ekaia Soinua, zarata, musika: argi al daude mugak? Sound, noise, music: are the boundaries clear? Marta Urdanpilleta Landaribar*
|
|
- Δωρίς Στεφανόπουλος
- 5 χρόνια πριν
- Προβολές:
Transcript
1 Ekaia, 2019, 35, ekaia ZIENTZIA eta TEKNOLOGIA ALDIZKARIA ISSN eissn Soinua, zarata, musika: argi al daude mugak? Sound, noise, music: are the boundaries clear? Marta Urdanpilleta Landaribar* Gipuzkoako Ingeniaritza Eskola (UPV/EHU) Laburpena: Zure bizilagun gaztearen motorrak ez al zaitu lasai jaten uzten? Etxe azpiko tabernarekin ezin al duzu lo egin? Ez al duzu zure bikotekidearen solasa jatetxe batean ulertzen, ondoan badago ere? Zaratarengatik dela ados egongo ginateke guztiok. Halere, zarataren mugak ez dira horren argiak: zuri musika iruditzen zaizuna, zure amonarentzat zarata hutsa izan daiteke. «Itzal ezak/ezan irrati hori, arraio! Buruko mina besterik ez zidak/zidan ematen zarata horrek!» entzungo zenuen noizbait, beharbada, gaztetan. Ikusiko dugun bezala, batzuetan ez da erraza soinua, zarata eta musikaren arteko mugak ondo zehaztea. Hitz gakoak: akustika, soinua, zarata, musika. Abstract: Does your neighbour s motorbike disturb you at meal? Are you not able to sleep properly because of the tavern below your flat? When you have lunch at a restaurant, are you not able to listen to your partner, although he/she seats beside you? We would all admit that this is because of noise. Nevertheless, limits of noise are not that clear: what is music for you may be just noise for your grandma: «For God s sake, turn off this radio, please! It only causes me a headache!» you might have heard at your eighteens. As we will see, sometimes it is not easy to delimit the boundaries among sound, noise and music. Keywords: acoustics, sound, noise, music. * Harremanetan jartzeko / Corresponding author: Marta Urdanpilleta Landaribar. Fisika Aplikatua I saila, Gipuzkoako Ingeniaritza Eskola (GIE/EIG), Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU), Europa plaza, Donostia, Euskal Herria. marta. urdanpilleta@ehu.eus Nola aipatu / How to cite: Urdanpilleta Landaribar, Marta (2019). «Soinua, zarata, musika: argi al daude mugak?»; Ekaia, 35, 2019, ( Jasoa: 9 uztaila, 2018; Onartua: 3 azaroa, ISSN eissn / 2019 UPV/EHU Obra hau Creative Commons Atribución 4.0 Internacional-en lizentziapean dago 277
2 Marta Urdanpilleta Landaribar 1. Sarrera 1 Formulako 2014ko denboraldian, lehenengo aldiz V6 turbo motor hibridoak ezarri ziren, eta beraz, arautegi honi jarraituz, talde guztiek garatu behar izan zituzten horrelako motorrak zeramatzaten auto berriak. Nobedade hauek zirela eta, denboraldiko lehenengo lasterketetan, eztabaida aparta piztu zen: zale asko kexu zeuden, autoen soinua «oso baxua» zela esanez. Pilotu askok ere iritzi hau partekatzen zuten: «Boxetako horma taberna bat baino isilago dago» adierazi zuen Sebastian Vettelek, ordurako 1 Formulako lau aldiz munduko txapeldunak [1]; «1 Formula ikusgarria izan behar duela uste dut, eta soinua alderdi garrantzitsuenetarikoa da» zioen pilotu alemaniarrak. Horrela, 1 Formulako lasterketetan, soinu-bolumen altua esperientziaren eta ikuskizunaren parte da, noski: inork ez luke nahi autoek garbigailu zahar baten soinua edukitzea, ezta ere inongo soinurik ez igortzea. Bernie Ecclestone, 1 Formulako buru exekutiboa ere, izututa zegoen turbo motor berrien hots pobrearekin [2]. 1. irudia. 1 Formulan, 145 db-ko soinu-mailak lortzen dira. Arg: Mark McArdle, Wikimedia Commons Berez, kirol hau gobernatzen duen FIA erakundearen neurketen arabera [3], 145 dezibel (db) inguru igortzen ziren aurreko V8 motor zaharrekin, eta 11 db gutxiago (134 db hain zuzen ere) V6 turbo berriekin. Biak gure belarriaren min-ataritik nabarmen gora! 11 db-ko jaitsiera txikia iru- 278 Ekaia, 2019, 35,
3 Soinua, zarata, musika: argi al daude mugak? ditu daiteke halere, eta arraroa egin zaletuek horrelako alde xumeagatik haserre egotea: hau ulertzeko, ordea, kontuan eduki behar dugu dezibelen izaera bitxia. 2. Dezibelen bitxikeriak Dezibel unitatea aipatu dugu, eta komeni da puntu hau argitzea. Soinua ingurune batean zehar presio-uhin bat hedatzerakoan sortzen da. Ingurunea airea izan daiteke, baino baita ere solido bat edo jariakin bat. Presio seinale hauek Nazioarteko Unitate Sisteman pascaletan (Pa) neurtzen dira. Nahiko ezagunak ditugun sonometroek, soinuen bolumenak zehazteko gailuek, ez dizkigute pantailan soinu-presioak (p) ematen, baizik eta hauetan oinarritutako soinuaren presio-mailak (L p ): azken hauek dezibeletan (db) ematen dira, Alexander Graham Bell zientzialariaren omenez. Berez, 10 dezibel 1 bel dira. Soinu presioetatik dezibeletan neurtzen diren soinu-presio mailak kalkulatzeko logaritmoa aplikatu behar dugu, formula honetan adierazten den bezala: L p 10 log 10 p p 0 2 (db-tan) non p 0 = Pa (20 micropascal) erreferentzia-maila bat den. Magnitude honengatik eta bere unitatearen definizioagatik, dezibelak maneiatzerakoan kontuz ibili behar gara, ez baitiote ohiko aritmetikari jarraitzen. Pascaletan dauden presio arruntak ohiko moduan konbinatzen dira, hau da, 20 Pa + 20 Pa = 40 Pa; dezibelak, ordea, logaritmoak batzen diren moduan konbinatu behar ditugu. Adibidez: bi bozgorailu baditugu, bakoitzak puntu berberean 60 db-eko soinu-presio maila sortzen bakarrik badaude, pentsa dezakegu beharbada biren konbinazioak puntu horretan 60 db + 60 db = 120 db sortuko dituela. Ez da horrela: 60 db + 60 db ez dira 120 db, bazik eta ~63 db; era berean, 100 db + 40 db ez dira 140 db, baizik eta ~100 db (100, db, zehatzago esanda). Beste datua: presio-maila 3 db-tan handitzen den bakoitzean, seinaleari dagokion energia bikoiztu egiten da; eta presio-maila bati 30 db gehitzeko, energia aldiz altuagoa behar dugu gutxi gorabehera. Beste modu errazagoan esanda, «asko» kostatzen da presio-maila bat igotzea, seinalearen dezibelak igotzea, portaera ez baita lineala. Ezaugarri hauek dezibelen izaera logaritmikoa ezagututa ulertzen dira. Eta zergatik logaritmoak? Logaritmoak erabili ordez soinu-presioak neurtzen dituzten pascalak erabiliko bagenitu, gure bizitza arruntean entzuten ditugun soinuen balio tipikoak 1Pa-tik 0, Pa-era mugituko lirateke
4 Marta Urdanpilleta Landaribar Zero gehiegi, argi dago! Eskala zabal hori nolabait murrizteko edo trinkotzeko, logaritmoak erabili eta aurreko tarte bera 0 db-tik 120 db-ra pasatzen zaigu. Zenbaki hauek askoz erosoagoak dira lan egiteko. Gainera, eskala logaritmikoa hobeto adosten da gure entzumeneko sentikortasun-mailara, soinuestimuluekiko daukagun erantzuna ez baita lineala, logaritmikoa baizik. Nondik nora doa soinu tipikoen dezibelioen tartea? Berez, 0 db gure entzumen-ataria da. Hortik behera ezin ditugu soinuak entzun. Eskalaren beste muturrean, hegazkin baten soinu potentzia-maila airea hartzerakoan db inguruan egon daiteke, eta hortik gora gure entzumenak minak eta kalteak jasaten ditu. Esaten dugu, beraz, gure min-ataria 120 db inguruan dagoela. Eztanda nuklear batek 200 bat db sortuko lituzke, gutxi gorabehera. Kontuan hartu beharrekoa da, baita ere, soinu-iturriarekiko distantziarekin soinuaren barreiatzea dela eta, oztoporik ezean eta iturri puntual eta isotropoa kontsideratuz, ingurune homogeneoan eta airearen absortzioa arbuiatuta, ~6 db-ko jaitsiera dagoela soinu-mailan distantzia bikoizten den bakoitzean. Hori horrela delako, eztanda nuklear baten 10 m-ra 200 db-ko presio-maila entzuten badugu, 20 m-ra presio-maila 200 db 6 db = 194 db izango da bakarrik distantzia bikoizteagatik. Horretaz gain, airearen absortzioa eta lurraren gainazalaren eragina dela eta, benetako presio-maila 194 db baino txikiagoa litzateke. Hala ere, hobe da hor ez egotea sonometroarekin! 