη παξαδφζεηο, έζηκα θαη πξαθηηθέο, αηζζεηηθέο θαη πλεπκαηηθέο πεπνηζήζεηο, θαιιηηερληθέο εθθξάζεηο, γιψζζα (UNESCO, 2011). Οη έλλνηεο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο θνπιηνχξαο έιαβαλ δηαθνξεηηθφ πεξηερφκελν ζηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξίαο. Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ εμειίρζεθε κέζα απφ ηηο δηάθνξεο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο έσο φηνπ ιάβεη ηε ζεκεξηλή ηεο κνξθή. Ζ πνιηηηζκηθή πνιπκνξθία πξνζηαηεχεηαη απφ ηε ύκβαζε γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηελ πξνώζεζε ηεο πνιπκνξθίαο ηεο πνιηηηζηηθήο έθθξαζεο ηεο 33 εο γεληθήο ζπλέιεπζεο ηεο UNESCO. ηε ζχκβαζε πεξηιακβάλεηαη θαη ε αξρή ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο, ε νπνία ζεκειηψλεη ηελ ηζφηηκε αλάδξαζε ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ. Ζ ΔΔ κε ην άξζξν 151 ηεο ζπλζήθεο ίδξπζεο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο νξίδεη ζηελ παξάγξαθν 1 φηη: «Ζ Κνηλφηεηα ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ησλ πνιηηηζκψλ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ζέβεηαη ηελ εζληθή

43 θαη πεξηθεξεηαθή πνιπκνξθία ηνπο, ελψ ηαπηφρξνλα πξνβάιιεη ηελ θνηλή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά». χκθσλα κε ηνλ Lambert (1994:25) ε κεηάθξαζε είλαη έλα δήηεκα πνιηηηζκνχ θαη ηαπηφρξνλα απνηειεί αληηθείκελν γηα ηε κειέηε ηνπ πνιηηηζκνχ. Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο είλαη ε δηεπηζηεκνληθφηεηα θαη ε ζχλδεζή ηεο κε δηαθνξεηηθά εξεπλεηηθά πεδία φπσο απηά ηεο επηθνηλσλίαο, ηεο εμέιημεο ησλ γισζζψλ, ηεο ηειεφξαζεο, ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ, ησλ ινγνηερληψλ θαη ησλ θνηλσληψλ. Ζ Woodsworth (1994:56) αλαθέξεη φηη νη εξεπλεηέο ζπλεηδεηνπνίεζαλ ηε δηεπηζηεκνληθή θχζε ηεο κεηάθξαζεο ηε δεθαεηία ηνπ 80 αλαγλσξίδνληαο φηη ε κεηάθξαζε είλαη έλα ζχλζεην θαηλφκελν πνπ κπνξεί κφλν λα θαηαλνεζεί πιήξσο [αλ εμεηαζηεί] απφ κηα επξεία θιίκαθα πξννπηηθψλ. Οη έλλνηεο - ιέμεηο θιεηδηά γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία θαη ηε κεηάθξαζε είλαη ζχκθσλα κε ηε Snell-Hornby (2006:49) νη εμήο ηέζζεξηο: descriptive, target-oriented, functional and systemic, δειαδή [πεξηγξαθηθή, πξνζαλαηνιηζκέλε ζηε γιψζζα-ζηφρν, ιεηηνπξγηθή θαη ζπζηεκηθή]. Ζ ζρέζε ηεο κεηάθξαζεο κε ηνλ πνιηηηζκφ είλαη ηδηαίηεξα ζηελή. Ο Kelly (1979:1) ζηελ πξψηε ζειίδα ηνπ βηβιίνπ ηνπ The Σrue Ηnterpreter παξνπζηάδεη ηνλ θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο ξφιν ηεο κεηάθξαζεο θαη ησλ κεηαθξαζηψλ ζηνλ πνιηηηζκφ: «ε Γπηηθή Δπξψπε νθείιεη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο ζηνπο κεηαθξαζηέο» [ε κηθ. δηθή καο]. πσο δηαβάδνπκε ζην Durant (1957:11): «Ο πνιηηηζκφο εμαξηάηαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο, νη νπνίνη επηηαρχλνπλ ή επηβξαδχλνπλ ηελ πνξεία ηνπ». Έλαο απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ απνθαζηζηηθά ηελ πνξεία θαη ηελ εμέιημε ησλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ηνπ νπνίνπ ε βαξχηεηα απμάλεηαη κε γεσκεηξηθή πξφνδν ζηηο κέξεο καο είλαη θαη ε κεηάθξαζε. Οη κεηαθξαζηηθέο ζπνπδέο, εηδηθά κεηά απφ ηελ εκθάληζε ην 1990 ηνπ Translation, History and Culture ησλ Bassnett θαη Lefevere, πξαγκαηνπνίεζαλ κηα μεθάζαξε ζηξνθή πξνο ηνλ πνιηηηζκφ. Ο Hermans (1999:15) αλαθέξεη φηη ηα θχξηα ζέκαηα πνπ απαζρνινχλ πιένλ ηνπο κειεηεηέο είλαη ε εμνπζία, ε ρεηξαγψγεζε ησλ καδψλ, νη θεκηληζηηθέο θαη κεηαπνηθηαθέο πξνζεγγίζεηο ηεο κεηάθξαζεο σο δχλακε θαη εξγαιείν ηεο ηζηνξίαο ηνπ πνιηηηζκνχ. ην πιαίζην απηφ, ε κεηάθξαζε απνηειεί γηα ηνλ Even-Zohar θαη ηνλ Hermans (1999:42) έλα επηζηεκνληθφ πεδίν πνπ θαζνξίδεη ηε δπλακηθή ηνπ πνιηηηζκνχ. Άιισζηε, ζχκθσλα κε ηελ πην πξφζθαηε ζέζε ηεο Micaela Munoz-Calvo (2010:2), ε κεηάθξαζε απνηειεί έλα πνιηηηζκηθφ

44 γεγνλφο ην νπνίν πεξηιακβάλεη απαξαίηεηα δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία θαη βνεζά ηηο δηαπνιηηηζκηθέο αληαιιαγέο θαη ηελ θαηαλφεζε. 2.2 Ζ κεηαθξαζενινγηθή πξνζέγγηζε ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο θαη ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ Ζ Δπξσπατθή Έλσζε δίλεη ηα ηειεπηαία ρξφληα ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηε δηαπνιηηηζκηθή ηεο πνιηηηθή. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή φξηζε ην έηνο 2008 σο ηελ επξσπατθή ρξνληά δηαπνιηηηζκηθνχ δηαιφγνπ (Intercultural dialogue support through EU programs, 2008:3), ζρεδηάδνληαο θαη πινπνηψληαο παξάιιεια πξνγξάκκαηα κε ζηφρν ηελ αλάπηπμε ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο. Ο αξκφδηνο επίηξνπνο Jan Figel γηα ηελ εθπαίδεπζε, ηελ θαηάξηηζε, ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηε λενιαία έζεζε ηνπο ζηφρνπο ησλ πξνγξακκάησλ γηα ηελ ελίζρπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο ζπλείδεζεο θαη ηνπ δηαπνιηηηζκηθνχ δηαιφγνπ. πρλά επαλαιακβάλνπκε ηνλ φξν δηαπνιηηηζκηθφ ή δηαπνιηηηζκηθφηεηα θαη ρξεηάδεηαη λα απνζαθελίζνπκε ην πεξηερφκελφ ηνπ. Ο φξνο δηαπνιηηηζκηθφ αθνξά ν,ηηδήπνηε έρεη ζρέζε ή κπνξεί λα ηνπνζεηεζεί, κεηαμχ δχν ή πεξηζζνηέξσλ αηφκσλ απφ δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο ( 2011). Θα κπνξνχζακε ζηνλ παξαπάλσ απιφ νξηζκφ ηνπ επηζέηνπ «δηαπνιηηηζκηθφ» λα πξνζζέζνπκε θαη φ,ηη βξίζθεηαη κεηαμχ νκάδσλ ή θνηλνηήησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ. Απφ ηελ πιεζψξα ησλ ζρεηηθψλ νξηζκψλ γηα ηε δηαπνιηηηζκηθφηεηα θαη ηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία, παξνπζηάδνπκε παξαθάησ ηνπο πξφζθαηνπο θαη ζχληνκνπο νξηζκνχο ηνπ Π. Γεσξγνγηάλλε (2007:37): Δλψ, κε ηνλ φξν «δηαπνιηηηζκηθφηεηα» ελλννχκε ηνλ ζπγθεξαζκφ πνιηηηζκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ δηαθφξσλ πνιηηηζκψλ ζην ίδην άηνκν, ζε ζχλνιν αηφκσλ ελφο έζλνπο ή ζην έζλνο γεληθά, κε ηνλ φξν «δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία» ελλννχκε πξψηνλ ηελ πξφζεζε ή θαη ηελ αλαγθαηφηεηα γηα επηθνηλσλία, πνπ κπνξεί λα πξαγκαησζεί ζε έλα κάθξν- ή κίθξν-επίπεδν. Καη ζρεηηθά κε ηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία (Γεσξγνγηάλλεο, 2007:37):

45 Οπνηεζδήπνηε αληαιιαγέο κεηαμχ εζλψλ ή θξαηψλ ή πνιηηηζκψλ ππνδειψλνπλ ηελ εθδήισζε κηαο πξφζεζεο γηα επηθνηλσλία θαη πξαγκάησζήο ηεο ζε πνιηηηζκηθφ επίπεδν. Να ζεκεησζεί φηη ε πξφζεζε απηή κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ηφζν ζε εζληθφ δηεζληθφ επίπεδν φζν θαη ζε δηαηνκηθφ δηνκαδηθφ. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επνκέλσο επηξξνή είλαη κηα κνξθή δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο κε ζπγθεθξηκέλα θαη αληρλεχζηκα απνηειέζκαηα ζηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο ή δέθηε θαη νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά ρξνληθά, γεσγξαθηθά, πνιηηηζηηθά, ηαμηθά, πνιηηηθά, θνηλσληθά, νηθνλνκηθά θηι. Οη κεηαθξάζεηο επνκέλσο, δελ είλαη ηίπνηα άιιν απφ έλα κέζν δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο θαη θαηά ζπλέπεηα πνιιέο θνξέο θαη κέζν δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο. Ζ κεηάθξαζε ζπκβάιιεη ζηε κεηαθνξά πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ απφ έλα πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα πξνο έλα άιιν ρξνλνηνπηθά, δειαδή πνιηηηζκηθά, γεσγξαθηθά θαη ρξνλνινγηθά. Ζ Gadis Rose (1997:11) ππνγξακκίδεη πσο δελ πξέπεη λα μερλάκε φηη ε θιαζζηθή ειιεληθή θαη ε ιαηηληθή γξακκαηεία επηβηψλνπλ ράξε ζηε κεηάθξαζε θαη δελ πξέπεη λα παξαιείπνπκε θαη ην γεγνλφο φηη πνιιά έξγα ζψζεθαλ εμαηηίαο ησλ κεηαθξάζεσλ ηνπο. Οη κεηαθξάζεηο απνηέιεζαλ ην κέζν γηα ηε δηάζσζε θαη δηάδνζε ησλ πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ ηεο θιαζζηθήο θιεξνλνκηάο. Καηά ηνλ Lambert (1994:25) ε κεηαθξαζενινγηθή έξεπλα βξίζθεη έλα κνλαδηθφ πεδίν αλάπηπμεο ζηηο αλζξσπηζηηθέο ζπνπδέο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηηο ζπνπδέο πνιηηηζκνχ. χκθσλα κε ηνλ Storey (1998:2) ε θεηκεληθή παξαγσγή απνηειεί αληηθείκελν έξεπλαο ησλ κεηαθξαζηηθψλ ζπνπδψλ αιιά ηαπηφρξνλα θαη ησλ ζπνπδψλ πνιηηηζκνχ. H κεηάθξαζε απνηειεί πνιηηηζκηθφ απνηχπσκα κηαο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπ. Οη κεηαθξαζηηθέο επηινγέο θαη ε ηππνινγία ησλ κεηαθξάζεσλ απνηππψλνπλ ην ραξαθηήξα ηνπ ζπζηήκαηνο ηνπ αλζξψπηλνπ πνιηηηζκνχ. Ο ίδηνο ζπγγξαθέαο (Storey, 1998:2), ζπλερίδεη ππνζηεξίδνληαο φηη νη βαζηθέο έλλνηεο ησλ ζπνπδψλ πνιηηηζκνχ είλαη Μαξμηζηηθέο, δεδνκέλνπ φηη ε θαηαλφεζε ηνπ πνιηηηζκνχ πξνυπνζέηεη ηελ αλάιπζή ηνπ ζε ζρέζε κε ηηο θνηλσληθέο δνκέο θαη ηελ ηζηνξηθή ζπλέρεηα. Ο Storey (1998:9) βαζηζκέλνο ζηε λέν-γθξακζηαλή εγεκνληθή ζεσξία πηζηεχεη πσο ππάξρεη κηα δηαιεθηηθή ζρέζε κεηαμχ ησλ κεζφδσλ παξαγσγήο θαη ηεο θαηαλάισζεο. Κάηη αλάινγν ηζρχεη θαη γηα ηελ παξαγσγή θαη θαηαλάισζε κεηαθξάζεσλ σο πνιηηηζκηθά αγαζά (πνπ απνηεινχλ πην ζπγθεθξηκέλα θεηκεληθά πνιηηηζκηθά πξντφληα) ηεο παγθφζκηαο βηνκεραλίαο πνιηηηζκνχ. Δμάιινπ,

46 ζχκθσλα κε ηε Routledge Encyclopedia of Translation Studies ηεο Baker (1998:190) νη εθδνηηθέο ζηξαηεγηθέο ησλ κεηαθξάζεσλ θαη ε παξαγσγή ηνπο γεληθά θαζνξίδνληαη νινθιεξσηηθά απφ ηηο εκπνξηθέο δπλάκεηο. πσο είδακε παξαπάλσ νη κεηαθξάζεηο, είηε είλαη πιηθέο σο θείκελα ζε έληππε κνξθή, είηε άπιεο σο θείκελα ζην δηαδίθηπν θαη ζηνλ θπβεξλνρψξν, απνηεινχλ εξγαιεία, κέζα θαη παξάγνληεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο. Οη επίδξαζε ησλ κεηαθξάζεσλ ελδέρεηαη λα είλαη κεγάιε, κηθξή ή θαη αλχπαξθηε. ζνλ αθνξά ηελ πνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ, ν Vermeer (1994:6) ζεσξεί φηη ν πνιηηηζκφο ζηφρνο είλαη ζε ζέζε λα θαηαλνήζεη ηελ επηξξνή κηαο κεηάθξαζεο, λα ηελ πηνζεηήζεη θαη λα εκπινπηηζηεί απφ ηελ εηζαγσγή λέσλ ηδεψλ θαη κνξθψλ ζην πιαίζην ηνπ, δειαδή κε άιια ιφγηα ζην πνιηηηζκηθφ ηνπ ζχζηεκα εηζαγσγήο. 2.3 Ζ δηαξθήο εμέιημε θαη αιιειεπίδξαζε πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ θαη κεηαθξάζεσλ: ν ξφινο ηεο κεηάθξαζεο ζηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία χκθσλα κε ηνλ Δπειπίδε (1956:8): «Υαξαθηεξηζηηθφ ησλ πνιηηηζκψλ είλαη ε αιιαγή». Οη κεηαθξάζεηο απνηεινχλ κέξνο ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο ελφο πνιηηηζκνχ ή δηαθνξεηηθά ελφο πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο. Καηά ηνλ Balboni (2007:10) ε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία βξίζθεηαη ζε ζπλερή αιιαγή, δεδνκέλνπ φηη νη πνιηηηζκνί αιιεινεπεξεάδνληαη ζπλερψο. Ο Hermans (1999:41) ππνζηεξίδεη φηη ε ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε ησλ κεηαθξάζεσλ απνδείρζεθε ηδηαίηεξα ρξήζηκε, εηδηθφηεξα ζηελ αλάιπζε ηεο επίδξαζήο ηνπο, δεδνκέλνπ φηη ην ζχλνιν ησλ κεηαθξάζεσλ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο έλα ππνζχζηεκα ηνπ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο εηζαγσγήο ηνπο (Πνιηηηζκφο Δηζαγσγήο) θαη απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ σο ππνζχζηεκα ηεο ζεκεηφζθαηξαο. Ζ πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά κεηαβηβάδεηαη σο έλα βαζκφ ζηηο επφκελεο γεληέο. ηε δηαδηθαζία απηή, έλα κέξνο ηεο ράλεηαη, έλα άιιν λέν πξνζηίζεηαη θαη θάπνην άιιν αλαλεψλεηαη ζηε δηάξθεηα ηεο εμέιημήο ηεο. Ζ κεηάθξαζε γηα ηηο Schäffner θαη Herting (1994:27) είλαη έλαο ηχπνο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο πνπ δηεπξχλεη ην θνηλφ ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θεηκέλνπ μεπεξλψληαο ηα γισζζηθά ζχλνξα. χκθσλα κε ηνπο Eysteinsson θαη Weissbort (2006:6): «ε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία πεξηιακβάλεη ηε κεηάθξαζε ε κεηάθξαζε ζπλεπάγεηαη

47 δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία θαη ε κεηάθξαζε είλαη ην θχξην πεδίν ζην νπνίν νη δηαθνξέο κπνξνχλ λα αλαθαιπθζνχλ, λα αμηνινγεζνχλ, λα εξκελεπζνχλ ή λα θαηαλνεζνχλ». Ζ ηζηνξία ησλ κεηαθξάζεσλ κηαο ρψξαο απνηειεί ηαπηφρξνλα θαη κηα ελδεηθηηθή ηζηνξία ησλ πνιηηηζκηθψλ επηδξάζεσλ πνπ δέρζεθε. Ζ Faull ππνζηεξίδεη φηη (2004:13) «ε ηζηνξία ηεο κεηάθξαζεο είλαη επίζεο ηζηνξία ηνπ μέλνπ». ηε δηαδηθαζία εμέιημεο ησλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ ε κεηάθξαζε ζπκβάιιεη ζηελ εηζαγσγή μέλσλ πνιηηηζκηθψλ ζηνηρείσλ. Γηα ηελ ίδηα (Faull, 2004:13), ν νηθνλνκηθά αλαπηπγκέλνο θφζκνο δέρεηαη ηελ εηζαγσγή ησλ λέσλ, μέλσλ ζηνηρείσλ ππφ ην πξίζκα ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο θαη ηεο εζλνηηθήο δηαθνξεηηθφηεηαο, ελψ νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο βιέπνπλ ηε δηαδηθαζία απηή σο εθκνληεξληζκφ, εθβηνκεράληζε θαη δπηηθνπνίεζε. Ο Eliot (1990:46) ζεσξεί φηη: «Σα ζχλνξα πνπ ρσξίδνπλ ηνπο πνιηηηζκνχο δελ είλαη, θαη δελ κπνξεί λα είλαη θιεηζηά», ελψ θαηά ηνλ Braudel (1990:151) ζπρλά νη πνιηηηζκνί επηθαιχπηνληαη. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, κηα πνιηηηζκηθή πνιηηηθή ζην πιαίζην ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ πνιηηηζκψλ ελδέρεηαη λα πξνθαιέζεη θαη αξλεηηθά απνηειέζκαηα. Ο ζεκειησηήο ηεο ζεσξίαο ηεο ζχγθξνπζεο ησλ πνιηηηζκψλ Huntington (1999:54) παξαδέρεηαη φηη «ηα δηαθνξεηηθά είδε θνπιηνχξαο ησλ ιαψλ αιιειεπηδξνχλ θαη επηθαιχπηνληαη». χκθσλα κε ηνλ Huntington (1999:124), ζπρλά νη κεηαθξάζεηο απνηεινχλ αηηία πνιηηηζκηθψλ παξεμεγήζεσλ θπξίσο αλάκεζα ζηνλ αξαβηθφ θαη δπηηθφ θφζκν, θαζψο «ε γλψζε κεηαδίδεηαη κέζσ ησλ κεηαθξάζεσλ πνπ ζπλήζσο είλαη πεξηνξηζκέλεο θαη θαθήο πνηφηεηαο» ζε παλεπηζηήκηα πνπ «δελ πξνζθέξνπλ ηδηαίηεξε επαθή κε ηε κεηξνπνιηηηθή παγθφζκηα θνπιηνχξα». Πάλσ ζ απηφ ν Κoechler (2003:315) ππνζηεξίδεη φηη: «Μηα απφ ηηο πεξηζζφηεξν ζνβαξέο απεηιέο ηεο δηεζλνχο εηξήλεο θαη ζηαζεξφηεηαο, είλαη ε δηαηήξεζε ή δεκηνπξγία ερζξηθψλ ζηεξενηχπσλ κεηαμχ ησλ πνιηηηζκηθψλ γξακκψλ». Ζ επηινγή ελφο θεηκέλνπ λα κεηαθξαζηεί απφ κηα γιψζζα θαη πνιηηηζκφ πξνο κηα άιιε, ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ αμία θαη ην ξφιν ηνπ θεηκέλνπ ζηνλ ΠΔ, αιιά θαη φιν θαη πεξηζζφηεξν κε ηηο κεηαθξαζηηθέο θαη εθδνηηθέο ζηξαηεγηθέο (RETS, 1998: ). O Venuti (2004:25) εμεηάδεη ην δήηεκα ηεο επηινγήο θεηκέλσλ πξνο κεηάθξαζε ή επαλακεηάθξαζε σο παξάγνληα πνιηηηθήο θαη πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζεσξψληαο ηε κεηάθξαζε σο κηα πνιηηηζκηθή πξαθηηθή πνπ δεκηνπξγεί αμίεο, γισζζηθέο θαη ινγνηερληθέο, ζξεζθεπηηθέο θαη πνιηηηθέο, εκπνξηθέο θαη εθπαηδεπηηθέο. Ο Lambert (1993:102) αλαθέξεη φηη ε δηαδηθαζία ηεο κεηάθξαζεο θαη

48 ηεο εηζαγσγήο πνιηηηζκηθψλ πξντφλησλ πεξηιακβάλεη ηελ εηζαγσγή αμηψλ. ηαλ ζχκθσλα κε ηνλ ίδην (1993:102), δηαβάδνπκε έλα κεηαθξαζκέλν θείκελν, βιέπνπκε κηα μέλε ηαηλία, δηαθήκηζε ή ηειενπηηθφ πξφγξακκα «δελ εηζάγνπκε απιά ηζηνξίεο, εηζάγνπκε επίζεο πνιηηηζκφ, γιψζζα θαη αμίεο». Ο Vermeer (1994:6) αλαθέξεη πσο «κηα κπζηθή κεηάθξαζε κεηαβάιιεη ηνλ πνιηηηζκφ ζηφρν κε ηελ κεηαηξνπή ελφο πνιηηηζκηθνχ αληηθεηκέλνπ πεγή πςψλνληαο ηνλ πνιηηηζκφ ζηφρν ζε έλα αλψηεξν επίπεδν, αλαπηχζζνληαο ηνλ» θαη πσο «ζπκβάιιεη ζηελ εμέιημε ηνπ πνιηηηζκνχ». Ο ξφινο ηεο κεηάθξαζεο ζηελ επηξξνή θαη εμέιημε ησλ πνιηηηζκψλ είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο θαη γηα ηνπο Eysteinsson θαη Weissbort (2006:1) νη νπνίνη πηζηεχνπλ φηη «ε ηζηνξία ησλ δηεζλψλ επαθψλ θαη ηεο πνιηηηζκηθήο αλάπηπμεο, δηακέζνπ θαη πέξα απφ ηελ Δπξψπε, κπνξεί λα ραξαρζεί ζεκεηψλνληαο ηηο δηαδξνκέο ησλ κεηαθξάζεσλ». πσο γξάθεη ν Geertz (2003:303): «Ζ πνιηηηθή κηαο ρψξαο αληαλαθιά ην ζρέδην ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο». ηελ πνιηηηζκηθή πνιηηηθή εληάζζεηαη ε κεηάθξαζε πνπ εμειίζζεηαη παξάιιεια θαη ζε αλαινγία κε ηελ εμέιημε ελφο πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο. Γηα παξάδεηγκα, ε αλάγθε ελφο ζπζηήκαηνο πνιηηηζκνχ γηα ηερληθέο γλψζεηο, φπσο ε Ηαπσλία κεηά ην Β Παγθφζκην, επηβεβαηψλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηεο κεηαθξαζηηθήο ηεο παξαγσγήο ζηηο δεθαεηίεο 50, 60 θαη 70 αθνξνχζε εγρεηξίδηα ηερληθψλ γλψζεσλ, κεραληθήο θαη ηερλνινγίαο. ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΗΗΗ. Γεσπνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή γεσγξαθία ηεο κεηάθξαζεο 3.1 Πνιηηηζκηθή γεσγξαθία θαη πεξηβάιινλ ηεο κεηάθξαζεο Οη πνιηηηζκνί εθηφο απφ ηε ρξνληθή ή ηζηνξηθή ηνπο δηάζηαζε, ηελ νηθνλνκηθή, ηελ θνηλσληθή, ηελ πνιηηηθή θαη άιιεο, έρνπλ θαη κηα γεσγξαθηθή δηάζηαζε. Απηή ηελ φςε ηνπο κειεηά, πεξηγξάθεη θαη αλαιχεη ε πνιηηηζκηθή γεσγξαθία. χκθσλα κε ηνπο Βaldwin, Longhurst, McCracken, Ogborn θαη Smith (2004:137), ε ζεκεξηλή πνιηηηζκηθή γεσγξαθία είλαη ζπγρξνληθή, ηζηνξηθή, αθνξά ην ρψξν φπσο θαη ην ηνπίν, είλαη αζηηθή θαη αγξνηηθή, αθνξά ηηο ζρέζεηο εγεκνλίαο θαη αληίζηαζεο θαη ζέηεη ηνλ πνιηηηζκφ ζην επίθεληξν ηεο αλζξψπηλεο δσήο.

49 Ζ δηεζλνπνίεζε ησλ θνηλσληψλ ζε παγθφζκην επίπεδν ζηε ζχγρξνλε κνξθή ηεο, πνπ ζχκθσλα κε ηνλ Lambert (2010:35) μεθίλεζε πνιχ πξηλ ηνλ 20 ν αηψλα θαη επηηάρπλε απφ ην Β Παγθφζκην Πφιεκν θαη έπεηηα, επεξέαζε ηε ιεηηνπξγία θαη ηε ζέζε ηεο κεηάθξαζεο. πσο γξάθεη ν ίδηνο (Lambert, 2010:34), πιένλ ε αλάιπζε ησλ ζεκεξηλψλ κεηαθξαζηηθψλ θαηλνκέλσλ σο πνιηηηζκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ή ηεθκεξίσλ είλαη έλα πνιχ δηαθνξεηηθφ δήηεκα, ζε ζρέζε κε ηηο αλαιχζεηο πνπ δηεμάγνληαλ θαηά ην παξειζφλ. Ο Cronin ([2003] 2007:172, κηθ. Παλ. Κειάλδξηα), αθνχ παξνπζηάδεη ηηο δηαζηάζεηο ηεο λέαο γεσγξαθίαο ηεο κεηάθξαζεο ζην Translation and Globalization (2003), ππνζηεξίδεη φηη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ε πεξηζσξηνπνηεκέλε επηζηήκε ηεο κεηάθξαζεο «είλαη ν πην πιαηχο δξφκνο γηα λα θαηαλνήζνπλ [νη ζεσξεηηθνί ηεο κεηάθξαζεο] ηελ παγθφζκηα επνρή θαη ηε κεηαβαιιφκελε νηθνλνκία θαη πνιηηηθή ηεο κεηάθξαζεο θαη ηεο θνπιηνχξαο». Οη κεηαθξάζεηο σο πνιηηηζκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ή πνιηηηζκηθά ηεθκήξηα δεκηνπξγνχλ ηε δηθή ηνπο πνιηηηζκηθή γεσγξαθία: ηελ πνιηηηζκηθή γεσγξαθία ησλ κεηαθξάζεσλ, ε νπνία απνηππψλεηαη κε ηε βνήζεηα ηνπ κεζνδνινγηθνχ εξγαιείνπ ηεο ραξηνγξαθίαο ζε ζεκαηηθνχο γεσγξαθηθνχο-πνιηηηζκηθνχο ράξηεο. ην άξζξν ηνπ The Languages of Translations Keys to the Dynamics of Culture ν Lambert (2010:52) αλαθέξεη φηη «ε δηαθνξνπνίεζε ησλ γεσγξαθηθψλ-πνιηηηζκηθψλ ραξηψλ πνπ κπνξεί λα θαηαζηήζεη ηνλ θφζκν ησλ κεηαθξάζεσλ πεξηζζφηεξν μεθάζαξν κνηάδεη νπηνπηθή, εθηφο απφ νξηζκέλεο θαη ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο». Ζ ρξήζε ηεο ζεκαηηθήο ραξηνγξαθίαο θαη ησλ πνιηηηζκηθψλ ραξηψλ σο εξγαιεία γηα ηελ απνηχπσζε ησλ κεηαθξάζεσλ σο πνιηηηζκηθψλ ηεθκεξίσλ, ξνψλ ή δξαζηεξηνηήησλ ζην πιαίζην ηεο πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο ηεο κεηάθξαζεο απνηειεί κηα πξφθιεζε γηα ην κέιινλ ηεο κεηαθξαζενινγίαο. 3.2 Γεσπνιηηηθή ηεο κεηάθξαζεο ην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία θαη ηδηαίηεξα κεηά απφ ην ζπκβνιηθφ γεγνλφο ηεο 11 εο επηεκβξίνπ 2001, εληάζεθαλ νη γεσπνιηηηζκηθέο δηαθνξέο θαη ζπγθξνχζεηο. Ο Cronin ([2003] 2007:40) αλαθέξεη ζρεηηθά φηη: «ε έληνλε θηλεηηθφηεηα θαη φρη ε εμνκάιπλζε ησλ δηαθνξψλ, ππφ ηελ έλλνηα ηεο

50 εμάιεηςεο ησλ ηξηβψλ ζηελ θπθινθνξία ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο ζεκείσλ θαη ρσξψλ, αλαδεηθλχεη αθφκε πεξηζζφηεξν ηε ζπνπδαηφηεηα ησλ κεηαθξαζηηθψλ δεηεκάησλ». Παξάιιεια, ε γεσπνιηηηθή αλάιπζε σο δηεπηζηεκνληθή αλαπηχρζεθε ζε κεγάιν βαζκφ θαη ζπλδέζεθε θαη κε ηε κεηάθξαζε (βι. Simeoni 2008, Norms and the State. The Geopolitics of Translation Theory), εηδηθφηεξα (Snell-Hornby, 2006:47) κεηά ηε ζηξνθή ηεο κεηαθξαζενινγηθήο έξεπλαο ζε δεηήκαηα πνιηηηζκνχ θαη πην πξφζθαηα ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ζε δεηήκαηα θπξηαξρίαοεμνπζίαο-ηζρχνο. Έλαο νξηζκφο γηα ηε χγρξνλε πζηεκηθή Γεσπνιηηηθή Αλάιπζε δφζεθε απφ ην Μάδε (1996:28): «Γεσπνιηηηθή αλάιπζε ελφο γεσγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο αληζνξξφπνπ θαηαλνκήο ηζρχνο θαιείηαη ε γεσγξαθηθή εθείλε κέζνδνο ε νπνία κειεηά, πεξηγξάθεη, θαη πξνβιέπεη ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ηηο επηπηψζεηο ησλ ζρέζεσλ ησλ αληηηηζεκέλσλ θαη δηαθξηηψλ δηεζλψλ δξάζεσλ αλαθαηαλνκήο ηζρχνο θαη ησλ ηδενινγηθψλ κεηαθπζηθψλ πνπ ηηο θαιχπηνπλ, ζην πιαίζην ησλ γεσγξαθηθψλ ζπκπινθψλ πνπ νη δξάζεηο απηέο εληνπίδνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ». Ζ γεσπνιηηηθή πξνζθέξεη ζηε κεηάθξαζε έλα ζεκαληηθφ επηζηεκνληθφ εξγαιείν, ηε γεσπνιηηηθή αλάιπζε ηεο θπθινθνξίαο (Verkehr) θαη ησλ κεηαθνξψλ ηνπ Ratzel, ην νπνίν ζα ρξεζηκνπνηήζνπκε πην θάησ ζηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηνπ ρξνλφηνπνπ ησλ ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ ζηελ έξεπλά καο. Ο Μάδεο εμεγεί πσο ην κεζνδνινγηθφ εξγαιείν αλάιπζεο ηεο θπθινθνξίαο (2002:13): «εκπεξηέρεη ηξία sine qua non ζηνηρεία: α) ηνλ γεσγξαθηθφ ρψξν «εθθίλεζεο / εθπνκπήο», β) ηνλ γεσγξαθηθφ ρψξν «πξννξηζκνχ / άθημεο / έιμεο» θαη γ) ηελ κεηαμχ ηνπο απφζηαζε. Ζ βαζχηεξε, ινηπφλ, νπζία ηεο Verkehr δελ είλαη απιψο γεσγξαθηθή, αιιά θαη γεσγξαθηθώο θαζνξηδόκελε» [νη επηζεκάλζεηο είλαη ηνπ ίδηνπ ηνπ ζπγγξαθέα]. Ζ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ απφ έλα ζχζηεκα πνιηηηζκνχ εμαγσγήο πξνο έλα άιιν πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα εηζαγσγήο δελ κπνξεί λα κελ ζπκπεξηιακβάλεη ην ρψξν «εθθίλεζεο-εθπνκπήο» ησλ κεηαθξάζεσλ, ην ρψξν «πξννξηζκνχ» ηνπο θαζψο θαη ηε κεηαμχ ηνπο απφζηαζε θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν θαηέιεμαλ ζηνλ πξννξηζκφ ηνπο. Ζ γεσπνιηηηθή θπθινθνξία ησλ κεηαθξάζεσλ ηεο έξεπλαο παξνπζηάδεηαη ζην θεθ κε ηίηιν ηνπνινγηθή αλάιπζε.

51 Σα ηειεπηαία ρξφληα θαη εηδηθφηεξα κεηά απφ ηε ζηξνθή ησλ κεηαθξαζηηθψλ ζπνπδψλ θαη ηεο έξεπλαο γχξσ απφ κεηαθξαζηηθά δεηήκαηα πξνο ηνλ πνιηηηζκφ, ηελ εμνπζία θαη ηελ παγθνζκηνπνίεζε, πνπ αλαιχεη δηεμνδηθά ε Mary Snell-Hornby ην 2006 ζην Σhe Turns of Translation Studies, εκθαλίδνληαη νξηζκέλνη κειεηεηέο νη νπνίνη θάλνπλ ιφγν γηα ηε γεσπνιηηηθή ηεο κεηάθξαζεο. Ζ γεσπνιηηηθή δηάζηαζε ηεο κεηάθξαζεο ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ αλάπηπμε ηεο επηθνηλσλίαο αλάκεζα ζηνπο δηάθνξνπο ιανχο θαη ηα εζληθά πνιηηηζκηθά ηνπο ζπζηήκαηα, εμαηηίαο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ηεο νηθνλνκίαο, ησλ κεηαθνξψλ, ηνπ θεθαιαίνπ θαη ησλ ζπλαιιαγψλ. Ζ παγθνζκηνπνίεζε νδήγεζε ζε κηα έθξεμε ηνπ φγθνπ παξαγσγήο κεηαθξάζεσλ ηηο δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. χκθσλα κε ηνλ Venuti, ε κεηάθξαζε είλαη κηα πνιηηηζκηθή πξάμε πνπ είλαη βαζηά ζπλδεδεκέλε κε ηηο ζρέζεηο θπξηαξρίαο θαη εμάξηεζεο (1998:158). Οη κεηαθξάζεηο απνηεινχλ ηεθκήξηα ησλ παξαπάλσ ζρέζεσλ γεσπνιηηηθήο ηζρχνο. Ζ γεσπνιηηηθή ηεο κεηάθξαζεο πεξηγξάθεη, αλαιχεη θαη εμεγεί ηηο επηινγέο θαη ηα απνηειέζκαηα ησλ επηινγψλ ελφο πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο. Οξηζκέλα απφ ηα αληηθείκελα κειέηεο ηεο γεσπνιηηηθήο θαη ηεο γεσηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο είλαη ν ηφπνο θαη ν ρξφλνο παξαγσγήο ησλ κεηαθξάζεσλ, ν ηφπνο θαη ρξφλνο πξννξηζκνχ, νη άμνλεο κεηαθνξάο, ηα κέζα κεηαθνξάο, νη πνζφηεηεο παξαγσγήο: εηζαγσγήο ή εμαγσγήο, νη ρσξηθέο δηαζηάζεηο ηεο δηάδνζεο ησλ κεηαθξάζεσλ, ηα είδε ησλ θεηκέλσλ πνπ επηιέγνληαη ή απνξξίπηνληαη λα εηζαρζνχλ ή λα εμαρζνχλ θαη γηα πνην ιφγν, ηα απνηειέζκαηα ησλ επηινγψλ θαηά ηφπνπο θ.α. Γηα ηελ Baker (2010:285), νη κεηαθξάζεηο πξέπεη λα θαηαλνεζνχλ σο «άληζε αληαιιαγή» πνπ ιακβάλεη ρψξα ζε έλα ηζρπξά ηεξαξρεκέλν θφζκν. Ο Simeoni (2008:339) ζην άξζξν ηνπ Norms and the State. The Geopolitics of Translation Theory παξνπζηάδεη ην γεσπνιηηηθφ ππφζηξσκα ηεο ζεσξίαο ηεο κεηάθξαζεο. Οη Sakai θαη Solomon (2006:27) ζηελ εηζαγσγή ηνπ Translation, Biopolitics, Colonial Difference ηεο πνιπγισζζηθήο ζεηξάο πνιηηηζκηθήο ζεσξίαο θαη κεηάθξαζεο «Traces», δελ βιέπνπλ πιένλ ηε κεηάθξαζε σο κηα ιεηηνπξγία κεηαθνξάο πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ, αιιά σο «κηα ζπγθεθξηκέλε κνξθή ζπζηεκηθήο ζπλελνρήο. Με άιια ιφγηα είλαη κηα παγθφζκηα εθαξκνζκέλε ηερληθή θπξηαξρίαο», ε νπνία ζπλερίδνπλ νη ίδηνη (2006:28) «ιακβάλεη έλα δσηηθφ ηζηνξηθφ ξφιν, παξφκνην κε απηφ πνπ δηαδξακάηηδε ε εξγαζία» ζηε Μαξμηζηηθή ζεσξία θαη αλάιπζε. Οη κεηαθξάζεηο απνηεινχλ θείκελα πνπ ηνπνζεηνχληαη ζηα ζχλνξα, ζηα φξηα ησλ γισζζηθψλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ (testi di confine). Ζ ηδηαηηεξφηεηα ησλ κεηαθξάζεσλ, σο θεηκεληθψλ πνιηηηζκηθψλ πξντφλησλ, πνπ ηνπνζεηνχληαη ζηα φξηα

52 ησλ πνιηηηζκψλ, απνηειεί έλα θαηλφκελν κε ζπγθεθξηκέλεο ρσξηθέο δηαζηάζεηο. Ο Lambert (1991: ) ππνζηεξίδεη φηη ε ραξηνγξαθία είλαη πεξηζζφηεξν ρξήζηκε απφ ηελ ηζηνξηνγξαθία γηα λα θαηαδείμεη ηα θαλάιηα δηαλνκήο ησλ κεηαθξαζκέλσλ ή άιισλ θεηκεληθψλ πξντφλησλ, ηηο νηθνλνκηθέο ξνέο, ηνλ φγθν ηνλ κεηαθξαζκέλσλ ζε ζρέζε κε ηα κε κεηαθξαζκέλα έξγα, ηε δεκφζηα θαη ηδησηηθή επηθνηλσλία, ηελ πνιηηηζκηθή θαη θνηλσληθή γεσγξαθία ηεο κεηάθξαζεο. Ζ γεσπνιηηηθή ηεο κεηάθξαζεο βξίζθεη ζηηο απφςεηο ηνπ Lambert έλα αμηφπηζην θαη ρξήζηκν κεζνδνινγηθφ εξγαιείν, ψζηε λα εμεγήζεη πνιιά απφ ηα θαηλφκελα θαη ηα εξσηεκαηηθά πνπ αλαθχπηνπλ ηα ηειεπηαία ρξφληα ζην λέν παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ επηθνηλσλίαο. 3.3 Οηθνινγία ηεο κεηάθξαζεο: ε δηαζπζηεκηθφηεηα θαη πνιχπνηθηιφηεηα ησλ κεηαθξάζεσλ Ο Williams (1977:115) αλαθέξεη φηη ε πνιηηηζκηθή παξάδνζε είλαη πάληα «επηιεθηηθή». Οη Eysteinsson θαη Weissbort πηζηεχνπλ φηη ην ίδην ηζρχεη θαη γηα ηε κεηάθξαζε, ζεσξψληαο φηη «ε δηαδηθαζία επηινγήο, κε άιια ιφγηα ε δεκηνπξγία θαλφλα πνπ δηακνξθψλεη ηε βάζε ησλ ιφγησλ παξαδφζεσλ, είλαη εμαξηψκελε απφ ηηο κεηαθξάζεηο, νη νπνίεο εμαζθαιίδνπλ ηελ επηβίσζε ηνπ έξγνπ» (2006:3). Ζ κειέηε ησλ κεηαθξάζεσλ φκσο δελ πεξηνξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζηνπο κεηαθξαζηέο θαη ζηηο επηινγέο ηνπο αιιά πεξηιακβάλεη θαη άιινπο παξάγνληεο φπσο ε παξαγσγή, ε δηαλνκή, ε θαηαλάισζε, ε θξηηηθή θηι. Μπνξνχκε λα απνκνλψζνπκε δχν ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ησλ κεηαθξάζεσλ: ηε δηαζπζηεκηθφηεηά θαη ηελ πνιππνηθηιφηεηά ηνπο. Ζ κεηάθξαζε ελφο θεηκέλνπ είλαη δηαζπζηεκηθή δεδνκέλνπ φηη εηζέξρεηαη ζην ζχζηεκα ελφο ΠΔ απφ έλα άιιν ζχζηεκα ΔΠ. Δπίζεο, ζπρλά παξνπζηάδεηαη ην θαηλφκελν έλα θείκελν λα έρεη κεηαθξαζηεί πεξηζζφηεξεο απφ κία θνξά. Γηα παξάδεηγκα ε Locandiera ηνπ Carlo Goldoni, έρεη κεηαθξαζηεί αξθεηέο θνξέο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά, ζε δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηφδνπο, ζε δηαθνξεηηθέο πφιεηο, απφ δηαθνξεηηθνχο κεηαθξαζηέο θαη κε δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο (κε ηελ αθνξκή κηαο

53 παξάζηαζεο ή σο έθδνζε ινγνηερληθνχ θεηκέλνπ θ.α.). Πξφθεηηαη γηα ηηο κεηαθξάζεηο ελφο θεηκέλνπ πνπ πξνέξρεηαη απφ έλα άιιν πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα θαη πην ζπγθεθξηκέλα ην ηηαιηθφ, νη νπνίεο απνηεινχλ κέξνο ηνπ λενειιεληθνχ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο θαη παξάιιεια εκθαλίδνπλ κηα πνηθηιφηεηα ζε αξηζκφ, ζηφρνπο, κνξθή, πεξηερφκελν, ζθνπνχο, θαη πνηθηινκνξθία ζηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ζηηο ρξνλνηνπηθέο ηνπο ζπληεηαγκέλεο. Ζ ζεσξία ηνπ Γαξβίλνπ (Σhe Origin of Species, 1859) γηα ηελ θαηαγσγή θαη ην κεραληζκφ εμέιημεο ησλ εηδψλ έρεη μεπεξάζεη ηα φξηα ηεο βηνινγίαο θαη έρεη απνθηήζεη δηεπηζηεκνληθέο δηαζηάζεηο. Γηα παξάδεηγκα, ππάξρεη ζηελ νηθνλνκηθή θαη δηνηθεηηθή επηζηήκε ε έλλνηα ηνπ νηθνλνκηθνχ δαξβηληζκνχ, πνπ ζεσξεί φηη ζ έλα νηθνλνκηθφ ζχζηεκα επηβηψλνπλ θαη εμειίζζνληαη νη δπλακηθφηεξεο θαη πεξηζζφηεξν επέιηθηεο θαη πξνζαξκφζηκεο ζε λέα δεδνκέλα εηαηξείεο. Μπνξνχκε λα εληνπίζνπκε αλαινγίεο θαη λα βξνχκε εθαξκνγέο ηεο ζεσξίαο ηνπ Γαξβίλνπ θαη ζην πεδίν ηεο κεηαθξαζενινγίαο. Μηα δαξβηληζηηθή πξνζέγγηζε ησλ κεηαθξάζεσλ, ελδερνκέλσο λα κπνξεί λα εμεγήζεη ηελ εμέιημε, ηελ πνξεία θαη ηε δπλακηθή νξηζκέλσλ κεηαθξάζεσλ ζε αληίζεζε κε θάπνηεο άιιεο. ε πεξηπηψζεηο κειέηεο ελφο ζψκαηνο (Corpus) κεηαθξάζεσλ, ε έλλνηα ηνπ δαξβηληζκνχ κπνξεί λα ζπλδξάκεη δίλνληαο απαληήζεηο ζε εξσηήκαηα φπσο: πνηεο κεηαθξάζεηο επηβηψλνπλ θαη γηαηί, πνηα είδε θεηκέλσλ, ζε πνηεο γιψζζεο, πνηα θείκελα επαλακεηαθξάδνληαη θαη πσο εμειίζζνληαη. χκθσλα κε ηελ Munoz-Calvo (2010:5): «Ζ επηβίσζε είλαη έλα παγθφζκην δήηεκα ζηηο κέξεο καο πνπ αθφκε εμαξηάηαη απφ ηελ επηηπρεκέλε επηθνηλσλία ε νπνία αθφκε εμαξηάηαη απφ ηε κεηάθξαζε. Ζ κεηάθξαζε παίδεη έλα δσηηθφ ξφιν ζε απηφ ην λέν παγθνζκηνπνηεκέλν πιαίζην». Ζ πνιππνηθηιφηεηα θαη δηαζπζηεκηθφηεηα ησλ κεηαθξάζεσλ ζην παγθνζκηνπνηεκέλν πεξηβάιινλ επηθνηλσλίαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ κεηαθξαζηηθνχ δαξβηληζκνχ, νδεγνχλ ζε κηα νηθνινγία ηεο κεηάθξαζεο ζε δηεζλέο θαη ηνπηθφ επίπεδν. πσο ηα βηνινγηθά είδε ζηε ζεσξία ηνπ Γαξβίλνπ έηζη θαη νη κεηαθξάζεηο ηαμηδεχνπλ, απνκνλψλνληαη, εμαθαλίδνληαη, επεξεάδνπλ ην πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν δηαδίδνληαη θαη επεξεάδνληαη (επαλακεηαθξάζεηο πνπ δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηηο αξρηθέο κεηαθξάζεηο), επηβηψλνπλ ή ράλνληαη, δεκηνπξγνχλ θαλφλα, παξαιιάζζνληαη, ελψ νξηζκέλα είδε θεηκέλσλ επλννχληαη θαη εμειίζζνληαη ζε ζπγθεθξηκέλα πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα ζε αληίζεζε κε θάπνηα άιια.

54 Ζ πνιππνηθηιφηεηα θαη δηαθνξεηηθφηεηα ησλ κεηαθξάζεσλ εμαξηάηαη άκεζα θαη απφ έλα άιιν παξάγνληα: ηε κεηαβιεηή ηεο πνιπγισζζίαο. Ζ δηαθνξεηηθφηεηα ησλ κεηαθξάζεσλ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ νκηινπκέλσλ θαη γξαπηψλ γισζζψλ ζηνλ θφζκν. Δίλαη επνκέλσο ινγηθφ, σο ζρέζε απιήο αλαινγίαο, φηαλ κεηψλεηαη ν αξηζκφο ησλ γισζζψλ λα πεξηνξίδεηαη ν αξηζκφο θαη ε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ κεηαθξάζεσλ. Ο Cronin (2006:121) αλαθεξφκελνο ζην κέιινλ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ζην έξγν ηνπ Translation and Identity ππνζηεξίδεη φηη νη κεηαθξαζηέο θαη κεηαθξαζενιφγνη «ζα πξέπεη λα βξίζθνληαη ζην κέησπν ησλ εθζηξαηεηψλ γηα ηελ πξνζηαζία θαη δηδαζθαιία ησλ δηαθνξεηηθψλ γισζζψλ». Ο πινχηνο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ηεο πνιππνηθηιφηεηαο είλαη ηα ζηνηρεία πνπ δίλνπλ δνπιεηά ζηνπο κεηαθξαζηέο. Αλ νη θάηνηθνη φινπ ηνπ πιαλήηε ζπλέθιηλαλ ζην λα ρξεζηκνπνηνχλ κία γιψζζα φπσο ηελ παγθφζκηα αγγιηθή (globish), ε κεηαθξαζηηθή δξαζηεξηφηεηα ζα ζηακαηνχζε θαη ε επηζηήκε ηεο κεηάθξαζεο ζα εμαθαλίδνληαλ. Ζ κειέηε ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά (it el) ζηελ παιηά ζπιινγή εληχπσλ θεηκέλσλ ηεο ΚΓΒΚ, ρξεζηκνπνηεί ηηο έλλνηεο ηεο δηαζπζηεκηθφηεηαο θαη ηεο πνιππνηθηιφηεηαο ζηε δηακφξθσζε ησλ κεηαβιεηψλ πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηνπ ηηαιν-ειιεληθνχ corpus. Απφ ηε κηα πιεπξά πεξηγξάθνληαη κεηαθξάζεηο κε δηαζπζηεκηθά ραξαθηεξηζηηθά, νη νπνίεο απφ ην ηηαιηθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα εηζήρζεζαλ ζην λενειιεληθφ, ελψ απφ ηελ άιιε αλαιχεηαη ε πνιππνηθηιφηεηά ηνπο κε ηε βνήζεηα ησλ αλάινγσλ κεηαβιεηψλ ζην θεθ. V. Κεθάιαην ΗV. Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο 4.1 Μηα λέα γεσπνιηηηζκηθή κεζνδνινγία ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ Ζ γεσπνιηηηζκηθή κεζνδνινγία ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ έληππσλ έξγσλ, ρεηξφγξαθσλ θεηκέλσλ ή άιισλ γξαπηψλ ηεθκεξίσλ ελφο ΔΠ πξνο έλα ΠΔ ζηεξίδεηαη ζηελ πεξηγξαθή θαη

55 ζπγθξηηηθή αλάιπζε ελφο corpus ή νξηζκέλσλ corpora. Ζ κεζνδνινγία πξνυπνζέηεη ηε ζπιινγή ελφο corpus ή corpora κειέηεο ησλ κεηαθξάζεσλ βάζεη νξηζκέλσλ θξηηεξίσλ. Ο Αston (Beeby [επ.], 2009:ix) αλαθέξεη πσο ηα δεδνκέλα ελφο corpus ζα πξέπεη λα εξκελεχνληαη θαη λα αμηνινγνχληαη ζπγθξηηηθά ψζηε λα θαηαθέξνπκε λα θαηαιήμνπκε ζε ζπκπεξάζκαηα. Αλ ζέινπκε γηα παξάδεηγκα λα κειεηήζνπκε ηε δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζε δχν δηαθνξεηηθέο ρψξεο φπσο ζηελ Διιάδα ή ζηελ Αιβαλία, ή ζε δχν δηαθνξεηηθέο πφιεηο, γηα παξάδεηγκα ζηε Φιψξηλα θαη ζηελ Κνξπηζά, ζα πξέπεη πξψηα λα θαηαζθεπάζνπκε ηα ζψκαηα έξεπλαο, δειαδή δχν corpora ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ (έλα γηα ηελ θάζε πεξίπησζε) κεηά απφ έξεπλα πεδίνπ ζηηο αληίζηνηρεο αληηπξνζσπεπηηθέο δεκφζηεο βηβιηνζήθεο. Οη βηβιηνζήθεο γεληθφηεξα, είηε είλαη δεκνηηθέο, δεκφζηεο, ηδησηηθέο ζπιινγέο ηδξπκάησλ θηι. ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν αληηπξνζσπεπηηθφ αξηζκφ θεηκεληθψλ ηεθκεξίσλ κηαο πφιεο ή κηαο πεξηνρήο. Δηδηθφηεξα γηα ηελ πεξίπησζε ηεο ΝΑ Δπξψπεο ζην πιαίζην ησλ πέληε πεξίπνπ αηψλσλ Οζσκαληθνχ δπγνχ, ν Καξαλάζηνο (2001: ) αλαθέξεη γηα ην βηβιηεκπφξην, ηα δίθηπα δηαλνκήο θαη ηηο ζπγθεληξψζεηο βηβιίσλ φηη ηα βηβιία απνηεινχζαλ ζπάληα θαη αθξηβά πνιηηηζηηθά αγαζά θαη επηπιένλ, πιελ εμαηξέζεσλ, δελ ππήξραλ ηππνγξαθεία θαη βηβιηνπσιεία ζηελ Διιάδα κέρξη ην Ο Καξαλάζηνο (2001:120) αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά: Δθηφο απφ ηηο εκπνξνπαλεγχξεηο, ηνπο βηβιηεκπφξνπο, ηνπο ιφγηνπο θίινπο, ηελ αληηγξαθή ρεηξνγξάθσλ, βηβιία κπνξνχζε λα βξεη θαλείο [ζηε δηάξθεηα ηεο Σνπξθνθξαηίαο] ζε ζρνιηθέο βηβιηνζήθεο. ρνιεία ηδξχνληαη ηνλ 17 ν αη. θαη εμήο ζε νιφθιεξν ηνλ ειιεληθφ ρψξν, Ησάλληλα, Κνδάλε, ηάηηζηα, Σίξλαβν, Μειηέο, Υίνο, Γεκεηζάλα θηι. θαη δηαζέηνπλ βηβιηνζήθε γλσξίδνπκε πεξί ηηο είθνζη βηβιηνζήθεο-, ε νπνία απνηειεί απαξαίηεην εξγαιείν ηεο εθπαίδεπζεο. Ζ βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο απνηειεί επνκέλσο κηα απφ ηηο πεξίπνπ είθνζη θηβσηνχο γλψζεο ηνπ επξχηεξνπ γεσπνιηηηθά ειιεληθνχ ρψξνπ, αληηπξνζσπεχνληαο κε ηηο παιηέο ζπιινγέο ηεο ηηο ζρέζεηο, ηηο επαθέο, ηηο επηξξνέο, ηα δίθηπα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηεο ηνπηθήο θνηλφηεηαο ζηε δηάξθεηα ηεο Σνπξθνθξαηίαο, δειαδή φζνλ αθνξά ηε Γπηηθή Μαθεδνλία απφ ην 1400 πεξίπνπ έσο ηελ απειεπζέξσζε ην ε πεξίπησζε πνπ καο ελδηαθέξεη κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδνο, γηα παξάδεηγκα νη κεηαθξάζεηο ηνπ 18 νπ αη. ή απνθιεηζηηθά έλαο κφλν ζπγγξαθέαο, ή έλα ζπγθεθξηκέλν θεηκεληθφ είδνο, εθαξκφδνπκε ηα θξηηήξηα επηινγήο αλάινγα κε ηηο

56 αλάγθεο ηεο έξεπλαο καο ζηα corpora θαη έπεηηα πξνθχπηνπλ θαηά ζπλέπεηα κηθξφηεξα ζε κέγεζνο corpora κειέηεο. ηελ πεξίπησζε ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο ε κειέηε καο πεξηνξίζηεθε ρξνλνινγηθά κέρξη ην 1912, εκεξνκελία απειεπζέξσζεο ηεο Κνδάλεο απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ θαη ηαπηφρξνλα terminus ante quem ηεο παιηάο ζπιινγήο εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ. ηε κεηαθξαζενινγία θαη εηδηθφηεξα ζηε γεσπνιηηηθή θαη ηζηνξία ησλ κεηαθξάζεσλ, ιείπεη έλα κνληέιν ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ, παξά ηελ έθξεμε πνπ έρεη ζεκεησζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ παξαγσγή θαη δηαθίλεζε κεηαθξαζηηθψλ πξντφλησλ ζε παγθφζκην επίπεδν. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε εθδνηηθή παξαγσγή, πνπ ζχκθσλα κε ηνλ Cronin (2006:37) ζεσξείηαη θχξηα πνιηηηζκηθή βηνκεραλία ζηηο ρψξεο ηεο ΔΔ θαη κφλν γηα ην έηνο 2002 μεπέξαζε ηνπο ηίηινπο, ελψ ηαπηφρξνλα πάλσ απφ άηνκα εκπιέθνληαη ζηελ παξαγσγηθή απηή δηαδηθαζία σο ζπγγξαθείο ή κεηαθξαζηέο. Σν κεζνδνινγηθφ εξγαιείν πνπ πεξηγξάθεηαη ζην ζεκείν απηφ, επηρεηξεί λα ζπκπιεξψζεη απηφ αθξηβψο ην θελφ, ηεο ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ. Ζ ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε γηα ηελ αλάπηπμε κηαο γεσπνιηηηθήο κεζνδνινγίαο ηεο ηζηνξίαο ησλ κεηαθξάζεσλ ήηαλ απαξαίηεηε δεδνκέλνπ φηη νη κεηαθξάζεηο σο θεηκεληθά γεγνλφηα απνηεινχλ, ζχκθσλα κε ηνλ Hermans (1999: ) ζην Translation in Systems ζπζηήκαηα, κέξε επξχηεξσλ ζρεκαηηζκψλ ζπζηεκάησλ (γηα παξάδεηγκα ην ζχλνιν ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά), ηα νπνία θαη απηά κε ηε ζεηξά ηνπο απνηεινχλ κέξε ηνπ πνιηηηζκνχ σο πνιπ-επίπεδν ζχζηεκα ηεο ζεκεηφζθαηξαο ηνπ Lotman (La Semiosfera, 1985). Ζ ηειηθή ραξηνγξαθηθή απεηθφληζε ησλ δεδνκέλσλ θαη ησλ απνηειεζκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ζπζηεκηθή θαη πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή αλάιπζε, βαζίδεηαη ζηελ πξφηαζε ηνπ Lambert (1991: ) γηα ρξήζε ηεο ραξηνγξαθίαο σο εξγαιείν ηεο ηζηνξίαο, γεσπνιηηηθήο θαη πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο ηεο κεηάθξαζεο. Ζ κεζνδνινγία ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ βαζίδεηαη ζηε κεηαθξαζενινγία θαη εηδηθφηεξα ζηε γεσπνιηηηθή θαη ηζηνξία ησλ κεηαθξάζεσλ θαη ζηελ πνιηηηζκηθή γεσγξαθία. Ζ ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε ησλ κεηαθξάζεσλ ηνπ Hermans (1999: ) παξνπζηάδεη ηηο κεηαθξάζεηο σο ζπζηήκαηα κέζα ζε επξχηεξα ζπζηεκηθά πιαίζηα. Ζ κεηάθξαζε ελφο θεηκέλνπ απνηειεί κηα δηαζπζηεκηθή πξάμε επηθνηλσλίαο απφ έλα Δμάγνληα Πνιηηηζκφ (ΔΠ) ή θεληξηθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα ζχκθσλα κε ηελ πνιπζπζηεκηθή

57 ζεσξία ηνπ Even-Zohar (Polysystem Studies, 1990) πξνο έλα Πνιηηηζκφ Δηζαγσγήο (ΠΔ) ή πεξηθεξεηαθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ηεο κεηάθξαζεο θαζνξίδεηαη απφ ην ρξνλφηνπν ησλ κεηαθξάζεσλ, πνπ θαηά ηνλ Osimo (2002:255) είλαη νη πνιηηηζκηθέο ζπληεηαγκέλεο ελφο θεηκέλνπ, δειαδή ν ρξφλνο, ν ρψξνο θαη ν πνιηηηζκφο [πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα] ζηνλ νπνίν δεκηνπξγήζεθε θαη γηα ηνπο νπνίνπο κεηαθξάζηεθε. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ ελφο ΔΠ είλαη ε επίδξαζε ησλ θεηκέλσλ ζε έλα ΠΔ. Ο αξρηθφο ζηφρνο ηνπ κνληέινπ πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ είλαη ε πεξηγξαθή ηνπ ρξνλφηνπνπ ησλ κεηαθξάζεσλ, δειαδή ν θαζνξηζκφο ηνπ πιαηζίνπ ησλ ζπληεηαγκέλσλ ηεο έξεπλαο. Οη ρξνλνηνπηθέο ζπληεηαγκέλεο φπσο είδακε παξαπάλσ ζχκθσλα κε ηνλ Osimo (2002:255) είλαη ρξνλνινγηθέο, ρσξηθέο θαη πνιηηηζκηθέο. Δπνκέλσο, θαζνξίδεηαη ε ρξνληθή πεξίνδνο πνπ ζα θαιχςεη ε έξεπλα, ε νπνία γηα παξάδεηγκα κπνξεί λα αθνξά κεηαθξάζεηο θεηκέλσλ ηνπ Γηαθσηηζκνχ, ηνπ 15 νπ αη. θηι. ή κεηαθξάζεηο ηεο Οζσκαληθήο πεξηφδνπ φπσο ζηελ πεξίπησζή καο. Παξάιιεια νξίδεηαη ν γεσγξαθηθφο ρψξνο, ην ρσξηθφ πιαίζην, πνπ ζηελ έξεπλά καο αθνξά ηελ πφιε ηεο Κνδάλεο θαη ηε δεκνηηθή βηβιηνζήθε ηεο ζηα ρξφληα ηεο Σνπξθνθξαηίαο. Αληίζηνηρα ζα κπνξνχζε λα επηιεγεί έλα δηαθνξεηηθφ γεσγξαθηθφ πιαίζην αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο επηδηψμεηο ηεο έξεπλαο, φπσο κηα επαξρία, κηα πεξηθέξεηα, έλα θξάηνο ή κηα επξχηεξε αθφκε πεξηνρή. Δπίζεο θαζνξίδνληαη νη πνιηηηζκηθέο ζπληεηαγκέλεο, πνπ ζηελ πεξίπησζε καο αθνξνχλ ηηαιηθά θείκελα (it) πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ζην πιαίζην ηνπ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ησλ νπνίσλ νη ειιεληθέο (el) κεηαθξάζεηο εηζήρζεζαλ ζην λενειιεληθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα. Σν επφκελν βήκα ηνπ κνληέινπ γηα ηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ πξνυπνζέηεη ηελ πξαγκαηνπνίεζε έξεπλαο πεδίνπ γηα ηνλ εληνπηζκφ ησλ ππφ κειέηε θεηκέλσλ, ηα νπνία απνηεινχλ ηα ηεθκήξηα ηεο έξεπλαο, θαη ην ζρεκαηηζκφ ηνπ corpus ηεο έξεπλαο. Γηα ηελ κειέηε ησλ ηεθκεξίσλ θαηαζθεπάδνπκε έλα έληππν παξαηήξεζεο, ζην νπνίν ζπιιέγνληαη θαη θαηαγξάθνληαη ηα ζηνηρεία ησλ θεηκέλσλ ηνπ corpus. ηε ζπλέρεηα δεκηνπξγνχκε κηα βάζε δεδνκέλσλ ησλ ηεθκεξίσλ κε ηα ζηνηρεία πνπ έρνπκε ζπιιέμεη, ψζηε λα ηα θπιάμνπκε θαη λα ηα επεμεξγαζηνχκε. Γηα ηελ επθνιφηεξε θαη ζπζηεκαηηθφηεξε επεμεξγαζία θαη αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ πξνρσξνχκε ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ηεθκεξίσλ ζε νκάδεο πιεζπζκνχ ή επηκέξνπο corpora κε βάζεη θξηηήξηα ησλ γεληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ θεηκέλσλ αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηεο έξεπλαο ή ηελ

58 εξεπλεηηθή ππφζεζε. Γηα παξάδεηγκα, ζηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε ε δηεξεχλεζε ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηηο δχν παιηέο ζπιινγέο (ειιεληθή θαη μελφγισζζε έσο ην 1912) εληχπσλ θεηκέλσλ ηεο ΚΓΒΚ, νδήγεζε ζην ζρεκαηηζκφ ηεζζάξσλ νκάδσλ πιεζπζκνχ θεηκέλσλ corpora: 1. Μεηαθξάζεηο απφ it el 2. Έληππεο εθδφζεηο ζηα ειιεληθά γηα ηελ Ηηαιία, ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο, γηα ηελ ηηαιηθή γιψζζα θηι. 3. Πξσηφηππα ηηαιηθά έξγα 4. Ξελφγισζζεο εθδφζεηο (ζηα γεξκαληθά, γαιιηθά, αγγιηθά θηι.) ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο. ηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ν θαζνξηζκφο ησλ ρξνλνινγηθψλ, ρσξηθψλ, πνιηηηζκηθψλ, πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ κεηαβιεηψλ γηα ηε ζπζηεκηθή αλάιπζε ηνπ ππφ κειέηε corpus. Ζ αλάιπζε πξαγκαηνπνηείηαη θαη ζηηο ηέζζεξηο νκάδεο πιεζπζκνχ κε ηελ εθαξκνγή ησλ ίδησλ κεηαβιεηψλ, έηζη ψζηε ηα δεδνκέλα πνπ ζα πξνθχςνπλ λα είλαη ζπγθξίζηκα. Σν κνληέιν πξνρσξά ζηελ πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ κεηαβιεηψλ θαη απφ ηα ζπιιεγέληα ζηνηρεία ησλ ηεθκεξίσλ πξνθχπηνπλ ηα δεδνκέλα θαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο. Σα δεδνκέλα ηεο κειέηεο απνηππψλνληαη πεξαηηέξσ ζε ράξηεο νη νπνίνη ζχκθσλα κε ηνλ Lambert (1993: ) απνηεινχλ εξγαιεία ηεο πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο ηεο κεηάθξαζεο. Ζ ραξηνγξαθία, ε γεσπνιηηηθή θαη ε πνιηηηζκηθή γεσγξαθία ζηελ ηζηνξία ηεο κεηαθξάζεσλ απνηππψλνπλ θπξίσο φκσο ηα πνζνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ: πνζφηεηεο βηβιίσλ, πνζνζηά θεηκεληθψλ εηδψλ, πνιηηηζκηθέο επηινγέο, ηφπνπο, ρξνληθέο πεξηφδνπο, δίθηπα κεηαθνξάο, θηι. Σν κνληέιν αλάιπζεο ηεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ δηεξεπλά επίζεο ηελ πνηνηηθή δηάζηαζε ηεο επίδξαζεο, ηα πνηνηηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά, κε ηε κειέηε πεξίπησζεο ζηνλ ΠΔ. Ζ κειέηε ησλ κηθξνπεξηπηψζεσλ γηα ηελ απφξξηςε ή ηεθκεξίσζε ηεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο, αθνξά ηε δηεξεχλεζε εηζαγσγήο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ ή ζηνηρείσλ κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ησλ κεηαθξάζεσλ θαη ηεο δεκηνπξγίαο θαλφλα ζηνλ ΠΔ. Ο εληνπηζκφο ελφο δηαθεηκέλνπ ζην έξγν ελφο ζπγγξαθέα x, επηβεβαηψλεη ηελ επηξξνή ελφο άιινπ πξνεγνχκελνπ θεηκέλνπ ζηνλ θαιιηηέρλε θαη ζην πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα ζην νπνίν αλήθεη. Έλα ηέηνην ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα (ππξηδσλίδεο ζην Dante e Timarìon: Un approccio comparativo della loro discesa nell Ade e dell incontro con Minosse, 2012) είλαη ε πεξίπησζε ηνπ νκεξηθνχ δηαθεηκέλνπ ηνπ δίθαηνπ βαζηιηά

59 ηεο Κξήηεο Μίλσα, ν νπνίνο ζχκθσλα κε ηελ πξνθνξηθή κπθελατθή ιατθή παξάδνζε, πνπ ν κεξνο δηαζψδεη θαη κεηαθέξεη ζηελ Οδύζζεηα, είλαη δηθαζηήο θαη θξηηήο ησλ ςπρψλ ζηνλ θάησ θφζκν. Σν δηαθείκελν παξνπζηάδεηαη ζηελ Αηλεηάδα ηνπ Βηξγηιίνπ, ζην Σηκαξίσλ αγλψζηνπ, ζηε Θεία Κσκσδία ηνπ Γάληε θαη θηάλεη ζε αξθεηά θείκελα κέρξη ζηηο κέξεο καο. Σν κνληέιν ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ κπνξεί λα ππνβιεζεί ζε αιιαγέο ή ηξνπνπνηήζεηο αλάινγα κε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο πεξίπησζεο κειέηεο ζηελ νπνία εθαξκφδεηαη. Ζ επειημία θαη πξνζαξκνζηηθφηεηα ηνπ κνληέινπ επηηξέπεη ηελ εχθνιε δηαρείξηζε ηνπ αλαιφγσο ησλ εξεπλεηηθψλ αλαγθψλ. Σν απνηέιεζκα ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ζηνλ ΠΔ, δειαδή ε εηζδνρή πνιηηηζκηθψλ ζηνηρείσλ θαη πιεξνθνξηψλ, είηε απνξξίπηεηαη είηε ζε αληίζεηε πεξίπησζε επηβεβαηψλεηαη, απνηππψλεηαη θαη ηεθκεξηψλεηαη κε ηε κειέηε πεξίπησζεο ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ησλ κεηαθξάζεσλ ζηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ ΠΔ. Οη πεξηπηψζεηο ζηηο νπνίεο ζα κπνξνχζε λα εθαξκνζηεί ε κεζνδνινγία πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ βαζίδνληαη ζηελ πνιηηηζκηθή γεσγξαθία θαη ζηε γεσπνιηηηθή ζεσξία ηνπ πνιηηηζκνχ. Οξηζκέλα επίπεδα αλάιπζεο ηεο γεσπνιηηηθήο ζεσξίαο ζπκπίπηνπλ κε απηά ησλ κηθξν-πεξηπηψζεσλ πνπ πξνηείλεη ε Woodsworth (RETS, 1998:105) ζε γεληθφηεξν ή εηδηθφηεξν επίπεδν γηα ηελ αλάιπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ. Ζ κεζνδνινγία πνπ πξνηείλνπκε κπνξεί λα εθαξκνζηεί κε βάζε ηε γεσπνιηηηθή ζεσξία αλάιπζεο ζε κειέηεο πεξίπησζεο δηαθνξεηηθψλ επηπέδσλ φπσο: - πφιεσλ, - επαξρηψλ, - πεξηθεξεηψλ, - εζληθψλ θξαηηθψλ ζρεκαηηζκψλ, - επξχηεξσλ γεσπνιηηηθψλ ζρεκαηηζκψλ (π.ρ. ΔΔ, Λαηηληθή Ακεξηθή θηι.), - κηθξφηεξεο θιίκαθαο ηδηαίηεξσλ γεσπνιηηηζκηθά πεξηπηψζεσλ (π.ρ. ηηαιηθέο κεηαθξάζεηο ζηα θιακαλδηθά), - ζε πεξηπηψζεηο κεηνλνηηθψλ γισζζψλ (π.ρ. ηηαιηθέο κεηαθξάζεηο ζηα βάζθηθα), θαζψο θαη ζε άιιεο κηθξν-πεξηπηψζεηο θηβσηψλ θεηκέλσλ, κεηαθξάζεσλ θαη πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ φπσο βηβιηνζήθεο, ζπιινγέο, ηξάπεδεο πιεξνθνξηψλ, βάζεηο δεδνκέλσλ, ειεθηξνληθέο κλήκεο, δηαδίθηπν θηι. Ζ γεσπνιηηηθή ζεσξία παξέρεη ηα επίπεδα αλάιπζεο ηεο ρσξηθήο δηάζηαζεο ηνπ ρξνλφηνπνπ. Ζ ηζηνξία ηεο