3. Dezibel gehiegi edo gutxiegi? zarataren kontzeptua 1 Formulako adibidearekin jarraikiz, garrantzitsua: bai soinu-maila zaharrak (V8 motorekin) eta bai berriak (motor hibridoak erabiliz) entzumenaren min-ataritik gora daude. Orduan, zaletuek min eta entzumena kaltetzen duten soinu-mailak exijitzen dituzte 1 Formulan! Eta jada min-ataritik gora dagoena eskasa iruditzen zaie, eta pozik joaten dira zirkuituetara belarri-babeskiekin. Zarata edo soinua al da hau? Puntu honetara iritsita, zarataren definizioa eman beharko genuke: [Euskaltzaindiaren hiztegia [4]] Zarata: Hotsa, bereziki aski ozen eta nahasia. [Cambridge Dictionary [5]] Noise: A sound or sounds, especially when it is unwanted, unpleasant, or loud. [Diccionario María Moliner [6]] Ruido: Sonido no armonioso/ Mezcla inarmónica de sonidos de cualquier naturaleza, como de carruajes u otras cosas moviéndose, de voces o de golpes. Beste definizio ohiko batean, zarata gizakion jarduerak oztopatzen dituen soinu ez desiratua da. Definizio hau, halere, behatz artetik eror dai- 280 Ekaia, 2019, 35,
5 Soinua, zarata, musika: argi al daude mugak? teke, hondarra balitz bezala. Soinu-maila magnitude fisiko petoa da, eta beraz era guztiz objektiboan neurtu eta zehaztu daiteke tresneria egokia erabilita, sonometro bat hain zuzen ere. Zarataren kontzeptuak, ordea, kutsu peioratiboa dauka, horregatik subjektiboa da eta ezin dugu tresna batekin zehaztu estimulu bat zarata den ala ez. Hori bai, dagokion soinu-maila inongo anbiguotasunik gabe finka daiteke. Dezibelioei buruzko beste bitxikeria bat: dezibelio negatiboak existitu existitzen direla. Hain zuzen ere, munduko lekurik isilenetarikoen artean, anekoiko motako sala batek 20,53 dba-ko marka dauka [7]. Errekor hori presio atmosferikoan gertatu da baina, hutsean soinua transmititzen ez denez, espazioan db edukiko genituzke, definizioari so eginda (hau hurbilketa bat da, galaxiarteko ingurunean ez baitago huts perfekturik). Marka lortzeko, sala anekoiko konkretu hau bereziki ondo isolatu da akustikoki, eta bere barruan soinu posibleen islapenak oso zorrotz saihestu, material oso xurgatzailez estalita hormak, sabaia eta zorua. Bi prozedura hauekin soinua esparruaren barrura sartzea galarazi nahi da, eta sartzekotan, bera desagerraraztea da helburua. Dezibelio negatiboak existitu badaitezke, beren eskalaren zeroa ez da absolutua. Izan ere, hitzarmen batetik dator gure entzumen-atariak finkatzen baitu zeroa. Entzumen oneko pertsona gazte baten entzumen-ataria 0 db-tan egon dadin, 20 micropascaletan finkatzen da, ad-hoc, presio-mailen definizioaren erreferentzia. 2. irudia. Sala anekoikotan, kanpoarekiko isolamendua eta barruko islapenak zorrotz kontrolatzen dira. Gainazalen itxura konplexua soinua xurgatzeko dagoen azalera efektibo ahalik eta handiena lortzeko da. Arg: JPRoche, Wikimedia Commons
6 Marta Urdanpilleta Landaribar Halere, faktore garrantzitsu bat ez dugu oraindik aipatu: soinuaren maiztasuna edo tonua. 60 db-ko maila daukan soinu bat ez dugu berdin sumatzen soinu hori tonu batean igorrita badago edo bestean. Adibidez, Hz-ko maiztasuna daukan 10 db-ko soinu bat entzungo luke entzumen osasuntsuko gazte batek; 50 Hz-koa, ordea, ez. Entzumenaren sentikortasuna (eta beraz, entzumen-ataria edo min-ataria) desberdina da maiztasunaren arabera. Efektu hau nolabait kuantifikatzeko, sonoritate berdineko kurba isofonikoak definitzen dira, fon unitatearekin batera. 0 foneko kurba isofonikoak maiztasunaren arabera dagoen entzumen-ataria zehaztuko luke. Era berean, 40 foneko kurbaren gainean dagoen edozein bi puntu hartuta, adibidez Hz-tan entzundako 40 db-ko seinaleak eta 200 Hz-tan sumatutako ~50 db-koak, sonoritate edo soinu-bolumen subjektibo komuna edo alderagarria izango lukete. 3. irudia. Kurba isofonikoak. Urdinez, Fletcher-Munson-ek emandako jatorrizkoak. Gorriz, 2003ko ISO 226:2003 arauko berrikuspen bat, egun indarrean dagoena. Arg: Lindosland, Wikimedia Commons, egokitua. Aurreko adibideko sala anekoikoaren 20,53 db-ko isiltasun galant hau ikusita, irakurleak uste badu bertan bake-bakean egongo litzatekeela, umeen kasketarik gabe, amaginarrebaren errietarik gabe, ez du asmatzen 282 Ekaia, 2019, 35,
7 Soinua, zarata, musika: argi al daude mugak? ordea: bertan pertsona gehienek ez dituzte 45 minutu baino gehiago jasaten. Nola da hori? Hauxe da arrazoia: horren isila da gela, non pertsonak bere «barne bizitza» entzuten hasten baitira, nonbait. Ez pentsamenduak, edota burutazio filosofiko posibleak (edo bai?), baizik eta bere bihotzaren taupadak, sabelaren dei isilak, garunaren zirkulazioa. Horren da hunkigarria, sakona eta erradikala sentsazioa, erabat jasanezin bihurtzen dela askorentzako. Orduan, isiltasuna egungo mundu azeleratuan luxu bat iruditzen bazaigu ere, neurri bateko soinu-maila beharrezkoa daukagu gizakiok; neurrizko dezibelio maila bat behar dugu ondo sentitzeko. Ikusi dugu orduan soinumaila gehiegizkoak kalte egiten duela, baina soinu maila minimo bat behar dugu entzuten hasteko eta baita ere eroso egoteko. Bi muga horien artean, soinuak plazera sortu dezake gugan. Hor, musikarekin topo egiten dugu. 4. Musikaren kasua Zaratarekin gertatzen den bezala, musikaren mugak difusoak dira, amonaren hasierako adibidean ikusi dugun moduan. [Euskaltzaindiaren hiztegia [4]] Musika: Hotsak arau jakinen arabera konbinatzeko artea; antolaketa horren araberako emaitza. [Cambridge Dictionary [5]] Music: A pattern of sounds made by musical instruments, voices, or computers, or a combination of these, intended to give pleasure to people listening to it. [Diccionario María Moliner [6]] Música: Sucesión de sonidos compuestos, según ciertas reglas, de modo que resulta grata al oído («lau hogeita hamahiru» irakurrita) izeneko bere obra aitzindari eta famatuaren estreinaldian, John Cage xx. mendeko musikari estatubatuarrak publikoa txundituta utzi zuen: 4 minutu eta 33 segundotan, pieza interpretatu zuen piano-joleak ez zuen inongo soinurik igorri edo igorri izan nahi, hobeto esanda. Piezak hiru mugimendu zeuzkan; lehenengo mugimenduaren hasieran, interpreteak pianoko tapa ireki eta eserlekuan geldi geratu zen, teklatua ukitu gabe. Mugimendua bukatzerakoan, tapa itxi zuen. Publikoaren harridurarako, beste bi mugimenduetan berdin egin zuen, beti isilik egonda eta pianoa jo gabe. Horrelako interpretazio batean, piezaren denbora-tarte horretan giro-zaratak hartu zuen normalean musikatzat hartzen dugunaren papera. Edo giro-musikak esan beharko al genuke? Publikoaren arnasak, eserlekuan berriz esartzean entzuleek egiten zituzten soinuak, kanpotik zetozen eta isolatzen ezinezkoak ziren soinuak entzuten ziren, baina gure amonak musikatzat hartuko lukeenik, ezertxo ere ez. Cage-k hausnarketa kontzeptuala eta probokazioa bilatzen bazituen, baita lortu ere zituen, alajaina! 283
8 Marta Urdanpilleta Landaribar Halaber, gure bizitza arruntean giro-zaratatzat/soinutzat hartzen ditugunean seinaleen garrantziaz ohartarazi gaituzte aspaldian musikariek. Azken urte hauetan, adibidez, «soinu-paisaia»-ren kontzeptua (ingelesez soundscape) gero eta ezagunagoa da. Autobusa hartzean edota mendira joatean entzuten ditugun soinuak aintzat hartu dira, eta haiek etorkizunerako gordetzeko, grabatu egiten dira. Badirudi gero eta txantxangorri eta txolarre gutxiago daudela gure hiri eta herrietan [8, 9], eta beren soinu eta kantuek balio handia daukate, adibidez. Baita ere orain arrunta iruditzen zaigun edozein soinuk. Soinuok eta kantuok grabatuz gero, etorkizunerako gorde daitezke altxor hauek [10]. Halako grabazioak elektronikoki konbinatuz eta manipulatuz, konposatzaile garaikide batzuek (musika konkretua egiten dutenek, hain zuzen ere) musika sortzen dute. 4. irudia. NASA-k Voyager zundan bidalitako Sounds of Earth Golden Record-en estalkia. Arg: NASA/JPL, Wikimedia Commons. 284 Ekaia, 2019, 35,
9 Soinua, zarata, musika: argi al daude mugak? NASAko Voyager misioetan, Golden Record grabazio famatuan, gizakiok espaziora Lurreko argazki, irudi eta diagramak, musika eta soinuak bidali genituen, noizbait beste organismo inteligenteek informazio hau interpretatu ahal izango dutelakoan. Besteak beste, sumendien, trumoien, igelen, txakurren, suaren, autobusen, musuen, ume txikien soinu eta hotsak. Voyager 1 aizarrarteko espazioan zehar bidaiatzen ari da jada, Eguzki-sistemaz harago; ez dakigu balizko estralurtarrek grabazio hauek soinu, zarata edo musikatzat hartuko ote dituzten. Ezin jakin orduan estralurtarrek, existitzekotan, fenomeno hauekiko sentsibilitatea daukaten ala ez (Steven Spielberg-en 3. Motako Hurbileko Topaketak filmean, estralurtar musikalak ezagutu genituen). Esan dezakegu, hori bai, existitzen direla munduan musika melodiak, tonuak edota erritmoak barneratu, interpretatu eta prozesatzeko gaitasun edo sentsibilitaterik ez duten pertsonak: amusia deitzen zaio nahasmen du honi. Che Guevara, adibidez, erritmoarekiko gorra zen [11]. Jatorri desberdineko amusiak daude, batzuk jaiotzetik, besteak eskuratuak, adibidez istripu edo apoplexia batean gerta daitekeen kalte neurologiko baten ondorioz sortzen direnak. Oliver Sacks neurologoak oso ondo deskribatzen du hau bere Musicofilia liburuan [11]. Gerta daiteke beste pertsonek musikatzat hartzen dutena amusiko batek zarata kontsideratzea. Liburu honetan deskribatutako kasu batean, emakume batek honela erantzuten du galdetzen diotenean zer sentitzen duen musika entzutean: «If you were in my kitchen and threw all the pots and pans on the floor, that s what I hear!». Beste kasu batzuetan, disonantziarekiko amusia egon daiteke ere, eta normalean desatsegina iruditzen zaigun disonantzia «nahiko atsegintzat» hartu [11]. Hemen ere argi geratzen da ez dela erraz musikaren definizio bat ematea. Musikaren istorian, konposatzaileek askotan musikalak ez diren soinuak eta zaratak txertatu dituzte bere konposizio deskriptibo edo programatikoetan: adibidez, Hector Berlioz-en Symphonie fantastiquen, gillotina batek erortzerakoan egiten duen soinua simulatzen du orkestrak; Pyotr Illiych Tchaikovsky-ren 1802 oberturan, 16 kanoi-hots entzuten dira, eta autoreak interpretazioan benetako kanoiak erabiltzea eskatu zuen. Soinu bortitz hauen baino adibide askoz zirraragarrian, Einojuhani Rautavaara-ren Canctus Articus konposizioan, piezaren oinarri dira Artikoko txorien kantu eta soinuak. Berez, konposatzaileak magnetofoi batekin Finlandiako ipar zirkulu polarraren inguruko txorien kantuen grabazioak egin zituen pieza sortu ahal izateko. Soinu ausazkoak, ordenarik gabekoak, harmoniarik gabekoak, ez ditugu orokorrean musikatzat hartzen: musika identifikatzeko daukagun irizpide tradizionala ordena bat aurkitzea da: doinuan edo erritmoan adibidez. Halere, musika landu garaikideko kontzertu askotan, instrumentu musikalak ez dira era tradizionalean jotzen: pianoen teklatua ez da behatzekin pultsatzen, baizik eta bere sokei kolpeak ematen zaizkie edota eskuen edo objektuen bidez igurzten dira. Biolinekin orain arte sortu ez ziren soinuak 285
10 Marta Urdanpilleta Landaribar sortzen dira. Harraskatu, arraspatu, kolpekatu, kirrinkatu, urratu egiten dira sokak. Globoak berariaz lehertzen dira agertokian musika pieza baten erdian. Non dago hemen soinu, zarata eta musikaren arteko muga? 5. Musika, zarata eta osasuna Horren efektu onuragarria eduki dezake soinuak osasunean, non medikuntzan oso erabilia den gaixotasunen eboluzioa hobetzeko [12, 13]; ondorio txarrak ere eduki ditzake, arma akustikoak garatzen ari baitira zenbait herrialdetan [14]. Halaber, definizioari so eginda, musikari baten kontzientziarako musika dena, bere entzumenarentzat zarata izan daiteke. Ezagunak dira Rock izarren entzumen-arazoak [15] (Phil Collins-en kasua, AC/ DC-ko Brian Johnson-ena, Metallica-ko Lars Ulrich bateriarena). Azkenean, soinu-maila altuen aurrean egotea denbora luzean ez da doan ateratzen. Musika klasikoko, rock edo jazzeko musikariek, besteak beste, entzumenezko arazo profesionalak eduki ditzakete orkestran egotean jasan behar dituzten dezibel altuengatik. Adibidez, hiperakusia, hipoakusia, akufenoa edo distortsioa [15, 16]. 5. irudia. Orkestra baten pezoian, 90 db(a) gorako presio-maila baliokide jarraituak (L eq ) jasan daitezke opera baten antzezpenean. Arg: Pjotr Mahhonin, Wikimedia Commons. 286 Ekaia, 2019, 35,
11 Soinua, zarata, musika: argi al daude mugak? Ikertzaile batzuek Madama Butterfly operaren antzezpenetako 3 orduetan orkestrako zenbait musikarik jasan zituzten maila baliokide jarraituak (L eq ) neurtu zituzten, eta maila altuena tronpeta-jotzaileek jasan zutela ohartu ziren: 92,3-95,3 db(a), hain zuzen ere (alderatzeko, orkestra-zuzendariak 83,3 db(a)) [17]. Horrek, zer esan nahi du? Hiru ordu horietan zehar tronpeta-jotzaileari iristen zaion soinu maila (edo bestela esanda, energia akustikoa) aldakorra da: tarte isiletan baxua eta beste batzuetan oso altua. Berdinak dira, oro har hiru ordu horietan iristen den energia kopurua eta maila baliokide jarraituaren balioa duen soinu konstante batek sortzen duena. Gogora dezagun maila baliokide karratuarekin T denbora jakin batean (kasu honetan, operaren iraupena) neurtutako soinuko presio-maila integratzen dela, formula honi jarraituz: L eq 10 log 10 1 T t 1 t 2 p A (t) p 0 2 dt non T = t 2 t 1 eta p 0 = Pa diren. Maila baliokideak erabilgarriak dira, adibidez, segurtasunaren aldeko araudietan. Aipa dezakegu 286/2006 espainiar dekretuak [18] zaratarekin erlazionatutako arriskuen aurreko langileen osasuna eta segurtasuna arautzen dituela, eta horren arabera langile batek 8 orduko lanegun batean jasan dezakeen presio-maila baliokide jarraitu maximoa 87 db(a) dela. Horrek ematen digu, nolabait, eguneko energia akustikoaren dosi maximoa langile batentzat Halaber, 85 db(a) gaindituz gero babes-neurriak hartzea derrigorrezkoa da:, belarri-babeskiak adibidez. Gauza da, musikari batek ez duela nahiko belarribabeskirik jartzea, ez lukeelako musika era aproposean entzungo. Musikaren eta aisialdiaren arloan araudi espezifikoa dago horrexegatik [19]. Baina 8 orduko iraupeneko 87 db(a)-ko seinale baten energia, ¼ orduko 102 db-ko beste seinale baten energiaren berdina da, L eq honen definizioa ikusiz gero. Arauarentzat ere bai. Esaten da orduan dosi berdinak direla. Langile batek bere lanpostuan jasandako eguneroko dosia dosimetro deritzen gailuekin neurtzen dira. Kalkuluak eginez gero, 1. taulan agertzen diren baliokidetasunak eman ditzakegu. Egun bakar bateko dosia tronpeta-jotzailearentzat 87 db(a) baino altuagoa izango litzateke, baina kontuan hartu beharra dago urte guztian zehar ez lukeela, beharbada, egunero maila hori jasan beharko. Taula ikusita, dezibelen izaera logaritmikoa berriro ere nabarmena da: L eq maila 3 dezibeletan handitzerakoan, esposizio-denbora erdira jaisten da. Horrela, 5 minututan 105 db(a) jasatea (gutxi gorabehera tabernetan jotzen duten taldeek eragiten dutena), ordu batean kopak hartzeko taberna batean jasotzen den dosiaren baliokidea da (94 db(a) inguru), edota 4 ordutan ganbera-musikako kontzertu batean egoteagatik jasotzen dena (88 db(a)) [19]