60 κεηάθξαζεο θαη ε ζεσξία ηνπ πνιηηηζκνχ παξέρνπλ ηα επίπεδα αλάιπζεο ησλ άιισλ δχν ρξνλνηνπηθψλ ζπληεηαγκέλσλ: ηεο ρξνλνινγηθήο θαη ηεο πνιηηηζκηθήο δηάζηαζεο. Ζ κεζνδνινγία επνκέλσο δχλαηαη λα εθαξκνζηεί ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα θαη πεξηπηψζεηο. Γηα παξάδεηγκα, αλ ζηφρνο κηαο έξεπλαο είλαη ε κειέηε, πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ ζηελ Καηαισλία, ην γεσπνιηηηθφ επίπεδν εθαξκνγήο ζα είλαη ε απηφλνκε πεξηνρή ηεο Καηαλαισλίαο, ε πνιηηηζκηθή δηάζηαζε ζα είλαη ν εζλνγισζζηθά θαηαιαληθφο πιεζπζκφο ηεο πεξηνρήο, ελψ ε ρξνλνινγηθή δηάζηαζε κπνξεί λα νξηζηεί αλαιφγσο ησλ αλαγθψλ ηεο έξεπλαο θαη λα είλαη γηα παξάδεηγκα ν 19 νο αη. ή θάπνηα άιιε ρξνλνινγηθή πεξίνδνο πνπ ελδηαθέξεη ηδηαίηεξα ηνλ εξεπλεηή. Ζ κεζνδνινγία ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ, επηρεηξεί λα απνηειέζεη κηα κνξθή ειάρηζηνπ θνηλνχ παξνλνκαζηή, ε νπνία λα καο επηηξέςεη ηελ πεξαηηέξσ ζπγθξηηηθή αλάιπζε ησλ δηαθφξσλ επηδξάζεσλ κεηαμχ ησλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ. Σν κεζνδνινγηθφ απηφ εξγαιείν κεηά ηελ εθαξκνγή ηνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε πεξαηηέξσ ζπγθξηηηθέο αλαιχζεηο πάλσ ζε κηα θνηλή βάζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ φπσο γηα παξάδεηγκα απφ ηα ηηαιηθά, ηα ξνπκάληθα, γεξκαληθά, ξψζηθα ή νπγγξηθά θηι. πξνο ηα ειιεληθά ή πξνο νπνηνδήπνηε άιιν ζχζηεκα πνιηηηζκνχ. 4.2 Γηαπνιηηηζκηθή επηξξνή: εληνπηζκφο ηνπ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ απνηππψκαηνο ζηηο παιαηέο ζπιινγέο εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ χκθσλα κε ηε κειέηε Approaches to a Cultural Footprint. Proposal for the Concept and Ways to Measure it ησλ Baltà Portolès θαη Roig Madorran (2011:8-15), ε νπνία ρξεκαηνδνηήζεθε θαη πξαγκαηνπνηήζεθε έπεηηα απφ παξαγγειία ηνπ Eπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ, παξνπζηάδεηαη ν νξηζκφο ηνπ πνιηηηζκηθνχ απνηππψκαηνο ζε πιήξε αληηζηνηρία κε απηφλ ηνπ νηθνινγηθνχ απνηππψκαηνο ζηε βηφζθαηξα. πσο δηαβάδνπκε ζε άξζξν ηεο Κνληξάξνπ-Ραζζηά ζηηο 17 επηεκβξίνπ 2011 ζηελ εθεκεξίδα Διεπζεξνηππία: «ε Δζληθή Βηβιηνζήθε θάζε ρψξαο ππφ θαλνληθέο ζπλζήθεο απνηειεί ηελ θηβσηφ ηεο Παηδείαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο». Οη βηβιηνζήθεο απνηεινχλ επνκέλσο θηβσηνχο ή ηξάπεδεο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ

61 ηεο πεξηνρήο πνπ βξίζθνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ. Απφ ηηο ζπιινγέο ησλ βηβιηνζεθψλ κπνξνχκε λα αληιήζνπκε ελδηαθέξνληα ζηνηρεία γηα ηελ ηζηνξία θαη ηελ εμέιημε ηνπ ηνπηθνχ πνιηηηζκνχ, ηηο επηξξνέο πνπ δέρζεθε, πψο δηακνξθψζεθε, ηηο επηινγέο πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ νη θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο ζην παξειζφλ. Ζ εθαξκνγή ηνπ κνληέινπ καο ηεο ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο πξαγκαηνπνηείηαη ζηε κηθξν-πεξίπησζε ηεο ΚΓΒΚ. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ απφ έλαλ εμάγνληα πνιηηηζκφ (ΔΠ) πξνο έλαλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο (ΠΔ) δελ απνηππψλεηαη απνθιεηζηηθά ζε βηβιηνζήθεο. Ζ εηζαγσγή κηαο πνιηηηζκηθήο πιεξνθνξίαο ζηνλ ΠΔ κπνξεί λα επεξεάζεη νπνηαδήπνηε άιιε πηπρή ηνπ θπζηθνχ, αλζξψπηλνπ ή ηερλεηνχ πεξηβάιινληνο (ππξηδσλίδεο, 2008:6). Γηα παξάδεηγκα, ην νπιηζκέλν ζθπξφδεκα, πέξα απφ δνκηθφ πιηθφ απνηειεί θαη πνιηηηζκηθή πιεξνθνξία πνπ ζε θάπνηεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε έρεη εηζαρζεί θαη έρεη επεξεάζεη ηνλ ηξφπν θαηαζθεπήο θηηξίσλ ή άιισλ δνκηθψλ έξγσλ επεξεάδνληαο ηαπηφρξνλα ην θπζηθφ ηνπο πεξηβάιινλ, ην ηερλεηφ ηνπο πεξηβάιινλ αιιά θαη ηηο δσέο ησλ ίδησλ ησλ αλζξψπσλ ησλ πεξηνρψλ απηψλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ππάξρνπλ επίζεο πνιιέο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε ζηηο νπνίεο δελ έρεη εηζαρζεί ε ηερληθή απηή κέζνδνο σο πνιηηηζκηθή πιεξνθνξία κε απνηέιεζκα λα κελ ηηο έρεη επεξεάζεη. Δπνκέλσο ε ηηαιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή ζα κπνξνχζε επίζεο λα κειεηεζεί εθηφο απφ ηε βηβιηνζήθε: - ζην πιαίζην ηνπ ηνπηθνχ βνξεηνδπηηθνχ ειιεληθνχ ηδηψκαηνο ηεο Κνδάλεο ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ χπαξμε αμηφινγνπ αξηζκνχ μέλσλ δαλείσλ πξνεξρφκελσλ θπξίσο απφ ηηο βνξεηναλαηνιηθέο πεξηθεξεηαθέο βελεηζηάληθεο δηαιέθηνπο, απφ ηα γεξκαληθά θαη ηα νπγγξηθά, - ζην πιαίζην ησλ επαγγεικάησλ, - ζην ηερλεηφ πεξηβάιινλ (θαηαζθεπέο), - ζην γεσπνιηηηθφ επίπεδν ηεο πεξηθέξεηαο ή - ζε νπνηνδήπνηε άιιν ζχζηεκα ή ππνζχζηεκα ηεο ζεκεηφζθαηξαο ή ηεο βηφζθαηξαο γεληθφηεξα. ηφρνη ηεο έξεπλάο καο είλαη αθελφο ν εληνπηζκφο ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηηο παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ θαη αθεηέξνπ ε κειέηε, ε πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηνπ ηηαιηθνχ απνηππψκαηνο. Ζ έξεπλα πεξηνξίδεηαη ζε δχν πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα: Η. ζηνλ ΔΠ ην ηηαιηθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα, πνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε απνηειεί ην θεληξηθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα, απ νπνηνδήπνηε ζεκείν ηνπ

62 θαη αλ πξνέξρνληαη ηα ππφ κειέηε ηεθκήξηα (Ρψκε, Βελεηία, Σνξίλν, Νάπνιε θηι.) δεδνκέλνπ φηη ε Ηηαιία φηη απνθηά πνιχ αξγά εζληθή νληφηεηα θαη γισζζηθή ελφηεηα, κφιηο ην 1861, ΗΗ. ζηνλ ΠΔ πνπ είλαη ε κηθξν-πεξίπησζε ηεο πφιεο ηεο Κνδάλεο θαη εηδηθφηεξα ε θνηλνηηθή ηεο βηβιηνζήθε ζηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο πεξηφδνπ εγεκνλίαο θαη θπξηαξρίαο ηεο πεξηνρήο. Σν ηηαιηθφ πνιηηηζκηθφ απνηχπσκα εληνπίδεηαη ζηηο δχν παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ: Η. ηελ παιηά ζπιινγή ειιεληθψλ εθδφζεσλ ( ), ΗΗ. ηελ παιηά ζπιινγή μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ( ). Σν ηηαιηθφ απνηχπσκα ζηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή ( ) ηεο ΚΓΒΚ απνηειείηαη απφ ηελ παξνπζία ελφο αμηφινγνπ αξηζκνχ έληππσλ εθδφζεσλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά, δηδαθηηθνχ πιηθνχ ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο γηα έιιελεο, ειιεληθψλ εθδφζεσλ κε αλαθνξέο ζηελ Ηηαιία, ηελ ηηαιηθή γιψζζα θαη ηνλ ηηαιηθφ πνιηηηζκφ. Σν ηηαιηθφ απνηχπσκα ζηελ παιηά ζπιινγή μελφγισζζσλ εθδφζεσλ απνηειείηαη απφ πξσηφηππεο ηηαιηθέο εθδφζεηο, απφ κεηαθξάζεηο γαιιηθέο, γεξκαληθέο, ηζπαληθέο ή αγγιηθέο ζηα ηηαιηθά, απφ βηβιία δηδαθηηθήο θαη εθκάζεζεο ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο (π.ρ. γξακκαηηθή ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο ζηα γεξκαληθά). Ζ θαηαγξαθή ζηνηρείσλ γηα ηα θεηκεληθά ηεθκήξηα (παιηέο έληππεο εθδφζεηο) ηεο έξεπλαο πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ αλάπηπμε ελφο εξγαιείνπ παξαηήξεζεο, ελφο εληχπνπ παξαηήξεζεο, πνπ παξνπζηάδεηαη ζην επφκελν θεθάιαην Έληππν παξαηήξεζεο Γηα ηηο αλάγθεο ηεο κεζνδνινγίαο ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο, θαηαζθεπάζηεθε έλα έληππν παξαηήξεζεο γηα ηελ θαηαγξαθή θαη ζπγθέληξσζε ησλ ζηνηρείσλ πνπ αληιήζεθαλ απφ ηηο έληππεο εθδφζεηο ησλ θεηκέλσλ ηνπ ππφ κειέηε corpus θαη πην ζπγθεθξηκέλα: Η. απφ ηηο κεηαθξάζεηο έξγσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά (it el), ΗΗ. απφ πξσηφηππα έξγα ζηελ ηηαιηθή γιψζζα, ΗΗΗ. απφ ηίηινπο κε αλαθνξέο ζηελ Ηηαιία θαη ζηνλ ηηαιηθφ πνιηηηζκφ ζε εθδφζεηο ειιεληθέο ή μελφγισζζεο.

63 Αξρηθά ρξεζηκνπνηήζεθε σο πξφηππν ην κνληέιν θαηαγξαθήο θαη παξαηήξεζεο ηνπ ηζηνξηθνχ αξρείνπ ηνπ Παπαθείνπ ηδξχκαηνο 11. Σν κνληέιν απηφ, έπεηηα απφ νξηζκέλεο ηξνπνπνηήζεηο πξνζαξκφζηεθε ζηηο αλάγθεο ηεο επηηφπηαο έξεπλαο ζηελ ΚΓΒΚ. Ζ ηειηθή κνξθή ηνπ εληχπνπ παξαηήξεζεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ θαηαγξαθή ησλ ζηνηρείσλ ησλ ηίηισλ ειιελν-ηηαιηθνχ θαη ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο ηεο ΚΒΓΚ πνπ απνηεινχλ ηεθκήξηα ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο έιαβε ηελ αθφινπζε δνκή: Πίλαθαο Έληππν παξαηήξεζεο γηα ηελ έθδνζε ηεο κεηάθξαζεο δχν θσκσδηψλ ηνπ Carlo Goldoni απφ ηε Μεηηψ Μεγδάλε-αθειιαξίνπ. Αχμνληαο αξηζκφο παξαηήξεζεο θαη (θσδηθφο ηεο ΚΓΒΚ). Σίηινο έξγνπ: Ζ παηξηθή αγάπε ή ε επγλώκσλ δνύιε θαη ε παλνύξγνο ρήξα Τπφηηηινο: Κσκσδίαη ηνπ Κπξίνπ ΚΑΡΟΛΟΤ ΓΟΛΓΧΝΖ. πγγξαθέαο: Carlo Goldoni ( ) Μεηαθξαζηήο: Μεηηψ Μεγδάλε αθειιαξίνπ ( ) 11 Παπάθεην ίδξπκα «Μειηηεχο», πξφγξακκα ηεο «Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο»: «Digitization, translation and documentation of the Papafis Archive».

64 Σφπνο παξαγσγήο: Βηέλλε Υξνλνινγία παξαγσγήο: 1818 Δθδφηεο-δηαζέηεο: ηππνγξαθείν Ησάλλνπ ηνπ λείξεξ Υνξεγφο: ε κεηάθξαζε δεκνζηεχηεθε απφ ηνπο αδεξθνχο Καπεηαλάθε Γιψζζα θεηκέλνπ: Διιεληθή (el) Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: Ηηαιηθή (it) Κηήηνξαο-Γσξεηήο: εκείσκα ζην αλη.3: ηε ηεο παηξίδνο Κνδάλεο βηβιηνζήθε ζψκαηα ηξία ε κεηαθξάζηξηα 1819 Μαΐνπ 12. Υξνλνινγία εηζφδνπ ζηε ΚΓΒΚ: 12 Μαΐνπ 1819 Σχπνο θεηκέλνπ: Μεηάθξαζε ζεαηξηθψλ θσκσδηψλ. Ζ κεηάθξαζε ζχκθσλα κε ζεκείσκα ηεο κεηαθξάζηξηαο πξαγκαηνπνηήζεθε θαη νινθιεξψζεθε ζηελ Κνδάλε ζηηο 12 Γεθεκβξίνπ ηνπ Σίηινη πξσηνηχπσλ: La vedova scaltra & L amore paterno. Θεκαηηθή ηαμηλφκεζε πεξηερνκέλνπ: Θέαηξν, θσκσδίεο, κεηάθξαζε ηηαιηθήο ινγνηερλίαο [850] ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Μνξθή: ζρήκα 12 8 ν Έθηαζε: ζειίδεο ηδ & 220 Γηαζηάζεηο: 200mm (κήθνο) Βηβιηνδεζία: ραξηφδεην Καηάζηαζε: θαιή, ηξία αληίηππα. Σα ζηνηρεία πνπ ζπιιέμακε ζηα έληππα παξαηήξεζεο κε ηελ παξαπάλσ δνκή ζπγθεληξψζεθαλ ζε κηα βάζε δεδνκέλσλ πνπ δεκηνπξγήζεθε κε ζθνπφ ηε θχιαμε θαη ηελ πεξαηηέξσ πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή ηνπο αλάιπζε. Κάζε έληππν παξαηήξεζεο ιακβάλεη έλαλ αχμνληα αξηζκφ. Αθξηβψο δίπια ζεκεηψλεηαη ν θσδηθφο ηνπ ηεθκεξίνπ ζηελ ΚΓΒΚ. Ακέζσο κεηά αθνινπζεί ν ηίηινο ηεο έληππεο έθδνζεο ηνπ ηεθκεξίνπ, κία ή δχν ελδεηθηηθέο θσηνγξαθίεο θαη ν ππφηηηινο ή έλα κέξνο ηνπ φηαλ 12 χκθσλα κε ην ηα παξαδνζηαθά ζρήκαηα βηβιίσλ είλαη ηα αθφινπζα: folio, in quarto, in octavo, in sextodecimo.

65 ππάξρεη. ηε ζπλέρεηα θαηαγξάθνληαη ηα ζηνηρεία ηνπ ζπγγξαθέα θαη ηνπ κεηαθξαζηή φηαλ απηνί είλαη γλσζηνί ή ζηελ πεξίπησζε πνπ έρνπλ ηαπηηζηεί ζηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο. ηηο πεξηπηψζεηο πνπ ν ζπγγξαθέαο ή ν κεηαθξαζηήο παξακέλνπλ άγλσζηνη ηα αληίζηνηρα πεδία παξακέλνπλ θελά. Σν ίδην ζπκβαίλεη ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ησλ πεδίσλ γηα ηηο νπνίεο δελ θαηαθέξακε λα ζπγθεληξψζνπκε πιεξνθνξίεο ή δελ ππάξρνπλ γηα θάπνηνπο ιφγνπο. Γηα παξάδεηγκα ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ηεθκεξίσλ ζηάζεθε αδχλαην λα ηαπηηζηεί ν θηήηνξάο ηνπο ή ν δσξεηήο ηνπο ζηελ ΚΓΒΚ. Σν αληίζηνηρν επνκέλσο πεδίν ζην έληππν παξαηήξεζεο παξακέλεη θελφ. Μεηά ην ζπγγξαθέα θαη ην κεηαθξαζηή, αθνινπζνχλ ηα πεδία ηνπ ηφπνπ θαη ηεο ρξνλνινγίαο παξαγσγήο ηεο έληππεο έθδνζεο, ην ηππνγξαθείν παξαγσγήο ή ν εθδφηεο θαη ν ρνξεγφο ηεο έθδνζεο γηα ηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο ησλ βηβιίσλ πνπ εθδφζεθαλ έπεηηα απφ θάπνηα ρνξεγία. Σν έληππν παξαηήξεζεο ζηε ζπλέρεηα πεξηιακβάλεη ζηνηρεία γηα ηε γιψζζα ηνπ θεηκέλνπ, ηε γιψζζα ηνπ πξσηνηχπνπ, ηνλ θηήηνξα ή ηνλ δσξεηή ηεο έθδνζεο ζηελ ΚΓΒΚ θαη ηε ρξνλνινγία εηζφδνπ ηνπ εληχπνπ ζηε βηβιηνζήθε. ζνλ αθνξά ηε ρξνλνινγία εηζφδνπ ησλ έληππσλ ηίηισλ ζηελ ΚΓΒΚ, απηή θαηαγξάθεηαη ζην έληππν παξαηήξεζεο φηαλ ππάξρνπλ ζρεηηθέο πιεξνθνξίεο ή ζεκεηψζεηο πάλσ ζε θάπνηα ζειίδα ηνπ ηεθκεξίνπ ή είλαη δπλαηή ε ρξνλνιφγεζε ηεο εηζφδνπ απφ ηελ εμέηαζε άιισλ θεηκέλσλ, φπσο νη δηαζήθεο ησλ δσξεηψλ. ηε ζπλέρεηα θαηαγξάθνληαη ε ηππνινγία ησλ θεηκέλσλ θαη ηα ζηνηρεία ζεκαηηθήο ηαμηλφκεζεο βάζεη ηνπ πξνηχπνπ δεθαδηθήο ηαμηλφκεζεο Dewey. Σν ηειεπηαίν κέξνο ηνπ εληχπνπ παξαηήξεζεο πεξηιακβάλεη ηα βηβιηνινγηθά, ηππνγξαθηθά θαη πιηθά εμσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά θάζε ηεθκεξίνπ. ε απηά ζπγθαηαιέγνληαη νη κνξθέο θαη δηαζηάζεηο ησλ βηβιίσλ ( - folio (2 ν ), - in quarto (4 ν ), - in octavo (8 ν ), - in sextodecimo (16 ν ). πνπ ήηαλ νη πεξηζζφηεξν ζπλεζηζκέλεο ζηελ πεξίπησζε ηεο έξεπλάο καο. Πίλαθαο Μνξθή θαη δηαζηάζεηο εληχπσλ λνκα θαη (ζχληνκε κνξθή) Folios (θχιια) ειίδεο πλεζέζηεξεο δηαζηάζεηο ζε cm (κήθνο x πιάηνο)

66 In folio (δηπισκέλν ζηε x 28 κέζε ή 2 ν ) In quarto (4 ν ) x 22 In octavo (8 ν ) x 14 In sextodecimo (16 ν ) x 11 ηε ζπλέρεηα θαηαγξάθεηαη ε έθηαζε ηνπ εληχπνπ ζε ζειίδεο, αξηζκεκέλεο θαη κε. Αθνινπζεί ην κήθνο ηνπ βηβιίνπ (δηαζηάζεηο), ν ηχπνο ηεο βηβιηνδεζίαο θαη ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξίζθεηαη, δειαδή ην αλ έρεη ππνζηεί θζνξέο ιφγσ παιαηφηεηαο ή πγξαζίαο, αλ ιείπνπλ θάπνηεο ζειίδεο θηι. ην πεδίν ηεο θαηάζηαζεο ηνπ εληχπνπ ζεκεηψλεηαη επίζεο θαη ν αξηζκφο ησλ αληηηχπσλ πνπ βξίζθνληαη ζηε βηβιηνζήθε φπσο επίζεο θαη νπνηαδήπνηε άιιε πιεξνθνξία παξνπζηάδεη ζρεηηθφ ελδηαθέξνλ. Σα έληππα παξαηήξεζεο ηεο κειέηεο καο παξνπζηάδνληαη ζεκαηηθά θαηεγνξηνπνηεκέλα θαη κε ρξνλνινγηθή ζεηξά ζηα δχν παξαξηήκαηα ηεο δηαηξηβήο: I. ην παξάξηεκα COIG πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ παιηά ζπιινγή ειιεληθψλ εληχπσλ εθδφζεσλ ηεο ΚΓΒΚ θαη πνπ πεξηιακβάλεη: ηελ 1 ε νκάδα έληππσλ θεηκέλσλ ησλ 28 κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά θαη ηελ 2 ε νκάδα ησλ 30 ηίηισλ έληππσλ ειιεληθψλ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο. II. ην παξάξηεκα COIT πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ παιηά ζπιινγή μελφγισζζσλ εληχπσλ εθδφζεσλ ηεο ΚΓΒΚ θαη πνπ πεξηιακβάλεη: ηελ 3 ε νκάδα ησλ 38 πξσηνηχπσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα θαη ηελ 4 ε νκάδα ησλ 56 ηίηισλ θπξίσο ηηαιηθψλ αιιά θαη άιισλ μελφγισζζσλ εθδφζεσλ εληχπσλ θεηκέλσλ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο. 4.4 Βάζε δεδνκέλσλ ηεο ζπζηεκηθήο θαη πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο ηνπ corpus κειέηεο Μεηά απφ ηελ νινθιήξσζε ηεο επηηφπηαο έξεπλαο θαη ηε ζπγθέληξσζε ησλ ζηνηρείσλ κε ηε βνήζεηα ησλ εληχπσλ παξαηήξεζεο, πξνρσξήζακε ζηνλ νξηζκφ ησλ

67 κεηαβιεηψλ, απαξαίηεησλ γηα ηε ζπζηεκηθή πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηεο ηηαινειιεληθήο ζπιινγήο. Οη κεηαβιεηέο είλαη θνηλέο θαη γηα ηνπο ηέζζεξηο ππιψλεο (νκάδεο COIG, COIG2, COIT, COIT2) ησλ δχν ππφ κειέηε παιαηψλ ζπιινγψλ εληχπσλ εθδφζεσλ θεηκέλσλ ηεο ΚΓΒΚ (ειιεληθή θαη μελφγισζζε). Οη κεηαβιεηέο κειέηεο πνπ ζπκπεξηιάβακε ζηε βάζε δεδνκέλσλ αληινχλ ζηνηρεία απφ ηα αληίζηνηρα έληππα παξαηήξεζεο ησλ ηεθκεξίσλ-εληχπσλ θεηκέλσλ. Ζ πιεηνςεθία ησλ κεηαβιεηψλ είλαη πνηνηηθνί δείθηεο αλάιπζεο θαη είλαη νη εμήο: I. Θεκαηηθή θαηεγνξία ζηελ νπνία αλήθεη ην θείκελν βάζεη ηνπ δεθαδηθνχ πξνηχπνπ ζπζηήκαηνο ηαμηλφκεζεο Dewey (ΔΚΣ, ). Ζ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζπζηήκαηνο ηαμηλφκεζεο πξαγκαηνπνηήζεθε δεδνκέλνπ φηη δελ απαηηεί ηδηαίηεξεο βηβιηνζεθνλνκηθέο γλψζεηο θαη άξα σο εξγαιείν είλαη πην εχθνιν ζηε ρξήζε απφ κε εηδηθνχο (φπσο είλαη νη θηιφινγνη, κεηαθξαζηέο, ζεκεηνιφγνη, εηδηθνί ζνλ πνιηηηζκφ ή ζηε γεσπνιηηηθή θηι.) ζε ζρέζε κε ηα ζπζηήκαηα ηνπ Κνλγθξέζνπ ή ηεο Απζηξαιίαο. II. Υξνλνινγία έθδνζεο ηνπ εληχπνπ, III. Σφπνο παξαγσγήο-έθδνζεο ηνπ εληχπνπ. IV. λνκα θαη επψλπκν εθδφηε ή ηππνγξάθνπ ή ηεο εηαηξείαο παξαγσγήο. V. πγγξαθέαο. VI. Μεηαθξαζηήο ηνπ θεηκέλνπ. VII. Κηήηνξαο ηνπ ηεθκεξίνπ-εληχπνπ θεηκέλνπ ή δσξεηήο ηνπ ζηε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο. Οη παξαπάλσ κεηαβιεηέο είλαη νη θχξηεο κεηαβιεηέο αλάιπζεο ηνπ Corpus κειέηεο. Θα κπνξνχζακε αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ή ηηο απαηηήζεηο ηεο έξεπλαο καο λα επηιέμνπκε δηαθνξεηηθέο κεηαβιεηέο αλάιπζεο. Γηα παξάδεηγκα ζα κπνξνχζακε, ζηελ πεξίπησζε πνπ καο ελδηέθεξαλ πεξηζζφηεξν νη ρνξεγνί ησλ εθδφζεσλ ησλ κεηαθξάζεσλ πνπ βξίζθνληαη ζηηο παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ, λα θαηαζθεπάζνπκε ηελ αληίζηνηρε κεηαβιεηή αλάιπζεο ψζηε λα κειεηήζνπκε ην θαηλφκελν ησλ ρνξεγηψλ. Ζ βάζε δεδνκέλσλ, πνπ πεξηιακβάλεη θαη ηηο κεηαβιεηέο ηεο αλάιπζεο καο, θαηαζθεπάζηεθε αθελφο γηα ηε θχιαμε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζπγθεληξψζεθαλ ζηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο θαη αθεηέξνπ γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο ηνπ Corpus, ηελ εθαξκνγή ησλ ζηαηηζηηθψλ ζπλαξηήζεσλ, ηε δεκηνπξγία ζπγθξηηηθψλ πηλάθσλ, δηαγξακκάησλ, ηε κέηξεζε ησλ ηηκψλ θαη ησλ δεδνκέλσλ θαη ηελ ηειηθή εμαγσγή ησλ απνηειεζκάησλ. Οη

68 κεηαβιεηέο ηεο δηαηξηβήο παίξλνπλ ηε κνξθή ζηειψλ ζηνπο πίλαθεο ηεο βάζεο δεδνκέλσλ φπσο θαίλεηαη παξαθάησ. Πίλαθαο Δλδεηθηηθφ κέξνο ηεο νκάδαο ηεθκεξίσλ ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηε βάζε δεδνκέλσλ πνπ αλαπηχμακε (νη πξψηνη πέληε ηίηινη κεηαθξάζεσλ ζε ρξνλνινγηθή ζεηξά) ΠΤΛΩΝΑ ΜΕΣΑΦΡΑΕΩΝ Α/Α ΣΙΣΛΟ ΕΣΟ ΣΟΠΟ ΕΚΔΟΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΚΔΟΣΗ ΚΣΗΣΟΡΑ- ΔΩΡΗΣΗ ΘΕΜΑ ΤΓΓΡΑΦΕΑ ΜΕΣΑΦΡΑΣΗ Μαλάκηρ Γιακοςμήρ ηος Καζηπιζίος Giovanni Franceco 1 Παίγνια ηηρ θανηαζίαρ (Scherzi geniali) 1711 Βενεηία Νικόλαορ άπορ Θεόθιλορ 8 Loredano Βίορ Πέηπος ηος Μεγάλος Αςηοκπάηοπορ 2 Ροςζζίαρ 1737 Bενεηία άνηος Πέκωπα Θεόθιλορ & Ιγνάηιορ & Κων/νορ Σακιαηζήρ Ανηώνιορ 9 Καηήθοπορ Breitkopf Johann Γεώπγιορ Εςζηπάηιορ 3 Ρανηιζμού ζηηλίηεςζιρ 1758 Λειψία Gottlob Emmanuel ακελλάπιορ 2 Απγένηηρ Γεώπγιορ 4 Παγκόζμιορ ιζηοπία ηηρ Οικοςμένηρ 1759 Βενεηία Antonio Zatta Θεόθιλορ 9 Κωνζηανηίνος Θεόθιλορ & Υ. Μεγδάνηρ & ιεπ. Ludovico Antonio 5 Ηθική θιλοζοθία 1762 Βενεηία Antonio Bortoli Μεθοδίος 1 Muratori επιμέλεια H40Αλέξανδπορ Καγκελλάπιορ Γεώπγιορ Κωνζηανηίνος Ιώζηπορ Μοιζιόδακαρ 4.5 Μειέηε πεξίπησζεο: δηεξεχλεζε ηεο ζπκβνιήο ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν ζηε δεκηνπξγία θαλφλα θαη ζηελ ηεθκεξίσζε κεηαθνξάο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ ελφο πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο ΔΠ πξνο έλα άιιν πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα ΠΔ κπνξεί λα εξκελεπζεί ζεσξεηηθά, λα εμεγεζεί ηζηνξηθά, λα πεξηγξαθεί ν ξφινο ησλ κεηαθξάζεσλ θαη λα αλαιπζεί ε πξφζιεςή ηνπο απφ ηνλ ΠΔ. Δηδηθφηεξα ζηελ πεξίπησζε ηεο κεζνδνινγίαο πνπ πξνηείλνπκε, ε δηεξεχλεζε ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν ζηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ ΠΔ, ηεθκεξηψλεη ή απνξξίπηεη ηελ ππφζεζε ηεο εηζαγσγήο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη δεδνκέλσλ ζηνλ πνιηηηζκφ πξφζιεςεο θαη απνηειεί ην ηειεπηαίν θαη ζεκαληηθφηεξν ζηάδην ηνπ κνληέινπ ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ. Ζ δηεξεχλεζε ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ησλ κεηαθξάζεσλ ηνπ corpus ηεο έξεπλαο ζηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ ΠΔ πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε κειέηε πεξίπησζεο θάζε ηεθκεξίνπ-κεηάθξαζεο. Σν ηειηθφ απηφ ζηάδην ηεο κεζνδνινγίαο

69 δηαδξακαηίδεη θεληξηθφ ξφιν, δεδνκέλνπ φηη ειέγρεη ηελ θχξηα εξεπλεηηθή ππφζεζε: ην αλ δειαδή κηα κεηάθξαζε άζθεζε θάπνηαο κνξθήο δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ζην πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα ηνπ ΠΔ θαη πσο απηή απνηππψλεηαη ή αληίζεηα αλ δελ επηβεβαηψλεηαη ε ππφζεζε φηη επεξέαζε ηνλ ΠΔ. Δπνκέλσο, ην απνηέιεζκα ηεο πξάμεο ησλ κεηαθξάζεσλ, ηεο κεηαθξαζηηθήο παξαγσγήο γεληθφηεξα, είλαη ην αλ θαη θαηά πφζν επεξέαζε ηνπο αλαγλψζηεο απνδέθηεο ηνπ ΠΔ θαη άθεζε θάπνην πνιηηηζκηθφ απνηχπσκα. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ δηεξεπλάηαη (Osimo, 2002:8) κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο εμεηάδνληαο ηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ ΠΔ. Δπηβεβαηψλεηαη φηη κηα κεηάθξαζε επεξεάδεη ηνλ ΠΔ φηαλ ζε πξσηφηππα έξγα ηνπ πνιηηηζκνχ εηζαγσγήο εληνπίδνληαη δηαθείκελα πνπ παξαπέκπνπλ ζηε ζπγθεθξηκέλε κεηάθξαζε θαη φηαλ ε δηαθεηκεληθή ιεηηνπξγία ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν νδεγεί ζηε δεκηνπξγία πξσηφηππσλ θεηκέλσλ ηνπ ΠΔ κε ηίηιν, ζέκα θαη αληηθείκελν αλάινγν κε απηφ πνπ έρεη εηζάγεη ε κεηάθξαζε. Αληίζεηα, απνξξίπηεηαη ε ππφζεζε νπνηαζδήπνηε επίδξαζεο ηεο κεηάθξαζεο ή άζθεζεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο φηαλ δελ εληνπίδεηαη θαλέλα ίρλνο δεκηνπξγίαο θαλφλα ή δηαθεηκεληθφηεηαο ζηελ κεηέπεηηα πξσηφηππε παξαγσγή ηνπ ΠΔ. Καηά ηνλ Osimo (2004:207), δηαθείκελν είλαη απιά ην θείκελν πνπ απνηειεί παξαπνκπή ζε/απφ έλα άιιν θείκελν, ελψ δηαθεηκεληθφηεηα είλαη έλα ζχζηεκα παξαπνκπψλ, επηξξνψλ απφ έλα θείκελν ζ έλα άιιν. ε θάζε θνπιηνχξα ππάξρεη έλα δηαθνξεηηθφ ζχλνιν έξγσλ, ζπγγξαθέσλ, ηερληθψλ, ηάζεσλ πνπ ζεσξείηαη ππνδεηγκαηηθφ γηα λα αθνινπζεζεί (πξνο κίκεζε), ζχκθσλα κε ηα επηθξαηέζηεξα ξεχκαηα ησλ ηερλψλ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ. Ζ έλλνηα ηνπ θαλφλα, ζχκθσλα πάιη κε ηνλ Osimo (2004:192) είλαη πνιηηηζκηθά θαζνξηζκέλε: ζε θάζε θνπιηνχξα ν θαλφλαο είλαη δηαθνξεηηθφο. ζνλ αθνξά ηηο έλλνηεο ηνπ κηθξνθεηκεληθνχ θαη καθξνθεηκεληθνχ επηπέδνπ (2004:210), ε πξψηε αθνξά ην ζχζηεκα ελφο θεηκέλνπ, ελψ ην καθξνθείκελν είλαη γεληθφηεξα έλα ζχζηεκα θεηκέλσλ πνπ γηα θάπνην ιφγν ή άπνςε αλήθνπλ ζε έλα νκνηνγελέο ζχλνιν. Οπζηαζηηθά, ην ηειεπηαίν ζηάδην ηεο κεζνδνινγίαο ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ, δηεξεπλά ηε δηαθεηκεληθφηεηα ζε θείκελα ηνπ ΠΔ ησλ κεηαθξάζεσλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζην corpus κειέηεο θαη ην ελδερφκελν δεκηνπξγίαο θαλφλα ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν. ια ηα έληππα θείκελα, πνπ εληνπίζηεθαλ ζηηο παιηέο ζπιινγέο ηεο ΚΓΒΚ θαη θαηαγξάθεθαλ ζηηο ηέζζεξηο νκάδεο ηεθκεξίσλ ηνπ corpus, απνηεινχλ πνιηηηζκηθά πξντφληα πνπ έρνπλ εηζαρζεί ζηνλ ΠΔ θαη θάζε θείκελν απνηειεί μερσξηζηφ ζχζηεκα (Hermans, 1999:122), θνξέαο ηδηαίηεξσλ

70 πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη δεδνκέλσλ. Ζ επίδξαζε πνπ αζθεί θάζε θείκελν θαη ε ζπκβνιή ηνπ ζηε δηακφξθσζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο είλαη δηαθνξεηηθή. ηελ παιηά μελφγισζζε ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ εληνπίζηεθαλ 38 πξσηφηππα ζηελ ηηαιηθή γιψζζα θαη 56 ηίηινη ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηα ηηαιηθά ή μελφγισζζνη, πνπ απνηεινχλ δχν απφ ηηο ηέζζεξηο νκάδεο θεηκέλσλ (COIT & COIT2) ηνπ corpus ηεο παξνχζαο έξεπλαο. Σα πξσηφηππα θείκελα ζηελ ηηαιηθή γιψζζα φπσο θαη θάπνηα άιια μελφγισζζα θείκελα (π.ρ. ζηα γεξκαληθά) κε αλαθνξέο ζηελ Ηηαιία, φζν ζπνπδαία θαη λα είλαη (Boccaccio, Petrarca, Tasso, Bembo, Goldoni θ.α.), απεπζχλνληαλ ζε έλα πνιχ πεξηνξηζκέλν θνηλφ ινγίσλ ηεο επνρήο πνπ γλψξηδαλ άξηζηα ηελ ηηαιηθή γιψζζα ή ηηο άιιεο επξσπατθέο γιψζζεο ζηηο νπνίεο εθδφζεθαλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά (it el) θαη ηα θείκελα ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηα ειιεληθά (νκάδεο ηεθκεξίσλ COIG & COIG2), αλακθηζβήηεηα απεπζχλνληαλ ζε έλα επξχηεξν θνηλφ θαη θπξίσο ζηνπο θχθινπο ησλ καζεηψλ ησλ ζρνιείσλ θαη ζρνιψλ ηεο Κνδάλεο ζηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο πεξηφδνπ. Καηά ζπλέπεηα, νη κεηαθξάζεηο είραλ ηε δπλαηφηεηα άζθεζεο κεγαιχηεξεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζε ζρέζε κε ηα πξσηφηππα. Απφ ηε κηα πιεπξά, απφ ηηο 28 κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά ηεο ΚΓΒΚ, νξηζκέλεο δηαβάζηεθαλ απφ έλα πξαγκαηηθφ θνηλφ ην νπνίν είρε πξφζβαζε ζ απηέο, ρσξίο φκσο λα επεξεάζνπλ πεξαηηέξσ ηνλ ΠΔ ή λ αθήζνπλ θάπνην άιιν πνιηηηζκηθφ απνηχπσκα. Οη κεηαθξάζεηο απηέο δηαβάζηεθαλ απφ έλα αλαγλσζηηθφ θνηλφ, άγλσζην ζ εκάο ζηνλ αξηζκφ θαη αδχλαην λα πξνζεγγηζηεί επνκέλσο αξηζκεηηθά, θαη ζηε ζπλέρεηα πέξαζαλ ζηελ ηζηνξία. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ππάξρνπλ θαη πεξηπηψζεηο κεηαθξάζεσλ, νη νπνίεο πέξα απφ ην φηη δηαβάζηεθαλ απφ έλα πξαγκαηηθφ αλαγλσζηηθφ θνηλφ, επεξέαζαλ βαζχηεξα ηνλ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ηνπο ιεηηνπξγίαο. Απφδεημε ηεο επηξξνήο πνπ άζθεζαλ απνηειεί ην γεγνλφο φηη εληνπίδνληαη δηαθεηκεληθά ζε κεηαγελέζηεξα έξγα ειιήλσλ ινγίσλ ή δεκηνχξγεζαλ καθξνθείκελα ή θαλφλα ζηνλ ΠΔ. ηφρνο ηνπ ηειηθνχ ζηαδίνπ ηεο κεζνδνινγίαο κε ηηο κειέηεο πεξηπηψζεσλ (Woodsworth ζηε RETS:105) γηα ηε δηεξεχλεζε ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηεο κεηάθξαζεο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν ζηε δεκηνπξγία θαλφλα είλαη ν εληνπηζκφο ησλ κεηαθξάζεσλ πνπ άθεζαλ βαζχ πνιηηηζκηθφ απνηχπσκα ζηνλ ΠΔ. Μειεηψληαο αλαιπηηθφηεξα ηελ νκάδα ηεθκεξίσλ ησλ 28 κεηαθξάζεσλ δηαπηζηψζακε πεξηπηψζεηο δηαθεηκεληθφηεηαο θαη δεκηνπξγίαο θαλφλα ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο κεηάθξαζεο ηεο Filosofia Morale ηνπ Ludovico Antonio

71 Muratori έξγν ηνπ 1735 πνπ πξαγκαηεχεηαη δηάθνξνπο ηχπνπο εζηθψλ ραξαθηήξσλ θαη απεπζχλεηαη ζηνπο λένπο ηεο επνρήο. Ζ κεηάθξαζε ηνπ πξσηνηχπνπ σο Ζζηθή θηινζνθία πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηνλ Ηψζεπν Μνηζηφδαθα ην Σν θείκελν ηεο κεηάθξαζεο δηαηεξνχζε ζηελ πξνζσπηθή ηνπ βηβιηνζήθε θαη ρξεζηκνπνίεζε ν ιφγηνο Υαξίζηνο Μεγδάλεο, ν νπνίνο αξγφηεξα έγξαςε θαη εμέδσζε ην 1818 ην Λύρλνλ ηνπ Γηνγέλνπο ή Υαξαθηήξεο εζηθνί ζηε Βηέλλε (έθδνζε «θηινηίκσ δαπάλε ηνπ επγελνχο εκπφξνπ θπξίνπ Γεσξγίνπ Σαθηαηδή ηνπ Κνδαλίηνπ, ηππνγξαθείν Ησάλλνπ ηνπ λείξεξ), θηινζνθηθφ θείκελν πνπ πεξηγξάθεη επίζεο δηάθνξνπο ηχπνπο εζηθψλ ραξαθηήξσλ. Κάπνηα ρξφληα αξγφηεξα, ην 1883, εκθαλίζηεθε θαη ην έξγν ηνπ Ησάλλε Αξηζηνθιένπο Ζζηθή θηινζνθία (Κσλζηαληηλνχπνιε: ηχπνηο Βνπηπξά). Σα θείκελα, ε δηαθεηκεληθφηεηα, ην καθξνθείκελν, νη ζπγγξαθείο θαη ην πεξηβάιινλ ηνπο παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζην VI θεθάιαην ηεο δηαηξηβήο.

72 Κεθάιαην V. Πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηνπ ηηαιν-ειιεληθνχ Corpus 5.1 Σν γεσγξαθηθφ, ηζηνξηθφ, πνιηηηθφ θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ηεο ΚΓΒΚ ζην πιαίζην ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο Σν πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ηεο βηβιηνζήθεο θαη νη ζπλζήθεο δηακφξθσζήο ηεο παξνπζηάδνπλ θάπνηεο ηδηαηηεξφηεηεο. Πξφθεηηαη γηα κηα βηβιηνζήθε 13 πνπ ηδξχζεθε θαη δηακνξθψζεθε ζην ηζηνξηθφ, θνηλσληθφ, πνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο. Ζ ίδξπζή ηεο βηβιηνζήθεο ζην κέζν ηνπ 17 νπ αη., ζπκπίπηεη κε ηελ αλάπηπμε ηεο Κνδάλεο θαη ηε κεηαηξνπή ηεο απφ αζήκαληε θνηλφηεηα ζε θσκφπνιε θαη πφιν έιμεο γηα ηνπο Έιιελεο ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο. χκθσλα κε ηε Υαηδετσάλλνπ (2000:32) ην 1528 βάζεη ηνπ θψδηθα αξ. 201 ηεο κνλήο Μεηακνξθψζεσο ηνπ σηήξνο ηεο Εάβνξδαο, ήηαλ αθφκε έλαο κηθξφο αζήκαληνο νηθηζκφο πεξίπνπ 500 θαηνίθσλ κε «91 εζηίεο, 23 άγακνπο θαη 15 ρήξεο». χκθσλα κε έλα άιιν θνξνινγηθφ θαηάζηηρν επίζεο ηνπ 1528, ην Mufassal tahrir defter κε αξ. 385, πνπ θπιάζζεηαη ζηε εζληθή βηβιηνζήθε ηεο Βνπιγαξίαο ζηε φθηα, θαηαγξάθεθαλ 154 εζηίεο γηα ηελ Κνδάλε, βάζεη ησλ νπνίσλ ν Σζφηζνο (2010:89) ππνινγίδεη φηη ν πηζαλφο πιεζπζκφο ηνπ νηθηζκνχ αλέξρνληαλ ζε 693 θαηνίθνπο. χκθσλα κε ην Γάξδα (2008: ) ηα ζεκαληηθφηεξα γεγνλφηα πνπ ζπληέιεζαλ ζηε κεηαηξνπή ηεο Κνδάλεο απφ αζήκαλην νηθηζκφ ζε κηθξφ αζηηθφ θέληξν θαη ηζρπξφ πφιν έιμεο γηα ηελ επξχηεξε πεξηνρή ήηαλ ε εγθαηάζηαζε κεγάινπ αξηζκνχ νηθνγελεηψλ απφ δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, ηεο Θεζζαιίαο θαη ηεο Ζπείξνπ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ: α) θαηά ηελ πεξίνδν κεηά ηελ απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο λίθε ηνπ ζπλαζπηζκέλνπ ρξηζηηαληθνχ ζηφινπ έλαληη ησλ Οζσκαλψλ ην 1571 ζηε Ναχπαθην θαη ην θχκα δηψμεσλ θαη αληηπνίλσλ πνπ αθνινχζεζε γηα φινπο ηνπο ρξηζηηαληθνχο πιεζπζκνχο ζηηο επξσπατθέο θηήζεηο ηεο Τςειήο Πχιεο (2008:157), β) κεηά ηελ θαηαζηξνθή ηεο βπδαληηλήο ηζαληνχπνιεο πνπ βξίζθνληαλ ζε απφζηαζε ιίγσλ ρηιηνκέηξσλ απφ ηελ Κνδάλε: «Οη ηνχξθνη κεηά ηελ ήηηα ηνπο ζηε Ναχπαθην, 13 χκθσλα κε ην ηζηνξηθφ ηεο επίζεκεο ηζηνζειίδαο ηεο ΚΓΒΚ:

73 μέζπαζαλ ζηνλ άκαρν πιεζπζκφ θαη ζαλάησζαλ ρηιηάδεο ρξηζηηαλνχο. Σφηε θαίλεηαη φηη θαηαζηξάθεθε εθ ζεκειίσλ ε αξραία βπδαληηλή ηζαληνχπνιε, έδξα ηεο αξρηεπηζθνπήο, ζαλαηψζεθε ν επίζθνπνο θαη πνιχο ιαφο, ελψ φζνη επέδεζαλ θαηέθπγαλ ζηε ηάηηζηα, ζηε Βιάζηε, ζηελ Κνδάλε θαη ζε άιια κέξε» (Γάξδαο, 2008:157), γ) κεηά ηελ απνηπρία ηνπ επαλαζηαηηθνχ θηλήκαηνο ηνπ Γηνλπζίνπ ηνπ θηινζφθνπ ην ζηε Θεζζαιία (Γάξδαο 2008:157) φπσο αλαθέξεη θαη ν Παπαθσλζηαληίλνπ (1992 [1998]:27), δ) κεηά ηα έηε κε ηελ εγθαηάζηαζε λένπ θχκαηνο πξνζθχγσλ ην απφ ηελ Ήπεηξν εμαηηίαο ηαξαρψλ (Παπαθσλζηαληίλνπ, 1992 [1998]:27) θαη ε) ην 1649 φηαλ εγθαηαζηάζεθαλ 120 νηθνγέλεηεο ζηελ Κνδάλε ππφ ηελ θαζνδήγεζε ηνπ Ησάλλε Σξάληα κεηά ηελ θαηαζηξνθή ηνπ γεηηνληθνχ θξνπξίνπ ηνπ Κηελίνπ απφ Σνπξθαιβαλνχο (Ληνχθεο, 1924, 45). Ζ κηθξή πφιε πνπ δηακνξθψζεθε ηειηθά ζηα κέζα ηνπ 17 νπ αη., αξηζκνχζε πιένλ πεξηζζφηεξεο απφ 600 νηθνγέλεηεο θαη πεξίπνπ θαηνίθνπο. Ο ακηγήο ειιεληθφο πιεζπζκφο ζηξάθεθε ζηελ νξγάλσζε ηεο κηθξήο θνηλσλίαο, πεηπραίλνληαο ηαπηφρξνλα ράξε ζηηο ελέξγεηεο ηνπ Υαξηζίνπ Σξάληα γηνχ ηνπ πξναλαθεξζέληνο Ησάλλε, ηελ αλαθήξπμε ηεο Κνδάλεο κε ζνπιηαληθφ δηάηαγκα σο Μαιηθηαλέο 14. χκθσλα κε ηνλ Παπαθσλζηαληίλνπ (1992 [1998]:32-33) ηα πξνλφκηα πνπ απνιακβάλεη ε Κνδάλε ππφ ην εηδηθφ δηνηθεηηθφ θαζεζηψο ζε κηα ηζηνξηθή πεξίνδν ηαξαρψλ θαη δηψμεσλ ηελ θαζηζηνχλ ειθπζηηθή γηα ηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο, πνπ ζηαδηαθά ζπξξένπλ θαη εγθαζίζηαληαη κφληκα θπξίσο γηα ιφγνπο αζθαιείαο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε κεηαθίλεζε ηνπ ζπλφινπ ζρεδφλ ησλ Διιήλσλ θαηνίθσλ ηεο ηζηνξηθήο βπδαληηλήο πφιεο-θάζηξνπ ησλ εξβίσλ πξνο ηελ πεξηζζφηεξν αζθαιή Κνδάλε, κε ηελ ηειηθή κεηαθνξά θαη ηεο ίδηαο ηεο έδξαο ηεο επηζθνπήο ην 1745 επί ησλ εκεξψλ ηνπ επηζθφπνπ Μειεηίνπ. ηα ηέιε ηνπ 18 νπ αη., ζχκθσλα κε ηνπο Φηιηππίδε θαη Κσλζηαληά ([1791] 1988:210) ε Κνδάλε αξηζκεί 750 ζπίηηα, ελψ ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ αη. θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αη. ιίγα ρξφληα πξηλ απφ ηελ απειεπζέξσζε απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ θαηνηθείηαη ακηγψο απφ νξζφδνμνπο Έιιελεο (Υαιθηφπνπινο, 1910:109). 14 Σν εηδηθφ θαζεζηψο Μαιηθηαλέο φξηδε ηελ πφιε ππφ ηε δηθαηνδνζία θαη πξνζηαζία ηεο κεηέξαο ηνπ νπιηάλνπ. Σα θπξηφηεξα πξνλφκηα ηνπ εηδηθνχ απηνχ δηνηθεηηθνχ θαζεζηψηνο ήηαλ απαιιαγέο ησλ θαηνίθσλ απφ νξηζκέλνπο θφξνπο, απαγφξεπζε δηακνλήο κνπζνπικάλσλ ζηελ πφιε ή ζηξαηησηηθψλ ζσκάησλ, ειεχζεξε άζθεζε ησλ ζξεζθεπηηθψλ ηειεηψλ θαη εζίκσλ θα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ηα πξνλφκηα απηά είραλ παξάιιεια έλα πςειφ νηθνλνκηθφ ηίκεκα γηα ηελ πφιε.

74 ε θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ επίπεδν ε Κνδάλε αλαπηχζζεηαη θπξίσο εμαηηίαο ηνπ δηακεηαθνκηζηηθνχ εκπνξίνπ δεδνκέλνπ φηη νη πινπηνπαξαγσγηθνί πφξνη ηεο ήηαλ ειάρηζηνη (άγνλν έδαθνο, πεξηνξηζκέλεο εθηάζεηο, δξηκχ θιίκα). Ζ δηπισκαηηθή θαη εκπνξηθή αιιεινγξαθία ηνπ 17 νπ θαη 18 νπ αη. ε νπνία κειεηήζεθε ζπζηεκαηηθά απφ ηνλ Μέξηδην (Μλεκεία Μαθεδνληθήο ηζηνξίαο, [1947] 2007) θαη πνπ θπιάζζεηαη ζην θξαηηθφ αξρείν ηεο Βελεηίαο, απνθαιχπηεη ην γεσπνιηηηθφ θαη γεσηζηνξηθφ πεξηβάιινλ πνπ είρε δηακνξθσζεί ζηελ Οζσκαληθή Μαθεδνλία. Μέρξη ηηο αξρέο ηνπ 18 νπ αη. ην εκπφξην αλάκεζα ζηελ Δπξσπατθή Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία θαη ηε Γχζε πξαγκαηνπνηνχληαλ είηε κέζσ ηνπ άμνλα Κσλζηαληηλνχπνιε-φθηα-Κεληξηθή Δπξψπε είηε κέζσ ηνπ γεσγξαθηθνχ ρψξνπ ηνπ επξχηεξνπ άμνλα ηεο Δγλαηίαο νδνχ, δειαδή: απφ Κσλζηαληηλνχπνιε, Καβάια, Θεζζαινλίθε, πξνο ηα εκπνξηθά θέληξα ηεο Μνζρφπνιεο, Μνλαζηεξίνπ, Αρξίδαο, Καζηνξηάο, ηάηηζηαο θαη Ησαλλίλσλ θαη έπεηηα πξνο ηα ιηκάληα ηεο Κέξθπξαο ή ηνπ Γπξξαρίνπ. Απφ εθεί ηα εκπνξεχκαηα θνξηψλνληαλ ζε πινία πξνο ηελ Αλθφλα, ηε Βελεηία, ηε Ραγνχδα θαη αξγφηεξα πξνο ηελ Σεξγέζηε (Λατνπ, 1982:13). Οη Γπηηθνκαθεδφλεο (Μέξηδηνο, [1947] 2007:209) «πεξηεξρφκελνη φιελ ηελ Μαθεδνλίαλ, ηελ Βνζλίαλ, ηελ Βνπιγαξίαλ, θζάλνληεο θαη κέρξη Κσλζηαληηλνππφιεσο θαη φθηαο, εγφξαδνλ ηα δηάθνξα πξντφληα ησλ κεξψλ απηψλ, ήηνη καιιηά, θεξηά, ακπάδεο, κεηάμη θ.ι.π., ηα νπνία εθφξησλαλ κέζσ Γπξξαρίνπ δηα Βελεηίαλ, φπνπ ζπρλά κεηέβαηλνλ θαη νη ίδηνη, θαη εθείζελ εηζήγνλ κεηαμσηά, ξνχρα θαη άιια βηνκεραληθά πξντφληα θαη ηα δηέζεηνλ απαληαρνχ». Παξνπζηάδνπκε κηα ραξαθηεξηζηηθή επηζηνιή ησλ εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ ηεο επνρήο απφ ηε Βελεηία ηεο 2αο Απξηιίνπ 1708, απφ ηνλ θάθειν κε αξηζκφ ηνπ θξαηηθνχ αξρείνπ ηεο Βελεηίαο (Μέξηδηνο, [1947] 2007:262): Ο Κψζηαο Καξαπαπάο εθ Κνδάλεο, πηφο ηνπ πνηε Παπαγεψξγε, θαη ν Γέιηνο ηνπ πνηε Μαξηίλ Βαγηφγινπ, δηνξίδνπλ πιεξεμνπζίνπο ηνλ Γνχθα Νίθνλ απφ ηελ ηάηηζηαλ θαη ηνλ Γήκνλ Γειήλ εθ Κνδάλεο θαη ηνλ Πξφθνλ ηνπ πνηε Θσκά απφ ηα Βειέγξαδα θαη εηδηθψο ηνπο εμνπζηνδνηνχλ λα εηζπξάμνπλ ηα νθεηιφκελα απφ Ρνχζελ Γεσξγίνπ εθ Κνδάλεο. Ζ ζηξνθή ησλ εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ απφ ηε ζάιαζζα πξνο ηε ζηεξηά επηβεβαηψλεηαη απφ ηηο εθζέζεηο ησλ Βελεηψλ πξνμέλσλ απφ ην Γπξξάρην, ηε Θεζζαινλίθε θαη ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε. Ο πξφμελνο ηνπ Γπξξαρίνπ Rosa έγξαθε ζηηο 22 Απγνχζηνπ 1726 (Μέξηδηνο, [1947] 2007:273) φηη «νη έκπνξνη ηψξα

75 πεγαίλνπλ κε ηα εκπνξεχκαηά ησλ πξνο ηελ Οπγγαξίαλ» θαζψο ζηηο αγνξέο ησλ πφιεσλ ηεο Απζηξννπγγαξίαο πνπινχζαλ ζε πνιχ πςειφηεξεο ηηκέο θαη ην θέξδνο ήηαλ πνιιαπιάζην. Γελ είλαη κφλν νη θαιχηεξεο ηηκέο πνπ ζηξέθνπλ ηνπο Μαθεδφλεο εκπφξνπο θαη κεηαθνξείο πξνο ηελ Απηνθξαηνξία ησλ Αςζβνχξγσλ αιιά θπξίσο ηα επλντθά πξνλφκηα πνπ πξνζθέξνπλ νη Απζηξηαθνί κε ηα άξζξα 14 θαη 15 ηεο ζπλζήθεο ηνπ Κάξινβηηο (1699), κε ηα δηαηάγκαηα ηνπ Λενπφιδνπ θαη γεληθφηεξα κε ηελ πνιηηηθή θαη ηε λνκνζεζία ηνπο πνπ πξνβιέπεη ειεχζεξεο κεηαθηλήζεηο, πξνζηαζία ησλ εκπφξσλ θαη ησλ εκπνξεπκάησλ, θνξναπαιιαγέο γηα εγθαηαζηάζεηο ζηηο ζπλνξηαθέο κε ηελ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία παξαδνπλάβηεο πεξηνρέο θαη ζηελ απνδεθαηηζκέλε απφ ηνπο πνιέκνπο πεξηνρή ηεο Οπγγαξίαο. Ο Πφπνβηηο ([1937] 2010:113) αλαθέξεη ζρεηηθά κε ηηο εγθαηαζηάζεηο Διιήλσλ, Θεζζαιψλ, Βιάρσλ, Ζπεηξσηψλ θαη Μαθεδφλσλ ηελ πεξίνδν εθείλε ζηηο Απζηξνπγγξηθέο πεξηνρέο φ,ηη: Αλ θαη ν αξηζκφο δελ ήηαλ κεγάινο [ησλ Διιήλσλ κεηαλαζηψλ], ε ζεκαζία ηνπ ήηαλ κεγάιε γηα ηνπο αλζξψπνπο θαη ηνπο ηφπνπο φπνπ εγθαηαζηάζεθαλ. Σελ αμία θαη ηε ζπνπδαηφηεηα απηψλ ησλ αλζξψπσλ ηελ πξφζεμαλ ηδηαίηεξα νη Απζηξηαθνί θαη έθαλαλ φ,ηη κπνξνχζαλ γηα λα ηνπο πξνζειθχζνπλ θαη λα ηνπο θξαηήζνπλ ζηα εδάθε ηνπο. Απηνί νη άλζξσπνη ζήκαηλαλ θεθάιαην, ηέρλε, εκπφξην θαη βηνκεραλία, κ άιια ιφγηα φ,ηη ρξεηαδφηαλ γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηζρχ ηεο ρψξαο. Γηαηί, εθηφο ηνπ εκπνξίνπ απηνί αζρνινχληαλ θαη κε άιιεο δηάθνξεο δνπιεηέο θαη επαγγέικαηα. Ήηαλ ραληδήδεο, εζηηάηνξεο, μπινπξγνί, νξεηραιθνπξγνί, γνπλνπνηνί, ζαπνπλνπνηνί, ππνδεκαηνπνηνί, γηαηξνί θηι. Με ιίγα ιφγηα ήηαλ έκπνξνη θαη ηερλίηεο θαη δελ είλαη θαζφινπ πεξίεξγν πνπ απηνί, κέζα ζην δηθφ καο αγξνηηθφ πιεζπζκφ, ήηαλ εθείλνη πνπ δεκηνχξγεζαλ ην ηζηαξζί καο. Λίγα ρξφληα αξγφηεξα επηβεβαηψλεηαη ην νξηζηηθφ ηέινο ηεο εκπνξηθφηεηαο ηνπ ιηκαληνχ ηνπ Γπξξαρίνπ θαη ε άλζεζε ησλ κεηαθνξψλ ζηνλ άμνλα Αμηνχ- Μνξάβα-Γνχλαβε (Μέξηδηνο, [1947] 2007:277): «Σν κεγαιχηεξνλ κέξνο θαηεπζχλεηαη πξνο ηελ Θεζζαινλίθελ, εμαηηίαο, άιισο ηε, ησλ λαπαγίσλ, πνπ ζπλέβεζαλ θαηά ην πξφζθαην παξειζφλ, πνιινί Έιιελεο έκπνξνη εθ Μνζρνπφιεσο, ηαηίζηεο, Αρξίδνο θαη Μαινβίζηαο θαηεζηξάθεζαλ. Σψξα νη πεξηζζφηεξνη εμ απηψλ πεγαίλνπλ δηα μεξάο εηο Βειηγξάδηνλ θαη Γεξκαλίαλ θαη ζπλαιιάζζνληαη κε ηα κέξε εθείλα, εγθαηαιείςαληεο νξηζηηθψο ην Γπξξάρηνλ». Αλάκεζα ζηα άιια πξντφληα

76 ππάξρνπλ καξηπξίεο θαη γηα παξαγγειίεο βηβιίσλ απφ ηε Βελεηία φπσο ζηελ επηζηνιή ηνπ Αλδξέα Πέηξνπ ηεο 9 εο Μαξηίνπ 1697 απφ ηελ Καβάγηα (Μέξηδηνο, [1947] 2007:226): «λα κνπ ζηείιεηο φηη ηεο παξήγγεηια κε άιιελ γξαθήλ ήγνπλ ην θαδάλη θαη βηβιία θαη άιια ιηαλψκαηα θαη ηα επίινηπα εηο άζπξα». Οη ιφγνη ηεο κεηαλάζηεπζεο ησλ Γπηηθνκαθεδφλσλ ήηαλ πνιινί θαηά ηνλ Γξηηζφπνπιν, πνπ ζεκεηψλεη ζηελ εηζαγσγή ηεο επαλέθδνζεο απφ ηελ ΔΜ ηνπ έξγνπ ηνπ Γ. Εαβίξα Νέα Διιάο ή Διιεληθόλ Θέαηξνλ (1972:IX), φ,ηη: ππήξμε ζαθήο θηιειεπζέξα δηάζεζηο εηο πλεχκαηα πεξηζζφηεξνλ πξνσδεπκέλα, πνπ είηε αλεδήηεζαλ δηα ηεο θπγήο ηφπνπο ζηαδηνδξνκίαο καθξάλ ηεο ηπξξαλίαο είηε εθηλήζεζαλ απφ ηάζηλ αληηδξάζεσο θαηά ηεο δνπιείαο, θαηέθπγνλ εηο ηελ Κεληξηθήλ Δπξψπελ, πξνο αλαδήηεζηλ θαιπηέξσλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη δηαβηψζεσο. Έηζη εδεκηνπξγήζε ην ξεχκα ηεο απνδεκίαο, πξνο ιχηξσζηλ απφ ηα δεηλά ηεο ηπξαλλίαο. Σν 1818 ν ιφγηνο Υαξίζηνο Μεγδάλεο ([1818] 1940:14) θαηαγξάθεη ζην έξγν ηνπ Απνγξαθηθή έθζεζε ηνπ κεζεκβξηλνύ κέξνπο ηεο Μαθεδνλίαο ην θαηλφκελν ηεο καδηθήο κεηαλάζηεπζεο απφ ηελ πεξηνρή ηεο Κνδάλεο: «ζπρλάθηο θαη Σνχξθνη θαη ρξηζηηαλνί θεχγνπζη θαη κεηνηθίδνπζηλ νη κελ Σνχξθνη εηο άιιαο κεγαινππφιεηο, νη δε ρξηζηηαλνί φπνπ εκπνξέζσζη». Ο Μεγδάλεο ζηε ζπλέρεηα πεξηγξάθεη ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηάζηαζε θαη ην γεσπνιηηηθφ πεξηβάιινλ ην 17 ν θαη 18 ν αη. ζηελ Κνδάλε ([1818] 1940:14): Ήηνλ ελ θαιφλ θαη ήζπρνλ θαηαθχγηνλ νη θάηνηθνη ή νη κέηνηθνί ηεο, έρνληεο απηνχ εηο θάπνηαλ αζθάιεηαλ ηνπο νηθείνπο ησλ, εμεληηεχνλην ήζπρνη εηο καθξπλνχο ηφπνπο θαη κε ην εκπφξηνλ επνξίδνλην ηα πξνο ρξείαλ ησλ αθζφλσο. Σν θπξηψηεξνλ κέξνο ηεο μεληηείαο ησλ ήηνλ ε Οπγγαξία εθεί επινχηηζαλ πνιινί θαη επηχρεζαλ ηελ παηξίδα ησλ. Σν εκπφξηνλ θαη ε θνηλσλία ησλ κε άιια πεπνιηηεπκέλα έζλε ηνπο επιεξνθφξεζαλ πεξί ηεο σθειείαο ησλ καζήζεσλ θαη ηεο βνεζείαο ησλ εηο ηα έξγα ησλ. ζελ θαη έδεημαλ πνιχλ δήινλ θαη πξνζπκίαλ λα ζπζηήζσζη ζρνιεία εηο ηελ παηξίδα ησλ χκθσλα κε ην Γάξδα (2008:153) νηθνλνκηθφ θέληξν θαη εκπνξηθή πχιε ηεο Βνξεηνδπηηθήο Μαθεδνλίαο πξνο ηελ Κεληξηθή Δπξψπε ήηαλ αλακθίβνια ζηε

77 δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο πεξηφδνπ ην Μνλαζηήξη, έδξα ηεο πεξηθεξεηαθήο δηνίθεζεο ηνπ νκψλπκνπ βηιαεηηνχ, πνπ πεξηειάκβαλε επίζεο ηελ Κνδάλε θαη ηηο γχξσ απφ απηήλ πεξηνρέο. Ο εκπνξηθφο άμνλαο πνπ είρε δηακνξθσζεί ήδε απφ ην 17 ν -18 ν αη. (ζχζηεκα Μνξάβα-Αμηνχ), νπζηαζηηθά ζπκπίπηεη ζήκεξα κε ηνλ δηεπξσπατθφ άμνλα Υ πνπ ελψλεη ην Βειηγξάδη κε ηε Θεζζαινλίθε θαη ηέκλεη ηελ ΝΑ Δπξψπε ζηα δχν απφ Νφην πξνο Βνξξά θαη αληίζηξνθα. Ο Παπαδξηαλφο (1988:30), κειεηψληαο ηηο εγθαηαζηάζεηο ησλ Μαθεδφλσλ απνδήκσλ ζηε ΝΑ Δπξψπε, επηβεβαηψλεη φηη ε πιεηνςεθία ηνπο πξνηίκεζε λα εγθαηαζηαζεί ζε πφιεηο «ζηηο φρζεο ηνπ Μνξάβα θαη ηνπ Γνχλαβε». Ζ δηαδξνκή πνπ ζπλήζσο αθνινπζνχζαλ ήηαλ απφ ην Μνλαζηήξη ή απφ ηε Θεζζαινλίθε πξνο ηα θφπηα, έπεηηα ζην Βειηγξάδη θαη απφ εθεί απέλαληη ζην Εέκνπλ (εκιίλν), πξψηε πφιε ηεο επηθξάηεηαο ησλ Αςζβνχξγσλ. ηελ Οπγγαξία νη κεγαιχηεξεο θνηλφηεηεο Μαθεδφλσλ βξίζθνληαλ ζηηο πφιεηο: Νφβη αλη, Σέκεζβαξ, Szegedin, Szentes, Debreczen, Βνπδαπέζηε, Κέζθεκεη, Μίζθνιηο (Μαξηηληαλνχ, 1957:130). Ζ παξνπζία ησλ θνδαληηψλ ππήξμε ηδηαίηεξα έληνλε ζηηο εκπνξηθέο νπγγξηθέο πεξηνρέο (Έξληειη, Μπάηζθα θηι. ζχκθσλα κε ηελ νπγγξηθή ζηαηηζηηθή ηνπ 1877) ηεο Απηνθξαηνξίαο ησλ Αςζβνχξγσλ θαη εηδηθφηεξα ζηελ Πέζηε, ζην Κέζθεκεη, ζην Σφθατ, ζην Νφβη αλη θαη ην Εέκνπλ. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ν Πφπνβηηο ([1937] 2010:106) φηη πεξηζζφηεξα απφ ηα κηζά κέιε ηεο εηαηξείαο ηνπ Σφθατ ην 1762 πξνέξρνληαλ απφ ηελ Κνδάλε, ελψ ζρεδφλ νιφθιεξε ε ειιεληθή θνηλφηεηα ηνπ Κέζθεκεη απνηεινχληαλ απφ Κνδαλίηεο. ζνλ αθνξά ην βηβιηεκπφξην απφ ην 15 ν έσο ην 19 ν αη., ζχκθσλα κε ηνλ Καξαλάζην (2001:113), ηα βηβιία πνπ δηαθηλνχληαλ «ηππψλνληαλ θπξίσο απφ Έιιελεο ηεο δηαζπνξάο» θαη ε εηζαγσγή ηνπο πξνο ηελ ηνπξθνθξαηνχκελε Διιάδα απφ ηα εθδνηηθά θέληξα ηεο Βελεηίαο, Ρψκεο, Βηέλλεο, Βνπδαπέζηεο, Βνπθνπξεζηίνπ, Ηαζίνπ, Λεηςίαο, Παξηζίνπ θηι. πξαγκαηνπνηνχληαλ είηε κέζσ ζαιάζζεο, είηε δηακέζνπ ηνπ εκπνξηθνχ θαη κεηαθνξηθνχ άμνλα ηνπ ζπζηήκαηνο Αμηνχ-Μνξάβα-Γνχλαβε, φπσο άιισζηε ζπλέβαηλε θαη κε φια ηα ππφινηπα πξντφληα. Ζ Θεζζαινλίθε θαη ην Μνλαζηήξη απνηεινχζαλ δηνηθεηηθά θέληξα σο έδξεο βηιαεηηψλ θαη εκπνξηθνί θφκβνη-πχιεο ηνπ δηακεηαθνκηζηηθνχ εκπνξίνπ κε ηελ Κεληξηθή θαη Ννηηναλαηνιηθή Δπξψπε. ηηο πφιεηο απηέο ππήξραλ ζεκαληηθέο θνηλφηεηεο Κνδαληηψλ πνπ αζρνινχληαλ θπξίσο κε ηηο κεηαθνξέο θαη ην εκπφξην ήδε απφ ηα κέζα ηνπ 18 νπ αη. Ζ παξνπζία ηνπο έγηλε αθφκε πην έληνλε ζην ηέινο ηνπ 19 νπ αη. φπσο επηβεβαηψλεη θαη ε δεκηνπξγία ζπλδέζκσλ ή ζπιιφγσλ φπσο ν «χλδεζκνο Κνδαληηψλ» ζηε Θεζζαινλίθε, πνπ ην

78 1908 κεηνλνκάζηεθε ζε ζχιινγν ν Άγηνο Νηθφιανο (Ζιηαδέιεο θαη Παπαλαζηαζίνπ, 2009:11). Υάξηεο Υάξηεο ησλ Γπηηθψλ Βαιθαλίσλ ηνπ J. Scheda (General Karte von Europa, 1859), ζπιινγή Παλ. Σέμαο:

79 ε δηθή καο πξφζζεηε ζρεδίαζε απεηθνλίδνληαη πάλσ ζην ράξηε: - Οη θχξηνη άμνλεο κεηαθνξψλ ζηε ΝΑ Δπξψπε κε βάζε ην δίθηπν ηεο επνρήο,

80 - Οη πφιεηο εκπνξηθνί ζηαζκνί ηνπ άμνλα Αμηνχ Μνξάβα Γνχλαβε ζηηο νπνίεο βξίζθνληαλ νη θπξηφηεξεο ειιεληθέο θνηλφηεηεο Μαθεδφλσλ θαη Κνδαληηψλ απνδήκσλ. Κχξηνο ζθνπφο ηεο βηβιηνζήθεο απφ ηελ ίδξπζή ηεο είλαη ε ππνζηήξημε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ζρνιείσλ ηεο Κνδάλεο θαη αθξηβψο γηα ην ιφγν απηφ ιεηηνπξγεί δαλεηζηηθά. Δμάιινπ, βξηζθφκαζηε ζηελ πεξίνδν (ηέιε 16 νπ αξρέο 17 νπ αη.) πνπ αξρίδεη ε ζπζηεκαηηθή ίδξπζε ζρνιείσλ, «ε νπνία ζα δψζεη πινχζηνπο θαξπνχο ηνλ επφκελν αηψλα, ηδηαίηεξα κάιηζηα ζηε Μαθεδνλία φπσο ζηελ Καζηνξηά, ζηελ Κνδάλε, ζηηο έξξεο» (Σζηξπαλιήο, 1971:34). Απφ ηα κέζα ηνπ 17 νπ αηψλα έσο ην 1690 ζπγθξνηείηαη ν πξψηνο ππξήλαο 440 ζξεζθεπηηθψλ θαη θηινινγηθψλ βηβιίσλ θπξίσο, πνπ παξνπζηάδνληαη ζηνλ πξψην ρεηξφγξαθν θαηάινγν πνπ παξαδφζεθε ην ίδην έηνο απφ ηνπο επηηξφπνπο ηνπ Διιελνκνπζείνπ ζηνλ δάζθαιν ηεο ζρνιήο θαη βηβιηνθχιαθα κνλαρφ Ησζήθ. Απφ ηφηε ε βηβιηνζήθε ζηαδηαθά εκπινπηίδεηαη θπξίσο απφ δσξεέο ινγίσλ, εκπφξσλ, ηεξσκέλσλ, εθπαηδεπηηθψλ θαη άιισλ επεξγεηψλ. Μεηά απφ πνξεία δπφκηζε θαη πιένλ αηψλσλ ( ) αδηάθνπεο ιεηηνπξγίαο, ζχκθσλα κε ην πξσηφθνιιν παξάδνζεο ηεο θνηλνηηθήο βηβιηνζήθεο ηνλ Ηνχλην ηνπ 1923 ζην δήκν Κνδάλεο, αξηζκνχζε 7300 ηφκνπο (Γειηαιήο, 1948, ζ). Σν 1813 επί ησλ εκεξψλ ηνπ επηζθφπνπ Γηνλπζίνπ ( ), έπεηηα απφ πξσηνβνπιία ηνπ ιφγηνπ Υ. Μεγδάλε, θηίζηεθε ζην θέληξν ηεο πφιεο, δίπια ζηνλ θαζεδξηθφ λαφ ηνπ Αγ. Νηθνιάνπ έλα ζνισηφ νηθνδφκεκα γηα ηε ζηέγαζε ηεο θνηλνηηθήο βηβιηνζήθεο. πσο δηαβάδνπκε ζην Ληνχθε (1924, 80) δίπια ζην θηίξην απηφ θαηαζθεπάζηεθε έλα αλαγλσζηήξην πνπ έθεξε ηελ επηγξαθή «Οίθνο βειηηψζεσο», έηζη ψζηε λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ησλ θαηνίθσλ θαη θπξίσο ησλ καζεηψλ ηεο ζρνιήο γηα έλα ρψξν κειέηεο ζε απφιπηε ζπκθσλία κε ηνλ ππνζηεξηθηηθφ ξφιν ηεο βηβιηνζήθεο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ην δαλεηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο. Σν 1916 ηδξχζεθε ζηε ζέζε ηεο θνηλνηηθήο βηβιηνζήθεο ην «Αλαγλσζηήξην Κνδάλεο» θαη ιίγα ρξφληα αξγφηεξα, ην 1923, ζπζηήλεηαη ε Γεκνηηθή Βηβιηνζήθε Κνδάλεο πνπ απφ ην 1985 ιεηηνπξγεί σο Ν.Π.Γ.Γ. ηνπ δήκνπ. Σα ρξνληθά φξηα ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο γηα ηε κειέηε ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ηεο παιηάο ζπιινγήο ( ) νξηνζεηνχλ παξάιιεια ην ρξνληθφ θαη ηζηνξηθφ πιαίζην ελδηαθέξνληνο ηνπ πνιηηηζκηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο βηβιηνζήθεο, κε terminus ante quem ην 1912, έηνο απειεπζέξσζεο ηεο πφιεο απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ. Οπζηαζηηθά δηεξεπλάηαη ην ηηαιηθφ απνηχπσκα ζηε βηβιηνζήθε, κέζα απφ ηε κειέηε ησλ έληππσλ κεηαθξάζεσλ, πξσηνηχπσλ θαη ηίηισλ κε αλαθνξέο ζηελ Ηηαιία θαη ηνλ ηηαιηθφ

81 πνιηηηζκφ ζηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο πεξηφδνπ. Αμίδεη παξάιιεια λα ζεκεησζεί ζχκθσλα κε ηελ Σξηαληάξε (2006:206) ε άξξεθηε ζρέζε ηεο βηβιηνζήθεο κε ηε ζρνιή ηεο Κνδάλεο θαη ν ππνζηεξηθηηθφο ηεο ξφινο ζηελ εθπαίδεπζε ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Σν πιηθφ ηεο παιηάο ζπιινγήο ηεο ΚΓΒΚ πξνέξρεηαη θπξίσο απφ δσξεέο, δηαζήθεο θαη θιεξνδνηήκαηα. Οξηζκέλεο δσξεέο απνηέιεζαλ ζεκαληηθά γεγνλφηα ζηελ ηζηνξία ηεο βηβιηνζήθεο, φρη κφλν εμαηηίαο ηνπ φγθνπ θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ ηίηισλ πνπ εηζήγαγαλ πξνο θνηλή ρξήζε ησλ θαηνίθσλ θαη ησλ καζεηψλ ηεο ζρνιήο ηεο Κνδάλεο, αιιά θαη γηα ην φηη απνηέιεζαλ απνδείμεηο γηα ην ρξφλν εηζαγσγήο ησλ εληχπσλ ζηε βηβιηνζήθε. Ο Μεγδάλεο (1820:49) αλαθέξεη ζηελ Αγγειία σο ηελ πξψηε ζεκαληηθή πεξίπησζε δσξεάο ηελ πξνζσπηθή βηβιηνζήθε ηνπ Μειέηηνπ: «πξψηνο άθεζε ηελ βηβιηνζήθελ ηνπ εηο ην ρνιείνλ ηεο Κνδάλεο ν ηφηε Αξρηεξεχο Μειέηηνο ν Θεζζαινληθεχο», επίζθνπνο εξβίσλ θαη Κνδάλεο απφ ην 1734 έσο ην 1752 θαη θαξδηλάιηνο ηεο Καζνιηθήο Δθθιεζίαο απφ ην Ο επίζθνπνο Μειέηηνο είρε εθδησρζεί ην 1728 απφ ηε Θεζζαινλίθε πνπ ππεξεηνχζε σο ηεξέαο απφ ηνλ ηφηε Μεηξνπνιίηε Αλαλία ( ). Ο ηνγηφγινπ (1992:36) αλαθέξεη πσο ηελ πεξίνδν αξρηεξαηείαο ηνπ Μεηξνπνιίηε Θεζζαινλίθεο Ησαθείκ ( ), ν Μειέηηνο σο επίζθνπνο εξβίσλ «παξά ηηο νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο, θαηφξζσζε λα ζπγθξνηήζεη αμηφινγε βηβιηνζήθε θαη λα νξγαλψζεη ην ζρνιείν ηεο Κνδάλεο, ζην νπνίν δίδαμε γηα πέληε ρξφληα». Οη ζεκαληηθφηεξεο δσξεέο πνπ απνηέιεζαλ ζεκεία ζηαζκφ γηα ηε δηακφξθσζε ησλ ζπιινγψλ ηεο ΚΓΒΚ ήηαλ: - ε πξψηε κεγάιε δσξεά πνπ καξηπξείηαη απφ ηηο γξαπηέο πεγέο ηεο βηβιηνζήθεο ηνπ επηζθφπνπ Μειέηηνπ (Μεγδάλεο, 1820:49), - ην θσηεηλφ παξάδεηγκα ηνπ Μειέηηνπ αθνινχζεζε θαη ν επίζθνπνο Γηνλχζηνο ( ), ν νπνίνο επίζεο δψξηζε ηελ πξνζσπηθή ηνπ ζπιινγή ζηε βηβιηνζήθε (Ληνχθεο, 79-80), - ε εηζαγσγή πεξηζζφηεξσλ ησλ 100 ηφκσλ ηνπ επηζθφπνπ Βεληακίλ ( ) κεηά απφ ηελ επηζηξνθή ηνπ απφ ηε Ρνπκαλία: «Σσ δε 1818 κεηέβε εηο Γαθίαλ, ελ ε εγλψξηζε πνιινχο ησλ ινγίσλ ηνπ έζλνπο, παξ σλ έιαβε δσξεάλ 100 πεξίπνπ ηφκνπο ζπγγξακάησλ δηα ηελ Βηβιηνζήθελ Κνδάλεο» (Ληνχθεο, 1924:81), 15 Ο Μειέηηνο Καηαθάινπ απφ ηε Θεζζαινλίθε ην 1728 ηηκήζεθε απφ ηνλ Πάπα ηεο Ρψκεο κε ην βαζκφ ηνπ Καξδηλαιίνπ, ηίηιν πνπ δηαηήξεζε κέρξη ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ. Σν 1732 επαλήιζε ζηε Θεζζαινλίθε θαη ζηελ Οξζφδνμε εθθιεζία θαη δχν ρξφληα αξγφηεξα ην 1734 εθιέρζεθε επίζθνπνο εξβίσλ θαη Κνδάλεο (Ληνχθεο, 1924:54).

82 - ε δσξεά ηεο πξνζσπηθήο βηβιηνζήθεο 173 ηφκσλ ηνπ Παλαγηψηε Μνπξάηε ην 1839 ( ηζηνξηθφ ηεο βηβιηνζήθεο, 2008), - ε δσξεά απφ ηε δηαζήθε ηνπ επηζθφπνπ Βεληακίλ ην 1849, ζηίρνη 59-61: «εηο ην γπκλάζηνλ ηεο Κνδάλεο δεθαπέληε ρηι γξφζηα, εηο ην απηφ γπκλάζηνλ ηξηαθφζηνπο ηφκνπο βηβιίσλ, εηο ην απηφ γπκλάζηνλ δηα πεηξάκαηα θαη αλαγθαία βηβιία γξφζηα 1000» (Γειηαιή, 1970:4), - ε δσξεά ηεο ζπιινγήο βηβιίσλ, ραξηψλ, ρεηξνγξάθσλ ηνπ Υαξίζηνπ Παπαγηαλλνχζε ( ) κεηά ην ζάλαηφ ηνπ ζην Ηάζην. Ζ ζπιινγή ηνπ Πφπνβηηο εηζήρζε ζηελ Κνδάλε ην 1856 (Ληνχθεο, 1924: ). ηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο πεξηφδνπ θπξηαξρίαο ζηε ΝΑ Δπξψπε ε εθθιεζία δηαδξακάηηδε έλα ζπνπδαίν ξφιν ζε θνηλσληθφ, δηνηθεηηθφ θαη πνιηηηθφ επίπεδν. Δμέρνπζεο κνξθέο γηα ηελ ηζηνξία ηεο Κνδάλεο θαη εηδηθφηεξα ηεο βηβιηνζήθεο, ππήξμαλ νξηζκέλνη επίζθνπνη θαη κεηέπεηηα κεηξνπνιίηεο, νη νπνίνη ζηήξημαλ έκπξαθηα ην έξγν, ηελ αλάπηπμε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο. Πίλαθαο Αξρηεξαηηθέο πεξίνδνη επηζθφπσλ θαη κεηξνπνιηηψλ εξβίσλ θαη Κνδάλεο κέρξη ην 1923 ( ηζηνξηθφ, εκ.πξ.5/02/2012). Δπίζθοποη ερβίωλ θαη Κοδάλες Περίοδος αρτηεραηείας Μειέηηνο Καηαθάινπ απφ Θεζζαινλίθε ζηα έξβηα, ζηελ Κνδάλε Ηεξεκίαο Ηγλάηηνο Καηαθάινπ απφ Θεζζαινλίθε Θεφθηινο Γηνλχζηνο Βεληακίλ Καξίπνγινπ απφ Θεζζαινλίθε Μεηροποιίηες ερβίωλ θαη Κοδάλες Περίοδος αρτηεραηείας Δπγέληνο Κσλζηάληηνο Μαηνπιφπνπινο θαη Γεξάζηκνο Σαληαιίδεο Φίιηππνο Μαληάηεο

83 Απφ ηνπο παξαπάλσ επηζθφπνπο θαη κεηξνπνιίηεο ηεο Κνδάλεο νη Μειέηηνο, Θεφθηινο, Γηνλχζηνο θαη Βεληακίλ ππήξμαλ ζπνπδαίνη επεξγέηεο ηεο βηβιηνζήθεο θαη δσξεηέο ησλ ζπιινγψλ ηνπο 16. Παξάιιεια ε δηακφξθσζε θαη αλάπηπμε ηεο βηβιηνζήθεο ηεο Κνδάλεο, ζηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο θαηνρήο ηεο πεξηνρήο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, καο παξαδίδεηαη θαη κέζα απφ ηηο γξαπηέο ηζηνξηθέο πεγέο. χγρξνλνη κειεηεηέο, φπσο ν Καξαλάζηνο (2008:51) επηβεβαηψλνπλ ηελ χπαξμε ζεκαληηθήο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο κε εθαηνληάδεο βηβιία ήδε απφ ην ηέινο ηνπ 17 νπ αη.. Ζ αλάπηπμε ηεο δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο, ή φπσο αιιηψο νλνκάδνληαλ ηελ επνρή εθείλε «θνηλνηηθή», παξνπζηάδεη ζε γεληθέο γξακκέο ηελ παξαθάησ εηθφλα: Πίλαθαο Ζ αλάπηπμε ηεο βηβιηνζήθεο κε βάζε ηηο γξαπηέο πεγέο 17. Έηος Αρηζκός ηόκωλ Πεγή Υεηξφγξαθνο θαηάινγνο επηηξφπσλ ηνπ Διιελνκνπζείνπ πξνο ην κνλαρφ Ησζήθ Υεηξφγξαθνο θαηάινγνο: «1791 Οθησ 4 παξάδνζηο ηεο βηβιηνζήθεο ησ ηεξνδηδαζθάισ θπξίσ Ησλά» Υεηξφγξαθνο θαηάινγνο ή Πξσηφθνιιν παξάδνζεο ζην δήκν Κνδάλεο 5.2 Σν Corpus: ζψκα μελφγισζζσλ εθδφζεσλ θαη ηηαιηθψλ πξσηνηχπσλ (COIT) θαη ειιεληθψλ εθδφζεσλ θαη κεηαθξάζεσλ (COIG) Σν απνηχπσκα ηεο ηηαιηθήο επηξξνήο ζηελ παιηά ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ, ζπγθξνηείηαη απφ ηξεηο θαηεγνξίεο έληππνπ πιηθνχ: 16 ηνηρεία γηα ηελ ηζηνξία ηεο βηβιηνζήθεο απφ ηελ επίζεκε ηζηνζειίδα ηεο, Ζ Κνβεληάξεηνο δεκνηηθή βηβιηνζήθε Κνδάλεο, 5/02/2012 απφ 17 ηνηρεία γηα ηελ ηζηνξία ηεο βηβιηνζήθεο απφ ηελ επίζεκε ηζηνζειίδα ηεο, Ζ Κνβεληάξεηνο δεκνηηθή βηβιηνζήθε Κνδάλεο, 5/02/2012 απφ 18 χκθσλα κε ηελ παξνπζίαζε ηνπ Γ. Παλαγησηίδε Γηάιεμηο επ επθαηξία ησλ εγθαηλίσλ ηεο Βηβιηνζήθεο θαη ηνπ Αλαγλσζηεξίνπ Κνδάλεο, 10 Ηνπιίνπ Κνδάλε: Μ. Σδψλε, ζ Δπίζεο ζηνλ Γ. Παλαγησηίδε Γηάιεμηο επ επθαηξία ησλ εγθαηλίσλ ηεο Βηβιηνζήθεο θαη ηνπ Αλαγλσζηεξίνπ Κνδάλεο, 10 Ηνπιίνπ Κνδάλε: Μ. Σδψλε, ζ χκθσλα κε ηνλ έθνξν ηεο βηβιηνζήθεο Γειηαιή (1948: ζ).

84 I. Μεηαθξάζεηο απφ ηελ ηηαιηθή ζηελ ειιεληθή γιψζζα, φπσο ε κεηάθξαζε ηνπ Γεκεηξίνπ Γνπδέιε ( ) ηνπ εξστθνχ έπνπο 21 ηνπ Torquato Tasso ( ) Gerusalemme liberata. II. Δθδφζεηο ζηελ ηηαιηθή γιψζζα, φπσο ε πεξίπησζε ηνπ αλαγλσζηηθνχ ηεο πξψηεο ηάμεο δεκνηηθνχ ζηελ Ηηαιία Il Bambino Italiano alla Scuola ησλ Corti θαη Cavazzuti 22. III. Έξγα κε αλαθνξέο ζηελ Ηηαιία ή ζηνλ ηηαιηθφ πνιηηηζκφ, ειιεληθά ή μελφγισζζα, φπσο Ζ Ηηαιία ηνπ Υαξάιακπνπ Άλληλνπ 23. θαζψο θαη απφ νξηζκέλα ρεηξφγξαθα. Σα ρεηξφγξαθα ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ εληνπίζηεθαλ θαη βξίζθνληαη ζήκεξα ζηελ ΚΓΒΚ είλαη ηα εμήο: I. Tα ηνηρεία ηεο Γεσγξαθίαο 24 (Παπαδξηαλνχ, 1972:120) ηνπ Υαξίζηνπ Παπαγηαλλνχζε ή αιιηψο Δπθξνλίνπ Ραθαήι Πφπνβηηο 25 ( ). II. Ζ κεηάθξαζε ηνπ δξάκαηνο ηνπ Pietro Metastasio ( ) O Θεκηζηνθιήο ελ Πέξζαηο 26 πνπ πηζαλφλ λα αλήθεη ζηνλ ιφγην Υαξίζην Παπαγηαλλνχζε. III. Έλα ζρέδην εηζαγσγηθνχ καζήκαηνο γηα ηελ εθκάζεζε ηεο γξαθήο θαη πξνθνξάο ησλ ηηαιηθψλ θαη ιαηηληθψλ γξαθεκάησλ κε ηίηιν Σα γξάκκαηα ησλ ιαηίλσλ θαη Ηηαιώλ 27, έξγν κέρξη ζήκεξα αγλψζηνπ. Ο Αληψληνο ηγάιαο (1939:65-67) θαηαγξάθεη ζε έθδνζε ηνπ Παλ. Θεζζαινλίθεο ην , αλάκεζα ζηα μελφγισζζα ρεηξφγξαθα πνπ εληφπηζε θαη ηα εμήο ζηελ ηηαιηθή γιψζζα: 21 πσο ραξαθηεξίδεη ην έξγν ν Ugo Dotti, La letteratura italiana dalle origini a oggi, Laterza, Roma- Bari 1993, ζ S. Corti e P. Cavazzuti, Il Bambino Italiano alla Scuola, Antonio Vallardi, Milano Υ. Αλληλνο, Ζ Ηηαιία, έθδνζε ηνπ ζπιιφγνπ πξνο δηάδνζε σθέιηκσλ βηβιίσλ, Αζήλα Σν ρεηξφγξαθν κε αξηζκφ ηαπηφηεηαο Υ335 ζηελ ΚΒΓΚ, ρξνλνινγείηαη απφ 10 Ματνπ 1802, έρεη δηαζηάζεηο 18 x 21,5 cm, απνηειείηαη απφ 22 θχιια. Σν αλαθέξεη επίζεο ν Α. ηγάιαο ζηε ζει. 63 ηεο έθδνζεο ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλ. Θεζζαινλίθεο 1939, παξάξηεκα ηνπ Γ ηφκνπ επεηεξίδνο Φηινζνθηθήο ζρνιήο Από ηελ πλεπκαηηθήλ δσήλ ησλ ειιεληθώλ θνηλνηήησλ ηεο Μαθεδνλίαο. Α. Αξρεία θαη βηβιηνζήθαη Γπηηθήο Μαθεδνλίαο ζηα ρεηξφγξαθα ζχκκεηθηα κε αξηζκφ Υ ρεηηθά κε ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ ιφγηνπ Υαξηζίνπ Παπαγηαλλνχζε: Α. Μ. Κνχληνπξαο, Ζ ζπκβνιή ηεο Κνδάλεο ζηνλ Διιεληθφ Γηαθσηηζκφ, Διηκεηαθά 4, 1983, ζει. 26. Η. Παπαδξηαλφο, Κνδαλίηεο απφδεκνη ζηηο Ννηηνζιαβηθέο ρψξεο, Διηκεηαθά 34, 1995, ζει Σν ρεηξφγξαθν κε αξηζκφ ηαπηφηεηαο Υ343 ζηελ ΚΒΓΚ, ρξνλνινγείηαη ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα, ε 1 ε ζει. έρεη δηαζηάζεηο 20 x 24,5 cm θαη νη ππφινηπεο 12,5 x 20 cm, απνηειείηαη απφ 14 θχιια (15 & 16 ιεπθά) θαη είλαη αηειέο. 27 Σν ρεηξφγξαθν κε αξηζκφ ηαπηφηεηαο Υ311 ζηελ ΚΒΓΚ, ρξνλνινγείηαη ζην κεηαίρκην 18 νπ θαη 19 νπ αηψλα, έρεη δηαζηάζεηο 28,5 x 39 cm, απνηειείηαη απφ 1 θχιιν πνπ έρεη ππνζηεί θζνξέο απφ ηελ πγξαζία.

85 I. Della Rettorica l arte oratoria capitolo primo. Deffinitione della Rettorica e il fine di essa, II. Σέρλε νρπξσκαηηθή ηνπ Weltz, III. Malattie universali parte prima. Steniche. Sezione prima febrili, IV. Il metodo di applicare i medicamenti. Libro primo de medicamenti che esercitano le loro forzi sul fluido, κε κεηάθξαζε ζηα ειιεληθά ζηηο ζει , V. Πεξί ηνπ πσο δεη νκηιίαλ ήηνη δηδαρήλ μπγγξάθεηλ. «1678 ελ Παηαπίσ [Padova]. Μεηαθξαζζέλ εθ ηεο ησλ Διιήλσλ θσλήο παξά ηνπ ζνθσηάηνπ θαη ινγησηάηνπ εκψλ (πξνζεηέζε θαηφπηλ: θαη θαη άκθσ ηεο ηε ειιεληθήο θαη ηηαιηθήο) δηδαζθάινπ θπξίνπ θπξίνπ Γεσξγίνπ ηεξέσο νπγδνπξή ηνπ εμ Ησαλλίλσλ». (1939:24). Ο θαζεγεηήο παιαηνγξαθίαο ηγάιαο (1939:9) απφ ηελ έξεπλά πνπ δηεμήγαγε θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη πνιιά απφ ηα 197 ρεηξφγξαθα πνπ είρε εληνπίζεη ζηελ ΚΓΒΚ ήηαλ αληίγξαθα εληχπσλ βηβιίσλ. Δίρε θαηεγνξηνπνηήζεη ηφηε ηα ρεηξφγξαθα ζε ηξεηο νκάδεο: 150 απηνηειή, 29 ζχκκεηθηα θαη 18 μελφγισζζα. εκαληηθφ κέξνο ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο πνπ θπιάζζνληαλ ζηε βηβιηνζήθε ράζεθε ην ηηο 9 Απξηιίνπ ηνπ 1941 (Κνξθάο, 2008:203) βνκβαξδίζηεθε ην δεκαξρείν Κνδάλεο απφ ηε ρηηιεξηθή αεξνπνξία θαη πξνθιήζεθαλ ζνβαξέο δεκηέο. ην δεκαξρείν ζπζηεγάδνληαλ θαη ε δεκνηηθή βηβιηνζήθε, ε νπνία ππέζηε αλππνιφγηζηεο θαηαζηξνθέο. Ο εληνπηζκφο ησλ ηίηισλ κε ηηαιηθφ πνιηηηζκηθφ ελδηαθέξνλ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο δχν παιηέο ζπιινγέο ηεο ΚΓΒΚ ηελ ειιεληθή παιηά ζπιινγή, ε νπνία απνηειείηαη απφ εθδφζεηο 29 ειιεληθψλ εληχπσλ απφ ην 1494 έσο θαη ηελ απειεπζέξσζε ηεο Κνδάλεο απφ ηελ Οζσκαληθή θπξηαξρία ην 1912 θαη ηελ μελφγισζζε παιηά ζπιινγή (εθδφζεηο έσο ην 1912) πνπ ζηηο αξρέο ηνπ πξνεγνχκελνπ αηψλα απνηεινχληαλ απφ ηζάξηζκν πεξίπνπ ζψκα μελφγισζζσλ εληχπσλ. Ζ επηηφπηα έξεπλα καο νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία δχν νκάδσλ πιεζπζκψλ εληχπσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο. Σα δχν ζχλνια πνπ δεκηνπξγήζεθαλ απνηεινχλ νπζηαζηηθά ηηο δχν ζπιινγέο ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο θαη παξνπζίαο ζηελ ΚΓΒΚ, ηα νπνία νλνκάζακε: 28 Α. ηγάιαο, Από ηελ πλεπκαηηθήλ δσήλ ησλ ειιεληθώλ θνηλνηήησλ ηεο Μαθεδνλίαο. Α. Αξρεία θαη βηβιηνζήθαη Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, έθδνζε ηνπ Παλ. Θεζζαινλίθεο παξάξηεκα ηνπ Γ ηφκνπ επεηεξίδνο Φηινζνθηθήο ζρνιήο, Θεζζαινλίθε 1939, ζει ΚΓΒΚ, 5/06/2009,

86 I. ην κελ πξψην Collezione italo-greca, ζε ζπληνκνγξαθία απφ εδψ θαη ζην εμήο COIG, II. ην δε άιιν ζχλνιν Collezione Italiana, απφ εδψ θαη ζην εμήο COIT. Ζ πξψηε νκάδα εληχπσλ εθδφζεσλ πνπ απνηειεί ηελ COIG, πξνέξρεηαη απφ ηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή ηεο βηβιηνζήθεο. Ζ δεχηεξε νκάδα εληχπσλ πνπ απνηειεί ηελ COIT, πξνέξρεηαη απφ ηελ μελφγισζζε παιηά ζπιινγή ηεο βηβιηνζήθεο. Σν ηηαιν-ειιεληθφ Corpus (COIG) απνηειείηαη απφ φιεο ηηο ππάξρνπζεο εθδφζεηο ζηελ ειιεληθή γιψζζα ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ βξίζθνληαη ζηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή ( ), φπσο: κεηαθξάζεηο ηηαιηθψλ έξγσλ ινγνηερλίαο, ζεάηξνπ, θηινζνθίαο, ηζηνξίαο, ζενινγίαο, γεσγξαθίαο, δηδαθηηθήο, δνθίκηα, επηζηεκνληθά ζπγγξάκκαηα ηαηξηθήο, ρεκείαο θηι., εθπαηδεπηηθφ πιηθφ εθκάζεζεο ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο (γξακκαηηθέο, ιεμηθά, εγρεηξίδηα), ειιεληθέο εθδφζεηο πνπ πεξηέρνπλ αλαθνξέο ζηελ ηηαιηθή γιψζζα, ηζηνξία, ινγνηερλία θαη πνιηηηζκφ. O αξηζκφο ησλ ηίηισλ πνπ αλήθνπλ ζηελ πξψηε νκάδα ηνπ Corpus, αλέξρεηαη ζηνπο 58. Φπζηθά, ν αξηζκφο ησλ ηφκσλ ή ησλ βηβιίσλ είλαη θαηά πνιχ κεγαιχηεξνο, δεδνκέλνπ φηη ζε αξθεηέο πεξηπηψζεηο βξέζεθαλ λα ππάξρνπλ ζηελ ΚΓΒΚ πεξηζζφηεξα απφ έλα αληίηππα ελφο ηίηινπ. Ζ θαηαγξαθή ζην πιαίζην ηεο κειέηεο απηήο αθνξά ηνπο ηίηινπο ησλ εληχπσλ εθδφζεσλ. Απφ ηνπο 58 ηίηινπο ηηαινειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο ηεο COIG νη 28 είλαη κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά, ελψ ηα ππφινηπα 30 έληππα ζπγθξνηνχλ έλα ππνζχλνιν ηεο COIG, πνπ γηα ράξε επθνιίαο νλνκάζακε COIG2 (ηίηινη ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο). Σν ηηαιηθφ Corpus COIT, απνηειείηαη απφ ηηο ππάξρνπζεο μελφγισζζεο εθδφζεηο 30 ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, θπξίσο ζηελ ηηαιηθή γιψζζα, φπσο έξγα ινγνηερλίαο, θηινζνθίαο, δνθίκηα, εθπαηδεπηηθφ πιηθφ, επηζηεκνληθά ζπγγξάκκαηα ζεηηθψλ επηζηεκψλ θηι. Ζ COIΣ ζπγθξνηήζεθε απφ ηνπο μελφγισζζνπο ηίηινπο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηε ζπιινγή μελφγισζζσλ παιηψλ εληχπσλ. Ο αξηζκφο ησλ μελφγισζζσλ εθδφζεσλ θαη πξσηνηχπσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ εληνπίζηεθαλ είλαη 94 ηίηινη. Απφ απηνχο, νη 38 ηίηινη είλαη πξσηφηππεο ηηαιηθέο εθδφζεηο. Οη 30 ηελ νκάδα πιεζπζκνχ ησλ μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ζπγθαηαιέγνληαη νξηζκέλνη ηίηινη ζηα γεξκαληθά, γαιιηθά ή αγγιηθά πνπ έρνπλ φκσο λα θάλνπλ κε ηνλ ηηαιηθφ πνιηηηζκφ θαη ηελ Ηηαιία.

87 ππφινηπνη ηίηινη είλαη είηε ιεμηθά, είηε γξακκαηηθέο, είηε κεηαθξάζεηο πξνο ηελ ηηαιηθή απφ άιιεο επξσπατθέο θπξίσο γιψζζεο Ζ ηηαιν-ειιεληθή ζπιινγή COIG Οη 58 έληππεο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηα ειιεληθά πνπ ππάξρνπλ ζηελ ΚΓΒΚ, δελ απνηεινχλ έλα εληαίν νκνηφκνξθν ζχλνιν ειιεληθψλ κεηαθξάζεσλ απφ ηελ ηηαιηθή γιψζζα. Οη κεηαθξάζεηο απνθιεηζηηθά απφ ηα ηηαιηθά πξνο ηα ειιεληθά απνηεινχλ κηα μερσξηζηή θαηεγνξία θαη αλέξρνληαη ζε 28. Οη ππφινηπνη 30 ηίηινη ηεο COIG κπνξνχλ πεξαηηέξσ λα ηαμηλνκεζνχλ ζε θαηεγνξίεο, ε θάζε κηα εθ ησλ νπνίσλ θέξεη νξηζκέλα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά. Οη νκάδεο πνπ δηακνξθψζεθαλ ζην πιαίζην ηεο ζπιινγήο COIG ησλ ειιεληθψλ εθδφζεσλ θεηκέλσλ ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο είλαη νη εμήο: 1. Ζ πξψηε νκάδα απνηειείηαη απφ κεηαθξάζεηο γαιιηθψλ πξσηνηχπσλ πνπ έθζαζαλ ζηα ειιεληθά δηακέζνπ ηεο ηηαιηθήο ηνπο κεηάθξαζεο. Σν θαηλφκελν απηφ ήηαλ αλάινγν ζην πιαίζην ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Ηηαιίαο ζηελ νπνία έθηαλαλ αγγιηθά έξγα κέζσ γαιιηθψλ κεηαθξάζεσλ φπσο ζεκεηψλεη ν Duranti (1998, 478). Ζ πνξεία ησλ ηίηισλ, ζηελ πεξίπησζε ηεο κειέηεο απηήο, μεθηλά απφ ην γαιιηθφ πξσηφηππν ηνπο πξνο κηα ηηαιηθή κεηάθξαζε θαη απφ απηή ηειηθά ζηελ ειιεληθή κεηάθξαζε: fr it el. Τπάξρνπλ ηξεηο πεξηπηψζεηο πνπ αλήθνπλ ζηελ νκάδα απηή: Ζ δηδαζθαιία πεξί ηνπ ηεξνύ ζξόλνπ ηεο Ρώκεο ηνπ 1765 ηνπ Αγάπηνπ Λνβέξδνπ, Ννπζεζίαη ηνπ Σηζζφ κε έηνο έθδνζεο ην 1780 θαη ην Δηζαγσγή πξνο ηελ επιαβή δσή ηνπ Benedetto Credo ζηα Ζ δεχηεξε νκάδα απνηειείηαη απφ ιεμηθά. Κπξίσο πξφθεηηαη γηα ηηαιν-ειιεληθά θαη ειιελν-ηηαιηθά αιιά θαη νξηζκέλα πνιχγισζζα (ηξίγισζζα ή ηεηξάγισζζα) πνπ πεξηέρνπλ επίζεο ηελ ηηαιηθή θαη ειιεληθή γιψζζα. ηελ νκάδα απηή αλήθνπλ 10 εθδφζεηο, πνπ κπνξνχλ λα θαηεγνξηνπνηεζνχλ ζηηο αθφινπζεο ππν-πεξηπηψζεηο:

88 - 4 ηηαιν-ειιεληθά ιεμηθά (it el): ηνπ ππξίδσλνο Βιαληή ζηε Βελεηία ην 1792, ηνπ Βιαληή ζηε Βελεηία ην 1852, ηνπ Μ. Π. Πεξίδε ζηελ Δξκνχπνιε ην 1862, ηνπ Μ. Π. Πεξίδε ζηελ Αζήλα ην ηεηξάγισζζα ιεμηθά-γισζζάξηα (lat/ it/ el/ fr): ηνπ Γεξάζηκνπ Βιάρνπ ζηε Βελεηία ην 1659, ην 1723 θαη ην ηεηξάγισζζα ιεμηθά ηεο ιαηηληθήο, αξραίαο ειιεληθήο, ηηαιηθήο θαη λέαο ειιεληθήο: ηνπ Γεσξγίνπ Κσλζηαληίλνπ έθδνζε Βελεηίαο ηνπ 1801, αγλψζηνπ ζε επηκέιεηα θαη δαπάλε ηνπ Λάκπξνπ Μπνχκπα ζηε Βελεηία ην Έλα ηξίγισζζν ιεμηθφ (el/ fr/ it): ηνπ Γεσξγίνπ Βεληφηε ζηε Βηέλλε ην 1790, 3. Ζ ηξίηε νκάδα απνηειείηαη απφ ηηαιηθέο γξακκαηηθέο. Τπάξρνπλ 4 πεξηπηψζεηο ηηαιηθψλ γξακκαηηθψλ γηα Έιιελεο: Grammatica italiana αγλψζηνπ απφ Βελεηία ην 1778, Γξακκαηηθή ηεο ηηαιηθήο γιώζζεο ηνπ Θσκά Γεκεηξίνπ απφ Βηέλλε ην 1779, Γξακκαηηθή ηεο ηηαιηθήο γιώζζαο ηνπ. Βιαληή απφ Βελεηία ην 1851, ηνπ Μ. Π. Πεξίδε απφ Δξκνχπνιε ην Ζ ηέηαξηε νκάδα απνηειείηαη απφ εγρεηξίδηα ηηαιν-ειιεληθψλ δηαιφγσλ θαη κεζφδνπο ηαρείαο εθκάζεζεο ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο. Τπάξρνπλ 4 ηίηινη εγρεηξηδίσλ θαη κεζφδσλ ηαρείαο εθκάζεζεο: Λεμηιόγηνλ ή ηέιεηνο νδεγόο πξνο ηελ ηαρείαλ εθκάζεζηλ ηεο Αξαβηθήο θαη Ηηαιηθήο γιώζζαο ηνπ Δ. Διεπζεξφπνπινπ απφ ηελ Αιεμάλδξεηα ην 1900, Οιιελδόξθνπ κέζνδνο εθαξκνζκέλε εηο ηελ Ηηαιηθήλ γιώζζαλ ηνπ Μ. Π. Πεξίδε απφ Αζήλα ην 1900, Ηηαιηθή άλεπ δηδαζθάινπ ηνπ Xavier di Bouge θαη Γ. Αιεμάλδξνπ απφ Αζήλα ην 1906, Δγρεηξίδηνλ δηαιόγσλ ηηαινειιεληθώλ ηνπ Μ. Π. Πεξίδε απφ Δξκνχπνιε ην Ζ πέκπηε νκάδα απνηειείηαη απφ εθδφζεηο ζηελ ειιεληθή γιψζζα κε αλαθνξέο ζηελ Ηηαιία ή ζηνλ ηηαιηθφ πνιηηηζκφ γεληθφηεξα (ηζηνξία, γεσγξαθία, κλεκεία, βηνγξαθίεο ηηαιψλ θηι.) ή ζηνηρεία ηηαιηθφηεηαο (Υξηζηνδνχινπ, 2003:76). Τπάξρνπλ 7 ηίηινη πνπ αλήθνπλ ζηελ νκάδα απηή θαη είλαη νη παξαθάησ: θξηηηνύξα Γόππηα Θσκάο Γεκεηξίνπ Βηέλλε 1794, Ζ Ηηαιία Υ. Άλληλνο Αζήλα 1905, Ηζηνξία ηεο ηηαιηθήο ινγνηερλίαο Αδφιθνο Γάζπαξεο Αζήλα 1903, Βίνο Λαπξεληίνπ ηνπ από Μεδίθσλ επηθαινπκέλνπ Μεγαινπξεπνύο William Roscoe Aζήλα 1858, Ζ ελ Νεαπόιεη ειιεληθή εθθιεζία Νηθφιανο Καηξάκεο Εάθπλζνο 1866, Διιήλσλ νξζνδόμσλ απνηθία ελ Βελεηία Ησάλλεο Βεινχδεο Βελεηία 1893, Υξπζόβνπια Ησάλλεο Βεινχδεο Βελεηία 1893.

89 6. Ζ έθηε νκάδα απνηειείηαη απφ κεκνλσκέλεο πεξηπηψζεηο ηίηισλ πνπ δελ ζα κπνξνχζαλ λα εληαρζνχλ ζε θαλέλα απφ ηα ππφινηπα ππνζχλνια. Οπζηαζηηθά δελ πξφθεηηαη γηα κηα νκάδα κε νξηζκέλα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά, αιιά γηα έλα ζχλνιν ηίηισλ, πνπ αθξηβψο δελ κνηξάδνληαη θαλέλα θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ κε νπνηνδήπνηε άιιν έληππν έξγν ηεο COIG. Οη κεκνλσκέλεο πεξηπηψζεηο θεηκέλσλ είλαη νη εμήο δχν: - Γεσγξαθία αξρηθά γξακκέλε ζηελ αγγιηθή, έπεηηα κεηαθξαζκέλε ζηε γαιιηθή θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ ηηαιηθή γιψζζα θαη ηέινο ζηελ ειιεληθή (en fr it el): Γξακκαηηθή Γεσγξαθηθή, Γεψξγηνο Φαηδέαο, Βελεηία Ηλδηθφ θείκελν κεηαθξαζκέλν ζηελ ειιεληθή θαη ηηαιηθή γιψζζα (in el, it): ύλνςηο γλσκώλ εζηθώλ ηνπ ηλδνύ θηινζόθνπ αλάθεα, Νηθφιαο Καηθάιαο Ρψκε Ζ έβδνκε νκάδα απνηειείηαη απφ 28 κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά. Ζ δηεμνδηθφηεξε πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ησλ 28 κεηαθξάζεσλ γίλεηαη παξαθάησ ζε εηδηθφ θεθάιαην απνθιεηζηηθά αθηεξσκέλν ζηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε απηψλ ησλ κεηαθξάζεσλ. Πίλαθαο Σν ηηαιν-ειιεληθφ corpus COIG ηεο παιηάο ζπιινγήο έληππσλ εθδφζεσλ ( ) ηεο ΚΓΒΚ. Αλάιπζε ησλ 58 έληππσλ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηα ειιεληθά πνπ ππάξρνπλ ζηελ βηβιηνζήθε. Α/Α Οκάδα πιεζσζκού θεηκέλωλ Αρηζκός έλησπωλ εθδόζεωλ θεηκέλωλ ζε Ποζοζηό % ζύλοιο 58 ηες COIG 1 Μεηαθξάζεηο απφ fr it el 3 5,172% 2 Λεμηθά-γισζζάξηα 10 17,241% 3 Γξακκαηηθέο ηηαιηθήο ζηα ειιεληθά 4 6,897% 4 Δγρεηξίδηα ηηαιν-ειιεληθψλ δηαιφγσλ θαη 4 6,897% κέζνδνη εθκάζεζεο 5 Διιεληθά θείκελα κε αλαθνξέο ζηελ Ηηαιία 7 12,069% 6 Μεκνλσκέλεο πεξηπηψζεηο 2 3,448% 7 Μεηαθξάζεηο απφ it el 28 48,276%

90 Απφ ηνλ παξαπάλσ πίλαθα παξαηεξνχκε φηη ζρεδφλ νη κηζνί ηίηινη (48,28%) απφ απηνχο πνπ εληνπίζακε ζηελ COIG είλαη κεηαθξάζεηο θεηκέλσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά. Σν πνζνζηφ απηφ δείρλεη φηη ην ελδηαθέξνλ γηα κεηαθξάζεηο ήηαλ απμεκέλν θαη αξθεηά ζεκαληηθφ Ζ μελφγισζζε - ηηαιηθή ζπιινγή COIT Οη 94 ηίηινη μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο (COIT), παξνπζηάδνπλ επίζεο κηα πνηθηινκνξθία. Με βάζε ηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο νη έληππεο μελφγισζζεο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο κπνξνχλ επίζεο λα ηαμηλνκεζνχλ ζε νξηζκέλεο θαηεγνξίεο νη νπνίεο παξνπζηάδνληαη παξαθάησ: 1. Ζ πξψηε νκάδα απνηειείηαη απφ εθδφζεηο ησλ νπνίσλ ην πξσηφηππν θείκελν είρε γξαθεί ζηελ γαιιηθή γιψζζα θαη ζηελ ζπιινγή βξέζεθαλ ζε ηηαιηθή κεηάθξαζε (fr it). ηελ πεξίπησζε απηή αλήθνπλ 9 έληππεο εθδφζεηο, πνπ είλαη νη εμήο: Trattato dell antimonio ηνπ Niccolo Lemery, Elementi di chimica ηνπ Jean Antoine Claude Chaptal, Nuovo metodo αλσλχκνπ, Istituzioni di chimica ηνπ Jacob Reinbold Spielmann, Dizionario di chimica ηνπ Pierre Joseph Macquer, Principi elementari delle belle lettere ηνπ Formey, Lettere amorose θάπνηαο Maria απφ ηε Φισξεληία, Trattato elementare di chimica ηνπ Antoine Laurent Lavoisier, Trattato delle malattie più frequenti e de rimedj ηνπ Jean Andrien Helvetius. 2. Ζ δεχηεξε νκάδα απνηειείηαη απφ πξσηφηππα έξγα ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο, πνπ ζηελ (COIT) βξέζεθαλ ζε γαιιηθέο κεηαθξάζεηο (it fr). Τπάξρνπλ 3 πεξηπηψζεηο θιαζζηθψλ ηηαιψλ ζπγγξαθέσλ ζε γαιιηθέο κεηαθξάζεηο: Contes de Boccace ζε κεηάθξαζε ηνπ Sabatier de Castres, La Jerusalem delivrèe ηνπ Torquato Tasso, Le theatre italien de Gherardi ηνπ Evaristo Gherardi. 3. Ζ ηξίηε νκάδα μελφγισζζσλ εληχπσλ απνηειείηαη απφ γξακκαηηθέο ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο, ηξίγισζζεο, δίγισζζεο θαη κηα γξακκαηηθή ηεο γεξκαληθήο γηα ηηαινχο. Τπάξρνπλ 15 ηίηινη ζηε ζπιινγή COIT απφ γξακκαηηθέο εθ ησλ νπνίσλ:

91 - 4 ηξίγισζζεο: (it/ fr/ de) Grammatik ησλ Giovanni Veneroni θαη Filippo Giacomo Flathe, ηξίγισζζε (it/ fr/ de) Grammatica ηνπ Giovanni Veneroni, ηξίγισζζε (it/ lat/ el) Syllabus ηνπ Paul Freund, ηξίγισζζε (it/ fr/ de) Grammatica ηνπ Giovanni Veneroni ηνπ ηηαιηθέο: Lezioni di lingua toscana ηνπ Girolamo Gigli, Della lingua Toscana ηνπ Benedetto Buonmattei, Gramatica αλσλχκνπ. - 1 ηηαιηθή γξακκαηηθή ζηα ηζπαληθά: Nueva y completa gramatica italiana explicada en espanol ηνπ Don Pedro Tomasi. - 1 δίγισζζε γξακκαηηθή ηηαιηθή θαη γαιιηθή (it/ fr): Νuova grammatica italiana e francese ηνπ Lodovico Goudar. - 1 γξακκαηηθή ηεο γεξκαληθήο γιψζζαο γηα ηηαινχο: Corso teorico pratico della lingua tedesca ηνπ Federico Volke. - 1 γξακκαηηθή ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο ζηα ειιεληθά: Γξακκαηηθή ηεο ηηαιηθήο γιώζζαο αλσλχκνπ. - 4 γξακκαηηθέο ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο ζηα γεξκαληθά (γηα γεξκαλφθσλνπο): Italienische Konversations Grammatik ηνπ Gustavo Sacerdote, Ηtalienische Sprachlehre ηνπ Domenico Antonio Filippi (έθδνζε ηνπ 1799), Der geschwinde Italiener ηνπ von J. Valentini, Ηtalienische Sprachlehre ηνπ Domenico Antonio Filippi (έθδνζε ηνπ 1806). 4. Ζ ηέηαξηε νκάδα απνηειείηαη απφ 15 ιεμηθά ηα νπνία δεκηνπξγνχλ ηα εμήο ππνζχλνια: - 4 ιεμηθά ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο: Vocabolario degli accademici della Crusca ηνπ 1741, Vocabolario della lingua italiana ηνπ Pietro Fanfani, Reggia Oratoria ηνπ Giovanni Margini, Vocabolario degli accademici della Crusca ηνπ ιεμηθά ηηαιν-γαιιηθά θαη γαιιν-ηηαιηθά: Nuovo dizionario italiano-francese ηνπ Francesco Alberti di Villanuova, Dictionnaire portatif français-italien et italien-français ηνπ S. H. Blanc, Dictionnaire français-italien αγλψζηνπ, Νouveau Dictionnaire françois-italien ηνπ François d Alberti de Villeneuve, Dittionario italiano e francese ησλ Giovanni Veneroni θαη Filippo Neretti - 2 ιεμηθά ηηαιν-ειιεληθά: Vocabolario italiano et greco ηνπ Girolamo Germano della Compagnia di Gesù, ιεμηθφ ηηαιν-ειιεληθφ αγλψζηνπ Σα δχν ηηαιν-ειιεληθά ιεμηθά πνπ παξνπζηάδνληαη εδψ βξέζεθαλ ζην ζψκα ησλ μελφγισζζσλ έληππσλ εθδφζεσλ θαη φρη ζηελ παιηά ζπιινγή ( ) ησλ ειιεληθψλ εληχπσλ.

92 - 2 ιεμηθά ιαηηλν-ηηαιηθά θαη ηηαιν-ιαηηληθά: Vocabula latini italique αγλψζηνπ, Vocabolario italiano e latino αλσλχκνπ. - 1 ιεμηθφ κεηαθξαζκέλν ζηελ ηηαιηθή γιψζζα απφ ηα αγγιηθά: Ciclopedia ovvero dizionario universale delle arti e delle scienze ζε κεηάθξαζε ηνπ Giuseppe Maria Secondo. - 1 ιεμηθφ ηηαιν-γεξκαληθφ ηνπ Nicolo Castelli. 5. Ζ πέκπηε νκάδα μελφγισζζσλ έληππσλ εθδφζεσλ απνηειείηαη απφ πξσηφηππα έξγα ζηελ αγγιηθή γιψζζα πνπ βξέζεθαλ ζηελ ηηαιηθή ηνπο κεηάθξαζε (en it). ηελ θαηεγνξία απηή αλήθνπλ νη 3 αθφινπζεο πεξηπηψζεηο: ην Σrattato di materia medica ηνπ William Cullen ζε κεηάθξαζε Angelo della Decima, ην Οsservazioni sopra le malattie di armata ησλ John Pringle θαη Gerard Freiherr van Swieten ζε κεηάθξαζε Francesco Serao, Οsservazioni concernenti varie importanti materie di medicina αγλψζηνπ. 6. Ζ έθηε νκάδα απνηειείηαη απφ 2 ηίηινπο ηζπαληθψλ έξγσλ ζε ηηαιηθή κεηάθξαζε (es it), νη νπνίνη είλαη: Della selva rinovata ηνπ Pietro Messia θαη Ragionamenti dottissimi et curiosi ηνπ Pietro Messia ζε κεηάθξαζε Αlfonso Vlloa. 7. Ζ έβδνκε νκάδα απνηειείηαη απφ 4 μελφγισζζεο εθδφζεηο, ζπγθεθξηκέλα ζηελ γεξκαληθή γιψζζα, κε αλαθνξέο ζηνλ ηηαιηθφ πνιηηηζκφ. Οη πεξηπηψζεηο απηέο είλαη νη εμήο: Αosta und Alterthümer ηνπ Franz Rudolf Eyssenhardt, Das alte Rom ηνπ von Ernst Diehl, Medicinische Bemerkungen ueber das herrschende Fieber zu Livorno ηνπ Cajetan Palloni, Rom ηνπ Wilhelm Wagner. 8. Ζ φγδνε νκάδα απνηειείηαη απφ 5 κεκνλσκέλεο πεξηπηψζεηο έληππσλ εθδφζεσλ, νη νπνίεο δελ έρνπλ θαλέλα θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ κεηαμχ ηνπο, δελ είλαη δπλαηφ λα εληαρζνχλ ζε θακηά απφ ηηο άιιεο νκάδεο θαη νχηε κπνξνχλ λα ζρεκαηίζνπλ θάπνην ππνζχλνιν δεδνκέλνπ φηη πξφθεηηαη γηα κεκνλσκέλεο πεξηπηψζεηο. Οη ηίηινη είλαη νη αθφινπζνη: κεηάθξαζε ηεο Κσκσδίαο ηνπ Dante Alighieri ζηα αγγιηθά The vision: or, hell, purgatory and paradise απφ ηνλ Henry Francis Cary, κεηάθξαζε απφ ηα ηηαιηθά ζηα γεξκαληθά ηεο πξαγκαηείαο πεξί αθξνδηζίσλ λνζεκάησλ Praktische Bemerkungen über die venerischen Krankheiten ηνπ Giovanni Battista Monteggia απφ ηνλ Joseph Eyerel, κεηάθξαζε απφ ηα ειιεληθά ζηα ηηαιηθά ηνπ έξγνπ ηνπ Αρηιιέα Σάηηνπ ηνπ 2 νπ αηψλα κ.υ. Degli amori di Leucippe e Clitofonte (Σα θαηά Λεπθίππελ θαη Κιεηηνθώληα) απφ ηνλ F. Angelo Coccio, κεηάθξαζε απφ ηα ιαηηληθά ζηα ηηαιηθά ηεο Αηλεηάδαο ηνπ Βηξγηιίνπ απφ ηνλ

93 Anibal Caro, κεηάθξαζε απφ ηα γεξκαληθά ζηα ιαηηληθά θαη έπεηηα ζηα ηηαιηθά (de lat it) κε ηίηιν Prelezioni anatomiche ηνπ Joseph Ferdinand Edler von Leber. 9. Ζ ηειεπηαία νκάδα ηνπ μελφγισζζνπ ζψκαηνο ηεο COIT απνηειείηαη απφ 38 ηίηινπο πξσηφηππσλ ηηαιηθψλ έξγσλ, έληππσλ εθδφζεσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα. Οη ηηαιηθνί ηίηινη πεξηγξάθνληαη θαη αλαιχνληαη δηεμνδηθφηεξα ζηε ζπλέρεηα. Πίλαθαο Σν ηηαιηθφ corpus COIΣ ηεο παιηάο ζπιινγήο μελφγισζζσλ έληππσλ εθδφζεσλ ηεο ΚΓΒΚ. Αλάιπζε ησλ 94 μελφγισζζσλ έληππσλ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ ππάξρνπλ ζηελ βηβιηνζήθε. Α/Α Οκάδα πιεζσζκού θεηκέλωλ Αρηζκός έλησπωλ εθδόζεωλ θεηκέλωλ ζε Ποζοζηό % ζύλοιο 94 ηες COIΣ 1 Μεηαθξάζεηο απφ fr it 9 9,574% 2 Μεηαθξάζεηο απφ it fr 3 3,191% 3 Γξακκαηηθέο 15 15,957% 4 Λεμηθά 15 15,957% 5 Μεηαθξάζεηο απφ en it 3 3,191% 6 Μεηαθξάζεηο απφ es it 2 2,128% 7 Ξελφγισζζεο εθδφζεηο (γεξκαληθά) κε 4 4,255% αλαθνξέο ζηελ Ηηαιία 8 Μεκνλσκέλεο πεξηπηψζεηο 5 5,319% 9 Πξσηφηππα ηηαιηθά έξγα 38 40,426% Απφ ηνλ παξαπάλσ πίλαθα παξαηεξνχκε φηη ην πνζνζηφ ησλ πξσηφηππσλ ηηαιηθψλ έξγσλ ζηελ COIΣ είλαη ην 40,43%. Γηαπηζηψλνπκε επίζεο ηελ χπαξμε ελφο ζεκαληηθνχ αξηζκνχ ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ πξσηφηππσλ αγγιηθψλ, γαιιηθψλ ή ηζπαληθψλ έξγσλ. Ζ παξνπζία ησλ ηηαιηθψλ απηψλ κεηαθξάζεσλ θαηά ηελ πεξίνδν πνπ θαιχπηεη ε έξεπλά καο, απνδεηθλχεη φηη πνιιέο πξσηφηππεο αγγιηθέο, γαιιηθέο, ηζπαληθέο ή γεξκαληθέο εθδφζεηο έθζαλαλ ζηελ ειιεληθή πνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα δηακέζνπ ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ. Σν γεγνλφο απηφ επηβεβαηψλεη ηελ θπξίαξρε ζέζε ηνπ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο θαηά ην 17 ν θαη 18 ν αη. ζε ζρέζε κε ηνλ ειιεληθφ πεξηθεξεηαθφ πνιηηηζκφ εηζαγσγήο πιεξνθνξηψλ θαη θεηκέλσλ. Κάηη αληίζηνηρν ζπκβαίλεη ζήκεξα φηαλ πνιιά γαιιηθά, γεξκαληθά,

94 ζνπεδηθά, θηλέδηθα θηι. έξγα πεξλνχλ ζην ειιεληθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα κέζσ ησλ ακεξηθάληθσλ κεηαθξάζεσλ ηνπο. Ζ δηαδξνκή απηή επηβεβαηψλεη ηελ θπξίαξρε ζέζε ζε παγθφζκην επίπεδν ηνπ ακεξηθάληθνπ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο, εηδηθά ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία. Ζ θαηάζηαζε απηή κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κεηαθξαζηηθά ζθάλδαια κε ηνλ ηξφπν πνπ νξίδνληαη απφ ηνλ Venuti (1998:1). Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε πεξίπησζε ηνπ Thomas Mann θαη ηεο αηπρνχο πξφζιεςήο ηνπ ζηηο ΖΠΑ δηακέζνπ ησλ πξνβιεκαηηθψλ κεηαθξάζεσλ, φπσο απνδεηθλχεη ν Hermans (1999:1-6), ηεο Helen Lowe-Porter. Καηά ζπλέπεηα, νπνηαδήπνηε κεηάθξαζε ηνπ Μαγηθνύ βνπλνύ ηνπ Mann πξνο κηα πεξηθεξεηαθή γιψζζα (γηα παξάδεηγκα γηαπσλέδηθα) βαζηζκέλε ζηελ ακεξηθάληθε έθδνζε ηεο Lowe-Porter θαη φρη ζην γεξκαληθφ πξσηφηππν, είλαη θαηαδηθαζκέλε λα απνηχρεη. 5.3 Αλάιπζε ηνπ Corpus: δείθηεο θαη κεηαβιεηέο Οη κεηαθξάζεηο απφ ηελ ηηαιηθή γιψζζα, νη εθδφζεηο ζηελ ηηαιηθή, φπσο θαη νη ηίηινη ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηα ειιεληθά ηεο παιαηάο ζπιινγήο εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ, απνηεινχλ ελδείμεηο δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ ζηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο νξηζκέλσλ δπηηθνκαθεδφλσλ ινγίσλ, εθθιεζηαζηηθψλ αξρφλησλ ή εκπφξσλ κε πεξηνρέο ηεο Ηηαιίαο. Ζ δηαρξνληθφηεηα ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζηελ Κνδάλε απνηππψλεηαη σο έλα βαζκφ ζηε βηβιηνζήθε ηεο, απφ ηε αδηάθνπε παξνπζία ηηαιηθψλ κεηαθξάζεσλ θαη ηε ζπλερή εηζαγσγή ηηαιηθψλ πξσηφηππσλ εθδφζεσλ. Ζ ηηαιηθή πνιηηηζκηθή παξνπζία θαη επηξξνή ζηελ ΚΓΒΚ, θαλεξψλεηαη κε ηελ αλάιπζε ηνπ ππφ κειέηε Corpus, πνπ απνηειείηαη νπζηαζηηθά απφ ηέζζεξηο νκάδεο ηεθκεξίσλ: I. Απφ ηελ παιαηά ζπιινγή ειιεληθψλ έληππσλ εθδφζεσλ ΚΓΒΚ ( ) πξνέξρεηαη ην ζψκα ηεο Collezione Italo-greca (COIG, 58 ηίηινη) 1. COIG2 (ειιεληθέο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, 30 ηίηινη) & 2. Μεηαθξάζεηο απφ ηηαιηθά ζε ειιεληθά (28 ηίηινη). II. Απφ ηελ παιαηά ζπιινγή μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ΚΓΒΚ (έληππεο μελφγισζζεο εθδφζεηο έσο ην 1912) πξνέξρεηαη ην ζψκα ηεο Collezione Italiana (COIT, 94 ηίηινη)

95 3. COIT2 (ηηαιηθέο θαη μελφγισζζεο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, 56 ηίηινη) & 4. Ηηαιηθά πξσηφηππα έξγα (38 ηίηινη). ρήκα Οη ηέζζεξηο νκάδεο ηεθκεξίσλ (Corpora) ηνπ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ απνηππψκαηνο ζηηο παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ θεηκέλσλ (ειιεληθή θαη μελφγισζζε) ζηελ ΚΓΒΚ. COIG (58 ηίηινη) Παιαηά ζπιινγή ειιεληθψλ έληππσλ εθδφζεσλ ΚΓΒΚ ( ) COIG2: ειιεληθέο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο (30 ηίηινη) Μεηαθξάζεηο απφ ηηαιηθά ζε ειιεληθά (28 ηίηινη) COIT (94 ηίηινη) Παιαηά ζπιινγή μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ΚΓΒΚ COIT2: ηηαιηθέο θαη μελφγισζζεο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο (56 ηίηινη) Ηηαιηθά πξσηφηππα έξγα (38 ηίηινη) Ζ αλάιπζε ηνπ Corpus είλαη νπζηαζηηθά ε ζπζηεκαηηθή πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ κεηαβιεηψλ πνπ θαζνξίζηεθαλ ζην πιαίζην απηήο ηεο κειέηεο. Οη κεηαβιεηέο πνπ εμεηάδνληαη είλαη ίδηεο θαη γηα ηηο ηέζζεξηο νκάδεο ηεθκεξίσλ ηνπ Corpus. Ζ πξψηε κεηαβιεηή αλάιπζεο ζέηεη σο ζηφρν λα απαληήζεη ζην εξψηεκα «ηη είλαη» 32 ν ππφ κειέηε πιεζπζκφο, δειαδή νπζηαζηηθά απνηππψλεη ην ζεκαηηθφ ή γλσζηηθφ πεξηερφκελν (Scarpa, 1997:7) ηεο ηηαιηθήο παξνπζίαο σο 32 Federica Scarpa, Equivalenza funzionale e tipologie testuali nella traduzione, in AAVV, Tradurre un approccio multidisciplinare, Torino, UTET 1997.

96 ζψκα εληχπσλ ζηελ ΚΓΒΚ. Γηα λα επηηεπρζεί ν ζηφρνο ηεο αλάιπζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ ππφ κειέηε Corpus, είλαη αλαγθαίν λα πξνρσξήζνπκε ζε κηα ζεκαηηθή ηαμηλφκεζε ησλ ηίηισλ ζχκθσλα κε ην είδνο ζην νπνίν αλήθνπλ. Ζ εθαξκνγή ηεο ζεκαηηθήο ηαμηλφκεζεο ησλ εληχπσλ πξαγκαηνπνηείηαη ζχκθσλα κε ην δηεζλέο πξφηππν δεθαδηθφ ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο Dewey 33. Οη ηίηινη ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ εληνπίζηεθαλ θαη θαηαγξάθεθαλ, ηαμηλνκήζεθαλ ζε δέθα θχξηεο θαηεγνξίεο: Πίλαθαο Θεκαηηθέο θαηεγνξίεο δεθαδηθήο ηαμηλφκεζεο Dewey ύκβοιο δεθαδηθού Θεκαηηθή θαηεγορία ζσζηήκαηος Dewey 0 Γεληθά ζέκαηα 1 Φηινζνθία θαη ςπρνινγία 2 Θξεζθεία 3 Κνηλσληθέο επηζηήκεο 4 Γιψζζα 5 Φπζηθέο επηζηήκεο θαη καζεκαηηθά 6 Σερλνινγία (εθαξκνζκέλεο επηζηήκεο) 7 Σέρλεο, Καιέο Σέρλεο θαη Γηαθνζκεηηθέο Σέρλεο 8 Λνγνηερλία θαη Ρεηνξηθή 9 Γεσγξαθία θαη Ηζηνξία Ζ δεχηεξε κεηαβιεηή αλάιπζεο ηνπ Corpus είλαη ε εκεξνκελία έθδνζεο ησλ εληχπσλ, πνπ δίλεη απαληήζεηο γηα ηε ρξνλνινγηθή εμέιημε ηεο παξνπζίαο ησλ ηηαιηθψλ εληχπσλ ζηελ ΚΓΒΚ. ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη αξρηθά πξαγκαηνπνηείηαη έλαο δηαρσξηζκφο ησλ αρξνλνιφγεησλ εληχπσλ. Έπεηηα, αθνινπζεί ε ρξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ ηεζζάξσλ νκάδσλ ηεθκεξίσλ θαη ε πεξηνδνιφγεζε ησλ έληππσλ εθδφζεσλ ησλ θεηκέλσλ. Ζ ηξίηε κεηαβιεηή είλαη ηνπνινγηθή θαη δίλεη απάληεζε ζην εξψηεκα απφ πνχ πξνήιζαλ νη κεηαθξάζεηο θαη νη ηίηινη ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο. Ζ γεσγξαθία ησλ εληχπσλ (πξσηφηππσλ ή κεηαθξάζεσλ) ζπλδέεηαη κε ηνπο ηφπνπο παξαγσγήο 33 Γεθαδηθή ηαμηλόκεζε Dewey. 13 ε ζπλνπηηθή έθδνζε πξαθηηθόο νδεγόο. (2005). Αζήλα, Δζληθφ Κέληξν Σεθκεξίσζεο.