12 Marta Urdanpilleta Landaribar 1. taula. Zaratarekiko esposizio-denbora maximoa 87 db(a)-ko eguneko maila baliokide jarraitua lortzeko [18]. L Aeq,T / db(a) Esposizio-denbora maximoa 8 ordu 4 ordu 2 ordu 1 ordu ½ ordu ¼ ordu 7 ½ minutu 1 ½ minutu ½ minutu 15 segundo 6. Ondorioak Zientziak, akustikak hain zuzen ere, oinarri kontzeptualak eskaintzen dizkigu zarata, soinua eta musikaren fenomenoak ulertu ahal izateko: eskura dauzkagu magnitude fisikoak, hauek neurtzeko metodoak, edota magnitudeen arteko erlazio teorikoak. Halere, ezin dugu gailu baten bidez kasu guztietan zehaztu soinu bat zarata den ala ez; ezin dugu ezta ere erraz ulertu zergatik daukagun gizakiok musikarekiko zaletasuna, edota zergatik kontsideratzen dugun soinu bat musika. Charles Darwin-en esanez: «As neither the enjoyment nor the capacity of producing musical notes are faculties of the least use to man in reference to his daily habits of life, they must be ranked amongst the most mysterious with which he is endowed.» [20]. Soinuak, zaratak eta musikak muga difusoak dauzkate, ikusi dugun bezala, eta batzuetan ezin ditugu zientifikoki mugatu. Gaiak eztabaida subjektiborako esparru zabala uzten digu, eta zientziaz harago joan behar dugu, orduan. Eta zientzia ederra dela badiogu, eztabaida hau ere oso polita dela esan daiteke. 7. Bibliografia [1] html. Azken eguneratzea: 2014/05/08. [2] Azken eguneratzea: 2014/03/ Ekaia, 2019, 35,
13 Soinua, zarata, musika: argi al daude mugak? [3] Power%20Unit%20leaflet.pdf. Azken eguneratzea: [4] EUSKALTZAINDIA 2016 Euskaltzaindiaren Hiztegia. [5] UNIVERSITY OF CAMBRIDGE Cambridge Dictionary. Cambridge University Press, Cambridge. [6] MOLINER M Diccionario de uso del español. Editorial Gredos, Madrid. [7] Azken eguneratzea: 2015/10/02. [8] TELLERÍA, J. L «The decline of a peripheral population of the European robin Erithacus rubecula». Journal of Avian Biology, 46(2), [9] BALMORI, A., HALLBERG, Ö «The urban decline of the house sparrow (Passer domesticus): a possible link with electromagnetic radiation». Electromagnetic biology and medicine, 26(2), [10] Irakurle interesatuak txorien kantuen doako erregistro mardula nahi badu entzun, ikus dezala Macaulay Library deritzon web-orrialde zoragarria: macaulaylibrary.org/about. Azken eguneratzea: [11] SACKS O Musicofilia. Ed. Anagrama, Barcelona. Eta bere ingelesezko bertsioa, SACKS O Musicophilia, Alfred A. Knopf Inc., Random House, Toronto, Canada. [12] BERNATZKY, G., PRESCH, M., ANDERSON, M., PANKSEPP, J «Emotional foundations of music as a non-pharmacological pain management tool in modern medicine». Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 35(9), [13] MEYMANDI, A «Music, medicine, healing, and the genome project». Psychiatry (Edgmont), 6(9), [14] ALTMANN, J Acoustic Weapons--a Prospective Assessment: Sources, Propagation, and Effects of Strong Sound. Cornell University Peace Studies Program, Ithaca, NY. [15] KÄHÄRI, K., ZACHAU, G., EKLÖF, M., SANDSJÖ, L., MÖLLER, C «Assessment of hearing and hearing disorders in rock/jazz musicians: Evaluación de la audición y de los problemas auditivos en músicos de rock y jazz». International journal of audiology, 42(5), [16] EMMERICH, E., RUDEL, L., RICHTER, F «Is the audiologic status of professional musicians a reflection of the noise exposure in classical orchestral music?». European Archives of Oto-Rhino-Laryngology, 265(7), [17] LEE, J., BEHAR, A., KUNOV, H., WONG, W «Musicians noise exposure in orchestra pit». Applied Acoustics, 66(8), [18] Real Decreto 286/2006, de 10 de marzo, sobre la protección de la salud y la seguridad de los trabajadores contra los riesgos relacionados con la exposición al ruido. BOE-A
14 Marta Urdanpilleta Landaribar [19] INSTITUTO NACIONAL DE SEGURIDAD E HIGIENE EN EL TRA- BAJO Ruido en los sectores de la música y el ocio: código de conducta con orientaciones prácticas para el cumplimiento del Real Decreto 286/2006 en los sectores de la música y el ocio. ISBN NIPO p. [20] Darwin, C The descent of man, and selection in relation to sex. Princeton University Press, Princeton, New Jersey, USA. 290 Ekaia, 2019, 35,
DERIBAZIO-ERREGELAK 1.- ALDAGAI ERREALEKO FUNTZIO ERREALAREN DERIBATUA. ( ) ( )
DERIBAZIO-ERREGELAK.- ALDAGAI ERREALEKO FUNTZIO ERREALAREN DERIBATUA. Izan bitez D multzo irekian definituriko f funtzio erreala eta puntuan deribagarria dela esaten da baldin f ( f ( D puntua. f zatidurak
Διαβάστε περισσότερα7.GAIA. ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA. x i n i N i f i
7.GAIA. ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA 1. Osatu ondorengo maiztasun-taula: x i N i f i 1 4 0.08 2 4 3 16 0.16 4 7 0.14 5 5 28 6 38 7 7 45 0.14 8 2. Ondorengo banaketaren batezbesteko aritmetikoa 11.5 dela
Διαβάστε περισσότεραBanaketa normala eta limitearen teorema zentrala
eta limitearen teorema zentrala Josemari Sarasola Estatistika enpresara aplikatua Josemari Sarasola Banaketa normala eta limitearen teorema zentrala 1 / 13 Estatistikan gehien erabiltzen den banakuntza
Διαβάστε περισσότερα1. Gaia: Mekanika Kuantikoaren Aurrekoak
1) Kimika Teorikoko Laborategia 2012.eko irailaren 12 Laburpena 1 Uhin-Partikula Dualtasuna 2 Trantsizio Atomikoak eta Espektroskopia Hidrogeno Atomoaren Espektroa Bohr-en Eredua 3 Argia: Partikula (Newton)
Διαβάστε περισσότεραANGELUAK. 1. Bi zuzenen arteko angeluak. Paralelotasuna eta perpendikulartasuna
Metika espazioan ANGELUAK 1. Bi zuzenen ateko angeluak. Paalelotasuna eta pependikulatasuna eta s bi zuzenek eatzen duten angelua, beaiek mugatzen duten planoan osatzen duten angeluik txikiena da. A(x
Διαβάστε περισσότεραPoisson prozesuak eta loturiko banaketak
Gizapedia Poisson banaketa Poisson banaketak epe batean (minutu batean, ordu batean, egun batean) gertaera puntualen kopuru bat (matxura kopurua, istripu kopurua, igarotzen den ibilgailu kopurua, webgune
Διαβάστε περισσότερα= 32 eta β : z = 0 planoek osatzen duten angelua.
1 ARIKETA Kalkulatu α : 4x+ 3y+ 10z = 32 eta β : z = 0 planoek osatzen duten angelua. Aurki ezazu α planoak eta PH-k osatzen duten angelua. A'' A' 27 A''1 Ariketa hau plano-aldaketa baten bidez ebatzi
Διαβάστε περισσότερα1 Aljebra trukakorraren oinarriak
1 Aljebra trukakorraren oinarriak 1.1. Eraztunak eta gorputzak Geometria aljebraikoa ikasten hasi aurretik, hainbat egitura aljebraiko ezagutu behar ditu irakurleak: espazio bektorialak, taldeak, gorputzak,
Διαβάστε περισσότεραSolido zurruna 2: dinamika eta estatika
Solido zurruna 2: dinamika eta estatika Gaien Aurkibidea 1 Solido zurrunaren dinamikaren ekuazioak 1 1.1 Masa-zentroarekiko ekuazioak.................... 3 2 Solido zurrunaren biraketaren dinamika 4 2.1
Διαβάστε περισσότεραAldagai Anitzeko Funtzioak
Aldagai Anitzeko Funtzioak Bi aldagaiko funtzioak Funtzio hauen balioak bi aldagai independenteen menpekoak dira: 1. Adibidea: x eta y aldeetako laukizuzenaren azalera, S, honela kalkulatzen da: S = x
Διαβάστε περισσότερα3. Ikasgaia. MOLEKULA ORGANIKOEN GEOMETRIA: ORBITALEN HIBRIDAZIOA ISOMERIA ESPAZIALA:
3. Ikasgaia. MLEKULA RGAIKE GEMETRIA: RBITALE IBRIDAZIA KARB DERIBATUE ISMERIA ESPAZIALA Vant off eta LeBel-en proposamena RBITAL ATMIKE IBRIDAZIA ibridaio tetragonala ibridaio digonala Beste hibridaioak
Διαβάστε περισσότεραKANTEN ETIKA. Etika unibertsal baten bila. Gizaki guztientzat balioko zuen etika bat.