97 ησλ εθδφζεσλ, δειαδή κε ηηο πφιεηο πξνέιεπζήο ηνπο. Ζ ηνπνινγηθή αλάιπζε ηνπ Corpus νδεγεί ζηαδηαθά ζηελ θαηαζθεπή ελφο ράξηε πνπ πεξηέρεη ηηο δηαδξνκέο, ηα ζεκεία-πφιεηο πξνέιεπζεο θαζψο θαη ηνπο θχξηνπο άμνλεο δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ. Ζ ρσξηθή αλάιπζε ησλ δηθηχσλ κεηαθνξάο θαη ησλ πφιεσλ πξνέιεπζεο απνηεινχλ θχξηνπο δείθηεο ηεο γεσπνιηηηθήο θαη ηεο πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο ηεο κεηάθξαζεο, φπσο είδακε ζην θεθ. ΗΗΗ. Ζ επφκελε κεηαβιεηή αλάιπζεο ηνπ Corpus, σο πνηνηηθφο δείθηεο, είλαη νη ζπγγξαθείο ησλ ηεθκεξίσλ ηεο κειέηεο. Πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα ηνπο δεκηνπξγνχο ησλ έξγσλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ παιηά θαη ζηε μελφγισζζε ζπιινγή ηεο βηβιηνζήθεο θαη απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ κέζν θαηαλφεζεο ησλ πξνηηκήζεσλ, ησλ αλαγθψλ θαη ησλ επηινγψλ ησλ αλαγλσζηψλ ηεο ζηελ εηζαγσγή ηηαιηθψλ θεηκέλσλ ζηελ Οζσκαληθή Κνδάλε έσο ην χκθσλα κε ηνλ Osimo (2002:5) ε επηξξνή ή ε πξφζιεςε θαζνξίδεηαη απφ πνηνπο ζπγγξαθείο θαη πνηα έξγα παξνπζηάδνληαη ζηνλ ΠΔ. ηε δηαδηθαζία επηινγήο πξαγκαηνπνηείηαη ε πνιηηηζκηθή πνιηηηθή, ε νπνία θαλεξψλεηαη απφ ηηο κεηαβιεηέο ησλ ηίηισλ, ησλ ζπγγξαθέσλ θαη ησλ κεηαθξαζηψλ. Έλαο άιινο παξάγνληαο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο είλαη ν ξφινο ησλ κεηαθξαζηψλ ζηε κεηαθνξά θαη δηάδνζε πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ, πνπ ζην πιαίζην ηεο κειέηεο απηήο απνηειεί βαζηθή κεηαβιεηή. Οη κεηαθξαζηέο δηαβιέπνπλ ηηο πνιηηηζκηθέο αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπ ΠΔ γεληθφηεξα θαη επηιέγνπλ λα κεηαθξάζνπλ θείκελα πνπ ζα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο απηέο θαη ζα ζεκεηψζνπλ επηηπρία κε ηελ αλάινγε αληαπφθξηζε ηνπ θνηλνχ. Αθαλείο ήξσεο ζηελ ηζηνξία ησλ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ, αξθεηέο θνξέο ππήξμαλ νη ίδηνη ζπγγξαθείο, ζεκαληηθέο πξνζσπηθφηεηεο πνπ καο παξέρνπλ ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ην πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ θαη ηηο ηάζεηο ηεο επνρήο ηνπο. Απφ ηνπο εθδφηεο θαη ηνπο ηππνγξάθνπο πνπ εληνπίζακε ζηηο παιηέο ζπιινγέο ηεο ΚΓΒΚ (ειιεληθή θαη μελφγισζζε), αληινχκε πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ εθδνηηθή βηνκεραλία θαη παξαγσγή ηεο επνρήο. Ζ κεηαβιεηή ησλ εθδνηψληππνγξάθσλ, πέξα απφ ηελ πνηνηηθή ηεο δηάζηαζε σο δείθηεο έρεη νπζηαζηηθά ηνπνινγηθφ θαη γεσγξαθηθφ ραξαθηήξα. Ζ έθδνζε ελφο εληχπνπ απνηειεί παξάιιεια ηεθκήξην παξαγσγήο ελφο θεηκέλνπ θαη ζεκείν αθεηεξίαο ησλ δηαδξνκψλ ηνπ. Οη δσξεηέο ή θηήηνξεο ησλ θεηκέλσλ απνηεινχλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ παξάγνληα ζην πιαίζην ηεο ζπγθεθξηκέλεο κειέηεο. Πξφθεηηαη γηα κηα κεηαβιεηή κε πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά (πνηνηηθφο δείθηεο) πνπ καο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα θαηαλνήζνπκε ην πψο δηακνξθψζεθε ε παιηά ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ, θάησ απφ πνηεο

98 ζπλζήθεο θαη απφ πνηνπο. Δπηπιένλ, καο δίλεη ηε δπλαηφηεηα ρξνλνιφγεζεο ηεο εηζαγσγήο ησλ εληχπσλ ζηε βηβιηνζήθε θαη ηαπηφρξνλα καο παξέρεη πιεξνθνξίεο γηα ην πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ κέζα απφ ηε δσή θαη ην έξγν ησλ πξνζσπηθνηήησλ ησλ δσξεηψλ. Δπηπιένλ, ε χπαξμε ηεζζάξσλ νκάδσλ πιεζπζκψλ (COIG2, COIT2, κεηαθξάζεηο απφ it el, ηηαιηθά πξσηφηππα θείκελα) ή θαιχηεξα ηεζζάξσλ νκάδσλ ηεθκεξίσλ ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ, δηεπθνιχλεη ηε ζπγθξηηηθή αλάιπζε κεηαμχ ηνπο θαη ηελ εμαγσγή ρξήζηκσλ ζπκπεξαζκάησλ, δεδνκέλνπ φηη ε πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή ηνπο αλάιπζε πξαγκαηνπνηείηαη ζε θνηλέο κεηαβιεηέο πνπ καο επηηξέπνπλ ηελ ζχγθξηζε Γεθαδηθή ηαμηλφκεζε Dewey ηνπ Corpus θαη θαηεγνξηνπνίεζε ησλ εληχπσλ ηελ ΚΓΒΚ εληνπίζηεθαλ ζπλνιηθά 152 ηίηινη ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο. Απφ ην παξαπάλσ ζχλνιν, νη 58 ηίηινη ηεο COIG (30 ηίηινη COIG2 θαη 28 κεηαθξάζεηο) εληνπίζηεθαλ ζηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή ηεο βηβιηνζήθεο ( ), ελψ νη 94 ηίηινη ηεο COIT (56 COIT2 θαη 38 ηηαιηθνί ηίηινη) εληνπίζηεθαλ ζηελ παιαηά μελφγισζζε ζπιινγή. Σα απνηειέζκαηα ηεο θαηαγξαθήο θαη ησλ κεηξήζεσλ γηα ηηο ηέζζεξηο νκάδεο ηεθκεξίσλ ηεο ζπιινγήο ηνπ ηηαιν-ειιεληθνχ Corpus είλαη ηα παξαθάησ: Πίλαθαο Αξηζκφο ηίηισλ αλά ζεκαηηθή θαηεγνξία Dewey θαη αλά νκάδα πιεζπζκνχ Καηεγορίες Dewey Θέκα COIG2 COIT2 Μεηαθράζεης Πρωηόησπα ηηαιηθά έργα 0 Γεληθά ζέκαηα Φηινζνθία θαη ςπρνινγία 2 Θξεζθεία

99 3 Κνηλσληθέο επηζηήκεο 4 Γιψζζα Φπζηθέο επηζηήκεο θαη καζεκαηηθά 6 Σερλνινγία (εθαξκνζκέλεο επηζηήκεο) 7 Σέρλεο, Καιέο Σέρλεο θαη Γηαθνζκεηηθέο Σέρλεο 8 Λνγνηερλία θαη Ρεηνξηθή 9 Γεσγξαθία θαη Ηζηνξία ύλοιο Απφ ηελ θαηαγξαθή θαη ηελ ηαμηλφκεζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ, δηαθαίλεηαη αξρηθά κηα πξνηίκεζε ζε νξηζκέλεο θαηεγνξίεο έληππσλ εθδφζεσλ, νη νπνίεο είλαη εκθαλψο επηθξαηέζηεξεο ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο. Σα δηαγξάκκαηα πνπ αθνινπζνχλ καο δίλνπλ κηα νινθιεξσκέλε εηθφλα γηα ην πεξηερφκελν ηεο ηηαιηθήο ζπιινγήο ηεο ΚΓΒΚ. Οη εθδφζεηο πνπ θαηαγξάθεθαλ, αλήθνπλ θπξίσο ζηηο θαηεγνξίεο ηεο ινγνηερλίαο (πιεηνςεθία ησλ πξσηνηχπσλ θαη ησλ κεηαθξάζεσλ), ηεο ηζηνξίαο-γεσγξαθίαο θαη ηεο γιψζζαο κε ζηφρν ηελ εθκάζεζε ηεο ηηαιηθήο κε ηε βνήζεηα ιεμηθψλ, γξακκαηηθψλ, εγρεηξηδίσλ κεζνδνινγίαο θαη δηδαθηηθήο. Ζ ζεκαηηθή αλάιπζε πνπ αθνινπζεί αλά ππιψλα, δείρλεη ηηο θαηεγνξίεο πξνηίκεζεο.

100 Γεληθά ζέκαηα Φηινζνθία & Φπρνινγία Θξεζθεία Κνηλσληθέο επηζηήκεο Γιψζζα Φπζηθέο επηζηήκεο Σερλνινγία & εθαξκνζκέλεο Σέρλεο Λνγνηερλία Γεσγξαθία & Ηζηνξία Γηάγξακκα Θεκαηηθή αλάιπζε ηεο νκάδαο ηεθκεξίσλ-θεηκέλσλ COIG2 Θεμαηικές καηηγορίες COIG2 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% πσο θαίλεηαη απφ ην παξαπάλσ δηάγξακκα, ε θπξίαξρε ζεκαηηθή θαηεγνξία ζηνλ ππιψλα COIG2 είλαη νη εθδφζεηο γηα ηελ εθκάζεζε ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλνληαη: ιεμηθά δίγισζζα, ηξίγισζζα, πνιχγισζζα, γξακκαηηθέο ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο, εγρεηξίδηα ηηαιν-ειιεληθψλ δηαιφγσλ, δηδαθηηθήο, εθκάζεζεο ηεο ηηαιηθήο άλεπ δηδαζθάινπ θα. Οη εθδφζεηο κε ζέκα ηελ ηηαιηθή γιψζζα απνηεινχλ ην 60% ηνπ πιεζπζκνχ ηνπ ππιψλα COIG2, πνπ φπσο είδακε ζε πξνεγνχκελν πίλαθα απνηειείηαη απφ 30 ηίηινπο. Πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα 18 ηίηινπο πνπ εθηείλνληαη απφ ην έσο ην Οη πεξηζζφηεξεο εθδφζεηο αλήθνπλ ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 18 νπ αηψλα, πεξίνδν αθκήο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. Σν ζηνηρείν απηφ πξνθχπηεη απφ ηελ θάζεηε ρξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ εθδφζεσλ κε ζέκα ηε γιψζζα, πνπ παξνπζηάδεηαη ζην δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί. Ζ χπαξμε απμεκέλνπ αξηζκνχ εληχπσλ ζρεηηθψλ κε ηελ εθκάζεζε ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο επηβεβαηψλεη ηε δηαξθή θαη δηαρξνληθή αλάγθε ελφο κέξνπο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο λα κάζεη ηηαιηθά θαη ηνλ πςειφ βαζκφ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ 34 Γεξάζηκνο Βιάρνο, Thesaurus Encyclopaedicae Basis Quadrilinguis, Βελεηία, Ησάλλε Πέηξν ησ Πηλέιισ. 35 Xavier de Bouge θαη Γ. Αιεμάλδξνπ, Ζ ηηαιηθή άλεπ δηδαζθάινπ. Αζήλα, Η. Γ. Φέμε.

101 ηεο Κνδάλεο θαη θαη επέθηαζε ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο κε ηηαιηθέο πεξηνρέο ιφγσ εκπνξίνπ, κεηαθνξψλ, κεηαλάζηεπζεο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ινγίσλ ή ζπνπδαζηψλ. Γηάγξακκα Υξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ 18 εθδφζεσλ ηεο θαηεγνξίαο ηεο γιψζζαο (4 ε θαηεγνξία θαηά Dewey) ηεο COIG2 Υξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ εθδόζεσλ γιώζζαο ηεο COIG2 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% έσο πάλσ απφ 1900 ζνλ αθνξά ηελ νκάδα ηεθκεξίσλ-θεηκέλσλ ησλ κεηαθξάζεσλ, παξαηεξείηαη κηα πξνηίκεζε ζηε κεηάθξαζε έξγσλ ινγνηερλίαο θαζψο θαη γεσγξαθίαο-ηζηνξίαο. Οη δχν απηέο ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο μεπεξλνχλ ην 60% ηνπ πιεζπζκνχ ηνπ ζπλφινπ ησλ κεηαθξάζεσλ, κε ηηο κεηαθξάζεηο ινγνηερλίαο λα ζπγθεληξψλνπλ ην 32,14% θαη ηεο ηζηνξίαο-γεσγξαθίαο ην 28,57%. Σν δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη ηηο κεηαθξαζηηθέο επηινγέο αλά ζεκαηηθή θαηεγνξία Dewey. Ζ πξψηε ρξνλνινγηθά κεηάθξαζε ινγνηερλίαο είλαη ε έθδνζε ηνπ 1711 ζηε Βελεηία Παίγληα ηεο θαληαζίαο ζε κεηάθξαζε ηνπ Μαιάθε Γηαθνπκή ηνπ Καζηξηζίνπ ηνπ ηηαιηθνχ πξσηνηχπνπ Scherzi geniali ηνπ Giovanni Francesco Loredano ( ), δσξεά ηνπ επηζθφπνπ Θεφθηινπ ζηε βηβιηνζήθε. Ζ ηειεπηαία κεηάθξαζε ινγνηερλίαο ρξνλνινγείηαη ην Πξφθεηηαη γηα ηελ ηξαγσδία Temistocle ηνπ Pietro Metastasiν ζε κεηάθξαζε Γεσξγίνπ Ρνπζηάδε 36. ζνλ αθνξά ηηο κεηαθξάζεηο ηζηνξίαο-γεσγξαθίαο, ε πξψηε 36 Pietro Metastasio, Temistocle (Ο Θεκηζηνθιήο ελ Πέξζαηο), κηθ. Γεψξγηνο Ρνπζηάδεο. Βηέλλε, ηππ. Αλησλίνπ Βέγθσ.

102 Γεληθά ζέκαηα Φηινζνθία & Φπρνινγία Θξεζθεία Κνηλσληθέο επηζηήκεο Γιψζζα Φπζηθέο επηζηήκεο Σερλνινγία & εθαξκνζκέλεο Σέρλεο Λνγνηερλία Γεσγξαθία & Ηζηνξία είλαη έθδνζε ηνπ 1737 κε ηίηιν Βίνο Πέηξνπ ηνπ Μεγάινπ Απηνθξάηνξνο Ρνπζζίαο 37, ελψ ε ηειεπηαία είλαη ε έθδνζε ηνπ 1894 ηνπ Β ηφκνπ Ρσκατθήο Ηζηνξίαο ηνπ Francesco Bertolini ( ) ζε κεηάθξαζε ππξίδσλνο Λάκπξνπ 38. Απφ ηηο 28 κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά ηεο COIG θαη θαηά ζπλέπεηα ηεο ΚΓΒΚ, έθπιεμε πξνθαιεί γηα ηα δεδνκέλα ηεο επνρήο (πεξίνδν πνπ ε παηδεία πεξηνξίδνληαλ ζηα ιεγφκελα «θνιπβνγξάκκαηα» ζηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο θαηνρήο) ν κηθξφο αξηζκφο κεηαθξάζεσλ κε ζξεζθεπηηθφ, εθθιεζηαζηηθφ ή ζενινγηθφ ζεκαηηθφ πεξηερφκελν. Γηάγξακκα Θεκαηηθή αλάιπζε ηνπ ππιψλα ησλ 28 κεηαθξάζεσλ Θεκαηηθέο θαηεγνξίεο κεηαθξάζεσλ 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% χκθσλα κε ηνπο Λαγφπνπιν & Boklud (1992:96) ζην Meaning and Geography ηα πνζνηηθά θαη πνηνηηθά δεδνκέλα κπνξνχλ λα αλαιπζνχλ ζηαηηζηηθά γηα ηε κέηξεζε ζπρλνηήησλ. Μηα ηέηνηα θάζεηε αλάιπζε ζε βάζνο ηεο κεηαβιεηήο ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ ηεζζάξσλ νκάδσλ ηεθκεξίσλ ηεο ηηαιηθήο ζπιινγήο, πεξηιακβάλεη κηα πεξαηηέξσ ρξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ εθδφζεσλ πνπ αλήθνπλ ζηηο 37 Α. Καηήθνξνο, Βίνο Πέηξνπ ηνπ Μεγάινπ Απηνθξάηνξνο Ρνπζζίαο, κηθ. θαη επηκέιεηα Αιέμαλδξνο Καγθειιάξηνο. Βελεηία, ηππ. άληνπ Πέθσξα. 38 Francesco Bertolini, Ρσκατθή Ηζηνξία, κηθ. ππξίδσλ Λάκπξνπ. Αζήλα, εθδ. Κάξνινο Μπέθ ηππ. ηεο Δζηίαο.

103 θαηεγνξίεο ηεο γιψζζαο, ησλ πξσηνηχπσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα θαη ησλ κεηαθξάζεσλ ινγνηερλίαο. Παξάιιεια, νη πξσηφηππεο ηηαιηθέο ινγνηερληθέο εθδφζεηο θαη νη κεηαθξάζεηο ινγνηερλίαο, ηνπνζεηνχληαη ζηελ αληίζηνηρε ινγνηερληθή πεξίνδν ζηελ νπνία αλήθνπλ, έηζη ψζηε λα αληρλεχζνπκε ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ θνηλνχ (νη νπνίεο απνηππψλνληαη ζην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ ζηε βηβιηνζήθε) γηα νξηζκέλα ινγνηερληθά είδε. Ζ θάζεηε αλάιπζε νδήγεζε ζηελ θαηαζθεπή δηαγξακκάησλ πνπ παξνπζηάδνπλ αληίζηνηρα ηηο πεξηφδνπο έληνλεο παξνπζίαο εθδφζεσλ κε ζέκα ηε γιψζζα φπσο ζην παξαπάλσ δηάγξακκα (ιεμηθά, γξακκαηηθέο θαη εγρεηξίδηα εθκάζεζεο ηεο ηηαιηθήο), ηα πξσηφηππα θείκελα ηηαιηθήο ινγνηερλίαο θαη ηηο κεηαθξάζεηο ηηαιηθψλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ. Οη πεξίνδνη πνπ παξνπζηάδνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα ρξνλνινγηθήο θαηαλνκήο ησλ εληχπσλ κεηαθξάζεσλ, είλαη νη επξχηεξα απνδεθηέο ζήκεξα απφ ηελ ειιεληθή θαη δηεζλή επηζηεκνληθή θνηλφηεηα θαη απφ θνξπθαίνπο εηδηθνχο επηζηήκνλεο-ζεκειησηέο ηεο ηζηνξίαο ηεο λενειιεληθήο ινγνηερλίαο φπσο νη Γεκαξάο θαη Πνιίηεο 39. Παξαηεξείηαη επνκέλσο ζηελ πεξίπησζε ησλ κεηαθξάζεσλ ινγνηερλίαο, ηζηνξίαο θαη γεσγξαθίαο, κηα ππθλφηεξε ζε εθδνηηθά κεγέζε παξαγσγή ζηελ πεληεθνληαεηία ηεο θνξχθσζεο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ ( ). Παξάιιεια, νη ζπγγξαθείο ησλ νπνίσλ νη κεηαθξάζεηο βξέζεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ θαη νη νπνίεο επηιέρζεθαλ απφ ηνπο εθάζηνηε δσξεηέο, είλαη νη πεξηζζφηεξνη ηππηθνί εθπξφζσπνη ηνπ Ηηαιηθνχ θαη Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ φπσο νη Metastasio, Alfieri, Goldoni, Muratori θ.α. 39 Μεγάιεο ζεκαζίαο ηα έξγα ηνπο γηα ηελ ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο ινγνηερλίαο κε πνιιέο επαλεθδφζεηο: Κ.Θ. Γεκαξάο ([1948]1987) Ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο ινγνηερλίαο, Αζήλα, Ίθαξνο θαη Λ. Πνιίηεο (1985) Ηζηνξία ηεο λενειιεληθήο ινγνηερλίαο, Αζήλα, ΜΗΔΣ.

104 Γηάγξακκα Υξνλνινγηθή θαηαλνκή ησλ κεηαθξάζεσλ ινγνηερλίαο θαη ηζηνξίαο-γεσγξαθίαο αλά πεξηφδνπο 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% Μεηαθξάζεηο ινγνηερλίαο Μεηαθξάζεηο ηζηνξίαογεσγξαθίαο 10,0% 0,0% Ζ ζεκαηηθή αλάιπζε ησλ 56 μελφγισζζσλ εθδφζεσλ εληχπσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ ζπγθξνηνχλ ηελ νκάδα ηεθκεξίσλ COIT2, δίλεη αλάινγα απνηειέζκαηα κε ηελ πξνεγνχκελε αλάιπζε ηνπ πιεζπζκνχ εληχπσλ ηεο COIG2. Απνδεηθλχεηαη φηη ε επηινγέο ησλ αηφκσλ πνπ δηακφξθσζαλ ην πεξηερφκελν ηεο ηηαιηθήο ζπιινγήο ηεο ΚΓΒΚ, ζηξέθνληαλ θπξίσο ζηελ απφθηεζε ιεμηθψλ θαη γξακκαηηθψλ γηα ηελ εθκάζεζε ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο, φπσο θαη ζηε κεηαθξαζκέλε θαη πξσηφηππε ινγνηερληθή παξαγσγή. Απφ ηνπο 56 ηίηινπο ηεο COIT2, νη 31 δειαδή ην 55,36% αλήθνπλ ζηε ζεκαηηθή θαηεγνξία ηεο γιψζζαο, ελψ απφ ηα 38 πξσηφηππα πνπ βξέζεθαλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα, ηα 33 δειαδή ην 86,84% αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ηεο ινγνηερλίαο. Οη 56 ηίηινη ηεο COIT2 εθηείλνληαη απφ ην 1622 έηνο έθδνζεο ηνπ Vocabolario italiano et Greco ζηε Ρψκε ηνπ Ηεζνπτηε Girolamo Germano έσο ην 1910 ρξνληά πνπ εθδφζεθε ζην Βεξνιίλν ην Italianische Konversations Grammatik ηνπ Gustavo Sacerdote. Δπηπιένλ, ηξεηο ηίηινη αλάκεζα ζηνπο 56 παξακέλνπλ αρξνλνιφγεηνη. ζνλ αθνξά ηελ νκάδα ησλ ηηαιηθψλ πξσηνηχπσλ, θαιχπηεη επίζεο έλα πνιχ κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα κε εθδφζεηο απφ φιεο ηηο πεξηφδνπο ηεο ηηαιηθήο ινγνηερλίαο μεθηλψληαο απφ ην Le prose ηνπ Pietro Bembo ( ) ζε έθδνζε Gabriel Giolito de Ferrari ην 1561 ζηε Βελεηία θαη ην Il Petrarca ηνπ Πεηξάξρε ( ) έθδνζε επίζεο ηνπ 1561 απφ ηε Βελεηία ηνπ

105 Γεληθά ζέκαηα Φηινζνθία & Φπρνινγία Θξεζθεία Κνηλσληθέο επηζηήκεο Γιψζζα Φπζηθέο επηζηήκεο Σερλνινγία & εθαξκνζκέλεο Σέρλεο Λνγνηερλία Γεσγξαθία & Ηζηνξία Lorenzo Avanzo. Οη εθδφζεηο ινγνηερληθψλ ηίηισλ (33 θείκελα) θζάλνπλ έσο ην 1895, έθδνζε ηεο La Gerusalemme Liberata ηνπ Torquato Tasso ( ) ζην Μηιάλν απφ ηνλ Ulrico Hoepli, ελψ ε ηειεπηαία έθδνζε ηνπ ππιψλα ησλ πξσηνηχπσλ (38 θείκελα) είλαη θείκελν ηνπ 1903: La Reale Scuola Superiore d Agricoltura di Portici, Stabilimento tipografico vesuviano. Ζ ζεκαηηθή αλάιπζε ησλ δχν νκάδσλ ηεθκεξίσλ εληχπσλ παξνπζηάδεηαη ζηα δηαγξάκκαηα πνπ αθνινπζνχλ. Γηάγξακκα Θεκαηηθή αλάιπζε ηνπ ππιψλα COIT2 Θεκαηηθέο θαηεγνξίεο COIT2 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%

106 Γηάγξακκα Υξνλνινγηθή θαηαλνκή ησλ 31 εθδφζεσλ ηεο ζεκαηηθήο θαηεγνξίαο γιψζζαο (ιεμηθά, γισζζάξηα, γξακκαηηθέο, εγρεηξίδηα ηηαιηθήο γιψζζαο) 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% έσο Απφ ηελ παξαπάλσ ρξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ 31 εληχπσλ ιεμηθψλ θαη γξακκαηηθψλ ηεο COIT, πξνθχπηεη φηη νη πεξηζζφηεξεο εθδφζεηο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ αλήθνπλ ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 18 νπ αηψλα, ζηελ θνξχθσζε δειαδή ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. Παξαηεξείηαη επνκέλσο κηα αλαινγία αλάκεζα ζηνπο ηίηινπο εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ εθκάζεζεο ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο (ιεμηθψλ, γξακκαηηθψλ, γισζζαξίσλ, εγρεηξίδηα δηαιφγσλ θηι.) ησλ ζπιινγψλ COIT2 θαη COIG2. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ε ρξνλνινγηθή πεξίνδνο ζηελ νπνία εηζήρζε ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ ηίηισλ ζηε βηβιηνζήθε ήηαλ ην

107 Γεληθά ζέκαηα Φηινζνθία & Φπρνινγία Θξεζθεία Κνηλσληθέο επηζηήκεο Γιψζζα Φπζηθέο επηζηήκεο Σερλνινγία & εθαξκνζκέλεο Σέρλεο Λνγνηερλία Γεσγξαθία & Ηζηνξία Γηάγξακκα Θεκαηηθή αλάιπζε ηεο νκάδαο ηεθκεξίσλ ησλ 38 πξσηνηχπσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα Θεκαηηθέο θαηεγνξίεο πξσηνηύπσλ 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Απφ ηηο 38 πξσηφηππεο εθδφζεηο ζηελ ηηαιηθή γιψζζα, πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ μελφγισζζε παιαηά ζπιινγή, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία είλαη θείκελα ινγνηερλίαο φπσο κεινδξάκαηα, κπζηζηνξήκαηα, δηεγήκαηα. Σν δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί δείρλεη φηη ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα πξσηφηππα θείκελα ζηελ ηηαιηθή γιψζζα αλήθνπλ ζηελ πεξίνδν ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο ζηελ ΚΓΒΚ ππάξρνπλ θείκελα αληηπξνζσπεπηηθά απφ θάζε ινγνηερληθή πεξίνδν ηεο Ηηαιίαο έσο ην Νενθιαζζηθηζκφ ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα. Ο πίλαθαο θαηαλνκήο ησλ 33 ηηαιηθψλ ινγνηερληθψλ ηίηισλ (κέξνο ησλ 38 πξσηνηχπσλ) πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ ζηηο πεξηφδνπο ηεο ηηαιηθήο ινγνηερλίαο ηνπ δηαγξάκκαηνο πνπ αθνινπζεί βαζίδεηαη ζηηο ζέζεηο ησλ εηδηθψλ ζηελ ηζηνξία ηεο ηηαιηθήο ινγνηερλίαο Α. A. Rosa (1985, ), G. Petronio (2000, VI-XXX) θαη U. Dotti (V-XIII).

108 Umanesimo Rinascimento Manierismo e Controriforma Barocco L'Arcadia Illuminismo - Neoclassicismo Romanticismo Risorgimento Positivismo - Naturalismo Idealismo - Decadentismo - Γηάγξακκα Πεξίνδνη ζηηο νπνίεο αλήθνπλ νη πξσηφηππεο εθδφζεηο ηηαιηθήο ινγνηερλίαο Πξσηόηππεο εθδόζεηο ηηαιηθήο ινγνηερλίαο 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Απφ ηε ζεκαηηθή αλάιπζε ησλ ηεζζάξσλ νκάδσλ ηεθκεξίσλ ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ, πξνθχπηνπλ ηα εμήο ζπκπεξάζκαηα φζνλ αθνξά ηηο επηινγέο ησλ ινγίσλ, επηζθφπσλ θαη εκπφξσλ δσξεηψλ ηεο βηβιηνζήθεο θαη θαηά ζπλέπεηα ησλ θπξίαξρσλ αλαγθψλ ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο ζην πιαίζην ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο ζηε δηάξθεηα ηξηψλ θαη πιένλ αηψλσλ 40 : - Τπήξρε εκθαλψο ε αλάγθε δήηεζεο θπξίσο ηξηψλ θαηεγνξηψλ βηβιίσλ: 1. κεηαθξάζεσλ ινγνηερλίαο, 2. κεηαθξάζεσλ ηζηνξίαο θαη γεσγξαθίαο, 3. ιεμηθψλ, βηβιίσλ γξακκαηηθήο, γισζζαξίσλ θαη εγρεηξηδίσλ γηα ηελ εθκάζεζε ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο. - Ζ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ εθδφζεσλ, είηε πξφθεηηαη γηα ιεμηθά θαη γξακκαηηθέο είηε γηα κεηαθξάζεηο, αλήθεη ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 18 νπ αηψλα, πεξίνδν θνξχθσζεο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. 40 Aπφ ηελ ίδξπζε ηεο βηβιηνζήθεο ζηα κέζα ηνπ 17 νπ αηψλα έσο ηελ απειεπζέξσζε απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ ην 1912.

109 - Οη εθδφζεηο πξσηνηχπσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα, πνπ ζαθψο απεπζχλνληαλ ζε πνιχ πεξηνξηζκέλν θνηλφ (ζηνπο ειάρηζηνπο γλψζηεο ηεο ηηαιηθήο ζηελ Οζσκαληθή Κνδάλε), είλαη θείκελα πνπ αλήθνπλ θπξίσο ζηελ πεξίνδν ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ. πλήζσο επξφθεηην γηα έξγα επξέσο γλσζηψλ «θιαζζηθψλ» ζπγγξαθέσλ ηεο ηηαιηθήο ινγνηερλίαο θαη ζθέςεο φπσο νη Tasso, Metastasio, Alfieri, Parini, Foscolo, Leopardi, Casti, Monti, Goldoni, Boccaccio, Bembo, Petrarca, Muratori Υξνλνινγηθή αλάιπζε Ζ εθαξκνγή ηεο ρξνλνινγηθήο αλάιπζεο κε ηε κεηαβιεηή ηεο ρξνλνινγίαο έθδνζεο ησλ εληχπσλ, πξνζθέξεη ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηηο ηέζζεξηο νκάδεο ηεθκεξίσλ ηνπ ηηαιν-ειιεληθνχ Corpus θαη θαηά ζπλέπεηα γηα ηελ ηηαιηθή δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ζηελ ΚΓΒΚ. Πίλαθαο Ζ παιαηφηεξε θαη λεφηεξε έθδνζε αλά νκάδα ηεθκεξίσλ. Πσιώλας Χρολοιογία έθδοζες παιαηόηεροσ ηίηιοσ Χρολοιογία έθδοζες λεόηεροσ ηίηιοσ 28 κεηαθξάζεηο απφ IT EL 1711 Παίγληα ηεο θαληαζίαο G. F. Loredano, κηθ. Μ. Γηαθνπκήο 1911 Ζ ηειεπάζεηα Α. Pappalardo, κηθ. Α. Κακπάλεο 30 ηίηινη ηηαινειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο, COIG2 Θεζαπξόο Γεξάζηκνο Βιάρνο Ζ ηηαιηθή άλεπ δηδαζθάινπ Xavier de Bouge, Γ. Aιεμάλδξνπ 38 ηηαιηθά πξσηφηππα 1561 Il Petrarca Le prose di M. P. Bembo F. Petrarca, P. Bembo 1903 La Reale scuola di Portici Scuola Superiore d Agricoltura 56 ηίηινη ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, COIT Vocabolario italiano et greco 1910 Italienische Konversations-

110 Girolamo Germano Grammatik Gustavo Sacerdote Ζ ρξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ ηεζζάξσλ νκάδσλ ηεθκεξίσλ ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ή νκάδσλ πιεζπζκνχ (Corpora) ηνπ Corpus κειέηεο ηεο δηαηξηβήο, καο επηηξέπεη λα εληνπίζνπκε ηηο πεξηφδνπο έληνλεο πνιηηηζκηθήο θίλεζεο κέζσ ηεο παξνπζίαο κεγάινπ αξηζκνχ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο. Δπνκέλσο, κε βάζε ηελ εκεξνκελία έθδνζεο νη 30 ηίηινη πνπ απνηεινχλ ηελ COIG2 θαη νη 28 κεηαθξάζεηο ηνπνζεηνχληαη ζηα αληίζηνηρα ίζα θαηαλεκεκέλα δηαζηήκαηα δεθαεηηψλ 41. Απφ ην ζχλνιν ησλ ηίηισλ ηεο COIG κία κφλν κεηάθξαζε παξακέλεη αρξνλνιφγεηε: Ζ αιήζεηα θξηηήο ηνπ πάηεξ Βεληδφλε, ε νπνία είρε εηζαρζεί ζηε βηβιηνζήθε σο δσξεά ηνπ επηζθφπνπ Θενθίινπ θαη ππνινγίδεηαη φηη αλήθεη ζηα κέζα ηνπ 18 νπ αηψλα. Ζ ρξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ κεηαθξάζεσλ επηηξέπεη ηελ πεξαηηέξσ ζπγθξηηηθή αλάιπζε ησλ θεηκέλσλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ κε άιιεο αλζνινγίεο, ζπιινγέο ή βάζεηο δεδνκέλσλ φπσο γηα παξάδεηγκα ησλ Γθίλε-Μέμα, ηνπ Legrand, ηνπ Φίιηππνπ Ζιηνχ ή ηελ πξφζθαηε Βηβιηνγξαθία ησλ ειιεληθώλ κεηαθξάζεσλ ηεο μέλεο ινγνηερλίαο ηνπ Κ. Γ. Καζίλε (2006). Ζ ζπγθξηηηθή αλάιπζε ηνπ Corpus ηεο ΚΓΒΚ κε άιια ζψκαηα θεηκέλσλ ή ηίηισλ κεηαθξάζεσλ πνπ εκθαλίδνληαη ζε έξγα ηζηνξίαο ησλ κεηαθξάζεσλ ή ησλ εθδφζεσλ, κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ εμαγσγή ρξήζηκσλ ζπκπεξαζκάησλ γηα ηηο πεξηφδνπο έληνλεο εηζαγσγήο θεηκεληθψλ πνιηηηζκηθψλ πξντφλησλ θαη γηα ηηο δηαπνιηηηζκηθέο ζρέζεηο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο κε άιια θεληξηθά ή πεξηθεξεηαθά πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα. Υξνλνινγηθά, ε παιαηφηεξε έθδνζε αλάκεζα ζηνπο 58 ηίηινπο ηεο COIG, είλαη ην έξγν πνπ εληνπίζηεθε ζηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ, ν Θεζαπξόο ηνπ Γεξάζηκνπ Βιάρνπ πνπ εθδφζεθε ζηε Βελεηία ην 1659 απφ ην ηππνγξαθείν ηνπ Ησάλλε Πέηξσ ησ Πηλέιισ. Παξά ην γεγνλφο φηη ν αξηζκφο ησλ έληππσλ ηίηισλ δελ είλαη ηδηαίηεξα κεγάινο (ζπλνιηθά 58 ηίηινη, 30+28), σζηφζν, φπσο θαίλεηαη θαη απφ ην παξαθάησ δηάγξακκα, νη πεξηζζφηεξεο εθδφζεηο αλήθνπλ ζηελ πεξίνδν ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. Σν γεγνλφο απηφ απνδεηθλχεη πσο ε πεξηζζφηεξν αθκάδνπζα πεξίνδνο γηα ηελ ΚΓΒΚ, φζνλ αθνξά ηηο εθδφζεηο ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο (COIG2) θαη ηηο κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά, είλαη ην δηάζηεκα απφ ην κηζφ ηνπ 41 Παξφκνηα αλάιπζε εθαξκφδεηαη θαη απφ ηνλ Κ. Γ. Καζίλε (2006, θ ) ζην Βηβιηνγξαθία ησλ ειιεληθώλ κεηαθξάζεσλ ηεο μέλεο ινγνηερλίαο, Αζήλαη, χιινγνο πξνο δηάδνζηλ σθέιηκσλ βηβιίσλ.

111 έσο νπ αηψλα έσο πεξίπνπ ιίγν κεηά ηελ ίδξπζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο θαη ηε κεηαθνξά ηεο πξσηεχνπζαο ζηελ Αζήλα (1834) γεγνλφηα πνπ νδεγνχλ θαη ζηε κεηαηφπηζε ησλ πεξηζζφηεξσλ εθδνηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ εθεί. Δηδηθφηεξα γηα ηηο κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ, ε παξαγσγή θαη έθδνζε ησλ πεξηζζφηεξσλ αλήθεη ζην δηάζηεκα , φπσο δείρλεη ε αληίζηνηρε θακπχιε ηνπ δηαγξάκκαηνο ρξνλνινγηθήο θαηαλνκήο. Γηάγξακκα Υξνλνινγηθή θαηαλνκή αλά δεθαεηία ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά θαη ησλ ειιεληθψλ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο (COIG2) ηεο παιηάο ειιεληθήο ζπιινγήο. Αξηζκόο εθδόζεσλ αλα δεθαεηία COIG2 θαη κεηαθξάζεσλ COIG2 Μεηαθξάζεηο Οη ειιεληθέο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο εκθαλίδνπλ ζπκπαγή παξνπζία ζηε βηβιηνζήθε ην δηάζηεκα Αλάινγε είλαη ε θαηάζηαζε πνπ παξνπζηάδνπλ θαη νη άιιεο δχν νκάδεο ηεθκεξίσλ ηεο ηηαιηθήο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ. Ο αξηζκφο ησλ εληχπσλ πνπ εμεηάδνληαη είλαη ιίγν κεγαιχηεξνο: 58 ηίηινη απνηεινχλ ηελ νκάδα COIT2 θαη 38 είλαη νη εθδφζεηο ζηελ ηηαιηθή γιψζζα (ηα ηηαιηθά πξσηφηππα), ην απνηέιεζκα φκσο παξακέλεη νπζηαζηηθά αλάινγν. Οη αρξνλνιφγεηνη ηίηινη ηεο COIT2 είλαη ηέζζεξηο ελψ έλαο ηίηινο παξακέλεη αρξνλνιφγεηνο απφ ηελ νκάδα ησλ πξσηνηχπσλ: Lo spirito di contraddizione ηνπ Carlo Goldoni ( ). Ζ πιεηνςεθία ησλ εθδφζεσλ, πνπ

112 έσο βξέζεθαλ ζηελ μελφγισζζε παιηά ζπιινγή φζνλ αθνξά ηνπο ηίηινπο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, πξνέξρεηαη επίζεο απφ ηελ πεξίνδν Γηαπηζηψλεηαη επνκέλσο κηα κείσζε εηζξνήο μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηε βηβιηνζήθε κεηά ηελ ηαξαρψδε πεξίνδν ηεο ειιεληθήο επαλάζηαζεο, ηελ ίδξπζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο θαη ηελ αιιαγή ησλ εθδνηηθψλ θέληξσλ παξαγσγήο θαη ησλ δηαδξνκψλ ησλ βηβιίσλ. Ζ ρξνλνινγηθή αλάιπζε ηνπ corpus ηεο μελφγισζζεο ζπιινγήο, απνδεηθλχεη κηα απμεκέλε παξνπζία ηηαιηθψλ πξσηφηππσλ έξγσλ θαη εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο εηδηθφηεξα ηελ εηθνζαεηία , φπσο θαίλεηαη θαη απφ ηηο αληίζηνηρεο ζπλαξηήζεηο πνπ αθνινπζνχλ. Υαξαθηεξηζηηθά, δηαθξίλνληαη νη θνξπθέο ησλ δχν ζπλαξηήζεσλ, πνπ ζπκβνιίδνπλ ηα πξσηφηππα ηηαιηθά έξγα θαη ηηο μελφγισζζεο θαη ηηαιηθέο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο (COIT2) αληίζηνηρα, πνπ απνδεηθλχνπλ φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα ηνπ 18 νπ θαη ηα πξψηα ηνπ 19 νπ αηψλα ήηαλ ε πεξίνδνο θνξχθσζεο ηεο πλεπκαηηθήο θαη πνιηηηζκηθήο αθκήο ηεο βηβιηνζήθεο ζε ζρέζε κε ηνλ εμάγνληα (ΔΠ) ηηαιηθφ πνιηηηζκφ πξνέιεπζεο ησλ ηίηισλ. Γηάγξακκα Υξνλνινγηθή θαηαλνκή αλά δεθαεηία ησλ 38 ηηαιηθψλ πξσηνηχπσλ θαη ησλ 56 εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο (COIΣ2) ηεο μελφγισζζεο ζπιινγήο. Αξηζκόο εθδόζεσλ COIT2 θαη πξσηνηύπσλ αλα δεθαεηία COIT2 Πξσηφηππα

113 Ζ ρξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ θεηκεληθψλ ηεθκεξίσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, ηηαιηθψλ πξσηνηχπσλ ή κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά παξνπζηάδεη κηα ζπλέρεηα, γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεη ηε δηαρξνληθφηεηα ησλ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ ηεο Κνδάλεο κε ηηαιηθέο πεξηνρέο, ηνπιάρηζηνλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αδηάθνπεο ιεηηνπξγίαο ηεο θνηλνηηθήο ηεο βηβιηνζήθεο απφ ην 1650 πεξίπνπ έσο ην 1912, ρξνλνινγηθφ φξην ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο. Υξνληθή πεξίνδνο έληνλσλ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ απνδείρζεθε ζε γεληθέο γξακκέο ε πεληεθνληαεηία θνξχθσζεο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ ( ) γηα θάζε ππιψλα ηεο έξεπλαο Σνπνινγηθή αλάιπζε Έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν γηα ηελ πεξηγξαθή ηνπ ηηαιν-ειιεληθνχ Corpus είλαη ε πξνέιεπζε ησλ εθδφζεσλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζηηο παιηέο ζπιινγέο (ειιεληθή θαη μελφγισζζε) ηεο ΚΓΒΚ. Οη πφιεηο απφ ηηο νπνίεο πξνέξρνληαη νη κεηαθξάζεηο θαη ηα πξσηφηππα ηηαιηθά θείκελα δεκηνπξγνχλ έλαλ ηνπνινγηθφ - γεσγξαθηθφ ράξηε δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηα επξσπατθά εθδνηηθά θέληξα θαη ηελ ΚΓΒΚ. Οπζηαζηηθά, απνδεηθλχνπλ ηηο δηαδξνκέο ησλ βηβιίσλ απφ ηνπο ηφπνπο εθδνηηθήο παξαγσγήο πξνο ηελ Κνδάλε θαη πην ζπγθεθξηκέλα πξνο ηε βηβιηνζήθε ηεο. Οη δηαδξνκέο ή θαιχηεξα ηα ηαμίδηα απηά ησλ πξσηνηχπσλ, ησλ θεηκέλσλ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη ησλ κεηαθξάζεσλ ζπρλά πξαγκαηνπνηνχληαη κέζσ ησλ ινγίσλ, εκπφξσλ, δαζθάισλ, νπκαληζηψλ επηζθφπσλ, γισζζνκαζψλ ή κεηαθξαζηψλ Κνδαληηψλ πνπ ηα επηιέγνπλ αξρηθά γηα πξνζσπηθή ρξήζε θαη έπεηηα ζπρλά ηα δσξίδνπλ ζηε βηβιηνζήθε. Με ηνλ ηξφπν απηφ, νη πνιηηηζκηθέο δηαδξνκέο ησλ εθδφζεσλ απνηεινχλ παξάιιεια ξνέο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ απφ ηελ Κεληξηθή θαη Γπηηθή Δπξψπε πξνο ηελ ππφδνπιε ζηνλ Οζσκαληθφ δπγφ Γπηηθή Μαθεδνλία θαη Κνδάλε. χκθσλα κε ηνλ Fedalto (1967:86) ε πφιε πνπ θπξηαξρεί εθδνηηθά ηελ επνρή εθείλε είλαη αλακθηζβήηεηα ε Βελεηία, ε νπνία έραηξε κεγάινπ θχξνπο θαη θήκεο. Αθνινπζεί ε Βηέλλε ε νπνία έρεη κηα ζεκαληηθφηαηε επίζεο εθδνηηθή παξνπζία, ελψ κεηά ηα κέζα ηνπ 19 νπ αη. εκθαλίδεηαη θαη ε Αζήλα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί, πσο ην

114 Πεηξνχπνιε Βνπθνπξέζηη Μνζρφπνιε Βελεηία Βηέλλε Λεηςία θελ Βεξφλα Ρψκε Παξίζη Αζήλα Αιεμάλδξεηα Δξκνχπνιε Εάθπλζνο ζχλνιν ησλ ηίηισλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ Αζήλα θαη βξέζεθαλ ζηελ ηηαινειιεληθή ζπιινγή COIG ηεο ΚΓΒΚ, εθδφζεθε πνιχ αξγφηεξα απφ ηελ απειεπζέξσζε ηεο λφηηαο Διιάδαο απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ θαη ηελ ίδξπζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. Δλδεηθηηθά ε παιαηφηεξε έθδνζε ηνπ Corpus πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ Αζήλα είλαη ηνπ έηνπο 1846, ελψ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ ην φηη ε πιεηνςεθία ηεο εθδνηηθήο παξαγσγήο απφ ηελ ειιεληθή πξσηεχνπζα πξνέξρεηαη απφ ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ 19 νπ θαη ηελ πξψηε ηνπ 20 νπ αηψλα. ην δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά νη ζρεηηθέο ζπρλφηεηεο ησλ πφιεσλ πξνέιεπζεο ησλ ηίηισλ πνπ εληνπίζακε ζηελ ηηαιν-ειιεληθή ζπιινγή COIG ηεο ΚΓΒΚ. Γηάγξακκα Πφιεηο πξνέιεπζεο ησλ ηίηισλ ηεο COIG. Πόιεηο πξνέιεπζεο COIG 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% ρεηηθέο ζπρλφηεηεο Παξαηεξνχκε, φηη νη πεξηζζφηεξεο εθδφζεηο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε Βελεηία αλήθνπλ ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 18 νπ αηψλα. πσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί νπζηαζηηθά ζπκπίπηνπλ ζε γεληθέο γξακκέο κε ηε ρξνληθή πεξίνδν πνπ ραξαθηεξίζηεθε σο ε θνξχθσζε ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. Ζ δηαπίζησζε απηή έγηλε κεηά ηε ρξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ εθδφζεσλ απφ ηε Βελεηία πνπ πξαγκαηνπνηήζακε θαη θαίλεηαη ζην δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί. Δπίζεο, αμίδεη λα

115 ζεκεηψζνπκε φηη, κε βάζε ηα δεδνκέλα ηεο κειέηεο, ζρεδφλ ην κηζφ ζψκα ηεο έξεπλαο καο, πξνέξρεηαη απφ ην εθδνηηθφ θέληξν ηεο Βελεηίαο,. Δηδηθφηεξα, ην 40% ησλ ηίηισλ ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο θαη κεηαθξάζεσλ ηεο COIG πνπ βξίζθνληαη ζηελ παιηά ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ, πξνέξρεηαη απφ ηε Βελεηία. Αλάινγν είλαη θαη ην πνζνζηφ ησλ ηίηισλ ηεο COIT πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε Βελεηία (ζρεδφλ 40%). Ο ηάτθνο (1995:xxiv) αλαθέξεη ζρεηηθά κε ηελ εθδνηηθή παξαγσγή ζηε Βελεηία φηη: Απφ ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 16 νπ αηψλα άξρηζαλ, παξάιιεια κε ηελ νξγάλσζε ηεο ειιεληθήο θνηλφηεηαο ηεο Βελεηίαο, ζηαδηαθά λα ζπγθξνηνχληαη ειιεληθά ηππνγξαθεία, πξνζαλαηνιηζκέλα ζηελ έθδνζε ειιεληθψλ βηβιίσλ γηα ινγαξηαζκφ ηνπ δηάζπαξηνπ Διιεληζκνχ θαη γηα λα θαιχςνπλ ηηο πνηθίιεο αλάγθεο ηνπ. Ζ εθπιεθηηθή εθδνηηθή παξαγσγή θαη ε καθξνβηφηεηα ησλ ηππνγξαθηθψλ θαηαζηεκάησλ ηεο Βελεηίαο, ε νπνία ππεξέρεη θαηά πνιχ ησλ άιισλ θέληξσλ ηνπ ειιεληθνχ βηβιίνπ, νθείιεηαη θαηά θχξην ιφγν, ζηελ έθδνζε κηαο δηάηαμεο πνπ απαγφξεπε ηε ιεηηνπξγία πηεζηεξίσλ ζε φια ηα κήθε θαη ηα πιάηε ηεο θπξηαξρίαο ησλ Σνχξθσλ, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο. Ζ απαγφξεπζε απηή, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε ηνπ ειιεληθνχ βηβιίνπ ζηα εδάθε ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο, έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζηε Βελεηία λα εδξαησζεί σο ην κνλαδηθφ θέληξν ηνπ ειιεληθνχ βηβιίνπ επί ηέζζεξηο αηψλεο πεξίπνπ. Ζ πεξίπησζε ηεο Βηέλλεο θαη ηεο κεγάιεο εθδνηηθήο ηεο δξαζηεξηφηεηαο πνπ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ην πεξηερφκελν ησλ ζπιινγψλ ηεο ΚΓΒΚ, απνηειεί νπζηαζηηθά ζπλέρεηα ηεο Βελεηίαο. Ο Μ. αθειιαξίνπ σο πξφεδξνο ηνπ Ηδξχκαηνο Διιεληθνχ Πνιηηηζκνχ γξάθεη ζηνλ πξφινγν ηεο έθδνζεο Σα ηππσκέλα ζηε Βηέλλε ειιεληθά βηβιία (ηάτθνο, 1995:xii): «Πξάγκαηη, πξηλ απφ ηα ηέιε ηνπ 18 νπ αηψλα ε Βηέλλε είρε αληηθαηαζηήζεη ηε Βελεηία ζηνλ ξφιν ηεο πλεπκαηηθήο πξσηεχνπζαο ησλ Διιήλσλ, φρη κφλνλ εθείλσλ ηεο δηαζπνξάο, αιιά θαη εθείλσλ πνπ δνχζαλ κέζα ζηα πιαίζηα ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο». Ο ηάτθνο ζηε ζπλέρεηα παξνπζηάδεη ελ ζπληνκία ηνπο ηξείο θπξηφηεξνπο ιφγνπο πνπ νδήγεζαλ ζηελ αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο ηππνγξαθίαο ζηε Βηέλλε, γεγνλφο πνπ δηθαηνινγεί θαη ηε κεγάιε παξνπζία εθδφζεσλ απφ ηελ πξσηεχνπζα ηεο Απζηξνπγγαξίαο ζηελ COIG. Πξψηνλ, νη δχν ειιεληθέο θνηλφηεηεο [ελλνεί ηνπο έιιελεο ππεθφνπο ηεο Απζηξνπγγξηθήο Απηνθξαηνξίαο θαη ηνπο έιιελεο κε νζσκαληθή ππεθνφηεηα] πνπ

116 ζπγθξνηήζεθαλ ζηελ απζηξηαθή πξσηεχνπζα απφ ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηψλα, θαη ε επξχηεξε επηξξνή ηεο απζηξηαθήο απηνθξαηνξίαο ζηα Βαιθάληα, ζε ζπλδπαζκφ, βέβαηα, κε ηε δπλακηθή θηλεηνπνίεζε ηνπ ειιεληθνχ ζηνηρείνπ πνπ, ππεξβαίλνληαο ηα φξηα ηνπ βαιθαληθνχ ρψξνπ, εθηλείην εκπνξηθά, κέζσ ηεο Μαχξεο ζάιαζζαο, αθφκε θαη ζην εζσηεξηθφ ηεο ξσζηθήο απηνθξαηνξίαο. Γεχηεξνλ, ηα πλεπκαηηθά ξεχκαηα θαη κελχκαηα ηνπ επξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ [θιίκα πεθσηηζκέλεο δεζπνηείαο ησλ Αςζβνχξγσλ απηνθξαηφξσλ Λενπφιδνπ, Μαξίαο Θεξεζίαο θαη Ησζήθ Β ] πνπ, θαζψο ππνζηήξηδαλ λεσηεξηθέο θαη επαλαζηαηηθέο ηδέεο, φρη κφλν δηακφξθσζαλ ηνλ ειιεληθφ Γηαθσηηζκφ, αιιά εδξαίσζαλ θαη ηελ πεπνίζεζε φηη ε πνξεία πξνο ηελ απειεπζέξσζε ηνπ Γέλνπο πξνυπφζεηε θαη κηα γεληθφηεξε πλεπκαηηθή θαη εθπαηδεπηηθή θηλεηνπνίεζε. Καη ηξίηνλ, ε εμέιημε ησλ ηππνγξαθηθψλ θαηαζηεκάησλ ηεο Βηέλλεο ζε κεγάια θέληξα παξαγσγήο ηνπ βηβιίνπ, πξνζαλαηνιηζκέλα, κάιηζηα, πξνο ηελ έθδνζε βηβιίσλ ζε φιεο ηηο δηαιέθηνπο ησλ βαιθαληθψλ θαη αλαηνιηθψλ ρσξψλ θαη θπξίσο πξνο ηελ ειιεληθή γιψζζα. Γηάγξακκα Υξνλνινγηθή αλάιπζε COIG ησλ εθδφζεσλ απφ ηε Βελεηία. Υξνλνινγηθή αλάιπζε COIG εθδόζεσλ Βελεηίαο Σίηινη έσο Απφ ηελ άιιε πιεπξά, φζνλ αθνξά ηελ COIT, κεηά ηε Βελεηία μερσξίδνπλ άιια ηέζζεξα εθδνηηθά θέληξα, φκσο κε θαηά πνιχ κηθξφηεξα πνζνζηά: ην Μηιάλν

117 Frankfurt London Venezia Vienna Paris Milano Amsterdam Napoli Firenze Madrid Genova Roma Lindo Cygneae Padova Portici Crisopoli Crema Treviso Avignon Berlin Verona Hamburg Leipzig Nurnberg Salzburg απφ ην νπνίν πξνέξρεηαη ην 12,36% ησλ εθδφζεσλ, ε Νάπνιε κε 7,87%, ε Βηέλλε κε 6,74% θαη ηέινο ε Φισξεληία. Πξφθεηηαη γηα ηηο θπξηφηεξεο ηηαιηθέο πφιεηο (κε εμαίξεζε ηεο Βηέλλε) πνπ σο ηζρπξά πνιηηηζκηθά θέληξα ζπγθέληξσλαλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ εθδνηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηεο παξαγσγήο θεηκεληθψλ πνιηηηζκηθψλ πξντφλησλ απφ ηελ αλαθάιπςε ηεο ηππνγξαθίαο θαη έπεηηα. ην δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά νη πφιεηο πξνέιεπζεο ησλ 94 ηίηισλ ηεο ζπιινγήο COIT (νκάδεο ηεθκεξίσλ: COIT2 θαη πξσηφηππσλ ζηα ηηαιηθά) πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ παιηά μελφγισζζε ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ. Ζ εηζαγσγή ηεο πιεηνςεθίαο ησλ θεηκέλσλ, φπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ, πξαγκαηνπνηήζεθε απφ δσξεέο. Οη ζεκαληηθφηεξεο δσξεέο πξνζσπηθψλ ζπιινγψλ ζηε βηβιηνζήθε πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ην 1750 σο ην Αλαιπηηθφηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηνπο θηήηνξεο, ηνπο δσξεηέο θαη άιινπο εηζαγσγείο ηίηισλ ζηε βηβιηνζήθε παξνπζηάδνπκε ζην θεθάιαην ζηε ζπλέρεηα. Φπζηθά, φηη ν ρξφλνο εηζαγσγήο ησλ θεηκέλσλ ζηελ ΚΓΒΚ έπεηαη ζπλήζσο θάπνηα ρξφληα ή κεξηθέο δεθαεηίεο ηεο έθδνζήο ηνπο. Γηάγξακκα Πξνέιεπζε ηίηισλ COIT. Πξνέιεπζε ηίηισλ COIT 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00%

118 πσο είρακε παξαηεξήζεη θαη παξαπάλσ, κεηά ηελ ειιεληθή επαλάζηαζε ηνπ 1821, ηε δεθαεηία ηεο έληαζεο ηνπ επαλαζηαηηθνχ αγψλα θαη ηελ ίδξπζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο παξνπζηάζηεθε κηα κείσζε ζηελ εηζαγσγή θαη παξνπζία ηηαιηθψλ εθδφζεσλ ζηελ COIT ηεο ΚΓΒΚ. Ζ κείσζε ηεο εηζαγσγήο μελφγισζζσλ εθδφζεσλ, ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηηαιηθψλ θεηκέλσλ, δείρλεη λα έρεη ζρέζε κε ηε κεηαηφπηζε ησλ εθδνηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζηε Αζήλα αιιά θαη κε ηελ αιιαγή ζηηο δηαδξνκέο ησλ βηβιίσλ. Οη έληππεο εθδφζεηο απφ ην εμσηεξηθφ γίλνληαη φιν θαη πην ζπάληεο, ελψ παξάιιεια απμάλεηαη απνθαζηζηηθά ε παξνπζία εθδφζεσλ απφ ηελ Αζήλα. Δλδερνκέλσο λα επεξέαζε θαη λα νδήγεζε ζηηο αιιαγέο απηέο θαη ην θφζηνο ησλ εληχπσλ. Απηφ πνπ έρεη ζεκαζία είλαη πσο ε ξνή ησλ εληχπσλ άιιαμε δηαδξνκέο θαη ελψ κέρξη ζρεδφλ ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα έθηαλαλ ζηε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο έληππα θπξίσο απφ ηελ Ηηαιία (Βελεηία, Σεξγέζηε) θαη ηελ Απζηξνπγγαξία (Βηέλλε, Βνπδαπέζηε) ζηε ζπλέρεηα εηζάγνληαλ ηίηινη πνπ πξνέξρνληαλ θπξίσο απφ ηελ Αζήλα, εηδηθά κεηά απφ ηελ αλάδεημε ηεο ζε πξσηεχνπζα ηνπ λενζχζηαηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. Ζ ρξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ εθδφζεσλ πνπ πξνέξρνληαλ απφ ηε Βελεηία θαη πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ δείρλεη φηη ζηελ παιηά μελφγισζζε ζπιινγή δελ ππάξρνπλ ηηαιηθέο ή άιιεο μελφγισζζεο εθδφζεηο απφ ηε Βελεηία κε εκεξνκελία έθδνζεο κεηά ην Οη ζρέζεηο θαη ε επηθνηλσλία κε ηε Βελεηία θαίλεηαη φηη είραλ αξρίζεη λα πεξηνξίδνληαη, ζε ζπλδπαζκφ θαη κε ηελ θαηάθηεζή ηεο Γαιελνηάηεο απφ ην Ναπνιένληα ην 1797 θαη ηηο αιιαγέο πνπ ζπληειέζηεθαλ ζε γεσπνιηηηθφ επίπεδν ζηελ Δπξψπε. Γηάγξακκα Υξνλνινγηθή αλάιπζε ησλ εθδφζεσλ COIT απφ ηε Βελεηία. Υξνλνινγηθή αλάιπζε COIT εθδόζεσλ Βελεηίαο έσο

119 Κνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ απφ γεσπνιηηηθή θαη γεσγξαθηθή άπνςε, ησλ θπξηφηεξσλ πφιεσλ απφ ηηο νπνίεο πξνέξρνληαλ νη έληππεο εθδφζεηο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ, απνηειεί ην γεγνλφο φηη γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα αλήθαλ ζηελ απηνθξαηνξία ησλ Αςζβνχξγσλ (Βελεηία, Βηέλλε, Μηιάλν). Σελ ηζηνξηθή εθείλε πεξίνδν, δειαδή ην 18 ν θαη 19 ν αηψλα, ν βαζηθφο άμνλαο ρεξζαίσλ κεηαθνξψλ θάζε είδνπο αγαζψλ κε θαξαβάληα απφ ηελ Οζσκαληθή ΝΑ Δπξψπε πξνο ηελ θεληξηθή Δπξψπε, ήηαλ ην ζχζηεκα Αμηνχ Μνξάβα Γνχλαβε. Με ηνλ ίδην ηξφπν πνπ δηαθηλνχληαλ ηα πεξηζζφηεξα αγαζά απφ πεξηνρέο ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο φπσο πξψηεο χιεο, κπαραξηθά, ηζάη, δέξκαηα πξνο ηελ Δπξψπε, αληίζηξνθα κεηαθέξνληαλ ηα βηβιία θαη νη έληππεο πεξηνδηθέο εθδφζεηο, παξάλνκα ή λφκηκα, ειεχζεξα ή θξπθά, απφ ηα εθδνηηθά θέληξα ηεο δπηηθήο θαη θεληξηθήο Δπξψπεο πξνο πεξηνρέο ησλ Οζσκαληθψλ βαιθαλίσλ. Ο Καξαζαλάζεο (2007:132) ζε κηα κειέηε ηνπ ζρεηηθά κε ηνπο Κνδαλίηεο ζπλδξνκεηέο βηβιίσλ ηεο πξν ηνπ 1821 πεξηφδνπ επηβεβαηψλεη πσο νη πεξηζζφηεξνη «είλαη απφδεκνη πνπ δνπλ ζε εκπνξηθά θέληξα ηεο θεληξηθήο Δπξψπεο, ηδηαηηέξσο ζηελ Πέζηε θαη ηε Βηέλλε». Ο Ζιηαδέιεο (2005:21-22) ζην έξγν ηνπ Μαθεδόλεο απόδεκνη ζηε Μεζεπξώπε ( ). Ζ ζπκβνιή ηνπο ζηελ νηθνλνκία θαη ζηνλ πνιηηηζκό, παξνπζηάδεη ηηο παξνηθίεο θαη ηελ πξαγκαηηθή δηάζηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο ησλ Διιήλσλ, θπξίσο Μαθεδφλσλ, πξνο ηελ Απζηξία, ηελ Οπγγαξία, ηηο Παξαδνπλάβηεο εγεκνλίεο θαη ηηο Ννηηνζιαβηθέο ρψξεο. Ζ δηαζπνξά ησλ Μαθεδφλσλ εκπφξσλ, ηερληηψλ, ινγίσλ, κεηαθνξέσλ, ζχκθσλα κε ηνλ Η. Παπαδξηαλφ (1997: ) επηβεβαηψλεη πσο ζηελ πιεηνςεθία ηνπο θαηνίθεζαλ ζε πφιεηο ησλ Ννηηνζιαβηθψλ ρσξψλ ηεο ΝΑ Δπξψπεο ζηηο θνηιάδεο ησλ πνηακψλ Μνξάβα, άβνπ, Γξαχνπ, Σίζα, Γνχλαβε. Γηακέζνπ επνκέλσο ηνπ δηθηχνπ κεηαθνξψλ, δηακεηαθνκηζηηθνχ εκπνξίνπ θαη ζπλαιιαγψλ ησλ αγαζψλ πνπ εμάγνληαλ πξνο ηελ Απζηξνπγγαξία, ηηο ηηαιηθέο πεξηνρέο θαη ηελ ππφινηπε Γπηηθή Δπξψπε ή εηζάγνληαλ απφ ηελ Οζσκαληθή ΝΑ Δπξψπε, έθζαλαλ ηα βηβιία απφ ηε Βελεηία θαη ηε Βηέλλε θαη ζηηο ππφδνπιεο ειιεληθέο πεξηνρέο φπσο ε Γπηηθή Μαθεδνλία.

120 Υάξηεο Υάξηεο ηεο Δπξψπεο ηνπ Shepherd ηνπ 1911, ζπιινγή Παλ. Σέμαο: ε δηθή καο πξφζζεηε ζρεδίαζε νη πφιεηο πξνέιεπζεο ησλ ηίηισλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζηηο ζπιινγέο COIG & COIT ηεο ΚΓΒΚ.

121 5.3.4 Eθδνηηθνί νίθνη θαη ηππνγξαθεία Ζ γεσγξαθηθή θαηαλνκή ησλ εθδφζεσλ έρεη άκεζε ζρέζε κε ηνπο εθδνηηθνχο νίθνπο ζηνπο νπνίνπο πξαγκαηνπνηήζεθε ε παξαγσγή ησλ ηίηισλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ. Οη εθδφηεο απνηεινχλ έλα μερσξηζηφ θεθάιαην ζηελ αλάπηπμε ησλ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ Ηηαιίαο θαη Διιάδαο θαη πεξηγξάθεηαη ε ζπκβνιή ηνπο ζηε δηακφξθσζε ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηε λενειιεληθή πνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα. Αξθεί λα ιάβνπκε ππφςε φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπ ειιεληθνχ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ βξίζθνληαλ ζηηο ειιεληθέο πεξηνρέο ππφ Οζσκαληθφ δπγφ θαη νη πεξηζζφηεξνη ζπλδξνκεηέο ησλ εθδφζεσλ πξνέξρνληαλ απφ απηέο. Ζ επηινγή ησλ ηηαιηθψλ έξγσλ γηα κεηάθξαζε ζηα ειιεληθά, ε πξνψζεζή ηνπο πξνο ηηο ειιεληθέο πεξηνρέο θαη ε νηθνλνκηθή επηηπρία ή βησζηκφηεηα ησλ εθδφζεσλ ζπρλά αλήθε απνθιεηζηηθά ζηνπο εθδφηεο. ηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνχλ παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά νη εθδφηεο θαη νη ηππνγξάθνη, ν αξηζκφο ησλ εληχπσλ παξαγσγήο (ηίηισλ) ηνπο πνπ βξέζεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ θαζψο θαη νη εκεξνκελίεο έθδνζήο ηνπο. ζνλ αθνξά ηελ COIG νη εθδφηεο πνπ εληνπίζηεθαλ πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ηα θχξηα εθδνηηθά θέληξα ηεο επνρήο, Βελεηία, Βηέλλε θαη αξγφηεξα απφ ηελ Αζήλα. Πίλαθαο Οη εθδνηηθνί νίθνη ηεο Βελεηίαο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ COIG: Δθδόηες Έηος παραγωγής ηωλ Αρηζκός εθδόζεωλ ποσ εθδόζεωλ ποσ εληοπίζηεθαλ ζε εληοπίζηεθαλ τρολοιογηθή ζεηρά Ησάλλεο Πέηξσ ησ Πηλέιισ Νηθφιανο άξνο Antonio Bortoli , 1750, 1762, 1764 άληνπ Πέθσξα Antonio Zatta , 1760 Γεκήηξηνο Θενδνζίνπ , 1774, 1791 Νηθφιανο Γιπθήο , 1778, 1780, 1792 Πάλνο Θενδνζίνπ , 1807 Francesco Andreola ηππνγξαθία Αγ. Γεσξγίνπ ηππνγξαθία Φνίληθνο , 1893, 1893

122 Πίλαθαο Οη εθδνηηθνί νίθνη ηεο Βηέλλεο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ COIG: Δθδόηες Χρολοιογίες εθδόζεωλ Αρηζκός εθδόζεωλ ποσ ποσ εληοπίζηεθαλ ζε εληοπίζηεθαλ τρολοιογηθή ζεηρά Ησζήθ Κνχξηδβεθ Josef Baumeister , 1791, 1794 Γεψξγηνο Βεληφηεο , 1808 Ησάλλεο λείξεξ Anton van Haykul Αληψλησ Βέγθσ Πίλαθαο Οη εθδνηηθνί νίθνη ηεο Αζήλαο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ COIG: Δθδόηες Χρολοιογίες εθδόζεωλ Αρηζκός εθδόζεωλ ποσ ποσ εληοπίζηεθαλ ζε εληοπίζηεθαλ τρολοιογηθή ζεηρά Βαζηιηθφ ηππνγξαθείν Αλδξέα Κνξνκειά Υ. Νηθνιατδε Φηιαδειθέσο Κάξνινο Μπέθ , Κ. Βιαζηφο Π. Γ. αθειιαξίνπ Αλαζηαζίνπ Φέμε Ραθηάλε - Παπαγεσξγίνπ Ησάλλε Φέμε Γεψξγηνο Φέμεο

123 Πίλαθαο Δθδνηηθνί νίθνη απφ άιιεο πεξηνρέο ησλ νπνίσλ νξηζκέλνη ηίηινη εληνπίζηεθαλ ζηελ COIG: Δθδόηες Αρηζκός εθδόζεωλ ποσ εληοπίζηεθαλ Χρολοιογίες εθδόζεωλ ποσ εληοπίζηεθαλ ζε τρολοιογηθή ζεηρά Johann Breitkopf & Emmanuel Gottlob (Λεηςία) Σππνγξαθία θιεξνλφκσλ Καξαηηψλνπ (Βεξφλα) Η.Μ.Δβεξάξηνπ Α. Κνξαή (Παξίζη) Σππνγξαθείν Παλδηδαθηεξίνπ (θελ) Νενζχζηαην ηππνγξαθείν Βνπθνπξεζηίνπ , 1820, 1820 Filippo e Nicola de Romani (Ρψκε) Μ.Π.Πεξίδε & Π.Γ.Μέκνπ (Δξκνχπνιε) Μ.Π.Πεξίδε (Δξκνχπνιε) , 1862 Δπζχκηνο Διεπζεξφπνπινο (Αιεμάλδξεηα) Παξλαζζφο (Εάθπλζνο) Δπίζεο κηα έθδνζε απφ ηε Μνζρφπνιε ησλ κέζσλ ηνπ 18 νπ αηψλα δελ αλαθέξεη ην φλνκα ηνπ εθδφηε, ν νπνίνο παξακέλεη άγλσζηνο. ζνλ αθνξά ηηο ηηαιηθέο θαη μελφγισζζεο εθδφζεηο ηεο COIT νη πεξηζζφηεξνη εθδνηηθνί νίθνη πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ πξνέξρνληαη απφ ηε Βελεηία, ην Μηιάλν, ηε Νάπνιε, ηε Φισξεληία θαη ηε Βηέλλε, φπσο είδακε θαη παξαπάλσ απφ ηελ ηνπνινγηθή αλάιπζε ηνπ Corpus.

124 Πίλαθαο Δθδνηηθνί νίθνη θαη ηππνγξάθνη ηεο Βελεηίαο, βηβιία ησλ νπνίσλ εληνπίζηεθαλ ζηελ COIT: Δθδόηες Αρηζκός εθδόζεωλ ποσ Χρολοιογίες εθδόζεωλ εληοπίζηεθαλ ποσ εληοπίζηεθαλ Gabriel Giolito de Ferrari Ludovico Avanzo Ghirardo Imberti , 1638 Guerigli Andrea Poletti Lorenzo Basegio Bartolomeo Giavarina Gabriel Hertz Gasparo Girardi Francesco Pitteri , 1763 Luigi Pavini Stamperia Baglioni Remondini 1751, 1777, 1781, 1796, Zatta Agostino Savioli , 1771, 1773 Giuseppe Bettinelli Stamperia di Gianmaria Bassaglia Carlo Palese Silvestro Gatti Tipografia Pepoliana , 1796 Antonio Zatta e figli Giovanni Zatta , 1797

125 Πίλαθαο Δθδνηηθνί νίθνη θαη ηππνγξάθνη απφ ην Μηιάλν, βηβιία ησλ νπνίσλ εληνπίζηεθαλ ζηελ COIT: Δθδόηες Αρηζκός εθδόζεωλ ποσ Χρολοιογίες εθδόζεωλ εληοπίζηεθαλ ποσ εληοπίζηεθαλ Giuseppe Galeazi Regio St Giacomo Pirola , 1812 Società Tipografica dei , 1808, 1809, 1809 classici italiani Antonio Vallardi Ulrico Hoepli Luigi Veladini St.Nazionale 1 - ζνλ αθνξά ηελ νκάδα ηεθκεξίσλ COIT ππάξρεη κηα έθδνζε ηνπ 1815 απφ ηε Βηέλλε αγλψζηνπ εθδφηε ή ηππνγξάθνπ. Πίλαθαο Δθδνηηθνί νίθνη θαη ηππνγξάθνη απφ ηε Βηέλλε, βηβιία ησλ νπνίσλ εληνπίζηεθαλ ζηελ COIT: Δθδόηες Αρηζκός εθδόζεωλ ποσ Χρολοιογίες εθδόζεωλ εληοπίζηεθαλ ποσ εληοπίζηεθαλ Joseph Camesina , 1806 Druck und Verlag Leopold Grund Federico Volke Απφ ηνπο ηίηινπο πνπ εθδφζεθαλ ζηε Νάπνιε, ππάξρνπλ δχν εθδφζεηο ησλ εηψλ 1716 θαη 1754 αγλψζηνπ ηαπηφηεηαο ηππνγξάθνπ ή εθδφηε. ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδνληαη νη εθδφηεο-ηππνγξάθνη απφ ηε Νάπνιε ησλ νπνίσλ εθδφζεηο εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ (COIT).

126 Πίλαθαο Δθδνηηθνί νίθνη θαη ηππνγξάθνη απφ ηε Νάπνιε, βηβιία ησλ νπνίσλ εληνπίζηεθαλ ζηελ COIT: Δθδόηες Αρηζκός εθδόζεωλ ποσ Χρολοιογίες εθδόζεωλ εληοπίζηεθαλ ποσ εληοπίζηεθαλ Giuseppe Antonio Elia , 1751 Serafino Porsile Regio Stampatore Domenico Terres Giuseppe Maria Porcelli Απφ ηελ αλάιπζε ηεο κεηαβιεηήο ησλ ηππνγξαθείσλ θαη εθδνηηθψλ νίθσλ πνπ παξήγαγαλ εθδφζεηο νη νπνίεο εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ παξαηεξνχκε φηη ραξαθηεξίδνληαη απφ πνηθηιφηεηα. Αθφκε θαη νη ηίηινη πνπ πξνέξρνληαη γεσγξαθηθά απφ ηελ ίδηα πφιε, φπσο γηα παξάδεηγκα απφ ηε Βελεηία απ φπνπ πξνέξρεηαη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ θεηκέλσλ, παξνπζηάδνπλ πνηθηιία πξνέιεπζεο σο πξνο ην ηππνγξαθείν ή ηνλ νίθν έθδνζεο. Απφ ηελ αλάιπζε ηνπ Corpus ηεο έξεπλαο πξνθχπηεη φηη δελ θπξηαξρεί ε παξνπζία θάπνηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηππνγξαθείνπ ή εθδφηε έλαληη ησλ άιισλ. Δπίζεο, νη ηίηινη πνπ εληνπίζηεθαλ δελ πξνέξρνληαη απφ νξηζκέλνπο εθδφηεο, δειαδή ην Corpus ηεο έξεπλαο δελ πξνέξρνληαλ απφ ζπγθεθξηκέλα απνθιεηζηηθά εθδνηηθά ή ηππνγξαθηθά θέληξα κε απνηέιεζκα λα κελ παξνπζηάδεη κνλνπσιηαθά ή νιηγνπσιηαθά ραξαθηεξηζηηθά Οη ζπγγξαθείο Γελ είλαη ιίγνη νη έιιελεο ζπγγξαθείο ησλ νπνίσλ ηα έξγα ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο πεξηιακβάλνληαη ζηελ ηηαιν-ειιεληθή ζπιινγή COIG ηεο ΚΓΒΚ. ηε ζπιινγή βξέζεθαλ πέληε ηίηινη κε ζπγγξαθέα ηνλ Μ. Π. Πεξίδε (θπξίσο ιεμηθά θαη γξακκαηηθέο), ελψ εληνπίζηεθαλ απφ δχν ηίηινη έξγσλ ησλ Ησάλλε Βεινχδε, Γεψξγηνπ Κσλζηαληίλνπ (Εαγφξη πεξ.1710-πεξ.1790), Θσκά Γεκεηξίνπ θαη ππξίδσλα Βιαληή ( ). Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ζε

127 ρξνλνινγηθή ζεηξά (εκεξνκελίεο γέλλεζεο θαη ζαλάηνπ) νη έιιελεο ζπγγξαθείο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηε ζπιινγή COIG κε έλα ηίηιν: - Ηεξνθιήο ν Αιεμαλδξεχο (5 νο αη. κ.υ.) - Γεξάζηκνο Βιάρνο (1605/7-1685) - Αληψληνο Καηήθνξνο ( ) - Δπζηξάηηνο Αξγέληεο ( ) - Αγάπηνο Λνβέξδνο ( ) - Ηεξέαο Γεψξγηνο Φαηδέαο (πεξ ) - Γεψξγηνο Βεληφηεο ( ) - Αιέμαλδξνο Βαζηιείνπ (Αξγπξφθαζηξν ) - Αλδξέαο Παπαδφπνπινο Βξεηφο ( ) - Νηθφιανο Καηξάκεο αξρηκαλδξίηεο Εαθχλζνπ ( ) - Άλληλνο Υαξάιακπνο (Αξγνζηφιη 1852-Αζήλα 1934) - Δπζχκηνο Διεπζεξφπνπινο (αξρέο 20 νπ αη.) Οη κεηαθξαζκέλνη μέλνη ζπγγξαθείο ηεο COIG παξνπζηάδνπλ επίζεο ελδηαθέξνλ. Οη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο εληνπίζηεθαλ ζηε ζπιινγή απφ έλα ηίηιν, δειαδή απφ κηα κεηάθξαζε. Δμαίξεζε απνηεινχλ ν Vittorio Alfieri ( ), ηνπ νπνίνπ βξέζεθαλ ηξία κεηαθξαζκέλα δξάκαηα, ν Pietro Metastasio (Roma 1698 Vienna 1782) κε δχν κεηαθξαζκέλα έξγα, ν Francesco Bertolini ( ), ν Carlo Goldoni ( ) θαη ν Francesco Soave ( ) ησλ νπνίσλ εληνπίζηεθαλ απφ δχν κεηαθξάζεηο έξγσλ ηνπο. Αθνινπζνχλ νη μέλνη ζπγγξαθείο (θπξίσο ηηαινί) πνπ εληνπίζηεθαλ ζηε ζπιινγή COIG κε έλα κεηαθξαζκέλν ηίηιν απφ ηα ηηαιηθά (ζε ρξνλνινγηθή ζεηξά ζχκθσλα κε ηηο εκεξνκελίεο γέλλεζεο θαη ζαλάηνπ): - Torquato Tasso ( ) - Francois de Sales ( ) - Giovanni Francesco Loredano ( ) - Ludovico Antonio Muratori ( ) - Samuel Auguste Tissot ( ) - William Roscoe ( ) - Geminiano Gaete - Πάηεξ Βεληδφλε - Chanakya - Adolf Gaspar

128 - A. Pappalardo - Xavier de Bouge ζνλ αθνξά ηε ζπιινγή ηηαιηθψλ θαη μελφγισζζσλ εθδφζεσλ COIT, είλαη επίζεο αξθεηά ηα νλφκαηα ησλ ζπγγξαθέσλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ απφ ηελ έξεπλα πεδίνπ. Οξηζκέλνη απφ ηνπο ζπγγξαθείο εληνπίζηεθαλ ζε πεξηζζφηεξεο απφ κηα μελφγισζζεο εθδφζεηο φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί: Πίλαθαο Οη ζπγγξαθείο κε πεξηζζφηεξνπο απφ έλα ηίηινπο ζηελ COIT Όλοκα ζσγγραθέα Αρηζκός ηίηιωλ ποσ βρέζεθαλ ζηελ COIT Carlo Goldoni ( ) 7 Giovanni Veneroni ( ) 4 Torquato Tasso ( ) 3 Accademia della Crusca 2 Giovanni Boccaccio ( ) 2 Giovanni Batista Casti ( ) 2 Pietro Metastasio (Roma 1698 Vienna ) Abate Francesco de Alberti di Villanuova 2 ( ) Luigi Romanelli ( ) 2 Pietro Messia ( ) 2 Domenico Antonio Filippi (?-1817) 2 Ο κεγάινο αξηζκφο θαη ην θχξνο ησλ ζπγγξαθέσλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ δελ αθήλεη ακθηβνιίεο γηα ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηε βηβιηνζήθε. Αθνινπζνχλ ηα νλφκαηα ησλ ζπγγξαθέσλ ησλ νπνίσλ ηα έξγα (έλαο εληνπηζκέλνο ηίηινο ζηελ COIT) εληνπίζηεθαλ ζηε βηβιηνζήθε απφ μελφγισζζεο, θπξίσο ηηαιηθέο εθδφζεηο (ζε ρξνλνινγηθή ζεηξά γηα φζνπο νη εκεξνκελίεο γέλλεζεο θαη ζαλάηνπ ή ηεο πεξηφδνπ πνπ έδεζαλ είλαη γλσζηέο): - Virgilio (70-19 π.υ.) - Achille Tazio (Aρηιιέαο Σάηηνο, 2 νο αη. κ.υ.)

129 - Dante Alighieri ( ) - Francesco Petrarca ( ) - Pietro Bembo ( ) - Annibal Caro ( ) - Girolamo Germano della Compagnia di Gesù ( ) - Benedetto Buonmattei ( ) - Paolo Segneri della Compagnia di Giesù ( ) - Niccolo Lemery ( ) - Girolamo Gigli ( ) - Nicolo Castelli (1661- ;) - Jean Andrien Helvetius ( ) - Antonio Loredano 17 νο αη. - Gerard Freiherr van Swieten ( ) - Anton Federico Seghezzi ( ;) - Sir John Pringle ( ) - William Cullen ( ) - Johann Heinrich Samuel Formey ( ) - Abate Antonio Genovesi (Castiglione, Salerno Napoli 1769) - Pierre Joseph Macquer ( ) - Jacob Reinbold Spielmann ( ) - Ferdinand Joseph von Edler Leber ( ) - Onofrio Minzoni Ferrarese ( ) - Filippo Giacomo Flathe ( ) - Antoine Laurent Lavoisier ( ) - Vincenzo Monti ( ) - Jean Antoine Claude Chaptal Conte de Chanteloup ( ) - Giovanni Battista Monteggia ( ) - Vincenzo Federici (Pesaro Milano 1826) - Filippo Pananti ( ) - Gaetano Paloni ( ) - Giuseppe Maria Emiliani ( ) - Andrea Giuseppe Fornasari di Verce ( ) - Gioachino Rossini ( ) - Pietro Fanfani ( )

130 - Franz Rudolf von Eyssenhardt ( ) - Wilhelm Wagner ( ) - Gustavo Sacerdote ( ) - Von Ernst Diehl ( ) - Siro Corti - Gherardi - Pietro Cavazzuti - Abate Don Pedro Tomasi natural de Palestrina, vulgò el Romano - Giovanni Margini della Compagnia di Gesù - Carlo Visconti - Paul Freud - Matteo Bevilacqua - Lodovico Goudar - Luigi Tadini - Giovanni Tomaso di Castelli - Filippo Neretti - Francesco Marconi - P. Parascandolo di Monte Santo - S. H. Blanc - J. Valentini Ο κεγάινο αξηζκφο ησλ ζπγγξαθέσλ (ζε ζρέζε κε ηνλ πεξηνξηζκέλν ζρεηηθά αξηζκφ ησλ ππφ κειέηε ηίηισλ), ησλ νπνίσλ έξγα εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ, είηε σο πξσηφηππα είηε σο κεηαθξάζεηο, αληηθαηνπηξίδεη ηε ζεκαηηθή θαη ζπγγξαθηθή πνηθηιία ησλ επηινγψλ ησλ θηεηφξσλ θαη δσξεηψλ Κνδαληηψλ ηνπ 17 νπ, 18 νπ θαη 19 νπ αη.

131 5.3.6 Oη κεηαθξαζηέο Οη κεηαθξαζηέο θαη ηα πνιηηηζκηθά πξντφληα πνπ παξήγαγαλ θαηά ην παξειζφλ, κέζσ ησλ κεηαθξάζεψλ ηνπο, είλαη ηα θχξηα αληηθείκελα έξεπλαο ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο. Ζ κεηαβιεηή ησλ κεηαθξαζηψλ επεξεάδεη άκεζα θαη ηα ηξία βαζηθά πεδία ηεο ηζηνξίαο ηεο κεηάθξαζεο πνπ ζχκθσλα κε ηνλ Pym (1998:5) είλαη ε αξραηνινγία ηεο κεηάθξαζεο, ε ηζηνξηθή θξηηηθή θαη ε εμήγεζε. Οη κεηαθξαζηέο είλαη νη πξσηαγσληζηέο ηνπ πεδίνπ ηεο αξραηνινγίαο ηεο κεηάθξαζεο: «πνηνο κεηέθξαζε ηη, πψο, πνχ, πφηε, απφ πνηφλ θαη κε πνην απνηέιεζκα» (Pym, 1998:5). Ο φξνο ηζηνξηθή θξηηηθή θαζνξίδεη ηελ αμία ηνπ έξγνπ ησλ κεηαθξαζηψλ ζε ζρέζε κε ηα απνηειέζκαηα πνπ απηφ παξήγαγε ζην παξειζφλ. Σν πεδίν ηεο εμήγεζεο, φπσο ην νλνκάδεη ν Pym (1998:6) έρεη σο ζηφρν λα δψζεη απαληήζεηο ζην γηαηί ηα «αξραηνινγηθά πνιηηηζκηθά ηεθκήξηα» πξαγκαηνπνηήζεθαλ φηαλ θαη φπνπ έγηλαλ θαη πψο ζπλδένληαη κε ηελ αιιαγή ζεσξψληαο ηνπο κεηαθξαζηέο σο απνηειεζκαηηθνχο θνηλσληθνχο παξάγνληεο. Οη επηινγέο ησλ κεηαθξαζηψλ θαη νη πξάμεηο ηνπο δελ αθήλνπλ αλεπεξέαζηεο ηηο πνιηηηζκηθέο αιιαγέο ελφο πνιηηηζκηθνχ ή θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο. Ο αξηζκφο ησλ κεηαθξαζηψλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ COIG, ε ζπνπδαηφηεηα ησλ κεηαθξάζεσλ ηνπο θαη ε δηαρξνληθή παξνπζία ηνπο επηβεβαηψλνπλ ην γεγνλφο φηη ε αλάγθε γηα δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία θαη κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά είρε κηα ρξνλνινγηθή ζπλέρεηα θαη πνηθηινκνξθία. Οη κεηαθξάζεηο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ απνδεηθλχνπλ πσο δελ επξφθεηην γηα κεκνλσκέλεο ηπραίεο πεξηπηψζεηο αιιά γηα ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο ηεο ηνπηθήο ειιεληθήο θνηλσλίαο ηεο επνρήο, πνπ νη κεηαθξαζηέο θαινχληαλ λα αθνπγθξαζηνχλ θαη λα θαιχςνπλ. Γελ είλαη ηπραίν ην γεγνλφο φηη απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο απηέο αλάγθεο γηα πνιηηηζκηθά πξντφληα θαη πιεξνθνξίεο απφ ηελ επξσπατθή θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηελ ηηαιηθή πξαγκαηηθφηεηα, πξνθχπηεη ε εκθάληζε αμηφινγσλ ηνπηθψλ κεηαθξαζηψλ απφ ηελ Κνδάλε φπσο ε Μεηηψ Μεγδάλε αθειιαξίνπ, κηα απφ ηηο πξψηεο Διιελίδεο κεηαθξάζηξηεο (ππξηδσλίδεο, 2008:17 pdf.). Οη κεηαθξαζηέο κε πάλσ απφ έλα κεηαθξαζκέλν ηηαιηθφ έξγν πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ COIG είλαη νη εμήο:

132 Πίλαθαο Οη κεηαθξαζηέο κε πεξηζζφηεξεο απφ κία κεηαθξάζεηο ζηελ COIG. Όλοκα κεηαθραζηή Αρηζκός κεηαθράζεωλ ποσ εληοπίζηεθαλ ζηελ COIG Αγάπηνο Λνβέξδνο ( ) 2 Μεηηψ Μεγδάλε-αθειιαξίνπ ( ) ππξίδσλ Π. Λάκπξνπ ( ) 2 Οη ππφινηπνη κεηαθξαζηέο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ζπιινγή COIG απφ έλα κεηαθξαζκέλν ηίηιν είλαη νη παξαθάησ (ζε ρξνλνινγηθή ζεηξά): - Γεψξγηνο Κσλζηαληίλνπ (πεξ.1710/ πεξ. 1790) - Δπγέληνο Βνχιγαξεο ( ) - Ηεξέαο Γεψξγηνο Φαηδέαο (πεξ ) - Ηψζεπνο Μνηζηφδαθαο (πεξ ) - Αιέμαλδξνο Καγθειιάξηνο (κέζα 18 νπ αη.) - Ρήγαο Φεξαίνο Βειεζηηλιήο ( ) - Γεψξγηνο Βεληφηεο ( ) - Γεκήηξηνο Γνπδέιεο ( ) - Αληψληνο Μαλνπήι (ηέιε 18 νπ αη.), εθ παιαηψλ Παηξψλ Αραταο (Εαβίξα, [1872]1972:195). - Γεψξγηνο Ρνπζηάδεο ( ) - Γεψξγηνο Γελλάδηνο ( ) - Υξήζηνο Α. Παξκελίδεο (Κσλ/πνιε ) - Άγγεινο Βιάρνπ ( ) - Άξηζηνο Κακπάλεο ( ) - Ηεξνκφλαρνο Γηνλχζηνο Πνχξεο - Πνιπδψεο Λακπαληηδηψηεο - Μαιαθήο Γηαθνπκήο ηνπ Καζηξηζίνπ - Benedetto Credo - Νηθφιανο Κατθάιαο - Δκκαλνπήι Φσηηάδεο

133 Οη κεηαθξαζηέο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηε ζπιινγή ηηαιηθψλ θαη μελφγισζζσλ εθδφζεσλ COIT είλαη φζνη πξαγκαηνπνηνχζαλ κεηαθξάζεηο απφ θαη πξνο ηελ ηηαιηθή γιψζζα. Οη πεξηζζφηεξν ζπλεζηζκέλεο γιψζζεο απφ θαη πξνο ηηο νπνίεο κεηέθξαδαλ ήηαλ νη θπξηφηεξεο επξσπατθέο, δειαδή ε γαιιηθή, ε αγγιηθή, ε γεξκαληθή θαη ε ιαηηληθή. ηελ COIT ηεο ΚΓΒΚ εληνπίζηεθαλ νη παξαθάησ μέλνη κεηαθξαζηέο (ζε ρξνλνινγηθή ζεηξά): - Annibal Caro ( ) - Francesco Serao ( ) - Ferdinand Joseph von Edler Leber ( ) - Sabatier de Castres ( ) - Joseph Eyerel ( ) - Conte Angelo Dalla Decima ( ) - Conte Vincenzo Dandolo ( ) - Rev. Henry Francis Cary, A.M. ( ) - Prince Lebrun - Niccolò Dallaporta - Giovanni Antonio Scopoli - Alfonso Ulloa - Selvaggio Canturani, ςεπδψλπκν ηνπ Arcangelo Agostini. πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αλάιπζε ησλ κεηαβιεηψλ ησλ ζπγγξαθέσλ θαη ησλ κεηαθξαζηψλ, δελ θαίλεηαη απφ ηνπο ηίηινπο ηεο ηηαιν-ειιεληθήο ζπιινγήο πνπ κειεηήζεθαλ λα ππάξρνπλ ζηελ ΚΓΒΚ έληνλεο πξνηηκήζεηο γηα νξηζκέλνπο ζπγγξαθείο ή κεηαθξαζηέο. Αληίζεηα, απηφ πνπ ραξαθηεξίδεη ηε βηβιηνζήθε είλαη ε πνηθηιία ησλ ζεκάησλ θαη ηίηισλ θαζψο θαη ν κεγάινο αξηζκφο ησλ νλνκάησλ ησλ ζπγγξαθέσλ θαη κεηαθξαζηψλ πνπ εληνπίζηεθαλ ζε ζρέζε κε ην κέγεζνο ηεο ζπιινγήο. ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη ε έξεπλα κπνξεί λα ζπλερηζηεί γηα θάζε πεξίπησζε κεηαθξαζηή μερσξηζηά. Ζ κειέηε πεξίπησζεο ελφο κεηαθξαζηή κπνξεί λα πεξηιακβάλεη πέξα απφ ηε βηνγξαθία θαη ην έξγν ηνπ (κεηαθξάζεηο, πξσηφηππα, παξάιιεια θείκελα), ην ξφιν ηνπ, ηηο κεηαθξαζηηθέο επηινγέο ηνπ, ηα αίηηα ησλ επηινγψλ θαη ηα απνηειέζκαηά ηνπο, ηελ επίδξαζή ησλ κεηαθξάζεσλ ζε γεσπνιηηηθφ ή πνιηηηζκηθφ πιαίζην θηι. Απφ ηνπο κεηαθξαζηέο πνπ εληνπίζακε ζηελ COIG, δειαδή θεηκέλσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά, φινη είλαη ειιεληθήο θαηαγσγήο εθηφο απφ έλαλ Ηηαιφ, ηνλ

134 Benedetto Credo. Απφ ηνπο κεηαθξαζηέο ηεο COIT, δειαδή θεηκέλσλ απφ θαη πξνο ηα ηηαιηθά απφ θαη πξνο άιιεο επξσπατθέο γιψζζεο, νη επηά είλαη Ηηαινί (πνζνζηφ 53,8%), δχν Άγγινη (15,3%), δχν Γάιινη, έλαο Γεξκαλφο θαη έλαο Ηζπαλφο Οη θηήηνξεο-δσξεηέο Μηα πνηνηηθή κεηαβιεηή αλάιπζεο ηεο ζπιινγήο κε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ είλαη νη θηήηνξεο ησλ βηβιίσλ θαη νη δσξεηέο ησλ ηίηισλ ηεο ΚΓΒΚ θαη εηδηθφηεξα ηεο ζπιινγήο ηηαιν-ειιεληθνχ δηαπνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο. Πξφθεηηαη γηα ηηο πξνζσπηθφηεηεο πνπ κε ηελ πλεπκαηηθή ζπκβνιή ηνπο θαη ηηο δσξεέο ηνπο δηακφξθσζαλ νπζηαζηηθά ην πεξηερφκελν ηεο βηβιηνζήθεο ηεο Κνδάλεο θαη ηηο ζπιινγέο ηεο 42. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο ήδε απφ ηηο αξρέο ηεο ίδξπζήο ηεο δεκηνπξγήζεθε θαη αλαπηχρζεθε ζηεξηδφκελε ζηηο δσξεέο επηθαλψλ ινγίσλ, εκπφξσλ, επηζθφπσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ. Ζ κεηαβιεηή ησλ δσξεηψλ, σο πνηνηηθφο δείθηεο αλάιπζεο, καο επηηξέπεη αθελφο λα ειέγμνπκε ην πνζνζηφ ησλ ηίηισλ ηεο ηηαιν-ειιεληθήο ζπιινγήο πνπ πξνήιζαλ απφ δσξεέο πξνο ηε βηβιηνζήθε θαη αθεηέξνπ λα εληνπίζνπκε ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο δσξεηέο ηηαιηθψλ πξσηφηππσλ ηίηισλ, κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά ή γεληθφηεξα θεηκέλσλ ηηαινειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο. Οη ηίηινη ηηαιηθνχ θαη ηηαιφ-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ πξνέθπςαλ απφ δσξεέο, πξνέξρνληαη απφ ηηο ηδησηηθέο βηβιηνζήθεο ησλ δσξεηψλ πνπ είηε κε ηηο δηαζήθεο ηνπο είηε κε απνθάζεηο ηνπο πξηλ ην ζάλαηφ ηνπο, αθηέξσλαλ ζηε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο ηα βηβιία πνπ είραλ ζηελ θαηνρή ηνπο. Με βάζε ηνπο θηήηνξεο ησλ βηβιίσλ θαη ηηο δσξεέο ηνπο καο δίλεηαη αθελφο ε δπλαηφηεηα λα ρξνλνινγήζνπκε ηελ εκεξνκελία εηζφδνπ ησλ ηίηισλ ζηε βηβιηνζήθε θαη αθεηέξνπ λα εμάγνπκε ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ πξνζσπηθή δσή θαη πνξεία ηνπο θαη γηα ηελ πλεπκαηηθή δσή ηεο πφιεο απφ ην πεξηερφκελν ησλ κεηαθξάζεσλ ή ησλ πξσηνηχπσλ ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ θαηείραλ ζηελ ηδησηηθή ηνπο βηβιηνζήθε. ηελ ηηαιν-ειιεληθή ζπιινγή COIG, νξηζκέλνη ηίηινη ππάξρνπλ ζε πεξηζζφηεξα ηνπ ελφο αληίηππα θαη αξθεηέο θνξέο παξνπζηάζηεθε ε πεξίπησζε θαηά 42 Σν ηζηνξηθφ, απφ (εκ.πξ. 5/02/2012)

135 ηελ έξεπλα πεδίνπ ν ίδηνο ηίηινο λα έρεη ραξηζζεί ζηε βηβιηνζήθε απφ πεξηζζφηεξα ηνπ ελφο άηνκα θαη ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο πεξηφδνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε κεηάθξαζε ηεο ηηαιηθήο θηινζνθηθήο πξαγκαηείαο Filosofia morale ηνπ Ludovico Antonio Muratori απφ ηνλ Ηψζεπν Μνηζηφδαθα, έθδνζε ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1761 ζηε Βελεηία απφ ηνλ Antonio Bortoli θαη ε νπνία βξίζθεηαη ζηελ ΚΓΒΚ ζε ηξία αληίηππα. Οη θηήηνξεο θαη κεηέπεηηα δσξεηέο ησλ αληηηχπσλ ήηαλ ν επίζθνπνο εξβίσλ θαη Κνδάλεο Θεφθηινο, ν ιφγηνο Υαξίζηνο Μεγδάλεο θαη ν ηεξνκφλαρνο Μεζφδηνο. Απφ ηηο 28 κεηαθξάζεηο ηεο COIG, νη 8 ηίηινη παξακέλεη άγλσζην ην πψο θαη απφ πνηνχο εηζήρζεζαλ ζηε βηβιηνζήθε. Απφ ηνπο ππφινηπνπο 20 ηίηινπο, επηά είλαη δσξεά ηνπ επηζθφπνπ Θεφθηινπ, δχν ηνπ Γεψξγηνπ αθειιάξηνπ θαη κηα ησλ αδεξθψλ Γηάθα, πνπ νπζηαζηηθά είραλ ζηελ θαηνρή ηνπο ηελ πξνζσπηθή βηβιηνζήθε ηνπ ηαηξνθηιφζνθνπ ηνπ 18 νπ -19 νπ αη. Γεψξγηνπ αθειιάξηνπ (Γειηαιή, 1964: ηα ). Πίλαθαο Οη θηήηνξεο-δσξεηέο ησλ 20 ηίηισλ (ζε ζεηξά απφ ηε κεγαιχηεξε πξνο ηε κηθξφηεξε ζπρλφηεηα) κεηαμχ ησλ 28 κεηαθξάζεσλ: Αρηζκός ηίηιωλ ποσ Όλοκα θηήηορα-δωρεηή εληοπίζηεθαλ πως Ζκεροκελία δωρεάς δώρηζε αλάκεζα ζηης 28 εηζόδοσ ζηε βηβιηοζήθε κεηαθράζεης Δπίζθνπνο Θεφθηινο (Ληνχθεο, 1924:79) Γεψξγηνο αθειιάξηνο 2 Άγλσζην Αθνί Γηάθα (Γειηαιή, 1964:ηα ) Ηγλάηηνο 1 Δπίζθνπνο Κσλζηαληίλνο Γ. 1 Μεηά ην 1880 (Ληνχθεο, Σαθηαηδήο 1924:320) Υαξίζηνο Μεγδάλεο 1 Αξρέο 19 νπ αη. Ηεξνκφλαρνο Μεζφδηνο 1 Άγλσζην Παλαγηψηεο Μνπξάηεο Υαξίζηνο Παπαγηαλλνχζεο , ή Δπθξφληνο Ραθαήι Δηζήρζε ην 1856 Πφπνβηηο Μειέηηνο (Ληνχθεο,

136 1924:56) Μεηηψ Μεγδάλε αθειιαξίνπ Βεληακίλ θαη 1849 (Ληνχθεο, 1924:100) Γεψξγηνο Ρνπζηάδεο 1 ζηε δεθαεηία Ο ζπνπδαηφηεξνο δσξεηήο κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά είλαη αλακθηζβήηεηα ν επίζθνπνο εξβίσλ θαη Κνδάλεο Θεφθηινο ( ), ηηαινκαζήο, κε πινχζηα δξάζε ζε κηα δχζθνιε ηζηνξηθά πεξίνδν γηα ηελ πφιε θαη ηελ επξχηεξε πεξηνρή. Οη κεηαθξάζεηο πνπ πεξηειάκβαλε ε πξνζσπηθή ηνπ βηβιηνζήθε πνπ ράξηζε ην 1811 ήηαλ νη εμήο: 1. Παίγληα ηεο θαληαζίαο (Scherzi geniali) ηνπ Giovanni Francesco Loredano, Βελεηία Βίνο Πέηξνπ ηνπ Μεγάινπ Απηνθξάηνξνο Ρνπζζίαο ηνπ Αλησλίνπ Καηήθνξνπ, Βελεηία Ζ αιήζεηα θξηηήο ηνπ Παηξφο Βεληδφλε, Μνζρφπνιε. 4. Παγθόζκηνο ηζηνξία ηεο Οηθνπκέλεο ηνπ Γεσξγίνπ Κσλζηαληίλνπ, Βελεηία Ζζηθή θηινζνθία ηνπ Ludovico Antonio Muratori ζε κεηάθξαζε Ηψζεπνπ Μνηζηφδαθα, Βελεηία Νέν άλζνο ραξίησλ (Nuovo fior di virtù) αγλψζηνπ, έθδνζε Antonio Bortoli Βελεηία Νέν άλζνο ραξίησλ (Nuovo fior di virtù) αγλψζηνπ, έθδνζε Γεκεηξίνπ Θενδνζίνπ Βελεηία Ο Γειηαιήο (1948:257) ζηνλ Καηάινγν εληύπσλ δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο. Έληππα εθδόζεσλ πιελ ησλ μελόγισζζσλ αλαθέξεη ην Θεφθηιν σο έλαλ απφ ηνπο θπξηφηεξνπο δσξεηέο ηεο βηβιηνζήθεο. Απφ ηνπο 888 ηίηινπο πνπ θαηέγξαςε ν Γειηαιήο γηα ην δηάζηεκα , ν Θεφθηινο θαίλεηαη λα είρε ραξίζεη ζηε βηβιηνζήθε 100 ηίηινπο. Ζ έξεπλα πεδίνπ έδεημε φηη ν επίζθνπνο Θεφθηινο είρε δσξίζεη πνιχ πεξηζζφηεξνπο απφ 100 ηίηινπο εθδφζεσλ πνπ αλήθνπλ ζην ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα.

137 Απφ ηνπο 30 ηίηινπο ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο ηεο COIG2, νη 8 δελ ζηάζεθε δπλαηφ λα ηαπηηζηνχλ απφ ηελ έξεπλά καο κε θάπνην γλσζηφ θηήηνξα ή δσξεηή. Ζ αλαιπηηθή εηθφλα ησλ ηίηισλ πνπ ηαπηίζηεθαλ απφ ηελ έξεπλα παξνπζηάδεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. Πίλαθαο Οη θηήηνξεο-δσξεηέο ησλ 22 ηίηισλ (ζε ζεηξά απφ ηε κεγαιχηεξε πξνο ηε κηθξφηεξε ζπρλφηεηα) απφ ηνπο 30 ηεο COIG2: Αρηζκός ηίηιωλ ποσ Όλοκα θηήηορα-δωρεηή εληοπίζηεθαλ πως Ζκεροκελία δωρεάς δώρηζε αλάκεζα ζηοσς 30 εηζόδοσ ζηε βηβιηοζήθε ηίηιοσς ηηαιο-ειιεληθού ελδηαθέροληος Δπίζθνπνο Θεφθηινο (Ληνχθεο, 1924:79) Αθνί Γηάθα Μεηξνπνιίηεο Γηνλχζηνο Ρνχζεο Κνληνξνχζεο 1 Αξρέο 19 νπ αη. Υαξίζηνο Παπαγηαλλνχζεο ή Δπθξφληνο Ραθαήι Δηζήρζε ην 1856 Πφπνβηηο Κσλζηάληηνο Σδεβίλεο 1 άγλσζην Γεκήηξηνο Σαθηαηδήο Γεψξγηνο Παζράιεο Κσλζηαληίλνο Σηάιηνο Παπζαλίαο Αξκελφπνπινο Εήζεο Αγξαθηψηεο 1 Αξρέο 20 νπ αη. Κιεξνλφκνη Η. Κάηζηθα Ηεξνκφλαρνο Γαληήι θαη έπεηηα θάπνηνο ηέθαλνο 1 άγλσζην ζνλ αθνξά ηελ COIT, απφ ηνπο 56 ηίηινπο ηεο COIT2 κφλν γηα ηνπο 7 γλσξίδνπκε ηνλ θηήηνξα-δσξεηή θαη απφ απηνχο νη πέληε ηίηινη αλήθαλ ζηνλ Γεψξγην αθειιάξην θαη εηζήρζεζαλ ζηε βηβιηνζήθε κε ηε δσξεά ησλ αδεξθψλ Γηάθα. Απφ ηα 38 ηηαιηθά πξσηφηππα έξγα ηα 15 είλαη άγλσζην ην πψο εηζήρζεζαλ

138 ζηελ ΚΓΒΚ (αηαχηηζηνο δσξεηήο), ελψ απφ ηα 23 γλσζηά ηα 18 ήηαλ επίζεο κέξνο ηεο δσξεάο Γηάθα. πλνιηθά επνκέλσο γηα ηνπο ηέζζεξηο ππιψλεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ έρνπκε: Πίλαθαο Αξηζκφο θαη πνζνζηφ ηίηισλ κε γλσζηφ θηήηνξα-δσξεηή αλά νκάδα ηεθκεξίσλ ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ Οκάδα ηεθκεξίσλ ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ Αξηζκφο ηίηισλ θαη πνζνζηφ % κε γλσζηφ θηήηνξα-δσξεηή Αξηζκφο ηίηισλ θαη πνζνζηφ % κε άγλσζην θηήηνξα-δσξεηή 28 κεηαθξάζεηο απφ 20 (71,43%) 8 (28,57%) ΗΣ EL 30 ηίηινη COIG2 22 (73,33%) 8 (26,66%) 56 ηίηινη COIT2 7 (12,5%) 49 (87,5%) 38 πξσηφηππα ηηαιηθά 23 (60,6%) 15 (39,4%) έξγα χλνιν: (41,44%) 80 (52,63%) πλνιηθά, παξαηεξείηαη επνκέλσο κηα αλαινγία πεξίπνπ 3:1 αλάκεζα ζηνπο ηαπηηζκέλνπο ηίηινπο, ησλ νπνίσλ γλσξίδνπκε ηνλ θηήηνξα-δσξεηή θαη ζηνπο κε ηαπηηζκέλνπο φζνλ αθνξά ηνπο δχν ππιψλεο ησλ κεηαθξάζεσλ θαη ησλ ειιεληθψλ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο. Αληίζεηα, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ ηίηισλ ηνπ ππιψλα ησλ ηηαιηθψλ θαη μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ηηαιηθνχ ελδαηθέξνληνο COIT2, παξακέλεη αηαχηηζηε. Απφ ηα 38 πξσηφηππα έξγα ζηελ ηηαιηθή γιψζζα ζρεδφλ ηα κηζά παξακέλνπλ αηαχηηζηα (πνζνζηφ 39,4%). Σα ηειηθά απνηειέζκαηα παξνπζηάδνληαη ζηελ ηειεπηαία γξακκή ηνπ παξαπάλσ πίλαθα, πνπ ζε ζχλνιν 152 ηίηισλ, νη 72 δειαδή πνζνζηφ (47,37%) πξνέξρνληαη απφ δσξεέο πξνζψπσλεπεξγεηψλ ηεο ΚΓΒΚ, ελψ νη ππφινηπνη 89 ηίηινη δειαδή πνζνζηφ (58,55%) παξακέλνπλ αηαχηηζηνη. Οπζηαζηηθά, γλσξίδνπκε ηνπο θηήηνξεο-δσξεηέο ζρεδφλ ησλ κηζψλ ηίηισλ ηεο έξεπλαο.

139 Κεθάιαην VI. Ζ κειέηε πεξίπησζεο ηεο κεηάθξαζεο ηεο Filosofia morale ηνπ Ludovico Antonio Muratori ζηε δεκηνπξγία θαλφλα Ζ κειέηε πεξίπησζεο φπσο είδακε θαη παξαπάλσ ζηελ εηζαγσγή, ζην ζεσξεηηθφ κέξνο αιιά θαη ζηε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο, απνηειεί έλα κεζνδνινγηθφ εξγαιείν αλάιπζεο κεκνλσκέλσλ θαη ζπγθεθξηκέλσλ πεξηπηψζεσλ κεηαθξάζεσλ κε ζηφρν, φζνλ αθνξά ηελ παξνχζα κειέηε, ηελ απφξξηςε ή απνδνρή ηεο ππφζεζεο ηεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ηνπο ζηνλ ΠΔ. χκθσλα κε ηελ Woodsworth (RETS, 1998:105) νη κειέηεο πεξηπηψζεσλ ηεο δηάδνζεο θαη πξφζιεςεο ησλ κεηαθξάζεσλ ζεκαληηθψλ θεηκέλσλ αλά ηνλ θφζκν, απνηεινχλ κία απφ ηηο βαζηθέο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ηε κειέηε ηεο ηζηνξίαο ησλ κεηαθξάζεσλ. ην πιαίζην ηεο παξνχζαο έξεπλαο ε κειέηε πεξίπησζεο απνηειεί ην ηειηθφ ζηάδην ηνπ κνληέινπ πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ. Αλαιχεηαη ε πξφζιεςε ηεο κεηάθξαζεο ηνπ έξγνπ Filosofia morale ηνπ Ludovico Antonio Muratori ζην λενειιεληθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα εηζαγσγήο θαη πξαγκαηνπνηείηαη δηεξεχλεζε ηεο δηαθεηκεληθφηεηαο θαη ηεο δεκηνπξγίαο θαλφλα ζηνλ ΠΔ. Ζ δηεξεχλεζε ηεο δηαθεηκεληθφηεηαο απνηειεί ηελ πνηνηηθή δηάζηαζε ηεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο, ελψ ε πνζνηηθή δηάζηαζε ηεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο αθνξά ηελ αξρηθή πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηνπ ζψκαηνο ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά θαη ησλ θεηκέλσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο (θεθ. V). 6.1 Ο Ludovico Antonio Muratori ( ) θαη ην πξσηφηππν θείκελν ηεο Filosofia morale Ο Ludovico Antonio Muratori γελλήζεθε ζηηο 21 Οθησβξίνπ 1672 ζηε Vignola κηα κηθξή πφιε ζηηο φρζεο ηνπ πνηακνχ Panaro αλάκεζα ζηε Μφληελα θαη ηε Μπνιψληα ηεο Emilia Romagna. Έδεζε 78 ρξφληα, αθηεξψλνληαο ηε δσή ηνπ ζηελ ηζηνξηθή θαη θηινζνθηθή επηζηεκνληθή έξεπλα θαη πέζαλε ζηε Μφληελα ζηηο 23 Ηαλνπαξίνπ Ο L. A. Muratori ππήξμε ζπνπδαίνο ζπγγξαθέαο, ηζηνξηθφο, θηιφζνθνο, βηβιηνζεθνλφκνο, λνκνκαζήο θαη δηαλννχκελνο ηεο εθθιεζίαο κε ραξαθηήξα ήπην, κεηξηνπαζή θαη επγεληθφ. Γεδνκέλνπ ηνπ ηεξάζηηαο ζεκαζίαο

140 ζπγγξαθηθνχ ηνπ έξγνπ ζηνλ ηνκέα ηεο ηζηνξίαο, δίθαηα ραξαθηεξίζηεθε σο ν παηέξαο ηεο ηηαιηθήο ηζηνξηνγξαθίαο. Ο Francesco De Sanctis (1988:279) ζεσξνχζε ηνλ Muratori σο ηνλ κεγαιχηεξν θξηηηθφ ηεο Ηηαιίαο. Δηθφλα Πξνζσπνγξαθία 43 ηνπ Ludovico Antonio Muratori χκθσλα κε ηνλ Asor Rosa (1985:679) ν Muratori πξνέξρνληαλ απφ αγξνηηθή νηθνγέλεηα, έκαζε ηα πξψηα ηνπ γξάκκαηα ζηελ πφιε θαηαγσγήο ηνπ ηε Vignola θαη έπεηηα ζε ειηθία δεθαηξηψλ εηψλ ζπλέρηζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε Μφληελα ζην ζρνιείν ησλ Ηεζνπτηψλ. Οινθιήξσζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζην θνιιέγην ησλ επγελψλ San Carlo, ιακβάλνληαο πηπρίν ζηε Φηινζνθία ην 1692 θαη ζηε Ννκηθή-δίθαην ην Καηά ην Dotti (1993:320) ν Muratori είρε ηδηαίηεξε πξνηίκεζε ζηνπο θιαζζηθνχο Έιιελεο θαη Ρσκαίνπο ζπγγξαθείο θαη πάζνο κε ηελ θιαζζηθή πεξίνδν ηεο ειιελν-ξσκατθήο αξραηφηεηαο. Γηα ην ιφγν απηφ κειεηνχζε ηελ ειιεληθή γιψζζα θαη παξάιιεια αλέπηπμε κηα αδπλακία πξνο ηηο ηέρλεο, ηε ινγνηερλία θαη ηελ ηζηνξία. χκθσλα κε ην Dotti (1993:320), αξσγφο ηνπ Muratori ζηελ εθπαίδεπζή ηνπ ήηαλ ν Benedetto Bacchini, ηζηνξηθφο, βηβιηνζεθάξηνο ηνπ δνχθα ηεο Μφληελα θαη εγνχκελνο ηεο κνλήο ηνπ Αγ. Πέηξνπ ηεο Μφληελα, ζπζηήλνληάο ηνλ ζηνλ Carlo Borromeo ζην Μηιάλν φπνπ θαη παξέκεηλε γηα πέληε ρξφληα κειεηψληαο ζηελ Ακβξνζηαλή βηβιηνζήθε θαη εξγαδφκελνο σο βηβιηνζεθάξηνο απφ ην 1695 έσο ην ηα 1695 ιακβάλεη ην θιεξηθφ ζρήκα (Segre, 2000:1134) θαη κεηά ηελ πεξίνδν παξακνλήο ηνπ 43 Δηθφλα απφ:

141 ζην Μηιάλν επηζηξέθεη ην 1700 ζηε Μφληελα, φπνπ ν δνχθαο Rinaldo I D Este ηνπ πξνζθέξεη ηε ζέζε ηνπ αξρεηνλφκνπ θαη βηβιηνζεθάξηνπ. Σν 1708 ν Muratori θαιείηαη λα δψζεη ιχζε ζην δήηεκα ησλ θνηιάδσλ ηνπ Comacchio πνπ δηεθδηθνχζε ε Αγία Έδξα θαη ν Απηνθξάηνξαο. Δξγάζηεθε πάλσ ζην ζέκα ηεο δηεθδίθεζεο επί δψδεθα έηε, πξνζπαζψληαο λα ζηνηρεηνζεηήζεη ηζηνξηθά θαη λνκηθά ηα δηθαηψκαηα ηεο νηθνγελείαο Este ζηελ πεξηνρή θαη θαη επέθηαζε ηνπ Απηνθξάηνξα. Δμαηηίαο ηεο ππφζεζεο ηεο πεξηνρήο Comacchio ελαληηψζεθε ζηελ εθθιεζία πνπ εθπξνζσπνχζε ε Αγία Έδξα, παξά ην γεγνλφο φηη θαη ίδηνο ήηαλ θιεξηθφο. Σν ζπγγξαθηθφ έξγν ηνπ Muratori είλαη ηδηαίηεξα πινχζην θαη πνηθίιν. εκαληηθή ππήξμε θαη ε γλσξηκία ηνπ κε ηνλ Apostolo Zeno πνπ ηνλ παξαθίλεζε λα ζπλζέζεη ηα απνηειέζκαηα ησλ ηζηνξηθψλ θαη ινγνηερληθψλ ηνπ εξεπλψλ. χκθσλα κε ηνλ Asor Rosa (1985:679) ππήξμε κέινο ηεο Arcadia κε ην φλνκα Lamindo Pritanio. Σν ηηαιηθφ θέληξν ζπνπδψλ θαη κειεηψλ γηα ηνλ Muratori ( δηαηεξεί κηα αλαιπηηθή βάζε δεδνκέλσλ γηα ηελ εξγνγξαθία ηνπ, απφ ηελ νπνία αληιήζακε θαη παξνπζηάδνπκε ζε ζπληνκία ηνπο ηίηινπο ησλ έξγσλ ηνπ ζε ρξνλνινγηθή ζεηξά θαη ζεκαηηθέο θαηεγνξίεο. Σα πξψηα ηνπ έξγα (πξψηε πεξίνδνο): Anecdota. Tomus prior quatuor S. Paulini episcopi nolani Poemata complectens. Mediolani: typis Iosephi Pandulfi Malatestae Anecdota. Tomus secundus praeter veterum monimenta Commentarium continens De corona ferrea, qua romanorum imperatores in insubribus coronari solent Rime varie di Carlo Maria Maggi, sacre, morali, eroiche, raccolte da Lodovic'Antonio Muratori. Milano: Malatesta, 4 ηφκνη Vita di Carlo Maria Maggi. Milano: Pandolfo Malatesta I primi disegni della repubblica letteraria d Italia rubati al segreto, e donati alla curiosità de gli altri eruditi da Lamindo Pritanio. Napoli Della perfetta poesia italiana. Modena: Soliani, ηφκνη Riflessioni sopra il buon gusto intorno le scienze e le arti (sotto lo pseudonimo di Lamindo Pritanio). Venezia: Pavino Introduzione alle paci private. Modena: Bartolomeo Soliani Vita di Francesco da Lemene. Roma: Antonio de Rossi Altra lettera diretta ad un prelato della corte di Roma. Modena

142 1708. Osservazioni sopra una lettera intitolata Il dominio temporale della Sede Apostolica sopra la città di Comacchio. Modena Anecdota Grecae. Padova: Typiis Seminarii Francesco Petrarca. Le rime...modena: Bartolomeo Soliani Anecdota, ηφκνη 3 & 4. Σα κεγάια ηζηνξηθά έξγα: Piena esposizione dei diritti Imperiali ed Estensi sopra la Città di Comacchio. Modena Delle antichità estensi ed italiane. Μodena: Stamperia Ducale (3 ηφκνη) Rerum italicarum Scriptores. Milano: Società Palatina, 24 tomi (ν ηφκνο XXV εθδφζεθε ην 1751) Antiquitates Italicae Medii Aevi. Milano: Società Palatina, 6 ηφκνη Novus Thesaurus Vetenum Inscriptionum, 8 ηφκνη Annali d Italia. Venezia: Pasquali, 12 ηφκνη Dissertazioni sopra le antichità italiane. Venezia: Pasquali (έθδνζε κεηά ην ζάλαην ηνπ). Σα θχξηα έξγα εθθιεζηαζηηθνχ θαη ζενινγηθνχ πεξηερνκέλνπ: De ingegnorum moderatione in religionis negotio. Lutetiae: Robustel Disquisitio in Anathematismos Manichaeorum. Ζamburgi: Liebezeit La vita del Padre Paolo Segneri iuniore della Compagnia di Gesù. Modena: Soliani Della Carità Cristiana, in quanto essa è amore del prossimo. Modena: Soliani De Superstitione Vitanda, sive censura voti sanguinarii. Milano: Occhi Cristianesimo Felice nelle missioni de padri della Compagnia di Gesù nel Paraguay. Venezia: Pasquali Della regolata devotione de cristiani. Venezia: Albrizzi. Σα θχξηα έξγα πνιηηηθνχ θαη εζηθν-θηινζνθηθνχ πεξηερνκέλνπ: Del governo della peste e delle maniere di guardarsene, diviso in politico, medico ed ecclesiastico. Modena: Soliani La filosofia morale esposta e proposta ai giovani. Verona: Angelo Targa Dei difetti della giurisprudenza. Venezia: Pasquali.

143 1745. Della forza della fantasia umana. Venezia: Pasquali Delle forze dell intendimento umano o sia il pirronismo confutato. Venezia: Pasquali Della pubblica felicità. Venezia: Albrizzi. πσο παξαηεξεί ν Ugo Dotti (1993:320) ν Muratori, πέξα απφ ην γεγνλφο φηη ππήξμε πνιχ ζεκαληηθφο ζπγγξαθέαο γηα ην μεθίλεκα ηνπ Ηηαιηθνχ Γηαθσηηζκνχ, ραξαθηεξίδνληαλ απφ ηα έξγα ηνπ θπξίσο γηα ηελ αθνζίσζή ηνπ ζηνλ άλζξσπν ζε εζηθφ θαη πνιηηηθφ επίπεδν θαη ζην θνηλφ θαιφ (bene comune). Γελ είλαη ηπραίν ην γεγνλφο φηη ην έξγν ηνπ Riflessioni sopra il buon gusto intorno le scienze e le arti (Venezia, 1708) αξρίδεη κε ηε δήισζε ηνπ ζπγγξαθέα φηη ε γλψζε πξέπεη πάλσ απ φια λα έρεη έλα πξαθηηθφ ζθνπφ, ηε βειηίσζε ηνπ αλζξψπνπ. Tν έξγν ηνπ Muratori, εληάζζεηαη γεληθά ζην πξνδηαθσηηζηηθφ πιαίζην ηεο ηδενινγηθήο κεηάβαζεο απφ ηελ Arcadia ηνπ Gravina πξνο ην θίλεκα ηνπ Ηηαιηθνχ Γηαθσηηζκνχ. Kαηά ηνλ Froldi (2010:1) ε πξφζιεςε ηνπ Muratori ζηελ Ηζπαλία ηνπ 18 νπ αη. δηακέζνπ άκεζσλ ή έκκεζσλ κεηαθξάζεσλ θαη ε επηξξνή πνπ άζθεζε, επηβεβαηψλεη ηελ αθηηλνβνιία θαη ηε ζπνπδαηφηεηα ηνπ έξγνπ ηνπ θαη πέξα απφ ηα φξηα ηνπ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο. ην πιαίζην επνκέλσο ησλ βάζεσλ ηνπ Γηαθσηηζκνχ εμεηάδνπκε επίζεο ηνπο ηίηινπο πνιηηηθήο, εζηθήο θαη θηινζνθίαο ηνπ ζπγγξαθέα, ζηνπο νπνίνπο αλήθεη θαη ε Ζζηθή θηινζνθία (La filosofia morale). Σν έξγν ηνπ Muratori (La filosofia morale esposta e proposta a i giovani. In Verona, nella stamperia di Angelo Targa, 1735) La filosofia morale εθδφζεθε γηα πξψηε θνξά ην 1735 απφ ην ηππνγξαθείν ηνπ Angelo Targa ζηε Verona. Σν έξγν είρε ζεκαληηθή απήρεζε, αθνχ ζχκθσλα κε ην θέληξν κειεηψλ γηα ηνλ Muratori ( αθνινχζεζαλ αξθεηέο επαλεθδφζεηο, φπσο απηέο ησλ εηψλ: ζηε Verona: Angelo Targa, ζην Milano: Giuseppe Cairoli, ζηε Napoli κε έμνδα ηνπ Bernardino Gessari, stamperia di Felice-Carlo Mosca, ζηε Napoli κε έμνδα ηνπ Bernardino Gessari, stamperia di Giuseppe Guarracino, ζηε Verona: Angelo Targa, θαη επίζεο ζηα έηε 1738, 1740, 1746, 1748, 1749, 1754, 1755, 1760, 1762, 1763, 1766, 1774, 1781, 1786, 1794 θαη Ζ La filosofia morale κεηαθξάζηεθε ζηα

144 γεξκαληθά απφ ηνλ πάηεξ Jordan Simon θαη εθδφζεθε ην 1762 (Philosophie der Sitten) ζε δχν ηφκνπο απφ ηνλ Stahel ζην Augsburg. ηα ηζπαληθά (La filosofía moral) κεηαθξάζηεθε απφ ηνλ πάηεξ θαη ζενιφγν Antonio Moreno Morales ην 1790 θαη εθδφζεθε ζε δχν επίζεο ηφκνπο απφ ηνλ Benito Cano ζηε Μαδξίηε. Ο Muratori αθηεξψλεη ην έξγν ηνπ ζην βελεηζηάλν γεξνπζηαζηή Almorò Pisani, κέινο κηαο απφ ηηο ηζρπξφηεξεο νηθνγέλεηεο ηεο Γαιελνηάηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Βελεηίαο. Ζ πξάμε απηή ήηαλ ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη ην πξφζσπν ζην νπνίν αθηεξψλνληαλ ν ηίηινο απνηεινχζε ζπρλά ην ρνξεγφ ηεο έθδνζεο ηνπ βηβιίνπ. Ζ Ζζηθή θηινζνθία ηνπ Muratori είλαη έλα εθηεηακέλν θείκελν 452 ζειίδσλ πνπ πξαγκαηεχεηαη δεηήκαηα εζηθνχ θαη θηινζνθηθνχ πεξηερνκέλνπ απεπζπλφκελν θπξίσο ζηε λέα γεληά. χκθσλα κε ηνλ Petronio (2000:246) πξφθεηηαη γηα έλα θείκελν πνπ εληάζζεηαη ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ ζπγγξαθέα γηα αλαλέσζε ησλ εζηθψλ θαη πνιηηηθν-θνηλσληθψλ δεδνκέλσλ ηεο επνρήο, ρσξίο φκσο λα ζίγεη ηελ πίζηε, ηελ εθθιεζία θαη ηνπο ζεζκνχο. ην ηέινο ηεο έθδνζεο ηνπ Targa, κεηά ην θείκελν ηεο La filosofia morale, αθνινπζνχλ ηξηάληα ζειίδεο εζηθψλ παξαηλέζεσλ ηνπ θαξδηλαιίνπ Cesare Speziano επηζθφπνπ ηεο Cremona γηα ηνπο αλαγλψζηεο ηνπ βηβιίνπ κε ηίηιν: Scelta d alcuni avvertimenti morali finora inediti di Monsignor Cesare Speziano già vescovo di Cremona. Σν θείκελν ηνπ Muratori πήξε ηελ άδεηα γηα λα εθηππσζεί ζηηο 27 Ματνπ 1735, αθνχ εμεηάζηεθε θαη εγθξίζεθε απφ ηελ επηηξνπή ησλ κεηαξξπζκηζηψλ ηεο Πάληνβα απνηεινχκελε απφ ηνπο: Gio. Pietro Pasqualigo, Michiel Morosini θαη Lorenzo Tiepolo. Ζ Filosofia morale απνηειείηαη απφ 44 θεθάιαηα, θαζέλα απφ ηα νπνία πξαγκαηεχεηαη έλα μερσξηζηφ εζηθν-θηινζνθηθφ δήηεκα. ηε ζπλέρεηα ζα παξαηεξήζνπκε πσο θαη ε κεηάθξαζε Ζζηθή θηινζνθία ηνπ Μνηζηφδαθα θαη ην πξσηφηππν έξγν Υαξαθηήξεο εζηθνί ή Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ηνπ Μεγδάλε αθνινπζνχλ ηελ ίδηα δνκή ησλ απηνηειψλ ζεκαηηθά θεθαιαίσλ. Απφ ηα 44 θεθάιαηα ηεο Filosofia morale παξνπζηάδνληαη ελδεηθηηθά ηα πξψηα δεθαπέληε ζηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί. Αξγφηεξα, ζηελ παξνπζίαζε ηνπ έξγνπ ηνπ Υ. Μεγδάλε, ζα έρνπκε ηε δπλαηφηεηα, ζπγθξίλνληαο ηνπο ηίηινπο ησλ θεθαιαίσλ θαη ησλ ζεκάησλ πνπ πξαγκαηεχνληαη νη δχν ζπγγξαθείο, λα παξαηεξήζνπκε ζηνηρεία δηαθεηκεληθφηεηαο, φκνηνπο ή αλάινγνπο ηίηινπο θεθαιαίσλ, φπσο θαη αλάπηπμε παξφκνησλ δεηεκάησλ ηνπ πεδίν ηεο εζηθήο θηινζνθίαο.

145 Πίλαθαο Σα πξψηα δεθαπέληε θεθάιαηα ηεο Filosofia morale (έθδνζε ηνπ 1737 ζηε Verona απφ ηνλ Targa). Capitolo Titolo Pagina I Dell utilità e necessità dello studio dell Uomo 1 II De i principi delle umane Azioni. E primieramente del Corpo, 18 che influisce nelle medesime III Come i costumi dell Uomo possano in parte dipendere dal 33 Corpo, secondo la varietà delle teste umane IV Dell indole varia de gli Uomini a cagione della varietà de Corpi 46 e Spiriti loro V Della varietà de Cerebri umani, che influisce nella varietà de 59 Costumi VI Della Fantasia, come influisca nelle Azioni dell Uomo 63 VII Della Ragione 76 VIII Del buon uso della Ragione 92 IX Della Libertà, uno de Principj, o sia una delle condizioni 102 necessarie, delle Umane Azioni, e della Coscienza X Dell ignoranza, ed opinione, cagioni de gli errori nelle umane 112 Azioni XI De i Peccati de gli Uomini 123 XII Dell Appetito universale, che chiamiamo Amor proprio, o sia 128 dell Appetito della Felicità XIII Del Desiderio de i Beni e dell Abborrimento a i Mali 134 XIV Dell Appetito della conservazione del proprio individuo, e della 142 propria spezie XV Dell Appetito della Libertà, diviso in due, cioè in desoderio d Indipendenza, e in desiderio di Superiorità 149 O Muratori (1737:11-14 ρ.α.), ζην γξάκκα πνπ απεπζχλεη πξνο φζνπο ζειήζνπλ λα δηαβάζνπλ ην έξγν ηνπ, δειαδή φπσο ζα ιέγακε ζήκεξα απεπζπλφκελνο πξνο ηνλ αλαγλψζηε κνληέιν (Osimo, 2004:16), ζπλδέεη κε ηαπεηλφηεηα ηελ Filosofia morale κε ηελ παξάδνζε πνπ δεκηνχξγεζαλ ήδε απφ ηελ αξραηφηεηα ηα ζπγγξάκκαηα κεγάισλ θηινζφθσλ φπσο νη Πιάησλαο, Πισηίλνο, Δπίθνπξνο, νη

146 ησηθνί θηιφζνθνη, ν Δπίθηεηνο, ν Κηθέξσλ θαη ζπλέρηζαλ λεφηεξνη φπσο ν Marcilio Ficino. Με ζεκλφηεηα αλαθέξεη (1737:11-14 ρ.α.) πσο ν ίδηνο δελ πξνζζέηεη θάηη θαηλνχξγην «cioè, non immaginerà qui novità veruna, e però niun bisogno d imparare da queste carte ciò, ch egli [ν αλαγλψζηεο] avrà già appreso da tant altre», αιιά βαζηζκέλνο ζην εμαηξεηηθφ θαηά ηελ άπνςή ηνπ πξφηππν, ζηνλ θαλφλα ηνπ Αξηζηνηέιε, απνθάζηζε λα γξάςεη έλα νινθιεξσκέλν έξγν «Ζζηθήο Φηινζνθίαο» ιφγσ ηνπ φηη θάηη ηέηνην έιεηπε απφ ηελ ηηαιηθή γιψζζα. ηφρνο ηνπ Muratori, φπσο ν ίδηνο νκνινγεί, είλαη λα εθκεηαιιεπηεί θαη λα παξνπζηάζεη ζηελ εζηθή ηνπ θηινζνθία ηα θψηα πνπ καο άθεζαλ νη αξραίνη θαη αλέπηπμαλ νη ζχγρξνλνί ηνπ, κε κηα ινγηθή ηδενινγηθήο ζπλέρεηαο, απεπζπλφκελνπο θπξίσο ζηνπο λένπο. Απφ ηελ άπνςε απηή, ην έξγν ηνπ Muratori έρεη έληνλν ην ζηνηρείν ηεο δηαθεηκεληθφηεηαο ζηεξηδφκελν ζε έλλνηεο θαη απφςεηο πνπ αλέπηπμαλ πξνεγνπκέλσο θηινζφθνη ηεο θιαζζηθήο ή χζηεξεο αξραηφηεηαο θαη ιφγηνη ζρνιηαζηέο ησλ ζπγγξακκάησλ ηνπο, ζηνπο αηψλεο πνπ πξνεγήζεθαλ. Ο ίδηνο νκνινγεί (1737:11 ρ.α.) φηη ηα έξγα πνπ πξνεγνχληαη ηεο δηθήο ηνπ θηινζνθίαο είλαη πάξα πνιιά: «Ma per chi non è forestiere nel paese delle Lettere, e sa di quanti Libri sia già provveduta la Morale Filosofia...», αιιά πάλσ απ φινπο είλαη ν Αξηζηνηέιεο (1737:11-12 ρ.α.) «Ma sopra ogni altro de gli antichi è qui da rammentare Aristotele, alla cui gran mente, oltre a tanti altri benefizj, ch egli ne ha fatto, siamo anche tenuti...» θαη ην έξγν ηνπ Ζζηθά «a i Giovani, acciocchè ne leggessero e studiassero di molti, e sopra tutto la Morale suddetta di Aristotele».

147 Δηθφλα Indice de capi ηεο Filosofia Morale (1737:14 ρ.α.) ηνπ Antonio Ludovico Muratori, έθδνζε ηνπ 1737 ζηε Verona ηνπ Angelo Targa.

148 6.2 Ο κεηαθξαζηήο ηεο Filosofia morale Ηψζεπνο Μνηζηφδαθαο (πεξ ή 1804) Ο Ηψζεπνο Μνηζηφδαθαο γελλήζεθε πεξίπνπ ην 1725 ζηελ Σζεξλαβφδα ηεο Γνβξνπηζάο θαη ππήξμε έλαο απφ ηνπο πξσηεξγάηεο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. Ζ κηθξή πφιε ηεο θαηαγσγήο ηνπ ζήκεξα αλήθεη ζηε Ρνπκαλία, νλνκάδεηαη Negru Voda θαη βξίζθεηαη 57 km λφηηα ηεο Κσλζηάληζαο (ζηελ νπνία δηαρξνληθά δηέκελε κηα ηζρπξή ειιεληθή θνηλφηεηα). Σν επψλπκφ ηνπ (Μνηζηφδαμ) δειψλεη γεσγξαθηθή θαη εζληθή πξνέιεπζε. Ζ πεξηνρή άιισζηε απφ ηελ νπνία θαηάγνληαλ, ε Γνβξνπηζά, ήηαλ πάληα ην κήιν ηεο έξηδνο αλάκεζα ζηε Μνηζία θαη Γαθία, δειαδή ηηο ζεκεξηλέο Βνπιγαξία θαη Ρνπκαλία. πσο ζε φιεο ηηο παξαδνπλάβηεο εγεκνλίεο (Γεκεηξηάδεο- Γξαθνχιεο-Σζφηζνο, 2011:16-52), έηζη θαη ζηελ πεξηνρή ηεο Γνβξνπηζάο, ππήξραλ ζπκπαγείο θαη ηζρπξέο ειιεληθέο θνηλφηεηεο ην 18 ν αη. Ο ίδηνο ν Ηψζεπνο, πνπ ην πην πηζαλφ είλαη λα πξνέξρεηαη απφ κηα ειιεληθή θνηλφηεηα ηεο δηαζπνξάο, ζηελ Ζζηθή Φηινζνθία (1761:δ ) αλαθέξεη: «ηαλ ιέγσ Διιάδα, ελλνψ φιαο ηαο δηαζπνξάο ησλ Διιήλσλ». Αλήθεη ζηελ επξχηεξε ειιεληθή πνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα, ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ Έιιελα θαη απηφ επηβεβαηψλεηαη απφ ην πψο αληηιακβάλεηαη ηηο δηαθνξεηηθέο πνιηηηζκηθά νκάδεο, ην άιιν, ην μέλν θαη δηαθνξεηηθφ, πνπ ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε είλαη νη Σνχξθνη: «πσο, γελλψκελνη ελ ηε Διιάδη θαη πλένληεο ηνλ έιιελα αέξα θαη απηνί, έρνπζηλ επθπΐαλ φζελ θαη νη ινηπνί έιιελεο» (1780:36) θαη φηη «θαη απηνί ήγνπλ πξνηθηζκέλνη κε ηελ απηήλ επηζπκίαλ ηνπ καζείλ, νπνχ ηξέθνκελ εκείο» (1761:ι ). χκθσλα κε ηνλ Αγγέινπ (1976:ηδ ) πάλσ απ φια ν Ηψζεπνο «κνηάδεη λα ελζαξθψλεη, πξψηνο απηφο, mutatis mutandis, ηνλ ηχπν ηνπ θνζκνπνιίηε γηα ηα ειιεληθά πξάγκαηα», είλαη έλαο ιφγηνο θνζκνπνιίηεο ηνπ Γηαθσηηζκνχ. Ο Κηηξνκειίδεο (2009:27) αλαθέξεη φηη ν αλζξσπηζηηθφο θνζκνπνιηηηζκφο ηνπ Μνηζηφδαθα επεξέαζε βαζηά θαη ηε ζθέςε ηνπ Ρήγα. χκθσλα κε ηνλ άζα (1868:563) ν Μνηζηφδαθαο κεηνλνκάζηεθε ζε Ηψζεπνο φηαλ ρεηξνηνλήζεθε ηεξνδηάθνλνο. Καηά ηνλ Εαβίξα ([1872] 1972:351) ήηαλ «εηδήκσλ ηεο ειιεληθήο, ιαηηληθήο, γαιιηθήο, ηηαιηθήο θαη βιαρηθήο γιψζζεο θηιφζνθνο θαη καζεκαηηθφο δφθηκνο». Αξρηθά ζπνχδαζε ζηε Θεζζαινλίθε (1752) θαη έπεηηα ζηελ Δπαγγειηθή ρνιή ηεο κχξλεο κε δάζθαιν ηνλ ζπληεξεηηθφ Ηεξφζεν Γελδξηλφ. Σφηε δήηεζε ηελ άδεηα θαη νηθνλνκηθή ελίζρπζε γηα λα ζπλερίζεη ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε Γχζε, αιιά παξά ηα πξνζφληα ηνπ ε αίηεζή ηνπ απνξξίθζεθε

149 εμαηηίαο ηνπ Ηεξφζενπ πνπ ππνζηήξηδε φηη «αζετδνπζηλ φζνη ζπνπδάδνπλ ελ ηε Φξαγγία, θαη κεηά ηελ επηζηξνθήλ απηψλ ζπλαζετδνπζηλ θαη εηέξνπο» (Μνηζηφδαθαο, 1780:153). Γηα ην ιφγν απηφ επηιέγεη ηελ Αζσληάδα ρνιή, ηελ νπνία δηεπζχλεη ν Δπγέληνο Βνχιγαξεο, φπνπ ζα κείλεη γηα κηα δηεηία κέρξη ην Σν 1759 καξηπξείηαη ε παξνπζία ηνπ σο ηεξνδηαθφλνπ ζηνλ ειιεληθφ λαφ ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ ζηε Βελεηία. Απηή ηελ πεξίνδν, φπσο πιεξνθνξνχκαζηε απφ ηνλ Κηηξνκειίδε (1985:64), εγγξάθεηαη ζηελ ηαηξνθηινζνθηθή ρνιή ηεο Πάδνβαο παξαθνινπζψληαο καζήκαηα θπζηθήο θηινζνθίαο θαη κε δαζθάινπο ηνπο G. Poleni, δηδάθηνξα πεηξακαηηθήο θηινζνθίαο, G.A. Colombo, πνπ θαηείρε ηφηε ηελ έδξα ηεο αζηξνλνκίαο, γεσγξαθίαο θαη κεηεσξνινγίαο θαη ηνλ ίκσλα ηξαηεγφ, πνπ εηδηθεπφηαλ ζηηο ηερληθέο εθαξκνγέο δηαθφξσλ καζεκαηηθψλ θιάδσλ. χκθσλα κε ηνλ άζα (1868:563) ζην Παηάβην (Padova) ζπνχδαζε εθηφο απφ ηα παξαπάλσ θαη ηε ιαηηληθή, γαιιηθή θαη ηηαιηθή γιψζζα. Σν 1765, χζηεξα απφ πξφζθιεζε ηνπ Γξεγνξίνπ Αιεμάλδξνπ Γθίθα εγεκφλα ηεο Μνιδαβίαο, αλαιακβάλεη ηε δηεχζπλζε ηεο Αθαδεκίαο ηνπ Ηαζίνπ, βξίζθεη φκσο αληηδξάζεηο ζην εθπαηδεπηηθφ ηνπ πξφγξακκα απφ ηνπο ζπληεξεηηθνχο θχθινπο θαη αλαρσξεί γηα ην Βνπθνπξέζηη. Σν 1776 επηζηξέθεη γηα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα ζην Ηάζην θαη απφ ην 1777 κεηά ηελ αλαρψξεζή ηνπ απφ ην Μπξαζφβ ηεο Σξαλζπιβαλίαο έσο ην 1781 θηλείηαη αλάκεζα ζε Βνπδαπέζηε θαη Βηέλλε. ηελ Απζηξνπγγαξία, ζχκθσλα κε ηηο Ακπγδαιάθε θαη Παξαζθεπνπνχινπ ( ζα πεξηεγεζεί ζε ειιεληθέο παξνηθίεο ηεο θεληξηθήο Δπξψπεο ζχκθσλα κε ηηο επηηαγέο ηνπ εθδνηηθνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ζα έιζεη ζε επαθή κε εκπφξνπο θίινπο ηνπ -θπξίσο Μνζρνπνιίηεο, Καζηνξηαλνχο θαη ηαηηζηηλνχο- γηα ηελ πξνψζεζε ησλ ζρεδίσλ ηνπ. Έηζη, ζε επίζθεςή ηνπ ζηελ Πέζηε ηεο Οπγγαξίαο ζα εμαζθαιίζεη ηελ νηθνλνκηθή ελίζρπζε ηνπ Θεφδσξνπ Ησάλλνπ Γθίθα θαη ηνπ Νανχκ Μηραήι Μφζραο γηα ηελ εθηχπσζε ηνπ παηδαγσγηθνχ ηνπ ζπγγξάκκαηνο Πξαγκαηεία Πεξί παίδσλ αγσγήο. χκθσλα κε ηνλ Καξαζαλάζε (2007:133) ηελ επνρή εθείλε, ππήξραλ πνιινί Kνδαλίηεο απφδεκνη, εγθαηεζηεκέλνη θπξίσο ζηε Βηέλλε θαη ζηε Βνπδαπέζηε, εκθαληδφκελνη σο ζπλδξνκεηέο εθδφζεσλ θαη ηδηαίηεξα «αμηνπξφζεθηε είλαη ε ζπλεξγαζία ησλ Κνδαληηψλ απνδήκσλ κε θνξπθαίνπο ινγίνπο ηνπ Νένπ Διιεληζκνχ». Σν 1781 επηζηξέθεη ζην Βνπθνπξέζηη γηα λα δηδάμεη ζηελ απιή ηνπ

150 εγεκφλα ηεο Βιαρίαο Αιέμαλδξνπ Τςειάληε. Απφ ην Βνπθνπξέζηη ζπλερίδεη ην ζπγγξαθηθφ, εθδνηηθφ θαη δηδαθηηθφ ηνπ έξγν. Ο Γεκαξάο (1987:147) γξάθεη γηα ην Μνηζηφδαθα φηη «Ο πφζνο ηεο κειέηεο, ηεο έξεπλαο θαη ηεο ζπγγξαθήο ηνλ ραξαθηεξίδεη». Απφ ην 1784 έσο ην 1797, πνπ εληνπίδεηαη μαλά σο θαζεγεηήο ζηελ Αθαδεκία ηνπ Βνπθνπξεζηίνπ, δελ ππάξρνπλ πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ηε δσή θαη ηε δξάζε ηνπ. Παξφια απηά, ν γεσγξαθηθφο ρψξνο, ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν θηλείηαη θαη αλαπηχζζεη ηε δξάζε ηνπ είλαη πάληα νη πεξηνρέο ησλ παξαδνπλάβησλ Ζγεκνληψλ θαη ηεο Απηνθξαηνξίαο ησλ Αςζβνχξγσλ. Πέζαλε ην 1800 (Γεκεηξαθφπνπινο, 1871:96) ή ην 1804 (Κηηξνκειίδεο, 1985:163) ζην Βνπθνπξέζηη, αθήλνληαο έλα ζεκαληηθφ έξγν σο πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά ηνπ Νένπ Διιεληζκνχ. Σα κέρξη ηψξα γλσζηά έξγα ηνπ Ηψζεπνπ Μνηζηφδαθα είλαη ηα εμήο: Ζζηθή Φηινζνθία, Βελεηία, (κεηάθξαζε) Παξαιιαγή ηνπ πξνο Νηθνθιέα ιόγνπ ή Κεθάιαηα Πνιηηηθά, Βελεηία, 1779 (παξάθξαζε) Πεξί παίδσλ αγσγήο ή Παηδαγσγία, Βελεηία, 1779 Απνινγία, Βηέλλε, 1780 Θεσξία ηεο Γεσγξαθίαο, Βηέλλε, 1781 εκεηώζεηο Φπζηνινγηθαί, Βνπθνπξέζηη, 1784 Οδόο Μαζεκαηηθή ηνπ Α. Caille (κεηάθξαζε) ηνηρεία Μαζεκαηηθώλ ηνπ A. Tacquet (κεηάθξαζε) Οδνί Φπζηθήο, (αλέθδνην) Δπηηνκή Αζηξνλνκίαο θαηά ηνπο Νεσηέξνπο, (αλέθδνην) Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην κεηαθξαζηηθφ έξγν ηνπ ιφγηνπ, δαζθάινπ, ζπγγξαθέα θαη κεηαθξαζηή ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ε κεηάθξαζε ηεο Filosofia morale ηνπ Muratori. ηνλ πξφινγν ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο (Μνηζηφδαθαο, 1761:ιδ ) βξίζθεη ηελ επθαηξία λα εθζέζεη ηηο ηδέεο ηνπ γηα ηελ αλάγθε κνξθσηηθήο θαη πνιηηηζκηθήο αλαλέσζεο ηεο Διιάδαο θαη ησλ Βαιθαλίσλ κε θχξην άμνλα ην «θνηλφ θαιφ». ηφρνο ηνπ Μνηζηφδαθα ζχκθσλα κε ηνλ Αγγέινπ (1976:ηε ) είλαη λα δηδάμεη θαη λα ζπγγξάςεη θαη επηιέγεη ηε κεηάθξαζε σο ην ηδαληθφ εξγαιείν, φρη κφλν γηα ηε κεηαθέλσζε ηεο γλψζεο απφ ηελ αλεπηπγκέλε Δπξψπε πξνο ηελ ππφδνπιε Διιάδα, αιιά γηα ηελ πξαγκαηηθή κέζεμε ηεο απφ ην ειιεληθφ πξννδεπηηθφ αλαγλσζηηθφ θνηλφ πνπ είρε αξρίζεη λα δηακνξθψλεηαη.