EN ETIKA Etika unibertsal baten bila. Gizaki guztientzat balioko zuen etika bat. Kantek esan zuen bera baino lehenagoko etikak etika materialak zirela 1 etika materialak Etika haiei material esaten zaie,
Διαβάστε περισσότερα9. Gaia: Espektroskopiaren Oinarriak eta Espektro Atomiko
9. Gaia: Espektroskopiaren Oinarriak eta Espektro Atomikoak 1) Kimika Teorikoko Laborategia 2012.eko irailaren 21 Laburpena 1 Espektroskopiaren Oinarriak 2 Hidrogeno Atomoa Espektroskopia Esperimentua
Διαβάστε περισσότερα(1)σ (2)σ (3)σ (a)σ n
5 Gaia 5 Determinanteak 1 51 Talde Simetrikoa Gogoratu, X = {1,, n} bada, X-tik X-rako aplikazio bijektiboen multzoa taldea dela konposizioarekiko Talde hau, n mailako talde simetrikoa deitzen da eta S
Διαβάστε περισσότεραMATEMATIKARAKO SARRERA OCW 2015
MATEMATIKARAKO SARRERA OCW 2015 Mathieu Jarry iturria: Flickr CC-BY-NC-ND-2.0 https://www.flickr.com/photos/impactmatt/4581758027 Leire Legarreta Solaguren EHU-ko Zientzia eta Teknologia Fakultatea Matematika
Διαβάστε περισσότεραERREAKZIOAK. Adizio elektrozaleak Erredukzio erreakzioak Karbenoen adizioa Adizio oxidatzaileak Alkenoen hausketa oxidatzailea
ERREAKZIAK Adizio elektrozaleak Erredukzio erreakzioak Karbenoen adizioa Adizio oxidatzaileak Alkenoen hausketa oxidatzailea ADIZI ELEKTRZALEK ERREAKZIAK idrogeno halurozko adizioak Alkenoen hidratazioa
Διαβάστε περισσότεραSolido zurruna 1: biraketa, inertzia-momentua eta momentu angeluarra
Solido zurruna 1: biraketa, inertzia-momentua eta momentu angeluarra Gaien Aurkibidea 1 Definizioa 1 2 Solido zurrunaren zinematika: translazioa eta biraketa 3 2.1 Translazio hutsa...........................
Διαβάστε περισσότεραHidrogeno atomoaren energi mailen banatzea eremu kubiko batean
Hidrogeno atomoaren energi mailen banatzea eremu kubiko batean Pablo Mínguez Elektrika eta Elektronika Saila Euskal Herriko Unibertsitatea/Zientzi Fakultatea 644 P.K., 48080 BILBAO Laburpena: Atomo baten
Διαβάστε περισσότεραHirukiak,1. Inskribatutako zirkunferentzia. Zirkunskribatutako zirkunferentzia. Aldekidea. Isoszelea. Marraztu 53mm-ko aldedun hiruki aldekidea
Hirukiak, Poligonoa: elkar ebakitzen diren zuzenen bidez mugatutako planoaren zatia da. Hirukia: hiru aldeko poligonoa da. Hiruki baten zuzen bakoitza beste biren batuketa baino txiakiago da eta beste
Διαβάστε περισσότεραSELEKTIBITATEKO ARIKETAK: OPTIKA
SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: OPTIKA TEORIA 1. (2012/2013) Argiaren errefrakzioa. Guztizko islapena. Zuntz optikoak. Azaldu errefrakzioaren fenomenoa, eta bere legeak eman. Guztizko islapen a azaldu eta definitu
Διαβάστε περισσότεραINDUSTRI TEKNOLOGIA I, ENERGIA ARIKETAK
INDUSTRI TEKNOLOGIA I, ENERGIA ARIKETAK 1.-100 m 3 aire 33 Km/ordu-ko abiaduran mugitzen ari dira. Zenbateko energia zinetikoa dute? Datua: ρ airea = 1.225 Kg/m 3 2.-Zentral hidroelektriko batean ur Hm
Διαβάστε περισσότερα1.1 Sarrera: telekomunikazio-sistemak
1 TELEKOMUNIKAZIOAK 1.1 Sarrera: telekomunikazio-sistemak Telekomunikazio komertzialetan bi sistema nagusi bereiz ditzakegu: irratia eta telebista. Telekomunikazio-sistema horiek, oraingoz, noranzko bakarrekoak
Διαβάστε περισσότεραTrigonometria ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOEN ARTEKO ERLAZIOAK
Trigonometria ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK SINUA KOSINUA TANGENTEA ANGELU BATEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOEN ARTEKO ERLAZIOAK sin α + cos α = sin α cos α = tg α 0º, º ETA 60º-KO ANGELUEN ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK
Διαβάστε περισσότερα3. KOADERNOA: Aldagai anitzeko funtzioak. Eugenio Mijangos
3. KOADERNOA: Aldagai anitzeko funtzioak Eugenio Mijangos 3. KOADERNOA: ALDAGAI ANITZEKO FUNTZIOAK Eugenio Mijangos Matematika Aplikatua, Estatistika eta Ikerkuntza Operatiboa Saila Zientzia eta Teknologia
Διαβάστε περισσότεραAURKIBIDEA I. KORRONTE ZUZENARI BURUZKO LABURPENA... 7
AURKIBIDEA Or. I. KORRONTE ZUZENARI BURUZKO LABURPENA... 7 1.1. MAGNITUDEAK... 7 1.1.1. Karga elektrikoa (Q)... 7 1.1.2. Intentsitatea (I)... 7 1.1.3. Tentsioa ()... 8 1.1.4. Erresistentzia elektrikoa
Διαβάστε περισσότεραESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Bigarren zatia: praktika). Irakaslea: Josemari Sarasola Data: 2016ko maiatzaren 12a - Iraupena: Ordu t erdi
ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Bigarren zatia: praktika). Irakaslea: Josemari Sarasola Data: 2016ko maiatzaren 12a - Iraupena: Ordu t erdi I. ebazkizuna (2.25 puntu) Poisson, esponentziala, LTZ Zentral
Διαβάστε περισσότεραZinematika 2: Higidura zirkular eta erlatiboa
Zinematika 2: Higidura zirkular eta erlatiboa Gaien Aurkibidea 1 Higidura zirkularra 1 1.1 Azelerazioaren osagai intrintsekoak higidura zirkularrean..... 3 1.2 Kasu partikularrak..........................
Διαβάστε περισσότεραMakina elektrikoetan sortzen diren energi aldaketak eremu magnetikoaren barnean egiten dira: M A K I N A. Sorgailua. Motorea.
Magnetismoa M1. MGNETISMO M1.1. Unitate magnetikoak Makina elektrikoetan sortzen diren energi aldaketak eremu magnetikoaren barnean egiten dira: M K I N Energia Mekanikoa Sorgailua Energia Elektrikoa Energia
Διαβάστε περισσότερα9.28 IRUDIA Espektro ikusgaiaren koloreak bilduz argi zuria berreskuratzen da.
9.12 Uhin elektromagnetiko lauak 359 Izpi ultramoreak Gasen deskargek, oso objektu beroek eta Eguzkiak sortzen dituzte. Erreakzio kimikoak sor ditzakete eta filmen bidez detektatzen dira. Erabilgarriak
Διαβάστε περισσότεραMATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA:
MATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA: Koaderno hau erabiltzeko oharrak: Koaderno hau egin bazaizu ere, liburuan ezer ere idatz ez dezazun izan da, Gogora ezazu, orain zure liburua den hori,
Διαβάστε περισσότεραOrdenadore bidezko irudigintza
Ordenadore bidezko irudigintza Joseba Makazaga 1 Donostiako Informatika Fakultateko irakaslea Konputazio Zientziak eta Adimen Artifiziala Saileko kidea Asier Lasa 2 Donostiako Informatika Fakultateko ikaslea
Διαβάστε περισσότερα1. Oinarrizko kontzeptuak
1. Oinarrizko kontzeptuak Sarrera Ingeniaritza Termikoa deritzen ikasketetan hasi berri den edozein ikaslerentzat, funtsezkoa suertatzen da lehenik eta behin, seguru aski sarritan entzun edota erabili
Διαβάστε περισσότερα1 GEOMETRIA DESKRIBATZAILEA...
Aurkibidea 1 GEOMETRIA DESKRIBATZAILEA... 1 1.1 Proiekzioa. Proiekzio motak... 3 1.2 Sistema diedrikoaren oinarriak... 5 1.3 Marrazketarako hitzarmenak. Notazioak... 10 1.4 Puntuaren, zuzenaren eta planoaren
Διαβάστε περισσότεραANTIMATERIA FIKZIOA OTE?