151 Ζ Ζζηθή Φηινζνθία εθδφζεθε ζηε Βελεηία απφ ην ηππνγξαθείν ηνπ Antonio Bortoli ζε δχν ηφκνπο. Ο πξψηνο ηφκνο (Μνηζηφδαθαο, 1761:ιε -ιδ ) είλαη αθηεξσκέλνο ζην κεηξνπνιίηε κχξλεο Νεφθπην απφ ηε Λέξν θαη δεκνζηεχζεθε ην 1761 κε ηελ ππνζηήξημε πνιιψλ ζπλδξνκεηψλ θπξίσο απφ ηε Βηέλλε θαη ηε Βνπδαπέζηε. Ζ πιεηνςεθία ησλ ζπλδξνκεηψλ είλαη Γπηηθνκαθεδφλεο: ηαηηζηηλνί, ειηδηψηεο (Δξάηπξα), εξβηψηεο, Κνδαλίηεο, Μνζρνπνιίηεο θηι. Ζ κεηάθξαζε ηνπ Μνηζηφδαθα πήξε ηελ άδεηα γηα δεκνζίεπζε ζηηο 9 Απγνχζηνπ 1761 απφ ην γξαθείν ησλ κεηαξξπζκηζηψλ ηεο Πάδνβαο έπεηηα απφ ηνλ θαζηεξσκέλν έιεγρν ηνπ ρεηξνγξάθνπ απφ επηηξνπή απνηεινχκελε απφ ηνπο Angelo Contarini, Polo Renier, Francesco Morosini θαη ηνπο γξακκαηείο: Giacomo Zuccato θαη Gio. Pietro Dolfin. Σα βηβιηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ Α ηφκνπ κε θσδηθφ αξηζκφ ζηελ ΚΓΒΚ, Δ , είλαη ηα εμήο: ζρήκα 8 ν, κήθνο 210mm, πεξγακελφδεην, αξηζκφο ζειίδσλ κ Ο Α ηφκνο απνηειείηαη απφ: [Πξνκεησπίδα] ζει. δ, [ραηξεηηζκφοαθηέξσζε] ζει. ε -η, Πξννίκηνλ ηνπ κεηαθξαζηνύ ζει. ηα -ιδ, Καηάινγνο [ζπλδξνκεηψλ] ζει. ιε -ιδ, Πίλαμ ησλ θεθαιαίσλ, όπνπ πεξηέρεη ν Πξώηνο ηόκνο ζει. ιε -ιζ, NOI RIFORMATORI ζει. κ. Ο Α ηφκνο ηεο κεηάθξαζεο πεξηέρεη ηα δψδεθα πξψηα θεθάιαηα (Α -ΗΒ ) ηνπ πξσηνηχπνπ (I-XII).

152 Δηθφλα Σν εμψθπιιν ηνπ πξψηνπ ηφκνπ ηεο κεηάθξαζεο ηνπ Ηψζεπνπ Μνηζηφδαθα ηεο Filosofia morale ηνπ Muratori (1761, Βελεηία: Antonio Bortoli). Ο δεχηεξνο ηφκνο (1762, Βελεηία: Antonio Bortoli) ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο, παξά ην γεγνλφο φηη είρε κεηαθξαζηεί απφ ηνλ Μνηζηφδαθα, εθδφζεθε έλα ρξφλν κεηά ιφγσ νηθνλνκηθψλ δπζθνιηψλ. Ο «αμηφηηκνο θαη θηιφθαινο» (Μνηζηφδαθαο, 1762:γ ) Γπηηθνκαθεδφλαο έκπνξνο απφ ην ηζάλη ηεο Κνδάλεο Ησάλλεο Μαπξνδαίνο αλέιαβε εμνινθιήξνπ ην θφζηνο ηεο έθδνζεο ηεο κεηάθξαζεο πνπ δεκνζηεχηεθε ηειηθά ην 1762 ζηε Βελεηία απφ ην ηππνγξαθείν ηνπ Antonio Bortoli. Ζ έθδνζε ηνπ δεχηεξνπ

153 ηφκνπ κε θσδηθφ ηεο ΚΓΒΚ Δ έρεη επίζεο ζρήκα 8 ν, κήθνο 210mm, είλαη πεξγακελφδεηε κε αξηζκφ ζειίδσλ ε ηνλ ηφκν απηφ βξίζθνπκε ην ζεκείσκα ηνπ δσξεηή Υαξίζηνπ Μεγδάλε: «εθ ησλ ηνπ ραξηζίνπ δεκεηξίνπ ηνπ εθ θνδάλεο ηνπ ηεξαηεχζαληνο». Ο Β ηφκνο ηεο κεηάθξαζεο πεξηέρεη ηα θεθάιαηα απφ ΗΓ έσο ΚΘ. Δηθφλα Πίλαθαο θεθαιαίσλ ηνπ Β ηφκνπ ηεο κεηάθξαζεο ηνπ Μνηζηφδαθα ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο. (Δηθφλα απφ ηελ ηζηνζειίδα Διιελνκλήκσλ:

154 Δηθφλα Ο δεχηεξνο ηφκνο ηεο κεηάθξαζεο ηεο Filosofia morale ηνπ Muratori απφ ηνλ Μνηζηφδαθα, δαπάλε ηνπ Ησάλλνπ Μαπξνδαίνπ (Δηθφλα απφ Διιελνκλήκσλ:

155 6.3 Ο ιφγηνο θηήηνξαο θαη δσξεηήο ηεο κεηάθξαζεο Ζζηθή θηινζνθία ζηελ ΚΓΒΚ: Υαξίζηνο Μεγδάλεο ( ). χκθσλα κε ηνλ Καιηλδέξε ([1971]1992:33) ν Υαξίζηνο Μεγδάλεο, γηνο ηνπ Γεκεηξίνπ θαη ηεο ηακάηαο, γελλήζεθε ζηελ Κνδάλε ην 1768 θαη πέζαλε ην 1823 ζε ειηθία 55 εηψλ. Ζ νηθνγέλεηά ηνπ πξνέξρνληαλ απφ ηα γεηηνληθά έξβηα θαη θαίλεηαη πσο ήηαλ αξθεηά ζεκαληηθή, δεδνκέλνπ φηη έλαο πξνπάππνο ηνπ πνπ ήηαλ αξκαησιφο, Μεγδάλεο ζην επψλπκν, ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 17 νπ αη., ζεσξνχληαλ «πεξηθαλήο νπιαξρεγφο, κεηά ηνλ ήξσα ηεο ρξηζηηαλνζχλεο θεληέξκπεελ, ν αμηνινγψηεξνο». ρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ηνπ Υ. Μεγδάλε ν Ληνχθεο (1924:211) αλαθέξεη πσο αξρηθά ζπνχδαζε ζηελ Κνδάλε, ζην Διιεληθφ Μνπζείν, ηελ επνρή πνπ δίδαζθε ν Ακθηιφρηνο θαη έπεηηα γηα δχν ρξφληα ζην Λεηβάδη ηεο Διαζζφλαο φπνπ δηδάρζεθε ξεηνξηθή, θηινζνθία θαη καζεκαηηθά. Δπηζηξέθεη ζηελ Κνδάλε, παληξεχεηαη κε ηελ Αηθαηεξίλε, θφξε ηνπ πινχζηνπ εκπφξνπ Γεσξγίνπ Κφληε θαη έπεηηα απφ πεξίπνπ έλα ρξφλν αλαρσξεί ην 1790 γηα ηε Βνπδαπέζηε φπνπ θαη έκεηλε ζρεδφλ ηέζζεξα ρξφληα κέρξη ην Ο ιφγνο ηεο αλαρψξεζεο ηνπ, ζχκθσλα κε ηνπο βηνγξάθνπο ηνπ Γνπλαξφπνπιν θαη Καιηλδέξε ([1971]1992:39), νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ν επίζθνπνο Θεφθηινο θαη νη πξφθξηηνη ηεο πφιεο «ελάγθαδνλ απηφλ ηεξαηεχζαη νχηνο κε ζέισλ, δξαπεηεχεη θαη χζηεξνλ (1790) θξχθα εηο Πέζηαλ απέξρεηαη». Σν 1794 κεηά ηελ επάλνδφ ηνπ ζηελ Κνδάλε, (Καιηλδέξεο, [1971]1992:40) καξηπξείηαη ε παξνπζία ηνπ σο ηεξέα ηεο πφιεο απφ ηνλ θψδηθα γελλήζεσλ θαη βαπηίζεσλ. Τπήξμε κέινο ηεο Φηιηθήο Δηαηξείαο ζηελ νπνία κπήζεθε απφ ηνλ Γεκήηξην Σαθηαηδή. Ο ζάλαηφο ηνπ πξνήιζε απφ απνπιεμία «θαηεγνξεζέληνο σο εηαηξηζηνχ ηεο θηιειεπζέξαο εηαηξείαο» ζχκθσλα κε ζεκείσκα ηνπ γακπξνχ ηνπ Γεψξγηνπ αθειιάξηνπ. Ζ παξακνλή ηνπ ζηε Βνπδαπέζηε, ην ρξνληθφ δηάζηεκα , ππήξμε θαζνξηζηηθή. χκθσλα κε ηνλ Ληνχθε (1924:211) ηελ πεξίνδν απηή εξγάζηεθε σο νηθνδηδάζθαινο ζην πεξηβάιινλ ηεο ειιεληθήο θνηλφηεηαο ηεο Βνπδαπέζηεο, εκβάζπλε ζηνπο ηνκείο πνπ ζπγθέληξσλαλ ην ελδηαθέξνλ ηνπ κειεηψληαο θαη παξάιιεια δηεχξπλε ηηο γλσξηκίεο ηνπ ζηνπο πλεπκαηηθνχο θχθινπο ηεο πφιεο. Δπίζεο θαηά ηνλ Γξηηζφπνπιν (1972:XIII) δίδαμε ζηελ αλψηεξε ειιεληθή ζρνιή ηεο Πέζηεο φπνπ δίδαμαλ θαη άιινη «γλσζηνί ζνθνί δηδάζθαινη, σο ν ηαηηζηεχο Μηραήι Παπαγεσξγίνπ, Γεψξγηνο ν Βελδφηεο, Υαξίζηνο Μεγδάλεο, Γαβξηήι Καιινλάο,

156 Πνιπδψεο Κνληφο, Δπθξφληνο Ραθαήι θ.α.». Σν γεγνλφο φηη ν Μεγδάλεο δίδαμε ζηε δηάξθεηα ηεο παξακνλήο ηνπ ζηελ Πέζηε επηβεβαηψλεη θαη ν Εαβίξαο ([1872] 1972:552): «χζηεξνλ αλαβάο εηο ηελ νπγγαξίαλ ερξεκάηηζε δηδάζθαινο ησλ ειιεληθψλ καζεκάησλ επί πνζφλ ρξφλνλ ελ πέζηα». Σα ρξφληα ηεο δηακνλήο ηνπ ζηε Βνπδαπέζηε είλαη πηζαλφ λα ήξζε ζε επαθή κε άηνκα πνπ γλψξηδαλ ηνλ Μνηζηφδαθα θαη ην έξγν ηνπ (έκπνξνη, ζπλδξνκεηέο, ρνξεγνί). Γελ κπνξνχκε λα απνθιείζνπκε ηειείσο θαη ην ελδερφκελν νη δχν άληξεο λα είραλ έξζεη ζε επαθή κε θάπνην ηξφπν άκεζν ή έκκεζν ή ν Μεγδάλεο λα ηνλ είρε ζπλαληήζεη θάπνπ ή αθνχζεη λα δηδάζθεη. Ο Ηψζεπνο είρε ήδε απνθηήζεη ζηνπο πξννδεπηηθνχο θχθινπο ηεο επνρήο ηε θήκε ελφο κεγάινπ δαζθάινπ θαη ινγίνπ ηνπ Γέλνπο. Αθφκε φκσο θαη λα απνθιείζνπκε ην ιηγφηεξν πηζαλφ ελδερφκελν θάπνηαο ζπλάληεζεο κεηαμχ ηνπο ή έζησ έκκεζεο επαθήο κε πιεξνθνξίεο απφ εκπφξνπο ηεο ειιεληθήο θνηλφηεηαο Βνπδαπέζηεο θαη Βηέλλεο πνπ γλψξηζαλ ην Μνηζηφδαθα θαη ζηήξημαλ ηα πξνεγνχκελα ρξφληα νηθνλνκηθά θαη εθδνηηθά ην ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν, ν Μεγδάλεο γλψξηδε ην έξγν ηνπ. Γελ είλαη ηπραίν ην φηη ε ειιεληθή κεηάθξαζε ηεο Filosofia morale ηνπ Muratori, ε Ζζηθή Φηινζνθία ζε κεηάθξαζε ηνπ Μνηζηφδαθα ζε δχν ηφκνπο βξίζθνληαλ ζηελ πξνζσπηθή βηβιηνζήθε ηνπ Μεγδάλε. Δπνκέλσο ν λεαξφο Μεγδάλεο, απνηεινχζε κέξνο ηνπ πξννδεπηηθνχ θνηλνχ πνπ είρε αξρίζεη λα δηακνξθψλεηαη θαη λα επηιέγεη έξγα ηνπ Δπξσπατθνχ Γηαθσηηζκνχ. Ο Μεγδάλεο ράξηζε ηε κεηάθξαζε ηνπ Μνηζηφδαθα καδί κε ηελ πξνζσπηθή ηνπ βηβιηνζήθε ζηελ ΚΓΒΚ πξηλ ην ζάλαηφ ηνπ ην Δίλαη πηζαλφ λα πεξηήιζαλ ηα βηβιία ζηε βηβιηνζήθε κεηά ην 1813, terminus post quem ίδξπζεο ηεο αλαθαηληζκέλεο βηβιηνζήθεο, κε πξσηεξγάηε ηεο πξνζπάζεηαο ηνλ ίδην ην Μεγδάλε, ηνπ Οίθνπ Βειηηώζεσο κε ηελ επηγξαθή: «Πεπαηδεπκέλνη ίλα κειεηώζη, θηινινγώζη θαη δηαιέγσληαη». πλνιηθά ππάξρνπλ ηξία αληίηππα ηεο κεηάθξαζεο ζηε βηβιηνζήθε ηεο Κνδάλεο. Σα άιια δχν αληίηππα ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο πξνήιζαλ απφ ηηο δσξεέο ηνπ ηεξνκφλαρνπ Μεζφδηνπ (άγλσζηε εκεξνκελία εηζφδνπ ζηελ ΚΓΒΚ) θαη ηνπ επηζθφπνπ Θεφθηινπ ην Ο ιφγηνο Υαξίζηνο Μεγδάλεο, φπσο θαίλεηαη απφ ην κέξνο ηεο ζπγγξαθηθήο ηνπ δξαζηεξηφηεηαο πνπ δηαζψζεθε, αζρνιήζεθε κε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο επηζηήκεο πνπ θέληξηζαλ ηελ πξνζνρή ηνπ θαη θέξδηζαλ ηειηθά ην ελδηαθέξνλ ηνπ. Σν πινχζην έξγν ηνπ, ή ηνπιάρηζηνλ φηη ζψζεθε απφ απηφ θαη έθηαζε σο ηηο κέξεο καο, απνδεηθλχεη ην εθηεηακέλν κέγεζνο ησλ πλεπκαηηθψλ ηνπ αλεζπρηψλ. Ζ πνιχπιεπξε πξνζσπηθφηεηα ηνπ Κνδαλίηε ιφγηνπ επηβεβαηψλεηαη απφ ην έξγν ηνπ, πνπ

157 πεξηιακβάλεη δέθα γλσζηνχο ηίηινπο, νη κηζνί απφ ηνπο νπνίνπο παξέκεηλαλ αλέθδνηνη: 1. Διιεληθόλ Πάλζενλ ή ζπιινγή ηεο κπζηθήο Ηζηνξίαο ησλ παξά ηνηο αξραίνηο Έιιεζη κπζνινγνπκέλσλ Θεώλ θαη ηεο θαη απηήλ αιιεγνξίαο, Βνπδαπέζηε 1812, ηππ. Μαηζαίνο Σξάηηλεξ. 2. Οδεγία ρξηζηηαληθή Οξζόδνμνο, Βηέλλε 1818, δαπάλε Γεκεηξίνπ Σαθηαηδή. 3. Υαξαθηήξεο εζηθνί ή Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο, Βηέλλε 1818, δαπάλε Γεσξγίνπ Σαθηαηδή, ηππ. Ησάλλνπ λείξεξ. 4. Καιιηόπε παιηλνζηνύζα ή πεξί ηεο πνηεηηθήο κεζόδνπ, Βηέλλε 1819, ηππ. Ησάλλνπ λείξεξ. 5. Αγγειία, Βηέλλε 1820, ηππνγξαθία βεθίνπ. 6. Ζξστθάο Ηζηνξίαο 7. Λεμηθόλ ηεο ηαηξηθήο 8. Δπηηνκή παζνινγίαο 9. Δλσκέλε Φαξκαθνπνηία θαη θαξκαθνινγία, πεξηιεπηηθή θαξκαθνινγία ζχκθσλα κε ην Ληνχθε (1924:212). 10. Απνγξαθηθή έθζεζε ηνπ κεζεκβξηλνύ κέξνπο ηεο Μαθεδνλίαο, ρεηξφγξαθν ην νπνίν ρξεζηκνπνίεζαλ νη Ληνχθεο, Κεξακφπνπινο θαη Σζηηζειίθεο θαη ηειηθά δεκνζίεπζε νινθιεξσκέλν ν Καιηλδέξεο (1940:9) ζην Γξαπηά κλεκεία από ηε Γπηηθή Μαθεδνλία ρξόλσλ Σνπξθνθξαηίαο θαη ην ρξνλνιφγεζε ζηα Αλάκεζα ζηα ρεηξφγξαθα ηνπ ιφγηνπ ηαηξνθηιφζνθνπ πνπ ράζεθαλ ππήξρε θαη έλαο άιινο ηίηινο (Καιηλδέξεο, [1971]1992:64): ην «Λεμηθφλ επηζήκσλ αλδξψλ» πνπ ν Γνπλαξφπνπινο απέδηδε ζην Μεγδάλε αλαθέξνληαο πσο ην ρεηξφγξαθν ην δηαηεξνχζε ε ρήξα ζχδπγνο ηνπ.

158 Δηθφλα Σν εμψθπιιν ηεο έθδνζεο ηνπ 1818 ηνπ έξγνπ ηνπ Υαξίζηνπ Μεγδάλε Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ή Υαξαθηήξεο Ζζηθνί, Βηέλλε: ηππνγξαθείνλ Ησάλλνπ ηνπ λείξεξ.

159 6.4 Σν εζηθφ - θηινζνθηθφ έξγν ηνπ Υαξηζίνπ Μεγδάλε: Λύρλνο Γηνγέλνπο ή Υαξαθηήξεο Ζζηθνί θαη νη θηινζνθηθέο ηνπ απφςεηο ζηελ Καιιηόπε παιηλνζηνύζα Σν θηινζνθηθφ έξγν ηνπ Μεγδάλε Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ή ραξαθηήξεο εζηθνί εθδφζεθε ζηε Βηέλλε ην 1818 απφ ην ηππνγξαθείν ηνπ Ησάλλε λείξεξ κε δαπάλε ηνπ εκπφξνπ Γεψξγηνπ Κσλ/λνπ Σαθηαηδή απφ ηελ Κνδάλε. Σν βηβιίν είλαη αθηεξσκέλν ζην ρνξεγφ ηεο έθδνζεο Γ. Σαθηαηδή. Ζ έθδνζε αλαθέξεηαη απφ ηνπο ΓΜ (1064) θαη ΦΖ ( ). Σν έληππν έρεη κήθνο 210mm θαη απνηειείηαη απφ 18 ζειίδεο ρσξίο αξίζκεζε θαη 276 αξηζκεκέλεο. Σν θείκελν απνηειείηαη απφ 50 θεθάιαηα πνπ πξαγκαηεχνληαη μερσξηζηέο πεξηπηψζεηο εζηθψλ ραξαθηήξσλ (Μεγδάλεο, 1818:ρ.α.): «απηφ ζπλίζηαηαη απφ πεληήθνληα εζηθνχο ραξαθηήξαο». ηνλ πξφινγν ηνπ βηβιίνπ ν Μεγδάλεο (1818:ρ.α) αλαθέξεη φηη αθνξκή γηα ηε ζχλζεζε ηνπ εζηθν-θηινζνθηθνχ έξγνπ ηνπ ήηαλ: «Οη νιίγνη ζσδφκελνη ηνηνχηνη ραξαθηήξεο ηνπ Θενθξάζηνπ έδσθαλ αθνξκήλ εηο πνιινχο λα σθειεζψζηλ απφ πνιιάο βιάβαο, θαη ζπρλνηέξαο ελνριήζεηο ησλ εηο ηελ θνηλσληθήλ ζπλδηαγσγήλ, θαη σδήγεζαλ θαη εκέ λα πεξηεξγαζζψ πεξηζζνηέξνπο». Ζ κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηεί ν Μεγδάλεο είλαη ε αξηζηνηειηθή επηζηεκνληθή παξαηήξεζε θαη ε ζπγθέληξσζε ζηνηρείσλ εμεηάδνληαο πνιιέο πεξηπηψζεηο εζηθψλ ραξαθηήξσλ (1818:ρ.α): «θαη δελ έρσ ηη εμ εηθαζίαο, θαη ηδίαο επηλνίαο κνπ, αιι φζα είδνλ πξαηηφκελα, θαη ήθνπζα ιεγφκελα, θαη ελφεζα θξνλνχκελα απφ ηνπο ραξαθηεξηδνκέλνπο, φρη άπαμ, νπδ απφ έλα κφλνλ, αιιά πνιιάθηο, θαη απφ πνιινχο νκνηνήζεηο». Αλαθέξεη επίζεο ζηνλ πξφινγν ηεο έθδνζεο, πνπ έγξαςε ζηελ Κνδάλε ζηηο 21 Απγνχζηνπ 1817, φηη ην εζηθν-θηινζνθηθφ ηνπ ζχγγξακκα είλαη απνηέιεζκα «ησλ πνιπρξνλίσλ παξαηεξήζεψλ» ηνπ. Ζ κεζνδνινγία, ην ζέκα θαη ν ηξφπνο έξεπλαο γηα ηε ζπγγξαθή θαη πεξηγξαθή ησλ εζηθψλ ραξαθηήξσλ ζπλδέεηαη κε ην έξγν ηνπ Θεφθξαζηνπ Υαξαθηήξεο πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ βαζίδεηαη ζην εζηθνθηινζνθηθφ έξγν ηνπ Αξηζηνηέιε Ζζηθά. Ο Μεγδάλεο (1818:ρ.α) πηνζεηεί επνκέλσο ηελ ηδενινγηθή ζχλδεζε θαη ζπλέρεηα κε ηελ αξραία παξάδνζε, φπσο έθαλε αληίζηνηρα θαη ν Muratori: «Έιαβνλ ηελ ηφικελ λα ην νλνκάζσ [ην έξγν ηνπ Υαξαθηήξεο Ζζηθνί] Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο. Ζμεχξσ φηη απηφ δελ αμίδεη, φζνλ έπξεπε λ αμίδε ν ηνηνχηνο ιχρλνο αιιά δηά θάπνηαλ νκνηφηεηά ηνπ κε εθείλνλ, εθηινηηκήζελ λα πξνζθχγσ εηο ηελ ππφιεςηλ εθείλνπ ηνπ κεγάινπ αλζξψπνπ».

160 Έλα ελδεηθηηθφ παξάδεηγκα δηαθεηκεληθφηεηαο ηεο La filosofia morale ηνπ Muratori ζην έξγν ηνπ Μεγδάλε Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ή ραξαθηήξεο εζηθνί, απνηεινχλ νη έλλνηεο ηεο «Τπεξεθαλίαο» θαη ηεο «Φηιαξρίαο», νη νπνίεο παξνπζηάδνληαη ζηα δχν πξψηα θεθάιαηα Α «Πεξί Τπεξεθαλίαο, θαη Τπεξεθάλνπ» (1818:1) θαη Β «Πεξί Φηιαξρίαο, θαη Φηιάξρνπ» (1818:4). Ο Muratori (1737:149) αλαιχεη ζην πξσηφηππν ηηο δχν έλλνηεο ζην XV θεθάιαην: «Dell Appetito della Libertà, diviso in due, cioè in desiderio d Indipendenza, e in desiderio di Superiorità». ηε κεηάθξαζε ηνπ Μνηζηφδαθα (1762:26) ην ΗΔ θεθάιαην «Πεξί ηεο Οξέμεσο ηεο Διεπζεξίαο, δηεξεκέλεο εηο δχσ, εηο ηελ Φηιαλεμαξηεζίαλ, θαη εηο ηελ Φηιαξρίαλ» ζπκπεξηιακβάλεηαη ζην δεχηεξν ηφκν ηεο έθδνζεο. Ο Μεγδάλεο νξίδεη ηελ ππεξεθάληα σο αλσηεξφηεηα (1818:1): «Ζ Τπεξεθαλία είλαη κία θαηαθξφλεζηο φισλ ησλ άιισλ εθηφο κφλνπ ηνπ εαπηνχ» ελψ «ν δε ππεξήθαλνο επξίζθεηαη εηο θαληαζίαλ, φηη απηφο δηαθέξεη απφ φινπο εηο φια ηα πξνηεξήκαηα» θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ππεξνςία «θαη θαηά πάληα ηξφπνλ ζέιεη λα θέξεηαη κε θάπνηαο ππεξνράο». πσο γξάθεη ζηε ζπλέρεηα ν Μεγδάλεο (1818:4): «Ζ δε Φηιαξρία είλαη κηα ππεξβνιηθή επηζπκία ηεο ηηκήο, θαη ηεο ππεξνρήο. Ο δε Φίιαξρνο αξέζθεηαη, αλ είλαη δπλαηφλ, λα είλαη ν κφλνο αλεμάξηεηνο, θαη νη άιινη πάληεο λα θξέκνληαη απφ ηα λεχκαηά ηνπ».

161 Δηθφλα Ζ πξψηε ζειίδα ηνπ πίλαθα πεξηερνκέλσλ ηνπ πξσηφηππνπ ηνπ Μεγδάλε Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ή ραξαθηήξεο εζηθνί, Βηέλλε: ηππνγξαθείνλ Ησάλλνπ ηνπ λείξεξ. Ο ιφγηνο ηαηξνθηιφζνθνο Υαξίζηνο Μεγδάλεο παξνπζίαζε νξηζκέλεο ζθέςεηο ηνπ γηα ηε θηινζνθία θαη ζ έλα άιιν έξγν ηνπ κε ηίηιν Καιιηόπε παιηλνζηνύζα ή πεξί ηεο πνηεηηθήο κεζόδνπ, ην νπνίν εθδφζεθε επίζεο απφ ην ηππνγξαθείν ηνπ λείξεξ ζηε Βηέλλε ην Πξφθεηηαη γηα κηα πξαγκαηεία (Μεγδάλεο, 1819:ηγ ) «πεξί πνηεηηθήο κεζφδνπ επεηδή αγσλίδεηαη θπξίσο λα εμεηάζε, θαη δηαζαθήζε,

162 νπνίαο άξα ηηλάο Μεζφδνπο θαη Σξφπνπο, θαη εηο πνία Δίδε Πνηεκάησλ, σο αζθαιείο Καλφλαο νη Πνηεηαί κεηεξρφκελνη, επδνθίκεζαλ», ηελ νπνία ν ζπγγξαθέαο ζεσξεί «θαζνιηθή ηηο Δηζαγσγή εηο ηελ Φηινζνθίαλ». Σν έξγν απηφ ηνπ Μεγδάλε αλαθέξνπλ θαη νη ΓΜ (1165), έρεη κήθνο 190mm θαη έθηαζε ζειίδσλ ηδ + 2 ρσξίο αξίζκεζε αξηζκεκέλεο. ηνλ πξφινγν ηεο έθδνζεο (1819: α -ηδ ) αλαπηχζζεη ν Μεγδάλεο ηηο απφςεηο ηνπ: Πξνο ηνπο Δληεπμνκέλνπο Ζ κεγάιε Τπόιεςηο, Πξνζνρή θαη Πεξηπνίεζηο εηο ηελ Πνηεηηθήλ, ηόζνλ από ηνπο παιαηνύο εκώλ Πξνγόλνπο, όζνλ θαη από ηνπο ήδε επί νθία αθκάδνληαο λένπο Δπξσπαίνπο, δεηθλύεη πόζνλ είλαη επσθειήο ε απηήο Υξήζηο, θαη Γύκλαζηο, θαη πόζνλ βνεζεί εηο ηελ θαιήλ πξνο ηαο Μαζήζεηο ησλ Νέσλ Δπίδνζηλ, θαη Πξνρώξεζηλ. Καη εηο ηελ επρεξή, θαη ηαρείαλ Αύμεζηλ ησλ Ηδεώλ ηνπ Γέλνπο. Γηόηη απηή θαηά Αιήζεηαλ είλαη θαζνιηθή ηηο Δηζαγσγή εηο ηελ Φηινζνθίαλ επεηδή πξώηε εηζάγεη ηνλ Άλζξσπνλ εηο ηνλ Βίνλ, θαη δηα ηεο Ζδνλήο ησλ Μύζσλ εληππώλεη θαη νιίγνλ εηο ηελ απιήλ ηνπ Φαληαζίαλ Ηδέαο ησλ όλησλ, θαη γηλνκέλσλ θαη παίδνπζα θαηά ηελ λεπηώδε Αξεζθείαλ ηνπ, ηνλ δηδάζθεη παλ Ήζνο, θαη Πάζνο, θαη πάζαλ Πξάμηλ θαη Σέρλελ θαη Μάζεζηλ θαη κε ηαο Φαληαζηηθάο Πιαζηνπξγίαο ηεο ηνλ εμαζθεί θαηά Βαζκόλ πξνο ηελ Γηαλόεζηλ ησλ Τςεινηέξσλ, θαη Σειεηνηέξσλ, θαη ηελ Γηάθξηζηλ ηνπ Αιεζνύο θαη ηνηνπηνηξόπσο ηνλ απαξηίδεη θαη ηνλ απνθαζηζηά ηθαλόλ λα δερζή θαη ηελ Φηινζνθίαλ κεηά ηηλνο Διεπζεξηόηεηνο, θαη Δπρεξείαο. Γηα ηνύην θαη νη Παιαηνί ηελ ππειάκβαλνλ σο Φηινζνθίαλ ηηλά πξώηελ, θαη ηνπο Νένπο δη απηήο επαίδεπνλ πξώηνλ, θαη πξνγπκλάδνληεο απηνύο εηο ησλ Πνηεηώλ ηα πλζέκαηα, ηνπο απεθαζίζησλ ηθαλνύο πξνο ηελ Τπνδνρήλ ησλ Σειεηνηέξσλ. Καη ζπλερίδεη ζηε ε ζειίδα ηνπ πξνιφγνπ: Καη νύησ κελ ε Πνηεηηθή εμαζθεί θαηά κηθξόλ, θαη ιεπηύλεη ηνλ Ννύλ πξνο Γηαλόεζηλ πςεινηέξσλ Ηδεώλ, θαη ηνπο Νένπο παξηζηά εηο ηελ Φηινζνθίαλ θαη εηζάγεη πξνο ηελ Αληίιεςηλ ηεο αθκάδνληαο, θαη επηνλσηέξνπο ην Φξόλεκα.

163 Δηθφλα Ζ Καιιηόπε παιηλνζηνύζα ή πεξί ηεο πνηεηηθήο κεζόδνπ ηνπ Υ. Μεγδάλε, Βηέλλε: ηππνγξαθία Ησάλλνπ λείξεξ (εηθφλα απφ ηελ ςεθηαθή βηβιηνζήθε ηνπ Παλ. Κξήηεο: πγθξίλνληαο ηα ηέζζεξα βηβιία παξαηεξνχκε φηη ν έθηαζή ηνπο ζε αξηζκφ ζειίδσλ θαη ν αξηζκφο ησλ θεθαιαίσλ πνπ πεξηιακβάλνπλ δηαθνξνπνηείηαη: Πίλαθαο Ζ έθηαζε ησλ ηεζζάξσλ έληππσλ θεηκέλσλ Αρηζκός Σίηιοη ειίδες θεθαιαίωλ La filosofia morale ηνπ Muratori Ζζηθή Φηινζνθία κηθ. ηνπ Μνηζηφδαθα Α ηφκνο: κ Β ηφκνο: ε Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ή ραξαθηήξεο εζηθνί ηνπ Μεγδάλε Ζζηθή θηινζνθία ηνπ Αξηζηνθιένπο

164 πσο θαίλεηαη απφ ηηο εθδφζεηο ησλ κεηαθξάζεσλ (ησλ εηψλ 1761 & 1762) ν Μνηζηφδαθαο κεηέθξαζε ζπλνιηθά ηα πξψηα 29 θεθάιαηα ηεο La filosofia morale ηνπ Muratori. πκπεξηέιαβε ηα πξψηα δψδεθα ζηνλ Α ηφκν θαη ηα ππφινηπα δεθαεπηά ζην Β ηφκν. Ζ κεηάθξαζή ηνπ έθηαζε κέρξη ην XXIX θεθάιαην «Della Prudenza» (La filosofia morale, 1737) ζην πξσηφηππν ή ζην θεθάιαην «Πεξί Φξνλήζεσο» ζηελ έθδνζε ηεο κεηάθξαζεο (Ζζηθή Φηινζνθία, 1762:ε ). Απφ άπνςε έθηαζεο ζειίδσλ ζηνλ Α ηφκν ζπκπεξηέιαβε κεηάθξαζε 133 ζειίδσλ απφ ην πξσηφηππν, ελψ ν Β ηφκνο πεξηειάκβαλε ηε κεηάθξαζε απφ ην 13 ν έσο θαη ην 29 ν θεθ. πνπ αληηζηνηρεί πξαθηηθά ζην δηάζηεκα απφ ηηο ζειίδεο 134 έσο 295 ηνπ πξσηνηχπνπ, δειαδή 161 ζειίδεο. Δλδερνκέλσο ν Μνηζηφδαθαο, λα είρε ήδε κεηαθξάζεη ή λα είρε ζην κέιινλ ζην κπαιφ ηνπ λα κεηαθξάζεη θαη ηα ππφινηπα θεθάιαηα ηεο La filosofia morale ηνπ Muratori, αιιά γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο λα ζηάζεθε αδχλαηε ε πξαγκαηνπνίεζε ηεο έθδνζεο ηνπο. Δίδακε άιισζηε κε πφζε δπζθνιία θαηάθεξε ηειηθά λα εθδψζεη ην Β ηφκν. Πάλησο ν ζρεδηαζκφο ηεο κεηάθξαζεο θαη ην κνίξαζκα ηνπ φγθνπ ηεο εξγαζίαο ζε ηξία πεξίπνπ ίζα κέξε (12, 17, 15 θεθαιαίσλ θαη πεξίπνπ 150 ζειίδεο ην θαζέλα) καο παξαπέκπεη ζηε ζθέςε πσο ε αξρηθή πξφζεζε ηνπ Μνηζηφδαθα ήηαλ κηα έθδνζε ηξηψλ ηφκσλ. Πηζαλφλ ζηε κε έθδνζε ηνπ ηξίηνπ κέξνπο λα ζπλέβαιε θαη ε θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ Μνηζηφδαθα ε νπνία είρε ρεηξνηεξέςεη θαη ε άζρεκε ςπρνινγηθή δηάζεζε ζηελ νπνία πεξηήιζε κεηά ηελ πεξηπέηεηα θαη ηηο δπζθνιίεο έθδνζεο ηνπ Β ηφκνπ. Τπάξρνπλ νξηζκέλα θνηλά ζηνηρεία πνπ ζπλδένπλ ηηο πξνζσπηθφηεηεο ησλ δηαλννπκέλσλ Μεγδάλε, Μνηζηφδαθα θαη Muratori. Πέξα απφ ην γεγνλφο φηη ππήξμαλ θαηεμνρήλ άλζξσπνη ησλ γξακκάησλ θαη ηνπ δηαθσηηζηηθνχ πλεχκαηνο ηεο επνρήο ηνπο, παξάιιεια ήηαλ ηεξείο πνπ αζθνχζαλ ηα ηεξαηηθά ηνπο θαζήθνληα, φπσο άιισζηε αξθεηνί ιφγηνη ηεο επνρήο. ην πιαίζην ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο ζην πεξηβάιινλ ηεο εθθιεζίαο, νξζφδνμεο ή θαζνιηθήο, δελ αλήιζε θαλέλαο απφ ηνπο ηξεηο ζηνπο αλψηεξνπο βαζκνχο ηεο ηεξνζχλεο αιιά παξέκεηλαλ κέρξη ην ηέινο ηεο δσήο ηνπο απινί ηεξείο. Ζ εθθιεζηαζηηθή θαξηέξα άιισζηε δελ πεξηιακβάλνληαλ ζηνπο ζηφρνπο ησλ ηξηψλ αληξψλ, πνπ ν θαζέλαο κε ηνλ ηξφπν ηνπ ελαληηψζεθε ζηελ επίζεκε εθθιεζία. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε πεξίπησζε ηνπ Muratori, πνπ κε ηελ επηζηεκνληθή ηνπ έξεπλα (Piena esposizione dei diritti Imperiali ed Estensi sopra la Città di Comacchio, Modena 1712 & Osservazioni sopra una lettera intitolata Il dominio temporale della Sede Apostolica sopra la città di Comacchio, Modena 1708) θαη ηε λνκηθή ππνζηήξημε πνπ παξείρε ζην δνχθα ηεο Μφληελα θαη ηνλ

165 Απηνθξάηνξα, ήξζε ζε ζχγθξνπζε κε ην Βαηηθαλφ πάλσ ζην δήηεκα ηεο δηεθδίθεζεο ησλ θνηιάδσλ ηνπ Comacchio. O Μνηζηφδαθαο επίζεο δελ είρε ηηο θαιχηεξεο ζρέζεηο κε ηελ επίζεκε ζπληεξεηηθή εθθιεζία πνπ ζηάζεθε εκπφδην γηα ηε ζπλέρηζε ησλ ζπνπδψλ ηνπ ζηα λεαληθά ηνπ ρξφληα αλ ζπκεζνχκε ηηο απφςεηο ηνπ Ηεξφζενπ πεξί αζεΐαο φζσλ ζπνπδάδνπλ ζηε Γχζε. ηελ πεξίπησζε ηνπ Μεγδάλε, ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν εγθαηέιεηςε ηελ Κνδάλε κεηαλαζηεχνληαο ζηε Βνπδαπέζηε ήηαλ νη πηέζεηο πνπ δέρζεθε απφ ηνλ επίζθνπν θαη ηελ ηνπηθή θνηλφηεηα γηα λα γίλεη ηεξέαο φπσο καο πιεξνθνξεί ν Καιηλδέξεο ([1971]1992:39): «επεηδή νη πξφθξηηνη θαη ν επίζθνπνο Θεφθηινο ελάγθαδνλ απηφλ ηεξαηεχζαη σο ηεο ελνξίαο πξνεγνξαζκέλεο νχζεο θαη κάιηζηα εθπιάθηζνλ απηφλ εηο απεηιήλ, νχηνο κε ζέισλ, δξαπεηεχεη θαη χζηεξνλ θξχθα εηο Πέζηαλ απέξρεηαη». χκθσλα κε ηνλ Petronio (2000:245) ν Muratori θαη νη ζεσξίεο ηνπ βαζίδνληαλ θπξίσο ζηελ έλλνηα ηνπ θαινχ, ηδηαίηεξα ηνπ θνηλνχ θαινχ, κε ζθνπφ ηε βειηίσζε θαη πξφνδν θαη ζηε ζέιεζε θαη ζπκκεηνρή ζηε δηαδηθαζία γηα εζηθή αλαλέσζε, πνπ ήηαλ ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε ζηνπο αξθαδηθνχο θχθινπο. Χο πξνζσπηθφηεηεο νη ηξείο ιφγηνη ππήξμαλ κεηξηνπαζείο. H αλάγθε γηα αλαλέσζε ηνπο ραξαθηήξηδε σο ζπγγξαθείο ηνπ 18 ν αη. φπσο θαη ηα θείκελά ηνπο. Σελ ίδηα αλάγθε γηα αλαλέσζε, γηα ην σθέιηκν θνηλφ θαιφ θαη πξφνδν ππνζηήξηδε ν Μνηζηφδαθαο ζε φιν ην έξγν ηνπ θαη ζπκκεξίδνληαλ θαη ν Μεγδάλεο. Μέζα απφ ην έξγν ηνπο ζην ζχλνιφ ηνπ, παξαηεξνχκε φηη πξνζπάζεζαλ λα ηζνξξνπήζνπλ αλάκεζα ζηηο δηαθσηηζηηθέο αλαλεσηηθέο ηδέεο ηεο επνρήο θαη ηελ εθθιεζία. Καηά ηνλ Καιηλδέξε ([1971]1992:39) ν Μεγδάλεο σο αξραηνιάηξεο «απνκλεκαηηζηήο ηεο αξραηφηεηνο» δεκνζίεπζε ην 1812 ζηε Βνπδαπέζηε έλα εθηεηακέλν αλαηξεπηηθφ έξγν πνιπζετζηηθνχ ραξαθηήξα, ην Διιεληθόλ Πάλζενλ «ζρεηηδφκελνλ κε ηα ζπγγξαθηθά ηνπ ελδηαθέξνληα, ηα νπνία δελ ελέπηπηνλ πξνο ηελ ηδηφηεηα ηνπ ηεξέσο». Γηα λα απνθχγεη ηνλ θίλδπλν ηνπ αθνξηζκνχ ν ίδηνο ν Μεγδάλεο (1812:2 ρ.α) παξνπζηάδεη ζηνλ πξφινγν ηεο έθδνζεο κε ηίηιν Δίδεζηο ηελ απαξαίηεηε νκνινγία πίζηεσο. Σν δεχηεξν έξγν πνπ εθδίδεη ν ηαηξνθηιφζνθνο ε Οδεγία ρξηζηηαληθή Οξζόδνμνο είλαη απφιπηα ζχκθσλν κε ηηο αξρέο θαη ηελ παξάδνζε ηεο εθθιεζίαο. Παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά παξνπζηάδεη θαη ε εξγνγξαθία ηνπ Muratori: απφ ηε κηα πιεπξά έξεπλεο επηζηεκνληθέο γηα ηελ αξραηφηεηα θαη ην κεζαίσλα θαη απφ ηελ άιιε θείκελα εθθιεζηαζηηθνχ πεξηερνκέλνπ. Έλα άιιν θνηλφ ζεκείν ηνπο ήηαλ ην φηη αζρνιήζεθαλ ζπζηεκαηηθά θαη κεζνδηθά, φπσο πνιινί ιφγηνη ηεο επνρήο ηνπο, κε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο επηζηήκεο.

166 χκθσλα κε ηνλ Petronio (2000:245) ν Muratori αζρνιήζεθε θπξίσο κε ηνπο ηνκείο ηεο ηζηνξίαο, δηθαίνπ, εζηθήο, θξηηηθήο, ινγνηερλίαο θαη αηζζεηηθήο. Ο Μεγδάλεο αζρνιήζεθε κε ηελ αξραία ειιεληθή ηζηνξία θαη παξάδνζε, ηε ινγνηερλία (πνηεηηθή), ηε θηινζνθία, ηελ ηαηξηθή, ηε θαξκαθνινγία, ηε ζενινγία θαη ηε γεσγξαθία. Ο Μνηζηφδαθαο αζρνιήζεθε κε ηε θηινζνθία, ηελ παηδαγσγηθή, ηε γεσγξαθία, ηα καζεκαηηθά, θπζηθή θαη αζηξνλνκία. Ο Μεγδάλεο έρεη έλα επηπιένλ θνηλφ ζηνηρείν κε ην Muratori: ηνπο ελψλεη ν ζαπκαζκφο θαη ν ζεβαζκφο γηα ηελ αξραηφηεηα, ηνλ ειιελνξσκατθφ πνιηηηζκφ θαη ηελ εζληθή ηνπο παξάδνζε. Ο Muratori έκαζε ειιεληθά ψζηε λα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα κειεηά ηνπο αξραίνπο Έιιελεο ζπγγξαθείο απφ ηα πξσηφηππα έξγα ηνπο ζηηο βηβιηνζήθεο ηνπ Μηιάλν θαη ηεο Μάληνβα φπνπ εξγάζηεθε. Ο Μεγδάλεο είρε σο ζηφρν ηε δηάζσζε ηεο αξραίαο ειιεληθήο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο θαη παξάδνζεο. Σν καθξνθείκελν πνπ δεκηνπξγνχλ ηα έξγα ηνπ Μεγδάλε Υαξαθηήξεο Ζζηθνί θαη ηνπ Muratori La filosofia morale esposta e proposta ai giovani κε θνηλφ ζέκα ηνπο εζηθνχο ραξαθηήξεο απεπζπλφκελνη ζηνπο λένπο ηεο επνρήο ηνπο, βαζίδεηαη ζε έλα θαλφλα ηεο αξραίαο ειιεληθήο παξάδνζεο, πνπ είρε δηακνξθσζεί απφ ηα Ζζηθά ηνπ Αξηζηνηέιε: - Ζζηθά Μεγάια, κηθ. & επηκ. Μπεηζάθνο Β. Θεζζαινλίθε: Εήηξνο Ζζηθά Νηθνκάρεηα, βηβιία Α - Γ, κηθ. & επηκ. Λππνπξιήο Γ. Θεζζαινλίθε: Εήηξνο Ζζηθά Νηθνκάρεηα, βηβιία Δ - Κ, κηθ. & επηκ. Λππνπξιήο Γ. Θεζζαινλίθε: Εήηξνο Ζζηθά Δπδήκεηα, ηόκνο Α, κηθ. Κπξγηφπνπινο Ν. Αζήλα: Γεσξγηάδεο Βηβιηνζήθε ησλ Διιήλσλ Ζζηθά Δπδήκεηα, ηόκνο Β, κηθ. Κπξγηφπνπινο Ν. Αζήλα: Γεσξγηάδεο Βηβιηνζήθε ησλ Διιήλσλ 2004, θαη ηνπο Υαξαθηήξεο ηνπ Θεφθξαζηνπ ( /5 π.υ., καζεηήο θαη ζπλερηζηήο ηνπ έξγνπ ηνπ Αξηζηνηέιε) ζηε ζπλέρεηα (Θεφθξαζηνπ. Υαξαθηήξεο, κηθ. Γθηξγθέλεο. Θεζζαινλίθε: Εήηξνο 2008). Απηφ ηνλ θαλφλα δεκηνπξγεί εθ λένπ θαη επαλεηζάγεη νπζηαζηηθά ν Μεγδάλεο ζηε λενειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα ηεο Οζσκαλνθξαηνχκελεο Κνδάλεο ησλ αξρψλ ηνπ 19 νπ αη.

167 Γηάγξακκα Σν καθξνθείκελν ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο θαη ε δεκηνπξγία θαλφλα απφ ην Υαξίζην Μεγδάλε ζην πιαίζην ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. Αξηζηνηέιεο ( π.υ.) Ζζηθά Διιεληθή θιαζζηθή αρταηόηεηα Θεφθξαζηνο ( /5 π.υ.) Υαξαθηήξεο L. Antonio Muratori ( ) La filosofia morale esposta e proposta ai giovani (1735) Γηαθωηηζκός Μεηάθξαζε: Ηψζεπνο Μνηζηφδαθαο ( /04) Ζζηθή θηινζνθία (1761 & 1762) Υαξίζηνο Μεγδάλεο ( ) Υαξαθηήξεο Ζζηθνί ή Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο (1818)

168 Καη νη ηξείο ιφγηνη, ππήξμαλ σο ζπγγξαθείο πνιπγξαθφηαηνη. Ο Serianni (2002:192) γξάθεη φηη ν Muratori ππνζηήξηδε κάιηζηα ζρεηηθά κε ηε γιψζζα, πσο ζα πξέπεη λα είλαη θαζαξή, θπζηθή, θαηαλνεηή έηζη ψζηε λα είλαη πξνζηηή θαη λα αξέζεη ζε φινπο. θνπφο ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηεο πξφδαο ζχκθσλα κε ηνλ ίδην είλαη ε επηθνηλσλία. Ο Μνηζηφδαθαο αξθεηέο θνξέο θαηεγνξήζεθε απφ ηνπο ζπληεξεηηθνχο αληηπάινπο ηνπ γηα ηελ απιφηεηα ηνπ ιφγνπ ηνπ θαη πσο δελ γλψξηδε ηελ ειιεληθή γιψζζα ζε βάζνο. Σν ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν αλέηξεςε ηηο θαηεγνξίεο σο αλππφζηαηεο. Ο Μεγδάλεο (1812:1) πίζηεπε επίζεο ζηελ επηθνηλσλία κέζσ ηνπ θαηαλνεηνχ γξαπηνχ ιφγνπ θαη ησλ θεηκέλσλ κε ζηφρν: «Υάξηλ, θαη σθέιεηαλ ησλ Φηινκαζψλ λέσλ ηνπ γέλνπο, θαη ησλ ηελ πνηεηηθήλ κεηεξρνκέλσλ». Ο Muratori θαη ν Μεγδάλεο είραλ άιια δχν θνηλά ζηνηρεία: ηηο βηβιηνζήθεο θαη ην γεγνλφο φηη ππήξμαλ κέιε εηαηξεηψλ. Ακθφηεξνη εκβάζπλαλ ζηνπο επηζηεκνληθνχο ηνκείο πνπ ζπγθέληξσλαλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο κέζσ ησλ κειεηψλ ηνπο ζηηο βηβιηνζήθεο φπνπ είραλ απξφζθνπηε πξφζβαζε. Ο κελ Muratori αξρηθά εξγάζηεθε ζηε θεκηζκέλε Ακβξνζηαλή βηβιηνζήθε ηνπ Μηιάλν (Segre, 2000:1134) φπνπ είρε πξφζβαζε ζε ζπάληεο ηζηνξηθέο πεγέο θαη έπεηηα ζηε βηβιηνζήθε ηεο Μφληελα πνπ δηεχζπλε γηα κηζφ πεξίπνπ αηψλα. Ο δε Μεγδάλεο, ππήξμε έλαο απφ ηνπο πξσηεξγάηεο ηεο αλαθαίληζεο θαη εκπινπηηζκνχ ηεο ΚΓΒΚ, ζηελ νπνία πξνζέθεξε ηηο ππεξεζίεο ηνπ θαη κειέηεζε ζρεδφλ νιφθιεξε ηε δσή ηνπ. Δπηπιένλ, ππήξμαλ ακθφηεξνη κέιε αλαλεσηηθψλ θηλεκάησλ-εηαηξηψλ: ν Μεγδάλεο είρε κπεζεί ζηε Φηιηθή Δηαηξεία απφ ην θίιν ηνπ Σαθηαηδή, ελψ ν Muratori ήηαλ κέινο ηεο Arcadia, θαηά ηνλ Γθηθφπνπιν (2005:73) «κηα κεηαξξχζκηζε ζηα γξάκκαηα, κε έλα ζπκβηβαζκφ αλάκεζα ζηελ αλαλέσζε θαη ηελ παξάδνζε» θαη ζχκθσλα κε ηνλ Asor Rosa (1985:349) πξφδξνκνο ησλ ηδεψλ ηεο Accademia dei pugni κε ην έξγν ηνπ I primi disegni della repubblica letteraria d Italia (1703). 6.5 Σν έξγν ηνπ Ησάλλε Αξηζηνθιένπο ( ): Ζζηθή θηινζνθία Ο Ησάλλεο Γεκεηξίνπ Αξηζηνθιένπο ( ) αζρνιήζεθε θπξίσο κε δεηήκαηα εζηθήο, θηινζνθίαο, ινγηθήο θαη ςπρνινγίαο δεκνζηεχνληαο ηα πεξηζζφηεξα έξγα ηνπ ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε:

169 - ρεδίαζκα πεξί δηαξξπζκήζεσο ησλ Η. ηαπξνπεγίσλ κνλαζηεξηώλ, Κσλ/πνιε 1871, ηχπνηο Αλαηνιηθνχ Αζηέξνο. - Φπρνινγία, Κσλ/πνιε 1879, ηχπνηο Βνπηπξά. - Λνγηθή, Κσλ/πνιε 1879, ηχπνηο Βνπηπξά. Αλάκεζα ζηα έξγα ηνπ ππάξρνπλ δχν ηίηινη πνπ πξαγκαηεχνληαη θηινζνθηθά δεηήκαηα: αξρηθά δεκνζίεπζε ηελ Δηζαγσγή ηεο θηινζνθίαο ζηελ Κσλ/πνιε ην 1879 κε δαπάλε ηνπ Αληψληνπ Βιαζηνχ ζην ηππνγξαθείν Βνπηπξά, κηα κηθξή θηινζνθηθή πξαγκαηεία έθηαζεο 56 ζειίδσλ. Λίγα ρξφληα αξγφηεξα αθνινχζεζε ε Ζζηθή Φηινζνθία, πνπ εθδφζεθε ζηελ Κσλ/πνιε ην 1883 επίζεο απφ ην ηππνγξαθείν Βνπηπξά, έλα έξγν έθηαζεο 219 ζειίδσλ. Σα εμσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο έθδνζεο είλαη ηα εμήο: ζρήκα 8 ν, κήθνο εληχπνπ 200mm, δεξκαηφδεην, 2 ζει. ρ.α. ζηελ αξρή θαη 5 ζει. ρ.α. ζην ηέινο. Ζ έληππε έθδνζε ηνπ 1883 εληνπίζηεθε ζηελ ΚΓΒΚ κε θσδηθφ Δ Σν θείκελν ηνπ Αξηζηνθιένπο Φηινζνθηθόλ απάλζηζκα. Ζζηθή Φηινζνθία πέξαζε ζηελ θαηνρή ηεο βηβιηνζήθεο σο δσξεά ηνπ Μεηξνπνιίηε Κνδάλεο Φσηίνπ ( ). Ο Φψηηνο Μαληάηεο είρε γελλεζεί ην 1840 ζηελ Πξίγθεπν, ην 1877 ρεηξνηνλήζεθε επίζθνπνο Δηξελνππφιεσο ζηε Βνπιγαξία φπνπ έκεηλε κέρξη ην 1906, πεξίνδν ησλ δησγκψλ ησλ Διιήλσλ. πλέρηζε ην έξγν ηνπ ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, κέρξη ην δηνξηζκφ ηνπ ην 1910 σο Μεηξνπνιίηεο εξβίσλ θαη Κνδάλεο, ζέζε ζηε νπνία παξέκεηλε κέρξη ην ζάλαηφ ηνπ ην Ζ Ζζηθή Φηινζνθία εθδφζεθε κε έμνδα ηνπ ίδηνπ ηνπ ζπγγξαθέα, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ ηίηιν ηεο έθδνζεο (1883:εμψθπιιν): «λπλ ην πξψηνλ εθδίδνηαη δαπάλε ηνπ ζπγγξαθέσο». ην νπηζζφθπιιν ηεο έθδνζεο ππάξρεη ε ζεκείσζε: «παλ αληίηππνλ κε θέξνλ ηελ ηδηφρεηξνλ ππνγξαθήλ κνπ θαηαδηψθεηαη ππφ ηνπ λφκνπ, σο πξνεξρφκελνλ εθ ηππνθινπίαο» θαη αθνινπζεί κε κπιέ κειάλη ε ηδηφρεηξε ππνγξαθή ηνπ Η. Γ. Αξηζηνθιένπο. Σν έξγν μεθηλά κε ηελ εηζαγσγή, ε νπνία απνηειείηαη απφ πέληε θεθάιαηα: Πίλαθαο Δηζαγσγηθά θεθάιαηα ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο Αξ. Κ. Σίηινο θεθαιαίνπ ειίδα 1 Οξηζκφο ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο 3 2 Γηαίξεζηο ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο 5 3 Υξεζηκφηεο ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο 6 4 Ννκηκφηεο ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο 8 5 ρέζηο ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο κεηά ηεο θπζηθήο Θενινγίαο 10

170 ηε ζπλέρεηα αθνινπζεί ην κέξνο Θεσξεηηθή Ζζηθή, πνπ απνηειείηαη απφ ηξία ηκήκαηα. Σν πξψην ηκήκα θέξεη ηνλ ηίηιν: «Πεξί ησλ ειαηεξίσλ ηεο βνπιήζεσο» θαη απνηειείηαη απφ ηέζζεξα θεθάιαηα: Πίλαθαο Σκήκα πξψην ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο Αξ. Κ. Σίηινο θεθαιαίνπ ειίδα 1 Γεληθή ηεο αλζξσπίλεο θχζεσο ζεσξία. Υαξαθηήξεο 15 δηαθξηηηθνί ηνπ ζψκαηνο θαη ηεο ςπρήο 2 Πεξηγξαθή ησλ ειαηεξίσλ ησλ αλζξσπίλσλ πξάμεσλ 23 3 Αλαζθεπή ηεο επί ηνπ αηζζήκαηνο εξεηδνκέλεο εζηθήο 36 4 Αλαζθεπή ηεο επί ηνπ ζπκθέξνληνο εξεηδνκέλεο εζηθήο 45 Πίλαθαο Σκήκα δεχηεξν ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο: «Πεξί ησλ αξρψλ ηεο εζηθήο» Αξ. Κ. Σίηινο θεθαιαίνπ ειίδα 1 Πεξί ηνπ αγαζνχ 57 2 Πεξί θαζήθνληνο 88 ηε ζειίδα 67 ηνπ θεθαιαίνπ «Πεξί ηνπ αγαζνχ» πεξηιακβάλνληαη νη «ραξαθηήξεο ηνπ εζηθνχ». Αθνινπζεί ην ηξίην ηκήκα ηνπ έξγνπ ηνπ Η. Γ. Αξηζηνθιένπο: Πίλαθαο Σκήκα ηξίην ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο: «Πεξί εζηθφηεηνο» Αξ. Κ. Σίηινο θεθαιαίνπ ειίδα 1 ηνηρεία ππνθεηκεληθά ηεο εζηθφηεηνο Πεξί αξεηήο θαη θαθίαο Πεξί δηθαηνζχλεο θαη πεξί θαζηεξψζεσο ηνπ εζηθνχ λφκνπ Πεξί ησλ δνθηκαζηψλ ηνπ παξφληνο βίνπ Πεξί κέιινληνο βίνπ θαη πεξί αζαλαζίαο ηεο ςπρήο 184 Σν έξγν ηνπ Η. Γ. Αξηζηνθιένπο νινθιεξψλεηαη κε ην ηειεπηαίν θεθάιαην πνπ πεξηιακβάλεη ηα ζπκπεξάζκαηα θαη θέξεη ηνλ ηίηιν: «Γεληθφλ ηεο εζηθήο ζπκπέξαζκα» ζηε ζειίδα 211 έσο ηε ζειίδα 219. Ο ηίηινο ηνπ βηβιίνπ ηνπ Η. Γ. Αξηζηνθιένπο είλαη φκνηνο κε ηε κεηάθξαζε ηνπ Μνηζηφδαθα Ζζηθή Φηινζνθία απνδεηθλχνληαο ηε δηαθεηκεληθή ηνπο ζρέζε θαη κε ην πξσηφηππν έξγν ηνπ Muratori.

171 Παξάιιεια ην πεξηερφκελν ηνπ βηβιίνπ ζρεηίδεηαη κε ηε κεηάθξαζε θαη ην πξσηφηππν αλαιχνληαο δεηήκαηα ηνπ πεδίνπ ηεο εζηθήο θηινζνθίαο. Δηθφλα Ζ Ζζηθή Φηινζνθία ηνπ 1883 ηνπ Ησάλλε Αξηζηνθιένπο ζε έθδνζε ηνπ ηππνγξαθείνπ Βνπηπξά ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε (εηθφλα απφ ηελ ςεθηαθή βηβιηνζήθε ηνπ Παλ. Κξήηεο:

172 ΚΔΦΑΛΑΗΟ VII. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ 7.1 Οη κεηαθξάζεηο σο θεηκεληθά ηεθκήξηα θαη ζπζηήκαηα κεηαθνξάο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ Σα θείκελα ησλ κεηαθξάζεσλ, είηε πξφθεηηαη γηα ρεηξφγξαθα είηε γηα έληππεο εθδφζεηο, απνηεινχλ ηεθκήξηα ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο ελφο πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο. Απφ ηε κειέηε ηεο ΚΓΒΚ θαη εηδηθφηεξα ησλ παιηψλ ηεο ζπιινγψλ έληππσλ εθδφζεσλ: ηεο ειιεληθήο θαη ηεο μελφγισζζεο, πξνέθπςε έλα ζψκα θεηκέλσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ηνπ νπνίνπ έλα κέξνο απνηεινχλ νη 28 κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά. Ζ ζπζηεκηθή θαη πεξηγξαθηθή αλάιπζε ηεο νκάδαο ηεθκεξίσλ ησλ κεηαθξάζεσλ αλέδεημε ηηο ρξνλνηνπηθέο ζπληεηαγκέλεο ηνπο θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. Ζ εθαξκνγή (Κνιπβά-Μαραίξα & Μπφξα-έληα, 1998:119) ηεο πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο ζηηο πνζνηηθέο κεηαβιεηέο ηεο κειέηεο, απνθάιπςε επίζεο ηηο πξνηηκήζεηο γηα ζπγθεθξηκέλα είδε κεηαθξάζεσλ φπσο θείκελα ινγνηερλίαο, ηζηνξίαο θαη γεσγξαθίαο. Παξάιιεια, κέζα απφ ηελ αλάιπζε ησλ πνηνηηθψλ κεηαβιεηψλ πξνέθπςαλ πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηνπο ηππνγξάθνπο-εθδφηεο ησλ ππφ κειέηε ηεθκεξίσλ, ηνπο ζπγγξαθείο, ηνπο κεηαθξαζηέο, ηνπο θηήηνξεο-δσξεηέο, ηηο επηινγέο ηνπο θαη ην ξφιν ηνπο σο παξάγνληεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο. Οη έληππεο εθδφζεηο κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ παξνπζηάδνπλ ρξνλνινγηθή ζπλέρεηα κε ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ην γεγνλφο φηη ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηνπο πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ θνξχθσζεο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ. χκθσλα κε ηνλ Κεραγηφγινπ ([1998] 2010:1), ε ηηαιηθή θαη ε γαιιηθή ήηαλ «νη δχν θχξηεο επξσπατθέο γιψζζεο εθθίλεζεο ησλ ειιεληθψλ κεηαθξάζεσλ ηνπ 18 νπ αη.». Οη κεηαθξάζεηο πνπ ζψδνληαη ζήκεξα ζηελ ΚΓΒΚ απνηεινχλ θεηκεληθά ηεθκήξηα δηαρξνληθψλ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ θαη επηθνηλσλίαο. Σν ζχλνιφ ηνπο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο έλα ζχζηεκα επαθήο θαη παξάιιεια δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ηνπ ΔΠ (δειαδή ησλ δηαθφξσλ ηηαιηθψλ πνιηηηζκηθά πεξηνρψλ θαη θπξίσο φπσο θάλεθε απφ ηελ έξεπλα απφ ηηο ηζηνξηθέο πφιεηο ηεο Βελεηίαο, Φισξεληίαο, Ρψκεο θαη Μηιάλνπ) κε ηνλ ΠΔ ηεο δπηηθνκαθεδνληθήο πφιεο ηεο Κνδάλεο ζηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο θαηάθηεζεο θαη επηθξάηεζεο ζηε ΝΑ Δπξψπε. χκθσλα κε ηε ζπζηεκηθή

173 πξνζέγγηζε ηνπ Hermans (1999: ) θάζε κεηάθξαζε κπνξεί λα ζεσξεζεί ηαπηφρξνλα σο απηφλνκν ζχζηεκα, ελψ παξάιιεια απνηειεί ζην πιαίζην ηεο κειέηεο καο αλαπφζπαζην κέξνο ηνπ ζπζηήκαηνο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηελ ΚΓΒΚ. Σα θείκελα ησλ κεηαθξάζεσλ σο θνξείο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη σο εξγαιεία εηζαγσγήο ησλ πιεξνθνξηψλ ζηνλ ΠΔ επεξέαζαλ κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ην αλαγλσζηηθφ θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλνληαλ θαη γηα ην νπνίν πξννξίδνληαλ. Κάζε κεηάθξαζε κπνξεί λα εμεηαζηεί σο μερσξηζηή πεξίπησζε. Ζ κειέηε πεξίπησζεο ηεο ηζηνξίαο θάζε θεηκέλνπ (Delabastita, 2008:242) γηα ην πψο πξαγκαηνπνηήζεθε, απφ πνηφλ ή πνηνπο, πφηε, πνπ, θάησ απφ πνηεο ζπλζήθεο, φπσο θαη ε πξφζεζε, ην λφεκα θαη ην απνηέιεζκα, απνηεινχλ αληηθείκελν δηαθνξεηηθήο έξεπλαο. ηελ πεξίπησζε ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηνλ ΠΔ ηεο Οζσκαληθήο Κνδάλεο, επηιέμακε ηπραία σο δείγκα θαη εμεηάζακε ηε δηαθεηκεληθή ιεηηνπξγία ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν ηεο κεηάθξαζεο ηεο Filosofia morale ηνπ A. L. Muratori απφ ηνλ Ηψζεπν Μνηζηφδαθα. Ζ έληππε έθδνζε ηεο κεηάθξαζεο, ε Ζζηθή Φηινζνθία, εληνπίζηεθε ζηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ ζε ηξία αληίηππα, σο δσξεά ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ θηεηφξσλ: - ηνπ επηζθφπνπ Θεφθηινπ, - ηνπ ιφγηνπ Υαξίζηνπ Μεγδάλε θαη - ηνπ ηεξνκνλάρνπ Μεζφδηνπ. Απφ ηε κειέηε ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξίπησζεο απνδείρζεθε ε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ ΠΔ ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν ηεθκεξηψλνληαο παξάιιεια θαη ηελ πνηνηηθή δηάζηαζε ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο (θεθ. VI), ηε κεηαθνξά θαη επίδξαζε πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη δεδνκέλσλ. Ζ πνζνηηθή δηάζηαζε ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο παξνπζηάζηεθε ζηε ζπζηεκηθή ζηαηηζηηθή πεξηγξαθηθή αλάιπζε ησλ ηεζζάξσλ νκάδσλ θεηκέλσλ ηεθκεξίσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο ζην θεθ. V. Σα θείκελα πνπ ηεθκεξηψλνπλ ηελ ηηαιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή ηεο Filosofia morale ηνπ A. L. Muratori ζε κεηάθξαζε ηνπ Ηψζεπνπ Μνηζηφδαθα θαη πνπ επίζεο εληνπίζηεθαλ ζην corpus ηεο παιηάο ζπιινγήο εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ είλαη: α) νη Υαξαθηήξεο εζηθνί ή Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ηνπ Υαξηζίνπ Μεγδάλε, πνπ εθδφζεθε ζηε Βηέλλε ην 1818 θαη β) ε Ζζηθή Φηινζνθία ηνπ Ησάλλε Αξηζηνθιένπο, πνπ εθδφζεθε αξθεηά αξγφηεξα ην 1883 ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε.

174 Ζ γεσπνιηηηζκηθή κεζνδνινγία ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο γηα ηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο πνπ αλαπηχμακε ζην θεθ. IV θαη εθαξκφζακε ζηα θεθ. V θαη VI έρεη δχν δηαζηάζεηο: κία δηάζηαζε πνζνηηθή θαη κία πνηνηηθή. Σν κνληέιν ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο γηα ηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ, απφ ηε κηα πιεπξά δηεξεπλά ηελ πνζνηηθή δηάζηαζε ηεο επηξξνήο κέζσ ηεο πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο αλάιπζεο ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ ζψκαηνο ηεο έξεπλαο (αξηζκφο έξγσλ, πνζφηεηεο παξαγσγήο θαη πνζνζηηαίεο αλαινγίεο, ρξνλνινγηθή, ηνπνινγηθή αλάιπζε θηι.) θαη απφ ηελ άιιε ηελ πνηνηηθή δηάζηαζε ηεο επηξξνήο κέζσ ηεο κειέηεο πεξίπησζεο ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ησλ κεηαθξάζεσλ θαη ηε ζπγθξηηηθή αλάιπζε ηνπ ηεθκεξίνπ-κεηάθξαζε κε ην πξσηφηππν θαη ηηο πηζαλέο επαλακεηαθξάζεηο (φπσο ε κειέηε ηεο κεηάθξαζεο ηεο La filosofia morale ηνπ Muratori). Σν δηάγξακκα ξνήο πνπ πξνέθπςε απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ κνληέινπ ζην πιαίζην απηήο ηεο κειέηεο παξνπζηάδεηαη ζην ζρήκα πνπ αθνινπζεί. ρήκα Σν κνληέιν πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ. Θεσξεηηθή βάζε: - Μεηαθξαζενινγία - Ηζηνξία ησλ κεηαθξάζεσλ - Γεσπνιηηηθή ησλ κεηαθξάζεσλ - Πνιηηηζκηθή γεσγξαθία. (Bassnett- McGuire, Lefevere, Woodsworth, Delisle, Toury, Zohar, Hermans, Vermeer, Lotma n, Torop, Baker, Venuti, Cronin, Osimo, Pym, Simeoni, Lambert) Δμάγσλ πνιηηηζκφο (ΔΠ): θεληξηθά πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα Γηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ κεηαθνξά πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ θαη επηδξάζεσλ κέζσ ηεο κεηάθξαζεο Πνιηηηζκφο εηζαγσγήο (ΠΔ): πεξηθεξεηαθά πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα.

175 Υξνλφηνπνο ησλ κεηαθξάζεσλ. Καζνξηζκφο ηνπ πιαηζίνπ ησλ ζπληεηαγκέλσλ ηεο έξεπλαο: Υξνλνινγηθέο ζπληεηαγκέλεο Υσξηθέο ζπληεηαγκέλεο Πνιηηηζκηθέο ζπληεηαγκέλεο Έξεπλα πεδίνπ: 1. Δληνπηζκφο ησλ ππφ κειέηε θεηκέλσλ (ηεθκεξίσλ) θαη δηακφξθσζε - ζρεκαηηζκφο ηνπ corpus έξεπλαο, 2. Καηαζθεπή εληχπνπ παξαηήξεζεο θαη ζπιινγή ζηνηρείσλ ησλ θεηκέλσλ πνπ απνηεινχλ ην corpus έξεπλαο, 3. Γεκηνπξγία βάζεο δεδνκέλσλ απφ ηα ζπιιερζέληα ζηνηρεία. Καηεγνξηνπνίεζε ησλ θεηκέλσλ ζε νκάδεο πιεζπζκνχ ή corpora βάζεη θξηηεξίσλ απφ ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. π.ρ. απφ ηηο δχν παιαηέο ζπιινγέο εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ πξνέθπςαλ νη παξαθάησ ηέζζεξηο νκάδεο θεηκέλσλ: 1. Μεηαθξάζεηο απφ it el, 2. Διιεληθέο εθδφζεηο (el) ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο, 3. Πξσηφηππα ηηαιηθά έξγα (it), 4. Ξελφγισζζεο εθδφζεηο ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο.

176 Καηαζθεπή ησλ ρξνλνινγηθψλ, ρσξηθψλ, πνιηηηζκηθψλ, πνζνηηθψλ θαη πνηνηηθψλ κεηαβιεηψλ ηεο έξεπλαο. πζηεκηθή αλάιπζε ηνπ ππφ κειέηε corpus. Πεξηγξαθηθή ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ κεηαβιεηψλ. Γεδνκέλα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ κεηαβιεηψλ. Δμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ. Υαξηνγξαθηθή απεηθφληζε ηεο γεσπνιηηηθήο θαη ηεο πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο ηεο κεηάθξαζεο Μειέηε πεξίπησζεο γηα ηελ απφξξηςε ή ηεθκεξίσζε ηεο άζθεζεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ζηνλ ΠΔ: Γηεξεχλεζε εηζαγσγήο πνιηηηζκηθψλ πιεξνθνξηψλ κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ησλ κεηαθξάζεσλ θαη ηεο δεκηνπξγίαο θαλφλα ζηνλ ΠΔ. Σν κνληέιν πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ είλαη ειαζηηθφ θαη επέιηθην ψζηε λα κπνξεί λα πξνζαξκνζηεί αλαιφγσο ησλ απαηηήζεσλ ηεο έξεπλαο. Οη ελδερφκελεο αιιαγέο πνπ κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ εμαξηψληαη θπξίσο απφ ην πιαίζην, ην επίπεδν αλαθνξάο, ηηο ζπληεηαγκέλεο ηνπ ρξνλφηνπνπ θαη απφ ηα θξηηήξηα επηινγήο ηνπ ζψκαηνο ηεο έξεπλαο.

177 7.2 Ζ επηξξνή ηεο κεηάθξαζεο ζηνλ Πνιηηηζκφ Δηζαγσγήο (ΠΔ) θαη ζηελ εμέιημε ησλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο Ζ επηξξνή ηεο κεηάθξαζεο ζε έλα πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα εηζαγσγήο (ΠΔ) κπνξεί λα επηβεβαησζεί απφ ηελ χπαξμε θεηκεληθψλ ηεθκεξίσλ, ε κειέηε ησλ νπνίσλ πξνζθέξεη απαληήζεηο ζρεηηθά κε ην είδνο, ην πεξηερφκελν θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο αζθεζείζαο επίδξαζεο. Γελ κπνξνχκε λα θάλνπκε ιφγν γεληθά γηα δηαπνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ή αζθεζεί πνηέ. ηελ πεξίπησζε ησλ παιαηψλ ζπιινγψλ ηεο ΚΓΒΚ (ειιεληθή θαη μελφγισζζε) κπνξνχκε λα απνθιείζνπκε ππνζέζεηο πεξηπηψζεσλ δηαπνιηηηζκηθψλ επηξξνψλ πξνεξρφκελσλ απφ πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα φπσο γηα παξάδεηγκα ηεο Κίλαο ή ηεο Ηαπσλίαο. Μειεηψληαο ηελ ηηαιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή ζηε βηβιηνζήθε, δηαπηζηψζακε επίζεο έλα κεγάιν αξηζκφ ηεθκεξίσλ γαιιηθνχ, γεξκαληθνχ θαη αγγιηθνχ ελδηαθέξνληνο ηα νπνία πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ηα πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα ηεο Αγγιίαο, ηεο Γεξκαλίαο θαη ηεο Γαιιίαο πνπ απνηεινχλ παξάιιεια εγεκνληθνχο, θεληξηθνχο θαη εμάγνληεο πνιηηηζκνχο ζε ζρέζε κε ην λενειιεληθφ πνιηηηζκφ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ ηνπ Οζσκαληθνχ δπγνχ ( ). Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή είλαη επίζεο ε παξνπζία ζηελ ΚΓΒΚ πιήζνπο έληππσλ θεηκέλσλ ζηα ιαηηληθά. Οη παξαπάλσ επηξξνέο επηβεβαηψλνληαη απφ ηελ χπαξμε ζεκαληηθνχ αξηζκνχ κεηαθξάζεσλ ζηηο παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ απφ ηηο αληίζηνηρεο γιψζζεο πνπ πξναλαθέξζεθαλ (it, fr, de, lat). Βέβαηα, ε χπαξμε απφ κφλε ηεο ελφο corpus κεηαθξάζεσλ απφ έλα άιιν πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα, δελ ζπλεπάγεηαη άκεζα δηαπίζησζε άζθεζεο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο, αιιά απνηειεί αλακθηζβήηεηα ηζρπξή έλδεημε δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ θαη επηθνηλσλίαο. Δίλαη πηζαλφ ε κειέηε ησλ θεηκέλσλ λα νδεγήζεη ζην ζπκπέξαζκα φηη νη κεηαθξάζεηο παξέκεηλαλ ζην πεξηζψξην ρσξίο αληαπφθξηζε απφ ην αλαγλσζηηθφ θνηλφ, αλελεξγέο, ρσξίο ηχρε θαη λα πέξαζαλ ελδερνκέλσο ζηε ιήζε ρσξίο λα αθήζνπλ ίρλε απφ ην πέξαζκά ηνπο ζηνλ ΠΔ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε εηζαγσγή θαη πξφζιεςε θάπνησλ θεηκέλσλ δηακέζνπ ησλ κεηαθξάζεσλ θαη κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ηνπο, κπνξεί λα απνδείρζεθε επηηπρήο θαηά ην παξειζφλ, κε επξεία δηάδνζε ζην αλαγλσζηηθφ θνηλφ, επαλεθδφζεηο, επαλακεηαθξάζεηο θαη ηδηαίηεξε επηξξνή ζην πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα ηεο

178 ρψξαο ππνδνρήο-εηζαγσγήο κε ελδερφκελν απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία θαλφλα ή καθξνθεηκεληθψλ ζρέζεσλ. χκθσλα κε ην ηζηνξηθφ παξνπζίαζεο ηεο ΚΓΒΚ ( ηηο 10 Ηνπιίνπ 1923, έγηλαλ παλεγπξηθά ηα εγθαίληα ηεο Γεκνηηθήο Βηβιηνζήθεο. Μεηά ηνλ αγηαζκφ αθνινχζεζαλ ραηξεηηζκνί θαη νκηιίεο. Κεληξηθφο νκηιεηήο ν Γηψξγνο Παλαγησηίδεο, δηεπζπληήο ηφηε ηνπ Γηδαζθαιείνπ, ν νπνίνο αλέπηπμε ιεπηνκεξψο ηελ ηζηνξία ηεο παιηάο θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο λέαο βηβιηνζήθεο. Σελ πξνεγνχκελε είρε ππνγξαθεί ην ζρεηηθφ πξσηφθνιιν κε ην νπνίν παξαδίδνληαλ ε πεξηνπζία ηνπ ζσκαηείνπ ζην Γήκν, ππφ ηνλ εηδηθφ φξν φηη: «ε εηο βηβιία, πεξηνδηθά θαη εθεκεξίδεο πεξηνπζία δελ δύλαηαη λα εθπνηεζεί ή λα δηαηεζεί άιισο ππό ηνπ Γήκνπ Κνδάλεο εη κε πξνο ρξήζηλ ζσκαηείνπ έρνληνο ηνλ απηόλ σο πξνο ην Αλαγλσζηήξηνλ ζθνπόλ ή πξνο ίδξπζηλ Αλαγλσζηεξίνπ». Σα βηβιία πνπ παξαδφζεθαλ ηφηε ζην Γήκν αλέξρνληαλ ζε ηφκνπο. Απφ ηνλ πξφινγν ηνπ Καηαιόγνπ εληύπσλ δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο. Μέξνο πξώηνλ. Έληππα εθδόζεσλ πιελ ησλ μελνγιώζζσλ ηνπ εθφξνπ ηεο δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Νηθνιάνπ Γειηαιή (1948:ζ -η ) πιεξνθνξνχκαζηε φηη: Σνλ Ηνχληνλ ηνπ 1923, φηε ε θνηλνηηθή βηβιηνζήθε παξερσξήζε εηο ηνλ Γήκνλ Κνδάλεο, εξίζκεη, θαηά ην ζπληαρζέλ πξσηφθνιινλ παξαδφζεσο, 7300 ηφκνπο. ήκεξνλ [1948] αξηζκεί αχηε πιένλ ησλ ηφκσλ. Ο θαηάινγνο νχηνο πεξηνξίδεηαη εηο ηα έληππα ηεο βηβιηνζήθεο κέρξη ηνπ 1832, εηο ηαχηα κάιηζηα δελ ζπκπεξηειήθζεζαλ ηζάξηζκα πεξίπνπ μελφγισζζα ή ππφ μελφθσλνλ ηίηινλ θεξφκελα έληππα. πσο πιεξνθνξνχκαζηε επνκέλσο, ν αξηζκφο ησλ μελφγισζζσλ ηφκσλ ηεο βηβιηνζήθεο ήηαλ ζρεδφλ ηζάξηζκνο κε απηφλ ησλ ειιελφγισζζσλ. ην ηέινο ηεο ρξνληθήο πεξηφδνπ πνπ εξεπλήζακε, δειαδή θαηά ηελ απειεπζέξσζε απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ ην 1912, ν ζπλνιηθφο αξηζκφο βηβιίσλ ήηαλ θαηά πξνζέγγηζε 6 έσο ηφκνη, ελψ ν αξηζκφο ησλ μελφγισζζσλ εθδφζεσλ αλέξρνληαλ πεξίπνπ ζε 3000 ηφκνπο. Σν θεηκεληθφ πνιηηηζκηθφ θεθάιαην ησλ 3000 πεξίπνπ μελφγισζζσλ ηφκσλ ηεο βηβιηνζήθεο (θπξίσο γεξκαληθψλ, γαιιηθψλ, αγγιηθψλ, ιαηηληθψλ θαη ηηαιηθψλ εθδφζεσλ) απνηέιεζε παξάγνληα δηαπνιηηηζκηθήο επαθήο θαη επηξξνήο ζε κηθξφηεξν

179 ή κεγαιχηεξν βαζκφ γηα ηνλ ΠΔ ηεο Οζσκαλνθξαηνχκελεο Κνδάλεο. Ζ επηξξνή απνηππψλεηαη θπξίσο ζην έξγν (ινγνηερληθφ, κεηαθξαζηηθφ ή επηζηεκνληθφ) θαη ζηηο επηινγέο ησλ ινγίσλ ηεο πεξηνρήο θαη ησλ θχθισλ πνπ δηακνξθψζεθαλ γχξσ απφ ηελ θνηλνηηθή βηβιηνζήθε θαη ηα ζρνιεία ηεο Κνδάλεο θαηά ηελ Σνπξθνθξαηία. 7.3 Πνιηηηζκηθή γεσγξαθία θαη γεσπνιηηηθή ησλ κεηαθξάζεσλ: άμνλεο, δηαδξνκέο θαη ράξηεο Οη κεηαθξάζεηο σο θεηκεληθά πνιηηηζκηθά πξντφληα θαη ηεθκήξηα έρνπλ ηεο δηθή ηνπο πνιηηηζκηθή γεσγξαθία φπσο θαη γεσπνιηηηθή ζεψξεζε θαη ιεηηνπξγία. χκθσλα κε ην Μάδε (2002:141) «ζα κπνξνχζακε αβίαζηα λα κηιήζνπκε γηα κηα Γεσπνιηηηθή ηεο Μεηάθξαζεο ζηελ ππεξεζία ηεο επξχηεξεο Γεσπνιηηηθήο ησλ Πνιηηηζκψλ έρνληαο αληηιεθζεί ηε ζηξαηεγηθή ζεκαζία θαη ρξήζε ηεο». Οη κεηαθξάζεηο απνηεινχλ επίζεο κέξνο ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ κηαο πεξηνρήο. Ζ πνιηηηζκηθή γεσγξαθία θαη ε γεσπνιηηηθή ησλ κεηαθξάζεσλ πεξηγξάθνπλ, αλαιχνπλ θαη εμεγνχλ ζπζηεκηθά ηηο ρξνλνηνπηθέο ζπληεηαγκέλεο ηνπο σο πνιηηηζκηθφ θεθάιαην, κε ηε βνήζεηα ηξηψλ εξγαιείσλ πνπ αλήθνπλ ζην πεδίν ηεο επηζηήκεο ηεο ραξηνγξαθίαο: - άμνλεο, - δηαδξνκέο, - ζεκαηηθνί ράξηεο. ην πιαίζην ηεο «Γεσπνιηηηθήο ηεο Μεηάθξαζεο» (Μάδεο, 2002:141) δηεξεπλψληαη ηα θείκελα θαη εηδηθφηεξα νη κεηαθξάζεηο σο κεραληζκνί πνιηηηζκηθήο επηξξνήο, νη νπνίεο ραξάζζνπλ ηηο δηθέο ηνπο ηδηαίηεξεο δηαδξνκέο ζηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξίαο ηνπο. Σν ηαμίδη ησλ θεηκέλσλ απφ ηνλ ηφπν παξαγσγήο πξνο ηνλ ηφπν θαηαλάισζεο είλαη έλα γεγνλφο ην νπνίν επεξεάδεηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο φπσο ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, ηελ θνηλσληθή εξεκία, ην βαζκφ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ θαη επηθνηλσλίαο, ην πλεπκαηηθφ επίπεδν, ηηο αλάγθεο ηεο θνηλσλίαο γηα ηερληθή, ζεσξεηηθή, θηινζνθηθή ή ζενινγηθνχ πεξηερνκέλνπ γλψζε, ηηο ζρέζεηο εγεκνλίαο, ηε ζέζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ ζπζηήκαηνο εηζαγσγήο ζε ζρέζε κε ην εμάγσλ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα θηι. Σα ηαμίδηα, νη δηαδξνκέο ησλ έληππσλ θεηκέλσλ ή θαη ησλ

180 ρεηξνγξάθσλ απνηππψλνληαη ζε κεγέζε πνζνηηθά θαη πνηνηηθά θαη δηεγνχληαη ηζηνξίεο κε ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν θακηά θνξά ελδηαθέξνλ. Γηα παξάδεηγκα, ε χπαξμε 100 ιεμηθψλ ηεο γαιιηθήο γιψζζαο ζε κηα βηβιηνζήθε ηνπ ειιεληθνχ ρψξνπ γηα έλα νξηζκέλν ρξνλνινγηθά δηάζηεκα κειέηεο θαη ηαπηφρξνλα ε αλππαξμία ιεμηθψλ ηεο αγγιηθήο, δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί ηπραία, αληίζεηα απνδεηθλχεη κηα πξνηίκεζε θαη κηα επηινγή ησλ θαηνίθσλ ηεο πεξηνρήο γηα ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. ηελ πεξίπησζε πνπ νη κεκνλσκέλεο δηαδξνκέο ησλ εληχπσλ θεηκέλσλ ή ησλ ρεηξνγξάθσλ απνθηνχλ καδηθέο δηαζηάζεηο, είηε πνζνηηθά είηε θαη πνηνηηθά, ηφηε δηακνξθψλνληαη νη άμνλεο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο φπσο ην ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηνπ άμνλα Βειηγξαδίνπ Θεζζαινλίθεο ή αιιηψο Μνξάβα Αμηνχ εηζαγσγήο βηβιίσλ απφ ηε Βηέλλε, ηε Βνπδαπέζηε, ηελ Σεξγέζηε θαη άιιεο πεξηνρέο ηεο γεξκαληθήο θαη απζηξνπγγξηθήο επηθξάηεηαο. Οη παξαπάλσ δηαδξνκέο ή άμνλεο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο καδί κε ηα πνζνηηθά θαη πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο φπσο θαη νη ρξνλνηνπηθέο ζπληεηαγκέλεο ηνπ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ ησλ κεηαθξάζεσλ σο θεηκεληθά ηεθκήξηα, απνηππψλνληαη ζε εηδηθνχο ράξηεο, νη νπνίνη νλνκάδνληαη ζεκαηηθνί ή θαη πνιηηηζκηθνί. Οη ζεκαηηθνί ράξηεο δελ έρνπλ σο θχξην ζηφρν ηνπο ηελ θαηαγξαθή ησλ θπζηθψλ ή γεσγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ κηαο πεξηνρήο αιιά ηελ απνηχπσζε ησλ ζεκαηηθψλ ή πνιηηηζκηθψλ δεδνκέλσλ, ησλ ξνψλ, ησλ πνηνηηθψλ ή πνζνηηθψλ κεηαβιεηψλ κηαο γεσγξαθηθήο πεξηνρήο. Ο ράξηεο απνηππψλεη ην νδηθφ θαη κεηαθνξηθφ δίθηπν ηεο πεξηνρήο ηεο Κνδάλεο θαηά ηνλ 19 ν αη. πσο είδακε (Καξαλάζηνο, 2001: ) καδί κε ηα ππφινηπα εηζαγφκελα αγαζά απφ ηελ Κεληξηθή Δπξψπε εηζάγνληαλ θαη ηα ηππσκέλα βηβιία ζηηο Σνπξθνθξαηνχκελεο πεξηνρέο. Ο Απζηξννπγγξηθφο ράξηεο (1900) δείρλεη ηνπο άμνλεο επηθνηλσλίαο ηεο Κνδάλεο: Γ πξνο ηάηηζηα θαη Καζηνξηά, Β πξνο Μνλαζηήξη, Α πξνο Θεζζαινλίθε.

181 Υάξηεο Σν ζχζηεκα νδηθψλ αμφλσλ θαη κεηαθνξψλ ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία: Ζ πεξηνρή ηεο Κνδάλεο, ηάηηζηαο θαη Καζηνξηάο φπσο ήηαλ ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ θαη αξρέο ηνπ 20 νπ αη. Απφζπαζκα ράξηε απφ ηελ 3 ε ραξηνγξάθεζε ηεο ζηξαηησηηθήο ππεξεζίαο ηεο Απζηξνπγγαξίαο ηνπ Σίηινο θχιινπ: Janina, αξηζκφο θ , ραξηνγξάθνη: R. Dokaupil, A. Vogel θαη A. Krulis, θιίκαθα 1: , Βηέλλε Καηά ηε κειέηε πεξίπησζεο ηεο κεηάθξαζεο ηνπ Ηψζεπνπ Μνηζηφδαθα ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο ηνπ L. A. Muratori, πέξα απφ ηελ παιηά ειιελφγισζζε ζπιινγή ( ) ηεο ΚΓΒΚ, ν πξψηνο ηφκνο ηεο κεηάθξαζεο εληνπίζηεθε επίζεο θαη ζηε Μαλνχζεηα Γεκφζηα Κεληξηθή Βηβιηνζήθε ηεο ηάηηζηαο (ΓΚΗΒ), κηα βηβιηνζήθε κε παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά κε απηά ηεο ΚΓΒΚ φζνλ αθνξά ηηο ζπλζήθεο

182 δηακφξθσζεο, ην πεξηερφκελν θαη ην πνιηηηζκηθφ ηεο πεξηβάιινλ. Ο αξηζκφο εηζαγσγήο ηνπ πξψηνπ ηφκνπ πνπ βξίζθεηαη ζηε βηβιηνζήθε ηεο ηάηηζηαο είλαη 2590 θαη εηζήρζε σο δσξεά ησλ αδεξθψλ Κ. Υ. Ησάλλνπ ζηηο 15 Μαξηίνπ Σν γεγνλφο ηνπ εληνπηζκνχ ηεο κεηάθξαζεο ζηηο βηβιηνζήθεο ηεο ηάηηζηαο θαη ηεο Κνδάλεο απνδεηθλχεη ηα γεσγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηάδνζεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο έθδνζεο κέρξη ην Οη κεηαθξάζεηο έρνπλ επνκέλσο ηε δηθή ηνπο πνιηηηζκηθή γεσγξαθία πνπ βαζίδεηαη σο έλα βαζκφ ζηηο ρξνλνηνπηθέο ζπληεηαγκέλεο ηνπο. Σέινο, φζνλ αθνξά ηε ζχγρξνλε επνρή, ε ζπγθεθξηκέλε έθδνζε εληνπίζηεθε επίζεο ζηελ ςεθηαθή ζπιινγή Διιελνκλήκσλ θαη ζηε ζπιινγή παιαηψλ εληχπσλ ηνπ ΑΠΘ. ΚΔΦΑΛΑΗΟ VIII. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 8.1 Δπξήκαηα θαη απαληήζεηο ζηα εξσηήκαηα ηεο έξεπλαο ην θεθάιαην απηφ ηεο δηαηξηβήο, θαηαγξάθνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο γηα ηελ ηηαιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή ζηηο παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ εθδφζεσλ ηεο ΚΓΒΚ, παξνπζηάδνληαη ηα επξήκαηα γηα ην Corpus ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά θαη αλαιχνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο κειέηεο πεξίπησζεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν ηεο κεηάθξαζεο ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο ηνπ L. A. Muratori. ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδνληαη νη απαληήζεηο ησλ εξσηεκάησλ πνπ έζεζε αξρηθά ε παξνχζα εξεπλεηηθή πξνζπάζεηα. Σν πξψην ζεκείν ζην νπνίν πξφθεηηαη λα ζηαζνχκε αθνξά ην γεσγξαθηθφ ρψξν ηεο έξεπλαο. Ζ Γπηηθή Μαθεδνλία κέρξη ζήκεξα βξίζθνληαλ έμσ απφ ηα ελδηαθέξνληα ησλ κειεηεηψλ είηε ηνπ επηζηεκνληθνχ πεδίνπ ηεο κεηάθξαζεο είηε ησλ ηηαιηθψλ ζπνπδψλ. Οη γεσγξαθηθέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο νη νπνίεο ζπγθέληξσλαλ ζηα παξειζφλ θαη ζπλερίδνπλ λα καγλεηίδνπλ θπξίσο ην ελδηαθέξνλ ησλ κειεηεηψλ είλαη νη πεξηθέξεηεο ηεο Κξήηεο, ηα Γσδεθάλεζα, νη Κπθιάδεο, ηα Ηφληα λεζηά θαη ε Κχπξνο. Ζ δηθαηνινγεκέλε απηή έιμε νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα δεηήκαηα ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο εκθαλίδνληαη εληνλφηεξα ζε εθείλεο ηηο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο ζηηο νπνίεο θαηά ην παξειζφλ αζθήζεθε έληνλε

183 ηηαιηθή επίδξαζε ζε νηθνλνκηθφ, δηνηθεηηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ επίπεδν εμαηηίαο ηεο Δλεηνθξαηίαο. Ζ παξνχζα δηαηξηβή έζεζε σο αξρηθφ ηεο ζηφρν λα δηεξεπλήζεη ηελ χπαξμε ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο ηεθκεξίσλ: α. πξσηφηππσλ θεηκέλσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα, β. κεηαθξάζεσλ θαη γ. γεληθφηεξα έληππσλ εθδφζεσλ θεηκέλσλ ηηαιηθνχ ή ηηαιν-ειιεληθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο, ζε κηα απφ ηηο αληηπξνζσπεπηηθφηεξεο βηβιηνζήθεο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, ηελ ηζηνξηθή ΚΓΒΚ. Οη βηβιηνζήθεο δελ απνηεινχλ κφλν ηξάπεδεο δεδνκέλσλ, θηβσηνχο γλψζεο θαη πιεξνθνξηψλ αιιά θαη ρψξνπο ζπγθέληξσζεο θεηκεληθνχ πνιηηηζκηθνχ θεθαιαίνπ. Σν θεηκεληθφ πνιηηηζκηθφ θεθάιαην απνηειείηαη απφ ρεηξφγξαθα, θψδηθεο, έληππεο εθδφζεηο, δηνηθεηηθά ή δηπισκαηηθά έγγξαθα, ρεηξφγξαθα θαη δηάθνξεο άιιεο κνξθέο θεηκέλσλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε κειέηε πεξηνξίζηεθε ζηηο έληππεο εθδφζεηο ησλ δχν παιαηψλ ζπιινγψλ ηεο ΚΓΒΚ, ηεο ειιελφγισζζεο θαη ηεο μελφγισζζεο νη νπνίεο ζρεκαηίζηεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Οζσκαληθήο πεξηφδνπ. Ζ έξεπλα επαιήζεπζε ηελ χπαξμε κηαο ζπιινγήο έληππσλ εθδφζεσλ θεηκέλσλ ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο, έλα κέξνο ηεο νπνίαο απνηειεί παξάιιεια πνιηηηζκηθφ θεθάιαην κεηαθξαζηηθνχ ελδηαθέξνληνο. Ζ αλάιπζε ησλ ρξνλνηνπηθψλ ζπληεηαγκέλσλ ησλ θεηκέλσλ νδήγεζε ζηελ θαηαλφεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ, ηεο πξνέιεπζεο θαη ηεο επηξξνήο πνπ άζθεζε ην Corpus ηηαιν-ειιεληθνχ ελδηαθέξνληνο. Απφ ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο παιηέο ζπιινγέο εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ εληνπίζηεθαλ 152 ηίηινη ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο, δειαδή ην ηηαιηθφ απνηχπσκα ζηε βηβιηνζήθε, νη νπνίνη απνηέιεζαλ ην ηειηθφ Corpus κειέηεο θαη θαηεγνξηνπνηήζεθαλ ζηηο εμήο ηέζζεξηο νκάδεο ηεθκεξίσλ: I. Απφ ηελ παιαηά ζπιινγή ειιεληθψλ έληππσλ εθδφζεσλ ηεο ΚΓΒΚ ( ) πξνέθπςε ην ζψκα ηεο COIG (58 ηίηινη) ην νπνίν απνηειείηαη απφ ηηο νκάδεο: 1. COIG2 (ειιεληθέο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, 30 ηίηινη) & 2. Μεηαθξάζεηο απφ ηηαιηθά ζε ειιεληθά (28 ηίηινη). II. Απφ ηελ παιαηά ζπιινγή μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ΚΓΒΚ (έληππεο μελφγισζζεο εθδφζεηο έσο ην 1912) πξνέθπςε ην ζψκα ηεο COIT (94 ηίηινη) ην νπνίν απνηειείηαη απφ ηηο εμήο νκάδεο ηεθκεξίσλ: 3. COIT2 (ηηαιηθέο θαη μελφγισζζεο εθδφζεηο ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, 56 ηίηινη) & 4. Ηηαιηθά πξσηφηππα έξγα (38 ηίηινη).

184 Σα παξαπάλσ θείκελα πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ, θαηαγξάθεθαλ θαη ζπγθεληξψζεθαλ ζε κηα βάζε δεδνκέλσλ ε νπνία θαηαζθεπάζηεθε γηα ην ζθνπφ απηφ. ηε ζπλέρεηα, ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θεηκέλσλ αλαιχζεθαλ κε ηε βνήζεηα πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ κεηαβιεηψλ θαη δεηθηψλ ηεο πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο. Απφ ηελ αλάιπζε πξνέθπςε φηη νη πεξηζζφηεξνη ηίηινη πξνέξρνληαλ απφ ηε Βελεηία θαη απφ ηε Βηέλλε φπνπ θαη είραλ εθδνζεί. Απφ ηελ εθαξκνγή ηεο ζεκαηηθήο αλάιπζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ παξαηεξήζεθε πξνηίκεζε ζε ηξείο θπξίσο θαηεγνξίεο θεηκέλσλ: 1. Μεηαθξάζεηο ινγνηερλίαο, ηζηνξίαο, 2. Δθδφζεηο γηα ηελ εθκάζεζε ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο (γξακκαηηθέο, ιεμηθά) θαη 3. Πξσηφηππα θείκελα ηηαιηθήο ινγνηερλίαο Ζ ρξνλνινγηθή αλάιπζε έδεημε φηη ε πιεηνςεθία ησλ ηίηισλ έρεη εθδνζεί θαηά ην 18 ν θαη 19 ν αηψλα. Παξφια απηά ε ζπιινγή ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο ηεο ΚΓΒΚ παξνπζηάδεη ρξνλνινγηθή ζπλέρεηα απφ ηελ ίδξπζε ηεο βηβιηνζήθεο ζηα κέζα ηνπ 17 νπ αη. έσο θαη ην 1912, έηνο ηεο απειεπζέξσζεο απφ ηνλ Οζσκαληθφ δπγφ θαη ελζσκάησζεο ηεο πεξηνρήο ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα. Σν Corpus παξνπζηάδεη ρξνλνινγηθή θνξχθσζε θαη ζηηο ηέζζεξηο νκάδεο ηεθκεξίσλ θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ φπσο θάλεθε απφ ηα δηαγξάκκαηα αλάιπζεο ζην 5 ν θεθάιαην. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ πνηνηηθψλ κεηαβιεηψλ ηνπ Corpus πξνέθπςε έλαο κεγάινο αξηζκφο θαη πνηθηιία εθδνηηθψλ νίθσλ πξνέιεπζεο ησλ θεηκέλσλ, ηππνγξαθείσλ θαη ηππνγξάθσλ, ζπγγξαθέσλ, κεηαθξαζηψλ, θηεηφξσλ ησλ θεηκέλσλ θαη δσξεηψλ ζηε βηβιηνζήθε. Σα ζηνηρεία απηά απνδεηθλχνπλ φηη δελ πξφθεηηαη γηα κηα κνλνδηάζηαηε ζπιινγή αιιά γηα έλα θεηκεληθφ πνιηηηζκηθφ θεθάιαην ην νπνίν δηακνξθψζεθε ζηε δηάξθεηα ζρεδφλ ηξηψλ αηψλσλ απφ δηαθνξεηηθέο πεγέο θαη ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα θνηλφ παξνλνκαζηή: ην γεγνλφο φηη ηα πεξηζζφηεξα θείκελα εηζήιζαλ ζηελ ΚΓΒΚ σο απνηέιεζκα δσξεψλ, θιεξνδνηεκάησλ ή επγεληθψλ ρνξεγηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη 28 κεηαθξάζεηο απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά παξνπζηάδνπλ παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά θαη αλάινγεο ρξνλνηνπηθέο ζπληεηαγκέλεο. Ζ πιεηνςεθία ησλ κεηαθξάζεσλ πξνέξρεηαη απφ ηε Βελεηία θαη ηε Βηέλλε, γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη ηε ζπλέρεηα θαη ηε δηάξθεηα ησλ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρέζεσλ κε ηηο ηζρπξέο ειιεληθέο θνηλφηεηεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πφιεσλ πνπ απνηεινχζαλ παξάιιεια εθδνηηθά θέληξα ηεο επνρήο. Ζ νκάδα πιεζπζκνχ ησλ κεηαθξάζεσλ παξνπζηάδεη επίζεο πνηθηινκνξθία φζνλ αθνξά ηα ηππνγξαθεία πξνέιεπζεο, ηνπο

185 εθδνηηθνχο νίθνπο παξαγσγήο, ηνπο ζπγγξαθείο, ηνπο κεηαθξαζηέο θαη ηνπο δσξεηέο. Οη πεξηζζφηεξεο κεηαθξάζεηο αλήθνπλ επίζεο ζηελ πεξίνδν ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ θαη ην ζεκαηηθφ πεξηερφκελφ ηνπο ήηαλ θπξίσο ινγνηερληθφ, ηζηνξηθφ ή γεσγξαθηθφ. Ζ χπαξμε ηνπ Corpus ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηελ ΚΓΒΚ, παξείρε ηα δεδνκέλα θαη ηηο πιεξνθνξίεο πνπ αλαδεηθλχνπλ θαη ραξηνγξαθνχλ ηηο ηζηνξηθέο δηαδξνκέο ησλ βηβιίσλ ή γεληθφηεξα ησλ εληχπσλ εθδφζεσλ απφ ηηο πεξηνρέο παξαγσγήο ηνπο ζηελ Κεληξηθή Δπξψπε πξνο ηε Γπηηθή Μαθεδνλία θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηελ Κνδάλε. Με ηνλ ίδην ηξφπν πνπ κεηαθέξνληαλ θαη ηα ππφινηπα πξντφληα, εηζάγνληαλ θαη ηα βηβιία ζηηο Οζσκαλνθξαηνχκελεο πεξηνρέο. Οη άμνλεο επηθνηλσλίαο θαη εηζαγσγήο ησλ πνιηηηζκηθψλ πξντφλησλ ηαπηίδνληαλ κε απηνχο ησλ θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ. Απνδείρζεθε φηη θχξηνη άμνλεο επηθνηλσλίαο θαη κεηαθνξψλ απφ ην 1600 έσο ην 1912 ήηαλ ε Δγλαηία νδφο πνπ έλσλε ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε κε ηε Θεζζαινλίθε θαη θαηέιεγε ζηελ Αδξηαηηθή ζην ιηκάλη ηνπ Γπξξαρίνπ θαη ν θάζεηνο άμνλαο Αμηνχ-Μνξάβα πνπ έλσλε ηε Θεζζαινλίθε κε ην Βειηγξάδη θαη ζηε ζπλέρεηα κε ηελ ππφινηπε Κεληξηθή Δπξψπε. ζνλ αθνξά ηελ πνιηηηζκηθή επηξξνή πνπ άζθεζαλ νη κεηαθξάζεηο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηελ ηηαιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή πνπ αζθήζεθε ζηνλ ειιεληθφ ΠΔ ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, αλαπηχμακε ζην πιαίζην ηεο δηαηξηβήο κηα γεσπνιηηηζκηθή κεζνδνινγία ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ κε ηειηθφ έιεγρν ησλ απνηειεζκάησλ ηεο κέζσ ηεο δηαθεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο θαη ηεο δεκηνπξγίαο θαλφλα ζηνλ ΠΔ ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν. Σν κεζνδνινγηθφ κνληέιν πνπ αλαπηχμακε ην εθαξκφζακε ζην Corpus ηηαιηθνχ πνιηηηζκηθνχ ελδηαθέξνληνο ζηελ ΚΓΒΚ, ζηελ νκάδαο ηεθκεξίσλ ησλ κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ζηα ειιεληθά θαη εηδηθφηεξα ζηε κειέηε πεξίπησζεο ηεο κεηάθξαζεο ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο ηνπ L. A. Muratori απφ ηνλ Ηψζεπν Μνηζηφδαθα, έθδνζε ε νπνία απνηειεί κηα απφ ηηο 28 κεηαθξάζεηο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηελ παιηά ζπιινγή ειιελφγισζζσλ εληχπσλ (COIG). Ζ κεηάθξαζε εληνπίζηεθε ζηε βηβιηνζήθε εηο ηξηπινχλ σο απνηέιεζκα ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ δσξεψλ: ηνπ επηζθφπνπ Θεφθηινπ, ηνπ Υαξηζίνπ Μεγδάλε θαη ηνπ ηεξνκφλαρνπ Μεζφδηνπ. Ζ εθαξκνγή ηεο γεσπνιηηηζκηθήο κεζνδνινγίαο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ επηβεβαίσζε ηηο δηαθεηκεληθέο ζρέζεηο θαη ηε δεκηνπξγία θαλφλα ζηνλ ΠΔ ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν κεηαμχ ηνπ πξσηνηχπνπ ηνπ Muratori, ηεο κεηάθξαζεο ηνπ Μνηζηφδαθα θαη ησλ

186 κεηαγελέζηεξσλ ηίηισλ αλάινγνπ πεξηερνκέλνπ φπσο ηνπ θηινζνθηθνχ έξγνπ ηνπ Μεγδάλε Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ή ραξαθηήξεο εζηθνί πνπ εθδφζεθε ζηε Βηέλλε ην 1818 θαη ηνπ έξγνπ ηνπ Ησάλλε Αξηζηνθιένπο πνπ εθδφζεθε ην 1883 ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε κε ηίηιν: Ζζηθή Φηινζνθία. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη φια ηα παξαπάλσ έξγα εληνπίζηεθαλ ζηελ ΚΓΒΚ, γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεη ηελ εξεπλεηηθή ππφζεζε ηεο δηαηξηβήο γηα ηελ χπαξμε απφ ηε κηα πιεπξά ηηαιηθνχ απνηππψκαηνο θαη απφ ηελ άιιε ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζην θεηκεληθφ πνιηηηζκηθφ θεθάιαην ηεο ζπγθεθξηκέλεο βηβιηνζήθεο. Ζ εθαξκνγή ηεο γεσπνιηηηζκηθήο κεζνδνινγίαο ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο θαη επηξξνήο κέζσ ηνπ κνληέινπ ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ αλέδεημε άιια δχν δεηήκαηα: 1. Σν γεγνλφο φηη ν Ηψζεπνο Μνηζηφδαθαο δελ είρε νινθιεξψζεη ηε κεηάθξαζε ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο ηνπ Muratori αιιά θαηάθεξε λα δεκνζηεχζεη ιφγσ δπζθνιηψλ θαη αξλεηηθψλ ζπγθπξηψλ κφλν ηνπο δχν απφ ηνπο ηξεηο πξνγξακκαηηζκέλνπο ηφκνπο, δειαδή νπζηαζηηθά πεξίπνπ ηα δχν ηξίηα ηνπ πξσηνηχπνπ φπσο απνδείρζεθε. 2. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ παξάιιεισλ θεηκέλσλ θαη ησλ δηαθεηκεληθψλ ζρέζεσλ ησλ ππφ κειέηε έξγσλ ζε καθξνθεηκεληθφ επίπεδν πξνέθπςε νπζηαζηηθά ε επαλεηζαγσγή ελφο θαλφλα ζην ειιεληθφ πνιηηηζκηθφ ζχζηεκα εηζαγσγήο δηακέζνπ ηεο κεηάθξαζεο ηνπ έξγνπ ηνπ Muratori, ν νπνίνο είρε δηακνξθσζεί αξρηθά θαηά ηελ αξραηφηεηα απφ ηνλ Αξηζηνηέιε θαη ην καζεηή ηνπ Θεφθξαζην. Δπίζεο, είδακε φηη ε κειέηε ηεο ηζηνξίαο ησλ κεηαθξάζεσλ θξχβεη πιεξνθνξίεο ρξήζηκεο γηα ηελ αλάπηπμε ελφο λένπ πεδίνπ ζηε κεηαθξαζενινγία, απηνχ ηεο πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο ησλ κεηαθξάζεσλ. Ζ πνιηηηζκηθή γεσγξαθία ησλ κεηαθξάζεσλ απνηππψλεη ηηο δηαπνιηηηζκηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ θαζψο θαη ην κέγεζνο ηεο επηξξνήο ηνπο, εμεγεί ην είδνο επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηνπο, ηηο ζρέζεηο θπξηαξρίαο θαη εγεκνλίαο, ηνπο άμνλεο θαη ηνκείο επηθνηλσλίαο. πσο δείμακε ζην θεθάιαην ηεο αλάιπζεο, ε ζεκαηηθή ραξηνγξάθεζε απνηειεί έλα θαηάιιειν εξγαιείν γηα λα απνηππψζεη ηα απνηειέζκαηα ησλ κειεηψλ πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο ησλ κεηαθξάζεσλ.

187 8.2 Πξνεθηάζεηο θαη πξννπηηθέο Οη πξνεθηάζεηο ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο θαη νη πξννπηηθέο πνπ δηακνξθψλνληαη γηα ην κέιινλ ζε εξεπλεηηθφ επίπεδν αθνξνχλ θπξίσο ην επηζηεκνληθφ πεδίν ηεο κεηάθξαζεο θαη εηδηθφηεξα ηεο γεσπνιηηηθήο θαη πνιηηηζκηθήο γεσγξαθίαο ησλ κεηαθξάζεσλ. Ζ ΚΓΒΚ απνδείρζεθε φηη απνηειεί σο βηβιηνζήθε κηα ηξάπεδα δεδνκέλσλ κε έλα πινχζην πνιηηηζκηθφ θεθάιαην θεηκέλσλ ειιεληθψλ, ιαηηληθψλ θαη μελφγισζζσλ. Ζ μελφγισζζε ζπιινγή παιαηψλ εληχπσλ ηεο ΚΓΒΚ απνηειείηαη θπξίσο απφ εθδφζεηο ζηε γαιιηθή, γεξκαληθή, ηηαιηθή θαη αγγιηθή γιψζζα. ηελ παξνχζα δηαηξηβή κειεηήζεθε ην ηηαιηθφ απνηχπσκα ζηε βηβιηνζήθε ησλ εληχπσλ εθδφζεσλ θαη ε ηηαιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ. Αληίζηνηρα, ζα κπνξνχζαλ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ αλάινγεο έξεπλεο γηα ηελ αγγιηθή, γεξκαληθή ή γαιιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ φπσο θαη γηα ην γαιιηθφ ή γεξκαληθφ πνιηηηζκηθφ απνηχπσκα ζηελ ΚΓΒΚ. Οη επηκέξνπο κειέηεο γεσπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ησλ θεληξηθψλ επξσπατθψλ πνιηηηζκηθψλ ζπζηεκάησλ ζηνλ ΠΔ ηεο Σνπξθνθξαηνχκελεο Κνδάλεο, κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε κηα ζπλνιηθή ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ πνιηηηζκηθψλ επηξξνψλ ζηελ ΚΓΒΚ. Ζ παξνχζα κειέηε έζεζε σο εξεπλεηηθφ ζηφρν λα παξνπζηάζεη ην ηηαιηθφ απνηχπσκα ηεο βηβιηνζήθεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ Οζσκαληθήο θπξηαξρίαο ηεο πεξηνρήο, δειαδή έσο ην Μηα λέα έξεπλα ζα κπνξνχζε λα πξνεθηαζεί ρξνλνινγηθά έηζη ψζηε λα θαιχςεη ην πξψην κηζφ ηνπ 20 νπ αη., δειαδή απφ ηελ απειεπζέξσζε έσο ην Σν γεσπνιηηηζκηθφ κνληέιν ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ κπνξεί λα εθαξκνζηεί επξχηεξα ψζηε λα δνθηκαζηεί ε ιεηηνπξγία ηνπ ζε άιιεο βηβιηνζήθεο, πεδία, επίπεδα ή ρψξνπο. Γηα παξάδεηγκα, ζα κπνξνχζε λα πξαγκαηνπνηεζεί κηα αλάινγε κειέηε θαη εθαξκνγή ηεο πξνηεηλφκελεο κεζνδνινγίαο γηα ηελ αλίρλεπζε ηνπ ηηαιηθνχ απνηππψκαηνο θαη ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζε κηα αληίζηνηρνπ κεγέζνπο κε ηελ ΚΓΒΚ βηβιηνζήθε ηεο Αιβαλίαο (Κνξπηζά, θφδξα, Σίξαλα), Βνπιγαξίαο (Φηιηππνχπνιε), Ρνπκαλίαο (Σηκηζνάξα, Ηάζην, Κξατφβα θηι.) ή άιισλ ρσξψλ ηεο ΝΑ Δπξψπεο θαη ζηε ζπλέρεηα λα αθνινπζήζεη κηα ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ απνηειεζκάησλ κεηαμχ ηεο ΚΓΒΚ θαη ηεο αληίζηνηρεο ηνπ εμσηεξηθνχ. Δπίζεο, ζην πιαίζην ελφο ζρεδηαζκνχ

188 κεγαιχηεξνπ κεγέζνπο εξεπλψλ, ζα κπνξνχζε λα εθαξκνζηεί ε κεζνδνινγία ζπζηεκηθήο πξνζέγγηζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο θαη επηξξνήο κέζσ ηνπ κνληέινπ ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα φπσο ζε νιφθιεξεο πεξηθέξεηεο ή έζλε-θξάηε (π.ρ. ε ηηαιηθή πνιηηηζκηθή επηξξνή ησλ κεηαθξάζεσλ ζηελ Οπγγαξία), ζηνλ θπβεξλνρψξν, ζε κεγάιεο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο θηι. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ζην πιαίζην ηεο γεσπνιηηηθήο ησλ κεηαθξάζεσλ, πξαγκαηνπνηείηαη ε ζχλζεζε ελφο πνιχπινθνπ ςεθηδσηνχ, ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ζηε ΝΑ Δπξψπε. Δλδηαθέξνλ επίζεο παξνπζηάδεη γηα ηηο κειινληηθέο καο έξεπλεο ν Γπηηθνκαθεδνληθφο ρψξνο θαη εηδηθφηεξα ε κειέηε ησλ ηζηνξηθψλ βηβιηνζεθψλ ηεο πεξηνρήο φπσο: ε Μαλνχζεηα Γεκφζηα Κεληξηθή Βηβιηνζήθε ηεο ηάηηζηαο (ΓΚΗΒ), ε βηβιηνζήθε ηεο Καζηνξηάο, ηνπ Μνλαζηεξίνπ θηι. ηελ θαηεχζπλζε απηή, ν επφκελνο ζηφρνο είλαη ε θαηαγξαθή ηνπ ηηαιηθνχ απνηππψκαηνο ζηε Μαλνχζεηα βηβιηνζήθε θαη ε δηεξεχλεζε ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο κε ηελ εθαξκνγή ηνπ γεσπνιηηηζκηθνχ κνληέινπ ζπζηεκηθήο πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ. Ζ κειέηε φισλ ησλ βηβιηνζεθψλ ηνπ επξχηεξνπ γεσγξαθηθνχ ρψξνπ ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, κπνξεί λα καο νδεγήζεη ζε κηα νινθιεξσκέλε εηθφλα ηνπ ηηαιηθνχ απνηππψκαηνο θαη ηεο ηηαιηθήο πνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ζηελ πεξηνρή. Μηα άιιε θαηεχζπλζε δηεξεχλεζεο πνπ δηαλνίγεηαη είλαη ε κηθξνθεηκεληθή αλάιπζε ηεο κεηάθξαζεο ηνπ Ηψζεπνπ Μνηζηφδαθα ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο ηνπ Muratori. Ζ θξηηηθή θαη αλάιπζε ηνπ αλνινθιήξσηνπ έξγνπ ηνπ Μνηζηφδαθα παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ δεδνκέλεο ηεο δήισζεο ηνπ ίδηνπ ηνπ κεηαθξαζηή ζηε ζειίδα 250 ηεο έθδνζεο ηνπ πξψηνπ ηφκνπ (1761): Δγψ εηο ην Πξννίκηνλ κνπ (νκηιεί ν Μεηαθξαζηήο) πξνκελχσ, φηη ην χγγξακκα πξνβαίλεη δηεξεκέλνλ εηο δχν Σφκνπο, θαη κήηε άιινο ήηνλ ν ζθνπφο κνπ. Καη φκσο άιιαη κελ βνπιαί Αλζξψπσλ, άιια δ ν θαηξφο θειεχεη. Ζ εζράηε αλάγθε, φπνπ παξ ειπίδαο κε επαλέβε εδψ, κε ππερξέσζε λα ην δηαηξέζσ εηο ηξείο, θαη έζησ εηο είδεζηλ. Δπίζεο, απφ ηα δεδνκέλα ηεο δηαηξηβήο πξνθχπηνπλ λέεο πιεξνθνξίεο γηα κεηαθξαζηέο ηεο επνρήο, γηα ζπγγξαθείο, γηα νξηζκέλεο πξνζσπηθφηεηεο δσξεηψλ κεηαθξάζεσλ ή θεηκέλσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, γηα ιφγηνπο γλψζηεο ηεο ηηαιηθήο

189 γιψζζαο θαη θαηφρνπο ζπιινγψλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο, γηα ηππνγξάθνπο θαη εθδφηεο κεηαθξάζεσλ. Ζ κειέηε πεξίπησζεο απνηειεί ελδερνκέλσο ην θαηαιιειφηεξν εξγαιείν γηα ηελ έξεπλα θάζε κεκνλσκέλνπ εξεπλεηηθνχ δεηήκαηνο, έηζη ψζηε λα έξζνπλ ζην θσο πιεξνθνξίεο γηα ηηο πξνζσπηθφηεηεο απηέο θαη γηα ην έξγν ηνπο πνπ γηα θαηξφ παξέκεηλε ζηελ αθάλεηα θαη παξάιιεια λα πξνθχςνπλ λέα ζηνηρεία είηε κεηαθξαζηηθνχ, είηε ηηαιν-ειιεληθνχ, πνιηηηζκηθνχ, γεσπνιηηηθνχ ή ζεκεηνινγηθνχ ελδηαθέξνληνο. Γηα παξάδεηγκα, κηα λέα κειέηε πεξίπησζεο ε νπνία αλαδχεηαη κέζα απφ ην ηηαιηθφ απνηχπσκα ηεο ΚΓΒΚ, αθνξά ηελ παιαηφηεξε ρξνλνινγηθά έθδνζε αλάκεζα ζηνπο 58 ηίηινπο ηεο COIG. Πξφθεηηαη γηα κηα έληππε έθδνζε πνπ εληνπίζηεθε ζηελ παιηά ειιεληθή ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ, ην έξγν ηνπ Γεξάζηκνπ Βιάρνπ ν Θεζαπξόο πνπ εθδφζεθε ζηε Βελεηία ην 1659 απφ ην ηππνγξαθείν ηνπ Ησάλλε Πέηξσ ησ Πηλέιισ. Ζ έξεπλα ζα κπνξνχζε λα ζπλερηζηεί πεξαηηέξσ κε ηελ κειέηε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ έξγνπ, έηζη ψζηε λα εμαθξηβσζεί αλ ην ζπγθεθξηκέλν θεηκεληθφ ηεθκήξην αλαθέξεηαη ζε άιιεο αλζνινγίεο ή αλ εληνπίζηεθε ζε άιιεο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο, αλ επεξέαζε θηι. Παξάιιεια, κε ηνλ ηξφπν απηφ είλαη δπλαηφ λα εληνπίζνπκε ηνπο ηίηινπο εθείλνπο πνπ δελ θαηαγξάθεθαλ πξνεγνπκέλσο σο έξγα ηεο ειιεληθήο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο θαη πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ πεξαηηέξσ δηεξεχλεζε ζπγθεθξηκέλσλ κεηαθξάζεσλ νη νπνίεο εληνπίζηεθαλ ζηε κειέηε καο ζηελ ΚΓΒΚ είλαη κηα πξννπηηθή κε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηελ ηζηνξία ησλ κεηαθξάζεσλ ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία αιιά θαη ζηελ Διιάδα γεληθφηεξα. Μηα ηέηνηα πεξίπησζε κειέηεο πνπ πξαγκαηνπνηήζακε είλαη ε πεξίπησζε ηνπ έξγνπ ηνπ Κνδαλίηε κεηαθξαζηή Γεσξγίνπ Ρνπζηάδε: «O ιφγηνο κεηαθξαζηήο Γεψξγηνο Ρνπζηάδεο ( ): Ζ κεηάθξαζε απφ ηα ηηαιηθά ηεο ηξαγσδίαο Temistocle ηνπ Pietro Metastasio» (Διηκεηαθά Ν.65, 2010: ). Αλάινγεο κειέηεο κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ γηα θαζεκία απφ ηηο 28 κεηαθξάζεηο πνπ εληνπίζακε ζηελ ΚΓΒΚ θαη πεξηγξάςακε ζηελ παξνχζα κειέηε, αιιά θαη γηα ην έξγν ηνπ θάζε κεηαθξαζηή. Ζ ηζηνξία ηεο κεηάθξαζεο ελφο ηηαιηθνχ έξγνπ πξφθεηηαη λα πεξηιακβάλεη θπζηθά φιεο ηηο πξνεγνχκελεο κεηαθξάζεηο ηνπ πνπ εκθαλίζηεθαλ θαζψο θαη ην ζχλνιν ησλ επαλακεηαθξάζεσλ. Μηα άιιε πξννπηηθή κειέηεο πεξίπησζεο είλαη απηή πνπ αθνξά ζπγθεθξηκέλνπο δσξεηέο ή ζπιιέθηεο κεηαθξάζεσλ απφ ηα ηηαιηθά ή γεληθφηεξα θεηκέλσλ ηηαιηθνχ ελδηαθέξνληνο. Απφ ηνπο 888 ηίηινπο πνπ θαηέγξαςε ν Γειηαιήο (1948:257) γηα ην δηάζηεκα , ν επίζθνπνο Θεφθηινο θαίλεηαη λα είρε

190 ραξίζεη ζηε βηβιηνζήθε 100 ηίηινπο. Ζ έξεπλα πεδίνπ έδεημε φηη ν επίζθνπνο Θεφθηινο είρε δσξίζεη πεξηζζφηεξνπο απφ 100 ηίηινπο εθδφζεσλ πνπ αλήθνπλ ζην ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα. Ζ κειέηε ηεο ηδησηηθήο βηβιηνζήθεο ηνπ Θεφθηινπ, πνπ ράξηζε ζηελ ΚΓΒΚ, απνηειεί κηα μερσξηζηή έξεπλα πνπ ζα καο απαζρνιήζεη ζην κέιινλ. Ζ πνζνηηθή θαη πνηνηηθή δηάζηαζε ηνπ γεσπνιηηηζκηθνχ κνληέινπ πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ θαζψο θαη ε πξνζαξκνζηηθφηεηα θαη ειαζηηθφηεηα ζηελ εθαξκνγή ηνπ, δείρλνπλ φηη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε αλάινγεο κειέηεο ζην εμσηεξηθφ, φπσο γηα παξάδεηγκα γηα ηε κειέηε ηεο πξφζιεςεο θαη επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ ηνπ Muratori ζηελ Ηζπαλία, ζηε Γεξκαλία ή νπνπδήπνηε αιινχ. Ζ γεσπνιηηηζκηθή κεζνδνινγία πνπ παξνπζηάζακε ζηελ παξνχζα δηαηξηβή, νδεγεί ζηε δεκηνπξγία ελφο ηειηθνχ θαη νινθιεξσκέλνπ ζεκαηηθνχ ράξηε, ν νπνίνο ζα παξνπζηάδεη ηε δηάδνζε, ηελ πξφζιεςε θαη ηελ επηξξνή ηνπ έξγνπ π.ρ. ηνπ Muratori ζε φιεο ηηο γιψζζεο, πνιηηηζκηθά ζπζηήκαηα θαη ρψξεο ηεο Δπξψπεο, πξνζθέξνληαο ηε δπλαηφηεηα πεξαηηέξσ ζπγθξηηηθψλ αλαιχζεσλ θαη λέσλ ζπκπεξαζκάησλ. Ζ κεζνδνινγία πνπ αλαπηχρζεθε ηνπ γεσπνιηηηζκηθνχ κνληέινπ πεξηγξαθήο θαη αλάιπζεο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηξξνήο ησλ κεηαθξάζεσλ κπνξεί παξάιιεια λα εθαξκνζηεί πέξα απφ ηηο έληππεο εθδφζεηο, ζε δηαθνξεηηθέο πεξηπηψζεηο κνξθψλ θαη ζσκάησλ ηεθκεξίσλ φπσο ρεηξνγξάθσλ, ηαηληψλ, εηθαζηηθψλ έξγσλ ηέρλεο ή άιισλ πνιηηηζκηθψλ ηεθκεξίσλ πνπ κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ζηνηρεία πνιηηηζκηθήο επηξξνήο θαη επίδξαζεο. ηελ ηηαιηθή ζπιινγή ηεο ΚΓΒΚ πνπ πεξηγξάςακε, εληνπίζηεθαλ ηεθκήξηα, ηα νπνία ελδερνκέλσο λα παξνπζηάδνπλ ελδηαθέξνλ γηα ηνπο κειεηεηέο ηνπ ηηαιηθνχ πνιηηηζκνχ θαη εηδηθφηεξα ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε πεξίπησζε ηνπ ηηαιν-ειιεληθνχ ιεμηθνχ ηνπ 1622 ηνπ Girolamo Germano. χκθσλα κε ηνπο Patota θαη Romanelli (2008:10) ε Αθαδεκία ηεο Κξνχζηαο (Accademia della Crusca) ε νπνία ηδξχζεθε ην 1582 θαηφπηλ πξφηαζεο ηνπ Bembo, πξαγκαηνπνίεζε ην 1612 ην πξψην ιεμηθφ ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο (Vocabolario degli Accademici della Crusca) βαζηζκέλν νπζηαζηηθά ζηε γιψζζα ηνπ Γάληε, ηνπ Βνθθάθηνπ, ηνπ Πεηξάξρε θαη ησλ Φισξεληηλψλ ζπγγξαθέσλ ηνπ 13 νπ αη., δειαδή ζηελ παξσρεκέλε θαη αξρατδνπζα κνξθή ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο. Οη Patota θαη Romanelli (2008:10) αλαθέξνπλ φηη κφλν ε ηξίηε αλαλεσκέλε έθδνζε ηνπ ιεμηθνχ ην 1693 ζπκπεξηέιαβε ην πξαγκαηηθφ ηηαιηθφ ιεμηιφγην ηεο επνρήο φπσο θαη φξνπο ηεο επηζηήκεο θαη ηεο

191 ηερληθήο. Ζ πξννπηηθή κηαο εηδηθήο κειέηεο ηνπ ιεμηθνχ ηνπ Girolamo Germano κπνξεί λα νδεγήζεη ζε λέα ζπκπεξάζκαηα γηα ηε δηακφξθσζε ηεο ηηαιηθήο γιψζζαο ζηηο αξρέο ηνπ 17 νπ αη. θαη ελδερνκέλσο ην ηεθκήξην ηεο βηβιηνζήθεο ηεο Κνδάλεο λα απνηειεί ην πξψην ή έλα απφ ηα πξψηα ιεμηθά ηεο ζχγρξνλεο ηηαιηθήο γιψζζαο. Σέινο, κηα άιιε πξννπηηθή κειινληηθήο έξεπλαο πνπ δηαλνίγεηαη είλαη ε κειέηε ηνπ ηνπηθνχ βνξεηνδπηηθνχ ειιεληθνχ ηδηψκαηνο ηεο Κνδάλεο ζε ζρέζε κε ηελ ηηαιηθή γιψζζα (italiano standard) θαη ηηο πεξηθεξεηαθέο ηηαιηθέο δηαιέθηνπο (φπσο θπξίσο ηηο ελεηηθέο δηαιέθηνπο) θαη ηηο επηξξνέο πνπ δέρζεθε. χκθσλα κε ηελ πχιε γηα ηελ ειιεληθή γιψζζα ( 2012: εκ. πξνζπ. 20/03/2012) ε ΚΝΔ έρεη επεξεαζηεί απφ ηελ ηηαιηθή πεξηζζφηεξν απφ νπνηαδήπνηε άιιε μέλε γιψζζα κε απνηέιεζκα λα πεξηιακβάλεη κε ζπληεξεηηθέο εθηηκήζεηο ηηαιηθέο θαη 891 βελεηζηάληθεο ιέμεηο. Σν λέν εξεπλεηηθφ εξψηεκα επνκέλσο πνπ πξνθχπηεη είλαη ην κέγεζνο ηεο επηξξνήο ηεο ηηαιηθήο θαη ησλ πεξηθεξεηαθψλ ΒΑ ελεηηθψλ δηαιέθησλ ζην θνδαλίηηθν ηδίσκα θαη ε δεκηνπξγία ελφο γισζζαξίνπ ιαηηληθψλ, λενιαηηληθψλ, ηηαιηθψλ θαη βελεηζηάληθσλ φξσλ ηνπ ηνπηθνχ ηδηψκαηνο.

192 ΞΔΝΟΓΛΧΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Asor Rosa, A. [1985] Storia della letteratura italiana. Firenze: La Nuova Italia. Atlante di Le Monde Diplomatique/Il manifesto Globalizzazione e fratture. Scenari e conflitti. Roma: Il manifesto. AA.VV Scritti inediti di L.A. Muratori, pubblicati dalla R. Accademia di Scienze, Lettere ed Arti in Modena, a celebrare il II centenario della nascita di lui. Modena: Zanichelli. Baker, M In Other Words. A Coursebook on Translation. London: Routledge. Baker, M. (ed) Routledge Encyclopedia of Translation Studies. London and New York: Routledge. Baker, M Critical Readings in Translation Studies. London and New York: Routledge. Balboni, P Parole comuni culture diverse. Guida alla comunicazione interculturale. Venezia: Marsilio. Balboni, P La comunicazione interculturale. Venezia: Marsilio. Baldwin, E. et. al Introducing Cultural Studies. Essex: Pearson. Baltà Portolès, J. & Roig Madorran, E Approaches to a Cultural Footprint. Proposal for the Concept and Ways to Measure it. Bruxelles: Centre Maurits Coppieters. Bargelli C Tra storia dei fatti e storia delle idee. Da Muratori a Ricci: l evoluzione del pensiero assistenziale nel Ducato Estense nel corso del secolo dei lumi. In Povertà e innovazioni istituzionali in Italia dal Medioevo ad oggi, (a cura di V. Zamagni). Bologna: Il Mulino, pp Bassnett-McGuire, S Translation Studies. London: Methuen. Bassnett-McGuire, S., Lefevere A. (eds) Translation, History and Culture. London: Pinter. Bassnett-McGuire, S., Lefevere A. (eds) [1990] Translation, History and Culture. London: Cassell.

193 Bassnett-McGuire, S., Lefevere A Constructing Culture. Essay on Literary Translation. Clevedon: Multilingual matters. Βassnett-McGuire, S. & Trivedi H. (eds) Post Colonial Translation. Theory and Practice. London: Routledge. Bassnett-McGuire, S., Bush P. (eds) The Translator as Writer. London and New York: Continuum. Beeby, A., Rodriguez Ines P., Sanchez-Gijon P. (eds) Corpus Use and Translating. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins. Benjamin, W Il compito del traduttore. In Angelus Novus Saggi e frammenti. Torino: Einaudi. Benjamin, W The Task of the Translator. In Illuminations. New York: Shocken, pp Bertazzoli, R La traduzione: teorie e metodi. Roma: Carocci. Bezzi, G Il pensiero sociale di L.A. Muratori. Torino: Bocca. Borsellino, N., Pedullà W. (a cura di) Storia generale della letteratura italiana. Milano: Federico Motta. Burlini, C. A L editore veronese della Filosofia Morale: G.F. Muselli. In Atti del Convegno Internazionale di Studi Muratoriani, tomo III. Firenze: Olschki, pp Cavazzoni-Pederzini, F La Compagnia della Carità di L.A. Muratori. In Opuscoli religiosi, letterari e morali, tomo I. Modena, pp Cronin, M Translating Ireland: Translation, Languages, Cultures. Cork: Cork Univ. Press. Cronin, M Across the Lines: Travel, Language, Translation. Cork: Cork Univ. Press. Cronin, M Translation and Identity. Oxon & New York: Routledge. Delisle, J., Woodsworth J. (eds) Translators through History. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Delisle, J Translation Terminology. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

194 De Mauro, T. [1980] Guida all uso delle parole. Roma: Editori Riuniti. De Sanctis, F. [1871] La letteratura italiana Vol.2. Gherardo Casini ed. Dotti, U La letteratura italiana. Dalle origini a oggi. Bari: Laterza. Dow, G Translators, Interpreters, Mediators. Women Writers Bern: Peter Lang. European Commission, Intercultural Dialogue Support through EU Programs. Luxembourg: Office for Official Publications. European Commission, The European Union Culture Program Luxembourg: Office for Official Publications. European Commission, Creative Europe. Luxembourg: Office for Official Publications. European Commission, Cultural Statistics. Luxembourg: Office for Official Publications. Falco, G., Forti, F. (a cura di) Opere di L.A. Muratori. Milano-Napoli: Ricciardi. Faull, K (ed). Translation and Culture. Ontario: Assosiated University Presses. Fedalto, G Posizione giuridica ed ecclesiastica dei greci a Venezia nei sec. XV e XVI. Firenze: Leo S. Olschki editore. Frank, A. P Anthologies of translation. In Routledge Encyclopedia of Translation Studies. London and New York: Routledge. Gadet, F Egemonia della grandi lingue. In Globalizzazione e fratture. Scenari e conflitti. Roma: Atlante di Le Monde Diplomatique/Il manifesto, pp Gaddis Rose, M Translation and Literary Criticism. Translation as Analysis. Manchester: St. Jerome. Gorlèe, D Cartografia e traduzione: per un analisi lessico-semiotica. In Tradurre. Torino: UTET, pp Hardt, M., Negri, A. [2000] Impero. Il nuovo ordine della globalizzazione. Milano: Biblioteca Universale Rizzoli Saggi.