ANTIMATERIA FIKZIOA OTE? Jose Antonio Legarreta Jakina denez XX. mendearen hasiera aldean AL- BERT EINSTEINek Erlatibitate Teoria-ren bere "Teoria Berezia" (1905) eta "Teoria Orokorra" (1916) izeneko ikerlanak
Διαβάστε περισσότεραARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK
ARRAZOI TRIGONOMETRIKOAK 1.- LEHEN DEFINIZIOAK Jatorri edo erpin berdina duten bi zuzenerdien artean gelditzen den plano zatiari, angelua planoan deitzen zaio. Zirkunferentziaren zentroan erpina duten
Διαβάστε περισσότεραBAKARRIK OTE GAUDE? MJ
BAKARRIK OTE GAUDE? MJ Barandiaran & Inaki Irazabalbeitia Atea jo zuten. Instant batez harriturik begiratu zuen, edaria utzi eta aulkitik altxatu baino lehen. Gaua oso lasaia zen eta ezinezkoa zirudien
Διαβάστε περισσότερα1.1. Aire konprimituzko teknikaren aurrerapenak
1.- SARRERA 1.1. Aire konprimituzko teknikaren aurrerapenak Aire konprimitua pertsonak ezagutzen duen energia-era zaharrenetarikoa da. Seguru dakigunez, KTESIBIOS grekoak duela 2.000 urte edo gehiago katapulta
Διαβάστε περισσότερα6. Aldagai kualitatibo baten eta kuantitatibo baten arteko harremana
6. Aldagai kualitatibo baten eta kuantitatibo baten arteko harremana GAITASUNAK Gai hau bukatzerako ikaslea gai izango da: - Batezbestekoaren estimazioa biztanlerian kalkulatzeko. - Proba parametrikoak
Διαβάστε περισσότερα1. Higidura periodikoak. Higidura oszilakorra. Higidura bibrakorra.
1. Higidura periodikoak. Higidura oszilakorra. Higidura bibrakorra. 2. Higidura harmoniko sinplearen ekuazioa. Grafikoak. 3. Abiadura eta azelerazioa hhs-an. Grafikoak. 4. Malguki baten oszilazioa. Osziladore
Διαβάστε περισσότεραMikel Lizeaga 1 XII/12/06
0. Sarrera 1. X izpiak eta erradiazioa 2. Nukleoaren osaketa. Isotopoak 3. Nukleoaren egonkortasuna. Naturako oinarrizko interakzioak 4. Masa-defektua eta lotura-energia 5. Erradioaktibitatea 6. Zergatik
Διαβάστε περισσότεραInekuazioak. Helburuak. 1. Ezezagun bateko lehen orria 74 mailako inekuazioak Definizioak Inekuazio baliokideak Ebazpena Inekuazio-sistemak
5 Inekuazioak Helburuak Hamabostaldi honetan hauxe ikasiko duzu: Ezezagun bateko lehen eta bigarren mailako inekuazioak ebazten. Ezezagun bateko ekuaziosistemak ebazten. Modu grafikoan bi ezezaguneko lehen
Διαβάστε περισσότεραFisika. Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula. Irakaslearen gidaliburua BATXILERGOA 2
Fisika BATXILEGOA Irakaslearen gidaliburua Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena,
Διαβάστε περισσότεραTEKNIKA ESPERIMENTALAK - I Fisikako laborategiko praktikak
TEKNIKA ESPERIMENTALAK - I Fisikako laborategiko praktikak Fisikako Gradua Ingeniaritza Elektronikoko Gradua Fisikan eta Ingeniaritza Elektronikoan Gradu Bikoitza 1. maila 2014/15 Ikasturtea Saila Universidad
Διαβάστε περισσότεραESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Praktika: Bigarren zatia) Irakaslea: JOSEMARI SARASOLA Data: 2013ko maiatzaren 31a. Iraupena: 90 minutu
ESTATISTIKA ENPRESARA APLIKATUA (Praktika: Bigarren zatia) Irakaslea: JOSEMARI SARASOLA Data: 2013ko maiatzaren 31a. Iraupena: 90 minutu I. ebazkizuna Ekoizpen-prozesu batean pieza bakoitza akastuna edo
Διαβάστε περισσότεραFuntzioak FUNTZIO KONTZEPTUA FUNTZIO BATEN ADIERAZPENAK ENUNTZIATUA TAULA FORMULA GRAFIKOA JARRAITUTASUNA EREMUA ETA IBILTARTEA EBAKIDURA-PUNTUAK
Funtzioak FUNTZIO KONTZEPTUA FUNTZIO BATEN ADIERAZPENAK ENUNTZIATUA TAULA FORMULA GRAFIKOA JARRAITUTASUNA EREMUA ETA IBILTARTEA EBAKIDURA-PUNTUAK GORAKORTASUNA ETA BEHERAKORTASUNA MAIMOAK ETA MINIMOAK
Διαβάστε περισσότεραSELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA
SELEKTIBITATEKO ARIKETAK: EREMU ELEKTRIKOA 1. (2015/2016) 20 cm-ko tarteak bereizten ditu bi karga puntual q 1 eta q 2. Bi kargek sortzen duten eremu elektrikoa q 1 kargatik 5 cm-ra dagoen A puntuan deuseztatu
Διαβάστε περισσότεραEREDU ATOMIKOAK.- ZENBAKI KUANTIKOAK.- KONFIGURAZIO ELEKTRONIKOA EREDU ATOMIKOAK
EREDU ATOMIKOAK Historian zehar, atomoari buruzko eredu desberdinak sortu dira. Teknologia hobetzen duen neurrian datu gehiago lortzen ziren atomoaren izaera ezagutzeko, Beraz, beharrezkoa da aztertzea,
Διαβάστε περισσότεραUhin guztien iturburua, argiarena, soinuarena, edo dena delakoarena bibratzen duen zerbait da.
1. Sarrera.. Uhin elastikoak 3. Uhin-higidura 4. Uhin-higiduraren ekuazioa 5. Energia eta intentsitatea uhin-higiduran 6. Uhinen arteko interferentziak. Gainezarmen printzipioa 7. Uhin geldikorrak 8. Huyghens-Fresnelen
Διαβάστε περισσότεραGIZA GIZARTE ZIENTZIEI APLIKATUTAKO MATEMATIKA I BINOMIALA ETA NORMALA 1
BINOMIALA ETA NORMALA 1 PROBABILITATEA Maiztasu erlatiboa: fr i = f i haditze bada, maiztasuak egokortzera joko dira, p zebaki batera hurbilduz. Probabilitatea p zebakia da. Probabilitateak maiztasue idealizazioak
Διαβάστε περισσότερα4. Hipotesiak eta kontraste probak.
1 4. Hipotesiak eta kontraste probak. GAITASUNAK Gai hau bukatzerako ikaslea gai izango da ikerketa baten: - Helburua adierazteko. - Hipotesia adierazteko - Hipotesi nulua adierazteko - Hipotesi nulu estatistikoa
Διαβάστε περισσότεραHASI ESKEMA INTERNET HASTEKO ESKEMA INTERNET
7 HASTEKO ESKEMA INTERNET Edukien eskema Uhin-higidura Soinua Higidura bibrakorra Soinu ekoizpena Uhin -higidura Uhin motak Uhin bat karakterizatzen duten magnitudeak Uhinen intentsitate eta energia Argia
Διαβάστε περισσότεραProba parametrikoak. Josemari Sarasola. Gizapedia. Josemari Sarasola Proba parametrikoak 1 / 20
Josemari Sarasola Gizapedia Josemari Sarasola Proba parametrikoak 1 / 20 Zer den proba parametrikoa Proba parametrikoak hipotesi parametrikoak (hau da parametro batek hartzen duen balioari buruzkoak) frogatzen
Διαβάστε περισσότεραOREKA KIMIKOA GAIEN ZERRENDA
GAIEN ZERRENDA Nola lortzen da oreka kimikoa? Oreka konstantearen formulazioa Kc eta Kp-ren arteko erlazioa Disoziazio-gradua Frakzio molarrak eta presio partzialak Oreka kimikoaren noranzkoa Le Chatelier-en
Διαβάστε περισσότερα1. jarduera. Zer eragin du erresistentzia batek zirkuitu batean?
1. jarduera Zer eragin du erresistentzia batek zirkuitu batean? 1. Hastapeneko intentsitatearen neurketa Egin dezagun muntaia bat, generadore bat, anperemetro bat eta lanpa bat seriean lotuz. 2. Erresistentzia
Διαβάστε περισσότεραEREMU GRABITATORIOA ETA UNIBERTSOKO GRABITAZIOA
AIXERROTA BHI EREMU GRABITATORIOA ETA UNIBERTSOKO GRABITAZIOA 2012 uztaila P1. Urtebete behar du Lurrak Eguzkiaren inguruko bira oso bat emateko, eta 149 milioi km ditu orbita horren batez besteko erradioak.
Διαβάστε περισσότεραMATEMATIKAKO ARIKETAK 2. DBH 3. KOADERNOA IZENA:
MATEMATIKAKO ARIKETAK. DBH 3. KOADERNOA IZENA: Koaderno hau erabiltzeko oharrak: Koaderno hau egin bazaizu ere, liburuan ezer ere idatz ez dezazun izan da, Gogora ezazu, orain zure liburua den hori, datorren
Διαβάστε περισσότεραElementu baten ezaugarriak mantentzen dituen partikularik txikiena da atomoa.