195 Hermans, T The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation. New York: St. Martin Press. Hermans, T Translation in Systems. Descriptive and System-oriented Approaches Explained. Manchester: St. Jerome Publishing. Holmes, J.S The Name and the Nature of Translation Studies. Amsterdam: Translation studies section. Holmes, J., Lambert, J., Lefevere, A. (eds) Literature and Translation. Leuven: ACCO. Hung, E Translation and Cultural Change. Studies in History, Norms and Image Projection. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins. Jakobson, R On Linguistic Aspects of Translation. In Jakobson 1987, pp Jakobson, R Language in Literature. Cambridge (Massachusetts): Belknap Press. Kaindl, K Thump, Whizz, Poom: A Framework for the Study of Comics under Translation. In Target, vol 11, num. 2. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, pp Kassapi, E., Anastasiadis-Simeonidis, A. et. al Editing Papafis Archive for Use in Electronic Libraries. In II Congresso Virtual do Departamento de Literaturas Romanicas. Lisboa: ECT. Katan, D L importanza della cultura nella traduzione. In Tradurre. Torino: UTET, pp Kelly, L The True Interpreter. Theory and Practice of Translation in the West. Oxford: Blackwell. Kitromilides, P Cultural Change and Social Criticism: The Case of Iossipos Moisiodax'. In History of European Ideas 10, Koechler, H The Dialogue of Civilizations: Philosophical Basis, Current State and Prospects. In Asia Europe Journal I,

196 Lambert, J In Quest of Literary World Maps. In Kittel H. and Frank A.P. (eds) Interculturality and the Historical Study of Literary Translations. Berlin: Erich Schmidt, pp Lambert, J The Cultural Component Reconsidered. In Translation Studies. An interdiscipline. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, pp Lambert, J Translation, or the Canonization of Otherness. In Literaturkanon Medienereignis Kultureller Text. Formen interkultureller Kommunikation und Ubersetzung. Berlin: Erich Schmidt, pp Lambert, J. & others (eds) Functional Approaches to Culture and Translation. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Lagopoulos, A., Boklund-Lagopoulou K Meaning and Geography. The Social Conception of the Region in Northern Greece. Berlin & New York: Mouton de Gruyter. Lefevere A., Bassnett-McGuire, S (eds) [1990] Translation, History and Culture. London: Cassell. Legrand, E Bibliographie Hellènique [ ]. 11 vol. Paris. Leti, G Statistica descrittiva. Bologna: il Mulino. Lotman, J. (a cura di Salvestroni S.) La semiosfera. Venezia: Marsilio. Μanfredi, V.M. [1992] Mare greco. Milano: Mondadori. Mounin, G Teoria e storia della traduzione. Torino: Einaudi. Munoz-Calvo, M., Buesa-Gomez C. (eds) Translation and Cultural Identity. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing. Muratori, L.A Riflessioni sopra il Buon Gusto intorno le Scienze, e le Arti, (sotto lo pseudonimo di Lamindo Pritanio), Venezia: Pavinν. Muratori, L.A Piena esposizione de i Diritti Imperiali ed Estensi sopra la Città di Comacchio, Modena: s.e.. Muratori, L.A Del Governo della peste e delle maniere di guardarsene, diviso in politico, medico ed ecclesiastico, Modena: Soliani. Muratori, L.A La vita del Padre Paolo Segneri iuniore della Compagnia di Gesù, Modena: Soliani.

197 Muratori, L.A Della Carità Cristiana, in quanto essa è amore del prossimo, Modena: Soliani. Muratori, L.A Rerum Italicarum Scriptores, Milano: Società Palatina. 24 tomi (il tomo XXV esce postumo, nel 1751). Muratori, L.A La Filosofia Morale esposta e proposta ai giovani, Verona: Targa. Muratori, L.A La Filosofia Morale. Verona: Angelo Targa. Muratori, L.A Antiquitates Italicae Medii Aevi, Milano: Società Palatina in 6 tomi. Muratori, L.A Delle Antichità Estensi, Modena: Stamperia Ducale. Muratori, L.A Dei Difetti della Giurisprudenza, Venezia: Pasquali. Muratori, L.A Il Cristianesimo felice nelle Missioni de Padri della Compagnia di Gesù nel Paraguay, Venezia: Pasquali. Muratori, L.A Annali d Italia dal principio dell era volgare sino all anno 1749, Venezia: Pasquali, in 12 tomi. Muratori, L.A Della Regolata Divozione de Cristiani, Venezia: Albrizzi. Muratori, L.A Della Pubblica Felicità, oggetto de buoni Principi, Venezia: Albrizzi. Muratori, L.A Dissertazioni sopra le antichità italiane, Venezia: Pasquali, (opera postuma). Osimo, B. [2002] Storia della traduzione. Milano: Hoepli. Osimo, B. [2004] Manuale del traduttore. Milano: Hoepli. Patota, G. & Romanelli, N Percorso Italia A1 A2, guida per l insegnante. Roma: Società Dante Alighieri, Novara: De Agostini Scuola. Petronio, G La nuova attività letteraria in Italia. Palermo: Palumbo ed. Pouqueville, F Voyages en Grèce. Paris. Poyatos, F Nonverbal Communication Across Disciplines: Culture, Sensory Interaction, Speech, Conversation, vol.1. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins.

198 Poyatos, F Nonverbal Communication Across Disciplines: Narrative Literature, Theater, Cinema, Translation, vol.3. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins. Pym, A Method in Translation History. Manchester: St.Jerome. Pym, A. et al. (eds) Sociocultural Aspects of Translation and Interpretation. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins. Pym, A The Moving Text. Localization, Translation and Distribution. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins. Pym, A., Shlesinger M., Simeoni D. (eds) Beyond Descriptive Translation Studies. Investigations in Homage to Gideon Toury. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins. Robertson, R Civilization. In Theory, Culture & Society. London: Sage publications, pp Robinson, D Western Translation Theory from Herodotus to Nietzsche. Manchester & Northampton: St. Jerome Publishing. Sakai, N., Solomon J Translation, Biopolitics, Colonial Difference. Hong Kong: Hong Kong University Press. Scarpa, F Equivalenza funzionale e tipologie testuali nella traduzione. In Tradurre. Torino: UTET, pp Segre, C., Martignoni, C. [1992] Testi nella storia. La letteratura italiana dalle origini al novecento. Vol.2 dal cinquecento al settecento. Milano: Mondadori. Segre, C., Martignoni, C. [1992] Testi nella storia. La letteratura italiana dalle origini al novecento. Vol.4 Il novecento. Milano: Mondadori. Serianni, L La lingua nella storia d Italia. Roma: Società Dante Alighieri, libri Scheiwiller. Simeoni, D Norms and the State. The Geopolitics of Translation Theory. In Beyond Descriptive Translation Studies. Investigations in Homage to Gideon Toury. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins, pp Snell-Hornby, M Translation Studies. An Intergated Approach. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

199 Snell-Hornby, M., Pochhacker F., Kaindl K. (eds) Translation Studies. An Interdiscipline. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Snell-Hornby, M., Jettmarova Z., Kaindl K. (eds) Translation as Intercultural Communication. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Snell-Hornby, M The Turns of Translation Studies. New Paradigms or Shifting Viewpoints?. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins. Sprung, R.C. (ed) Translating into Success: Cutting-edge Strategies for Going Multilingual in a Global Age. Amsterdam & Philadelphia: J. Benjamins. Spyridonìdis, I Civilization Synthesis: A Theoretical Model Based on Systemic Approach that Describes the Cultural Influence Phenomenon. In Review of International Affairs No. 1129, Belgrade: The Institute of International Politics and Economics. Steiner, G After Babel. Aspects of Language and Translation. Oxford: Oxford Univ. Press. Stella, P Preludi culturali e pastorali della Regolata Divozion de Cristiani. In L.A. Muratori e la cultura contemporanea, Atti del Convegno Internazionale di Studi Muratoriani, tomo I. Firenze: Olschki, pp Storey, J. (ed) What is Cultural Studies? London: Arnold. Σelve, S. (a cura di) Dal latino all italiano contemporaneo. Città di Castello: Edimond. Torop, P. [1995] La traduzione totale. Modena: Guaraldi Logos. Toury, G Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins. Tymoczko, M., Gentzler E. (eds) Translation and Power. Amherst and Boston: Univ. of Massachusetts Press. Ulrych, M. (ed) Tradurre. Torino: UTET. Vallega, A. [1994] Geopolitica e sviluppo sostenibile. Il sistema mondo del secolo XXI. Milano: Mursia. Venuti, L The Scandals of Translation. Towards an Ethics of Difference. London and New York: Routledge.

200 Venuti, L Retranslations: the Creation of Value. In Translation and Culture. Ontario: Associated University Presses, pp Vermeer, H Translation Today: Old and New Problems. In Translation Studies. An interdiscipline. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, pp Wallerstein, I Geopolitics and Geoculture: Essays on the Changing World- System. Cambridge: Cambridge University Press. Woodsworth, J Translators and the Emergence of National Cultures. In Translation Studies. An interdiscipline. Amsterdam/Philadelphia: J. Benjamins, pp Weissbort, D., Eysteinsson A. (eds) Translation - Theory and Practice. A Historical Reader. Oxford: Oxford University Press. Williams, R Marxism and Literature. Oxford: Oxford University Press.

201 ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Αγγέινπ, Α Ηώζεπνο Μνηζηόδαθαο, Απνινγία. Αζήλα: Ν.Δ.Β. Δξκήο. Ακνηξίδνπ, Δ «Ζ παξνπζία ησλ Κνδαληηψλ ζηελ εθδνηηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο Σνπξθνθξαηίαο ( )». ην Ζ Κνδάλε θαη ε πεξηνρή ηεο. Ηζηνξία θαη πνιηηηζκόο. Πξαθηηθά Α ζπλεδξίνπ. Κνδάλε: ΗΝΒΑ, Αξηζηνθιένπο, Η. Γ Ζζηθή θηινζνθία. Κσλζηαληηλνχπνιε: Βνπηπξά. Αξηζηνηέιεο, Ζζηθά Δπδήκεηα, ηόκνο Α, κηθ. Κπξγηφπνπινο Ν. Αζήλα: Γεσξγηάδεο Βηβιηνζήθε ησλ Διιήλσλ Αξηζηνηέιεο, Ζζηθά Δπδήκεηα, ηόκνο Β. Μηθ. Ν. Κπξγηφπνπινο. Αζήλα: Γεσξγηάδεο Βηβιηνζήθε ησλ Διιήλσλ. Αξηζηνηέιεο, Ζζηθά Νηθνκάρεηα Βηβιίν Α -Γ. Δηζ-κηθ-ζρφιηα: Γ. Λππνπξιήο. Θεζζαινλίθε: Εήηε. Αξηζηνηέιεο, Ζζηθά Νηθνκάρεηα Βηβιίν Δ -Κ. Δηζ-κηθ-ζρφιηα: Γ. Λππνπξιήο. Θεζζαινλίθε: Εήηε. Αξηζηνηέιεο, Ρεηνξηθή Α. Δηζ-κηθ-ζρφιηα: Γ. Λππνπξιήο. Θεζ/λίθε: Εήηε. Αξηζηνηέιεο, Ρεηνξηθή Β -Γ. Δηζ-κηθ-ζρφιηα: Γ. Λππνπξιήο. Θεζ/λίθε: Εήηε. Αξηζηνηέιεο, Πνηεηηθή. Δηζ-κηθ-ζρφιηα: Γ. Λππνπξιήο. Θεζζαινλίθε: Εήηε. Αξηζηνηέιεο, Πεξί κέζεο, πεξί αξεηώλ θαη θαθηώλ, πεξί θόζκνπ. Δηζ-κηθζρφιηα:. Σξηαληάξε-Μαξά. Θεζζαινλίθε: Εήηε. Αξηζηνηέιεο, Ζζηθά Μεγάια. Μηθ.-επηκ.: Β. Μπεηζάθνο. Θεζζαινλίθε: Εήηξνο. Βraudel, F., Aymard M., Coarelli, F H κεζόγεηνο. Ο ρώξνο θαη ε ηζηνξία. Αζήλα: εθδφζεηο Αιεμάλδξεηα. Βraudel, F. [1993] Γξακκαηηθή ησλ πνιηηηζκώλ. Αζήλα: ΜΗΔΣ. Γθηθφπνπινο, Φ Από ηε «ζεία θσκσδία» ζην «όλνκα ηνπ ξόδνπ». Θεζζαινλίθε: University Studio Press.

202 Γθίλε, Γ., Μέμα, Β Διιεληθή βηβιηνγξαθία ηνκ. Αζήλα. Γξακκελίδεο, Μεηαθξάδνληαο ηνλ θόζκν ηνπ άιινπ. Αζήλα: Γίαπινο. Connolly, D «Λνγνηερληθή κεηάθξαζε: ζε ηη ρξεζηκεχεη ε ζεσξία;». ην Ζ γιώζζα ηεο ινγνηερλίαο θαη ε γιώζζα ηεο κεηάθξαζεο, πξαθηηθά εκεξίδαο 24 Ματνπ Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο, Cronin, M. [2003] Μεηάθξαζε & Παγθνζκηνπνίεζε. Πξφινγνο-ζρφιηα-κηθξ. Π. Κειάλδξηα. Αζήλα: Γίαπινο. Γαπτδ, Δ Θενθξάζηνπ ραξαθηήξεο. Αθαδεκία Αζελψλ, Διιεληθή βηβιηνζήθε. Αζήλα: Βηβιηνπσιείνλ ηεο Δζηίαο. Γαξβίλνο, Κ. [1859] Ζ θαηαγσγή ησλ εηδώλ. Αζήλα: εθδφζεηο Παλεπ. Παηξψλ, δεκνζηνγξαθηθφο νξγαληζκφο Λακπξάθε. Γάξδαο, Α «Ζ Γπηηθή Μαθεδνλία ζηελ χζηεξε ηνπξθνθξαηία». ην Γπηηθή Μαθεδνλία. Ηζηνξία θαη πνιηηηζκόο. Αζήλα: Πεξηθέξεηα Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, Γειηαιή, Ν Καηάινγνο εληύπσλ δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο. Μέξνο πξώηνλ Η. Έληππα εθδόζεσλ πιελ ησλ μελόγισζζσλ. Θεζζαινλίθε: Γεκνζηεχκαηα δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο Αξ. 1. Γειηαιή, Ν Καηάινγνο εληύπσλ δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο. Μέξνο δεύηεξνλ ΗΗ. Έληππα εθδόζεσλ πιελ ησλ μελόγισζζσλ. Θεζζαινλίθε: Γεκνζηεχκαηα δεκνηηθήο βηβιηνζήθεο Κνδάλεο Αξ. 3. Γειηαιή, Ν Γηαζήθαη επεξγεηώλ ηεο πόιεσο Κνδάλεο. Θεζζαινλίθε. Γεκαξάο, Κ.Θ Ηζηνξία ηεο Νενειιεληθήο ινγνηερλίαο. Αζήλα: Ίθαξνο. Γεκεηξαθφπνπινο, Α Πξνζζήθαη θαη δηνξζώζεηο εηο ηελ Νενειιεληθή Φηινινγία ηνπ Κσλζηαληίλνπ άζα. Λεηςία: Γ. Ν. Καξαβία. Γεκεηξηάδεο, Β Ζ Κεληξηθή θαη Γπηηθή Μαθεδνλία θαηά ηνλ Δβιηγηά Σζειεκπή. Θεζζαινλίθε: ΔΜ. Delisle, J., Lee-Jahnke H., Cormier, M Οξνινγία ηεο κεηάθξαζεο. Αζήλα: Μεζφγεηνο. Dewey, M Γεθαδηθή ηαμηλφκεζε Dewey. 13 ε ζπλνπηηθή έθδνζε. Αζήλα: ΔΚΣ.

203 Durant, W Παγθόζκηνο ηζηνξία ηνπ πνιηηηζκνύ. Αζήλα: Αθνί πξφπνπινη & Κνπθνπλδνπξέαο. ΔΚΔΒΗ. Λέζρεο αλάγλσζεο. Μηιάκε γηα βηβιία [εγρεηξίδην]. Αζήλα: ΔΚΔΒΗ. Eliot, T.S «Ζ πνίεζε, νη ηέρλεο θαη ν πνιηηηζκφο». ην The Unity of the European Culture κηθ. Μφζρνο Ν. Αζήλα: Ίθαξνο. Δπειπίδε, Υ Πνιηηηζκόο θαη πνιηηηζκνί. Αζήλα: Δζηία. Geertz, C H εξκελεία ησλ πνιηηηζκώλ. Αζήλα: εθδφζεηο Αιεμάλδξεηα. Εαβίξα, Γ. [1872] Νέα Διιάο ή ειιεληθόλ ζέαηξνλ, Αλαηύπσζηο Α Δθδόζεσο. Γξηηζφπνπινπ Σ. (επηκ.-εηζ.- επξ.). Αζήλαη: ΔΜ. Ζιηαδέιεο, Μαθεδόλεο απόδεκνη ζηε Μεζεπξώπε ( ). Ζ ζπκβνιή ηνπο ζηελ νηθνλνκία θαη ζηνλ πνιηηηζκό. Θεζζαινλίθε: έθδνζε ππνπξγείνπ Μαθεδνλίαο-Θξάθεο. Ζιηαδέιεο, «Ζ ζπκβνιή ησλ απνδήκσλ θνδαληηψλ ζηελ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή αλάπηπμε ηεο Μεζεπξψπεο θαηά ηελ ηνπξθνθξαηία». ην Διηκεηαθά η.28. Θεζζαινλίθε: έθδνζε πιιφγνπ Κνδαληηψλ Θεζζαινλίθεο «Ο Άγηνο Νηθφιανο». Ζιηαδέιεο,., Παπαδέιε-Παπαλαζηαζίνπ Μ Δθαηό ρξόληα ηνπ ζπιιόγνπ θνδαληηώλ Θεζζαινλίθεο «Ο Άγηνο Νηθόιανο» Θεζζαινλίθε: χιινγνο Κνδαληηψλ Θεζζαινλίθεο «Ο Άγηνο Νηθόιανο». Ζιηνχ, Φ Διιεληθή βηβιηνγξαθία ηνπ 19 νπ αηώλα, ηνκ. 1: Αζήλα. Huntington, S Ζ ζύγθξνπζε ησλ πνιηηηζκώλ θαη ν αλαζρεκαηηζκόο ηεο παγθόζκηαο ηάμεο. Αζήλα: Terzobooks. Θεφθξαζηνο, Υαξαθηήξεο. Πξνι:. Παπαζεκειήο, κηθ-εηζ:. Γθηξγθέλεο. Θεζζαινλίθε: Εήηε. Ηβάλνβηηο, Β Μεηαθξαζενινγηθά. Αζήλα: Γηψλε. Καγηαιήο, Σ «Δζληθή ινγνηερλία, ζπγθξηηηθή θηινινγία θαη νη ινγνηερληθέο κεηαθξάζεηο». ην Ηζρπξέο θαη αζζελείο γιώζζεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Όςεηο ηνπ γισζζηθνύ εγεκνληζκνύ. Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο, Καιηλδέξε, Μ Ο βίνο ηεο θνηλόηεηνο Βιάηζεο επί ηνπξθνθξαηίαο εηο ην πιαίζηνλ ηνπ Γπηηθνκαθεδνληθνύ πεξηβάιινληνο. Θεζζαινλίθε: ΔΜ.

204 Καιηλδέξε, Μ. [1971]1992. Υαξίζηνο Γ. Μεγδάλεο ( ). Αζήλα: Δθθιεζηαζηηθαί εθδφζεηο - Απνζηνιηθή δηαθνλία. Καξαγηάλλεο, Β.Π. (επηκ.) Νενειιεληθόο Γηαθσηηζκόο (απόπεηξα κηαο λέαο εξεπλεηηθήο ζπγθνκηδήο). Πξαθηηθά παλειιελίνπ ζπλεδξίνπ Κνδάλε: ΗΝΒΑ. Καξαγηάλλεο, Β.Π. (επηκ.) Ζ Κνδάλε θαη ε πεξηνρή ηεο. Ηζηνξία πνιηηηζκόο. Πξαθηηθά Α ζπλεδξίνπ, επηέκβξηνο Κνδάλε: ΗΝΒΑ. Καξαζαλάζεο, Α Ζ Βελεηία ησλ Διιήλσλ. Θεζζαινλίθε: Κπξηαθίδε. Καξαζαλάζεο, Α «Κνδαλίηεο απφδεκνη θαη ζπλδξνκεηέο εθδφζεσλ ηεο πεξηφδνπ ». ην Διηκεηαθά η.59. Θεζζαινλίθε: έθδνζε πιιφγνπ Κνδαληηψλ Θεζζαινλίθεο «Ο Άγηνο Νηθφιανο». Καξαλάζηνο, Υ Δθδόζεηο θαη ρεηξόγξαθα ηεο πεξηόδνπ ηνπ Νενειιεληθνύ Γηαθσηηζκνύ ( ). Κνδάλε: ΗΝΒΑ. Καξαλάζηνο, Υ «Ζ ρνιή ηεο Κνδάλεο θαηά ηνλ 18 ν αη. βάζεη ρεηξνγξάθσλ, εγγξάθσλ θαη εληχπσλ ηεο Γεκνηηθήο Βηβιηνζήθεο Κνδάλεο». ην Νενειιεληθόο Γηαθσηηζκόο (απόπεηξα κηαο λέαο εξεπλεηηθήο ζπγθνκηδήο). Πξαθηηθά παλειιελίνπ ζπλεδξίνπ. Κνδάλε: ΗΝΒΑ. Καξαλάζηνο, Υ «Βηβιηεκπφξην θαη βηβιηνπσιεία ζηελ Διιάδα απφ ηελ αξραηφηεηα κέρξη ην 1900». ην Διηκεηαθά η.47. Θεζζαινλίθε: έθδνζε πιιφγνπ Κνδαληηψλ Θεζζαινλίθεο «Ο Άγηνο Νηθφιανο». Καξαλάζηνο, Υ «Ο Δπγέληνο Βνχιγαξηο θαη ε Κνδάλε». ην Διηκεηαθά η Θεζζαινλίθε: έθδνζε πιιφγνπ Κνδαληηψλ Θεζζαινλίθεο «Ο Άγηνο Νηθφιανο». Καζάπε, Δ., νθηαλνχ, Ο., Εσγξαθίδνπ Ε Πνζνηηθέο & πνηνηηθέο αλαιύζεηο ζηε κεηάθξαζε ινγνηερληθνύ θεηκέλνπ. Θεζζαινλίθε: University Studio Press. Καζάπε, Δ Σερληθέο αλάγλσζεο, αθξόαζεο & πεξίιεςεο θεηκέλσλ. Θεζζαινλίθε: University Studio Press. Καζάπε, Δ Γηαθείκελν θαη θξηηηθή κεηαθξαζηηθώλ ζηξαηεγηθώλ. Σν 26 ν ηξαγνύδη ηεο θόιαζεο κεηαθξαζκέλν από ηνλ Νίθν Καδαληδάθε. Θεζζαινλίθε: University Studio Press. Καζάπε, Δ Σεηξάδηα εθπαίδεπζεο θαη απηνεθπαίδεπζεο κεηαθξαζηώλ: ελόηεηα 2 από ηελ έξεπλα ζηελ πξάμε. Θεζζαινλίθε: University Studio Press.

205 Kαζίλε, Κ Βηβιηνγξαθία ησλ ειιεληθώλ κεηαθξάζεσλ ηεο μέλεο ινγνηερλίαο ΗΘ -Κ αη. Αζήλαη: χιινγνο πξνο δηάδνζηλ σθειίκσλ βηβιίσλ. Κνληξάξνπ-Ραζζηά, Ν Κηβσηφο ζε ξφηα άγλσζηε. Διεπζεξνηππία, 17/09/2011. Κεληξσηήο, Γ Θεσξία θαη πξάμε ηεο κεηάθξαζεο. Αζήλα: Γίαπινο. Κηηξνκειίδεο, Π Ηώζεπνο Μνηζηόδαθαο. Οη ζπληεηαγκέλεο ηεο δπηηθήο ζθέςεο ηνλ 18ν αηώλα. Αζήλα: ΜΗΔΣ. Κηηξνκειίδεο, Π «Ο δάζθαινο ηνπ Ρήγα». ην ζπιινγηθφ έξγν Ρήγαο Βειεζηηλιήο δηαθσηηζηήο, επαλαζηάηεο, κάξηπξαο. Αζήλα: Δ Ηζηνξηθά Σεγφπνπινο, Κνιηαδήκνπ, «Άλζνο ραξίησλ»: ην ηηαιηθό πξόηππν θαη νη θύξηεο ειιεληθέο παξαιιαγέο. Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή. Θεζζαινλίθε: ΑΠΘ. Κνιπβά-Μαραίξα, Φ., Μπφξα-έληα Δ ηαηηζηηθή ζεσξία θαη εθαξκνγέο. Θεζζαινλίθε: Εήηε. Κφλζνια, Ν Πνιηηηζηηθή αλάπηπμε θαη πνιηηηθή. Αζήλα: Παπαδήζε. Κνληξάξνπ Ραζζηά Ν. 17/09/2011. «Δζληθή Βηβιηνζήθε: Κηβσηφο ζε ξψηα άγλσζηε». Αζήλα: εθεκ. Διεπζεξνηππία. Κνξθάο, Η Κνδαλίηηθεο δηαδξνκέο (ζην δηάβα ηνπ ρξόλνπ ηνπ πεξαζκέλνπ αηώλα). Κνδάλε: Dot Print. Κνπκαξηαλνχ, Α Σν ειιεληθό βηβιίν Αζήλα: ΜΗΔΣ. Λαδαξάηνο, Γ Umberto Eco: Γηαζεκεησηηθή Μεηάθξαζε & Μεηάθξαζε θαη Δπηζηεκνινγία. Αζήλα: Παπαδήζε. Λατνπ, Γ Ζ ηάηηζηα θαη νη εκπνξηθνί νίθνη Υαηδεκηραήι θαη Μαλνύζε (17 νο - 19 νο αη.). Θεζζαινλίθε: ΔΜ. Λαδά, Γ Η. πλνπηηθή ηζηνξία ηνπ ειιεληζκνύ ηεο Σεξγέζηεο. ΗΗ. Βηβιηνγξαθία εληύπσλ πνπ εθδόζεθαλ από ηνπο έιιελεο ηεο Σεξγέζηεο. Αζήλα. Ληνχθεο, Π Ηζηνξία ηεο Κνδάλεο. Αζήλα: ηχπνηο Η. Βάξηζνπ. Λνππάθε, Δ Ζ δηαθνξνπνίεζε πξσηνηύπνπ θαη κεηαθξάζκαηνο: ε πε ξηπησζε ησλ θνηλνηηθώλ θεηκέλσλ. Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή. Θεζζαινλίθε: ΑΠΘ.

206 Μάδεο, Η Γεσπνιηηηθή ησλ πδάησλ ζηε Μέζε Αλαηνιή: αξαβηθέο ρώξεο, Ηζξαήι, Σνπξθία. Αζήλα: Σξνραιία. Μάδεο, Η Γεσπνιηηηθή, ε ζεσξία θαη ε πξάμε. Αζήλα: ΔΛΗΑΜΔΠ, Παπαδήζε. Μαξηηληαλνχ, Η Ζ Μνζρόπνιηο Θεζζαινλίθε: ΔΜ. Μεγδάλε, Υ Διιεληθόλ Πάλζενλ ή πιινγή ηεο κπζηθήο Ηζηνξίαο ησλ παξά ηνηο αξραίνηο Έιιεζη κπζνινγνπκέλσλ Θεώλ, θαη ηεο θαη[απηήλ αιιεγνξίαο. Πέζηε: ηππνγξαθείν Μαηζία Σξάηλεξ. Μεγδάλε, Υ Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ή Υαξαθηήξεο Ζζηθνί. Βηέλλε: ηππνγξαθείν Ησάλλνπ λείξεξ. Μεγδάλε, Υ Καιιηόπε παιηλνζηνύζα ή Πεξί πνηεηηθήο κεζόδνπ. Βηέλλε: ηππνγξαθείν Ησάλλνπ λείξεξ. Μεγδάλε, Υ Αγγειία: πεξί ηνπ θαη έηνο ηεινπκέλνπ θνηλνύ Μλεκνζύλνπ ππέξ ησλ πλδξνκεηώλ ησλ ελ Κνδάλε ρνιείσλ Διιεληθνύ ηε θαη θνηλνύ πεξί ηεο Δμεηάζεσο ησλ Μαζεηώλ ελ Έηεη 1819 θαηά κήλα Φεβξνπάξηνλ, θαη πεξί ηεο Αξρήο, Πξνόδνπ θαη ηεο Καηαζηάζεσο ηεο Διιεληθήο ρνιήο, θαη ησλ εμ απηήο επί Παηδεία αλαθαλέλησλ Δγρσξίσλ ηε θαη Ξέλσλ. Βηέλλε: ηππνγξαθείν βεθίνπ. Μέξηδηνπ, Κ. [1947] Μλεκεία καθεδνληθήο ηζηνξίαο. Θεζζαινλίθε: ΔΜ. Μνηζηφδαθαο, Η Ζζηθή θηινζνθία. Σφκνο 1 νο, Βελεηία: Antonio Bortoli. Μνηζηφδαθαο, Η Ζζηθή θηινζνθία. Σφκνο 2 νο, Βελεηία: Antonio Bortoli. Μνηζίνδαθαο, Η Θεσξία ηεο γεσγξαθίαο. Βηέλλε: Ησάλλεο Θσκάο Σξάηηλεξλ. Μνηζηφδαθαο, Η Πξαγκαηεία πεξί παίδσλ αγσγήο. Καξαθχιιε Γ. (ζρφιηα & εηζ.). Κνδάλε: ΗΝΒΑ. Νηίλαο, Κ «Σν Ηλζηηηνχην Βηβιίνπ θαη Αλάγλσζεο Κνδάλεο». ην Όςεηο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο. Φιψξηλα: Παλ. Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, 1-6. Ξαλζνπνχινπ-Κπξηαθνχ, Α Ζ ειιεληθή θνηλόηεηα ηεο Βελεηίαο ( ). Θεζζαινλίθε: Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα Φηινζνθηθήο ρνιήο παξάξηεκα αξ. 19, δηδ. δηαηξηβή. Παλαγησηίδε, Γ Γηάιεμηο επ επθαηξία ησλ εγθαηλίσλ ηεο Βηβιηνζήθεο θαη ηνπ Αλαγλσζηεξίνπ Κνδάλεο, 10 Ηνπιίνπ Κνδάλε: Μηιη. Σδψλε.

207 Παπαδφπνπινο, Θ. 1984, Διιεληθή βηβιηνγξαθία ( ). 2 ηνκ. Αζήλα: Πξαγκαηίαη ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ. Παπαδξηαλφο, Η Έλαο κεγάινο Μαθεδόλαο απόδεκνο: Δπθξόληνο Ραθαήι Παπαγηαλλνύζεο-Πόπνβηηο. Θεζζαινλίθε: ΔΜ. Παπαδξηαλφο, Η Οη έιιελεο πάξνηθνη ηνπ εκιίλνπ. Θεζζαινλίθε: ΗΜΥΑ. Παπαδξηαλφο, Η «Δγθαηαζηάζεηο Κνδαληηψλ ζηηο Ννηηνζιαβηθέο ρψξεο (18 νο 20 νο αη.)». ην Ζ Κνδάλε θαη ε πεξηνρή ηεο. Ηζηνξία πνιηηηζκόο, πξαθηηθά Α ζπλεδξίνπ. Κνδάλε: Ηλζηηηνχην Βηβιίνπ θαη Αλάγλσζεο Κνδάλεο, Παπαθσλζηαληίλνπ, Μ. [1992] Μηα βνξεηνειιεληθή πόιε ζηελ Σνπξθνθξαηία. Ηζηνξία ηεο Κνδάλεο ( ). Αζήλα: Βηβιηνπσιείνλ ηεο «Δζηίαο». Παπαιενληίνπ, Λ «Δηζαγσγή». ην Λνγνηερληθέο κεηαθξάζεηο ηνπ Μείδνλνο Διιεληζκνύ. Θεζζαινλίθε: Κ.Δ.Γ., Παηξηλέιεο, Υ Σν ειιεληθό βηβιίν θαηά ηελ Σνπξθνθξαηία ( ). Θεζζαινλίθε. Πνιίηεο, Λ. [1978] Ηζηνξία ηεο Νενειιεληθήο ινγνηερλίαο. Αζήλα: ΜΗΔΣ. Πφπνβηηο, Νη O Cincarima. Αξκάλνη βιάρνη ζηα Βαιθάληα. Θεζζαινλίθε: ΔΜ. Πνχρλεξ, Β. (επηκ.) Γπλαίθεο ζεαηξηθνί ζπγγξαθείο ζηα ρξόληα ηεο επαλάζηαζεο θαη ην έξγν ηνπο. Αζήλα: Ίδξπκα Κψζηα θαη Διέλεο Οπξάλε. Pavlowitch, S Ηζηνξία ησλ Βαιθαλίσλ Θεζζαινλίθε: Βάληαο. αββνπνχινπ-καηζίθε, Ξ. (επηζη. επ.) Γπηηθή Μαθεδνλία. Ηζηνξία θαη πνιηηηζκόο. Αζήλα: Πεξηθέξεηα Γπηηθήο Μαθεδνλίαο. άζαο, Κ Νενειιεληθή Φηινινγία. Αζήλα: ηππ. ηέθλσλ Αλδξέα Κνξνκειά. αξηδάθεο, Η ώκαηα θεηκέλσλ θαη κεηάθξαζε. Θεσξία θαη εθαξκνγέο. Αζήλα: Παπαδήζε. ηακπαλφπνπινο, Α Μλήκεο ηεο Κνδάλεο. Κνδάλε: ΗΝΒΑ. ηγάιαο, Α Από ηελ πλεπκαηηθήλ δσήλ ησλ ειιεληθώλ θνηλνηήησλ ηεο Μαθεδνλίαο. Α. Αξρεία θαη βηβιηνζήθαη Γπηηθήο Μαθεδνλίαο. Θεζζαινλίθε: ΑΠΘ Παξάξηεκα Γ ηφκνπ Δπεηεξίδνο Φηινζνθηθήο ρνιήο.

208 ππξηδσλίδεο, Ζ «Ο ιφγηνο κεηαθξαζηήο Γεψξγηνο Ρνπζηάδεο ( ): Ζ κεηάθξαζε απφ ηα ηηαιηθά ηεο ηξαγσδίαο Temistocle ηνπ Pietro Metastasio». ην Διηκεηαθά η.65. Θεζζαινλίθε: έθδνζε πιιφγνπ Κνδαληηψλ Θεζζαινλίθεο «Ο Άγηνο Νηθφιανο», ηάτθνο, Κ Σα ηππσκέλα ζηε Βηέλλε ειιεληθά βηβιία ( ). Αζήλα: Ίδξπκα Διιεληθνχ Πνιηηηζκνχ. ηακέινο, Γ., Γαθνπνχινπ, Α Ζ δηαηξηβή ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. Από ην ζρεδηαζκό ζηελ πινπνίεζε. Αζήλα: Μεηαίρκην. ηφγηνγινπ, Γ Ηζηνξία επηζθόπσλ Μαθεδνλίαο. Θεόθηινο Παπαθίιεο επίζθνπνο Κακπαλίαο ( ). Θεζζαινλίθε: Κπξνκάλνο. Σακπάθε, Α., Αζήλε. (επηκ.) Σαπηόηεηα θαη εηεξόηεηα ζηε ινγνηερλία, 18 νο - 20 νο αη. Μεηάθξαζε θαη δηαπνιηηηζκηθέο ζρέζεηο. Πξαθηηθά ζπλεδξίνπ. Αζήλα: Γνκφο. Σζηξπαλιή, Ε Οη Μαθεδόλεο ζπνπδαζηέο ηνπ ειιεληθνύ θνιιεγίνπ Ρώκεο θαη ε δξάζε ηνπο ζηελ Διιάδα θαη ζηελ Ηηαιία (16 νο αη.-1650). Θεζζαινλίθε: ΔΜ. Σξηαληάξε, «Λφγηνη ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο ζηελ πεξίνδν ηεο Σνπξθνθξαηίαο». ην Όςεηο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο. Φιψξηλα: Παλ. Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, Σζάληαο, Ν., Μσυζηάδεο, Υ., Μπαγηάηεο, Ν., Υαηδεπαληειήο, Θ Αλάιπζε δεδνκέλσλ κε ηε βνήζεηα ζηαηηζηηθώλ παθέησλ. Θεζζαινλίθε: Εήηε. Σζφηζνο, Γ «Οη νηθηζκνί ηεο πεξηνρήο Κνδάλεο εξβίσλ ζε θαηάζηηρν ηνπ 1528». ην Διηκεηαθά η.64. Θεζζαινλίθε: έθδνζε πιιφγνπ Κνδαληηψλ Θεζζαινλίθεο «Ο Άγηνο Νηθφιανο». Φηιηππίδεο, Γ., Κσλζηαληάο, Γ. [1791] Γεσγξαθία Νεσηεξηθή. Κνπκαξηαλνχ Α. (επηκ.). Αζήλα. Υαιθηφπνπινο, Α Δζλνινγηθή ζηαηηζηηθή ησλ βηιαεηίσλ Θεζζαινλίθεο θαη Μνλαζηεξίνπ. Αζήλα. Υαηδετσάλλνπ, Μ Ζ ηζηνξηθή εμέιημε ησλ νηθηζκώλ ζηελ πεξηνρή ηνπ Αιηάθκνλα θαηά ηελ Σνπξθνθξαηία. Αζήλα: ΗΝΒΑ ΚΝΔ ΔΗΔ. Υξηζηνδνχινπ, Α εκεησηηθή αλάιπζε θαη πνιηηηζκόο ζηελ μέλε γιώζζα. Θεζζαινλίθε: University Studio Press.

209 ΞΔΝΟΓΛΧΑ ΛΔΞΗΚΑ Accademia della Crusca, Vocabolario degli Accademici della Crusca. Venezia: Giovanni Alberti. Accademia della Crusca, Vocabolario degli Accademici della Crusca, terza edizione. Firenze: Stamperia dell Accademia della Crusca. Anonimo, Vocabolario dei sinonimi e dei contrari. Ed. PROTOM. Boerio, G. [1856] Dizionario del dialetto veneziano. Firenze: Giunti. Cordellier, S Dizionario di storia e geopolitica del mondo contemporaneo. Milano: Mondadori. Devoto, G., Oli G Il dizionario della lingua italiana. Firenze: Le Monnier. Devoto, G., Oli G Dizionario Devoto Oli della lingua italiana. Firenze: Le Monnier. Omnia, Enciclopedia della geografia. Novara: Istituto geografico de Agostini. QA International. Dizionario italiano/spagnolo. Milano: koinè. Pianigiani, O Vocabolario etimologico della lingua italiana. Genova: edizioni Polaris. Zingarelli, N Vocabolario della lingua italiana. Bologna: Zanichelli.

210 ΔΛΛΖΝΟΓΛΧΑ ΛΔΞΗΚΑ AA.VV. [1998] 2009 (8 ε αλαηχπσζε). Λεμηθό ηεο θνηλήο λενειιεληθήο. Θεζζαινλίθε: Ίδξπκα Μαλφιε Σξηαληαθπιιίδε, ΑΠΘ. QA International, Δηθνλνγξαθεκέλν ειιελν-ηηαιηθό ιεμηθό. Αζήλα: Καχθαο. Σζνπθαλά, Α. Νένλ Ηηαιν-Διιεληθόλ Λεμηθόλ. Αζήλα: Καθνπιίδε. Σζνπθαλά, Α. Νένλ Διιελν-Ηηαιηθόλ Λεμηθόλ. Αζήλα: Καθνπιίδε.

211 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΔ ΠΖΓΔ ΑΠΟ ΣΟ ΓΗΑΓΗΚΣΤΟ Σειεπηαία εκέξα πξνζπέιαζεο ησλ ειεθηξνληθψλ δηεπζχλζεσλ ησλ δηαδηθηπαθψλ ηζηνινγίσλ είλαη ε 21 Μαξηίνπ Αγ. Γεψξγηνο Βηέλλεο. Ακπαηδνπνχινπ, Φ «Ζ ινγνηερληθή κεηάθξαζε ζηελ Διιάδα». Απφ ηo Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο, Ακπγδαιάθε, Δ. & Παξαζθεπνπνχινπ Α. «Μνηζηφδαθαο Ηψζεπνο». Απφ Διιελνκλήκσλ Αλέκε, Φεθηαθή βηβιηνζήθε γηα εθδφζεηο θαη θείκελα. Απφ Αλψλπκνο, «Ζ Δπξψπε ζηα 1800». Απφ Άξζξν 151 πλζήθεο ΔΚ, λνκνζεζία EURLEX Αξηζηνηέιεο, Πεξί αξεηώλ θαη θαθηώλ. Απφ Aξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Φεθηαθή βηβιηνζήθε. Αξραία ειιεληθά θείκελα ζε ςεθηαθή κνξθή, Απφ Μηθξφο Απφπινπο Αξρείν ΔΡΣ, Σεθκήξην : Βαιθάληνο Πξακαηεπηήο, νη Γξόκνη ηνπ Διιεληζκνύ ζηα Βαιθάληα. Βάζε δεδνκέλσλ πξνψζεζεο θαη πξνβνιήο ηνπ βηβιίνπ. Bηβιηνγξαθηθή βάζε δεδνκέλσλ ΒΗΒΛΗΟΝΔΣ. Βηβιηνζήθε παιαηψλ εληχπσλ ηηαιηθψλ εθδφζεσλ. Βηβιηνζήθε ΣΔΗ Κνδάλεο.

212 Γεληθά Αξρεία ηνπ Κξάηνπο. Γεληθφο θαηάινγνο ηηαιηθψλ βηβιηνζεθψλ. Γεκφζηα Βηβιηνζήθε Φιψξηλαο Γεκφζηα Κεληξηθή Βηβιηνζήθε Γεκφζηα Κεληξηθή Βηβιηνζήθε Βέξνηαο. Φεθηαθφ απνζεηήξην Μέδνπζα. Γεκφζηα Κεληξηθή Βηβιηνζήθε Γξεβελψλ. Γεκφζηα Κεληξηθή Ηζηνξηθή Βηβιηνζήθε ηάηηζηαο. Γεκνηηθή ραξηνζήθε Κνδάλεο. Δζληθή Βηβιηνζήθε. Δζληθφ αξρείν δηδαθηνξηθψλ δηαηξηβψλ. Δζληθφ θέληξν βηβιίνπ. Δζληθφ θέληξν ραξηψλ θαη ραξηνγξαθηθήο θιεξνλνκηάο. Eθδνηηθέο πιεξνθνξίεο Ηηαιίαο. Διιεληθή παιαηνγξαθηθή εηαηξεία. Διιεληθφ Λνγνηερληθφ θαη Ηζηνξηθφ αξρείν ΔΛΗΑ. Διιελνκλήκσλ. Ζ κεηάθξαζε ηνπ Η. Μνηζηφδαθα ηεο Ζζηθήο Φηινζνθίαο. Απφ Δπηηξνπή Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Βξπμέιιεο Δξγαζηήξην εξεπλψλ Νενειιεληθήο θηινινγίαο Παλ. Ησαλλίλσλ.

213 Δηαηξεία Μαθεδνληθψλ πνπδψλ. Ζιεθηξνληθφ δηαδηθηπαθφ ιεμηθφ. Ζιεθηξνληθφ δηαδηθηπαθφ ιεμηθφ Logos. Ήιηνο, απνζεηήξην εζληθνχ ηδξχκαηνο εξεπλψλ. Θεφθξαζηνο, Υαξαθηήξεο κηθ. Δκκαλνπήι Γαπτδ. Απφ Θεφθξαζηνο ( π..Υ.). Θεφθξαζηνο, βηνγξαθία. B1%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82 Θεφθξαζηνο, εξγνγξαθία. CF%81%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82 Θεφθξαζηνο. Πεξί δηθαησκάησλ ησλ δώσλ. Ίδξπκα κνπζείνπ καθεδνληθνχ αγψλα. Ηεξά Μεηξφπνιε εξβίσλ θαη Κνδάλεο, «Ηζηνξία Μεηξφπνιεο». Απφ 0 Ηζηφηνπνο δεκφζησλ βηβιηνζεθψλ Διιάδαο. Καγηαιήο, Σ «Δζληθή ινγνηερλία, ζπγθξηηηθή θηινινγία θαη νη ινγνηερληθέο κεηαθξάζεηο». Απφ ηελ πχιε ηoπ ΚΔΓ, Κεραγηφγινπ, Γ «Διιεληθέο κεηαθξάζεηο ζηνλ 18 ν αηψλα: κεηα-δνηηθέο ή πξνδνηηθέο πηζηέο θαη άζρεκεο - άπηζηεο θαη φκνξθεο». Απφ ηελ πχιε ηoπ ΚΔΓ,

214 Κηηξνκειίδεο, Π «Οη ζπληεηαγκέλεο ηεο βαιθαληθήο ζθέςεο ηνλ 18 ν αη.», Αζήλα: ΜΗΔΣ. Απφ Κνβεληάξεηνο Γεκνηηθή Βηβιηνζήθε Κνδάλεο, Μεγδάλεο Υαξίζηνο, βηνγξαθηθά ζηνηρεία. B9%CE%BF%CF%82_%CE%9C%CE%B5%CE%B3%CE%B4%CE%AC%CE%B D%CE%B7%CF%82 Μεγδάλεο, Υ Λύρλνο ηνπ Γηνγέλνπο ή Υαξαθηήξεο εζηθνί. Απφ Μεγδάλεο, Υ Διιεληθόλ Πάλζενλ. Απφ Μεγδάλεο, Υ Καιιηόπε Παιηλνζηνύζα. Απφ Μεγδάλεο, Υ Αγγειία. Απφ Μνηζηφδαμ, Η Πξαγκαηεία πεξί παίδσλ αγσγήο ή παηδαγσγία. Απφ _cclquery=creator=(μνηζηφδαμ, Ηψζεπνο Π.,)&rss=0&number=10&keep_number=10&offset=1 Μνηζηφδαμ, Η Θεσξία ηεο γεσγξαθίαο. Απφ _cclquery=creator=(μνηζηφδαμ, Ηψζεπνο Π.,)&rss=0&number=10&keep_number=10&offset=1 Παλδέθηεο. Φεθηαθφο ζεζαπξφο ειιεληθήο ηζηνξίαο θαη πνιηηηζκνχ. Πνιίηεο, Α «Διιεληθφο Γηαθσηηζκφο». Απφ Πχιε γηα ηελ ειιεληθή γιψζζα. Ρσκαλφο, Η «Ζ αξεηή ζχκθσλα κε ηνλ Αξηζηνηέιε». Απφ πνπδαζηήξην Νένπ Διιεληζκνχ. Φεθηαθή βηβιηνζήθε εξξψλ.

215 Biblioteca dei classici italiani. Biblioteca digitale dell Accademia della Crusca. Biblioteca digitale della letteratura italiana. Biblioteca telematica liberliber. Biblioteche italiane. Biblioteche italiane e-book. Centro Studi Muratoriani. Απφ Classici italiani: interviste sul "canone". (2009, July 19). In Italianistica.info. Retrieved 18:42, June 14, 2011, from Documentazione di testi italiani. E-books international, Απφ Editori italiani, Απφ Filosofia (portal). Froldi, R «Ludovico Antonio Muratori nella cultura spagnola». Απφ 2/03/2010. Giouli, V. & others Language Technologies for Processing Greek textual Cultural Heritage data. Proceedings of the 9th International Conference on Greek Linguistics. Απφ Ηλζηηηνχην Δπεμεξγαζίαο ηνπ Λφγνπ. University of Chicago. Idee e risorse per traduttori letterari. Index Librorum Prohibitorum ηνπ Απφ Istituto Geografico Militare. Letteratura e lingua italiana on line.

216 Letteratura italiana. Logos dictionary. Military Mapping Survey of Austria-Hungary (3 rd ). Muratori, L.A La filosofia morale esposta e proposta ai giovani. Απφ Muratori, L.A. Απφ Muratori, L.A. Muratori, L.A., biografia. Βηνγξαθηθά ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηνλ Μuratori, L.A Osimo, B Corso di traduzione. Απφ Perry-Castañeda Library Map Collection. Schmidt, D The inadequacy of embedded markup for cultural heritage texts. Lit Linguist Computing, doi: /llc/fqq Unesco, URL_ID=34603&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html Unterm, Wischenbart, R., Jursitzky J. & Muriale S Diversity Report 2008: An overview and analysis of translation statistics across Europe. URL_ID=22194&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html

217 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΗΣΑΛΗΚΖ ΓΛΧΑ ΚΑΗ ΦΗΛΟΛΟΓΗΑ Ζ ΗΣΑΛΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΔΠΗΡΡΟΖ ΣΩΝ ΜΔΣΑΦΡΑΔΩΝ ΣΖΝ ΚΟΒΔΝΣΑΡΔΗΟ ΓΖΜΟΣΗΚΖ ΒΗΒΛΗΟΘΖΚΖ ΣΖ ΚΟΕΑΝΖ ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ (ΜΔΡΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ) Ζιίαο Γ. ππξηδσλίδεο Σξηκειήο ζπκβνπιεπηηθή επηηξνπή: Δπηβιέπνπζα: Διέλε Καζάπε, Καζεγήηξηα Μέιε: Karin Boklund-Λαγνπνχινπ, Καζεγήηξηα Αλαζηαζία Υξηζηνδνχινπ, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Θεζζαινλίθε, Μάξηηνο 2012

218 ΣΑ ΠΑΝΣΑ ΡΔΗ Ζξάθιεηηνο Έθεζνο 544 π.υ. πεξ. 484 π.υ.

219 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ ΜΔΡΟ ΓΔΤΣΔΡΟ - ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ A. Έληππν παξαηήξεζεο ηεο έξεπλαο 1 Β. Έληππα παξαηήξεζεο ησλ 28 κεηαθξάζεσλ απφ ηελ ηηαιηθή γιψζζα ζηελ ειιεληθή 2 Γ. Έληππα παξαηήξεζεο ησλ 30 ηίηισλ ηεο ηηαιν-ειιεληθήο ζπιινγήο COIG2 31 Γ. Έληππα παξαηήξεζεο ησλ 38 πξσηφηππσλ εθδφζεσλ ζηελ ηηαιηθή γιψζζα 62 Δ. Έληππα παξαηήξεζεο ησλ 56 μελφγισζζσλ εθδφζεσλ ηεο ηηαιηθήο ζπιινγήο COIT2 (56 ηίηινη) 101 Σ. Βάζε Γεδνκέλσλ (ζε ςεθηαθή κνξθή)

220 Α. ΔΝΣΤΠΟ ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Αχμνληαο αξηζκφο 1. (θσδηθφο βηβιηνζήθεο) Σίηινο έξγνπ: Τπφηηηινο: πγγξαθέαο: Μεηαθξαζηήο: Σφπνο παξαγσγήο: Υξνλνινγία παξαγσγήο: Δθδφηεο-δηαζέηεο: Υνξεγφο: Γιψζζα θεηκέλνπ: Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: Κηήηνξαο-Γσξεηήο: Υξνλνινγία εηζφδνπ ζηε ΚΓΒΚ: Σχπνο θεηκέλνπ: Θεκαηηθή ηαμηλφκεζε πεξηερνκέλνπ: ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Μνξθή: Έθηαζε: Γηαζηάζεηο: Βηβιηνδεζία: Καηάζηαζε:

221 Β. ΔΝΣΤΠΑ ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ ΣΧΝ 28 ΜΔΣΑΦΡΑΔΧΝ ΑΠΟ ΣΖΝ ΗΣΑΛΗΚΖ ΓΛΧΑ ΣΖΝ ΔΛΛΖΝΗΚΖ (Σεθκήξηα ηεο COIG πνπ παξνπζηάδνληαη ζε ρξνλνινγηθή ζεηξά έθδνζεο, απφ ηηο παιαηφηεξεο πξνο ηηο λεφηεξεο κεηαθξάζεηο) 1. (Δ 23407) Σίηινο έξγνπ: Παίγληα ηεο θαληαζίαο (Scherzi geniali) Τπφηηηινο: κεηαγισηηζζέληα από ηελ Ηηαιηθήλ εηο ηελ ησλ Διιήλσλ απιήλ θαη πεδήλ δηάιεθηνλ παξά Μαιάθε Γηαθνπκή ηνπ Καζηξηζίνπ. Νεσζηί ηππσζέληα θαη αθηεξσζέληα ηνηο Δμνρσηάηνηο Άξρνπζη Κπξίσ Γνκηλίθσ θαη Κπξίσ Νηθνιάσ ηνηο Κνζσλαίνηο. Δλεηίεζη αςηα. Παξά Νηθνιάσ ησ άξσ. Con licenza de Superiori e Privilegio. πγγξαθέαο: Giovanni Francesco Loredano (Venezia, 27 Φεβ Απγ 1661), ή αιιηψο Gian Francesco Loredan Μεηαθξαζηήο: Μαιάθεο Γηαθνπκήο ηνπ Καζηξηζίνπ Σφπνο παξαγσγήο: Βελεηία Υξνλνινγία παξαγσγήο: 1711 Δθδφηεο-δηαζέηεο: Νηθφιανο άξξνο Υνξεγφο: Γιψζζα θεηκέλνπ: ειιεληθή (el) Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: ηηαιηθή (it) Κηήηνξαο-Γσξεηήο: Θεφθηινο Κνδάλεο «Θενθίινπ δηαθφλνπ ηνπ Βεξξνίαο» Υξνλνινγία εηζφδνπ ζηε ΚΓΒΚ: 1811 Σχπνο θεηκέλνπ: κεηάθξαζε ηηαιηθνχ δηεγήκαηνο Θεκαηηθή ηαμηλφκεζε πεξηερνκέλνπ: ηηαιηθή ινγνηερλία [853]

222 ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Μνξθή: ζρήκα 8 ν Έθηαζε: ζει. 7 α.α. & 502 Γηαζηάζεηο: 160 mm Βηβιηνδεζία: ραξηφδεην Καηάζηαζε: ην πξσηφηππν Scherzi geniali εθδφζεθε ην 1632 ζηε Sarzina (Venezia) 2. (Δ 32507) Σίηινο έξγνπ: Βίνο Πέηξνπ ηνπ Μεγάινπ Απηνθξάηνξνο Ρνπζζίαο, παηξόο παηξίδνο Τπφηηηινο: ζπιιεγείο εθ δηαθφξσλ ππνκλεκάησλ ελ Γαιιίαηο θαη Οιιαλδία εθδνζέλησλ θαη εηο δχν ηφκνπο δηαηξεζείο. Νπλ πξψηνλ κεηαθξαζζείο εθ ηεο Ηηαιηθήο εηο ηελ απιήλ Ρσκατθήλ δηάιεθηνλ κεηά πξνζζήθεο, επηκειεία δε πιείζηε δηνξζσζείο παξά θπξίνπ Αιεμάλδξνπ Καγθειιαξίνπ. Σφκνο πξψηνο, Δλεηίεζη αςιδ. Δλ ηε ηππνγξαθία άληνπ Πέθσξα. Con licenza de Superiori e Privilegio. πγγξαθέαο: Αληψληνο Καηήθνξνο ( ) Μεηαθξαζηήο: επηκέιεηα Αιέμαλδξνο Καγθειιάξηνο Σφπνο παξαγσγήο: Βελεηία Υξνλνινγία παξαγσγήο: 1737 Δθδφηεο-δηαζέηεο: Δλ ηε ηππνγξαθία άληνπ Πέθσξα Υνξεγφο: Γιψζζα θεηκέλνπ: ειιεληθή (el) Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: ηηαιηθή (it) Κηήηνξαο-Γσξεηήο: 4 αληίηππα: δσξεά Ηγλαηίνπ Κνδάλεο, Θεφθηινπ Κνδάλεο, Κσλζηαληίλνπ Γ. Σαθηαηδή. Υξνλνινγία εηζφδνπ ζηε ΚΓΒΚ: 1811 απφ ηε δηαζήθε ηνπ επηζθφπνπ Θεφθηινπ Σχπνο θεηκέλνπ: κεηάθξαζε ζπιινγήο ππνκλεκάησλ Θεκαηηθή ηαμηλφκεζε πεξηερνκέλνπ: Βηνγξαθία [920] ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Μνξθή: ζρήκα 8 ν Έθηαζε: ζει. 18 α.α. &351 Γηαζηάζεηο: 170 mm Βηβιηνδεζία: πεξγακελφδεην Καηάζηαζε: 2 αληίηππα, θαθή

223 Β ΣΟΜΟ (Δ 32507) Σίηινο έξγνπ: Βίνο Πέηξνπ ηνπ Μεγάινπ Απηνθξάηνξνο Ρνπζζίαο, παηξόο παηξίδνο Τπφηηηινο: : ζπιιεγείο εθ δηαθφξσλ ππνκλεκάησλ ελ Γαιιίαηο θαη Οιιαλδία εθδνζέλησλ θαη εηο δχν ηφκνπο δηαηξεζείο. Νπλ πξψηνλ κεηαθξαζζείο εθ ηεο Ηηαιηθήο εηο ηελ απιήλ Ρσκατθήλ δηάιεθηνλ κεηά πξνζζήθεο, επηκειεία δε πιείζηε δηνξζσζείο παξά θπξίνπ Αιεμάλδξνπ Καγθειιαξίνπ. Σφκνο δεχηεξνο, Δλεηίεζη αςιδ. Δλ ηε ηππνγξαθία άληνπ Πέθσξα. Con licenza de Superiori e Privilegio. πγγξαθέαο: Αληψληνο Καηήθνξνο ( ) Μεηαθξαζηήο: επηκέιεηα Αιέμαλδξνο Καγθειιάξηνο Σφπνο παξαγσγήο: Βελεηία Υξνλνινγία παξαγσγήο: 1737 Δθδφηεο-δηαζέηεο: Δλ ηε ηππνγξαθία άληνπ Πέθσξα Υνξεγφο: Γιψζζα θεηκέλνπ: ειιεληθή (el) Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: ηηαιηθή (it) Κηήηνξαο-Γσξεηήο: 4 αληίηππα: δσξεά Ηγλαηίνπ Κνδάλεο, Θεφθηινπ Κνδάλεο, Κσλζηαληίλνπ Γ. Σαθηαηδή. Υξνλνινγία εηζφδνπ ζηε ΚΓΒΚ: 1811 απφ ηε δηαζήθε ηνπ επηζθφπνπ Θεφθηινπ Σχπνο θεηκέλνπ: κεηάθξαζε ζπιινγήο ππνκλεκάησλ Θεκαηηθή ηαμηλφκεζε πεξηερνκέλνπ: Βηνγξαθία [920] ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Μνξθή: ζρήκα 8 ν Έθηαζε: ζει. 343 Γηαζηάζεηο: 170 mm Βηβιηνδεζία: πεξγακελφδεην Καηάζηαζε: 4 αληίηππα, θαθή 3. (Δ 39407) Σίηινο έξγνπ: Ζ αιήζεηα θξηηήο Τπφηηηινο: εηο ηαο κεγάιαο δηαθνξάο ησλ ηεζζάξσλ Υξηζηηαληθψλ Λαηξεηψλ ησλ Γξαηθψλ, Παπηζηψλ, Καιβηληζηψλ θαη Λνπζεξαλψλ, Πξάμηο Γηθαζηηθή Ζζηθή ηνπ Παηξφο Βεληδφλε απφ ηελ ζπληξνθίαλ ησλ Ηεζνπηηψλ ηνπ χζηεξνλ επηζηξέςαληνο εηο ηελ Αιεζηλήλ Δθθιεζίαλ ηελ Αλαηνιηθήλ. Μεηαθξαζζείζα απφ ηελ Ηηαιηθήλ εηο ηελ

224 θνηλήλ ησλ Γξαηθψλ δηάιεθηνλ, δηεξεκέλε εηο ηφκνπο δχν, ηφκνο πξψηνο, ηχπνο πξψηνο. πγγξαθέαο: Πάηεξ Βεληδφλε Μεηαθξαζηήο: Σφπνο παξαγσγήο: Μνζρφπνιε Υξνλνινγία παξαγσγήο: πεξίπνπ ζην κηζφ ηνπ 18 νπ αηψλα Δθδφηεο-δηαζέηεο: Υνξεγφο: Γιψζζα θεηκέλνπ: ειιεληθή (el) Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: ηηαιηθή (it) Κηήηνξαο-Γσξεηήο: θαη ην δε εθ ηνλ ηνπ ηαπεηλνχ Θενθίινπ δηαθφλνπ ηνπ Βεξξνίαο. Υξνλνινγία εηζφδνπ ζηε ΚΓΒΚ: 1811 Σχπνο θεηκέλνπ: κεηάθξαζε ζενινγηθψλ θεηκέλσλ Θεκαηηθή ηαμηλφκεζε πεξηερνκέλνπ: ζενινγία [230] ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Μνξθή: ζρήκα 8 ν Έθηαζε: 16 ζει. α.α. & 105 & 37 Γηαζηάζεηο: 200 mm Βηβιηνδεζία: δεξκαηφδεην Καηάζηαζε: θαθή 4. (Δ 49107) Σίηινο έξγνπ: Ραληηζκνύ ζηειίηεπζηο 44 Τπφηηηινο: Βηβιίνλ θαινχκελνλ Ραληηζκνχ ζηειίηεπζηο, πξψηνλ κελ ηχπσ εθδνζείο ελ Κσλζηαληηλνππφιεη. Νπλ δε ην δεχηεξνλ εδφζε εηο ηχπνλ εηο ηξίγισζζνλ, ειιεληζηί, ιαηηληζηί θαη ηηαιηζηί, δη σθέιεηαλ πνιιψλ ηηλψλ νξζνδφμσλ θαη 44 Ζ θσηνγξαθία ηνπ ηίηινπ πξνέξρεηαη απφ ηε βηβιηνγξαθηθή βάζε δεδνκέλσλ

225 ζηειίηεπζηλ ησλ θαθνδφμσλ θξνλνχλησλ. Παξά Ησάλλε Γφηηινπ Δκκαλνπει Πξέηηθνπθ, 1757 ελ Λεηςία ηεο αμσλίαο. πγγξαθέαο: Αξγέληεο Δπζηξάηηνο ( ) Μεηαθξαζηήο: Σφπνο παξαγσγήο: Λεηςία Υξνλνινγία παξαγσγήο: 1758 Δθδφηεο-δηαζέηεο: Ησάλλε Γφηηινπ Δκκαλνπει Πξέηηθνπθ. Breitkopf Johann Gottlob Emmanuel ( ). Υνξεγφο: δηα δαπάλεο, θαη εμφδσ ηεο εβαζκίαο, θαη Βαζηιηθήο Μνλήο ηεο θαηά ηελ λήζνλ Κχπξνλ, επηθεκηδνκέλεο, ηνπ Κχθθνπ. Γη επηζηαζίαο, θαη επηκειείαο, ηνπ Παλνζηνινγησηάηνπ θπξίνπ εξαθείκ ηνπ Πηζζηδείνπ ηνπ θαη ηεο απηήο Ηεξάο κνλήο ηεο Τπεξαγίαο Θενηφθνπ, ήηηο ην κέγα αηδέζηκνλ έρεη, δηα ην ελ απηή ζψδεζζαη ηελ ζαπκαηνπξγνηάηελ ζεβαζκίαλ εηθφλα, ηελ παξά ηνπ Απνζηφινπ Λνπθά ηζηνξηζείζαλ Αξρηκαλδξίηνπ. Γιψζζα θεηκέλνπ: ηξίγισζζν: ειιεληθή, ιαηηληθή θαη ηηαιηθή (el, lat & it). Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: Κηήηνξαο-Γσξεηήο: ex Libris georgii Constantini Sacellaria ex civitate cozanis Υξνλνινγία εηζφδνπ ζηε ΚΓΒΚ: Σχπνο θεηκέλνπ: ζενινγηθφ θείκελν θαηήρεζεο Θεκαηηθή ηαμηλφκεζε πεξηερνκέλνπ: Θενινγία [230] ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Μνξθή: ζρήκα 4 ν Έθηαζε: 16 ζει. α.α. & 248. Γηαζηάζεηο: 250 mm. Βηβιηνδεζία: ραξηφδεην. Καηάζηαζε: πνιχ θαθή, ιείπνπλ νη 10 πξψηεο ζει. Πεξηέρεη επίζεο ηα Σσλλογιζηικά κεθάλαια προς ηοσς Λαηίνοσς ηνπ Μάξθνπ Δπγεληθνχ (ζει ) θαη Κεθάλαια κδ ζσλλογιζηικά ηνπ Νηθήηα Βπδάληηνπ (ζει ). 5. Α ΣΟΜΟ (Δ 51707) Σίηινο έξγνπ: Παγθόζκηνο ηζηνξία ηεο Οηθνπκέλεο

226 45 Τπφηηηινο: Πεξηγξάθνπζα θαζέλ έθαζηνλ Βαζίιεηνλ θαηά ηελ παξνχζαλ απηνχ θαηάζηαζηλ, ήγνπλ ηαο επαξρίαο απηνχ, ηαο πνιηηείαο, ηα ήζε, ηνπο λφκνπο, ηαο πξαγκαηείαο, ηαο ηέρλαο, ηελ ζξεζθείαλ, ηελ δηάιεθηνλ θαη έηη άιιν πεξίεξγνλ θαη αμηφινγνλ σο ελ ησ πηλάθεη θαίλεηαη, κεηά θαη ηεο Γεσγξαθηθήο ράξηαο. Νπλ πξψηνλ ζπιιερζείζα εθ ησλ αθξηβεζηέξσλ ηζηνξηθψλ Αγγινγαιινηηαιψλ θαη εηο θσο αρζείζα εηο ηελ εκεηέξαλ απιήλ δηάιεθηνλ παξά Γεσξγίνπ Κσλζηαληίλνπ εμ Ησαλλίλσλ, Δπιαβψο ηε αθηεξσζείζα. Σσ Δθιακπξνηάησ, Δπγελεζηάησ θαη Πεξηθαλεζηάησ Άξρνληη Κπξίσ Κπξίσ Κσλζηαληίλσ ησ Μπξαγθνβάλσ. πλδξνκή θαη αλαιψκαζη Κπξίνπ Πνιπδψε Λακπαληηδηψηε εμ Ησαλλίλσλ. Σφκνο πξψηνο, πεξηέρσλ ην Βαζίιεηνλ ηεο κεγάιεο Ρνπζζίαο ήηνη Μνζρνβίαο. Δλεηίεζη αςλζ, Παξά Αλησλίσ ησ Εάηηα. Con licenza de Superiori e Privilegio. πγγξαθέαο: Γεψξγηνο Κσλζηαληίλνπ (1710/ ) Μεηαθξαζηήο: Γεψξγηνο Κσλζηαληίλνπ Σφπνο παξαγσγήο: Βελεηία Υξνλνινγία παξαγσγήο: 1759 Δθδφηεο-δηαζέηεο: Antonio Zatta Υνξεγφο: πλδξνκή θαη αλαιψκαζη Κπξίνπ Πνιπδψε Λακπαληηδηψηε εμ Ησαλλίλσλ. Γιψζζα θεηκέλνπ: ειιεληθή (el) Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: ζπιινγή θεηκέλσλ απφ ηελ αγγιηθή, γαιιηθή θαη ηηαιηθή γιψζζα (en, fr & it) Κηήηνξαο-Γσξεηήο: εθ ησλ ηνπ ζενθίινπ δηαθφλνπ ηνπ βεξξνίαο ηνπ χζηεξνλ επηζθφπ(νπ) εξβ(ίσλ). Υξνλνινγία εηζφδνπ ζηε ΚΓΒΚ: 1811 Σχπνο θεηκέλνπ: κεηάθξαζε ζπιινγήο ηζηνξηθψλ γεγνλφησλ Θεκαηηθή ηαμηλφκεζε πεξηερνκέλνπ: ηζηνξία [947] ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Μνξθή: ζρήκα 8 ν Έθηαζε: ζει. ηζ & 503 Γηαζηάζεηο: 180 mm 45 Ζ θσηνγξαθία ηνπ ηίηινπ πξνέξρεηαη απφ ηε βηβιηνγξαθηθή βάζε δεδνκέλσλ Διιελνκλήκσλ

227 Βηβιηνδεζία: ραξηφδεην Καηάζηαζε: κέηξηα Β ΣΟΜΟ Σίηινο έξγνπ: Παγθόζκηνο ηζηνξία ηεο Οηθνπκέλεο Τπφηηηινο: φπσο ν παξαπάλσ πγγξαθέαο: Γεψξγηνο Κσλζηαληίλνπ Μεηαθξαζηήο: Γεψξγηνο Κσλζηαληίλνπ Σφπνο παξαγσγήο: Βελεηία Υξνλνινγία παξαγσγήο: 1759 Δθδφηεο-δηαζέηεο: Antonio Zatta Υνξεγφο: πλδξνκή θαη αλαιψκαζη Κπξίνπ Πνιπδψε Λακπαληηδηψηε εμ Ησαλλίλσλ. Γιψζζα θεηκέλνπ: ειιεληθή (el) Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: αγγιηθή, γαιιηθή θαη ηηαιηθή (en, fr & it) Κηήηνξαο-Γσξεηήο: εθ ησλ ηνπ ζενθίινπ δηαθφλνπ ηνπ βεξξνίαο ηνπ χζηεξνλ επηζθφπ(νπ) εξβ(ίσλ). Υξνλνινγία εηζφδνπ ζηε ΚΓΒΚ: 1811 Σχπνο θεηκέλνπ: κεηάθξαζε ζπιινγήο ηζηνξηθψλ γεγνλφησλ Θεκαηηθή ηαμηλφκεζε πεξηερνκέλνπ: ηζηνξία [947] ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Μνξθή: ζρήκα 8 ν Έθηαζε: ζει. 2 α.α. & 248 Γηαζηάζεηο: 180 mm Βηβιηνδεζία: ραξηφδεην Καηάζηαζε: κέηξηα, πεξηέρεη ηελ ηζηνξία ηνπ βαζηιείνπ ηεο Κίλαο.

228 6. (Δ ) Σίηινο έξγνπ: Ζζηθή θηινζνθία Τπφηηηινο: κεηαθξαζζείζα εθ ηνπ Ηηαιηθνχ ηδηψκαηνο παξά Ησζήπνπ Ηεξνδηαθφλνπ ηνπ Μνηζηφδαθνο θαη αθηεξσζείζα ησ Παληεξσηάησ, νθνινγησηάησ θαη Θενπξνβιήησ Μεηξνπνιίηε ηεο κχξλεο Κπξίσ Κπξίσ Νενθχησ ησ εθ Λέξνπ. Σφκνο πξψηνο, Δλεηίεζη Παξά Αλησλίσ ησ Βφξηνιη. Con licenza dei Superiori e Privilegio. πγγξαθέαο: Ludovico Antonio Muratori ( ) Μεηαθξαζηήο: Ηψζεπνο Μνηζηφδαθαο (πεξ ) Σφπνο παξαγσγήο: Βελεηία Υξνλνινγία παξαγσγήο: Α ηφκνο 1761, Β ηφκνο 1762 Δθδφηεο-δηαζέηεο: Antonio Bortoli Υνξεγφο: Α ηφκνο: δηάθνξνη ζπλδξνκεηέο, Β ηφκνο: ηππσζείο ζπλδξνκή, κελ ηνπ επγελνχο θπξίνπ Πνχιιηνπ Πνπιινβίηδα δαπάλε, δε ηνπ εληίκνπ θπξίνπ Ησάλλνπ Μαπξνδαίνπ εθ ηζαλίνπ ηεο Μαθεδνλίαο. Γιψζζα θεηκέλνπ: ειιεληθή (el) Γιψζζα πξσηφηππνπ έξγνπ: ηηαιηθή (it)