Atomoa 1 1.1. MATERIAREN EGITURA Elektrizitatea eta elektronika ulertzeko gorputzen egitura ezagutu behar da; hau da, gorputz bakun guztiak hainbat partikula txikik osatzen dituztela kontuan hartu behar
Διαβάστε περισσότεραFisika BATXILERGOA 2. Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula
Fisika BATXILERGOA 2 Jenaro Guisasola Ane Leniz Oier Azula Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak aurrez ikusitako
Διαβάστε περισσότερα2. PROGRAMEN ESPEZIFIKAZIOA
2. PROGRAMEN ESPEZIFIKAZIOA 2.1. Asertzioak: egoera-multzoak adierazteko formulak. 2.2. Aurre-ondoetako espezifikazio formala. - 1 - 2.1. Asertzioak: egoera-multzoak adierazteko formulak. Programa baten
Διαβάστε περισσότεραEmaitzak: a) 0,148 mol; 6,35 atm; b) 0,35; 0,32; 0,32; 2,2 atm; 2,03 atm; 2.03 atm c) 1,86; 0,043
KIMIKA OREKA KIMIKOA UZTAILA 2017 AP1 Emaitzak: a) 0,618; b) 0,029; 1,2 EKAINA 2017 AP1 Emaitzak:a) 0,165; 0,165; 1,17 mol b) 50 c) 8,89 atm UZTAILA 2016 BP1 Emaitzak: a) 0,148 mol; 6,35 atm; b) 0,35;
Διαβάστε περισσότερα12. GAIA: ZENTZUMEN BEREZIAK
12. GAIA: ZENTZUMEN BEREZIAK Existitzen diren bost zentzumen bereziak (usaimena, dastamena, entzumena, oreka eta ikusmena) entzefaloan kontzentratuak daude. Zentzumen somatikoetan bezala, hauetan ere,
Διαβάστε περισσότεραDBH3 MATEMATIKA ikasturtea Errepaso. Soluzioak 1. Aixerrota BHI MATEMATIKA SAILA
DBH MATEMATIKA 009-010 ikasturtea Errepaso. Soluzioak 1 ALJEBRA EKUAZIOAK ETA EKUAZIO SISTEMAK. EBAZPENAK 1. Ebazpena: ( ) ( x + 1) ( )( ) x x 1 x+ 1 x 1 + 6 x + x+ 1 x x x 1+ 6 6x 6x x x 1 x + 1 6x x
Διαβάστε περισσότεραDeixia. Anafora edota katafora deritze halako deixi-elementuei,
Deixia Jardunera edo gogora ekarritako erreferente bat (izaki, leku zein denbora) seinalatzen duen elementu linguistiko bat da deixia. Perpausaren ia osagai guztiek dute nolabaiteko deixia: Orduan etxe
Διαβάστε περισσότεραMagnetismoa. Ferromagnetikoak... 7 Paramagnetikoak... 7 Diamagnetikoak Elektroimana... 8 Unitate magnetikoak... 9
Magnetismoa manak eta imanen teoriak... 2 manaren definizioa:... 2 manen arteko interakzioak (elkarrekintzak)... 4 manen teoria molekularra... 4 man artifizialak... 6 Material ferromagnetikoak, paramagnetikoak
Διαβάστε περισσότεραFK1 irakaslearen gida-liburua (dok1afk1gidalehenzatia)
FK1 irakaslearen gida-liburua (dok1afk1gidalehenzatia) 1.- Proiektuaren zergatia eta ezaugarri orokorrak Indarrean dagoen curriculumean zehazturiko Batxilergoko zientzietako jakintzagaiei dagozkien lanmaterialak
Διαβάστε περισσότεραHasi baino lehen. Zenbaki errealak. 2. Zenbaki errealekin kalkulatuz...orria 9 Hurbilketak Erroreen neurketa Notazio zientifikoa
1 Zenbaki errealak Helburuak Hamabostaldi honetan hau ikasiko duzu: Zenbaki errealak arrazional eta irrazionaletan sailkatzen. Zenbaki hamartarrak emandako ordena bateraino hurbiltzen. Hurbilketa baten
Διαβάστε περισσότεραBasamortua eta basamortutzea
ATARIKOA.. aurkibidea.. Basamortutzea Duela urte batzuez geroztik, ingurumena ardatz duen zenbaki berezia izaten da Elhuyar Zientzia eta Teknika aldizkariaren hil honetakoa. Ekainaren 5ean ospatzen da
Διαβάστε περισσότερα2. ERDIEROALEEN EZAUGARRIAK
2. ERDIEROALEEN EZAUGARRIAK Gaur egun, dispositibo elektroniko gehienak erdieroale izeneko materialez fabrikatzen dira eta horien ezaugarri elektrikoak dispositiboen funtzionamenduaren oinarriak dira.
Διαβάστε περισσότερα3. K a p itu lu a. Aldagai errealek o fu n tzio errealak
3. K a p itu lu a Aldagai errealek o fu n tzio errealak 49 50 3. K AP IT U L U A AL D AG AI E R R E AL E K O F U N T Z IO E R R E AL AK UEP D o n o stia M ate m atik a A p lik atu a S aila 3.1. ARAZOAREN
Διαβάστε περισσότεραOxidazio-erredukzio erreakzioak
Oxidazio-erredukzio erreakzioak Lan hau Creative Commons-en Nazioarteko 3.0 lizentziaren mendeko Azterketa-Ez komertzial-partekatu lizentziaren mende dago. Lizentzia horren kopia ikusteko, sartu http://creativecommons.org/licenses/by-ncsa/3.0/es/
Διαβάστε περισσότεραPLANETENTZAKO AURKITZAILEAK
ASTRONOMIA PLANETENTZAKO AURKITZAILEAK Jesus Arregi Ortzean planetak ezagutzeko, eskuarki, bi ohar eman ohi dira. Lehenengoa, izarrekiko duten posizioa aldatu egiten dutela, nahiz eta posizio-aldaketa
Διαβάστε περισσότερα1.2. Teoria ekonomikoa, mikroekonomia eta makroekonomia
1. MAKROEKONOMIA: KONTZEPTUAK ETA TRESNAK. 1.1. Sarrera Lehenengo atal honetan, geroago erabili behar ditugun oinarrizko kontzeptu batzuk gainbegiratuko ditugu, gauzak nola eta zergatik egiten ditugun
Διαβάστε περισσότεραAgoitz DBHI Unitatea: JOKU ELEKTRIKOA Orria: 1 AGOITZ. Lan Proposamena
Agoitz DBHI Unitatea: JOKU ELEKTRIKOA Orria: 1 1. AKTIBITATEA Lan Proposamena ARAZOA Zurezko oinarri baten gainean joko elektriko bat eraiki. Modu honetan jokoan asmatzen dugunean eta ukitzen dugunean
Διαβάστε περισσότεραEUSKARA ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA
EUSKARA ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA 1.1. Topologia.. 1.. Aldagai anitzeko funtzio errealak. Definizioa. Adierazpen grafikoa... 5 1.3. Limitea. 6 1.4. Jarraitutasuna.. 9 11 14.1. Lehen mailako
Διαβάστε περισσότεραMate+K. Koadernoak. Ikasplay, S.L.
Mate+K Koadernoak Ikasplay, S.L. AURKIBIDEA Aurkibidea 1. ZENBAKI ARRUNTAK... 3. ZENBAKI OSOAK... 0 3. ZATIGARRITASUNA... 34 4. ZENBAKI HAMARTARRAK... 53 5. ZATIKIAK... 65 6. PROPORTZIONALTASUNA ETA EHUNEKOAK...
Διαβάστε περισσότεραIrrati-teleskopioak. NASAk Robledoko Astrobiologia Zentroan (INTA-CSIC) duen irrati-teleskopioa erabiliz egindako proiektu akademikoa.
Irrati-teleskopioak Laburpena Unitate honetan, irrati-teleskopioen berri emango diegu ikasleei; irrati-teleskopioak teleskopio optikoekin alderatuko ditugu, nola ibiltzen diren azalduko dugu eta haien
Διαβάστε περισσότεραZirkunferentzia eta zirkulua
10 Zirkunferentzia eta zirkulua Helburuak Hamabostaldi honetan, hau ikasiko duzu: Zirkunferentzian eta zirkuluan agertzen diren elementuak identifikatzen. Puntu, zuzen eta zirkunferentzien posizio erlatiboak
Διαβάστε περισσότερα6.1. Estatistika deskribatzailea.
6. gaia Ariketak. 6.1. Estatistika deskribatzailea. 1. Zerrenda honek edari-makina baten aurrean dauden 15 bezerok txanpona sartzen duenetik edaria atera arteko denbora (segundotan neurtuta) adierazten
Διαβάστε περισσότεραI. KAPITULUA Zenbakia. Aldagaia. Funtzioa
I. KAPITULUA Zenbakia. Aldagaia. Funtzioa 1. ZENBAKI ERREALAK. ZENBAKI ERREALEN ADIERAZPENA ZENBAKIZKO ARDATZEKO PUNTUEN BIDEZ Matematikaren oinarrizko kontzeptuetariko bat zenbakia da. Zenbakiaren kontzeptua
Διαβάστε περισσότεραJose Miguel Campillo Robles. Ur-erlojuak
HIDRODINAMIKA Hidrodinamikako zenbait kontzeptu garrantzitsu Fluidoen garraioa Fluxua 3 Lerroak eta hodiak Jarraitasunaren ekuazioa 3 Momentuaren ekuazioa 4 Bernouilli-ren ekuazioa 4 Dedukzioa 4 Aplikazioak
Διαβάστε περισσότεραZenbaki errealak ZENBAKI ERREALAK HURBILKETAK ERROREAK HURBILKETETAN ZENBAKI ZENBAKI ARRAZIONALAK ORDENA- ERLAZIOAK IRRAZIONALAK
Zenbaki errealak ZENBAKI ERREALAK ZENBAKI ARRAZIONALAK ORDENA- ERLAZIOAK ZENBAKI IRRAZIONALAK HURBILKETAK LABURTZEA BIRIBILTZEA GEHIAGOZ ERROREAK HURBILKETETAN Lagun ezezaguna Mezua premiazkoa zirudien
Διαβάστε περισσότεραAntzekotasuna. Helburuak. Hasi baino lehen. 1.Antzekotasuna...orria 92 Antzeko figurak Talesen teorema Antzeko triangeluak
6 Antzekotasuna Helburuak Hamabostaldi honetan haue ikasiko duzu: Antzeko figurak ezagutzen eta marrazten. Triangeluen antzekotasunaren irizpideak aplikatzen. Katetoaren eta altueraren teoremak erakusten
Διαβάστε περισσότεραEkuazioak eta sistemak
4 Ekuazioak eta sistemak Helburuak Hamabostaldi honetan hauxe ikasiko duzu: Bigarren mailako ekuazio osoak eta osatugabeak ebazten. Ekuazio bikarratuak eta bigarren mailako batera murriztu daitezkeen beste
Διαβάστε περισσότεραOinarrizko Elektronika Laborategia I PRAKTIKAK
Oinarrizko Elektronika Laborategia I PRAKTIKAK I. PRAKTIKA - Osziloskopioa I. Alternoko voltimetroa. Karga efektua. Helburuak Osziloskopioaren aginteen erabilpenean trebatzea. Neurgailuek zirkuituan eragiten
Διαβάστε περισσότεραBatxilergorako materialak. Logika sinbolikoa. Peru Urrutia Bilbao ISBN: Salneurria: 14 E
Batxilergorako materialak Logika sinbolikoa Peru Urrutia Bilbao ISBN: 9788445729267 9 788445 729267 Salneurria: 4 E Euskara Zerbitzua Ikasmaterialak Gabirel Jauregi Bilduma Batxilergorako materialak Logika
Διαβάστε περισσότερα1-A eta 1-8 ariketen artean bat aukeratu (2.5 puntu)
UNIBERTSITATERA SARTZEKO HAUTAPROBAK 2004ko EKAINA ELEKTROTEKNIA PRUEBAS DE ACCESO A LA UNIVERSIDAD JUNIO 2004 ELECTROTECNIA 1-A eta 1-8 ariketen artean bat aukeratu (2.5 1-A ARIKETA Zirkuitu elektriko
Διαβάστε περισσότεραELASTIKOTASUNAREN TEORIA ETA MATERIALEN ERRESISTENTZIA. Ruben Ansola Loyola
ELSTIKOTSUNREN TEORI ET MTERILEN ERRESISTENTZI Ruben nsola Loyola Udako Euskal Unibertsitatea Bilbo, 005 HEZKUNTZ, UNIBERTSITTE ET IKERKET SIL DERTMENTO DE EDUCCIÓN UNIVERSIDDES E INVESTIGCIÓN «Liburu
Διαβάστε περισσότεραGaiari lotutako EDUKIAK (127/2016 Dekretua, Batxilergoko curriculuma)
Termodinamika Gaiari lotutako EDUKIAK (127/2016 Dekretua, Batxilergoko curriculuma) Erreakzio kimikoetako transformazio energetikoak. Espontaneotasuna 1. Energia eta erreakzio kimikoa. Prozesu exotermikoak
Διαβάστε περισσότερα9. K a p itu lu a. Ekuazio d iferen tzial arrun tak
9. K a p itu lu a Ekuazio d iferen tzial arrun tak 27 28 9. K A P IT U L U A E K U A Z IO D IF E R E N T Z IA L A R R U N T A K UEP D o n o stia M ate m atik a A p lik atu a S aila 29 Oharra: iku rra rekin
Διαβάστε περισσότεραKojineteak. Eskuarki, forma zilindrikoa izaten dute; jasan ditzaketen kargen arabera, bi motatan bereiz daitezke:
KOJINETEAK Kojineteak Marruskadura-kojineteak Eskuarki, "kojinete" bakarrik esaten zaie. Haien helburua da ardatzei eta transmisio-ardatzei eustea eta biratzen uztea. Horretarako, ardatzetan ahokatzen
Διαβάστε περισσότεραAntzekotasuna ANTZEKOTASUNA ANTZEKOTASUN- ARRAZOIA TALESEN TEOREMA TRIANGELUEN ANTZEKOTASUN-IRIZPIDEAK BIGARREN IRIZPIDEA. a b c
ntzekotasuna NTZEKOTSUN IRUI NTZEKOK NTZEKOTSUN- RRZOI NTZEKO IRUIK EGITE TLESEN TEOREM TRINGELUEN NTZEKOTSUN-IRIZPIEK LEHEN IRIZPIE $ = $' ; $ = $' IGRREN IRIZPIE a b c = = a' b' c' HIRUGRREN IRIZPIE
Διαβάστε περισσότεραKONPUTAGAILUEN TEKNOLOGIAKO LABORATEGIA
eman ta zabal zazu Euskal Herriko Unibertsitatea Informatika Fakultatea Konputagailuen rkitektura eta Teknologia saila KONPUTGILUEN TEKNOLOGIKO LBORTEGI KTL'000-00 Bigarren parteko dokumentazioa: Sistema
Διαβάστε περισσότεραDiamanteak osatzeko beharrezkoak diren baldintzak dira:
1 Diamanteak osatzeko beharrezkoak diren baldintzak dira: T= 2,000 C eta P= 50,000 a 100,000 atmosfera baldintza hauek bakarrik ematen dira sakonera 160 Km-koa denean eta beharrezkoak dira miloika eta
Διαβάστε περισσότερα2. GAIA Higidura erlatiboa
2. GAIA Higidura erlatiboa 2.1 IRUDIA Foucault-en pendulua Pariseko Panteoian 1851n eta 2003an. 53 54 2 Higidura erlatiboa Bi erreferentzia-sistema inertzialen arteko erlazio zinematikoa 1.2.1 ataleko
Διαβάστε περισσότερα10. GAIA Ingurune jarraituak
10. GAIA Ingurune jarraituak 10.1 IRUDIA Gainazal-tentsioaren ondorio ikusgarria. 417 418 10 Ingurune jarraituak Ingurune jarraituen oinarrizko kontzeptuak aztertuko dira gai honetan: elastikotasuna hasteko,
Διαβάστε περισσότεραUNITATE DIDAKTIKOA ELEKTRIZITATEA D.B.H JARDUERA. KORRONTE ELEKTRIKOA. Helio atomoa ASKATASUNA BHI 1.- ATOMOAK ETA KORRONTE ELEKTRIKOA
1. JARDUERA. KORRONTE ELEKTRIKOA. 1 1.- ATOMOAK ETA KORRONTE ELEKTRIKOA Material guztiak atomo deitzen diegun partikula oso ttipiez osatzen dira. Atomoen erdigunea positiboki kargatua egon ohi da eta tinkoa
Διαβάστε περισσότεραPelletsUnit ETA PU 7-15 kw. Etxebizitza eroso eta epelarentzat Pellet Galdara. Perfekzioarekiko grina.
PelletsUnit ETA PU 7-15 kw Etxebizitza eroso eta epelarentzat Pellet Galdara Perfekzioarekiko grina. www.eta.co.at ERABILERA EREMUAK Etxebizitza blokeak 15 kw 7 eta 11 kw Familia bakarreko etxeak ETA PelletsUnit
Διαβάστε περισσότεραLANBIDE EKIMENA. Proiektuaren bultzatzaileak. Laguntzaileak. Hizkuntz koordinazioa
Analisia eta Kontrola Materialak eta entsegu fisikoak LANBIDE EKIMENA LANBIDE EKIMENA LANBIDE EKIMENA Proiektuaren bultzatzaileak Laguntzaileak Hizkuntz koordinazioa Egilea(k): HOSTEINS UNZUETA, Ana Zuzenketak:
Διαβάστε περισσότεραdu = 0 dela. Ibilbide-funtzioekin, ordea, dq 0 eta dw 0 direla dugu. 2. TERMODINAMIKAREN LEHENENGO PRINTZIPIOA ETA BIGARREN PRINTZIPIOA
. TERMODINAMIKAREN LEHENENGO PRINTZIPIOA ETA BIGARREN PRINTZIPIOA.. TERMODINAMIKAREN LAN-ARLOA Energi eraldaketak aztertzen dituen jakintza-adarra termodinamika da. Materia tarteko den prozesuetan, natural
Διαβάστε περισσότεραAtal honetan, laborategiko zirkuituetan oinarrizkoak diren osagai pasibo nagusiak analizatuko ditugu: erresistentziak, kondentsadoreak eta harilak.
1. SARRERA Atal honetan, laborategiko zirkuituetan oinarrizkoak diren osagai pasibo nagusiak analizatuko ditugu: erresistentziak, kondentsadoreak eta harilak. Horien artean interesgarrienak diren erresistentziak
Διαβάστε περισσότερα